National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item on the agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, and the first question is tabled in the name of Jeremy Miles.

Gwnaf. Diolch. Mae gwaith ar y gweill i sefydlu Cymru Greadigol, corff a fydd yn cefnogi talent cartref yn y diwydiannau creadigol. Mae stori lwyddiant y diwydiannau creadigol yng Nghymru yn un yr ydym am ei datblygu, ac rydym yn sefydlu’r corff newydd hwn i hyrwyddo twf pellach yn y sector.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r diwydiannau creadigol yn un o’r sectorau sy’n tyfu gyflymaf yn economi Cymru ac mae wedi gweld cynnydd aruthrol mewn cyflogaeth. A wnaiff nodi a yw’r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn debygol o effeithio ar ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i’w chronfa fuddsoddi yn y cyfryngau a chymhellion cynhyrchu eraill, ac os felly, sut? Ac a wnaiff ymrwymo i weithio gyda Llywodraeth y DU i asesu effaith gadael yr UE ar gytundebau cydgynhyrchu ffilm a theledu sy’n caniatáu i gynhyrchydd o wlad sy’n rhan o’r Undeb Ewropeaidd gael mynediad at gymhellion cynhyrchu yng ngwledydd eraill yr UE, a rhoi trefniadau ar waith i osgoi colli’r cyfle hwnnw i economi Cymru?

Gwnaf, byddaf yn sicr yn gwneud hynny. Ac ni fydd ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i’r gronfa fuddsoddi yn y cyfryngau, ac i Pinewood, rwy’n falch o ddweud, yn cael eu heffeithio gan ganlyniad refferendwm yr UE. Nawr, mae fy nhîm Ewrop Greadigol eisoes mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU a’r cwmnïau cynhyrchu mawr i wneud y mwyaf o’r cyfleoedd a lleihau’r heriau y mae gadael yr UE yn eu creu. Mae Cymru wedi targedu cwmnïau cynhyrchu Americanaidd, ac mae angen i ni leihau effaith gadael yr UE ar lif doniau rhyngwladol. Ond hefyd, mae angen i ni fanteisio ar werth cryf y ddoler yn erbyn y bunt.

Ysgrifennydd y Cabinet, gall y celfyddydau a’r diwydiannau creadigol weithredu fel ysgogiad pwysig i feddwl yn wahanol ynglŷn â datrys problemau yn ein cymunedau, ac mae’r rhaglen Celf Ar Draws y Ddinas LOCWS yn Abertawe yn enghraifft berffaith o adfywio. Sut y mae Cymru Greadigol yn helpu i fodloni’r amcanion a ddiffinnir yn adroddiad Kay Andrews, yn enwedig o ran dod â phobl greadigol, cyrff cyhoeddus, a chymunedau, yn agosach at ei gilydd i fynd i’r afael ag ystod o broblemau economaidd-gymdeithasol? Ac a ellid ei ddefnyddio i dreialu Celf ar Bresgripsiwn, er enghraifft?

Gellid, yn hollol, ac roedd maniffesto Llafur Cymru yn cynnwys addewid i wneud yn union hynny, drwy gyfrwng presgripsiwn cymdeithasol, ochr yn ochr â sefydlu bond lles Cymru sy’n ceisio sicrhau cyllid i’r gweithgareddau sy’n atal afiechyd ac yn helpu i drin pobl sy’n dioddef o fathau arbennig o ysgafn o afiechyd meddwl. Nawr, o ran y prosiectau arloesi a’r gwaith y mae’r Aelod yn cyfeirio ato sy’n cael ei argymell gan y Farwnes Kay Andrews, ar ffurf yr ardaloedd arloesi a’r prosiect Cyfuno, rwy’n credu bod cysylltiad naturiol rhwng y diwydiannau creadigol a’r celfyddydau, nid yn unig yma yng Nghymru, ond mae gennym enghreifftiau da ar hyd a lled Ewrop o sut y maent yn cysylltu ac yn plethu i’w gilydd. Ac rwy’n credu eu bod yn elwa’n llawn, ar y cyd, o’r dull o’u datblygu ac o greu Cymru Greadigol.

Nawr, mae fy llythyr cylch gwaith presennol i Gyngor Celfyddydau Cymru yn cydnabod perthynas symbiotig y celfyddydau a’r diwydiannau creadigol yn llawn, ac mae’n ymrwymo Llywodraeth Cymru a Chyngor Celfyddydau Cymru i ddatblygu’r maes hwn gyda’i gilydd. Rwyf hefyd yn falch o allu rhoi gwybod i’r Aelod fod gan Dr Phil George, Cadeirydd newydd Cyngor Celfyddydau Cymru, gefndir yn y diwydiannau creadigol a’r celfyddydau, ac mae mewn sefyllfa dda, rwy’n credu, i hyrwyddo’r agenda hon ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru a’r corff newydd, Cymru Greadigol.

Gwnaf. Rydym yn gweithredu tri phrif gynllun i gefnogi prosiectau twristiaeth: y cynllun cymorth buddsoddi mewn twristiaeth, a elwir hefyd yn TISS; y gronfa ymgysylltu twristiaeth ranbarthol; a chronfa arloesedd cynnyrch twristiaeth. Mae’r rhain yn gynlluniau ar gyfer Cymru gyfan. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn bwriadu ceisio cael mynediad at wahanol ffrydiau cyllid sydd ar gael gan yr UE i gefnogi twristiaeth yng Nghymru.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r prosiect canolfan dreftadaeth ar gyfer canolbarth Cymru yn brosiect cyffrous newydd yn y Drenewydd, sy’n anelu i greu hunaniaeth brand ar gyfer canolbarth Cymru, drwy fanteisio ar dechnoleg ddigidol a hyrwyddo ein diwylliant, gan gynnwys rhoi teyrnged i’r diwygiwr cymdeithasol eiconig enwog, Robert Owen, o’r Drenewydd. Nawr, maent hefyd wedi hyrwyddo’r prosiect gyda Croeso Cymru, fel rhan o ymgyrch farchnata 2017, Blwyddyn y Chwedlau. A wnewch chi ymuno â mi a dangos eich cefnogaeth i’r prosiect hwn, ac amlinellu pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu yn benodol i gael cyllid i’r prosiect hwn yn y Drenewydd?

Mae’r Aelod yn tynnu sylw at brosiect ardderchog ac mae’n cyd-fynd yn dda gyda’r prosiect y mae Llywodraeth Cymru yn ei gyflawni drwy Croeso Cymru i hyrwyddo ein treftadaeth. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o’r safleoedd Cadw a gafodd eu goleuo’n goch yn ystod y bencampwriaeth Ewropeaidd yn ddiweddar, ac rydym yn awyddus i sicrhau bod treftadaeth wrth wraidd ein cynnig i ymwelwyr â Chymru. O ran y cyllid a allai fod ar gael, mae’n gwbl bosibl, o ystyried y cysylltiad cryf â Blwyddyn y Chwedlau—ac ni fyddwn am ragfarnu unrhyw gais—y byddent yn dymuno gwneud cais yn ystod cylch ariannu’r flwyddyn nesaf, yn ystod 2017, am grant drwy’r gronfa arloesedd cynnyrch twristiaeth. Rwyf wedi dweud yn eithaf clir wrth ymgeiswyr y byddwn yn hoffi gweld llawer mwy o arloesedd a chreadigrwydd yn cael ei gyflwyno ar ffurf ceisiadau am y math hwnnw o gyllid, a byddwn yn croesawu un gan y sefydliad y mae’r Aelod yn cyfeirio ato yn fawr iawn.

Rwy’n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet newydd ateb fy nghwestiwn hefyd mewn gwirionedd, ond gadewch i mi ddweud fy mhwt beth bynnag. Byddwch yn cofio fy mod wedi crybwyll mater y diwydiant twristiaeth yng Nghymru yn y Siambr hon o’r blaen, ynghyd â’n treftadaeth gymdeithasol a hanesyddol—yn enwedig y dreftadaeth ddiwydiannol mewn etholaethau fel fy un i. Ac felly, roeddwn yn falch o glywed am gyhoeddiad Llywodraeth Cymru y llynedd a oedd yn datgan y byddai ymgyrch farchnata twristiaeth 2017 yn dathlu Blwyddyn y Chwedlau. Fel rhan o’r ymgyrch honno, annogir darparwyr twristiaeth i greu neu ddilyn thema ar gyfer cynnyrch neu brofiadau, yn ôl yr hyn a ddeallaf, gan ddefnyddio chwedlau Cymraeg fel ysbrydoliaeth, gan gynnwys ein harwyr hanesyddol. Yn fy marn i, un arwr o’r fath yw Dic Penderyn, un o arweinwyr Gwrthryfel Merthyr ym 1831, ac mae’n bosibl y gallai’r cyllid sydd ar gael i gefnogi menter Blwyddyn y Chwedlau gefnogi ymgyrch yn fy etholaeth i godi rhywbeth fel cerflun i goffáu Dic Penderyn.

Nawr, roedd datganiad Llywodraeth Cymru ym mis Ebrill yn cyfeirio at ryddhau cyllid drwy’r gronfa ymgysylltu twristiaeth ranbarthol a’r gronfa arloesedd cynnyrch twristiaeth, ond mae’r gwefannau yn awr yn dangos fod y cronfeydd ar gyfer ceisiadau bellach wedi cau ar gyfer 2016-17. Felly, a all y Gweinidog gadarnhau y bydd cyllid yn dal i fod ar gael i gefnogi mentrau o dan ymgyrch farchnata Blwyddyn y Chwedlau a dweud o ba ffynhonnell y daw’r cyllid hwnnw?

Gallaf. Fel y soniais wrth Suzy Davies, bydd arian ar gael ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, a hynny yn ystod 2017. Mae’r prosiect y mae’r Aelod yn ei grybwyll heddiw yn swnio’n un arloesol iawn; mae’n rhywbeth rwy’n siŵr y bydd y rheolwr cyrchfannau—. Byddwn yn cynghori’r sefydliad y tu ôl i’r fenter i gysylltu â’u rheolwr cyrchfannau mewn gwirionedd, oherwydd byddant yn gallu rhoi cyngor ar sut i hyrwyddo’r prosiect ar draws y rhanbarth.

Yn ychwanegol at y gronfa arloesedd cynnyrch twristiaeth, tynnodd yr Aelod sylw at adnoddau sydd ar gael drwy’r gronfa ymgysylltu twristiaeth ranbarthol, ac unwaith eto, mae hynny’n rhywbeth y bydd y rheolwr cyrchfannau yn y rhanbarth yn gallu rhoi cyngor arno. Yn ogystal, mae yna bosibilrwydd hefyd o gydgysylltu gyda Chyngor Celfyddydau Cymru i weld a allai’r prosiect penodol hwnnw ddenu cyllid ar gyfer celfyddyd gyhoeddus gan gyngor y celfyddydau.

Yn olaf, wrth symud ymlaen, roedd gennym addewid yn ein maniffesto i greu cronfa her ar gyfer celfyddydau cymunedol a chwaraeon cymunedol, ac rwy’n dychmygu y byddai’r math hwn o brosiect, lle y gallwch ennyn diddordeb a chynhyrchu adnoddau a ariennir yn dorfol, yn addas ar gyfer arian cyfatebol drwy’r gronfa her.

To return to Newtown, another important part of the heritage of Newtown in Powys is the Montgomery canal. The First Minister said yesterday that canals are seen by the Welsh Government as part of our tourism offer, and, as there is a proposal by the people of Newtown to restore the old canal that runs through the town and which is part of the industrial history and heritage of Wales, of course, what assistance can the Welsh Government offer, given that this scheme was originally going to approach European funds?

Mae’r Aelod yn hollol gywir; mae camlesi yn hanfodol ar gyfer y diwydiant twristiaeth yng Nghymru. Gwn hynny oherwydd bod y prysuraf o’r holl gamlesi ym Mhrydain yn llifo drwy fy etholaeth fy hun—camlas Llangollen. Ac maent yn arbennig o ddeniadol i ymwelwyr tramor, a bellach mae gennym y nifer uchaf erioed o ymwelwyr tramor yn dod i Gymru, gan wario’r swm mwyaf o arian erioed yma. Hoffwn i hynny barhau. Mae’r pwynt y mae’r Aelod yn ei nodi yn un pwysig ar gyfer canolbarth Cymru, ac mae’n un y mae Russell George wedi ei nodi yn y gorffennol. Cyfarfûm â’r sefydliad sy’n bwriadu adfer y gamlas. Rydym wedi derbyn manylion y prosiect yn ddiweddar, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion drefnu cyfarfod gyda’r cyngor tref lleol i weld beth yw’r sefyllfa ddiweddaraf mewn perthynas â hyrwyddo ac adfer camlesi yng nghanolbarth Cymru.

We now move to the party spokespeople and, first this week, I ask the Conservative spokesperson, Russell George, to ask his question.

Diolch i chi, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn eich holi ynglŷn â chefnogaeth Llywodraeth Cymru i fusnesau bach a thrwy wneud hynny, rwyf hefyd yn datgan fy mod yn berchennog ar fusnes bach fy hun. Bydd busnesau bach yn Lloegr yn elwa o nifer o newidiadau blaenoriaethol allweddol a gyflwynodd Llywodraeth y DU yn ei chyllideb ar gyfer 2016 er mwyn cynorthwyo busnesau bach a chanolig eu maint. Mae hyn yn cynnwys rhyddhad ardrethi busnesau bach i fusnesau sydd â gwerth ardrethol o rhwng £6,000 a £15,000. Mae nifer o fusnesau wedi cysylltu â mi dros yr wythnosau diwethaf yn pryderu am nad oedd y cynlluniau a oedd ar gael dros y blynyddoedd diwethaf wedi bod ar gael yn ystod y flwyddyn ariannol hon. A gaf fi ofyn i chi, felly, a fyddwch yn ymrwymo i ddyblygu polisi Llywodraeth y DU er mwyn cefnogi busnesau bach yng Nghymru ac amlinellu’r amserlen ar gyfer diwygio rhyddhad ardrethi busnes?

Mae hwn yn fater rwy’n gweithio arno yn bennaf gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, sy’n gyfrifol am drethi lleol. Mae’n bwysig ein bod yn parhau i gefnogi busnesau cynhenid ​​ym mhob ffordd bosibl, gan gynnwys drwy doriadau treth. Roedd gan fy mhlaid addewid i sicrhau toriadau treth i fusnesau bach yng Nghymru; rydym yn bwriadu gwireddu’r addewid hwnnw.

Diolch i chi am hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydych wedi amlinellu’n gywir ymrwymiad eich maniffesto i dorri trethi busnesau bach. A gaf fi ofyn i chi sut y byddech yn gwneud hynny ar gyfer busnesau bach nad ydynt ar hyn o bryd yn talu ardrethi busnes? Sut rydych chi’n mynd i dorri trethi i’r busnesau bach hynny?

Os nad ydynt yn talu trethi ar hyn o bryd, ni fyddent yn elwa o gael toriad treth, felly ar gyfer y busnesau hynny sy’n talu treth ar hyn o bryd yn unig y mae—hwy fydd yn cael y cael toriad treth. Bydd y rhai nad ydynt yn talu treth ar hyn o bryd yn parhau i beidio â thalu treth.

Roedd fy nghwestiwn yn ymwneud â’r ffaith fod yna nifer o drethi y byddai busnesau bach yn eu talu ac yn amlwg, gan ei fod yn ymrwymiad ym maniffesto Llafur Cymru i dorri trethi busnesau bach, os nad ydynt yn talu ardrethi busnes, yna yn amlwg bydd yr ymrwymiad yn y maniffesto yn torri trethi mewn meysydd eraill.

Mae Banc Datblygu i Gymru hefyd wedi’i gynllunio i fynd i’r afael â’r bwlch cynyddol yng nghyllid banciau ar gyfer busnesau bach a chanolig sydd â’u bryd ar ehangu. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn ofyn i chi roi rhywfaint o fanylion ynglŷn â’r camau nesaf ar gyfer y banc datblygu. Mae rhywfaint o bryder y bydd cyfraddau llog yn gosbol os yw’r banc yn mynd i fod yn hunangyllidol. Felly, efallai y gallech amlinellu sut y bydd y banc yn gweithio’n ymarferol a sut y bydd yn wahanol i Cyllid Cymru—pa un a fydd yn darparu cymorth busnes wedi’i deilwra, yn ogystal â ffynhonnell gyllid.

Bydd, bydd yn darparu’r cymorth busnes wedi’i deilwra y mae’r Aelod yn sôn amdano yn ogystal â chyllid. Ein dewis gorau yw model hybrid sy’n ceisio denu buddsoddiad ychwanegol ac sy’n gweithio mewn partneriaeth â rhanddeiliaid eraill. Rwy’n falch o allu dweud wrth yr Aelod heddiw fod Cyllid Cymru wedi ymrwymo i gyflwyno cynllun busnes wedi’i gostio’n llawn ar gyfer y banc datblygu i’w ystyried cyn y toriad. Rwy’n disgwyl y bydd y cynllun hwnnw gennyf erbyn diwedd yr wythnos hon.

The UKIP spokesperson, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. A gaf fi longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet braidd yn hwyr yn y dydd ar ei benodiad i bortffolio cynhwysfawr iawn? Rwy’n siŵr y bydd yr un mor gymwys yn ymdrin â’r gwaith ag y bu yn ei swyddogaethau blaenorol. Rwy’n edrych ymlaen at weithio gydag ef mewn ffordd adeiladol fel aelod UKIP ar Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau.

Mae’r mater sy’n arwain at fy nghwestiwn yn un a ofynnwyd nifer o weithiau rwy’n siŵr, ond nid wyf yn ymddiheuro am ei ofyn eto a byddaf yn parhau i wneud hynny nes y ceir rhyw fath o ddatrysiad i’r mater. Cyfeiriaf at y rheilffordd o Lyn Ebwy i Gaerdydd, sy’n dal i fod heb gysylltiad i mewn i Gasnewydd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â’r sefyllfa ddiweddaraf mewn perthynas â’r rhan bwysig hon o seilwaith de-ddwyrain Cymru?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei sylwadau caredig, didwyll a diffuant iawn a dweud llongyfarchiadau wrtho am gael ei ethol a’i benodi’n llefarydd? Nid oes gennyf fanylion wrth law heddiw ar y rhan benodol honno o’r seilwaith, ond byddai’n bleser gennyf allu cyflwyno gwybodaeth i’r holl Aelodau ar ffurf datganiad ysgrifenedig.

O’r gorau. Gan nad ydych wedi gallu rhoi ateb i mi ynglŷn â hynny, a gaf fi ddweud ei fod yn newid rhywfaint ar yr hyn rwyf am ei ddweud yn awr? Ond mae dewis arall wedi’i awgrymu yn wyneb yr anhawster o adeiladu cyfleuster troi’n ôl yng Nghasnewydd, sydd i’w weld yn faen tramgwydd mawr, ac a fydd yn gofyn am newidiadau strwythurol helaeth o dan yr amgylchiadau presennol. Y cyfaddawd arall yw y byddai’r trên yn parhau i’r Fenni, lle byddai adeiladu’r cyfleuster troi’n ôl yn llawer mwy fforddiadwy. Ni fyddai hyn ond yn galw am addasu rhai signalau ac wrth gwrs, newidiadau i’r amserlen. A allai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym a yw’r strategaeth hon wedi cael ei harchwilio’n llawn?

Wel, rwy’n bragmataidd o ran sut rydym yn datrys problemau trafnidiaeth yn ein cymunedau. Efallai y byddai o fudd pe bawn yn ymweld â’r safle gyda’r Aelod i drafod ac archwilio’r dewisiadau y mae’n eu cyflwyno heddiw. Os daw’n amlwg fod hwnnw’n ateb mwy costeffeithiol ac yn un y gellir ei gyflawni’n gyflym, yna byddwn yn hapus i’w ystyried.

Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi dweud y bydd sicrhau mewnfuddsoddiad a lefel uwch o allforion i Gymru yn fwy heriol, yn y tymor byr o leiaf, yn sgil canlyniad y refferendwm. Mae wedi cyfeirio at yr angen am fesurau ennyn hyder ac wedi cyhoeddi menter allforio newydd. Nawr, bydd y fenter allforio honno, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn cael ei chyflawni i bob pwrpas gan y gwasanaeth sifil, ac mae’n rhaid i mi ddweud nad yw hynny’n ennyn fy hyder. Felly, a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a yw’n gallu enwi un wlad Ewropeaidd, ar wahân i Gymru, nad yw’n meddu ar ei gorff masnach a buddsoddi penodedig ei hun?

Wel, byddwn wedi meddwl y byddai’r Aelod yn derbyn bod cael atebion Cymreig i broblemau Cymreig yn rhywbeth y byddai pobl Cymru weithiau’n falch ohono. Y ffaith amdani yw bod allforion o Gymru, cyn gadael yr UE, yn rhywbeth y dylem fod yn falch ohonynt. Rydym wedi gallu cynorthwyo nifer o gwmnïau i fynd i mewn i farchnadoedd newydd. Rydym yn benderfynol o sicrhau bod hynny’n parhau. Byddwn yn buddsoddi’n drymach i sicrhau mynediad i farchnadoedd newydd ac yn cyflwyno busnesau Cymru i’r posibilrwydd o allforio ar draws y byd. Byddwn yn targedu meysydd penodol lle mae gennym gysylltiadau tramor hefyd, ac rwy’n hyderus y byddwn yn gallu manteisio, yn y tymor byr o leiaf, ar amrywiadau yng ngwerth arian er mwyn gallu creu twf economaidd yn y meysydd lle y gellir sicrhau allforion mewn ffordd gref a chadarn iawn.

Efallai y gallaf fod o gymorth i Ysgrifennydd y Cabinet. Nid oes ond un wlad Ewropeaidd arall nad oes ganddi asiantaeth fasnach a buddsoddi benodedig, ac Ukrain yw honno. I fod yn deg â hwy, maent yn wlad sydd o dan oresgyniad milwrol ar hyn o bryd. Y rheswm pam fod gan wledydd asiantaethau penodedig yw eu bod yn gweithio. Mae Banc y Byd yn dweud hynny. Mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn dweud hynny. Mae’r holl dystiolaeth gyhoeddedig yn dweud hynny. Nawr, mae rhai pobl yn dweud, wrth gwrs, na ddylem wrando ar arbenigwyr, ac na ddylem ganolbwyntio ar ffeithiau. Rwy’n siŵr nad yw’n cytuno â hynny. Mae gwledydd sydd ag asiantaethau buddsoddi penodedig yn denu dwywaith a hanner y lefel o fewnfuddsoddiad o’u cymharu â’r rhai nad oes ganddynt asiantaethau buddsoddi penodedig, ac mae ystadegau Llywodraeth Cymru ei hun yn dangos hynny mewn gwirionedd. Mae ein cyfran o swyddi mewnfuddsoddi 50 y cant yn is yn awr na’r hyn a oedd o dan Awdurdod Datblygu Cymru. Felly, fel rhan o’i strategaeth economaidd newydd, a yw’n gallu dweud bod ei feddwl yn agored, y bydd yn edrych ar y dystiolaeth, a’i fod yn awyddus i glywed barn rhanddeiliaid allweddol ynglŷn ag a ddylai Cymru greu corff masnach a buddsoddi penodedig yn awr?

Rwy’n egwyddorol, ond rwy’n bragmataidd hefyd. Rwy’n dal i fod â meddwl agored, ac fel y dywedais ar nifer o achlysuron, nid oes gennyf fonopoli ar ddoethineb. Rwy’n gwrando ar arbenigwyr, ac mae gennyf feddwl agored ar y mater hwn.

Rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am gofnodi hynny. I ddilyn y cwestiwn gan Russell George, dywedodd Llywodraeth Cymru, mewn ymateb i’r astudiaeth ddichonoldeb ar y banc datblygu yn 2015, mai ei hoff ddull o weithredu oedd un sy’n pennu’n benodol strwythur trefniadol a rheolaethol gwahanol i’r un sy’n cael ei reoli gan Cyllid Cymru ar hyn o bryd, h.y. nid Cyllid Cymru. Ac eto, wrth siarad yng Nghlwb Brecwast Caerdydd yr wythnos diwethaf, dywedodd Giles Thorley, Prif Swyddog Gweithredol Cyllid Cymru, Gadewch i mi rannu cyfrinach â chi; yn ôl pob diffiniad bron, mae Cyllid Cymru eisoes yn fanc datblygu.

Gan fod hynny’n gwrthddweud adroddiad ei Lywodraeth ei hun a pholisi ei Lywodraeth ei hun yn uniongyrchol, pa hyder y gallwn ei gael, wrth ofyn i Cyllid Cymru lunio cynllun busnes ar gyfer banc datblygu y bwriadwyd iddo ei ddisodli, nad ymarfer ailfrandio drud a thrafferthus iawn yn unig yw hwn?

Na, bydd gan y banc datblygu i Gymru fynediad at lawer mwy o adnoddau y gall eu trosglwyddo a’u benthyca i fusnesau ledled Cymru. Mae gennyf bob ffydd y gall Giles Thorley, a Gareth Bullock hefyd, ddarparu banc sy’n cynnig mwy o fenthyca yn ogystal â chyngor wedi’i deilwra’n bwrpasol ar gyfer y gymuned fusnes, sef yr hyn y maent wedi bod yn galw amdano ers blynyddoedd lawer.

Gwnaf. Rydym yn parhau i gefnogi busnesau cynhenid ​​ac mae gennym y nifer uchaf erioed o fentrau gweithredol sydd â’u pencadlysoedd yng Nghymru. Yn 2015-16, cefnogwyd dros 40,000 o swyddi mewn busnesau o bob maint yma yng Nghymru, a oedd yn cynnwys 5,000 o swyddi a gafodd eu creu a’u diogelu drwy ein gwasanaeth Busnes Cymru.

Iawn, diolch. O ran ymgysylltu, yr hyn rwy’n sôn amdano mewn gwirionedd yw cyfathrebu. Cafwyd cynhadledd ar fargeinion dinesig yr wythnos ddiwethaf, gyda dwsinau o swyddogion y Cynulliad a thros 200 o gynadleddwyr, ond un person yn unig oedd yno o fusnes bach. Felly, credaf fod angen mynd i’r afael â hynny. Felly, beth y byddwch yn ei wneud i sicrhau, yn enwedig mewn perthynas â’r fargen ddinesig, y bydd busnesau bach a chanolig yn cael eu cynnwys ac yn cael eu clywed?

Wel, mae busnesau bach a chanolig bob amser yn cael eu clywed a bob amser yn cael eu cynnwys pan fyddwn yn cymryd rhan mewn digwyddiadau a gweithgareddau. Mae gennym berthynas waith dda iawn gyda Ffederasiwn y Busnesau Bach. Nodaf fod yr Aelod yn cyfeirio at y digwyddiad a fynychodd yr wythnos diwethaf. Rwy’n siŵr ei fod bellach wedi cael llythyr sy’n amlinellu ei fod wedi gwneud datganiad celwyddog yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ddiwethaf i Brif Weinidog Cymru—

Esgusodwch fi; ni allwch honni bod Aelod wedi gwneud datganiad celwyddog yn y Cyfarfod Llawn hwn.

Rwy’n tynnu’r datganiad hwnnw yn ei ôl.

Diolch.

Yn hytrach rwyf am gyfeirio at y llythyr a gafodd yr Aelod a oedd yn amlygu faint o gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i fusnesau bach ledled Cymru a bod y Llywodraeth hon yn fusnes-gyfeillgar.

Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi diweddariad i ni ar allu busnesau bach a chanolig Cymru i gymryd rhan mewn prosiectau wedi’u caffael gan Lywodraeth Cymru? Cefais drafodaeth mewn perthynas â hyn gydag ymgynghorwyr peirianneg y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, cwmni peirianneg sy’n seiliedig yng Nghas-gwent yn fy etholaeth i, ychydig cyn yr etholiad. Roedd yn destun pryder fod y cwmni hwnnw wedi rhoi’r gorau i geisio caffael contractau Llywodraeth Cymru, oherwydd, er gwaethaf eglurder y broses—ac roeddent yn canmol Llywodraeth Cymru ar hynny mewn gwirionedd—nid oedd digon o bwysoli tuag at gwmnïau lleol yng Nghymru. O ganlyniad, mae’r cwmnïau mawr yn cynnig prisiau is ac yn cael contractau, er bod y cwmnïau llai yn credu y bydd y contractau hynny’n fwy drud yn y tymor hwy. Nid yw’r cwmni lleol dan sylw yn cael unrhyw broblem yn caffael contractau ar draws y ffin, gan gynghorau Henffordd a Swydd Gaerwrangon, er enghraifft. Ni all hyn fod yn iawn. A oes unrhyw ffordd y gallwch chi, ynghyd ag Ysgrifennydd y Cabinet sy’n gyfrifol am gaffael yn Llywodraeth Cymru, edrych ar ffyrdd y gallwn greu sefyllfa decach fel bod busnesau bach a chanolig yng Nghymru a busnesau cynhenid yn ei chael yn haws cystadlu?

Oes, yn bendant, ac efallai fod y cwmni lleol y mae’r Aelod yn cyfeirio ato yn gwmni y gallwn ein dau ymweld ag ef gyda’n gilydd i drafod y problemau y maent wedi dod ar eu traws a’r atebion y gallem eu cyflwyno. O ran porth caffael Llywodraeth Cymru, GwerthwchiGymru, cafodd ei sefydlu i helpu busnesau i ennill contractau yn y sector cyhoeddus. Ers mis Mehefin 2013, mae bron i 14,000 o hysbysiadau wedi cael eu cyhoeddi ar GwerthwchiGymru, ac mae tua 61 y cant o gontractau wedi cael eu dyfarnu i fusnesau Cymru. Serch hynny, rwy’n credu bod gwaith i’w wneud i sicrhau bod caffael o fudd i bob busnes ledled Cymru, a byddwn yn fwy na pharod i ymweld â’r cwmni a ddaeth i gysylltiad â’r Aelod.

A gaf fi dynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at gwmni yn fy etholaeth, ffatri Sony Pencoed sydd wedi ennill gwobrau cenedlaethol, ac nid yn unig at honno, ond at 30 a mwy o fusnesau cynhenid ​​sydd wedi deillio yn sgil rhagoriaeth Sony mewn dylunio i weithgynhyrchu ar y safle hwnnw a chanolfan dechnoleg Sony Pencoed UK? Mae’n sicr yn enghraifft o ddatblygu ein talentau cynhenid ​​yma yng Nghymru—cwmnïau fel Mesuro Cyf, y bûm yn ymweld ag ef ychydig o fisoedd yn ôl, sy’n deillio o ganolfan peirianneg amledd uchel fyd-enwog Prifysgol Caerdydd, neu Wales Interactive Ltd, datblygwr a chyhoeddwr cynhyrchion adloniant rhyngweithiol ar gyfer marchnad fyd-eang, ledled y byd, a llawer iawn o rai eraill. Felly, byddwn yn croesawu pe bai Ysgrifennydd y Cabinet, ar ryw adeg yn ystod ei amserlen brysur yn y dyfodol agos, yn gweld y gwaith ardderchog gan Sony, a’r holl gwmnïau hynny sydd wedi deillio o’r sylfaen honno ar y safle, a gweld hefyd y ffordd y mae cwmnïau sefydledig sydd wedi ennill gwobrau ac sydd â hanes mewn dylunio i weithgynhyrchu yn gallu sbarduno twf mewn cwmnïau cynhenid ​mewn ystod o sectorau. Mae’n achos clasurol o orau chwarae cyd chwarae. Felly efallai y gallwn ei wahodd i ddod i drafod y model llwyddiannus iawn hwn ar gyfer deori busnesau.

Buaswn wrth fy modd yn gwneud hynny. Mae’n swnio fel pe bai hwn yn glwstwr eithriadol o weithgarwch economaidd yn eich etholaeth. Rwy’n credu y byddai hefyd yn ddefnyddiol pe baem yn gwahodd y cwmnïau hynny i gyfrannu at ddatblygiad y strategaeth economaidd newydd.

Rydym yn rhoi nifer o gamau gweithredu pellgyrhaeddol ar waith i annog datblygiad economaidd ar draws pob rhan o Gymru. Yng ngogledd Cymru, rydym yn manteisio ar y cyfleoedd sylweddol a fydd yn deillio o brosiectau buddsoddi megis Wylfa Newydd, gan ddarparu cefnogaeth drwy ein gwasanaeth cymorth busnes penodedig a buddsoddi mewn cynlluniau trafnidiaeth amrywiol.

Diolch. Wel, fel y gwyddoch, ym Mhwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau y bore yma cyfeiriasoch at drydaneiddio’r brif linell, argymhellion ar gyfer metro gogledd Cymru, a buddsoddi yn yr A55. Dywedasoch hefyd fod angen cyflwyno cais cytundeb twf ar gyfer gogledd Cymru erbyn diwedd y mis. O’r hyn rwy’n ei ddeall, mae Llywodraeth y DU yn cynnig cyllid ychwanegol, ac mae gwella rheilffyrdd a signalau yn cael eu gweld fel cerrig sylfaen i drydaneiddio, a fydd yn cael ei gyflymu gan y cytundeb twf. A allwch ddweud wrthym felly pa ddeialog rydych wedi’i chael hyd yma gyda Llywodraeth y DU? Rwy’n gwybod, neu rwy’n credu, eich bod wedi bod yn trafod gyda’r Is-ysgrifennydd Gwladol i’r perwyl hwn o leiaf—i ba raddau y gallai hynny gynnwys datganoli liferi economaidd a thwf? Yn ôl yr hyn a ddeallais, roedd hynny’n rhywbeth roedd Llywodraeth y DU yn galw amdano.

Do, rwyf wedi trafod y mater hwn gyda’r Is-ysgrifennydd Gwladol, ond bûm yn ei drafod hefyd gyda’r Ysgrifennydd Gwladol ei hun ddydd Sul mewn gwirionedd. Rydym yn gobeithio’n fawr y bydd y cais cytundeb twf yn cael ei gyflwyno’n llawn fel cynnig i Ganghellor y Trysorlys erbyn diwedd y mis. Byddwn hefyd yn gobeithio y bydd yr achos busnes dros drydaneiddio’r brif linell yn ystod y cyfnod rheoli nesaf yn cael ei gymeradwyo. Mae’n hanfodol yn natblygiad y cytundeb twf ar gyfer gogledd Cymru ein bod yn gallu gweithio’n lleol gydag awdurdodau lleol, gyda Chynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy, gyda Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU, ac edrych hefyd—ac rwy’n dweud hyn ar gyfer y cofnod—ar botensial strategaeth economaidd drawsffiniol, gydag uned economaidd drawsffiniol er mwyn sicrhau ein bod yn cyflawni’r twf mwyaf posibl yn yr ardal honno o Gymru.

Mae twristiaeth yn sector hanfodol yn natblygiad economaidd gogledd Cymru, a chyda hynny rwy’n croesawu ymrwymiad y Llywodraeth hon i greu coridor diwylliant yr A55 sy’n cysylltu atyniadau ar draws y rhanbarth. Roedd castell y Fflint yn sicr yn atyniad mawr dros y penwythnos diwethaf, wrth i ddraig ddisgyn ar feili allanol y castell gan ddenu ymwelwyr yn eu miloedd. Roedd yn wych gweld yn union faint o bobl a aeth yno i weld y ddraig, i dynnu ambell hunlun ac ar gyfer y rhai mwy dewr yn ein plith sy’n dymuno bod yn ddofwyr dreigiau, i ddringo cefn y ddraig. Rwy’n edrych ymlaen at adeiladu ar y brwdfrydedd hwnnw yn awr gyda’r buddsoddiad pellach yng ‘nghastell Shakespeare’, ond Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn cytuno â mi ynglŷn â gwerth yr economi ymwelwyr i Ddelyn ac ar draws gogledd-ddwyrain Cymru, ac a fyddwch yn gweithio i barhau i fuddsoddi mewn syniadau arloesol mewn atyniadau i ymwelwyr sy’n rhoi hwb i’n cymunedau a hefyd yn denu twristiaid i ogledd-ddwyrain Cymru?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn? Rwyf wrth fy modd fod y ddraig, draig Caerffili, wedi cael cymaint o groeso yn Nelyn ac yng nghastell y Fflint. Mae’r lluniau a welais yn dangos bod llawer iawn o ymwelwyr, yn enwedig ymwelwyr ifanc, wedi mwynhau gweld y ddraig goch yno. Ar yr adeg hon o’r flwyddyn, a ninnau’n dathlu perfformiad anhygoel ein carfan bêl-droed cenedlaethol, roedd hi’n adeg arbennig o briodol i’r ddraig ymweld â’r Fflint y penwythnos diwethaf.

Rwy’n falch o allu dweud y byddwn yn buddsoddi mewn canolfan ymwelwyr newydd yng nghastell y Fflint, a bydd castell y Fflint yn elwa o safle o’r radd flaenaf, sy’n rhan o gystadleuaeth genedlaethol a gynhelir yn rhan o Flwyddyn y Chwedlau.

Do you recognise, Secretary, the need to develop north Wales as an economic powerhouse in its own right? Clearly, it’s important that we get every possible economic benefit from neighbouring developments such as the Northern Powerhouse by the UK Government, but of course there is concern with the city region developments in south Wales, and the Northern Powerhouse in England, that north Wales could fall between two stools. So, my question is essentially this: how do we ensure growth for the indigenous economic powerhouse of north Wales, rather than just relying on other areas?

Wel, yn fy marn i mae gennym yng ngogledd Cymru—ac rwy’n siarad fel rhywun a gafodd ei eni yno, ei fagu yno ac sy’n byw yno—gymaint i’w gynnig i Bwerdy Gogledd Lloegr ag sydd gan Bwerdy Gogledd Lloegr i’w gynnig i ogledd Cymru. Mae gennym gryn dipyn i’w gyfrannu. Rhagwelir y gellir creu hyd at 70,000 o swyddi dros y ddau ddegawd nesaf yng ngogledd Cymru. Rwy’n hyderus y gellir cyflawni hynny drwy sicrhau mwy o gydweithredu trawsffiniol. Nid wyf yn gweld bod cydweithredu trawsffiniol yn fygythiad i ddiwylliant neu iaith Cymru mewn unrhyw ffordd o gwbl. Yn enwedig yng ngogledd Cymru, credaf y gallwn greu mwy o swyddi, mwy o gyfleoedd, drwy weithio’n agosach gyda’n gilydd.

Ar hyn o bryd, mae’r rhanbarth yn cyfrannu o gwmpas £35 biliwn i economi’r DU. Mae’r potensial i dyfu yn enfawr, ond dylem hefyd gydnabod, os nad ydym yn rhan o gynghrair drawsffiniol, ein bod mewn perygl, gyda’r bargeinion dinesig, gyda’r momentwm sydd y tu ôl i ddinas-ranbarth Lerpwl, dinas-ranbarth Manceinion a phartneriaeth menter leol Swydd Gaer a Warrington, o orfod cystadlu gyda’r dinasoedd a’r siroedd hynny yn y pen draw. Ni fyddem yn dymuno i hynny ddigwydd os gallwn, yn lle hynny, gydweithio a chynnig economi ranbarthol lle rydym i gyd yn cynnig pethau sy’n ategu ei gilydd.

Mae ugain mil o bobl yn croesi’r ffin o Gymru i Loegr bob dydd. Mae ugain mil o bobl yn croesi’r ffin o Loegr i Gymru. O ran y bobl sy’n mynd i’w gwaith, nid yw’r ffin yn bodoli. Felly, yr hyn sydd angen i ni ei wneud yw sicrhau bod twf ar y ddwy ochr i’r ffin sy’n fanteisiol i’r ddwy ochr o ran y bobl sy’n byw yno.

Mae gan Gymru gyfle ar hyn o bryd i ddenu buddsoddiad o Loegr drwy ddarparu lle mwy ffafriol i sefydlu busnes, a fyddai’n dod â swyddi mawr eu hangen i Gymru. Rwy’n siŵr y bydd pawb yn cytuno pan ddywedaf mai gorau po fwyaf o fusnesau y gallwn eu denu yma a gorau po fwyaf o swyddi sy’n cael eu creu. Mae’r gyfundrefn ardrethi busnes presennol yn rhwystro busnesau newydd rhag cael eu creu gan ei fod yn llyffetheirio busnes â thaliad mawr ar y cychwyn, cyn i’r busnes hwnnw gael un cwsmer hyd yn oed. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynigion i gefnogi busnesau newydd a bach drwy ailstrwythuro’r drefn ardrethi busnes efallai, fel bod busnesau yn talu ar sail elw neu drosiant yn hytrach na gwerth nominal yr eiddo y maent yn ei feddiannu?

Mae hwn yn bwynt sy’n cael ei ystyried yn gyson gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, ond mae’r Aelod yn iawn, dylem ddefnyddio pob dull sydd gennym o ddenu buddsoddwyr i Gymru. Y llynedd, cofnodwyd y lefel uchaf ond un o fewnfuddsoddi yma. Mae hynny’n rhywbeth, unwaith eto, rydym am sicrhau ein bod yn ei gynnal. O ran cymorth ariannol i fusnesau, mae gennym y gronfa fenthyciadau i ficrofusnesau Cymru, sy’n werth £6 miliwn. Mae gennym gronfa fuddsoddi mewn mentrau technoleg yng Nghymru ac mae gennym hefyd £21 miliwn o gyllid newydd i helpu mentrau bach a chanolig i dyfu yng Nghymru, y gellir cael mynediad ato drwy ddwy gronfa Cyllid Cymru. Mae gennym hefyd, wrth gwrs, gronfa ad-daladwy o £5 miliwn ar gyfer busnesau bach a chanolig. Rydym yn awyddus i ddenu mewnfuddsoddiad yn ogystal â sicrhau bod ein cwmnïau sy’n bodoli’n barod yn tyfu ac yn ffynnu yng Nghymru, a sicrhau bod gennym entrepreneuriaid sydd â mynediad at yr adnoddau, y cyngor a’r cyfleoedd i sefydlu busnes yma yng Nghymru yn y cymunedau lle y’u magwyd fel nad oes angen iddynt adael Cymru.

Gwnaf. Mae gweithgynhyrchu yng Nghymru yn hanfodol bwysig i economi Cymru. Rydym yn cynnig ystod eang o gefnogaeth i’r diwydiant, gan gynnwys cymorth a chyngor ar feysydd megis masnach ryngwladol, ymchwil, datblygu ac arloesi, gwella sgiliau’r gweithlu, dod o hyd i safleoedd busnes newydd, cymorth e-fusnes a thendro am gontractau sector cyhoeddus.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Fel y nodwyd gennych, mae gweithgynhyrchu yn parhau i fod yn sector hanfodol yn economi Cymru, yn enwedig yn y Cymoedd. Fodd bynnag, er gwaethaf ymdrechion gorau Llywodraeth Cymru, mae’r sector yn parhau i grebachu o ran ei bwysigrwydd o’i gymharu â sectorau eraill yn yr economi. O ystyried yr heriau newydd difrifol iawn a fydd yn wynebu gweithgynhyrchu o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, a fyddech yn cytuno y byddai’n amserol i Lywodraeth Cymru adolygu perfformiad a rhagolygon gweithgynhyrchu yng Nghymru a datblygu strategaeth weithgynhyrchu i Gymru er mwyn mynd i’r afael â’r heriau hyn?

Rwy’n credu bod yr amser yn iawn, o ystyried y bleidlais a gafwyd, ar gyfer datblygu strategaeth economaidd newydd sy’n ystyried y ffaith y byddwn yn gadael Ewrop, ond sydd hefyd yn sicrhau bod gweithgynhyrchu yn tyfu ac yn ffynnu yn y dyfodol. Mae’r Aelod yn gywir yn ei dadansoddiad fod gweithgynhyrchu yn sector sy’n crebachu ar draws y DU. Ond yma yng Nghymru, swyddi gweithgynhyrchu yw 11.3 y cant o holl swyddi’r gweithlu yn y wlad o hyd, o’i gymharu â 7.8 y cant yn y DU gyfan. Felly, mae’n faes gwaith allweddol bwysig, a rhan hollbwysig o economi Cymru. Rydym hefyd yn gwybod—ac mae hyn yn arwyddocaol iawn—bod cynnydd o 6.3 y cant wedi bod y llynedd mewn swyddi gweithgynhyrchu yng Nghymru. Mae’r math hwn o gynnydd yn rhywbeth y dylem fod yn falch ohono ac yn rhywbeth y dylem geisio adeiladu arno. Mae tua 165,000 o bobl yn cael eu cyflogi mewn gweithgynhyrchu yn gyffredinol yng Nghymru erbyn hyn, ac mae hynny’n rhywbeth y byddwn yn adeiladu arno drwy ddenu cwmnïau fel Aston Martin a TVR i’n gwlad.

Yn ôl gwefan Busnes Cymru, mae gan ardal fenter Glyn Ebwy uchelgais i fod yn ardal uwch-dechnoleg fywiog ar gyfer cwmnïau gweithgynhyrchu o bob maint. Fodd bynnag, rhwng 2011 a 2014, 172 o swyddi yn unig a gafodd eu creu yn yr ardal fenter hon. Y llynedd, wyth o swyddi yn unig a grewyd yno. Ysgrifennydd y Cabinet, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo ac i gefnogi ardal fenter Glyn Ebwy er mwyn annog cwmnïau i ymsefydlu a chreu swyddi gweithgynhyrchu yno?

Mae yna amryw o ffyrdd a dulliau o hyrwyddo ardaloedd menter. Mae ganddynt gyllidebau, yn anad dim ar gyfer hyrwyddo eu hunain, ar gyfer marchnata eu hunain a’r gwasanaethau a’r manteision i fuddsoddwyr sy’n lleoli ynddynt. Mae’n bosibl y bydd yr Aelod yn ymwybodol y byddwn yn cyhoeddi data ar berfformiad ardaloedd menter yn fuan iawn, ac efallai y bydd yr Aelod yn dymuno nodi’r ffigurau ar gyfer y flwyddyn ddiweddaraf.

David Rowlands.

Mae’n ddrwg gennyf, Lywydd; cwestiwn ategol yn unig sydd gennyf.

Mae’n iawn.

Rwy’n ymddiheuro am hynny.

Question 6—Lynne Neagle.

Gwnaf. Rwy’n falch fod yr anghydfod cyflog hirhoedlog hwn bellach wedi ei ddatrys a bod holl safleoedd yr amgueddfa genedlaethol wedi ailagor i’r cyhoedd.

Diolch yn fawr, ac rwy’n siŵr fod Aelodau eraill yn y Siambr hon, fel finnau, yn falch iawn o groesawu datrysiad yr anghydfod hirhoedlog, ac rwy’n ddiolchgar iawn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich ymdrechion i ddod â’r anghydfod hwn i ben. Hoffwn hefyd roi teyrnged i holl weithwyr yr amgueddfa a fu’n dal eu tir ar fater tegwch i’r rhai ar y cyflogau isaf, yn enwedig y staff yn fy etholaeth yn Big Pit, am eu hymrwymiad, ac rwyf wrth fy modd yn gweld Big Pit ar waith eto. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymuno â mi a chydnabod ymroddiad yr holl staff yn yr amgueddfa, ac a wnewch chi barhau i bwysleisio pa mor angenrheidiol yw gweithio mewn partneriaeth â staff wrth gyflwyno newidiadau yn y dyfodol yn eich trafodaethau gyda rheolwyr yr amgueddfa?

Gwnaf, yn bendant, ac a gaf fi yn gyntaf oll gofnodi fy niolch i’r Aelod lleol am ei chefnogaeth ddygn a chadarn i’r gweithwyr ffyddlon ac ymroddedig y mae’n cyfeirio atynt? Cafodd canlyniad pleidlais PCS a datrysiad yr anghydfod cyflog ei gadarnhau yn gyhoeddus ar 24 Mehefin. Rwy’n falch fod 78 y cant o aelodau PCS wedi pleidleisio dros dderbyn y cynnig gwell a wnaed gan yr amgueddfa genedlaethol. Rwy’n falch fod Llywodraeth Cymru wedi gallu cynorthwyo i ddod â’r mater i ben yn foddhaol.

Nawr, rwy’n siŵr bod gwersi i’w dysgu o’r profiad hwn, a chyfarfûm â llywydd a chyfarwyddwr cyffredinol yr amgueddfa genedlaethol yn ddiweddar. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd unrhyw faterion a nodwyd yn cael sylw gan reolwyr yr amgueddfa a chan PCS yn awr, ac rwy’n ymwybodol fod yr amgueddfa bellach yn gweithio i weithredu’r dyfarniad cyflog a’r taliad iawndal i unigolion cymwys yng nghyflogres y mis hwn. Rwy’n annog yr amgueddfa genedlaethol a’r undebau yn awr i weithio i ailadeiladu’r pontydd a ddifrodwyd ac i ddatblygu perthynas fwy cadarnhaol ar gyfer y dyfodol—un lle bydd pob gweithiwr yn teimlo’n hyderus fod y pryderon sydd ganddynt yn cael eu clywed.

Bûm yn ymwneud â’r anghydfod hwn o’r dechrau, a’r cwestiwn yr hoffwn ei ofyn i chi, Weinidog, yw a ydych yn credu y gallai hyn fod wedi cael ei ddatrys yn gynt pe baech chi, fel Gweinidog, wedi ymyrryd yn gynt er mwyn sicrhau na fyddai hwn yn anghydfod a fyddai’n para dwy flynedd? Hefyd, hoffwn glywed eich ateb mewn perthynas â’r hyn y mae’r rheolwyr wedi ei ddweud wrthyf: nad oedd toriadau canol blwyddyn parhaus wedi eu cynorthwyo yn y sefyllfa gyda’r staff yn yr amgueddfa. A wnewch chi ymrwymo, felly, i beidio â chyflwyno mwy o doriadau canol blwyddyn i wasanaethau sydd bellach yn crafu gwaelod y gasgen ac sy’n hanfodol ar gyfer hyrwyddo Cymru i’r byd y tu allan? Rwy’n credu ei bod yn allweddol yn awr eich bod yn dysgu, fel Llywodraeth, ac yn dysgu gyda’r rheolwyr sut i drin pobl â pharch, gan fod undeb y PCS wedi mynd y tu hwnt i’r hyn y dylent fod wedi’i wneud yn hyn o beth.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn, a’i hatgoffa bod y Llywodraeth hon ei hun wedi wynebu’r toriadau dyfnaf posibl i’w chyllidebau dros y blynyddoedd diwethaf? Nid oes unrhyw ran o fy mhortffolio, mae arnaf ofn, y llwyddwyd i osgoi gorfod gwneud penderfyniadau anodd yn ei chylch a gweithredu toriadau yn y gyllideb, gydag un eithriad—Cyngor Llyfrau Cymru, lle’r oedd teimlad llethol y byddai gostyngiad yn eu cyllideb yn arwain at golli nifer sylweddol o swyddi. Mae’n bosibl y bydd gan yr Aelod ddiddordeb mewn gwybod hefyd fod yr anghydfod yn yr Alban wedi para am fwy na phedair blynedd. Yma yng Nghymru, dywedodd y Prif Weinidog mai blaenoriaeth y Gweinidog nesaf fyddai datrys yr anghydfod hwn o fewn tair wythnos. Llwyddais i’w ddatrys. Mae hynny’n rhywbeth yr hoffwn ddiolch i aelodau’r undeb am weithio tuag ato. Hoffwn ddiolch i Aelodau o bob plaid yn y Siambr hon am gyfrannu tuag at hynny. Mae’n rhywbeth rwy’n credu y gallwn symud ymlaen oddi wrtho yn awr, ac rwy’n siŵr fod gan yr amgueddfa ddyfodol disglair iawn. Byddaf yn ystyried adroddiad Randerson, sy’n cynnig ffordd tuag at sector treftadaeth diogel a chynaliadwy iawn, un sy’n cyd-fynd yn agosach â’r cynnig twristiaeth ar draws Cymru ac un sy’n dwyn ynghyd yr elfennau allweddol hynny o’n treftadaeth yng Nghymru.

Yn ystod yr anghydfod diweddar, dywedodd undeb y PCS nad oedd ganddynt hyder yn rheolwyr Amgueddfa Genedlaethol Cymru. Honnwyd hefyd fod arolwg a gynhaliwyd y llynedd yn dangos bod 22 y cant o weithwyr wedi cael eu bwlio neu’n destun aflonyddu yn y gwaith. A oes gan Ysgrifennydd y Cabinet hyder yn y modd y rheolir Amgueddfa Genedlaethol Cymru, a pha gamau y bydd yn eu cymryd i gymodi’r ddwy ochr o gwmpas amcanion craidd y sefydliad hwn? Ni ddylai’r math yma o beth byth ddigwydd eto mewn unrhyw sefydliad yn eich adran. Diolch.

Hoffwn ddweud fod yr Aelod yn hollol gywir ar y mater hwn. Rwyf wedi bod yn glir gyda chyfarwyddwr cyffredinol a llywydd yr amgueddfa fod yn rhaid mynd i’r afael â chanlyniadau’r arolwg hwnnw, a fy mod yn disgwyl gweld adroddiad ar sut y maent yn mynd i’r afael â’r materion a godwyd gan y gweithlu. Rwyf hefyd wedi bod yn glir fod gweithwyr yr amgueddfa—y bobl sy’n sicrhau bod ymwelwyr yn cael y profiad gorau posibl—yn cael eu cynrychioli’n well ar y lefel uchaf. Mae hynny’n cynnwys cynrychiolaeth yng nghyfarfodydd byrddau ymddiriedolwyr. Rwy’n credu ei bod yn hanfodol fod gweithwyr yn cael eu cynrychioli a’u clywed a’u cydnabod.

Gwnaf. Bydd Bil Cymru, sydd ar ei daith drwy’r Senedd ar hyn o bryd, yn cyflwyno pwerau newydd ym maes trafnidiaeth, a fydd yn ategu’r pwerau presennol sydd gennym eisoes, i ddarparu system drafnidiaeth integredig ar draws Cymru.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rydym i gyd yn ymwybodol iawn, yn amlwg, o’r manteision i ardaloedd y Cymoedd a fyddai’n dod yn sgil y fargen ddinesig a metro de-ddwyrain Cymru. Rydym wedi trafod y peryglon i’r datblygiad hwnnw yn dilyn gadael yr UE dro ar ôl tro yn y Siambr, felly nid wyf am fynd ar ôl hynny. Fodd bynnag, rydym wedi croesawu cyhoeddiad ar ffurfio tasglu gweinidogol y Cymoedd yn y Siambr hon, ac elfen allweddol ohono fydd adeiladu cysylltiadau trafnidiaeth cryfach. Er gwaethaf bodolaeth cynlluniau trafnidiaeth lleol, sydd weithiau’n ymddangos yn gyfyngedig o ran eu gweledigaeth i ardaloedd awdurdodau lleol unigol, mae trafnidiaeth bws ar draws y Cymoedd yn parhau i fod yn broblem. Clywais enghraifft y diwrnod o’r blaen lle’r oedd y daith fws o Dredegar Newydd i Aberdâr yn para mwy na dwy awr ac yn teithio drwy Bontypridd. A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y byddai unrhyw gyfle i ailreoleiddio gwasanaethau bysiau yng Nghymru a fyddai’n deillio o Fil Cymru yn rhoi cyfle euraidd i sicrhau, wrth i gyfleoedd cyflogaeth newydd gael eu creu yng Nghymoedd de-ddwyrain Cymru, nad yw’r rhai sydd ond yn gallu cael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus yn cael eu heithrio rhag manteisio ar gyfleoedd o’r fath oherwydd gwasanaethau bws gwael, araf ac anfynych?

Byddwn, a hoffwn ddiolch i’r Aelod am grybwyll y mater pwysig hwn, ac efallai y caf ei gwahodd i ysgrifennu ataf yn ffurfiol ynglŷn â’r gwasanaeth bws o Dredegar i Aberdâr, gan y byddwn yn hoffi edrych yn fanylach arno, os caf, a chyflwyno sylwadau efallai ar ran ei hetholwyr. Bydd datganoli pellach mewn perthynas â swyddogaethau’r comisiynydd traffig dros gofrestru bysiau yn rhoi cyfle i ni ystyried newid y modd y mae gwasanaethau bws yn cael eu darparu ar draws y wlad ar gyfer y dyfodol, a sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu cynllunio i ateb anghenion teithwyr o ran mynediad at gyfleoedd cyflogaeth yn y gwasanaethau allweddol. Rydym hefyd yn hwyluso partneriaethau bysiau o ansawdd. Rydym yn ehangu ein gwasanaeth TrawsCymru, ac rydym yn sicrhau bod ein cyllid yn gysylltiedig yn uniongyrchol â gwella ansawdd drwy gyflwyno safonau ansawdd y flwyddyn nesaf.

Gwnaf. Mae tair blynedd wedi bod bellach ers lansio ‘Partneriaeth ar gyfer Twf: Strategaeth Twristiaeth Llywodraeth Cymru 2013-2020’. Mae hwn yn gosod twf o 10 y cant mewn termau real mewn perthynas â gwariant ymwelwyr dros nos yng Nghymru erbyn 2020, ac rydym ar y trywydd iawn i ragori ar y twf hwnnw.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Canfu astudiaeth ‘Wish You Were Here’ fod twristiaeth cerddoriaeth gwyliau a chyngherddau yn cynhyrchu hyd at £113 miliwn y flwyddyn i economi Cymru. Bydd ein gallu i ddenu mwy o ddigwyddiadau, cynadleddau a gwyliau yn cael hwb gan y ganolfan gynadledda ryngwladol, a adeiladwyd fel prosiect ar y cyd rhwng y Celtic Manor a Llywodraeth Cymru, pan fydd yn agor yng Nghasnewydd. Bydd y ganolfan gystal ag unrhyw ganolfan gynadledda arall yn Ewrop ac fe’i cynlluniwyd i ddenu digwyddiadau mawr o bob cwr o’r byd. Mae gwyliau llai, sy’n gymysgedd o gerddoriaeth, celf, llenyddiaeth a chomedi, fel yr un yn fy etholaeth fy hun yng Nghaerllion, hefyd yn chwarae rhan bwysig. Pa gefnogaeth ac anogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i ddenu digwyddiadau mawr i Gymru gan gefnogi gwyliau llawr gwlad hefyd sy’n ychwanegu at amrywiaeth gyfoethog ein bywyd diwylliannol?

Ie, mae hwn yn faes gwaith diddorol iawn. Mewn gwirionedd, gofynnais i fy swyddogion wneud rhywfaint o ymchwil ar y mathau mwyaf cynhwysol o weithgareddau celfyddydol a chanfuwyd mai’r gwyliau llai a’r cyngherddau cerddorol mewn gwirionedd yw’r gweithgareddau, y digwyddiadau, y mae pobl yn fwyaf tebygol o fynd iddynt o bob rhan o’r sbectrwm economaidd-gymdeithasol. Felly, rwy’n awyddus iawn i sicrhau ein bod yn gwneud y mwyaf o’r cyfleoedd i alluogi gwyliau cymunedol lleol a chyngherddau i ehangu. Rydym wedi ymrwymo i ddenu mwy o ddigwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr a digwyddiadau diwylliannol i Gymru, yn enwedig y rhai sy’n helpu i wneud y mwyaf o elw ar fuddsoddiad mewn cyfleusterau sy’n bodoli eisoes ac wedi’u cynllunio. Rydym yn arbennig o awyddus i ddenu’r digwyddiadau sy’n cynnig cyfle i wirfoddolwyr ddod yn gyfranogwyr. Yn y blynyddoedd i ddod, gyda’n cymorth, bydd Cymru’n cynnal rhai o ddigwyddiadau mwyaf a mwyaf mawreddog y byd, megis rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr a Ras Volvo Ocean. Ochr yn ochr â’r brandiau byd-eang hyn, rydym hefyd yn cefnogi portffolio ffyniannus o ddigwyddiadau a gwyliau diwylliannol lleol a rhanbarthol, fel Gŵyl Gomedi Machynlleth, y Good Life Experience, Gwobr Iris a Ffocws Cymru a hefyd, wrth gwrs, GwylGrai.

And finally, question 9, Dai Lloyd.

Diolch yn fawr iawn. Mae Syr Terry Matthews a’i gydweithwyr ar fwrdd y ddinas-ranbarth yn parhau i nodi blaenoriaethau sy’n cyflwyno dyheadau a rennir ar gyfer twf a swyddi, gan gynnwys cydweithio rhanbarthol i ddatblygu seilwaith digidol a thrafnidiaeth y rhanbarth ymhellach.

Thank you for that response, Minister. Following the Brexit vote, is the electrification of the railway from London to Swansea still going to happen?

Wel, mae Llywodraeth y DU wedi ein sicrhau—neu, cawsom sicrwydd cyn y refferendwm—y byddai pob buddsoddiad a oedd i fod i ddod gan yr UE yn dod gan Lywodraeth y DU. Rydym yn disgwyl pob ceiniog. Rydym yn disgwyl y cedwir at bob contract a lofnodwyd neu a gytunwyd cyn y bleidlais i adael yr UE, ac rwy’n gobeithio gweld—ac rwy’n disgwyl gweld—trydaneiddio’r rheilffordd honno sy’n bwydo economi ranbarthol de Cymru ac ardal bae Abertawe.

I thank the Cabinet Secretary.

We now move to item 2 on our agenda, questions to the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport. The first question is from Janet Finch-Saunders.

Diolch am y cwestiwn. Rwy’n falch o’r cynnydd sylweddol a wnaed gan Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ar weithredu’r newidiadau trefniadol i’r gwasanaeth a argymhellwyd gan adolygiad McClelland. Ym mis Mai, cyrhaeddwyd neu rhagorwyd ar y targed ar gyfer ymateb i gategori coch yr argyfyngau sy’n bygwth bywyd fwyaf am yr wythfed mis yn olynol gyda 75.5 y cant yn cael eu hateb o fewn yr amser targed.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mater sydd wedi dod i’r amlwg yn ddiweddar, yn sicr yn fy etholaeth fy hun, yw natur y cwestiynau a oedd y cael eu gofyn gan y bobl sy’n ateb y galwadau ar ôl deialu 999 am y tro cyntaf, pan fo rhywun yn galw am ambiwlans ar ran rhywun nad ydynt yn eu hadnabod yn bersonol. Mae wedi digwydd ddwywaith i mi yn yr wythnosau diwethaf lle nad oeddwn yn adnabod y person ond eu bod wedi syrthio y tu allan i fy swyddfa. Mae’r gyfres o gwestiynau sy’n arwain at oedi difrifol yn broblematig, yn syml oherwydd nad ydych, yn aml, yn gallu ateb y math o gwestiynau a ofynnir i chi os nad ydych yn adnabod y person. Yn ddiweddar, brawychwyd siopwr lleol ar ôl methu ag ateb cwestiynau o’r fath, ac roedd yr unigolyn dan sylw yn dirywio’n gyflym o flaen ei lygaid. Roedd yn teimlo’n hollol ddiymadferth ac yn poeni ynglŷn â’r oedi, ac yn anffodus mae’r unigolyn wedi marw ers hynny.

Roedd adroddiad diweddar gan Swyddfa Archwilio Cymru yn tynnu sylw at bryderon ynglŷn â thrin a dosbarthu galwadau, a dangosodd cais rhyddid gwybodaeth diweddar a gyflwynwyd gennym fod cyfathrebu ac agwedd yn broblem i lawer sydd wedi cwyno wrth yr ymddiriedolaeth ambiwlans. Rwy’n eithaf ansicr sut y mae’r system ateb galwadau brys yn gweithio ym mhob gwasanaeth brys gwahanol. Ysgrifennydd y Cabinet, gan fy mod wedi mynegi fy mhryderon difrifol iawn mewn perthynas â hyn yma wrthych chi heddiw, a wnewch chi fy sicrhau y byddwch yn gweithio gyda’r ymddiriedolaeth i sicrhau bod y rhai sy’n ateb galwadau brys yn rhoi ystyriaeth fwy sensitif i’r unigolyn sy’n ffonio am ambiwlans yn y lle cyntaf? Dylid ystyried hyn yn flaenoriaeth frys.

Diolch am y cwestiwn. Credaf ei bod yn bwysig ceisio deall y ffordd orau o ymdrin â’r pryderon sydd gan bobl wrth ffonio pobl sy’n ateb galwadau brys. Ni allaf siarad dros y gwasanaethau brys eraill a’r ffordd y maent yn ymdrin â materion—wrth gwrs, mae un ohonynt heb ei ddatganoli ar hyn o bryd—ond wrth archwilio holl wybodaeth y dangosyddion ansawdd ambiwlans ac edrych ar yr adolygiad o’r model newydd sydd gennym a fydd yn cael sylw yn ystod yr hydref, rwy’n disgwyl y bydd cyfle priodol i edrych eto ac adolygu i weld a oes gennym gwestiynau priodol yn cael eu gofyn i wneud yn siŵr hefyd fod pobl yn cael eu trin mewn modd sensitif. Os yw pobl yn teimlo bod ganddynt etholwyr nad ydynt wedi cael eu trin mewn modd sensitif, byddwn yn hapus i dderbyn y sylwadau a’r cwestiynau hynny os nad ydych eisoes wedi eu dwyn i sylw Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o’r datblygiadau yn yr ymgyrch Dewis Doeth, a hyrwyddwyd ar y cyd gan nifer o fyrddau iechyd, yr ymddiriedolaeth ambiwlans, Llywodraeth Cymru, undebau llafur a sefydliadau eraill, fel y gwyddoch. Mae’r ymgyrch yn annog y cyhoedd i feddwl cyn ffonio am ambiwlans ar gyfer cyflyrau nad ydynt yn rhai brys neu gyflyrau nad ydynt yn bygwth bywyd, neu i feddwl cyn mynd i’r adran ddamweiniau ac achosion brys gyda chwynion ac anhwylderau cymharol fach. Yn lle hynny, anogir y cyhoedd i geisio cymorth fferyllwyr, meddygon teulu, Galw Iechyd Cymru a dilyn llwybrau gofal eraill amgen, gan ryddhau ambiwlansys i ymateb i alwadau coch 1 a lleihau’r pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys.

A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod yr ymgyrch hon wedi bod yn ffactor sydd wedi cyfrannu at liniaru rhywfaint o’r pwysau, ond bod y cynnydd ymylol yn nifer cyffredinol y galwadau brys sy’n cael eu hateb gan y gwasanaeth ambiwlans yn amlygu’r angen am gefnogaeth a chyhoeddusrwydd eang parhaus yn yr ymgyrch i addysgu’r cyhoedd ar y defnydd priodol o’r gwasanaethau brys?

Ydw. Diolch am y cwestiwn. Rydych yn gwneud pwynt cwbl deg ynglŷn â’r ffordd rydym yn annog ac yn arfogi’r cyhoedd i wneud dewisiadau mwy gwybodus, i wneud defnydd priodol o ofal iechyd, fel bod dewisiadau eraill ar gael i chi os nad ydych angen adnodd gwerthfawr ymateb ambiwlans brys, ac mae gwybodaeth am sut i ddod o hyd i’r rheini yn hawdd i’w ddeall ac ar gael yn hawdd. Felly, mae angen i ni wneud mwy o waith er mwyn sicrhau bod y wybodaeth honno ar gael, yn ogystal â bod eisiau i’r cyhoedd wneud defnydd o’r wybodaeth honno. Rwy’n ddiolchgar i’r holl randdeiliaid allweddol, gan gynnwys eich cyn-gyflogwr, am geisio tynnu sylw’n gadarnhaol at y gwasanaeth Dewis Doeth a’r wybodaeth sydd ar gael, er mwyn i bobl wneud y dewis gwybodus a phriodol hwnnw.

How many times in the eight months that you were talking about, Cabinet Secretary, have the targets been met in the Hywel Dda health board area? And, who’s responsible for that failure?

Rwy’n disgwyl gweld gwelliannau pellach yn yr amseroedd ymateb ym mhob ardal bwrdd iechyd unigol—

Sawl gwaith?

Ac rwy’n disgwyl, pan welwn y gyfres nesaf o ddangosyddion ansawdd yn yr adroddiad chwarterol nesaf ar ddiwedd mis Gorffennaf, y byddwch yn gweld fy mod yn obeithiol y bydd Hywel Dda wedi cyrraedd ei dargedau amseroedd ymateb, gan nad yw wedi gwneud hynny bob tro ar ddechrau’r cynllun peilot.

Roedd hyn yn rhan o’r gydnabyddiaeth o’r hyn yw ein sefyllfa. Ledled Cymru gyfan, rydym yn cyrraedd y targed. Yn yr ardaloedd lle nad ydym yn gwneud hynny, yr her yw beth y gallem ac y dylem ei wneud am y peth? A ‘ni’ yn yr ystyr ehangach yw hynny. Mae’n ymwneud â’r hyn y mae’r gwasanaeth ambiwlans yn ei wneud; mae’n ymwneud â’r hyn y mae comisiynwyr y gwasanaeth yn ei wneud, ac mae hefyd yn ymwneud â deall yr hyn y mae ymatebwyr cyntaf cymunedol yn ei wneud, yn ogystal, oherwydd nid mater i gefn gwlad Cymru yn unig yw hyn ac yn aml, ymatebwyr cyntaf cymunedol yw’r man galw cyntaf i gael yr help sydd ei angen ar rywun yn y lle cyntaf, yn y fan a’r lle. Mae hynny’n arbennig o berthnasol yng nghefn gwlad Cymru, felly rwy’n wirioneddol falch o weld bod Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn gweithio gydag Ambiwlans Sant Ioan i ddatblygu llwybr newydd a model newydd ar gyfer ymatebwyr cyntaf cymunedol a’r gwasanaeth y gallant ei ddarparu.

Os byddwch yn amyneddgar â ni, rwy’n meddwl o ddifrif y gwelwch welliannau pellach yn Hywel Dda a rhannau eraill o Gymru a fydd yn eich gwasanaethu chi a’ch etholwyr yn well rwy’n siŵr.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Caf fy nghalonogi wrth weld gwelliannau pellach yn y perfformiad yn erbyn y targed pedair awr a gostyngiad mewn amseroedd aros hir yn ystod mis Mai. Er bod derbyniadau dyddiol wedi codi 8 y cant o’i gymharu â’r mis blaenorol, treuliodd 8 o bob 10 claf lai nag wyth awr mewn adrannau achosion brys rhwng cyrraedd a chael eu derbyn, eu trosglwyddo neu eu rhyddhau. Rwyf wedi dweud yn glir, fel y mae prif weithredwr GIG Cymru, fod disgwyl gwelliannau pellach.

You will have received, as I have received, a letter from a former nurse who has broad clinical experience. She also was a non-executive member of the north Wales health service. In the letter she described what she saw in the Wrexham Maelor emergency department last month. She mentions in her letter a shortage of staff, a shortage of beds and the impact of that on the ability of patients to access the treatment they required in a timely manner, and to move through the system and ultimately leave hospital. In her professional opinion, she says that it’s inevitable that a continuation of that situation will lead to fatalities. That’s a very serious accusation, but would you agree that until we see more appropriate staffing levels, and until we see more beds in the system, then the likelihood of seeing an end to some of the scenes that she describes in the letter is remote?

Diolch am y cwestiwn. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud ein bod angen ateb ar sail system gyfan i’r heriau sy’n ein hwynebu. Felly, mae’n ymwneud â: sut y caiff pobl eu cyfeirio at adran achosion brys, gan fynd yn ôl at gwestiwn Dawn Bowden yn gynharach, er mwyn sicrhau bod pobl yn gwneud dewis gwybodus ynglŷn â beth i’w wneud? Mae hefyd yn ymwneud â sut y mae gofal sylfaenol wedi ei gyfarparu i ymdrin â gofal heb ei drefnu, er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl sy’n gallu cael eu gweld a’u trin yn eu cymuned ac nad oes angen iddynt fynd i adran achosion brys yn y lle cyntaf—. Yna, wrth gwrs, mae’n ymwneud â’r hyn sy’n digwydd wrth drosglwyddo rhwng ambiwlansys ac ysbytai, lle mae pobl yno ac angen bod yno. Yr hyn sydd angen i ni ei sicrhau wedyn yw bod llif yn digwydd drwy system gyfan yr ysbyty ac allan drwy’r drws cefn; dyna’r pwynt wedyn ynglŷn ag oedi wrth drosglwyddo gofal o fewn y GIG a gyda gofal cymdeithasol hefyd.

Felly, rwy’n cydnabod bod pob un o’r pethau hynny’n cael effaith. Rhan o’r her yn unig yw lefelau staffio a nifer y gwelyau, ac mae angen i ni edrych arno yn ei ystyr lawn. Dyna pam fod y bwrdd gofal heb ei drefnu yn edrych ar hyn drwy’r dull system gyfan. Roeddwn yn falch iawn o fynychu’r digwyddiad fforwm cynllunio tymhorol yr wythnos diwethaf lle roedd y dull system gyfan i’w weld mewn gwirionedd, ac roedd yr holl bartneriaid yno hefyd i drafod yr hyn sydd angen iddynt ei wneud i wella’r system gyfan er lles y claf a’r staff sy’n gweithio yn y system.

Mae targedau Llywodraeth Cymru yn dweud y dylai 95 y cant o gleifion gael eu gweld o fewn pedair awr, ac na ddylai unrhyw un aros am 12 awr neu fwy, ond yn ffigurau mis Mai y cyfeiriwch atynt, 82.5 y cant yn unig a welwyd o fewn pedair awr, ac mewn unedau damweiniau ac achosion brys yng ngogledd Cymru, 79.9 y cant yn unig—y gwaethaf yng Nghymru. Arhosodd 856 o bobl yng ngogledd Cymru fwy na 12 awr, sef y lefel uchaf yng Nghymru, a Glan Clwyd, rwy’n meddwl, oedd yr ysbyty a oedd yn perfformio waethaf yng Nghymru ar y targedau 12 awr. Rydych yn sôn am ffigurau’n newid, wel, nid oedd hynny wedi newid ers mis Tachwedd ac roedd yn waeth na Rhagfyr 2015. Sut, felly, rydych yn ymateb i’r pryderon niferus ymysg staff a chleifion yng ngogledd Cymru fod cael gwared ar unedau mân anafiadau a gwelyau cymunedol y GIG wedi ychwanegu at y pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys a bod rhaid i ateb ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain gynnwys adfer y gwasanaethau hynny?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Dechreuaf drwy ddweud yn glir, er y bu gostyngiad i’w groesawu yn nifer y bobl sy’n aros 12 awr dros y mis diwethaf, ni cheir unrhyw gamargraff ein bod mewn sefyllfa dderbyniol. Nid wyf yn credu bod y nifer sy’n aros 12 awr yn dderbyniol ac yn fy ateb cynharach, dywedais yn glir fod y neges wedi ei rhoi i’r gwasanaeth a’n bod yn disgwyl gweld gwelliant. Nid wyf wedi fy mherswadio, ar hyn o bryd, fod unedau mân anafiadau yn rhan o’r ateb oni bai fod tystiolaeth y gallwn staffio’r rheini’n briodol. Mae angen gallu darparu gwasanaeth yn briodol wrth fynd drwyddynt mewn gwirionedd. Mae gennyf ddiddordeb, fel y dywedais yn rhan gyntaf y cwestiwn hwn, mewn dull system gyfan priodol a gwneud yn siŵr fod pobl yn cael eu cyfeirio at wasanaethau sy’n briodol, eu bod yn cael y gofal sydd ei angen arnynt, a bod yr opsiynau sydd eu hangen arnynt ar gael. Ond wrth i’r dystiolaeth ddod ar gael ar yr hyn rydym yn ei wneud a’r hyn y gallwn ei wneud, rwy’n hapus i edrych eto ar y ffordd y trefnir y system, felly os oes ateb go iawn i wella canlyniadau i gleifion drwy brofiad y claf, yna byddwn yn gwneud hynny, ond ar hyn o bryd, nid wyf yn credu bod yna sylfaen dystiolaeth dros ailgyflwyno’r unedau mân anafiadau ar y sail a awgrymwyd.

I now move to the party spokespeople to question the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport. First this week is UKIP spokesperson Caroline Jones.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae recriwtio a chadw meddygon mewn gofal sylfaenol ac eilaidd wedi’i ddisgrifio gan lawer, gan gynnwys llawer o’r colegau brenhinol, fel bom yn tician. Mewn gofal sylfaenol, mae gennym y broblem ddeuol o fethu â recriwtio digon o feddygon teulu ac oherwydd poblogaeth sy’n heneiddio, nifer cynyddol o feddygon teulu yn ymddeol. Dywedodd Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol wrthyf fod angen i ni recriwtio 400 o feddygon teulu cyfwerth ag amser llawn, ac eto, y llynedd, recriwtiwyd llai na 140 gennym. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau ein bod yn hyfforddi mwy o feddygon teulu yng Nghymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Dechreuaf gyda’r un pwynt rwy’n anghytuno yn ei gylch, sef nad wyf yn credu bod yna unrhyw dystiolaeth go iawn fod poblogaeth sy’n heneiddio yn arwain at ymddeoliadau cynnar yn ein gweithlu meddygon teulu. Ceir pwysau o fathau amrywiol ar ofal sylfaenol a gofal eilaidd, ac maent i’w teimlo ledled y DU. Mae hynny’n cynnwys recriwtio meddygon teulu ac ystod o arbenigeddau mewn gofal eilaidd, hefyd. Rwy’n cydnabod yn bendant fod hynny’n wir.

Ar hyn o bryd, rydym yn llenwi 75 y cant o’n lleoliadau hyfforddi. Mae honno’n gyfradd well nag yng Ngogledd Iwerddon, yr Alban neu Loegr. Felly, ein her yw peidio â gosod targed na allwn ei gyrraedd. Os byddaf yn gosod targed o 400 o feddygon teulu ychwanegol, nid oes sail wirioneddol i feddwl y gallem lenwi’r nifer hwnnw o feddygon teulu. Rwy’n meddwl mai’r peth cyntaf yw gwneud yn siŵr ein bod yn cwblhau’r holl leoliadau sydd ar gael gennym, ein bod yn llenwi’r rheini, ac yna ein bod yn ailosod ein huchelgeisiau ac yn deall yn union pwy a beth rydym ei eisiau gan ein gweithlu. Dyna pam mai’r ymrwymiad rydym wedi ei roi yw edrych ar y gweithlu meddygon teulu a chyflwyno argymhellion ar gyfer gwella hyfforddiant meddygon teulu ac ar yr un pryd, y tîm gofal sylfaenol ehangach. Oherwydd gallai, dylai, a bydd y model gofal yn newid yn y dyfodol. Felly, mae’n ymwneud â bod yn synhwyrol ynglŷn â’r hyn y gallwn ei wneud. Ond rwy’n falch iawn o ddweud bod gennym gefnogaeth rhanddeiliaid i symud ymlaen ar y sail hon.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Efallai y gallwn symud ymlaen at gadw meddygon. Mae cynnydd aruthrol mewn llwyth gwaith a’r straen o reoli mewn system ofal sylfaenol wedi’i gorlwytho wedi cael y bai gan lawer o feddygon teulu fel y rheswm dros eu penderfyniad i symud dramor neu i ymddeol o ymarfer cyffredinol yn gyfan gwbl. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i leihau llwyth gwaith ein meddygon teulu er mwyn sicrhau nad ydynt yn gorweithio ac i sicrhau y gallwn gadw ein meddygon teulu?

Diolch i’r Aelod am ei hail gwestiwn. Mae hon yn un o’n heriau: sut rydym yn cadw gweithwyr proffesiynol yn y gweithlu? Mae rhywfaint o hyn yn ymwneud â’i gwneud yn haws i aros ar delerau gwahanol, mae peth ohono’n ymwneud â’i gwneud yn haws i ddychwelyd i’r gweithlu hefyd. Felly, mae hynny’n rhan o’r gwaith sydd eisoes yn mynd rhagddo gyda rhanddeiliaid, yn arbennig pwyllgor meddygon teulu Cymdeithas Feddygol Prydain, a hefyd Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol. Ond mae hefyd yn rhan o ddeall bod angen i ni gael tîm gofal sylfaenol ehangach oherwydd, er mwyn lleihau llwyth gwaith meddygon teulu, mae angen i ni eu cyfeirio at le ychwanegol priodol. Dyna pam fod uwch-ymarferwyr nyrsio, fferyllwyr—fferyllwyr clinigol a fferylliaeth gymunedol—yn ogystal â’r therapyddion, fel ffisiotherapyddion, yn rhan o’r ateb. Felly, mae meddygon teulu yn gwneud yr hyn y dylent ei wneud, ac rydym yn trosglwyddo pobl eraill nad oes angen iddynt weld meddyg teulu ond sydd ag angen gofal iechyd i’w drin mewn gofal sylfaenol, a chael gweithwyr proffesiynol priodol i fynd atynt am y cyngor, y gefnogaeth a’r driniaeth honno.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn gyfeirio at hyfforddiant ein meddygon. Yn ôl Cymdeithas Feddygol Prydain, mae’n costio dros £0.75 miliwn i hyfforddi cofrestrydd, a thros £500,000 i hyfforddi meddyg teulu—buddsoddiad sylweddol gan y GIG yng Nghymru. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi’i rhoi i ofyn am leiafswm cyfnod gwasanaeth yn y GIG cyn bod y meddygon hynny’n gallu mynd i bractis preifat neu symud dramor?

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn, sy’n amserol. Mae’n rhan o’n sgwrs barhaus ynghylch y mathau o gymhellion a ddarparwn i bobl: felly, y gefnogaeth ychwanegol rydym yn ei ddarparu i bobl mewn hyfforddiant, a’r hyn y gallwn ei ddisgwyl yn ôl wedyn. Felly, mae hynny’n rhan o’r gwaith rydym yn ei ddatblygu gyda’r rhanddeiliaid hynny i ddeall a fyddai’r math hwnnw o drefniant bondio yn llwyddo i gadw meddygon yma yng Nghymru. Ond rhan o’r ateb yn unig sy’n rhaid iddo fod, oherwydd rydym am wneud Cymru yn lle gwirioneddol atyniadol i fyw a gweithio a hyfforddi ynddo. Felly, mae hyn yn rhan o’r sgwrs rydym yn ei chael ynglŷn â phroffil hyfforddiant i wneud yn siŵr fod cyfleoedd hyfforddi meddygon teulu yn rhan lawer mwy o’r hyn y mae meddygon yn ei gael cyn iddynt ddewis eu harbenigedd. Felly, mae yna ystod eang o fesurau gwahanol rydym wrthi’n eu hystyried gyda’n partneriaid, ac rwy’n disgwyl y bydd gennyf fwy i’w ddweud am hyn yn y misoedd nesaf.

Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, ac rwy’n siŵr nad yw rhethreg o’r math a geir gan UKIP ar ymfudo yn helpu i recriwtio a chadw staff yn y GIG.

We are in agreement, I hope, Cabinet Secretary, that there is a need to ensure the right of European Union citizens to stay in the United Kingdom in the future. The First Minister has spoken already about the importance of doctors, nurses and others from overseas to the NHS. Can the Cabinet Secretary tell us whether he and his department have taken any specific steps in the last month to comfort those key members of staff, to provide them with assurances that there is a welcome to them in Wales and that we want them to stay here?

Diolch. Rwy’n cefnogi’r pwynt sy’n cael ei wneud yn llwyr. Rwy’n falch o weld bod y Senedd mewn gwirionedd wedi pasio cynnig yn cadarnhau eu bod am i statws dinasyddion yr UE yma gael ei gadw a’i ddiogelu. Yma yn y GIG yng Nghymru, ac ar draws pob un o adrannau’r Llywodraeth, rydym wedi bod yn awyddus, dros yr wythnosau diwethaf ers i’r DU bleidleisio dros adael yr UE, i ddweud yn glir iawn yn ein datganiadau cyhoeddus, wrth weld staff, ac wrth sefyll ar lwyfannau—ein bod yn ei gwneud yn glir iawn fod y Llywodraeth hon yn gwerthfawrogi cyfraniad dinasyddion yr UE, ac o bob rhan o weddill y byd, sy’n teimlo’n ansicr ynglŷn â’u lle yn ein gwlad. Rydym yn gwerthfawrogi’r cyfraniad a wnânt i’r gwasanaeth y maent yn ei ddarparu, ond hefyd i’r cymunedau y maent yn rhan ohonynt, ac edrychaf ymlaen at eu cael yn rhan o Gymru, nid yn unig yn awr, ond hefyd fel rhan allweddol o’n dyfodol fel gwlad sy’n edrych tuag allan.

It doesn’t sound as if a specific assessment has been made; I’m a little surprised about that. The uncertainty we’re facing is in danger of undermining the NHS, and we can’t afford to wait for the Government to take action. We will not go over the problems that Wales is facing now in terms of attracting and retaining doctors, but I will turn towards terms and conditions of the NHS staff. The Welsh Government, of course, has pledged not to copy what Jeremy Hunt has done in adopting a new contract for doctors. Does the Cabinet Secretary see it likely that we will see an end to pay discussions on a UK level in the next few years for all NHS staff, and what preparations is the Secretary undertaking to ensure that we have a specifically Welsh attitude towards pay and conditions that reflects the value of NHS staff, the need to retain experienced staff, and, of course, that shows young people that they can and they should be aiming for careers within the NHS in Wales.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Rydym yn cael sgyrsiau rheolaidd â’n rhanddeiliaid yn yr undebau llafur am eu safbwynt ar ystod o wahanol rannau o’r telerau ac amodau, gan gynnwys y trafodaethau a gawsom yn y gorffennol gyda hwy ynglŷn â chyflogau. Ac felly mae angen i ni sicrhau y cwblheir y sgwrs rhwng yr hyn y mae cynrychiolwyr y gweithlu am ei gyflawni a’r hyn y gallwn ei wneud fel Llywodraeth hefyd.

O ran meddygon iau, o ystyried y sylw a wnaethoch ynglŷn â gorfodaeth gan Lywodraeth y DU, rwyf am ei wneud yn glir iawn eto: ni fydd y Llywodraeth hon yn gorfodi contract meddygon iau. Bydd unrhyw newidiadau a wneir i delerau ac amodau contractau meddygon iau yn cael ei wneud drwy gytundeb, ar sail parch, ac rwy’n edrych ymlaen at gyfarfod â Chymdeithas Feddygol Prydain, yn dilyn fy ngwahoddiad i’w cyfarfod yma yng Nghymru, i drafod y sefyllfa yma yng Nghymru a sut rydym yn bwrw ymlaen â hynny ar y sail gytûn a pharchus honno.

A byddwn yn annog yr Ysgrifennydd i edrych ar y cyfleoedd go iawn a fyddai ar gael i ni o ddilyn llwybr Cymreig. Yn bendant, gall gwneud pethau’n wahanol, fel rydym wedi’i weld gyda meddygon iau, olygu gwneud pethau’n well. Rwy’n credu ei bod yn eithaf amlwg fod Cymru yn mynd i fod angen mwy o feddygon a mwy o nyrsys, mwy o therapyddion galwedigaethol, ffisiotherapyddion—gallwch enwi unrhyw beth—dros yr ychydig ddegawdau nesaf. Yn wir, rwy’n amau ​​a oes yna broffesiwn yn y GIG na fydd angen mwy o staff. Rydym wedi clywed am feddygon teulu, ac os nad yw’n 400, beth ydyw? 300, 200, 100—dywedwch chi: rydych yn rhoi targed rydych am anelu ato. Ond rydym wedi bod yn galw am gynllunio’r gweithlu’n briodol ers nifer o flynyddoedd ac nid oes gennym gynllun gweithlu cenedlaethol o hyd. A fydd yna gynllun sy’n ystyried y materion rwyf wedi’u crybwyll yma, a pha bryd y gallwn ddisgwyl ei weld?

Rydym wedi ymrwymo i strategaeth 10 mlynedd ar gyfer y gweithlu; rydym yn gweithio drwyddi gyda’n partneriaid a’n rhanddeiliaid. Cawsom adolygiad Jenkins ac rwy’n disgwyl gweld cyngor ar hwnnw yn y dyfodol agos. Hefyd, cawsom yr adolygiad a gynhaliwyd gan Robin Williams, cyn is-ganghellor Prifysgol Abertawe, ar addysg a hyfforddiant. Felly, rydym yn ystyried ein sefyllfa yn briodol, a’r hyn rydym am ei wneud yn y dyfodol. Mae’n rhaid ystyried y gwasanaeth iechyd sydd gennym a’r gwasanaeth iechyd rydym yn awyddus i’w gael hefyd. Ac mae hon yn her fawr iawn i ni, beth bynnag yw ein lliwiau gwleidyddol, oherwydd fe wnaethoch y pwynt eich bod yn disgwyl y bydd yna fwy o staff y GIG ym mhob gradd a phroffesiwn bron iawn. Dyna’r galw, a dyna’r disgwyl, ar adeg o galedi. Felly, mae’n golygu bod dewisiadau gwirioneddol anodd yn wynebu’r gwasanaeth iechyd, heb sôn am bob rhan arall o wasanaeth cyhoeddus, o ran y modd y gwariwn arian y Llywodraeth. Felly, mae’n rhaid i ni gael trafodaeth onest ynglŷn â’r hyn y gallwn ei wneud a’r dewisiadau cyllidebol a wnawn, ac yn y trafodaethau bydd pob plaid â rhan yn y gyllideb, ac yna yr hyn y gallwn ei wneud mewn gwirionedd gyda’r adnoddau sydd gennym. Ond rwy’n hyderus, yn y ffordd rydym yn gweithio ar hyn o bryd, y byddwn yn gallu darparu strategaeth ar gyfer y gweithlu y bydd ein partneriaid yn ei chefnogi. Nid oes ond angen i chi edrych dros y ffin eto i weld beth sy’n digwydd pan nad oes gennych y lefel honno o gytundeb. Ond nid wyf am esgus wrthych chi na neb arall yn y Siambr hon y bydd cynhyrchu strategaeth ar gyfer y gweithlu yn golygu y bydd popeth yn hawdd, oherwydd ni fydd yn hawdd. Mae gennym heriau go iawn; mae rhai ohonynt ar draws pob system iechyd yn y DU, ond rwy’n sicr y gallwn gyrraedd ein huchelgais i recriwtio staff ar y raddfa gywir ac ar y pwynt cywir i ddarparu’r gofal o ansawdd y mae gan bawb hawl i’w ddisgwyl yma yng Nghymru.

The Welsh Conservatives’ spokesperson to ask her questions to the Minister for Social Services and Public Health—Suzy Davies.

Diolch, Lywydd. Rwy’n credu mai dyma fy nghyfle cyntaf i’ch llongyfarch ar eich swydd; rwy’n gwybod ei bod yn ddiwrnod olaf y tymor, bron iawn.

Chwe blynedd yn ôl, cyflwynodd Llywodraeth yr Alban y gronfa seibiant byr i ddarparu seibiant i ofalwyr a gofal amgen i’r rhai y maent yn gofalu amdanynt. Addawodd y Blaid Lafur yn ei maniffesto ‘Iach ac Egnïol’ y byddai yn:

‘Ymchwilio i fuddion sefydlu cynllun seibiant cenedlaethol i ofalwyr yng Nghymru’.

Y buddion fyddai 60,000 awr o ofal amgen am ychydig dros £1 filiwn, gyda’r holl arbedion cysylltiedig i bwrs y wlad o ran derbyniadau i’r ysbyty, cyffuriau, ymyriadau iechyd meddwl a hyd yn oed diweithdra. A allwch ddweud wrthym pa bryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cynllun o’r fath yma?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw ac rwy’n ymwybodol iawn o’r rôl bwysig y mae gofalwyr yn ei chwarae yn cefnogi’r bobl—yr anwyliaid—y maent yn gofalu amdanynt, ond hefyd y fantais economaidd y maent yn ei chynnig i’n gwlad, yn ogystal, fel rydych newydd ei ddisgrifio. I adlewyrchu hynny, mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, am y tro cyntaf, yn rhoi’r un hawliau i ofalwyr â’r bobl y maent yn gofalu amdanynt, a chredaf fod hwn yn gam mawr ymlaen o ran ein cefnogaeth a’n hymrwymiad i ofalwyr. Ond rydych yn hollol gywir fod ein maniffesto Llafur Cymru yn nodi gofal seibiant fel gwasanaeth pwysig i ofalwyr. Yn wir, pan fyddaf yn cyfarfod â gofalwyr a sefydliadau gofalwyr, a phan fydd fy swyddogion yn gwneud hynny, mae seibiant yn bendant ar frig y rhestr o ran yr hyn y mae gofalwyr yn gofyn amdano, boed yn ychydig oriau’r wythnos neu wythnos neu ddwy y flwyddyn. Felly, rwy’n credu bod angen i ni fod yn hyblyg ynglŷn â hynny. Felly, byddaf yn sicrhau bod gofal seibiant a gofal amgen yn bendant yn flaenoriaethau allweddol wrth i ni gyflawni un arall o’n hymrwymiadau, sef adnewyddu ein strategaeth gofalwyr. Bydd hynny’n digwydd yn ddiweddarach eleni. Gwn fod ein rhanddeiliaid yn cefnogi’r dull penodol hwn o fynd ati hefyd. Byddwn yn cael trafodaethau pellach gydag iechyd, gydag awdurdodau lleol, a’r trydydd sector o ran sut beth fydd ein cynnig seibiant i ofalwyr yn y dyfodol.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Nid wyf yn hollol siŵr a ddywedwyd y byddai cronfa’n cael ei chyflwyno o ganlyniad i’r strategaeth gofalwyr, ond byddaf yn cadw llygad ac yn gobeithio’r gorau ynglŷn â hynny am y tro.

Gan symud ymlaen, ychydig o newyddion da o Ysbyty Tywysoges Cymru yn fy rhanbarth ac yn wir, o Fwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr hefyd: fel mater o drefn, maent yn awr yn mabwysiadu ymagwedd o synnwyr cyffredin tuag at rôl gofalwyr wrth ymgynghori, trin a rhannu gwybodaeth am gleifion â dementia. Nid wyf yn credu ei bod hi’n iawn fod gofyn fel mater o drefn i ofalwyr ddarparu copïau o ddogfennau atwrneiaeth cyn y gellir rhoi gwybodaeth hanfodol i ofalwr pan fo’n amlwg nad oes gan y claf ei hun alluedd meddyliol i ddeall yr hyn a ddywedir wrthynt. A allwch roi syniad o’r dadleuon y byddwch yn eu cyflwyno i Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ynglŷn â hawliau a chyfrifoldebau gofalwyr y bydd angen eu cynnwys yn y strategaeth dementia newydd?

Diolch i chi unwaith eto am y cwestiwn hwnnw, ac rydych yn hollol gywir yn nodi bod gofalwyr yn chwarae rhan allweddol yn cefnogi pobl â dementia. Mae ein gweledigaeth dementia yng Nghymru yn ymwneud yn helaeth â chynorthwyo pobl â dementia i aros gartref gyn hired ag y bo modd ac i chwarae rhan lawn yn y gymuned. Yn amlwg, mae gan ofalwyr ran gwbl allweddol i’w chwarae yn hynny. Fel y gwyddoch, byddwn yn adnewyddu ein gweledigaeth dementia. Unwaith eto, bydd hyn yn digwydd eleni, a bydd Cynghrair Cynhalwyr Cymru yn rhan o’r grŵp gorchwyl a gorffen ar gyfer hynny, felly byddant yn chwarae rhan allweddol yn cynghori’r Llywodraeth ar ein darpariaeth yn y dyfodol ar gyfer pobl â dementia a’r rhan y gall gofalwyr ei chwarae.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig dros ben fod iechyd a gofal cymdeithasol yn gallu rhannu data fel nad oes rhaid i bobl ddweud eu stori dair gwaith wrth dri o weithwyr proffesiynol gwahanol a mynd dros yr un data drosodd a throsodd. Felly, mae hyn yn rhywbeth rydym yn ceisio gwneud rhywfaint o gynnydd go iawn arno hefyd.

Mae llawer o ofalwyr yn hyrwyddwyr dementia—mae ganddynt ran bwysig yng nghefnogaeth Llywodraeth Cymru drwy’r Gymdeithas Alzheimer i greu cymunedau dementia-gyfeillgar gyda’r nod o greu Cymru dementia-gyfeillgar. Mae gennym 2,000 o’r hyrwyddwyr hynny ar hyn o bryd. Maent yn gwneud gwahaniaeth go iawn ar lefel leol iawn, ac mae’n werth ystyried y drafodaeth arbennig a gawsom pan fynychais y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn ddiweddar, trafodaeth ar rôl gofalwyr yn arbennig. Nododd ein gweinyddiaethau fod gofalwyr hŷn a gofalwyr sy’n cynorthwyo pobl hŷn yn faes penodol yr hoffem ganolbwyntio arno ar draws ein gweinyddiaethau o ran rhannu arferion gorau a gweithio gyda’n gilydd i wella pethau i’r gofalwyr a’r rhai sy’n derbyn gofal hefyd. Felly, rwy’n gobeithio y bydd rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud ar hynny, yn ogystal.

Wel, diolch i chi am yr ateb hwnnw hefyd. Os wyf yn eich clywed yn gywir, bydd rhyw fath o groesi drosodd rhwng y strategaeth dementia a’r strategaeth gofalwyr, o ran y mewnbwn i’r ddwy gan y Gynghrair Cynhalwyr, er enghraifft. Gwn fod yr hyn rwy’n mynd i’w ofyn i chi nesaf yn rhywbeth sydd o bwys mawr i bawb yma yn y Cynulliad, sef y ffaith ein bod, yn y blynyddoedd diwethaf, wedi gweld y swm y mae awdurdodau lleol yn barod i’w dalu neu’n gallu ei dalu am gost gwasanaethau gofal a darparwyr gofal. Rwy’n gobeithio y byddem i gyd yn cytuno mai’r lleiaf y gallai gweithiwr gofal ei ddisgwyl yw cyflog byw; cael eu talu am deithio rhwng ymweliadau os ydynt yn gweithio yng nghartrefi pobl; oriau gwaith rhesymol; ac amser i ofalu’n iawn am y bobl y maent yn gofalu amdanynt. Gwn fod y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol yn rhagweld gwahanol fodelau ar gyfer darparu gofal cymdeithasol, ond mae’r costau’n mynd i ddal i godi, er gwaetha’r model, wrth i anghenion y boblogaeth dyfu, nid yn lleiaf, wrth gwrs, oherwydd ein bod ni i gyd yn byw’n hirach. Pa waith rydych yn ei wneud yn awr i gynllunio ar gyfer cynaliadwyedd ariannol tymor canolig a hirdymor talu am ofal cymdeithasol, pa fodel bynnag a fabwysiedir mewn unrhyw ran benodol o Gymru?

Diolch. Rydych yn iawn i nodi bod talu am ofal cymdeithasol a sicrhau dyfodol hirdymor cynaliadwy a diogel i ofal cymdeithasol yn hanfodol bwysig, o ystyried y pwysau a nodwyd gennych ar wasanaethau cyhoeddus a’r boblogaeth sy’n heneiddio, a’r disgwyliadau cynyddol sydd gan bobl yn gwbl briodol o’r math o ofal cymdeithasol y byddant yn gallu ei gael. Felly, rwy’n effro iawn i’r mater hwn, yn enwedig y mater rydych yn ei grybwyll ynglŷn â gwahaniaethau cyflog. Mae staff awdurdodau lleol yn tueddu i gael eu talu’n llawer gwell na’r isafswm statudol, ond maent yn tueddu i gael eu talu yn well na’r rhai yn y sector gwirfoddol, sydd yn eu tro yn tueddu i gael eu talu’n well na’r rhai yn y sector preifat, sy’n tueddu i gael yr isafswm hefyd. Felly, mae yna wahaniaeth, ac mae gwaith pwysig i’w wneud gennym ar godi statws pobl sy’n gweithio yn y sector gofal yng Nghymru, a’i wneud yn faes deniadol i bobl weithio ynddo hefyd. Mae angen dilyniant gyrfa arnom, ac yn y blaen. Mae angen gwerthfawrogi gwaith gofal, gan nad oes swydd bwysicach na gofalu am y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas mewn gwirionedd.

Y darparwyr eu hunain sydd â’r cyfrifoldeb am bennu lefelau cyflog, ond mae gennym rai dulliau yn Llywodraeth Cymru y gallwn eu defnyddio i geisio ymdrin â hyn. Maent yn cynnwys cod dwy haen, ac rwy’n hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o wybodaeth yn ei gylch. Mae’r cod yn sicrhau nad yw awdurdodau lleol, pan fyddant yn rhoi gwasanaethau ar gontract allanol i sector annibynnol, yn gallu lleihau’r math o delerau ac amodau y gall y bobl sy’n cael eu cyflogi eu disgwyl. Rydym hefyd yn ymgynghori ar hyn o bryd ar gynigion, gan ddefnyddio pwerau o dan y Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 newydd, i gynyddu tryloywder mewn perthynas â chyflogau ac atgyfnerthu cydymffurfiaeth â gofynion statudol. Mae hynny’n cynnwys talu i aelodau o staff deithio rhwng cleientiaid hefyd.

Diolch am y cwestiwn. Mae’r mwyafrif helaeth o bobl yn cael mynediad at y GIG drwy ofal sylfaenol. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i wella mynediad at ofal sylfaenol, gan weithio gyda chlystyrau. Bydd hyn yn cynnwys mentrau newydd megis gwella gwasanaethau fferyllfeydd a gwasanaethau sy’n seiliedig ar ffisiotherapi a therapïau eraill hefyd. Wrth gwrs, byddwn yn cynnal ein hymrwymiad i ddarparu gofal o ansawdd uchel yn ein hysbytai hefyd.

Nid yw’n syndod i mi, Ysgrifennydd y Cabinet, nad ydych yn crybwyll y targedau amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth, sydd wrth gwrs wedi eu methu’n rheolaidd a hynny ers blynyddoedd lawer yma yng Nghymru. Ac wrth gwrs, mae gan yr ysbyty sy’n gwasanaethu fy etholwyr, Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan, rai amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth ofnadwy y mae ar hyn o bryd yn gweithio o’u mewn: apwyntiadau clust, trwyn a gwddf, 36 wythnos, ar gyfer yr apwyntiad claf allanol cyntaf yn unig; deintyddiaeth adferol, 35 wythnos; orthodonteg, 76 wythnos rhwng atgyfeirio a’r apwyntiad cyntaf; rheoli poen, 42 wythnos. Mae’r rhestr yn ddiddiwedd. Pa bryd rydych chi’n mynd i dynnu eich bys allan a chael trefn ar y sefyllfa hon, er mwyn i fy etholwyr gael mynediad at wasanaethau pan fydd eu hangen arnynt?

Diolch am y cwestiwn, wedi’i ofyn yn eich dull tawel ac urddasol arferol. Hoffwn nodi, wrth gwrs, wrth gwyno na chyfeiriwyd at amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth, nad oedd unrhyw gyfeiriad at amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth yn eich cwestiwn. Os ydych eisiau cwestiwn am amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth wedi’i ateb, yna gofynnwch y cwestiwn. O ran amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth ar draws y GIG, rydym wedi gweld gwelliannau sylweddol yn y chwe mis diwethaf mewn gwirionedd. [Torri ar draws.] Atebaf eich cwestiwn os ydych am fod yn dawel a gadael i mi siarad. Yn y chwe mis diwethaf, gwelsom gynnydd sylweddol o ran amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth yng Nghymru—gwelliant gwirioneddol drawiadol ar draws y GIG. Ond rydym yn cydnabod bod gennym heriau go iawn o ran cynnal a gwella prif berfformiad, gan gynnwys amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth, yn ogystal â datrys a diwygio’r gwasanaethau sy’n cyflawni hynny. Yr hyn na allwn ei wneud yw disgwyl gweld gwelliant parhaus mewn amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth os na fyddwn yn newid y modelau gofal rydym yn eu gweithredu. Ni fydd rhoi mwy o adnoddau tuag at hynny ar ei ben ei hun yn darparu’r math o wasanaethau y mae pobl yn eu disgwyl ac yn eu haeddu.

Felly, mae angen i ni reoli dau beth: mae angen i ni wneud yn siŵr, ar adeg anodd gyda llai o adnoddau ariannol, ein bod yn gwneud yn siŵr ein bod yn gweld gwelliant yn y prif berfformiad, ac ar yr un pryd, fod y ffordd y caiff y gofal hwnnw ei ddarparu yn newid hefyd. Dyna pam fod y rhaglen gofal wedi’i gynllunio, gyda chynlluniau ar gyfer orthopedeg, clust, trwyn a gwddf, ac offthalmoleg, i enwi dim ond tri maes, yn bwysig iawn, gan mai newid y ffordd rydym yn darparu’r gwasanaethau hyn yw’r ateb go iawn i gael y gofal o ansawdd uchel a ddisgwylir gan y niferoedd enfawr o bobl sy’n dod i gael y triniaethau hyn bellach. Felly, rwy’n optimistaidd ynglŷn â’r hyn y byddwn yn gallu ei gyflawni yng Nghymru, ac rwy’n gobeithio y bydd eich etholwyr, ac eraill, yn gweld gwahaniaeth go iawn yn ansawdd y gofal a ddarperir, canlyniadau’r gofal hwnnw, a’r profiad o’r gofal y maent yn ei dderbyn gan ein gwasanaeth iechyd gwladol.

Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn cytuno bod rhoi mynediad cyflymach i gleifion at y gwasanaeth neu’r gweithiwr gofal iechyd proffesiynol priodol yn hanfodol i sicrhau bod pobl yn cael eu trin cyn gynted â phosibl? Felly, pa gamau sy’n cael eu rhoi ar waith yng ngogledd Cymru i sicrhau bod gan gleifion y dewis i gael eu trin gan y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol cywir, gan gefnogi ein meddygon teulu ar yr un pryd?

Wel, rwy’n cytuno’n llwyr â’r pwynt a wneir, ac mae hyn yn rhan o’r her o ymdrin â’r prif amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth mewn gwirionedd, oherwydd nid oes angen llawdriniaeth ar lawer o’r bobl sydd ar restrau ar hyn o bryd, ac felly, mae’n ymwneud yn rhannol â gwneud yn siŵr eu bod yn mynd i’r lle iawn ar yr adeg iawn ar ddechrau eu taith ofal. Felly, er enghraifft—rwyf wedi siarad am hyn o’r blaen a byddaf yn parhau i’w ddweud, oherwydd ei fod yn enghraifft dda ac amlwg iawn—gwasanaethau ffisiotherapi a gofal sylfaenol. Mae gan oddeutu 30 y cant o’r bobl sy’n mynychu apwyntiadau meddygon teulu broblemau cyhyrysgerbydol. Gallai bron bob un o’r bobl hynny weld y ffisiotherapydd yn gyntaf, a bydd problemau’r mwyafrif o’r bobl hynny yn cael eu datrys gan y ffisiotherapydd. Os oes angen eu hatgyfeirio wedyn, naill ai at feddyg teulu neu arbenigwr, gall hynny ddigwydd. Bydd hynny’n rhyddhau pwysau oddi ar y meddyg teulu—a hefyd yr hyn rydym yn ei wneud mewn fferylliaeth. Mae’r cynllun Dewis Fferyllfa yn bwysig iawn, nid yn unig oherwydd gwerth y cynllun mân anhwylderau, sy’n werthfawr ynddo’i hun—ac rydym wedi gweld enghreifftiau o ganrannau sylweddol o bobl yn cael eu cyfeirio’n briodol oddi wrth y meddyg teulu at fferyllfa—ond hefyd y cyfle i ddarparu mwy o wasanaethau mewn fferyllfeydd cymunedol, gan ryddhau amser a phwysau er mwyn i feddygon teulu allu gweld pobl sydd eu hangen go iawn a’r arbenigedd y maent yn ei ddarparu. Felly, bydd honno’n thema gyson gan y Llywodraeth hon, a chredaf y bydd cleifion yn gweld gwahaniaeth a gwelliant pendant o ganlyniad i hynny.

Following a decision taken by health chiefs in Cheshire to close a special unit for babies born before 32 weeks in the Countess of Chester Hospital because of the increase in the number of deaths there, and to move it to Arrowe Park, can you tell us what impact this will have on babies from Wales and intensive care services for newborn babies in north Wales?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn—rwy’n ymwybodol o’r mater, sy’n amlwg yn un difrifol. Mae gennym drefniadau comisiynu priodol ar gyfer gofal lle mae angen i fabanod deithio, ond mae’r teithio ychwanegol posibl yn fater sydd angen i ni ei ystyried, a sut rydym yn cefnogi teuluoedd. Rwy’n awyddus i wneud yn siŵr fod gennym sicrwydd ynghylch safon y gofal a ddarperir o ran y gofal y mae angen i ni ei gomisiynu, lle bydd angen i bobl ddefnyddio gwasanaethau dros y ffin, yn naturiol, mewn gwahanol rannau o Gymru, ond hefyd fod ein teuluoedd yn cael cefnogaeth pan fydd angen iddynt fynd dros y ffin i gael y gofal arbenigol hwn, a hefyd, o ran y gofal arbennig a ddarparwn yng Nghymru, ein bod yn sicrhau ein hunain ynglŷn ag ansawdd a chynaliadwyedd y gofal hwnnw hefyd. Felly, mae hynny’n golygu bod gennym ddewisiadau anodd o ran canolbwyntio’r gofal arbenigol hwn yn briodol, a sicrhau bod pobl yn cael mynediad o safon uchel at y gofal gorau, yn hytrach na dim ond sicrhau ein bod yn darparu llawer o wasanaethau gwahanol nad ydynt yn gynaliadwy ac nad ydynt yn darparu gofal o’r ansawdd iawn y credaf fod teuluoedd a babanod yn ei haeddu.

Fy mlaenoriaethau yw darparu gwasanaethau iechyd i bobl Sir Benfro sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau posibl i gleifion. Byddaf yn cael fy arwain, wrth gwrs, gan y dystiolaeth a’r cyngor clinigol gorau a diweddaraf er mwyn darparu’r gofal iechyd o’r safon uchel y mae pobl Sir Benfro yn ei haeddu.

Ysgrifennydd y Cabinet, ni fyddwch yn synnu fy nghlywed yn dweud mai blaenoriaethau fy etholwyr yw ailgyflwyno’r uned gofal arbennig babanod a’r gwasanaethau pediatrig amser llawn yn ysbyty Llwynhelyg. Fodd bynnag, rydych wedi ei gwneud yn gwbl glir fod newidiadau Llywodraeth Cymru i wasanaethau Ysbyty Llwynhelyg wedi digwydd o ganlyniad i adolygiad y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, a ddaeth i’r casgliad nad oedd cleifion yn Sir Benfro yn wynebu unrhyw niwed. Ond er mwyn iddo fod yn ystyrlon, awgrymaf y dylai’r adolygiad fod wedi coladu a chasglu llawer iawn o ddata dros gyfnod sylweddol o amser cyn dod i’r casgliad nad yw’r cleifion yn wynebu unrhyw niwed. Felly, dan yr amgylchiadau, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ymchwilio rhagor i’r mater hwn er mwyn i’r dystiolaeth ystadegol fod yn gwbl ddibynadwy, gan nad wyf yn credu bod y newidiadau a wnaed yn ddiogel ar gyfer y bobl rwy’n eu cynrychioli?

Nid oes unrhyw dystiolaeth sy’n dweud nad yw’r newidiadau’n ddiogel, ac rwy’n gresynu’n fawr at y modd y mae’r ddadl hon yn cael ei chynnal, gan fod pobl yn poeni ac yn pryderu’n ddiangen pan fo cynrychiolwyr etholedig yn dweud nad yw gwasanaethau’n ddiogel neu eu bod yn beryglus. Nid yw hynny’n gwneud unrhyw les. Nid oes unrhyw dystiolaeth o gwbl i gefnogi’r honiad a wnaed gan yr Aelod yn y Siambr hon ac mewn sylwadau i’r wasg leol. Mewn gwirionedd, yr hyn sydd gennym fel sylfaen dystiolaeth yw’r ffaith nad oes unrhyw faban neu fam sydd wedi rhoi genedigaeth o dan y trefniadau newydd wedi dioddef unrhyw niwed clinigol. Yn wir, mae 210 o fenywod wedi cael eu derbyn i uned dan arweiniad bydwragedd Llwynhelyg ers agor yr uned. Mae tri chwarter y menywod wedi rhoi genedigaeth yn ddiogel yn yr uned dan arweiniad bydwragedd. Trosglwyddwyd chwarter y menywod i Langwili i allu rhoi genedigaeth yn ddiogel, ac mewn gwirionedd, mae’r un gyfran wedi rhoi genedigaeth yn y cartref hefyd.

Mae hon yn system lwyddiannus sy’n darparu gofal o ansawdd i fenywod a’u plant, a dyna rydym ei eisiau. Mae angen i ni fuddsoddi mewn bydwragedd a pharchu eu proffesiynoldeb a’r swydd y maent yn ei gwneud. Mae angen i ni sicrhau bod gwasanaethau arbenigol penodol yn cael eu darparu yn rhan o fodel sy’n gynaliadwy ac yn darparu’r ansawdd gofal sydd ei angen ar bobl. Nawr, dyna fy ymrwymiad i bobl Sir Benfro, ac i Gymru gyfan. Os yw’r dystiolaeth yn newid, yna byddwn yn edrych unwaith eto ar y system a ddarparwn ac ar ansawdd y gofal sy’n cael ei ddarparu, ond ar hyn o bryd, nid oes unrhyw dystiolaeth o gwbl o niwed clinigol yn sgil y newidiadau a wnaed gennym, ac rwy’n falch ein bod wedi gwneud newidiadau yn seiliedig ar dystiolaeth a bod pobl yn cael gwell gwasanaeth o ganlyniad i hynny.

Hoffwn ddilyn y cwestiwn a ofynnwyd gan Rhun yn gynharach: yng ngoleuni penderfyniad meddygon iau Lloegr i wrthod y contract, gallai hynny effeithio’n wirioneddol ar forâl yn y GIG yn Lloegr. Tybed a allwch ddweud wrthym beth arall y gallech ei wneud, o bosibl, i ddenu rhai o’r bobl sydd wedi eu dadrithio â’r ffordd y mae’r system yn cael ei rhedeg yn Lloegr.

Diolch am eich cwestiwn. Fel y dywedais yn gynharach, nid ydym yn bwriadu dilyn yr un trywydd â Lloegr drwy osod contract. Un rheswm pwysig pam y gwrthodwyd y contract hwnnw oedd am nad yw meddygon yn ymddiried yn Llywodraeth y DU, ac mae honno’n sefyllfa andwyol tu hwnt. Rwy’n falch fod gennym berthynas iach gyda Chymdeithas Feddygol Prydain yma yng Nghymru, ac maent yn cydnabod hynny ar ôl y bleidlais i wrthod contract y meddygon iau. Felly, byddaf yn cyfarfod â hwy, a byddwn yn ei gwneud yn glir i feddygon iau yn Lloegr ac unrhyw ran arall o’r DU y byddant yn cael eu parchu a’u gwerthfawrogi os ydynt yn dymuno byw a gweithio yma yng Nghymru. Mae’n ymwneud nid yn unig â rhoi’r cynnig i bobl yn Lloegr, ond â dweud yn gadarnhaol fod yna resymau da dros ddod yma i Gymru i fyw ac i weithio mewn system a fydd yn ymddiried ynddynt ac yn eu parchu. Rydym yn mynd ati i wrando ac i ymgysylltu â meddygon i ddeall beth sydd angen i ni ei wneud er mwyn gwella ansawdd yr hyfforddiant sydd ar gael. Mewn gwirionedd, rwy’n optimistaidd iawn ynglŷn â hyn gan fod Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol a Chymdeithas Feddygol Prydain eu hunain yn rhan weithredol o’r gwaith a wnawn. Credant ein bod ar y trywydd cywir a’n bod yn gwneud y pethau cywir. Yr her i ni yw gwneud hynny’n llawn ac yn gyflym, a darparu’r math o ofal iechyd a ddymunwn yma yng Nghymru, a’r nifer o feddygon rydym yn cydnabod sydd eu hangen arnom hefyd.

In light of the fact that there is a shortage of GPs and primary care services in south Pembrokeshire, I would like a statement from the Cabinet Secretary that he is confident that the service is safe for the constituents in Pembrokeshire. Secondly, would he like to explain why he hasn’t supported making the experiment of the minor injuries unit in Tenby, which was opened over Easter, into something that is available throughout the tourist period at least?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwy’n cyfathrebu’n rheolaidd â phobl yn ne Sir Benfro ynglŷn ag ansawdd a natur y gwasanaethau gofal sylfaenol. Mae’n bendant yn croesi fy nesg yn rheolaidd ac mae diddordeb gennyf yn y mater. Nid yw pobl wedi mynegi pryderon wrthyf ynglŷn â diogelwch y gwasanaeth; mae’r prif bryderon sy’n cael eu dwyn i fy sylw yn ymwneud ag ansawdd y gofal a sut y caiff bobl fynediad at y gofal hwnnw. Mae’r bwrdd iechyd wedi darparu ystod o ymyriadau, gan gynnwys darparu rhagor o ymarferwyr nyrsio, rhagor o therapyddion, a rhagor o barafeddygon yn wir er mwyn helpu i gefnogi gofal sylfaenol yn y rhan honno o Gymru. Felly, mae’r bwrdd iechyd yn mynd ati’n wirioneddol ragweithiol i fynd i’r afael â’r mater.

Mewn perthynas â mân anafiadau, ac yn benodol, natur dymhorol y gwaith mân anafiadau ychwanegol, cafwyd gwerthusiad yn dilyn y cynllun peilot dros y Pasg ac mae’r bwrdd iechyd wrthi’n gweithio ar wasanaeth mwy rheolaidd a chynaliadwy ar gyfer cyflawni hynny, a deall beth sydd angen iddynt ei gomisiynu ar gyfer y lefel dymhorol ychwanegol o gysylltiad a gwasanaeth y bydd angen iddynt ei ddarparu. Mewn gwirionedd, maent eisoes wedi cytuno i sicrhau gwasanaeth ychwanegol dros fisoedd yr haf drwy gomisiynu gwasanaeth gan Ambiwlans Sant Ioan hefyd. Felly, nid yw hwn yn fater lle mae pobl yn cael eu hanwybyddu, nac yn fater lle mae argymhellion a gwerthusiadau yn cael eu gwrthod; yn syml, mae’n ymwneud â datrys sut y caiff hynny ei gyflawni mewn modd synhwyrol er mwyn i bobl gael y gofal o ansawdd sydd ei angen arnynt ar adegau penodol o’r flwyddyn pan fo pwysau ychwanegol ar y gwasanaeth yn y rhan honno o Gymru.

Diolch am y cwestiwn. Nododd adolygiad annibynnol diweddar gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant fod y newidiadau i wasanaethau pediatrig yng ngorllewin Cymru yn 2014 wedi arwain at ganlyniadau gwell a gwell cydymffurfiaeth â safonau clinigol cenedlaethol. Rydym yn buddsoddi yn y gwasanaeth er mwyn sicrhau gwelliannau pellach i deuluoedd yng ngorllewin Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, fel y byddwch yn gwybod, mae bwrdd iechyd Hywel Dda yn gweithio gyda chlinigwyr a grwpiau cleifion i ddatblygu gwell llwybr gofal i gleifion mewn gwasanaethau pediatrig yn Sir Benfro a Sir Gaerfyrddin erbyn diwedd y flwyddyn. Ar ymweliad diweddar â Llwynhelyg a Glangwili, cefais wybod am y ddibyniaeth ar feddygon o’r tu allan i’r DU er mwyn sicrhau ein bod yn gallu llenwi’r rotas mewn pediatreg yn arbennig. Rwy’n sicr y byddwch yn cytuno nad yw’r awgrym nad yw’r gofal a ddarperir yn ddiogel yn helpu i ddenu meddygon. Ers y bleidlais i adael yr UE, mae bwrdd iechyd Hywel Dda wedi ysgrifennu at staff meddygol o’r tu allan i’r DU yn sgil y cynnydd mewn achosion o gasineb hiliol ar draws y DU. Rwyf wedi helpu i lansio ymgyrch i annog cleifion i wneud ymdrech ychwanegol i ddiolch i’r meddygon hynny sydd wedi dod i Gymru i’n helpu i ddarparu’r gwasanaeth hwnnw. A wnewch chi ymuno â mi i estyn croeso a sicrhau na fydd gwasanaethau’r GIG yn cael eu heffeithio’n andwyol gan y bleidlais i adael yr UE, ac y bydd y meddygon hynny sydd yma i’n helpu yn teimlo bod croeso go iawn iddynt yma?

Diolch am eich cwestiwn. Cytunaf â’r pwyntiau a wnaed. Mae lefel yr anoddefgarwch y mae pob un ohonom wedi ei weld yn ein cymunedau, rwy’n siŵr, tuag at weithwyr gwasanaethau cyhoeddus a phobl yn eu bywyd preifat hefyd, yn rhywbeth rwy’n teimlo cywilydd a dicter mawr yn ei gylch, oherwydd rwyf am i’n gwlad fod yn lle croesawgar sy’n edrych tuag allan go iawn, lle’r ydym yn gwerthfawrogi’r hyn y mae pobl yn ei wneud a’r hyn y mae pobl yn ei roi i ni ac i’n gwlad. Yn benodol, yn y gwasanaeth iechyd, rydym yn dibynnu ar amrywiaeth o weithwyr iechyd proffesiynol o bob cwr o’r byd i wneud i’r gwasanaeth weithio, i ddarparu’r gofal o ansawdd rydym yn ei werthfawrogi. Rwy’n credu’n gryf fod y neges y mae’r GIG ac Aelodau’r Cabinet yn ei rhoi i bob rhan o’r gwasanaeth, gan ei gwneud yn glir ein bod yn croesawu’r ffaith fod pobl yma, ein bod am iddynt aros a bod croeso iddynt aros ac i barhau i ddarparu’r gwerth gwirioneddol hwnnw i’n gwasanaethau, yn neges wirioneddol bwysig. Ni allwn ei ddweud yn ddigon aml.

O ran recriwtio, dylwn ddweud fy mod wedi cyfarfod â nifer o feddygon a recriwtiwyd o’r UE a thu hwnt i’r UE ac mae’n enghraifft dda o fwrdd iechyd sydd wedi newid ei agwedd yn y ffordd y mae’n sôn am ei wasanaethau ac mae wedi gwerthu’r syniad o fyw yng ngorllewin Cymru, yn ogystal â gweithio yno, mewn ffordd wirioneddol lwyddiannus. Mae gwers yno i fyrddau iechyd eraill ynglŷn â’r hyn y gallant ei wneud os oes ganddynt uchelgais, ac yn yr un modd os yw’r gymuned glinigol yn barod i ddweud, ‘Rydym am i’r gwasanaethau hyn weithio ac rydym am fod yn rhan o wneud iddynt weithio a denu mwy pobl i ddod i weithio gyda ni fel rhan o’r tîm gofal iechyd’.

Weinidog, mae yna brinder pediatregwyr cymunedol ym mwrdd iechyd Hywel Dda. Un o’r meysydd yr effeithir arno’n ddifrifol gan hyn yw darpariaeth cymorth a diagnosis i bobl ifanc a phlant ag awtistiaeth. Er bod amseroedd aros wedi lleihau, rydym yn dal i weld rhai pobl yn aros am ddwy i bedair blynedd i gael diagnosis o awtistiaeth. Nid oes angen i mi ddweud wrthych mai gorau po gyntaf y caiff y bobl ifanc hyn y diagnosis er mwyn i’w cyfleoedd bywyd fod cystal ag y gallant fod. Yn sicr, dyna yw ein nod ar eu cyfer. Nawr, mae bwrdd iechyd Hywel Dda yn gwneud eu gorau, fel y maent yn fy sicrhau’n gyson; hoffwn wybod beth rydych yn ei wneud i fonitro bwrdd iechyd Hywel Dda, a’r holl fyrddau iechyd mewn gwirionedd, er mwyn sicrhau bod y ddarpariaeth yn ddigonol ac i weld beth y gallwn ei wneud i ddenu rhai o’r clinigwyr gwerthfawr hyn i’n gwlad.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn a’i diddordeb gwirioneddol yn y maes hwn. Rydym wedi cael hanner trafodaeth ynglŷn â hyn ac rwy’n sicr y byddwn yn cael rhagor o drafodaethau dros y tymor Cynulliad hwn. Fe fyddwch yn gwybod bod yna strategaeth awtistiaeth yn yr arfaeth. Cawsom ymgynghoriad a ddaeth i ben yn fuan ar ôl yr etholiad. Rydym yn dadansoddi’r ymatebion ac rydym am sicrhau bod y camau a roddir ar waith gennym yn ymwneud â gwella sefyllfaoedd unigolion a’u teuluoedd, felly ar gyfer grŵp gofalwyr yr unigolion sydd â’r cyflwr datblygiadol hwn—mae’n hynod o bwysig hefyd. Ac rydym yn buddsoddi arian newydd yn y gwasanaeth. Ar ddiwedd y flwyddyn hon, rwy’n disgwyl y byddwn yn gallu cyhoeddi ein strategaeth a’n cynllun gweithredu newydd gyda’r buddsoddiad i gyd-fynd â hynny. Credaf y byddwn yn gweld canlyniadau gwell ar gyfer teuluoedd a’r bobl o’u mewn, gan fod y rhain yn ystod o gyflyrau y bydd llawer o Aelodau yn y Siambr hon yn eu deall, naill ai o brofiad uniongyrchol neu gan etholwyr—yn sicr mae gennyf aelodau o fy nheulu estynedig—. Ac felly mae gennyf rywfaint o ddealltwriaeth o’r effaith y gall hyn ei chael ar newid bywydau grwpiau cyfan o bobl o’u cwmpas. Rydym am sicrhau bod ein gwasanaeth yn darparu’r cymorth y byddai’n iawn iddynt ei ddisgwyl.

Diolch am y cwestiwn. Rydym yn gweithio gyda Deoniaeth Cymru, y GIG, y colegau brenhinol, Cymdeithas Feddygol Prydain a chyrff proffesiynol i sicrhau ein bod yn gwneud Cymru yn lle deniadol i hyfforddi, gweithio a byw ar gyfer unrhyw feddyg dan hyfforddiant, gan ganolbwyntio’n arbennig ar rai o’r problemau yn y gogledd. Fel y dywedais yn gynharach, bydd gennyf fwy i’w ddweud yn y misoedd nesaf, wrth i ni weithio ar hyn gyda’n rhanddeiliaid allweddol i gynhyrchu strategaeth hirdymor newydd.

Thank you very much. Almost half of all the doctors on the Llŷn peninsula are over 55 years old, and a large number of them are expected to retire over the next five years, which will lead to a real crisis in the area. There is some evidence that doctors tend to remain where they were trained. So, in order to tackle this shortage of doctors there is a strong argument, as you have mentioned, for having an all-Wales long-term plan to increase the number of medical training places. But, in addition to that, there is also a strong argument for the creation of a new medical school in Bangor so that we can expand provision across Wales, and particularly in north Wales. The First Minister has agreed in this Chamber recently that we need to consider drawing up a business plan for a medical school for north Wales and, indeed, there is a great deal of support from stakeholders within the health sector and the HE sector for this. There is a particular opportunity to create a medical school that can specialise in providing medical services in rural areas. So, Cabinet Secretary, will you commit today to participating in full in the process of creating a medical school in Bangor?

Diolch am eich cwestiwn. Rwy’n cydnabod yr hyn a ddywedwch am broffil meddygon teulu mewn nifer o wahanol gymunedau, gan gynnwys ar draws gogledd Cymru. Dyna pam ei bod yn bwysig fod gennym fodelau gofal newydd sy’n darparu’r math o ofal y bydd pobl ei eisiau mewn gwirionedd, ac y bydd meddygon teulu newydd yn dymuno dilyn gyrfa yn ei ddarparu, gan fod newid yn y ffordd yr ydym yn darparu’r gwasanaeth a sut y mae pobl yn disgwyl gweithio. Dyna pam mai rhan o’r hyn rwy’n edrych arno yw profiad meddygon dan hyfforddiant o ofal sylfaenol ar gam cynharach, gan fod digon o dystiolaeth a rhesymeg dros ddweud bod pobl, os yw hynny’n digwydd, yn fwy tebygol o fod eisiau dilyn gyrfa mewn gofal sylfaenol. Unwaith eto, mae ein rhanddeiliaid allweddol yn cefnogi hynny fel rhywbeth i ni ei ystyried.

O ran eich pwynt ynglŷn ag ysgol feddygol newydd, rwy’n sylweddoli pam y byddai’r Aelod yn dymuno gwneud cais am ysgol feddygol newydd yn ei hetholaeth, ac rwy’n cydnabod y gwir ddiddordeb yn y maes penodol hwn. Yr hyn y dywedais y byddwn yn ei wneud, a’r hyn y byddaf yn ei wneud yw ystyried yr achos dros ysgol feddygol newydd. Rwyf wedi gofyn i swyddogion wneud rhywfaint o waith ar sut beth fyddai honno, neu’r hyn na fyddai, oherwydd os yw’r dystiolaeth yno fod ysgol feddygol yn rhywbeth y gallem ei wneud ac y byddai’n cyflawni’r hyn rydym am iddi ei gyflawni—y byddai’n recriwtio pobl, ac y byddai o gymorth i ni—yna rwy’n awyddus i weld beth y mae hynny’n ei olygu a sut y gallem gyflawni hynny. Rwyf hefyd am weld beth sy’n bodoli ar hyn o bryd gyda’r ysgol glinigol a’r trefniadau ar gyfer hyfforddiant yn y gogledd, hyd yn oed os na cheir ysgol feddygol newydd. Felly, byddaf yn cael arweiniad ar yr hyn y gallwn ei wneud yn ymarferol a’r hyn y dylem ei wneud i sicrhau bod gennym fwy o feddygon mewn hyfforddiant a mwy o feddygon sy’n awyddus i weithio mewn gwahanol rannau o Gymru, gan gynnwys y sefyllfa a ddisgrifiwyd gennych yng ngogledd Cymru.

Rydym wedi ymrwymo i ymgysylltu â phobl ledled gogledd Cymru. Fel rhan o’r mesurau arbennig, mae’n ofynnol i’r bwrdd iechyd wella’r modd y mae’n ymgysylltu â staff, y boblogaeth leol, partneriaid a rhanddeiliaid, ac mae wedi ymrwymo i ddatblygu model mwy effeithiol o ymgysylltu.

Diolch. Wel, fel y gwyddoch, mae cynghrair iechyd gogledd Cymru wedi ysgrifennu atoch—cynghrair eang o ymgyrchwyr a grwpiau ledled rhanbarth gogledd Cymru—i’ch llongyfarch ar eich penodiad, gan ddweud eu bod yn gobeithio na welwn rai o gamgymeriadau’r gorffennol yn cael eu hailadrodd, ac yn gofyn a wnewch chi ymrwymo i gynnal ymgynghoriadau ystyrlon gyda chleifion cyn rhoi unrhyw newid mawr ar waith, ac ymateb yn gadarnhaol i bryderon cleifion. Maent yn tynnu sylw at sylwadau am Gymru yn adolygiadau’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd o ansawdd gofal iechyd y DU ar gyfer 2016, yn galw am arweiniad canolog cryfach gan y Gweinidog.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Mae dau bwynt gwahanol yma. Mae’r cyntaf yn ymwneud â gwasanaethau canolog a’r canllawiau canolog y mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn cyfeirio atynt, ac nid ydynt yn siarad mewn gwirionedd ynglŷn â’r Llywodraeth yn cymryd rôl byrddau iechyd lleol yn ymgysylltu â’r boblogaeth leol er mwyn esbonio eu cynigion ar gyfer gwella’r gwasanaeth y mae pobl yn ei gael. Fel y dywedais yn fy ateb cyntaf, yn rhan o fesurau arbennig, rydym yn cydnabod bod y bwrdd iechyd penodol hwn yng ngogledd Cymru wedi ei chael hi’n anodd ymgysylltu â’i boblogaeth leol, ac ymgynghori go iawn ar gynigion i newid gwasanaethau. Mae hynny’n rhan o’r hyn rydym yn disgwyl iddynt ei wella. Maent wedi gwneud cynnydd. Nid yw wedi ei gwblhau, ac ni fyddwn yn dweud bod y gwaith wedi ei orffen. Felly, mae’r gwaith yn mynd rhagddo, ond rwy’n glir iawn fod yn rhaid i’r bwrdd iechyd lleol allu ymgysylltu’n briodol â phobl cyn y gwneir newidiadau i wasanaethau, ac ymgynghori’n iawn â hwy. Ond mae hyn yn bwysig hefyd—ynghylch ymgysylltiad y gymuned glinigol a staff y GIG yn ehangach hefyd, oherwydd mae’n rhaid iddynt fod yn rhan o’r broses o ymgysylltu â’u poblogaeth leol. Maent yn bobl y bydd pobl yn ymddiried ynddynt, ac yn gwerthfawrogi eu barn hefyd, a bu cryn hollt yn y berthynas yn y gorffennol. Rwy’n falch fod cynnydd cadarnhaol wedi’i wneud. Rwy’n disgwyl i hynny barhau, a byddaf hefyd yn edrych ar asesiad gwrthrychol y rheoleiddwyr yn y cyfarfod tairochrog nesaf i ddeall a oes cynnydd digonol yn cael ei wneud yn y maes hwn, fel yn y meysydd eraill sy’n destunau mesurau arbennig yng ngogledd Cymru.

Finally, question 8, Leanne Wood.

Diolch am y cwestiwn. Byddwn yn parhau i weithio mewn partneriaeth â byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd i farchnata Cymru a GIG Cymru fel lle deniadol i feddygon hyfforddi, gweithio a byw ynddo. Byddwn yn parhau i roi blaenoriaeth i’r arbenigeddau hynny sy’n anodd eu llenwi lle mae heriau recriwtio yn parhau ledled y DU.

Weinidog, mae bwrdd iechyd lleol Cwm Taf yn dweud wrthyf eu bod yn cau Meddygfa Horeb yn Nhreorci gan na allant ddod o hyd i feddyg teulu arall i weithio yno; mae’r meddyg teulu sydd yno ar hyn o bryd yn mynd i weithio yn rhywle arall ar ôl ymbil ar y bwrdd iechyd am gymorth. Mae un o’r gweithwyr yn gweithio yn y feddygfa am ddim ar hyn o bryd er mwyn helpu ei chydweithiwr. Mae enw da’r bwrdd iechyd wedi dioddef ymhlith meddygon teulu yn sgil y ffordd y maent wedi ymdrin â sefyllfa Meddygfa Horeb, a bydd hynny heb os yn effeithio ar eu gallu i ddenu meddygon teulu i’r ardal yn y dyfodol. Nawr, yn gynharach, roeddech yn cwestiynu’r angen am 400 o feddygon teulu newydd; dyna’r ffigur sydd wedi ei nodi. Os nad 400 o feddygon teulu, faint rydych chi’n credu sydd eu hangen arnom i oresgyn y problemau hyn? Pa gyfrifoldeb rydych chi’n ei gymryd fel Gweinidog iechyd am y diffyg cynllunio gweithlu, ac am y prinder meddygon teulu, sydd wedi arwain at y penderfyniad hwn? A ydych yn cymryd unrhyw gyfrifoldeb o gwbl am gau’r feddygfa hon yn Nhreorci?

Diolch am eich cwestiwn. Mae’n ffaith fod gennym fwy o feddygon teulu nag erioed o’r blaen yn y gwasanaeth iechyd; yr her bob amser yw faint o staff sydd eu hangen arnom ar ba raddau i ddarparu gofal o’r ansawdd y bydd pobl yn iawn i’w ddisgwyl, a bydd yn fodel gofal sy’n newid. Mae Horeb yn enghraifft o fodel gofal sy’n newid lle na allent recriwtio a lle na allent ddenu meddygon teulu eraill i weithio yn y model penodol hwnnw. Mae angen i mi gywiro rhan o’r datganiad; nid yw’r bwrdd iechyd wedi cau’r feddygfa hon. Mae’r feddygfa hon wedi dychwelyd ei chontract. Mae wedi dweud na fydd yn darparu gwasanaethau meddyg teulu. Nid yw hynny yr un peth â dweud bod y bwrdd iechyd wedi cau’r feddygfa. Yn wir, mae cleifion yn cael gofal priodol; darperir practisau meddygon teulu eraill ar eu cyfer yn yr ardal leol—yn lleol iawn, mewn gwirionedd; mae yna amryw o bractisau meddygon teulu yn y dref. Rwy’n bryderus ynglŷn â sut rydym yn ailfodelu gofal sylfaenol i sicrhau bod gofal o ansawdd uchel ar gael i bobl yn eu cymunedau lleol. Dyna pam rydym yn edrych ar y gwaith y mae clystyrau yn ei wneud, ac mae’n galonogol gweld y gwaith y mae clystyrau’n ei wneud ledled Cymru, oherwydd, yn y dyfodol, rwy’n disgwyl gweld llai o bractisau gofal sylfaenol yn y dyfodol ond eu bod yn fwy o faint. Tybiaf y bydd hynny’n digwydd drwy uno a thrwy greu ffederasiynau, a chredaf y bydd hynny mewn gwirionedd yn darparu gwasanaeth gwell a mwy sefydlog gydag ystod ehangach o wasanaethau i bobl. Dyna pam fod angen i ni siarad am weithwyr proffesiynol gofal sylfaenol eraill hefyd, oherwydd os oeddech yn gwrando ar yr atebion cynharach am yr angen i sicrhau bod gwasanaethau therapyddion ar gael a’r angen i sicrhau bod uwch-ymarferwyr nyrsio ar gael a rôl fferyllwyr, mae hynny mewn gwirionedd yn haws i’w gyflawni gyda model gofal gwahanol. Gwelwn hynny yng ngogledd Cymru, ym Mhrestatyn, lle rydym wedi ailfodelu’r gwasanaeth gyda nifer o feddygon teulu a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill am yr un lefel o incwm, ond mae’n wasanaeth ehangach a gwell ac mae pobl yn wirioneddol frwdfrydig ynglŷn â gweithio ynddo, a’r cleifion eu hunain yn cydnabod nad ydynt wedi gweld unrhyw ostyngiad yn ansawdd y gofal a ddarperir iddynt, ac mewn gwirionedd mae pobl yn wirioneddol frwdfrydig ynglŷn â’r model hwnnw. Mae yna amser a lle ar gyfer cael trafodaeth synhwyrol ynglŷn ag ailfodelu gofal sylfaenol, ac rwy’n gobeithio o ddifrif y bydd pobl yn cyfrannu ati’n aeddfed mewn modd sy’n cydnabod bod pawb ohonom yn wynebu heriau, ond rwy’n obeithiol y gallwn fynd i’r afael â hwy’n briodol yma yng Nghymru, a gallwn fod yn wirioneddol falch o’r gwasanaeth rydym yn ei ddarparu ar gyfer pob un o’n cymunedau.

Thank you to the Cabinet Secretary.

We move on to item 3, a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the Circuit of Wales—Ken Skates.

Diolch. Hoffwn roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ynghylch cynnydd prosiect Cylchffordd Cymru yn dilyn cyfarfod a gefais yn gynharach heddiw gyda Michael Carrick, prif swyddog gweithredol Cwmni Datblygu Blaenau’r Cymoedd a Martin Whitaker, prif swyddog gweithredol Cylchffordd Cymru. Fel y gŵyr yr Aelodau, rydym wedi bod yn gweithio gyda Cylchffordd Cymru ac yn darparu cymorth ariannol i ddatblygu’r prosiect hwn dros gyfnod sylweddol o amser. Rydym yn cydnabod yr effaith economaidd gadarnhaol y gallai ei chael ar Gymru, a Glynebwy yn benodol. Mae’n fenter fawr ac rydym bob amser wedi bod yn glir y dylai unrhyw gefnogaeth a ddarperir gan y trethdalwr fod yn gymesur ac yn deg.

Sefydlwyd Cwmni Datblygu Blaenau’r Cymoedd yn 2009 ac ers hynny mae wedi datblygu cynlluniau i greu clwstwr modurol o amgylch cylchffordd rasio a gynlluniwyd ar gyfer cynnal digwyddiadau chwaraeon modur rhyngwladol. Mae cynlluniau i leoli’r trac rasio ychydig i’r gogledd o ystad ddiwydiannol Rasa yng Nglynebwy, gyda’r nod o ddenu amrywiaeth o ddigwyddiadau rasio dwy a phedair olwyn, gan gynnwys Moto GP, gyda tharged i ddenu tri chwarter miliwn o ymwelwyr y flwyddyn o fewn tair i bum mlynedd. Mae’r datblygwr yn rhagweld y bydd y prosiect yn creu 300 o swyddi cyfwerth ag amser llawn, gan gynnwys 49 o swyddi amser llawn a 3,500 o staff rhan-amser dros dro ar gyfer digwyddiadau. Hefyd, byddai cyfleoedd cyflogaeth yn cael eu creu yn ystod y ddwy flynedd y byddai’n ei gymryd i adeiladu’r trac.

Mae’r honiad o 6,000 o swyddi, a ddyfynnwyd yn aml yn gyhoeddus, yn seiliedig ar y rhagdybiaeth y byddai swyddi ychwanegol yn cael eu creu o ganlyniad i fusnesau, yn enwedig yn y sectorau peirianyddol a modurol, yn clystyru wrth ochr y gylchffordd, a hefyd o ganlyniad i luosyddion cyflogaeth eraill megis gwestai ac arlwyo. Byddai’r prif fudd i economi Cymru yn deillio o’r buddsoddiadau y gellid disgwyl iddynt gael eu creu yn y dyfodol yn sgil bodolaeth y gylchffordd, ond yn annochel, mae rhywfaint o ansicrwydd ynghlwm wrth hynny ac ni ellir ond ei ystyried yn uchelgais hirdymor.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwneud â Chwmni Datblygu Blaenau’r Cymoedd ers 2011, ac ers hynny mae’r cwmni wedi galw am gymorth ariannol gennym ar bob cam allweddol o ddatblygiad y prosiect. Mae’n bwysig cofio, pan gyflwynwyd y prosiect hwn i ni am y tro cyntaf, ein bod wedi cael gwybod y byddai’n cael ei ariannu’n gyfan gwbl gan gyfalaf risg y sector preifat heb fod angen gwarant gan y Llywodraeth. Bryd hynny gwnaethom ymrwymiad i ran-ariannu datblygiad y prosiect a chytuno i roi cymorth grant o oddeutu £16 miliwn tuag at rai agweddau ar brosiect y gylchffordd, yn bennaf i gefnogi creu swyddi. Roedd y cymorth grant hwn yn amodol ar fod Cylchffordd Cymru yn codi’r cyllid preifat angenrheidiol. Yn anffodus, er gwaethaf holl ymdrechion y cwmni, ni lwyddasant i godi’r buddsoddiad preifat a nodwyd, ac oherwydd hynny, nid ydynt wedi gallu manteisio ar y grant hwn.

Yn gynharach eleni, gofynnodd Cylchffordd Cymru i ni ystyried cynnig newydd gyda strwythur ariannu gwahanol. Roedd eu cynllun yn gofyn am warant gan Lywodraeth Cymru i danysgrifennu 100 y cant o gyfleuster cyllid prosiect o £357.4 miliwn a ddarparwyd gan Aviva Investors. Byddai’r lefel honno o warant wedi cynyddu’r risg i Lywodraeth Cymru oddeutu 15 gwaith.

Ym mis Ebrill, penderfynodd fy rhagflaenydd, Gweinidog yr Economi, Gwyddoniaeth a Thrafnidiaeth ar y pryd, y byddai tanysgrifennu’r buddsoddiad cyfan o £357.4 miliwn ar gyfer y prosiect yn risg annerbyniol, ond pwysleisiodd y byddai’n drws yn parhau i fod yn agored pe gellid sicrhau digon o fuddsoddiad preifat a olygai y byddai’r sector cyhoeddus a’r sector preifat yn rhannu’r risg yn deg.

Cyflwynodd y datblygwr gynnig diwygiedig i’w ystyried yng nghanol mis Ebrill, a mireiniwyd hwnnw ymhellach a’i ailgyflwyno ar ddiwedd mis Mai yn dilyn sylwadau gan swyddogion Llywodraeth Cymru. Mae rhai sylwebyddion wedi cyflwyno’r cynnig diweddaraf fel ateb gyda’r rhan fwyaf o’r arian yn dod o gyllid preifat. Fodd bynnag, mae’r rhan fwyaf o’r arian hwn yn dal i ddibynnu ar warant gan Lywodraeth Cymru, ac o’i ystyried ar y cyd â benthyciadau a ddarperir gan awdurdodau lleol, pwrs y wlad fyddai’n ysgwyddo’r rhan fwyaf o’r risg o hyd.

Gan gynnwys gwarantau uniongyrchol Llywodraeth Cymru a benthyciadau gan awdurdodau lleol, mae’r cynnig diweddaraf a gyflwynwyd gan Cylchffordd Cymru yn gofyn i Lywodraeth Cymru danysgrifennu tua 75 y cant o gyfanswm cost y prosiect o £370 miliwn, gydag awdurdodau lleol yn tanysgrifennu 8 y cant pellach. Yn anffodus, er gwaethaf ymdrechion cefnogwyr y prosiect, mae hyn golygu nad yw’r sector preifat ond yn ysgwyddo oddeutu 17 y cant o’r risg.

Fel y mae ar hyn o bryd, mae’n annerbyniol fod trethdalwyr Cymru, drwy gymorth Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, yn ysgwyddo cymaint â hynny o’r risg, yn enwedig ar adeg pan ydym yn wynebu ansicrwydd economaidd sylweddol o ganlyniad i’r DU yn gadael Ewrop. Yn ein barn ni, nid yw’r prosiect hwn yn darparu’r lefel o werth am arian sy’n angenrheidiol ar hyn o bryd o ystyried y risg i gymaint o arian cyhoeddus. Ar sail hynny, rwyf wedi dweud wrth Michael Carrick a Martin Whitaker heddiw fy mod yn credu bod angen gwneud rhagor o waith ar y cynnig hwn. Mae fy nrws yn parhau i fod yn gwbl agored ac rwyf wedi eu hannog i ddiwygio eu cais yn y fath fodd fel bod y sector preifat yn ysgwyddo mwy o’r risg er mwyn i’r prosiect hwn allu mynd rhagddo.

Mae angen i ni weld o leiaf 50 y cant o’r prosiect hwn yn cael ei ariannu a 50 y cant o’r risg yn cael ei thanysgrifennu gan y sector preifat i gyfiawnhau gwerth am arian i Lywodraeth Cymru a phwrs y wlad ac maent wedi derbyn yr egwyddor hon. Bydd fy swyddogion yn awr yn gweithio’n adeiladol gyda thîm Cylchffordd Cymru er mwyn sicrhau y gellir cyflawni’r prosiect hwn yn llwyddiannus er budd economi leol Glynebwy a Chymru yn gyffredinol.