Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

06/07/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:00 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:00 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

Trefn. Rwy’n galw’r Cynulliad i drefn.

Order. I call the National Assembly to order.

1. Datganiad gan y Llywydd
1. Statement by the Presiding Officer

Cyn inni gychwyn ar y busnes ar yr agenda, rwyf am gymryd y cyfle i ddymuno’n dda i’n tîm pêl-droed ni heno yn erbyn Portiwgal. [Cymeradwyaeth.] Roedd buddugoliaeth y tîm yn erbyn Gwlad Belg yn wefreiddiol ac yn ddigwyddiad gwirioneddol bwysig yn hanes diwylliannol a chwaraeon Cymru. Fe ddaeth geiriau’r bardd Waldo yn wir:

‘Daw dydd y bydd mawr y rhai bychain’.

Rydym hefyd yn llongyfarch y cefnogwyr. Maent wedi bod yn llysgenhadon gwych i ni fel cenedl. Rydym yn diolch i’r hyfforddwyr, y chwaraewyr a Chymdeithas Bêl-droed Cymru am ein herio ni i freuddwydio a dangos mai gorau chwarae yw cyd-chwarae.

At this point, I was tempted to lead us all in a rendition of ‘Don’t take me home, please don’t take me home, I just don’t want to go to work’, but I had no confidence in your ability to sing in harmony. [Laughter.] I have far greater confidence in the ability of the Welsh team to win tonight. On behalf of us all, I wish Chris Coleman and his players all the very best for tonight and for Sunday.

Pob lwc, Gymru. [Cymeradwyaeth.]

Before we move to our agenda this afternoon, I want to take this opportunity to wish our football team well this evening as they take on Portugal. [Applause.] The team’s victory against Belgium was thrilling and a truly momentous event in Welsh sporting and cultural history. The words of the poet Waldo came true:

‘Daw dydd y bydd mawr y rhai bychain’.

We also congratulate the supporters; they have been superb ambassadors for us as a nation. We also thank the coaches, the players and the Football Association of Wales for allowing us to dare to dream and for showing us that we are together stronger.

Ar y pwynt hwn, cefais fy nhemtio i’n harwain ni i gyd i ganu ‘Don’t take me home, please don’t take me home, I just don’t want to go to work’, ond nid oedd gennyf hyder o gwbl yn eich gallu i ganu mewn cytgord. [Chwerthin.] Mae gennyf lawer mwy o hyder yng ngallu tîm Cymru i ennill heno. Ar ran pob un ohonom, rwy’n dymuno pob lwc i Chris Coleman a’i chwaraewyr ar gyfer heno ac ar gyfer Dydd Sul.

Good luck, Wales. [Applause.]

2. 1. Dadl ar Araith y Frenhines
2. 1. Debate on the Queen's Speech

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

The following amendments have been selected: amendments 1 and 2 in the name of Simon Thomas.

Felly, rydym yn symud i’r eitem gyntaf ar yr agenda, a honno yw’r ddadl ar Araith y Frenhines. Rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.

Therefore, we move to the first item on our agenda, and that is the debate on the Queen’s Speech, and I call on a member of the Business Committee to move the motion.

Cynnig NDM6060 Elin Jones

Mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cynnwys rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU 2016/2017.

Motion NDM6060 Elin Jones

The National Assembly for Wales:

Notes the content of the UK Government’s legislative programme 2016/2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Rwy’n galw’n awr ar Ysgrifennydd Gwladol Cymru, y Gwir Anrhydeddus Alun Cairns, Aelod Seneddol, i gyflwyno’r cynnig.

I now call on the Secretary of State for Wales, the Rt Hon Alun Cairns MP to move the motion.

Diolch yn fawr, Fadam Lywydd. Mae hi’n wirioneddol yn bleser cael bod yma. A gaf i, yn y lle cyntaf, eich llongyfarch chi a’r Dirprwy Lywydd ar gael eich ethol fel Llywydd a Dirprwy Lywydd i’r Cynulliad Cenedlaethol? Hefyd, a gaf i longyfarch pob Aelod o’r Cynulliad sydd wedi cael ei ethol, a’i ailethol, ar ôl yr etholiad diweddar?

It’s a privilege to be here in the Senedd Chamber once again. Today, as you rightly said, is a big day for many reasons. I should suggest it’s not because of my presence as Secretary of State for Wales in the Chamber. I genuinely hope this is the last time, not out of disrespect at all to the Assembly, but because I think that the legislation that requires my attendance here once a year simply belongs to a past era because of the maturity of the Assembly.

It’s also an important day for very serious reasons, such as the publication of the Chilcot report, but, as you’ve rightly said, it’s a big day for Wales on a more positive and optimistic note in relation to the fantastic success of the Welsh football team. I spoke to the Portuguese ambassador earlier today and we both agreed that we would be supporting the victor this evening, whoever that might be, in the final. I said I was pretty confident that that would be Wales.

I also say that Wales and the Senedd has come a long way for many, many reasons, but I would say it says something when even ‘The Daily Telegraph’ says, in Welsh, that we are all Welsh, which I take as a positive underlining of Wales’s position and that of the football team as well.

I remember the Chamber fondly from my time, the 11 years that I spent here, and the return has caused me to reflect on how much it has changed since that period. Since 2011, when this Assembly took on full law-making powers, it has passed 28 Acts and numerous pieces of secondary legislation, including innovative legislation about organ donation, about sustainability and about housing.

Madam Llywydd, I want to talk today about the UK’s legislative programme and how it delivers security and increases life chances for people across Wales. But first, Madam Llywydd, I want to touch on the vote to leave the European Union and what that means for us all.

The people of Wales have spoken, and we must act and deliver a managed exit from the European Union. We need to show strong leadership and instil confidence in businesses and investors, universities and colleges, charitable organisations and local authorities, and to families and consumers alike. We will remain full members of the European Union for at least two years. Having spoken to the leadership contenders, it is clear that article 50 will not be invoked immediately on their election. This offers more stability to the economy and to those who benefit from support from the European Union. We need to use this interim period to prepare the nation for withdrawal.

The Cabinet agreed last week to establish a European Union unit in Whitehall, looking at all of the legal, practical, regional, national and financial issues that need to be considered. Of course, I will work closely with the First Minister to inform the unit as the UK negotiates to leave the European Union. I will ensure that Welsh interests are represented as the Cabinet agrees our negotiating position and, having met with Oliver Letwin to discuss some specifics earlier this week and the impact for Wales, I’m able to extend an invitation to the First Minister to meet with Oliver Letwin and myself to discuss the issues in more detail, as and when the First Minister feels appropriate. The same invitation has been extended today to Nicola Sturgeon and to the Deputy First Minister and the First Minister in Northern Ireland.

So, I would say talking negatively at this stage doesn’t help anyone. I’m hugely impressed by the response from the business community in Wales. Phrases such as ‘business as usual’ were used, and another one, ‘the rebirth of businesses’ came out of recent briefing sessions I held last week. I would also say my favourite phrase was ‘entrepreneurs thrive on change’ and that was quoted by one exporter. That demonstrates the opportunity that many people will see from this changing situation, whether it was desired or not.

I want to ensure that the values that British society holds dear, the values of tolerance, of openness and of unity, are not seen as casualties of this referendum, and that we redouble our efforts to support community cohesion, both locally, nationally and across the United Kingdom. This issue is of particular importance to the universities and colleges as we welcome international students from September this year, September next year and well beyond.

The British economy is strong. Near-record employment and a reduced deficit put us in a good position from which to grow. We are leaving the institution of the European Union, not turning our backs on our friends, neighbours and trading partners across Europe. I’m optimistic about our future and of the one that Wales and Britain must create outside of the European Union. I’ve committed to making UK Trade and Investment resource available to open new markets and to use the Foreign Office to develop relationships further afield. The Wales Office stands ready and waiting to give that access to all of the Whitehall resource and expertise and, of course, I want to work with every Assembly Member and the Welsh Government in exploring those opportunities.

So, turning to our legislative programme, economic security is our priority. Good progress has been made over the last six years, and I am the first to recognise that there is always more to do. The Digital Economy Bill will modernise the climate for entrepreneurship and give everyone a legal right to superfast broadband. The Bill will support Wales, which already plays a leading position in the technology sector. It will support Wales to go to the next level and develop even further.

The modern transport Bill would provide for driverless cars, spaceports and safety around drone operations amongst a range of other policies, some of them, I would say, a little bit more local. The neighbourhood planning and infrastructure Bill will simplify planning and put the National Infrastructure Commission on a statutory footing. Again, Wales has a particular interest in the National Infrastructure Commission. The local growth and jobs Bill will promote home ownership in England and develop significant additional powers to English regions. This creates opportunities for regional economies in Wales to form strong partnerships, but also highlights the greater competition across the UK that we must see as a positive challenge.

We are also determined to go further in tackling the barriers to opportunity. Through the prison and courts reform Bill, we will empower prison governors to take forward innovation that our prisoners need, ensuring that prisons will no longer be warehouses for criminals, but incubators for changing lives instead. I know this is something that Dai Lloyd raised in the debate that you recently held in the Assembly.

The Children and Social Work Bill will make changes to adoption to tip the balance in favour of permanent adoption, if that is the right solution for the child. The Higher Education and Research Bill will cement the UK’s position as a world leader in research, ensuring that we maximise the £6 billion a year investment that we make in research. Welsh universities are receiving more than ever, and I know that the Cabinet Secretary for Education is discussing other matters relating to this Bill with the universities Minister.

Keeping our country safe in these challenging times is, without question, a priority. The counter-extremism and safeguarding Bill will help authorities to disrupt the activities of extremists. The investigatory powers Bill will fill holes in our security apparatus so that we give law enforcement agencies the tool they need to protect the public in this digital age. The Policing and Crime Bill will take forward the next phase in police reform, while the criminal finances Bill will cement the UK’s role in the fight against international corruption and enable a further crackdown on money laundering and those who profit from crime. Alongside this, we will bring forward a British bill of rights to reform the UK human rights framework, consulting absolutely with the Assembly and the Welsh Government throughout the process.

The legislative programme, Madam Llywydd, also makes further changes that will only apply in England, including reform of social work and giving more freedom to teachers in schools, as well as encouraging the establishment of new universities. I hope that Assembly Members will look on the legislation that applies in England and seek opportunities from them—it may be by replicating them, but it may be by doing something very different—and hope that we will recognise that the UK is our biggest market that we are inextricably linked with and associated to. The closer that communities work, co-operate, complement, co-ordinate and even compete, the better the outcomes tend to be, particularly in light of the referendum less than two weeks ago.

So, now, Madam Llywydd, I want to spend a little bit of time talking about the Wales Bill. My key aim is to ensure that it delivers the two underpinning principles of the future devolved governance of Wales—that’s clarity and accountability. The timing of the Bill seemed to be an issue. I know that Rhianon Passmore raised it in the debate, as well as letters from the leaders of the Government and party leaders here. I would say, Second Reading took place last week, and the first day of Committee Stage took place yesterday. I know there were concerns about the time allocated, but, on each occasion, the debates finished early with much time to spare. I hope that gives confidence that we are determined to give it appropriate and proper scrutiny. The second day of committee will take place next Monday and there will be further debate in the autumn as the Bill reaches Report Stage before Third Reading. The whole process will start again when the Bill moves on to the other place where their lordships will undoubtedly show a close interest and scrutiny as appropriate. Of course, I want this Assembly to pass a legislative consent motion, and I’m sure that the First Minister, the Presiding Officer and I will continue in our warm and open discussions.

The Bill will devolve significant powers, provide clarity and accountability, and it underpins my commitment to devolution. Constitutional Bills are not what comes up on the doorstep, but they will allow the Welsh Government and the Assembly to focus on the things that matter to the people who live and work in Wales: tax levels, the economy, health policy, education policy, energy projects, regeneration and so many others.

Madam Llywydd, the debate on the draft Wales Bill was dominated by the necessity test and the inclusion of the test led to calls for a separate jurisdiction. This test was believed to be set at too high a bar and calls were made for a lower threshold. But, Madam Llywydd, I have gone further and removed the test entirely when the Assembly modifies civil and criminal law in devolved areas. As a consequence, many of the arguments for a separate legal jurisdiction should have fallen away. However, I also recognise the validity of some of the points that were made in that pre-legislative scrutiny phase. Therefore, I’ve included a clause on the face of the Bill that recognises, for the first time, that Welsh law is made by the Assembly and Welsh Ministers within the single legal jurisdiction.

Distinct administrative arrangements also need to be recognised to accommodate Welsh law, and I’ve established a working group involving the Welsh Government, the Lord Chief Justice and UK officials. This will run in parallel with the scrutiny of the Bill.

Now, the single jurisdiction itself caused a lot of discussion from Mick Antoniw, as one, from Jeremy Miles and a number of other Members during the debate that the Assembly had on the Bill here, but I’ve never heard of a policy that cannot be delivered because of the single jurisdiction. It offers businesses simplicity and allows Wales and Welsh legal firms to capitalise on opportunities in London and elsewhere. The legal profession is one of Wales’s fastest-growing sectors, and I’m not sure what additional regulatory burden, bureaucracy and risks to investors and law schools a separate jurisdiction would achieve. This was accepted, I’m pleased to say, by opposition Members of Parliament yesterday. The advent of metro mayors and devolution across England has put us in greater competition for investment and for capital. I suggest that we don’t underestimate how risks would be portrayed by some of our competitors. We need to be alive to that.

So, at the heart of the Bill is the reserved-powers model, and we’ve cut a swathe through the reservations since the draft Bill was published in October. The list in the Wales Bill has been streamlined, with clearer and more accurate descriptions of reservations. I believe that, broadly, we have struck the right balance, but I’m happy to continue a dialogue. This reserved-powers model will deliver a settlement that will make it clear to people in Wales who they should hold to account, the UK Government or the Welsh Government, for the decisions that affect their daily lives.

The Bill also devolves further powers over ports, energy projects, speed limits, traffic signs, transport services in Wales, powers over fracking, coal mining—it’s hard to believe that, until this Bill passes, this place couldn’t sanction a new coal mine, in Wales of all places—as well as marine licensing and conservation.

So, a key feature of a mature legislature, of a parliament, of a ‘senedd’, is that it raises through taxation much of the money that it spends. The devolution of stamp duty land tax and landfill tax, and the full devolution of business rates last year, are the first steps towards this, and it’s only right that a portion of income tax is devolved, too. The Wales Bill removes the need for a referendum to introduce a Welsh rate of income tax. There are practical issues to agree with the Welsh Government, particularly on how the Welsh block grant is to be adjusted in order to take account of tax devolution, and I will continue to build on our warm relationship and hope that having delivered the much-needed funding floor will give confidence to Members in this respect.

Lywydd, fel y nodais yn gynharach, mae’r rhaglen ddeddfwriaethol gymaint yn fwy, wrth gwrs, na dim ond datganoli yma yng Nghymru. Mae’n ymwneud â mwy na’r cyfansoddiad, sydd mor aml wedi’i ymgolli cymaint ym Mae Caerdydd. Mae’r rhaglen ddeddfwriaethol yn ymwneud â darparu diogelwch ar gyfer pobl sy’n gweithio ledled Cymru; mae’n ymwneud â chynyddu cyfleoedd bywyd pobl ledled Cymru; ac mae’n ymwneud â chryfhau ein diogelwch cenedlaethol. Rhaid i ni nawr gydweithio gyda’n gilydd—y ddwy Lywodraeth—i ddarparu dyfodol llewyrchus ac unedig i Gymru. Diolch yn fawr.

Thank you very much, Madam Presiding Officer. It truly is a pleasure to be here. May I first of all thank you, and congratulate you and the Deputy Presiding Officer on your elections into the roles of Presiding Officer and Deputy Presiding Officer of the National Assembly? May I also congratulate all Assembly Members who have been elected, or re-elected, following the recent election?

Mae’n fraint cael bod yma yn Siambr y Senedd unwaith eto. Mae heddiw, fel yr oeddech yn gywir i ddweud, yn ddiwrnod mawr am nifer o resymau. Dylwn awgrymu nad fy mhresenoldeb fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y Siambr yw’r rheswm dros hynny. Rwy’n gobeithio o ddifrif mai dyma’r tro olaf, nid oherwydd diffyg parch o gwbl i’r Cynulliad, ond gan fy mod yn credu bod y ddeddfwriaeth sy’n galw am fy mhresenoldeb yma unwaith y flwyddyn yn perthyn i gyfnod yn y gorffennol oherwydd aeddfedrwydd y Cynulliad.

Mae hefyd yn ddiwrnod pwysig am resymau difrifol iawn, megis cyhoeddi adroddiad Chilcot, ond fel rydych wedi ei ddweud yn gywir, mae’n ddiwrnod mawr i Gymru ar nodyn mwy cadarnhaol ac optimistaidd o ran llwyddiant gwych tîm pêl-droed Cymru. Siaradais â’r llysgennad Portiwgeaidd yn gynharach heddiw ac roedd y ddau ohonom yn cytuno y byddem yn cefnogi’r wlad fuddugol heno, pwy bynnag y bydd, yn y rownd derfynol. Dywedais fy mod yn eithaf hyderus mai Cymru fyddai honno.

Rwyf hefyd yn dweud bod Cymru a’r Senedd wedi dod yn bell iawn am lawer iawn o resymau, ond byddwn yn dweud ei fod yn dweud rhywbeth pan fo hyd yn oed ‘The Daily Telegraph’ yn dweud, yn Gymraeg, ein bod ni i gyd yn Gymry, ac rwy’n gweld hynny fel tanlinelliad cadarnhaol o sefyllfa Cymru a’r tîm pêl-droed hefyd.

Mae gennyf atgofion annwyl o fy amser yn y Siambr, yr 11 mlynedd a dreuliais yma, ac mae dychwelyd wedi peri i mi feddwl cymaint y mae wedi newid ers y cyfnod hwnnw. Ers 2011, pan gafodd y Cynulliad hwn bwerau deddfu llawn, mae wedi pasio 28 o Ddeddfau a sawl darn o is-ddeddfwriaeth, gan gynnwys deddfwriaeth arloesol am roi organau, am gynaliadwyedd ac am dai.

Madam Lywydd, rwyf am siarad heddiw am raglen ddeddfwriaethol y DU a sut y mae’n darparu diogelwch ac yn cynyddu cyfleoedd bywyd i bobl ledled Cymru. Ond yn gyntaf, Madam Lywydd, rwyf am grybwyll y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd a beth y mae hynny’n ei olygu i ni i gyd.

Mae pobl Cymru wedi siarad, ac mae’n rhaid i ni weithredu a rheoli’r ffordd y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae angen i ni ddangos arweiniad cryf a meithrin hyder mewn busnesau a buddsoddwyr, prifysgolion a cholegau, sefydliadau elusennol ac awdurdodau lleol, ac i deuluoedd a defnyddwyr fel ei gilydd. Byddwn yn parhau i fod yn aelodau llawn o’r Undeb Ewropeaidd am o leiaf ddwy flynedd. Wedi siarad â’r rhai sy’n ymgeisio am yr arweinyddiaeth, mae’n amlwg na fydd erthygl 50 yn cael ei galw i rym yn syth ar ôl yr etholiad. Mae hyn yn cynnig mwy o sefydlogrwydd i’r economi ac i’r rhai sy’n elwa o gymorth gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae angen i ni ddefnyddio’r cyfnod interim hwn i baratoi’r genedl ar gyfer gadael.

Cytunodd y Cabinet yr wythnos diwethaf i sefydlu uned Undeb Ewropeaidd yn Whitehall, gan edrych ar yr holl faterion cyfreithiol, ymarferol, rhanbarthol, cenedlaethol ac ariannol y mae angen eu hystyried. Wrth gwrs, byddaf yn gweithio’n agos gyda Phrif Weinidog Cymru i hysbysu’r uned tra bo’r DU yn trafod telerau gadael yr Undeb Ewropeaidd. Byddaf yn sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli wrth i’r Cabinet gytuno ar ein safbwynt negodi ni ac yn dilyn cyfarfod ag Oliver Letwin i drafod rhai manylion penodol yn gynharach yr wythnos hon a’r effaith ar Gymru, gallaf estyn gwahoddiad i’r Prif Weinidog gyfarfod ag Oliver Letwin a minnau i drafod y materion yn fwy manwl, pan fydd y Prif Weinidog yn teimlo fod hynny’n addas. Mae’r un gwahoddiad wedi ei roi heddiw i Nicola Sturgeon ac i’r Dirprwy Brif Weinidog a’r Prif Weinidog yng Ngogledd Iwerddon.

Felly, byddwn yn dweud nad yw siarad yn negyddol ar hyn o bryd yn helpu neb. Mae’r ymateb gan y gymuned fusnes yng Nghymru wedi gwneud argraff fawr arnaf. Cafodd ymadroddion fel ‘busnes fel arfer’ eu defnyddio, a defnyddiwyd un arall, ‘ailenedigaeth busnesau’, yn y sesiynau briffio diweddar a gynhaliais yr wythnos diwethaf. Byddwn hefyd yn dweud mai fy hoff ymadrodd oedd ‘mae entrepreneuriaid yn ffynnu ar newid’ a ddyfynnwyd gan un allforiwr. Mae hynny’n dangos y cyfleoedd y bydd llawer o bobl yn eu gweld yn codi o’r sefyllfa newidiol hon, boed yn sefyllfa yr oedd pobl yn ei dymuno ai peidio.

Rwyf am sicrhau nad yw’r gwerthoedd sy’n agos iawn at galon y gymdeithas ym Mhrydain, gwerthoedd fel goddefgarwch, bod yn agored ac undod, yn cael eu gweld fel pethau a gollir o ganlyniad i’r refferendwm, a’n bod yn ymdrechu’n galetach i gefnogi cydlyniant cymunedol, yn lleol, yn genedlaethol ac ar draws y Deyrnas Unedig. Mae’r mater hwn yn arbennig o bwysig i’r prifysgolion a’r colegau wrth i ni groesawu myfyrwyr rhyngwladol o fis Medi eleni, mis Medi y flwyddyn nesaf a thu hwnt.

Mae economi Prydain yn gryf. Mae cyflogaeth sydd bron ar ei lefel uchaf erioed a llai o ddiffyg ariannol yn ein rhoi mewn sefyllfa dda i allu tyfu. Gadael sefydliad yr Undeb Ewropeaidd a wnawn, nid troi ein cefnau ar ein ffrindiau, ein cymdogion a’n partneriaid masnachu ledled Ewrop. Rwy’n optimistaidd ynglŷn â’n dyfodol a’r dyfodol y mae’n rhaid i Gymru a Phrydain ei greu y tu allan i’r Undeb Ewropeaidd. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod adnodd Masnach a Buddsoddi y DU ar gael i agor marchnadoedd newydd ac i ddefnyddio’r Swyddfa Dramor i ddatblygu cysylltiadau ymhellach i ffwrdd. Mae Swyddfa Cymru yn barod ac yn aros i roi mynediad at holl adnoddau ac arbenigedd Whitehall ac wrth gwrs, rwy’n awyddus i weithio gyda phob Aelod o’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru i archwilio’r cyfleoedd hynny.

Felly, gan droi at ein rhaglen ddeddfwriaethol, diogelwch economaidd yw ein blaenoriaeth. Mae cynnydd da wedi’i wneud dros y chwe blynedd diwethaf, a fi yw’r cyntaf i gydnabod bod yna bob amser fwy i’w wneud. Bydd Bil yr Economi Ddigidol yn moderneiddio’r hinsawdd ar gyfer entrepreneuriaeth ac yn rhoi hawl gyfreithiol i bawb gael band eang cyflym iawn. Bydd y Bil yn cefnogi Cymru, sydd eisoes yn chwarae rhan flaenllaw yn y sector technoleg. Bydd yn cefnogi Cymru i fynd i’r lefel nesaf a datblygu hyd yn oed ymhellach.

Byddai’r Bil trafnidiaeth fodern yn darparu ar gyfer ceir sy’n eu rheoli eu hunain, meysydd gofod a diogelwch mewn perthynas â gweithrediadau drôn ymhlith ystod o bolisïau eraill, a rhai ohonynt, fe fyddwn yn dweud, ychydig yn fwy lleol. Bydd y Bil cynllunio a seilwaith cymdogaethau yn symleiddio cynllunio ac yn rhoi’r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol ar sail statudol. Unwaith eto, mae gan Gymru ddiddordeb arbennig yn y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol. Bydd y Bil twf a swyddi lleol yn hyrwyddo perchnogaeth cartrefi yn Lloegr ac yn datblygu pwerau ychwanegol sylweddol i ranbarthau Lloegr. Mae hyn yn creu cyfleoedd ar gyfer economïau rhanbarthol yng Nghymru i ffurfio partneriaethau cryf, ond mae hefyd yn tynnu sylw at y gystadleuaeth ehangach ar draws y DU sy’n rhaid i ni edrych arni fel her gadarnhaol.

Rydym hefyd yn benderfynol o fynd ymhellach i oresgyn rhwystrau i gyfleoedd. Drwy’r Bil diwygio’r carchardai a’r llysoedd, byddwn yn grymuso llywodraethwyr carchardai i fwrw ymlaen â’r arloesedd y mae ein carcharorion ei angen, gan sicrhau na fydd carchardai bellach yn warysau ar gyfer troseddwyr, ond yn hytrach yn feithrinfeydd ar gyfer newid bywydau. Gwn fod hyn yn rhywbeth y soniodd Dai Lloyd amdano yn y ddadl a gynhaliwyd gennych yn ddiweddar yn y Cynulliad.

Bydd y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol yn gwneud newidiadau i’r broses fabwysiadu i droi’r fantol o blaid mabwysiadu parhaol, os mai dyna’r ateb cywir ar gyfer y plentyn. Bydd y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil yn cadarnhau safle’r DU fel arweinydd byd ym maes ymchwil, gan sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o’r £6 biliwn rydym yn ei fuddsoddi ym maes ymchwil bob blwyddyn. Mae prifysgolion Cymru yn derbyn mwy nag erioed, a gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn trafod materion eraill sy’n ymwneud â’r Bil hwn gyda’r Gweinidog prifysgolion.

Mae cadw ein gwlad yn ddiogel yn y cyfnod heriol hwn yn bendant yn flaenoriaeth. Bydd y Bil gwrth-eithafiaeth a diogelu yn helpu awdurdodau i darfu ar weithgareddau eithafwyr. Bydd y Bil pwerau ymchwilio yn llenwi tyllau yn ein peirianwaith diogelwch fel ein bod yn sicrhau bod gan asiantaethau gorfodi’r gyfraith yr offeryn sydd ei angen arnynt i ddiogelu’r cyhoedd yn yr oes ddigidol sydd ohoni. Bydd y Bil Heddlua a Throsedd yn bwrw ymlaen â’r cam nesaf o ddiwygio’r heddlu, tra bydd y Bil arian troseddol yn cadarnhau rôl y DU yn y frwydr yn erbyn llygredigaeth ryngwladol ac yn caniatáu ymgyrchu pellach yn erbyn gwyngalchu arian a’r rhai sy’n elwa o droseddu. Ochr yn ochr â hyn, byddwn yn cyflwyno bil hawliau Prydeinig i ddiwygio fframwaith hawliau dynol y DU, a byddwn yn sicr yn ymgynghori’n llawn gyda’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru drwy gydol y broses.

Mae’r rhaglen ddeddfwriaethol, Madam Lywydd, hefyd yn gwneud newidiadau pellach a fydd yn berthnasol yn Lloegr yn unig, gan gynnwys diwygio gwaith cymdeithasol a rhoi mwy o ryddid i athrawon mewn ysgolion, yn ogystal ag annog sefydlu prifysgolion newydd. Rwy’n gobeithio y bydd Aelodau’r Cynulliad yn edrych ar y deddfau sy’n gymwys yn Lloegr ac yn chwilio am gyfleoedd sy’n deillio ohonynt—gall hynny fod drwy eu dyblygu, ond gall fod drwy wneud rhywbeth gwahanol iawn—a gobeithio y byddwn yn cydnabod mai’r DU yw’r farchnad fwyaf y mae gennym gysylltiad annatod â hi. Po agosaf y bydd cymunedau’n gweithio, yn cydweithredu, yn ategu, yn cydlynu ac yn cystadlu hyd yn oed, gorau oll yw’r canlyniadau’n tueddu i fod, yn enwedig yn sgil y refferendwm a gafwyd lai na phythefnos yn ôl.

Felly yn awr, Madam Lywydd, rwyf am dreulio ychydig o amser yn siarad am Fil Cymru. Fy nod pennaf yw sicrhau ei fod yn cyflawni dwy egwyddor sylfaenol llywodraethu datganoledig yng Nghymru yn y dyfodol—sef eglurder ac atebolrwydd. Roedd amseriad y Bil i’w weld yn broblem. Gwn fod Rhianon Passmore wedi crybwyll y mater yn y ddadl, yn ogystal â llythyrau gan arweinwyr y Llywodraeth ac arweinwyr y pleidiau yma. Hoffwn ddweud bod yr Ail Ddarlleniad wedi digwydd yr wythnos diwethaf, a ddoe oedd diwrnod cyntaf y Cam Pwyllgor. Gwn fod pryderon ynghylch yr amser a ddyrannwyd, ond ar bob achlysur, daeth y dadleuon i ben yn gynnar gyda llawer o amser yn weddill. Rwy’n gobeithio y bydd hynny’n rhoi hyder yn y ffaith ein bod yn benderfynol o graffu’n briodol. Cynhelir ail ddiwrnod y pwyllgor ddydd Llun nesaf a bydd trafodaeth bellach yn yr hydref wrth i’r Bil gyrraedd y Cyfnod Adrodd cyn y Trydydd Darlleniad. Bydd y broses gyfan yn dechrau eto pan fydd y Bil yn symud ymlaen i’r man arall lle bydd yr arglwyddi’n ddi-os yn dangos diddordeb mawr ac yn craffu fel y bo’n briodol. Wrth gwrs, rwyf am i’r Cynulliad basio cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac rwy’n siŵr y bydd y Prif Weinidog, y Llywydd a minnau’n parhau gyda’n trafodaethau cynnes ac agored.

Bydd y Bil yn datganoli pwerau sylweddol, yn darparu eglurder ac atebolrwydd, ac mae’n ategu fy ymrwymiad i ddatganoli. Nid pethau sy’n ymddangos ar garreg y drws yw Biliau cyfansoddiadol, ond byddant yn caniatáu i Lywodraeth Cymru a’r Cynulliad ganolbwyntio ar y pethau sy’n bwysig i’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yng Nghymru: lefelau treth, yr economi, polisi iechyd, polisi addysg, prosiectau ynni, adfywio a chymaint o rai eraill.

Madam Lywydd, cafodd y ddadl ar y Bil Cymru drafft ei dominyddu gan y prawf angenrheidrwydd ac arweiniodd y ffaith i’r prawf gael ei gynnwys at alwadau am awdurdodaeth ar wahân. Credir bod y prawf wedi’i osod yn rhy uchel a galwyd am drothwy is. Ond Madam Lywydd, rwyf wedi mynd gam ymhellach ac wedi dileu’r prawf yn gyfan gwbl pan fo’r Cynulliad yn addasu cyfraith sifil a throseddol mewn meysydd datganoledig. O ganlyniad, dylai llawer o’r dadleuon o blaid awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân fod wedi diflannu. Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cydnabod dilysrwydd rhai o’r pwyntiau a wnaed yn y cyfnod craffu cyn y broses ddeddfu. Felly, rwyf wedi cynnwys cymal ar wyneb y Bil sy’n cydnabod, am y tro cyntaf, fod cyfraith Cymru yn cael ei gwneud gan y Cynulliad a Gweinidogion Cymru o fewn yr awdurdodaeth gyfreithiol sengl.

Mae angen i drefniadau gweinyddol penodol gael eu cydnabod hefyd ar gyfer cymhwyso cyfraith Cymru, ac rwyf wedi sefydlu gweithgor yn cynnwys Llywodraeth Cymru, yr Arglwydd Brif Ustus a swyddogion y DU. Bydd hyn yn digwydd ochr yn ochr â’r gwaith o graffu ar y Bil.

Nawr, mae’r awdurdodaeth sengl ei hun wedi ennyn llawer o drafodaeth gan Mick Antoniw, yn un, gan Jeremy Miles a nifer o Aelodau eraill yn ystod y ddadl yn y Cynulliad ar y Bil hwn, ond nid wyf erioed wedi clywed am bolisi na ellir ei gyflwyno oherwydd yr awdurdodaeth sengl. Mae’n cynnig symlrwydd i fusnesau ac yn caniatáu i Gymru a chwmnïau cyfreithiol yng Nghymru fanteisio ar gyfleoedd yn Llundain a mannau eraill. Y proffesiwn cyfreithiol yw un o’r sectorau sy’n tyfu gyflymaf yng Nghymru, ac nid wyf yn siŵr pa faich rheoleiddio ychwanegol, biwrocratiaeth a risgiau i fuddsoddwyr ac ysgolion cyfraith y byddai awdurdodaeth ar wahân yn eu creu. Cafodd hyn ei dderbyn, rwy’n falch o ddweud, gan Aelodau Seneddol yr wrthblaid ddoe. Mae dyfodiad meiri metro a datganoli ledled Lloegr wedi ein rhoi mewn cystadleuaeth fwy am fuddsoddiad ac am gyfalaf. Rwy’n awgrymu nad ydym yn diystyru’r ffordd y byddai’r risgiau’n cael eu portreadu gan rai o’n cystadleuwyr. Mae angen i ni fod yn barod am hynny.

Felly, wrth wraidd y Bil mae’r model cadw pwerau, ac rydym wedi lleihau nifer y cymalau cadw ers cyhoeddi’r Bil drafft ym mis Hydref. Mae’r rhestr yn y Bil Cymru wedi’i symleiddio, gyda disgrifiadau cliriach a chywirach o’r cymalau cadw. Credaf ein bod, yn fras, wedi taro’r cydbwysedd cywir, ond rwy’n hapus i barhau â’r ddeialog. Bydd y model cadw pwerau hwn yn darparu setliad a fydd yn ei gwneud yn glir i bobl yng Nghymru pwy y dylent eu dwyn i gyfrif, Llywodraeth y DU neu Lywodraeth Cymru, am y penderfyniadau sy’n effeithio ar eu bywydau bob dydd.

Mae’r Bil hefyd yn datganoli pwerau pellach dros borthladdoedd, prosiectau ynni, cyfyngiadau cyflymder, arwyddion traffig, gwasanaethau trafnidiaeth yng Nghymru, pwerau dros ffracio, mwyngloddio—mae’n anodd credu, hyd nes y bydd y Bil hwn yn cael ei basio, ni allai’r lle hwn roi caniatâd i lofa newydd, yng Nghymru o bob man—yn ogystal â thrwyddedu a chadwraeth forol.

Felly, un nodwedd allweddol o ddeddfwrfa aeddfed, o senedd, yw ei bod yn codi llawer o’r arian y mae’n ei wario drwy drethi. Datganoli treth dir y dreth stamp a threth dirlenwi a datganoli ardrethi busnes yn llawn y llynedd yw’r camau cyntaf tuag at hyn, ac nid yw ond yn deg fod cyfran o’r dreth incwm yn cael ei datganoli hefyd. Mae Bil Cymru yn dileu’r angen am refferendwm i gyflwyno cyfradd Gymreig o dreth incwm. Mae yna faterion ymarferol y bydd angen eu cytuno gyda Llywodraeth Cymru, yn arbennig sut y dylid addasu grant bloc Cymru er mwyn ystyried datganoli treth, a byddaf yn parhau i adeiladu ar ein perthynas gynnes ac yn gobeithio, ar ôl cyflwyno’r cyllid gwaelodol angenrheidiol, y bydd hynny’n rhoi hyder i’r Aelodau yn y cyswllt hwn.

Llywydd, as I noted earlier, the legislative programme is so much more than simply devolution to Wales. It relates to more than the constitution, which has so often taken up so much time in Cardiff Bay. The legislative programme relates to providing security for working people the length and breadth of Wales; it relates to enhancing the life chances of the people of Wales; and it relates to strengthening our national security also. We must now collaborate and work together, as two Governments, to provide a prosperous and united future for Wales. Thank you.

Rwy’n galw ar y Prif Weinidog, Carwyn Jones.

I now call on the First Minister, Carwyn Jones.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i groesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yn ôl i’r Cynulliad ac i’r Siambr hon? Mae’r berthynas rhyngof i a fe, wrth gwrs, yn mynd yn ôl flynyddoedd, o achos y ffaith ein bod ni wedi sefyll yn erbyn ein gilydd ddwywaith mewn etholiadau, ac felly rŷm ni’n mynd yn ôl 17 o flynyddoedd, i’r amser y cwrddon ni yma am y tro cyntaf.

Can I welcome, as I said, the Secretary of State back to the Chamber? It did strike me that he has already achieved something that at least two of his predecessors failed to do, in that he has managed to deliver a speech without being heckled. [Laughter.] I know that was not the case with his predecessor, and indeed not the case with the predecessor before that, the Member of Parliament for Clwyd West, who I think was heckled by his own side when he came to this Chamber.

Could I thank him for the presentation he has given us in terms of the UK Government’s plans for a legislative programme? Of course, the leader of the house will respond fully at the end of the debate, and so it falls to me to make some observations. The Wales Bill, of course, has occupied the time of this house for many, many months, and it will, of course, do the same for the Commons and the Lords in the months to come. I start from the basis that the Bill that was previously introduced in Parliament was so badly flawed that it was effectively unworkable. This Bill is not in that category. There’s much to do with it, but the obsession with keeping the single legal jurisdiction led to the previous Bill being a Bill that would have removed powers from this Assembly that the people of Wales themselves voted for in 2011.

There are some areas, of course, where there will be dispute. I cannot agree with his view in terms of the jurisdiction. The Bill itself devolves most of the criminal law. In those circumstances, it would seem to me that that increases the argument, or gives weight to the argument, that there should be, in time, a different jurisdiction. Otherwise, this will be the only common-law jurisdiction in the known universe where there are two entirely separate systems of law that operate in a particular area.

There are issues anyway, already, for lawyers and for judges. Lawyers have to be aware that even though they may be qualified in a jurisdiction, there are different sets of laws that apply within that jurisdiction; it’s the same for judges. I do not think—

Thank you very much, Llywydd. May I welcome the Secretary of State back to the Assembly and to this Chamber? The relationship between us goes back many years, due to the fact that we’ve stood against each other twice in elections, and so our relationship goes back 17 years, to the time when we first met here.

A gaf fi groesawu, fel y dywedais, yr Ysgrifennydd Gwladol yn ôl i’r Siambr? Mae wedi fy nharo ei fod eisoes wedi cyflawni rhywbeth y mae o leiaf dau o’i ragflaenwyr wedi methu â gwneud, sef ei fod wedi llwyddo i gyflwyno araith heb gael ei heclo. [Chwerthin.] Gwn nad oedd hynny’n wir am ei ragflaenydd, ac yn sicr nid oedd yn wir yn achos y rhagflaenydd cyn hynny, yr Aelod Seneddol dros Orllewin Clwyd, a gafodd ei heclo, rwy’n credu, gan ei ochr ei hun pan ddaeth i’r Siambr hon.

A gaf fi ddiolch iddo am y cyflwyniad a roddodd i ni ar gynlluniau Llywodraeth y DU ar gyfer y rhaglen ddeddfwriaethol? Wrth gwrs, bydd arweinydd y tŷ yn ymateb yn llawn ar ddiwedd y ddadl, ac felly fy lle i yw gwneud rhai sylwadau. Mae’r Siambr hon wedi treulio amser yn trafod Bil Cymru ers misoedd lawer, a bydd Tŷ’r Cyffredin a Thŷ’r Arglwyddi yn gwneud yr un peth yn y misoedd sydd i ddod. Rwy’n dechrau o’r sail fod y Bil a gyflwynwyd yn y Senedd yn flaenorol mor wallus nes ei fod yn anymarferol i bob pwrpas. Nid yw’r Bil hwn yn y categori hwnnw. Mae llawer i’w wneud arno, ond roedd yr obsesiwn gyda chadw’r awdurdodaeth gyfreithiol sengl yn golygu bod y Bil blaenorol yn Fil a fyddai wedi mynd â phwerau oddi wrth y Cynulliad hwn y pleidleisiodd pobl Cymru eu hunain amdanynt yn 2011.

Mae yna rai meysydd, wrth gwrs, lle bydd anghydfod. Ni allaf gytuno â’i farn ar yr awdurdodaeth. Mae’r Bil ei hun yn datganoli’r rhan fwyaf o’r gyfraith droseddol. Yn yr amgylchiadau hynny, byddai’n ymddangos i mi fod hynny’n cynyddu’r ddadl, neu’n cryfhau’r ddadl, y dylid cael awdurdodaeth wahanol ymhen amser. Fel arall, hon fydd yr unig awdurdodaeth cyfraith gyffredin yn y bydysawd sydd â dwy system gyfreithiol gwbl ar wahân yn gweithredu mewn ardal benodol.

Mae yna broblemau beth bynnag, eisoes, i gyfreithwyr a barnwyr. Mae’n rhaid i gyfreithwyr fod yn ymwybodol, er y gallant fod yn gymwys mewn awdurdodaeth, fod yna wahanol setiau o gyfreithiau sy’n berthnasol yn yr awdurdodaeth honno; yr un yw’r sefyllfa ar gyfer barnwyr. Nid wyf yn credu—

Simon Thomas a gododd—

Simon Thomas rose—

He knows that I agree with him completely in his analysis of why we can have a separate or a distinct legal jurisdiction in Wales. Why on earth did the Labour Party oppose it in the vote this week?

Mae’n gwybod fy mod yn cytuno ag ef yn llwyr yn ei ddadansoddiad ynglŷn â pham y gallwn gael awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân neu benodol yng Nghymru. Pam ar y ddaear y gwrthwynebodd y Blaid Lafur hynny yn y bleidlais yr wythnos hon?

He knows my view. It’s unavoidable that there will come a time when there is a distinct jurisdiction—possibly a separate jurisdiction. That is the view of the Welsh Government.

Policing, similarly, is something that makes no sense, in terms of it not being devolved. Otherwise, we end up in a situation where, for example, public order legislation will be largely devolved and the police will be policing laws in Wales despite the fact that will they will not be responsible in Wales for policing those laws. There are anomalies there that will need to be dealt with in years to come.

I know the Secretary of State will not be in agreement with me in terms of the jurisdiction and in terms of policing, but, unfortunately, it does mean that this Bill—an improvement though it is on the previous Bill—cannot possibly be a lasting settlement as far as Wales is concerned, for those reasons and also because of the fact that we know, in the aftermath of the referendum, that the constitutional situation in the UK is quite febrile at the moment and we don’t know what’ll happen to the UK itself in the next three years, and it will need careful handling if the UK is to survive.

There are some areas, however, in which I believe there will need to be further discussion. Why, for example, would the community infrastructure levy not be devolved? It’s a planning tax, in effect. Taxation is being devolved to this Assembly. It strikes me as anomalous that the community infrastructure levy, therefore, would not be devolved.

He also made mention of the planning Bill, where—yes—we have an interest in the National Infrastructure Commission, not out of choice, but because there are those of us who believe that what that commission does should actually be devolved to Wales in any event. So, we have no choice but to be part of what is inaccurately called a ‘National Infrastructure Commission’, because it applies to England and to Wales in some areas.

With the devolution of most public order legislation, it also seems strange that licensing isn’t devolved. Given that we know that alcohol is the cause of much public disorder, on the one hand we will be able to create offences or amend the law with regard to public order, but not deal with one of the main causes of public disorder. Again, the argument that was used with me in years gone by was that licensing was an integral part of public order legislation under criminal law, which is now going to be devolved in the main. So, why, then, keep licensing as an exception?

We have agreement in principle on the devolution of teachers’ pay and conditions—it’s worth re-emphasising that. Further discussions, of course, will need to take place as to what kind of financial transfer will be needed in order for that to be given effect in Wales.

I welcome what he said about the ports. I fail to see why Milford Haven should, in effect, become a treaty port, in the same way that two ports in Ireland did when the Irish Free State was set up. I would welcome further explanation as to why Milford should be treated differently to every other port in the whole of Wales.

Could I welcome, at least, the setting up of the justice in Wales working group? I have to say to him that no invitation has yet been received by me or Ministers to participate in that group, but I welcome what he has said today—that there will be Welsh Government participation. I look forward to ministerial participation being part of that.

In terms of the income tax situation, I don’t disagree with what he has said with regard to the referendum, but he has to be aware—he and I have discussed this already—that I could not recommend that the Assembly gives its legislative consent to the Wales Bill unless there is agreement on a fiscal framework beforehand. As the Bill currently stands, the Treasury can impose a financial settlement on the people of Wales without the agreement of this place, and that is wrong in principle—it does not apply in Scotland. So, agreement on a fiscal framework will be absolutely crucial to the agreement, I believe, of this body with regard to income tax devolution. As I say, I am not against it in principle, but the practice is important to make sure that Wales does not lose out.

Dealing briefly with some of the other issues that he raised, he is right to point out the challenges that exist with regard to the result of the EU referendum. I agree with him that providing confidence for business, and saying to business that Wales is open for business, is hugely important. We know that business hates uncertainty and, unfortunately, that uncertainty is still there. I accept what he says, that it is for both Governments to ease that uncertainty over the next few months.

I strongly agree with what he said about community cohesion. I heard stories last week, when I went to Llanelli and Swansea, of people feeling threatened because of the interpretation that a small minority had placed on the referendum result. It is incumbent on us all to make sure that a genie of prejudice that has been unleashed from a particular bottle is put firmly back into that bottle in the future.

Can I say to him, as far as the EU negotiation is concerned, it’s hugely important that all administrations in the UK are part of any negotiation? It is my view that any settlement, any deal, should be ratified by all four parliaments in order to get buy-in across the UK. There are some areas, of course, like agriculture and fisheries, where the UK Parliament has almost no role, and so it is absolutely right that in those areas, and indeed more widely, the ratification of this place and the other devolved parliaments should be obtained in order for the deal to be fully accepted across the whole of the UK.

Finally, I’m just going to mention the bill of rights. ‘Good luck with that one’, I say to him, because I spoke to the group that was looking at producing a bill of rights and I listened carefully to what Ministers have said about the bill of rights, and to me it doesn’t add anything at all to the current Human Rights Act 1998. So, we wait to see what such a bill of rights will actually say beyond the rhetoric and what it will mean particularly for the devolved countries as well. As far as I can see, I’m not sure what it adds to the legislation that we already have. But we’ll see how that develops over the course of the next few months, and obviously it will be important for not just the Welsh Government but for this place to give its views as to what that bill of rights might look like.

There will be other areas, other Bills, of course, where discussions will take place as those Bills proceed through Parliament. The Wales Bill will no doubt be one of them as we look forward to the future. But, as I said, in the course of the debate today, it’s an opportunity for Members to express their views, and the leader of the house will respond formally on behalf of the Government at the conclusion of the debate.

Mae’n gwybod beth yw fy marn. Mae’n anochel y daw amser pan fydd yna awdurdodaeth benodol—awdurdodaeth ar wahân o bosibl. Dyna yw barn Llywodraeth Cymru.

Mae plismona, yn yr un modd, yn rhywbeth nad yw’n gwneud unrhyw synnwyr peidio â’i ddatganoli. Fel arall, byddwn mewn sefyllfa yn y pen draw lle bydd, er enghraifft, deddfwriaeth trefn gyhoeddus wedi ei datganoli i raddau helaeth a bydd yr heddlu yn plismona deddfau yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith na fyddant yn gyfrifol yng Nghymru am blismona’r deddfau hynny. Mae yna anghysondebau y bydd angen ymdrin â hwy yn y blynyddoedd i ddod.

Rwy’n gwybod na fydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn cytuno â mi ynglŷn â’r awdurdodaeth a phlismona, ond yn anffodus, mae’n golygu na all y Bil hwn—er ei fod yn well na’r Bil blaenorol—fod yn setliad parhaol i Gymru, oherwydd y rhesymau hynny a hefyd oherwydd y ffaith ein bod yn gwybod, yn dilyn y refferendwm, fod y sefyllfa gyfansoddiadol yn y DU yn eithaf twymynnol ar hyn o bryd ac nid ydym yn gwybod beth fydd yn digwydd i’r DU ei hun dros y tair blynedd nesaf, a bydd angen ymdrin â hyn yn ofalus os yw’r DU am oroesi.

Credaf y bydd angen trafod rhai meysydd ymhellach, fodd bynnag. Er enghraifft, pam na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol yn cael ei datganoli? Treth gynllunio ydyw, i bob pwrpas. Mae trethiant yn cael ei ddatganoli i’r Cynulliad hwn. Mae’n fy nharo i’n anghyson na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol, felly, yn cael ei datganoli.

Soniodd hefyd am y Bil cynllunio, lle—oes—mae gennym ddiddordeb yn y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol, nid o ddewis, ond oherwydd bod rhai ohonom yn credu y dylai’r hyn y mae’r comisiwn hwnnw’n ei wneud gael ei ddatganoli i Gymru beth bynnag mewn gwirionedd. Felly, nid oes gennym unrhyw ddewis ond bod yn rhan o’r hyn a elwir, a hynny’n anghywir, yn ‘Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol’, gan ei fod yn berthnasol i Gymru ac i Loegr mewn rhai meysydd.

Yn dilyn datganoli’r rhan fwyaf o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus, mae hefyd yn ymddangos yn rhyfedd nad yw trwyddedu wedi’i ddatganoli. O gofio ein bod yn gwybod bod alcohol yn achosi llawer o anhrefn cyhoeddus, ar y naill law byddwn yn gallu creu troseddau neu ddiwygio’r gyfraith o ran trefn gyhoeddus, ond ni fyddwn yn gallu ymdrin ag un o brif achosion anhrefn gyhoeddus. Unwaith eto, y ddadl a ddefnyddiwyd gyda mi yn y blynyddoedd a fu oedd bod trwyddedu yn rhan annatod o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus o dan gyfraith droseddol, a fydd bellach yn cael ei datganoli i raddau helaeth. Felly, pam cadw trwyddedu fel eithriad?

Mae gennym gytundeb mewn egwyddor ar ddatganoli tâl ac amodau athrawon—mae’n werth ailbwysleisio hynny. Bydd angen cynnal trafodaethau pellach, wrth gwrs, o ran y math o drosglwyddiad ariannol fydd ei angen er mwyn i hynny gael ei roi ar waith yng Nghymru.

Croesawaf yr hyn a ddywedodd am y porthladdoedd. Ni allaf weld pam y dylai Aberdaugleddau ddod yn borthladd cytundeb, i bob pwrpas, yn yr un modd ag y digwyddodd i ddau borthladd yn Iwerddon pan sefydlwyd Gwladwriaeth Rydd Iwerddon. Byddwn yn croesawu eglurhad pellach ynglŷn â pham y dylai porthladd Aberdaugleddau gael ei drin yn wahanol i bob porthladd arall yng Nghymru gyfan.

A gaf fi groesawu, o leiaf, y ffaith fod gweithgor cyfiawnder yng Nghymru wedi’i sefydlu? Mae’n rhaid i mi ddweud wrtho nad wyf fi na’r Gweinidogion wedi derbyn gwahoddiad eto i gymryd rhan yn y grŵp hwnnw, ond rwy’n croesawu’r hyn y mae wedi’i ddweud heddiw—y bydd cyfranogiad gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n edrych ymlaen at weld cyfranogiad gweinidogol yn rhan o hynny.

O ran y sefyllfa treth incwm, nid wyf yn anghytuno â’r hyn y mae wedi’i ddweud am y refferendwm, ond mae’n rhaid iddo fod yn ymwybodol—mae ef a minnau wedi trafod hyn eisoes—na allwn argymell y dylai’r Cynulliad roi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil Cymru oni bai bod cytundeb ar fframwaith cyllidol ymlaen llaw. Fel y mae’r Bil ar hyn o bryd, gall y Trysorlys orfodi setliad ariannol ar bobl Cymru heb gytundeb y lle hwn, ac mae hynny’n anghywir mewn egwyddor—nid yw’n berthnasol yn yr Alban. Felly, rwy’n credu y bydd cytundeb ar fframwaith cyllidol yn gwbl allweddol i gytundeb y corff hwn mewn perthynas â datganoli treth incwm. Fel rwy’n dweud, nid wyf yn ei erbyn mewn egwyddor, ond mae’r ymarferol yn bwysig i wneud yn siŵr na fydd Cymru ar ei cholled.

Gan ymdrin yn fyr â rhai o’r materion eraill a godwyd ganddo, mae’n gywir i dynnu sylw at yr heriau sy’n bodoli mewn perthynas â chanlyniad refferendwm yr UE. Cytunaf ag ef fod rhoi hyder i fusnesau, a dweud wrth fusnesau fod Cymru ar agor i fusnes, yn hynod o bwysig. Rydym yn gwybod bod busnesau’n casáu ansicrwydd ac yn anffodus, mae’r ansicrwydd hwnnw’n dal i fodoli. Rwy’n derbyn yr hyn y mae’n ei ddweud, mai cyfrifoldeb y ddwy Lywodraeth yw lleddfu’r ansicrwydd hwnnw dros yr ychydig fisoedd nesaf.

Cytunaf yn gryf â’r hyn a ddywedodd am gydlyniant cymunedol. Clywais straeon yr wythnos ddiwethaf, pan euthum i Lanelli ac Abertawe, am bobl sy’n teimlo dan fygythiad oherwydd dehongliad lleiafrif bach o ganlyniad y refferendwm. Mae’n ddyletswydd ar bob un ohonom i wneud yn siŵr fod ‘genie’ rhagfarn a ryddhawyd o’r botel yn cael ei roi yn ôl yn gadarn yn y botel yn y dyfodol.

A gaf fi ddweud wrtho, o ran trafodaethau’r UE, mae’n hynod o bwysig fod pob gweinyddiaeth yn y DU yn rhan o unrhyw drafodaeth? Yn fy marn i, dylai unrhyw setliad, unrhyw gytundeb, gael ei gadarnhau gan bob un o’r pedair senedd er mwyn cael cefnogaeth ar draws y DU. Ceir rhai meysydd, wrth gwrs, fel amaethyddiaeth a physgodfeydd, lle nad oes gan Senedd y DU unrhyw rôl o gwbl bron, ac felly mae’n gwbl briodol, yn y meysydd hynny, ac yn wir yn ehangach, y dylid cael cadarnhad y lle hwn a’r seneddau datganoledig eraill er mwyn i’r cytundeb gael ei dderbyn yn llawn ar draws y DU gyfan.

Yn olaf, rwyf am sôn am y ddeddf hawliau dynol. ‘Pob lwc gyda honno’ a ddywedaf fi wrtho, oherwydd siaradais â’r grŵp oedd yn edrych ar greu deddf hawliau dynol a gwrandewais yn ofalus ar yr hyn y mae Gweinidogion wedi’i ddweud am y ddeddf hawliau dynol, ac i mi nid yw’n ychwanegu unrhyw beth o gwbl at Ddeddf Hawliau Dynol 1998 sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, arhoswn i weld beth y bydd deddf hawliau dynol o’r fath yn ei ddweud y tu hwnt i’r rhethreg a beth y bydd yn ei olygu’n benodol i’r gwledydd datganoledig hefyd. Hyd y gwelaf i, nid wyf yn siŵr beth y mae’n ei ychwanegu at y ddeddfwriaeth sydd gennym eisoes. Ond cawn weld sut y bydd yn datblygu dros y misoedd nesaf, ac yn amlwg bydd yn bwysig i Lywodraeth Cymru yn ogystal â’r lle hwn roi eu barn ynglŷn â sut beth fydd y ddeddf hawliau dynol.

Bydd yna feysydd eraill, Biliau eraill, wrth gwrs, lle bydd trafodaethau’n cael eu cynnal wrth i’r Biliau hynny symud ymlaen drwy’r Senedd. Diau y bydd Bil Cymru yn un ohonynt wrth i ni edrych tua’r dyfodol. Ond fel y dywedais yn ystod y ddadl heddiw, mae’n gyfle i’r Aelodau fynegi eu barn, a bydd arweinydd y tŷ yn ymateb yn ffurfiol ar ran y Llywodraeth ar ddiwedd y ddadl.

Rwyf wedi dethol dau welliant i’r cynnig, ac rwy’n galw ar Leanne Wood i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.

I have selected two amendments to the motion, and I call on Leanne Wood to move amendments 1 and 2, tabled in the name of Simon Thomas.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu at y ffaith nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn mynd mor bell â chynnig pwerau tebyg i’r rhai sydd ar gael i’r Alban, neu sy’n cael eu cynnig i’r Alban.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Add as new point at end of motion:

Regrets that the UK Government’s proposed Wales Bill falls short of offering comparable powers as those available to, or on offer to Scotland.

Gwelliant 2—Simon Thomas

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi’r Briff Ymchwil: ‘Cymru a’r UE: Beth mae’r bleidlais i adael yr UE yn ei olygu i Gymru?’ ac yn credu y dylid gwneud darpariaethau, ar ôl i’r DU adael yr UE, i sicrhau bod pob deddfwriaeth sy’n rhoi effaith i Gyfarwyddiadau a Rheoliadau’r UE yn ymwneud â meysydd fel diogelu’r amgylchedd, hawliau gweithwyr, diogelwch bwyd ac amaeth yn cael eu cadw yng nghyfraith Cymru a’r DU oni bai y cânt eu dirymu gan y Senedd berthnasol.

Gwelliant 2—Simon Thomas

Add as new point at end of motion:

Notes the Research Briefing: ‘Wales and the EU: What does the vote to leave the EU mean for Wales?’ and believes that following the withdrawal of the UK from the EU, provisions should be made to ensure that all legislation giving effect to EU Directives or Regulations pertaining to areas such as environmental protection, workers’ rights, food safety and agriculture are retained in UK and Welsh law unless they are actively repealed by the relevant Parliament.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Amendments 1 and 2 moved.

Diolch, Lywydd. I move amendments 1 and 2 in the name of Simon Thomas.

In the aftermath of the EU referendum, Wales at the UK level is at the custody of a deeply divided Conservative Government. In fact, the entire Westminster establishment is racked by in-fighting, including the UK’s official opposition, the Labour Party. This has a series of implications for Wales, because the 2016 speech sees the continued progress, of course, of the Wales Bill, which sets out the next short-term changes for the Welsh constitution.

Llywydd, as part of my response to the EU referendum result, I stated that Plaid Cymru would move to increase the powers and the responsibilities of the National Assembly. If the EU referendum result was a vote against perceived distant rule or perceived centralised rule, then it was not a vote to concentrate more powers in Westminster. If the EU referendum result was a vote to take control over people’s lives, then it was not a vote for more Welsh laws or decisions to be made outside of Wales. This referendum result, in fact, makes it even more essential that the Welsh Government and the National Assembly are empowered to protect our country’s interests, in line with how those interests have been decided at Welsh general elections.

There have not yet been any significant attempts to link the EU referendum result to a reduction in the National Assembly’s powers or to a pause in the development of Wales as a self-governing country, but we must all remain vigilant and wary of such attempts emerging in the future. We must proactively make the case for ever more decisions about Wales to be taken here in this country. And once those additional powers and responsibilities are in place, we should broaden the debate about their use to include those communities that are not well connected to events that take place in this Chamber at present, including those places where large numbers of people feel disenfranchised and disillusioned with democratic politics.

Our second amendment deals with the EU regulations more directly, and those will be addressed further by other speakers.

Llywydd, the entire future of the United Kingdom is now in a state of flux. There deserves to be a full national debate about future options for us to re-join the European Union in the future, if that’s what people want to do, accepting, of course, that this would require a new, fresh choice to be made by people here. But the Wales Bill is the appropriate vehicle for those immediate short-term changes, which could bring our country up to a similar level of devolved competence as other UK devolved legislatures. And it’s on those short-term measures that I’d like to focus now.

Plaid Cymru regrets that the UK Government’s proposed Wales Bill falls short of comparable powers as those available to, or on offer to, Scotland. We have yet another situation where the Wales Bill has been overtaken by events. The UK Government approach is too narrow, with the Secretary of State failing to attend the Constitutional and Legislative Affairs Committee. I share the concern of the Chair of that committee, who is absolutely right to point out that the Wales Bill could take the devolution settlement back in some respects. He’s also right to seek to involve wider Welsh society in the committee’s scrutiny of that Bill, but that scrutiny has been undermined by the Secretary of State’s non-appearance at that committee.

At this stage, we can only speculate how a weak Wales Bill will affect future appetites for more self-government. But in no way will the current Wales Bill end the constitutional debate in this country, and, on that count, it will fail to meet the UK Government’s objectives.

Diolch, Lywydd. Cynigiaf welliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

Yn dilyn refferendwm yr UE, mae Cymru ar lefel y DU yn nwylo Llywodraeth Geidwadol ranedig iawn. Yn wir, mae sefydliad San Steffan yn ei gyfanrwydd wedi’i rwygo gan ymladd mewnol, gan gynnwys gwrthblaid swyddogol y DU, y Blaid Lafur. Mae i hyn gyfres o oblygiadau i Gymru, gan fod araith 2016 yn cydnabod y parhad yn nhaith Bil Cymru, wrth gwrs, sy’n nodi’r newidiadau tymor byr nesaf i’r cyfansoddiad Cymreig.

Lywydd, fel rhan o fy ymateb i ganlyniad refferendwm yr UE, dywedais y byddai Plaid Cymru yn gwneud cynnig i gynyddu pwerau a chyfrifoldebau’r Cynulliad Cenedlaethol. Os mai pleidlais yn erbyn y canfyddiad o reolaeth o bell neu reolaeth ganoledig oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros ganoli mwy o bwerau yn San Steffan. Os mai pleidlais i reoli bywydau pobl oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros wneud mwy o ddeddfau neu benderfyniadau Cymreig y tu allan i Gymru. Mae canlyniad y refferendwm, mewn gwirionedd, yn ei gwneud hi hyd yn oed yn fwy hanfodol fod Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol yn cael eu grymuso i warchod buddiannau ein gwlad, yn unol â’r modd y penderfynwyd ar y buddiannau hynny mewn etholiadau cyffredinol yng Nghymru.

Ni fu unrhyw ymdrechion arwyddocaol hyd yn hyn i gysylltu canlyniad refferendwm yr UE â lleihad ym mhwerau’r Cynulliad Cenedlaethol neu â saib yn natblygiad Cymru fel gwlad hunanlywodraethol, ond rhaid i ni i gyd fod yn effro ac yn wyliadwrus rhag i ymdrechion o’r fath ddod yn amlwg yn y dyfodol. Mae’n rhaid i ni fynd ati’n rhagweithiol i gyflwyno’r achos dros sicrhau bod mwy byth o benderfyniadau am Gymru yn cael eu gwneud yma yn y wlad hon. A phan fydd y pwerau a’r cyfrifoldebau ychwanegol hynny yn eu lle, dylem ehangu’r drafodaeth ynglŷn â’u defnydd i gynnwys y cymunedau hynny nad oes ganddynt gysylltiad da â’r digwyddiadau sy’n cael eu cynnal yn y Siambr hon ar hyn o bryd, gan gynnwys yr ardaloedd lle mae nifer fawr o bobl yn teimlo wedi’u difreinio a’u dadrithio gan wleidyddiaeth ddemocrataidd.

Mae ein hail welliant yn ymwneud â rheoliadau’r UE yn fwy uniongyrchol, a bydd y rheini’n cael sylw pellach gan siaradwyr eraill.

Lywydd, mae holl ddyfodol y Deyrnas Unedig bellach ynghanol y pair. Dylai fod trafodaeth genedlaethol lawn am opsiynau i ni ailymuno â’r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, os mai dyna fydd pobl ei eisiau, gan dderbyn, wrth gwrs, y byddai hyn yn gofyn i’r bobl yma wneud dewis newydd, ffres. Ond Bil Cymru yw’r cyfrwng priodol ar gyfer y newidiadau uniongyrchol hynny yn y tymor byr a allai godi ein gwlad i lefel o gymhwysedd datganoledig sy’n debyg i ddeddfwrfeydd datganoledig eraill yn y DU. A hoffwn ganolbwyntio yn awr ar y mesurau tymor byr hynny.

Mae Plaid Cymru yn gresynu nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn cyrraedd yr un lefel â phwerau tebyg megis y rhai sydd ar gael, neu’n cael eu cynnig, i’r Alban. Mae gennym sefyllfa arall eto fyth lle mae Bil Cymru wedi’i oddiweddyd gan ddigwyddiadau. Mae dull Llywodraeth y DU yn rhy gul, gyda’r Ysgrifennydd Gwladol yn methu â mynychu’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Rwy’n rhannu pryder Cadeirydd y pwyllgor hwnnw, sy’n hollol iawn i nodi y gallai Bil Cymru symud y setliad datganoli yn ei ôl mewn rhai agweddau. Mae hefyd yn gywir i geisio cynnwys cymdeithas ehangach Cymru yng ngwaith craffu’r pwyllgor ar y Bil, ond mae’r gwaith craffu wedi cael ei danseilio gan y ffaith nad oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn bresennol yn y pwyllgor hwnnw.

Ar y cam hwn, ni allwn ond dyfalu sut y bydd Bil Cymru gwan yn effeithio ar archwaeth pobl yn y dyfodol am fwy o hunanlywodraeth. Ond ni fydd y Bil Cymru cyfredol, mewn unrhyw ffordd, yn rhoi diwedd ar y ddadl gyfansoddiadol yn y wlad hon, ac yn hynny o beth, bydd yn methu â bodloni amcanion Llywodraeth y DU.

Would the Member give way on that point?

A fyddai’r Aelod yn ildio ar y pwynt hwnnw?

I rise because she’s raised the representations that the Constitutional and Legislative Affairs Committee has made, and that invitation still stands, by the way. The reason it stands is because, in the spirit of the constructive engagement made by the First Minister, by opposition leaders, and also by the Presiding Officer—even to the extent of suggesting amendments—we genuinely feel we can be of constructive help, in scrutiny of this Bill, in making it right. Because it has potential for improvement, but it also has potential to roll back devolution in some areas. So the invitation stands.

Rwy’n codi oherwydd ei bod wedi crybwyll y sylwadau a wnaed gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ac mae’r gwahoddiad hwnnw’n aros, gyda llaw. Y rheswm y mae’n aros yw oherwydd ein bod, yn ysbryd yr ymgysylltiad adeiladol a wnaed gan y Prif Weinidog, gan arweinwyr y gwrthbleidiau, a hefyd gan y Llywydd—gan gynnwys mynd mor bell ag awgrymu newidiadau hyd yn oed—yn teimlo o ddifrif y gallwn fod o gymorth adeiladol wrth graffu ar y Bil hwn, er mwyn ei wneud yn iawn. Oherwydd mae ganddo botensial i wella, ond mae ganddo hefyd botensial i wrthdroi datganoli mewn rhai meysydd. Felly, mae’r gwahoddiad yn aros.

I welcome your contribution to that effect, and perhaps the Secretary of State would like to reflect upon that point. Perhaps he would also like to reflect upon the fact that this Bill, if enacted, will be the fifth time that devolution has been altered in Wales. The fact that we’ve had to change devolution five times, that doesn’t reflect some sort of generosity from Westminster, it reflects the fact that the model that we have tried has been unsustainable. When we’ve had successive Secretaries of State for Wales claiming that the next devolution Bill will settle the debate for a generation—and we’ve heard that from at least four Secretaries of State for Wales to date—then settling that never actually happens, something is seriously wrong.

Plaid Cymru MPs at Westminster have taken steps to try to strengthen this Bill. In line with the Welsh Government’s draft Government and Laws in Wales Bill, our MPs laid down an amendment on legal jurisdiction. This position has the democratic endorsement of a majority of voters in Wales in the election several months ago. It’s more than regrettable that the Labour Party in Westminster abstained on that vote and that support for the principle was highly varied amongst those Labour MPs who spoke to that amendment. I find it incredible to hear the First Minister say today that the support of the Welsh Government is there for a Welsh legal jurisdiction, but Labour MPs failed to support that in Parliament yesterday, and I said to the First Minister yesterday: he needs to tell his MPs to get a grip.

There was more support—consistent support—from Labour MPs for the other vote that the MPs forced at Westminster yesterday, on removing the justice impact assessments, and I welcome that. But I only wish that we could have had more of a united front on other issues, especially when it was Labour Party policy.

Now, in many respects, I think that those efforts have fallen victim to the chaos that is within the Labour Party at Westminster, and, as the First Minister admitted to me yesterday, that situation is not stable. But, ultimately, there has been a failure of how this Bill has been structured and scrutinised.

The wider Queen’s Speech has been disappointing for a number of reasons for Wales. On prison reform, the UK Government is effectively proposing its failed academies model to prisons. If we controlled our own prisons policy, this could have been prevented. I welcome the movement on the sugared drinks tax. Plaid Cymru was ahead of the curve, of course, on that proposal, having been ridiculed by others; we called for it first in 2013. But it will be disappointing if the revenues from that tax are not distributed evenly.

As ever, though, the Queen’s Speech is notable for what’s missing. Plaid Cymru’s alternative Queen Speech included a devolution of policing Bill, a Severn bridge tolls Bill, we called for a north Wales growth deal, with multiple proposals ranging from rail electrification and confirmation of the Llanbedr spaceport. The UK Government’s previously announced north Wales growth deal contains no concrete proposals at all. We’ve also proposed an EU funds contingency Bill to introduce and establish statutory contingency alternative funding arrangements at least equal to those currently available to the levels of EU structural funds and common agricultural policy.

We note with interest the statement from the Secretary of State for Wales on the new Prime Minister’s intention of delaying the triggering of article 50. It was somewhat surprising to hear him say this. Do we have any idea how long that is going to be delayed for? Because uncertainty is a big problem now and I can’t see how this delay will help with that. The danger is that it looks as though the UK Government doesn’t have a clue what it’s doing and I very much hope that that is just how it looks.

The Queen’s Speech should be seen as another missed opportunity. What’s missing from the speech, and from the Wales Bill, is of greater significance than what is included. The improvements on offer, such as establishing the permanence of this institution, and control of our own electoral arrangements, are to be welcomed, but have been packaged in a Bill that is incredibly complex, mainly due to the absence of the Welsh legal jurisdiction. I’m troubled at the way the Bill has now moved forward without significant engagement by the Secretary of State with this Assembly.

In conclusion, I believe that this Bill will not bring stability to Wales in anything more than the immediate short term, and that it does not bring us in line with what is happening in Scotland. Why does it seem, yet again, that what is good enough for Scotland isn’t good enough for Wales, and why does the Secretary of State for Wales appear to be content with that?

Rwy’n croesawu eich cyfraniad i’r perwyl hwnnw, ac efallai y byddai’r Ysgrifennydd Gwladol yn hoffi ystyried y pwynt hwnnw. Efallai y byddai hefyd yn hoffi myfyrio ar y ffaith mai’r Bil hwn, os caiff ei roi mewn grym, fydd y pumed tro i ddatganoli gael ei newid yng Nghymru. Nid yw’r ffaith ein bod wedi gorfod newid datganoli bum gwaith yn adlewyrchiad o ryw fath o haelioni o du San Steffan, mae’n adlewyrchu’r ffaith fod y model y rhoesom gynnig arno wedi bod yn anghynaliadwy. O ystyried ein bod wedi clywed Ysgrifenyddion Gwladol olynol yn honni y bydd y Bil datganoli nesaf yn setlo’r ddadl am genhedlaeth—ac rydym wedi clywed hynny gan o leiaf bedwar o Ysgrifenyddion Gwladol Cymru hyd yn hyn—yna setlo nad yw byth yn digwydd mewn gwirionedd, mae rhywbeth mawr iawn o’i le.

Mae Aelodau Seneddol Plaid Cymru yn San Steffan wedi rhoi camau ar waith i geisio cryfhau’r Bil hwn. Yn unol â Bil drafft Llywodraeth a Chyfreithiau yng Nghymru Llywodraeth Cymru, cyflwynodd ein Haelodau Seneddol welliant ar awdurdodaeth gyfreithiol. Mae’r safbwynt hwn wedi cael cymeradwyaeth ddemocrataidd mwyafrif y rhai a bleidleisiodd yng Nghymru yn yr etholiad rai misoedd yn ôl. Mae’n anffodus iawn fod y Blaid Lafur yn San Steffan wedi ymatal ar y bleidlais honno a bod y gefnogaeth i’r egwyddor yn amrywio’n fawr ymhlith yr Aelodau Seneddol Llafur a siaradodd am y gwelliant hwnnw. Rwy’n ei chael hi’n anhygoel clywed y Prif Weinidog yn dweud heddiw fod Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r ddadl dros awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig, a bod Aelodau Seneddol Llafur wedi methu â chefnogi hynny yn y Senedd ddoe, a dywedais wrth y Prif Weinidog ddoe: mae angen iddo ddweud wrth ei Aelodau Seneddol am gallio.

Cafwyd mwy o gefnogaeth—cefnogaeth gyson—gan Aelodau Seneddol Llafur i’r bleidlais arall a orfodwyd gan yr Aelodau Seneddol yn San Steffan ddoe, ar gael gwared ar yr asesiadau o’r effaith ar gyfiawnder, ac rwy’n croesawu hynny. Ond hoffem pe baem wedi gallu bod yn fwy unedig ar faterion eraill, yn enwedig o ystyried mai polisi’r Blaid Lafur ydoedd.

Nawr, ar sawl ystyr, rwy’n credu bod yr ymdrechion hynny wedi dioddef yn sgil yr anhrefn yn y Blaid Lafur yn San Steffan, ac fel y cyfaddefodd Prif Weinidog Cymru wrthyf ddoe, mae’r sefyllfa honno’n ansefydlog. Ond yn y pen draw, mae methiant wedi bod o ran sut y mae’r Bil hwn wedi’i strwythuro a’i graffu.

Mae’r Araith y Frenhines ehangach wedi bod yn siomedig am nifer o resymau i Gymru. Ar ddiwygio carchardai, mae Llywodraeth y DU, i bob pwrpas, yn cynnig ei model academïau aflwyddiannus i garchardai. Pe baem yn rheoli ein polisi carchardai ein hunain, gellid bod wedi atal hyn. Rwy’n croesawu’r symud ar y dreth diodydd siwgr. Roedd Plaid Cymru o flaen y gweddill, wrth gwrs, gyda’r cynnig hwnnw, ar ôl cael eu gwawdio gan eraill; y tro cyntaf i ni alw amdani oedd yn 2013. Ond bydd yn siomedig os na chaiff y refeniw o’r dreth honno ei ddosbarthu’n gyfartal.

Fel erioed, fodd bynnag, mae Araith y Frenhines yn nodedig am yr hyn sydd ar goll. Roedd Araith y Frenhines amgen gan Blaid Cymru yn cynnwys Bil datganoli plismona; Bil tollau pont Hafren; fe alwom am gytundeb twf i ogledd Cymru, gydag argymhellion lluosog yn amrywio o drydaneiddio rheilffyrdd a chadarnhad o faes gofod Llanbedr. Nid yw’r cyhoeddiad blaenorol gan Lywodraeth y DU am gytundeb twf i ogledd Cymru yn cynnwys unrhyw gynigion pendant o gwbl. Rydym hefyd wedi argymell Bil cronfeydd wrth gefn yr UE i gyflwyno a sefydlu trefniadau cyllido wrth gefn statudol amgen sydd o leiaf yn hafal i’r rhai sydd ar gael ar hyn o bryd i lefelau cronfeydd strwythurol yr UE a’r polisi amaethyddol cyffredin.

Rydym yn nodi gyda diddordeb y datganiad gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar fwriad y Prif Weinidog newydd i oedi gweithredu erthygl 50. Roedd yn syndod braidd ei glywed yn dweud hyn. A oes gennym unrhyw syniad pa mor hir y bydd hynny’n cael ei ohirio? Oherwydd mae ansicrwydd yn broblem fawr yn awr ac ni allaf weld sut y bydd yr oedi hwn yn helpu gyda hynny. Y perygl yw ei bod yn ymddangos fel pe na bai gan Lywodraeth y DU syniad beth y mae’n ei wneud ac rwy’n gobeithio’n fawr mai ymddangos felly’n unig y mae.

Dylai Araith y Frenhines gael ei gweld fel cyfle arall a gollwyd. Mae’r hyn sydd ar goll o’r araith, ac o Fil Cymru, yn fwy arwyddocaol na’r hyn sy’n cael ei gynnwys. Mae’r gwelliannau a gynigir, megis sefydlu parhâd y sefydliad hwn, a rheoli ein trefniadau etholiadol ein hunain, i’w croesawu, ond maent wedi cael eu pecynnu mewn Bil sy’n anhygoel o gymhleth, yn bennaf oherwydd absenoldeb yr awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig. Rwy’n poeni am y ffordd y mae’r Bil bellach wedi symud ymlaen heb ymgysylltiad o sylwedd ar ran yr Ysgrifennydd Gwladol â’r Cynulliad hwn.

I gloi, rwy’n credu na fydd y Bil hwn yn sicrhau sefydlogrwydd i Gymru am gyfnod hwy na’r tymor byr uniongyrchol, ac nid yw yn ein rhoi ar yr un lefel â’r hyn sy’n digwydd yn yr Alban. Pam ei bod yn ymddangos, unwaith eto, nad yw’r hyn sy’n ddigon da i’r Alban yn ddigon da i Gymru, a pham fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’w weld yn fodlon â hynny?

I welcome the Secretary of State here today. As one who’s sat on the benches with you, I can remember all your ‘hear, hears’ and banging of desks when you were here, but I can see you’re far better behaved now you’ve got to the Secretary of State position. But it is a real warm welcome to you that we extend from the Conservative benches, as it is your first visit as Secretary of State. I heard the comments you made in your speech that you hope it to be the last, but I do recall the previous Secretary of State saying the same words when he was here because of the progress of the Wales Bill.

Whilst many of the commitments today will of course centre on the draft Wales Bill, it is important to approach this Queen’s Speech debate with a focus on the raft of measures that will have an impact on Wales or those that will highlight the Welsh Government’s inaction in many of these areas. The provisions contained within the recent Queen’s Speech will act to deliver economic security for working people and improve people’s life chances. It is a set of legislative proposals with these core principles at their heart, and they should be welcomed. Many reserved laws will have a profound impact on Wales, whilst some England-only Bills emphasise issues the new administration here must consider as it develops its own legislative programme. These plans build on the work already undertaken by the UK Government over the last six years to stabilise our economy and emphasise the progressive agenda that supports our long-term futures.

At the heart of this Queen’s Speech is a focus on improving life chances for the disadvantaged. Where provisions apply only to England, it is important that we hear clear plans from the Welsh Government as to how they will ensure our nation does not fall behind. Indeed, a new care leavers covenant is hugely positive for carers and, as part of the Children and Social Work Bill, will improve those chances. We must ensure those in Wales have their life chances supported in a similar way, and monitor closely how developments in England succeed.

New reporting requirements within the Higher Education and Research Bill will lay down the challenge of social mobility to the higher education sector, and outline clearly the work that needs to be done to support progression rates for all. How such supply-side reforms will be matched here in Wales needs to be outlined by the Welsh Government.

The Local Growth and Jobs Bill also puts business rates in England under the spotlight and I renew my calls today for the Welsh Government to outline when it will bring forward enhanced rate relief for small firms on this side of Offa’s Dyke. There is a monumental risk of us falling behind in Wales on this issue, following other recent business rates announcements made by the current Chancellor.

Security is also a key element of this Queen’s Speech, and many non-devolved issues are at the heart of the agenda to help keep Wales’s communities safe, including stronger powers to disrupt extremists and protect the public. Furthermore, reform to prisons will ensure the right balance between punishment and rehabilitation, and support the ethos of giving everyone the chance to contribute to society—core beliefs for a one-nation Conservative Government.

We also know that this Queen’s Speech paves the way for the establishment of a national infrastructure commission on a statutory basis. This will deliver expert independent advice on infrastructure issues. As part of this debate, I hope the Welsh Government will outline how its own plans for an infrastructure commission—thrashed out behind closed doors with Plaid Cymru—will complement the work of this new body.

The draft Wales Bill is, of course, likely to be the most pertinent of Bills to interest Members in this Assembly. This Bill will deliver a clearer, more stable devolution settlement and I look forward to continuing to work closely with the UK Government as it progresses.

The development process of the draft Wales Bill is important to note. Key stakeholders have been hugely positive about the redrafted Bill, and the UK Government deserves immense credit for the listening exercise it undertook in amending previous proposals. I sincerely thank the Secretary of State for his role in this.

Indeed, my own party here in the National Assembly for Wales discussed at length issues around the list of reservations and consents, and the Wales Office acted constructively and decisively in the search for consensus. A reserved-powers model would be an historic step for the National Assembly, whilst the arrival of further responsibilities offers a clear opportunity to deliver Welsh-specific solutions to the challenges we face, including, and notably, over energy and transport.

Some of the good things about the redrafted Wales Bill are that the Bill does not do what it ultimately set out to do in its draft form and it does enable many areas of life in Wales to benefit from decisions made in this legislature. That is a game changer for Wales, in particular around income tax, and it’ll bring real accountability to the National Assembly for Wales. How these powers are used will shine new focus on this National Assembly and the public’s judgment of the Welsh Government.

Many of the principles contained within this legislation are among its most pertinent conditions. By establishing the permanence of the National Assembly and the Welsh Government in statute, we see enhanced formal recognition of this Assembly within the UK’s constitutional arrangements. I hope all Members will reflect today on how important that is.

It is worth reflecting that this debate takes place only hours after discussing the name of this National Assembly. It is this Bill that will enable us to make that decision and discuss other arrangements, including size, electoral systems, and the voting age. We must not lose sight of this significance.

Of course, the Wales Bill is part of a package of wider reforms that Conservative-led Governments have implemented. One such development is the fair funding floor, which Labour had 13 years to implement and did nothing. That was deeply regrettable. [Interruption.] I’m deeply concerned by the eruption from the Cabinet Secretary—I’m concerned about his welfare. [Laughter.] Are you feeling well, Cabinet Secretary?

Rwy’n croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw. Fel rhywun sydd wedi eistedd ar y meinciau gyda chi, gallaf eich cofio’n dweud ‘clywch, clywch’ ac yn curo ar ddesgiau pan oeddech yma, ond gallaf weld eich bod yn ymddwyn yn llawer gwell yn awr eich bod yn Ysgrifennydd Gwladol. Ond rydym yn estyn croeso cynnes iawn i chi o feinciau’r Ceidwadwyr, gan mai hwn yw eich ymweliad cyntaf fel Ysgrifennydd Gwladol. Clywais y sylwadau a wnaethoch yn eich araith eich bod yn gobeithio mai hwn fydd eich ymweliad olaf, ond rwy’n cofio’r Ysgrifennydd Gwladol blaenorol yn dweud yr un geiriau pan oedd yma oherwydd cynnydd Bil Cymru.

Er y bydd llawer o’r ymrwymiadau heddiw wrth gwrs yn ymwneud â’r Bil Cymru drafft, mae’n bwysig troi at y ddadl ar Araith y Frenhines gyda ffocws ar y llu o fesurau a fydd yn effeithio ar Gymru neu’r rhai a fydd yn tynnu sylw at ddiffyg gweithredu Llywodraeth Cymru mewn llawer o’r meysydd hyn. Bydd y darpariaethau a geir yn Araith y Frenhines yn ddiweddar yn gweithredu i ddarparu sicrwydd economaidd i bobl sy’n gweithio ac yn gwella cyfleoedd bywyd pobl. Mae’n gyfres o gynigion deddfwriaethol sydd â’r egwyddorion creiddiol hyn yn ganolog iddynt, a dylid eu croesawu. Bydd llawer o ddeddfau a gadwyd yn ôl yn effeithio’n fawr ar Gymru, tra bod rhai Biliau ar gyfer Lloegr yn unig yn pwysleisio materion sy’n rhaid i’r weinyddiaeth newydd yma eu hystyried wrth iddi ddatblygu ei rhaglen ddeddfwriaethol ei hun. Mae’r cynlluniau hyn yn adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi’i wneud gan Lywodraeth y DU dros y chwe blynedd diwethaf i sefydlogi ein heconomi ac yn pwysleisio’r agenda flaengar sy’n cynnal ein dyfodol hirdymor.

Wrth galon Araith y Frenhines mae ffocws ar wella cyfleoedd bywyd ar gyfer y difreintiedig. Lle nad yw darpariaethau ond yn gymwys i Loegr, mae’n bwysig ein bod yn clywed cynlluniau clir gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â sut y byddant yn sicrhau nad yw ein cenedl yn cael ei gadael ar ôl. Yn wir, mae cyfamod newydd i’r rhai sy’n gadael gofal yn hynod gadarnhaol i ofalwyr ac fel rhan o’r Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol, bydd yn gwella’r cyfleoedd hynny. Mae’n rhaid i ni sicrhau bod cyfleoedd bywyd y rhai hynny yng Nghymru yn cael cefnogaeth yn yr un modd, yn ogystal â monitro’n agos sut y mae datblygiadau yn Lloegr yn llwyddo.

Bydd gofynion adrodd newydd o fewn y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil yn gosod her symudedd cymdeithasol i’r sector addysg uwch, ac yn amlinellu’n glir pa waith sydd angen ei wneud i gefnogi cyfraddau cynnydd ar gyfer pawb. Mae angen i Lywodraeth Cymru amlinellu sut y bydd diwygiadau o’r fath i’r ochr gyflenwi yn cael eu cyflawni yn yr un modd yma yng Nghymru.

Mae’r Bil Twf a Swyddi Lleol hefyd yn rhoi ardrethi busnes yn Lloegr o dan y chwyddwydr ac rwy’n adnewyddu fy ngalwadau heddiw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu pa bryd y bydd yn cyflwyno’r rhyddhad ardrethi gwell i gwmnïau bach ar yr ochr hon i Glawdd Offa. Mae perygl mawr y byddwn yn cael ein gadael ar ôl yng Nghymru ar y mater hwn, yn dilyn cyhoeddiadau eraill diweddar ar ardrethi busnes a wnaed gan y Canghellor presennol.

Mae diogelwch hefyd yn elfen allweddol o Araith y Frenhines eleni, ac mae llawer o faterion sydd heb eu datganoli yn ganolog i’r agenda i helpu i gadw cymunedau Cymru yn ddiogel, gan gynnwys pwerau cryfach i darfu ar weithgareddau eithafwyr a diogelu’r cyhoedd. Ar ben hynny, bydd diwygio carchardai yn sicrhau’r cydbwysedd cywir rhwng cosbi ac adsefydlu, ac yn cefnogi’r ethos o roi cyfle i bawb gyfrannu at gymdeithas—credoau sy’n greiddiol i Lywodraeth Geidwadol un genedl.

Rydym hefyd yn gwybod fod Araith y Frenhines eleni yn paratoi’r ffordd ar gyfer sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol ar sail statudol. Bydd hyn yn darparu cyngor annibynnol arbenigol ar faterion seilwaith. Yn rhan o’r ddadl hon, rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn amlinellu sut y bydd ei chynlluniau ei hun ar gyfer comisiwn seilwaith—a drafodwyd y tu ôl i ddrysau caeedig gyda Phlaid Cymru—yn ategu gwaith y corff newydd hwn.

Mae’n debygol mai’r Bil Cymru drafft, wrth gwrs, yw’r Bil mwyaf perthnasol i ennyn diddordeb Aelodau yn y Cynulliad hwn. Bydd y Bil hwn yn darparu setliad datganoli cliriach a mwy sefydlog ac edrychaf ymlaen at barhau i weithio’n agos gyda Llywodraeth y DU wrth iddo fynd ar ei daith.

Mae’n bwysig nodi proses ddatblygu’r Bil Cymru drafft. Mae rhanddeiliaid allweddol wedi bod yn gadarnhaol iawn ynglŷn ag ail ddrafft y Bil, ac mae Llywodraeth y DU yn haeddu clod aruthrol am yr ymarfer gwrando a gynhaliwyd ganddi wrth ddiwygio cynigion blaenorol. Rwy’n diolch o galon i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei rôl yn hyn.

Yn wir, mae fy mhlaid fy hun yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru wedi trafod materion sy’n ymwneud â’r rhestr o gymalau cadw a chydsyniadau yn fanwl, a gweithredodd Swyddfa Cymru yn adeiladol ac yn bendant wrth chwilio am gonsensws. Byddai model cadw pwerau yn gam hanesyddol i’r Cynulliad Cenedlaethol, a bydd cyfrifoldebau pellach yn cynnig cyfle amlwg i ddarparu atebion Cymreig penodol i’r heriau a wynebwn, gan gynnwys mewn perthynas ag ynni a thrafnidiaeth yn anad dim.

Un o’r pethau da am ail ddrafft Bil Cymru yw nad yw’r Bil yn gwneud yr hyn y bwriadai ei wneud yn sylfaenol yn ei ffurf ddrafft ac mae’n galluogi sawl rhan o fywyd yng Nghymru i elwa ar y penderfyniadau a wnaed yn y ddeddfwrfa hon. Mae hynny’n newid pethau i Gymru, yn enwedig o ran y dreth incwm, a bydd yn dod â gwir atebolrwydd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Bydd y modd y defnyddir y pwerau hyn yn rhoi ffocws newydd ar y Cynulliad Cenedlaethol hwn a barn y cyhoedd ar Lywodraeth Cymru.

Mae llawer o’r egwyddorion sy’n cael eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth hon ymhlith ei hamodau mwyaf perthnasol. Drwy sefydlu parhauster y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth Cymru mewn statud, gwelwn fod gwell cydnabyddiaeth ffurfiol i’r Cynulliad hwn yn nhrefniadau cyfansoddiadol y DU. Rwy’n gobeithio y bydd pob Aelod yn ystyried heddiw pa mor bwysig yw hynny.

Mae’n werth ystyried bod y ddadl hon yn digwydd oriau yn unig ar ôl trafod enw’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Y Bil hwn fydd yn ein galluogi i wneud y penderfyniad hwnnw a thrafod trefniadau eraill, gan gynnwys maint, systemau etholiadol, a’r oedran pleidleisio. Rhaid i ni beidio â cholli golwg ar arwyddocâd hyn.

Wrth gwrs, mae Bil Cymru yn rhan o becyn o ddiwygiadau ehangach y mae Llywodraethau dan arweiniad y Ceidwadwyr wedi eu gweithredu. Un datblygiad o’r fath yw cyllid gwaelodol teg, y cafodd y Blaid Lafur 13 mlynedd i’w weithredu a gwneud dim. Roedd hynny’n anffodus iawn. [Torri ar draws.] Rwy’n pryderu’n fawr am y ffrwydrad o gyfeiriad Ysgrifennydd y Cabinet—rwy’n poeni am ei les. [Chwerthin.] A ydych yn teimlo’n iawn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Aelod o'r Senedd / Member of the Senedd 13:44:00

I think he enjoyed his lunch.

Rwy’n credu ei fod wedi mwynhau ei ginio.

He obviously had a very good lunch, I would have thought. I warmly welcome the Secretary of State’s recognition of a distinct body of Welsh law on the face of the Bill, within an England-and-Wales jurisdiction. This is a sensible accommodation; and the establishment of a justice working group to look at distinctive arrangements will further inform work in this area. The draft Wales Bill is potentially a landmark one for Wales. It forms part of a Queen’s Speech that seeks to deliver opportunity and prosperity. Welsh Conservatives in the National Assembly stand ready to continue to work with the UK Government to ensure we continue to get things right for Wales.

Mae’n amlwg ei fod wedi cael cinio da iawn, buaswn yn tybio. Rwy’n croesawu’r ffaith fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cydnabod corff penodol o gyfraith i Gymru ar wyneb y Bil, o fewn awdurdodaeth Cymru a Lloegr. Mae hwn yn gymhwysiad synhwyrol; a bydd sefydlu gweithgor cyfiawnder i edrych ar drefniadau penodol yn llywio gwaith pellach yn y maes hwn. Gallai’r Bil Cymru drafft fod yn garreg filltir i Gymru. Mae’n rhan o Araith y Frenhines sy’n ceisio darparu cyfleoedd a ffyniant. Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn y Cynulliad Cenedlaethol yn barod i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod yn parhau i gael pethau’n iawn i Gymru.

Would the Member give way?

A wnaiff yr Aelod yn ildio?

I’m grateful to the Member. Can I just take him back a couple of minutes to when he talked about the funding floor, which is a political agreement and is not in legislation as such? But, of course, before we receive the Wales Bill for final approval here and pass the legislative consent motion, does he agree with me that we need to see a fiscal framework in place—an agreement between the Welsh Government and the Conservative Government in Westminster—that ensures there is no detriment to our financial relationships if we then have devolution and further devolution of taxation?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod. A gaf fi fynd ag ef yn ôl ychydig o funudau pan soniodd am y cyllid gwaelodol, sy’n gytundeb gwleidyddol ac nid yw mewn deddfwriaeth fel y cyfryw? Ond wrth gwrs, cyn i ni dderbyn Bil Cymru i’w gymeradwyo’n derfynol yma a phasio’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, a yw’n cytuno bod angen i ni weld fframwaith cyllidol ar waith—cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a’r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan—sy’n sicrhau nad oes unrhyw effaith andwyol ar ein perthynas ariannol os ydym yn cael datganoli wedyn ac yn datganoli trethiant ymhellach?

There must be no detriment to the funding formula to Wales—that is crystal clear. I believe the Prime Minister is on record as saying that, and I believe several Secretaries of State, and this Secretary of State, have made that quite clear. We have a very good record on our funding of Wales, in particular in introducing the funding floor, and we will continue those negotiations to make sure there is no disadvantage to Wales—and Scotland offers a model for us to look at.

Finally, I pay tribute to the Secretary of State for Wales, who joins us today, and to the work he has done for and on behalf of Wales, championing the interests of Wales in the corridors of power. We have heard quite a lot recently about turkeys voting for Christmas. This Bill is historic: by omitting section 32 of the Government of Wales Act 2006, it will end the Secretary of State’s future participation in proceedings of the Assembly—another noteworthy step in this institution’s journey to a strong empowered legislature at home within a strong United Kingdom. Thank you.

Ni ddylai fod unrhyw niwed i fformiwla cyllido Cymru—mae hynny’n glir fel grisial. Credaf fod y Prif Weinidog wedi dweud hynny ar goedd, ac rwy’n credu bod nifer o Ysgrifenyddion Gwladol, a’r Ysgrifennydd Gwladol hwn, wedi gwneud hynny’n gwbl glir. Mae gennym hanes da iawn mewn perthynas â chyllido Cymru, yn enwedig o ran cyflwyno’r cyllid gwaelodol, a byddwn yn parhau gyda’r trafodaethau hynny i wneud yn siŵr nad oes unrhyw anfantais i Gymru—ac mae’r Alban yn cynnig model i ni edrych arno.

Yn olaf, rwy’n talu teyrnged i Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sy’n ymuno â ni heddiw, ac i’r gwaith y mae wedi’i wneud dros ac ar ran Cymru, gan hyrwyddo buddiannau Cymru yng nghoridorau grym. Rydym wedi clywed cryn dipyn yn ddiweddar am dyrcwn yn pleidleisio dros y Nadolig. Mae’r Bil hwn yn hanesyddol: drwy hepgor adran 32 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, bydd yn dod â rhan yr Ysgrifennydd Gwladol yn nhrafodion y Cynulliad i ben yn y dyfodol—cam nodedig arall yn nhaith y sefydliad hwn i gyfeiriad deddfwrfa awdurdodedig gref gartref o fewn Teyrnas Unedig gref. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. I too welcome the Secretary of State here, possibly for the last time before he returns to the oblivion of Westminster. He did his best to present the Queen’s Speech as being something significant, whereas, in fact, everybody knows it’s just a rag-bag of relatively trivial and insignificant measures, because the Prime Minister wanted to clear the decks of anything that could possibly be controversial in advance of the referendum. The commentary at the time was virtually uniform in its excoriation of the Queen’s Speech. ITV’s website described it as

‘eyecatching but wholly uncontentious stuff: who could object to spaceports, tighter control of drones or faster broadband?’

Well, I’m sure we’re all in favour of faster broadband considering that most of Wales proceeds at a snail’s pace in this respect. But, spaceports and drones, apart from some of the Members in this house, don’t actually figure very much in people’s imaginations. ‘The Daily Telegraph’ said of the Queen’s Speech that:

‘Traditionally-minded Conservatives packed into the House of Lords for the Queen’s Speech…could be forgiven for thinking they are in the wrong room…. To some Tories, it will sound like a programme the last Labour government could have conceived.’

Iain Duncan Smith accused the Prime Minister of deliberately avoiding controversy ahead of the vote on EU membership, saying:

‘Many Conservatives have become increasingly concerned that in the Government’s helter-skelter pursuit of the referendum, they have been jettisoning or watering down key elements of their legislative programme.’

Well, far from it for me to intrude further upon that private grief. But, the Secretary of State in his preamble to his speech today said, rather surprisingly, and here I agree with the leader of the opposition, that the delays to starting the article 50 negotiating process was somehow going to instil confidence and bring about more stability to the process. That’s the last thing that this will do. Actually, we need to get on with this process in order to resolve such uncertainties as there are. My experience, having been a member of the Council of Ministers—the internal market Minister—for two and a half years is that Parkinson’s law certainly applies and work expands to fill the time available. So, the shorter the time frame the more we are likely to achieve. I personally don’t see what difficulty there is about designing proper successor arrangements to our trading relationship with the EU. The EU has managed, in the course of 50 years, to negotiate only two proper free trade agreements—with Mexico and with South Korea. I can’t see why we can’t use those as templates for our own relationship with the EU in the future. There’s been much talk in this place of the various models that exist for relationships—the Norway model or whatever; these are all totally irrelevant, because there is no way, following the referendum result, that we could accept total free movement of labour within the EU. That’s the whole point of the referendum—we’d never have had one but for concern about the uncontrolled nature of our borders. And anything that is going to prevent us from having complete control of our own immigration policy is going to be rejected by the public at large.

Again, I agree, in the spirit of cross-party agreement, with what the First Minister said in his remarks—and, indeed, the leader of the opposition—about an agreement on a fiscal framework to surround the Wales Bill. I can’t see how it could possibly be acceptable to the people of Wales to have this Bill imposed upon us unless we can be absolutely certain, and it’s there in hard fiscal fact, that Wales is not going to be a penny worse off after the Bill passes than before. And in that respect, of course, the EU compact is subject to the same demand that every penny that the EU currently spends in Wales must come to Wales after we leave the EU.

So, consequently, this Queen’s Speech takes us so far, but actually not very far. I really can’t understand why something like the sugar tax, which the leader of the opposition highlighted in her speech, should be regarded as an advance; it’s an absurd measure, actually, when you look at the nature of the tax. First of all, it’s badly targeted because fruit juices and milk-based drinks are excluded, so that means that some of the most sugary drinks on the market actually escape the proposed levy. For example, a standard Starbucks extra-large hot chocolate contains 15 teaspoons of sugar, which is double the recommended daily maximum for an adult, but because it’s a milk-based drink it’s exempt from the levy. And the same could be said for other kinds of milkshakes, coffee and yoghurt-based drinks.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwyf i hefyd yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma, o bosibl am y tro olaf cyn iddo ddychwelyd i ebargofiant San Steffan. Gwnaeth ei orau i gyflwyno Araith y Frenhines fel rhywbeth arwyddocaol, er bod pawb yn gwybod, mewn gwirionedd, mai cybolfa o filiau cymharol ddibwys a di-nod ydyw, am fod y Prif Weinidog yn awyddus i gael gwared ar bopeth a allai fod yn ddadleuol cyn y refferendwm. Roedd y sylwebaeth ar y pryd bron yn unffurf yn y modd yr oedd yn fflangellu Araith y Frenhines. Disgrifiwyd yr araith gan wefan ITV fel

stwff sy’n tynnu sylw ond sy’n hollol annadleuol: pwy allai wrthwynebu meysydd gofod, rheolaeth dynnach ar ddronau neu fand eang cyflymach?

Wel, rwy’n siŵr ein bod i gyd o blaid band eang cyflymach o ystyried bod y rhan fwyaf o Gymru yn bwrw ymlaen ar gyflymder malwen yn hyn o beth. Ond nid yw meysydd gofod a dronau, ar wahân i rai o’r Aelodau yn y tŷ hwn, yn golygu llawer o ddim yn nychymyg pobl mewn gwirionedd. Dywedodd ‘The Daily Telegraph’ am Araith y Frenhines:

Gellid maddau i’r Ceidwadwyr traddodiadol a oedd yn llenwi Tŷ’r Arglwyddi ar gyfer Araith y Frenhines... am feddwl eu bod yn yr ystafell anghywir... I rai Torïaid, bydd yn swnio fel rhaglen y gallai’r llywodraeth Lafur ddiwethaf fod wedi’i chreu.

Cyhuddodd Iain Duncan Smith y Prif Weinidog o osgoi dadl yn fwriadol cyn y bleidlais ar aelodaeth o’r UE, gan ddweud:

Wrth i’r Llywodraeth fynd ar drywydd chwyrligwgan y refferendwm, mae llawer o’r Ceidwadwyr yn gynyddol bryderus eu bod wedi gwanhau neu gael gwared ar elfennau allweddol o’u rhaglen ddeddfwriaethol.

Wel, nid wyf am ymyrryd ymhellach yn y galar preifat hwnnw. Ond dywedodd Ysgrifennydd Gwladol yn ei ragymadrodd i’w araith heddiw, ac mae hyn yn peri cryn syndod, ac ar hyn rwy’n cytuno gydag arweinydd yr wrthblaid, y bydd yr oedi cyn cychwyn y broses o drafod telerau erthygl 50 rywsut yn ennyn hyder ac yn dod â mwy o sefydlogrwydd i’r broses. Dyna’r peth olaf y bydd hyn yn ei wneud. Mewn gwirionedd, mae angen i ni fwrw ymlaen â’r broses hon er mwyn datrys yr ansicrwydd sy’n bodoli. A minnau wedi bod yn aelod o Gyngor y Gweinidogion—Gweinidog y farchnad fewnol—am ddwy flynedd a hanner, fy mhrofiad i yw bod cyfraith Parkinson yn sicr yn berthnasol ac mae’r gwaith yn ehangu i lenwi’r amser sydd ar gael. Felly, po fyrraf yw’r amserlen, y mwyaf rydym yn debygol o’i gyflawni. Yn bersonol nid wyf yn gweld pa mor anodd yw llunio trefniadau olynydd priodol i’n perthynas fasnachu gyda’r UE. Dros 50 mlynedd, dau gytundeb masnach rydd priodol yn unig y mae’r UE wedi llwyddo i’w negodi—gyda Mecsico a De Korea. Ni allaf weld pam na allwn ddefnyddio’r rheini fel templedi ar gyfer ein perthynas ein hunain â’r UE yn y dyfodol. Mae llawer o sôn wedi bod yn y lle hwn am y gwahanol fodelau sy’n bodoli ar gyfer cysylltiadau—model Norwy neu beth bynnag; mae’r rhain i gyd yn gwbl amherthnasol gan nad oes unrhyw ffordd, yn dilyn canlyniad y refferendwm, y gallem dderbyn llafur yn symud yn rhydd o fewn yr UE. Dyna holl bwynt y refferendwm—ni fyddem byth wedi cael un oni bai am y pryder ynghylch natur ddireolaeth ein ffiniau. A bydd unrhyw beth sy’n mynd i’n hatal rhag cael rheolaeth lwyr ar ein polisi mewnfudo ein hunain yn cael ei wrthod gan y cyhoedd yn gyffredinol.

Unwaith eto, rwy’n cytuno, yn ysbryd cytundeb trawsbleidiol, â’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei sylwadau—ac yn wir, arweinydd yr wrthblaid—am gytundeb ar fframwaith cyllidol o gwmpas Bil Cymru. Ni allaf weld sut y gallai fod yn dderbyniol o gwbl i bobl Cymru gael y Bil hwn wedi’i orfodi arnom oni bai ein bod yn gallu bod yn gwbl sicr, a’i fod yno mewn ffeithiau ariannol plaen, na fydd Cymru geiniog yn waeth ei byd ar ôl i’r Bil gael ei basio na chyn hynny. Ac yn hynny o beth, wrth gwrs, mae compact yr UE yn ddarostyngedig i’r un alwad fod yn rhaid i bob ceiniog y mae’r UE yn ei gwario yng Nghymru ar hyn o bryd ddod i Gymru ar ôl i ni adael yr UE.

Felly, o ganlyniad, nid yw Araith y Frenhines eleni ond yn mynd â ni rywfaint o’r ffordd, ond nid yn bell iawn mewn gwirionedd. Ni allaf ddeall o gwbl pam y dylai rhywbeth fel y dreth ar siwgr, a nodwyd yn araith arweinydd yr wrthblaid, gael ei hystyried fel cam ymlaen; mae’n fil hurt, mewn gwirionedd, pan edrychwch ar natur y dreth. Yn gyntaf oll, mae wedi’i dargedu’n wael gan fod suddoedd ffrwythau a diodydd llaeth yn cael eu heithrio, felly mae hynny’n golygu bod rhai o’r diodydd â’r mwyaf o siwgr ar y farchnad yn osgoi’r ardoll arfaethedig mewn gwirionedd. Er enghraifft, mae siocled poeth mawr iawn o Starbucks yn cynnwys 15 llwy de o siwgr, dwbl yr uchafswm dyddiol a argymhellir ar gyfer oedolyn, ond am ei bod yn ddiod laeth caiff ei heithrio rhag yr ardoll. A gellid dweud yr un peth am fathau eraill o ysgytlaeth, coffi a diodydd iogwrt.

Do you not think it’s an opportunity to refocus the sugar tax to make sure it embraced all sugar in all foods?

Onid ydych yn credu ei fod yn gyfle i newid ffocws y dreth ar siwgr i wneud yn siŵr ei bod yn cynnwys pob math o siwgr mewn pob math o fwydydd?

It certainly is an opportunity to do that. I should declare an interest in this, by the way, because I’m a director of a company that specialises in sugar-free products, and so my interests are not actually prejudiced—. I’m not actually prejudiced by this measure, but I suppose technically I ought to declare that interest.

The second objection to the tax that is proposed is it will hit the poor hardest. Consumption taxes always do, of course, because the poorest 10 per cent of households already pay more than 20 per cent of their gross incomes in duties and VAT, which is more than double the average household, and this tax will only add to that burden.

Thirdly, the tax is poorly designed; it’s very crude because the levy is imposed per litre of sugary soft drink, not by grams per litre. So, it means that many drinks that are actually worse for you in terms of sugar content will be taxed at a lower level. The Institute for Fiscal Studies gives the example of Sainsbury’s orange energy drink and Coca-Cola, two drinks that are taxed at the higher rate of 24p per litre. Three litres of Coca-Cola contains 318g of sugar, the same as two litres of the orange energy drink, but because the tax is designed in this way, you pay 72p of tax on the three litres of Coca-Cola, and only 48p on the energy drink which is in two-litre bottles. So, there’s more sugar in the smaller bottle than there is in the larger bottle. So, that tax’s poor design also means it fails to penalise the drinks with the higher sugar content.

The First Minister also drew attention to the proposed changes in the Human Rights Act 1998 in the Queen’s Speech, and I agree with the First Minister that this is largely a cosmetic measure. It’s not going to make any real difference to the scope of human rights legislation, which is beyond the reach of parliamentary institutions in this country, which I think is an objection on democratic grounds. In fact, Lord Sumption, one of the most distinguished of our Supreme Court judges, in a lecture recently said that the European Court of Human Rights exceeds its legitimate powers, usurps the role of politicians and undermines the democratic process. And as the European Court of Human Rights has developed its own jurisprudence over the last 50 or 60 years, it’s aggrandised itself and has actually aggravated the democratic deficit, which, surely as parliamentarians, we ought to be concerned about. As Lord Sumption said:

‘It has become the international flag-bearer for judge-made fundamental law extending well beyond the text which it is charged with applying.’

And

‘has over many years declared itself entitled to treat the Convention as what it calls a “living instrument”.’

Therefore, judges from jurisdictions as far away as Azerbaijan, Armenia and Georgia, who are members of this institution, are making the laws for this country, whether it be Wales or the United Kingdom. As the European convention is drafted in very wide and vague terms of principle—very different from the common-law jurisdiction and statutory law heritage of this country—it means that we have a legal system that is beyond democratic control.

Article 8, which refers to respect for family life, which none of us in principle could object to, has been interpreted in various ways, which we might object to. There’s no time to go into the details of this now, but as a matter of general principle, it cannot be right for judges to have the final say in what is the law of the land. There must be some democratic means of overturning them. In the United States, you have the Supreme Court, but a two-thirds majority in both Houses of Congress can overturn the decisions of judges. That is not possible under the jurisdiction of the European Court of Human Rights and the human rights legislation proposed in the Queen’s Speech isn’t going to make any difference to that. So, the country is being sold a pup if it thinks that as a result of what the Home Secretary—who may shortly be the Prime Minister—has been trying to tell us for such a long time.

So, the Queen’s Speech, sadly, is a great wasted opportunity. Now that we have taken the decision to leave the EU, perhaps this one should be torn up and a new one should be presented to Parliament in the autumn with some really significant measures that take us much further along the road to recovering our national independence and restoring the integrity of our parliamentary institutions.

Mae’n sicr yn gyfle i wneud hynny. Dylwn ddatgan buddiant yn hyn, gyda llaw, am fy mod yn gyfarwyddwr cwmni sy’n arbenigo mewn cynhyrchion di-siwgr, ac felly nid yw fy muddiant mewn gwirionedd yn rhagfarnllyd—. Nid wyf yn rhagfarnllyd tuag at y bil hwn mewn gwirionedd, ond yn dechnegol mae’n debyg y dylwn ddatgan y buddiant hwnnw.

Yr ail wrthwynebiad i’r dreth arfaethedig yw y bydd yn taro pobl dlawd yn galetach nag eraill. Mae hynny’n wir gyda threthi treuliant bob amser wrth gwrs, oherwydd mae’r 10 y cant o aelwydydd tlotaf eisoes yn talu mwy na 20 y cant o’u hincwm gros mewn tollau a TAW, sy’n fwy na dwbl yr hyn y mae’r aelwyd gyfartalog yn ei dalu, a bydd y dreth hon yn ychwanegu at y baich hwnnw.

Yn drydydd, mae’r dreth wedi’i chynllunio’n wael; mae’n fras iawn oherwydd bod yr ardoll yn cael ei phennu fesul litr o ddiod feddal lawn siwgr, nid fesul gram y litr. Felly, mae’n golygu y bydd llawer o ddiodydd sy’n waeth i chi o ran y cynnwys siwgr yn cael eu trethu ar lefel is. Mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn rhoi’r enghraifft o ddiod egni oren Sainsbury’s a Coca-Cola, dwy ddiod sy’n cael eu trethu ar y gyfradd uwch o 24c y litr. Mae tri litr o Coca-Cola yn cynnwys 318g o siwgr, sef yr un peth â dau litr o’r ddiod egni oren, ond oherwydd bod y dreth wedi’i chynllunio yn y modd hwn, byddwch yn talu 72c o dreth ar y tri litr o Coca-Cola, a 48c yn unig ar y ddiod egni sydd mewn poteli dau litr. Felly mae mwy o siwgr yn y botel lai o faint nag sydd yn y botel fwy o faint. Felly, mae’r ffaith fod y dreth wedi’i chynllunio’n wael hefyd yn golygu ei bod yn methu â chosbi’r diodydd sy’n cynnwys y mwyaf o siwgr.

Tynnodd y Prif Weinidog sylw hefyd at y newidiadau arfaethedig i Ddeddf Hawliau Dynol 1998 yn Araith y Frenhines, ac rwy’n cytuno â’r Prif Weinidog mai camau cosmetig yw’r rhain i raddau helaeth. Ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth go iawn i gwmpas y ddeddfwriaeth hawliau dynol, sydd y tu hwnt i gyrraedd sefydliadau seneddol yn y wlad hon, y credaf ei fod yn wrthwynebiad ar sail ddemocrataidd. Yn wir, mewn darlith yn ddiweddar dywedodd yr Arglwydd Sumption, un o’n barnwyr Goruchaf Lys mwyaf nodedig, fod Llys Hawliau Dynol Ewrop yn mynd y tu hwnt i’w bwerau cyfreithlon, yn tresmasu ar rôl gwleidyddion ac yn tanseilio’r broses ddemocrataidd. A chan fod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi datblygu ei gyfreitheg ei hun dros y 50 neu 60 mlynedd diwethaf, mae wedi dyrchafu ei hun ac mewn gwirionedd wedi gwaethygu’r diffyg democrataidd, a dylem, yn sicr fel seneddwyr, fod yn bryderus ynglŷn â hynny. Fel y dywedodd yr Arglwydd Sumption:

[Y Llys] sy’n chwifio’r faner ryngwladol bellach dros gyfraith sylfaenol a wnaed gan farnwyr sy’n ymestyn ymhell y tu hwnt i’r testun y mae’n gyfrifol am ei gymhwyso.

A

dros lawer o flynyddoedd mae wedi datgan bod ganddo’r hawl i drin y Confensiwn fel yr hyn a elwir ganddo yn "offeryn byw".

Felly, mae barnwyr o awdurdodaethau mor bell i ffwrdd ag Azerbaijan, Armenia a Georgia, sy’n aelodau o’r sefydliad hwn, yn llunio’r cyfreithiau ar gyfer y wlad hon, boed honno’n Gymru neu’r Deyrnas Unedig. Gan fod y confensiwn Ewropeaidd wedi’i ddrafftio’n eang ac yn amwys iawn o ran egwyddor—yn wahanol iawn i awdurdodaeth cyfraith gyffredin a threftadaeth cyfraith statudol y wlad hon—mae’n golygu bod gennym system gyfreithiol sydd y tu hwnt i reolaeth ddemocrataidd.

Mae erthygl 8, sy’n cyfeirio at barch tuag at fywyd teuluol, rhywbeth na fyddai’r un ohonom yn gallu ei wrthwynebu mewn egwyddor, wedi cael ei ddehongli mewn gwahanol ffyrdd, ffyrdd y gallem eu gwrthwynebu. Nid oes amser i ni edrych ar fanylion hyn yn awr, ond fel mater o egwyddor gyffredinol, ni all fod yn iawn i farnwyr gael y gair olaf yn yr hyn sy’n gyfraith gwlad. Rhaid bod rhyw fodd democrataidd o wrthdroi hynny. Yn yr Unol Daleithiau, mae gennych y Goruchaf Lys, ond gall mwyafrif o ddwy ran o dair yn y ddau Dŷ Cyngres wrthdroi penderfyniadau barnwyr. Nid yw hynny’n bosibl o dan awdurdodaeth Llys Hawliau Dynol Ewrop ac ni fydd y ddeddfwriaeth hawliau dynol a argymhellwyd yn Araith y Frenhines yn gwneud unrhyw wahaniaeth i hynny. Felly mae’r wlad yn cael ei thwyllo os yw’n credu hynny o ganlyniad i’r hyn y mae’r Ysgrifennydd Cartref—a allai ddod yn Brif Weinidog cyn bo hir—wedi bod yn ceisio ei ddweud wrthym ers cyhyd.

Felly, mae Araith y Frenhines, yn anffodus, yn gyfle gwych a wastraffwyd. Nawr ein bod wedi gwneud y penderfyniad i adael yr UE, efallai y dylid rhwygo hon, ac y dylid cyflwyno un newydd i’r Senedd yn yr hydref gyda biliau gwirioneddol arwyddocaol a fydd yn mynd â ni lawer ymhellach ar y daith i adennill ein hannibyniaeth genedlaethol ac adfer uniondeb ein sefydliadau seneddol.

The Queen’s Speech was delivered on 18 May and it seems a very, very long time ago when you think of all the things that have happened since. There’s been the bitter, divisive European referendum campaign, the tragic murder of our colleague in Westminster, Jo Cox MP, the narrow victory for Brexit—and I know the Secretary of State and I campaigned together for the ‘remain’ side on Queen Street—and of course, we’ve had the resignation of the Prime Minister, issues within my own party, now the resignation of Nigel Farage and the possibility of another Scottish independence referendum. So, all those things happening in such a short period of time are just overtaking our political life, and it does make things feel very uncertain and very fluid. So, it’s quite hard to look back to the Queen’s Speech and see, ‘How did that Queen’s speech affect people’s life chances here in Wales?’

Now, the very first sentence of the Queen’s Speech mentioned

‘strengthening economy to deliver security for working people’

and increasing the

‘life chances for the most disadvantaged’.

The Prime Minister claimed that this was a one-nation Queen’s speech for a one-nation Government. Now, I would challenge that emphatically. I believe that the austerity measures introduced since 2010 by the coalition and the now Conservative Government have made the divide between the haves and the have nots even greater. I think that we must consider the Queen’s Speech in that context.

You just have to look at the way the cuts have disproportionately affected women and children and vulnerable and disabled people. In 2014-15 in the UK, there were 200,000 more children in poverty, increasing the number to 3.9 million according to the latest figures from the Child Poverty Action Group in June this year. It said,

‘These grim figures reinforce projections from experts like the IFS and the Resolution Foundation that UK child poverty is set to rise by 50 per cent or more by 2020.’

What was there in the Queen’s Speech that tackled those issues? What was there in the Queen’s Speech that bridged that divide?

In Wales, according to figures from the DWP, after housing costs approximately 200,000 children in Wales are living in poverty. This is 29 per cent of children living in Wales. Obviously, the Welsh Government has got a highly praised anti-poverty strategy, but the main levers are not in our hands. The fact that, in 2016, child poverty is growing throughout the UK is an absolute disgrace and an absolute shame, and this Queen’s Speech did nothing to address that issue.

The Queen’s Speech will increase the life chances for the disadvantaged. I’m sure all of you have your constituency offices filled with people who are facing benefit cuts, particularly people with disabilities since the disability living allowance for people with long-term health problems was abolished and replaced by personal independent payments. We have masses of open cases to do with PIP assessment on our books at the moment. Just to give a flavour, one of my constituents, a young man who suffered injury in a car pile-up some years ago and was in severe pain, despite surgery, couldn’t walk any significant distance, lost his entitlement, lost his mobility car and lost his opportunity to actually lead a normal life. And without this vehicle, he was completely housebound. He was already very depressed about his condition and his outlook before losing his mobility eligibility, but the loss of the car added hugely to his depression. So, he spent five months fighting the decision and, eventually, my office was able to help him to get the appeal reversed. But to think that a young man like that had to spend all that time and all that effort, increasing his depression, and that is in 2016, in this country today.

So, that is the reality of the austerity measures that have been introduced by Westminster. I think it is the duty of our Welsh Government, of us here in the Welsh Assembly, to do all we can to highlight what exactly is happening. This Queen’s Speech has some things that we can commend—I support the tax on fizzy drinks and I think there’re some good things about adoption that need to be introduced in Wales—but they are not addressing the huge issues that we actually see in society today. This Brexit vote, I think, has re-emphasised those issues.

So, in conclusion, Presiding Officer, I think that this Queen’s Speech offers a very blinkered view of what is happening in society here in Wales today—another lost chance and another lost opportunity.

Cyflwynwyd Araith y Frenhines ar 18 Mai ac mae’n ymddangos yn amser pell iawn yn ôl pan feddyliwch am yr holl bethau sydd wedi digwydd ers hynny. Cafwyd ymgyrch chwerw, gynhennus y refferendwm Ewropeaidd, llofruddiaeth drasig ein cydweithiwr yn San Steffan, yr Aelod Seneddol Jo Cox, buddugoliaeth agos i’r ymgyrch dros adael yr UE—ac rwy’n gwybod bod yr Ysgrifennydd Gwladol a minnau wedi ymgyrchu gyda’n gilydd dros yr ochr ‘aros’ ar Stryd y Frenhines—ac wrth gwrs, ymddiswyddiad y Prif Weinidog, problemau yn fy mhlaid fy hun, a bellach ymddiswyddiad Nigel Farage a’r posibilrwydd o refferendwm annibyniaeth arall i’r Alban. Felly, mae’r ffaith fod yr holl bethau hynny wedi digwydd mewn cyfnod mor fyr o amser wedi goddiweddyd ein bywyd gwleidyddol, ac mae’n gwneud i bethau deimlo’n ansicr a chyfnewidiol iawn. Felly, mae’n eithaf anodd edrych yn ôl ar Araith y Frenhines a gweld ‘Sut y gwnaeth araith y Frenhines eleni effeithio ar gyfleoedd bywyd pobl yma yng Nghymru?’

Nawr, roedd brawddeg gyntaf un Araith y Frenhines yn crybwyll

cryfhau’r economi er mwyn darparu diogelwch i bobl sy’n gweithio

a chynyddu

cyfleoedd bywyd i’r rhai mwyaf difreintiedig.

Honnodd y Prif Weinidog fod hon yn araith y Frenhines un genedl i Lywodraeth un genedl. Nawr, buaswn yn herio hynny’n bendant. Rwy’n credu bod y mesurau caledi a gyflwynwyd ers 2010 gan y glymblaid a’r Llywodraeth Geidwadol bresennol wedi gwneud y bwlch rhwng y rhai ffodus a’r rhai anffodus hyd yn oed yn fwy. Credaf fod yn rhaid i ni ystyried Araith y Frenhines yn y cyd-destun hwnnw.

Nid oes ond raid i chi edrych ar y ffordd y mae’r toriadau wedi effeithio’n anghymesur ar fenywod a phlant, pobl sy’n agored i niwed a phobl anabl. Yn 2014-15 yn y DU, roedd 200,000 yn fwy o blant yn byw mewn tlodi, gan godi’r nifer i 3.9 miliwn yn ôl y ffigurau diweddaraf gan y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant ym mis Mehefin eleni. Roedd yn dweud,

Mae’r ffigurau arswydus hyn yn atgyfnerthu rhagamcanion gan arbenigwyr fel y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a’r Resolution Foundation sy’n dweud bod disgwyl i dlodi plant yn y DU gynyddu 50 y cant neu fwy erbyn 2020.

Beth oedd yn mynd i’r afael â’r materion hynny yn Araith y Frenhines? Beth oedd yn pontio’r bwlch hwnnw yn Araith y Frenhines?

Yng Nghymru, yn ôl ffigurau gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, ar ôl costau tai mae tua 200,000 o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi. Dyna 29 y cant o’r holl blant sy’n byw yng Nghymru. Yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru strategaeth yn erbyn tlodi sydd wedi cael canmoliaeth uchel, ond nid yw’r prif ysgogiadau yn ein dwylo ni. Mae’r ffaith fod tlodi plant, yn 2016, yn tyfu ledled y DU yn warth ac yn gywilydd llwyr, ac nid oedd Araith y Frenhines yn gwneud dim i fynd i’r afael â’r mater hwnnw.

Bydd Araith y Frenhines yn cynyddu cyfleoedd bywyd i’r difreintiedig. Rwy’n siŵr fod swyddfeydd etholaethol pob un ohonoch yn llawn o bobl sy’n wynebu toriadau i’w budd-daliadau, yn enwedig pobl ag anableddau ers i’r lwfans byw i’r anabl ar gyfer pobl sydd â phroblemau iechyd hirdymor gael ei ddiddymu a’i ddisodli gan daliadau annibyniaeth bersonol. Mae gennym lu o achosion agored sy’n ymwneud ag asesiadau taliadau annibyniaeth bersonol ar ein llyfrau ar hyn o bryd. Dyma enghraifft i chi: roedd un o fy etholwyr, dyn ifanc a ddioddefodd anafiadau mewn damwain car rai blynyddoedd yn ôl, mewn poen difrifol, ac er iddo gael llawdriniaeth, ni allai gerdded yn bell o gwbl, ac fe gollodd ei hawliau, collodd ei gerbyd symudedd a chollodd ei obaith o gael byw bywyd normal mewn gwirionedd. A heb y cerbyd hwn, roedd yn hollol gaeth i’r tŷ. Roedd eisoes yn dioddef o iselder mawr ynglŷn â’i gyflwr a’i ragolygon cyn colli ei gymhwysedd i gymorth symudedd, ond roedd colli’r cerbyd yn ychwanegu’n fawr at ei iselder. Felly treuliodd bum mis yn ymladd y penderfyniad ac yn y pen draw, llwyddodd fy swyddfa i’w helpu i gael y penderfyniad wedi’i wrthdroi. Ond i feddwl bod dyn ifanc wedi gorfod treulio’r holl amser, a gwneud yr holl ymdrech, gan waethygu ei iselder, a hynny yn 2016, yn y wlad hon heddiw.

Felly, dyna realiti’r mesurau caledi a gyflwynwyd gan San Steffan. Rwy’n credu ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru, ar bob un ohonom yma yn y Cynulliad, i wneud popeth yn ein gallu i dynnu sylw at beth yn union sy’n digwydd. Mae Araith y Frenhines eleni yn cynnwys rhai pethau y gallwn eu canmol—rwy’n cefnogi’r doll ar ddiodydd meddal ac rwy’n credu bod rhai pethau da ynglŷn â mabwysiadu sydd angen eu cyflwyno yng Nghymru—ond nid ydynt yn mynd i’r afael â’r problemau enfawr rydym yn eu gweld yn y gymdeithas heddiw. Mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, rwy’n credu, wedi ailbwysleisio’r problemau hynny.

Felly, i gloi, Lywydd, rwy’n credu bod Araith y Frenhines yn cynnig golwg gul iawn ar yr hyn sy’n digwydd yn y gymdeithas yma yng Nghymru heddiw—cyfle arall a gollwyd.

Hoffwn i estyn croeso i’r Ysgrifennydd Gwladol, yn ogystal â dweud, er bod croeso iddo fe bob tro yn y Cynulliad, fod y ddadl yma heddiw yn edrych yn eithriadol o ddibwrpas, mae angen dweud, nid yn unig gan fod pwrpas y ddadl yn cael ei ddiddymu ym Mil Cymru, ond oherwydd, fel sydd wedi cael ei grybwyll gan sawl siaradwr erbyn hyn, fod y tirlun gwleidyddol wedi newid mor drawiadol ers Araith y Frenhines fel nad oes modd, a dweud y gwir, i gymryd y ddadl yma o ddifri ynglŷn â phwrpas y Llywodraeth yn San Steffan, fel y mae wedi’i osod allan yn Araith y Frenhines, o ran strategaeth ar gyfer y flwyddyn nesaf. Rŷm ni i gyd yn derbyn bod yna newid Prif Weinidog a bod yna newid gwleidyddol, ac felly bod llawer o bethau, hyd yn oed y pethau pitw, a oedd yn Araith y Frenhines heb fawr o gyfle i gael eu cyflawni yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, gan fod y Llywodraeth gyfan yn mynd i ganolbwyntio ar Brexit a’r anghenion i ddarparu ar gyfer hynny. Dyna beth oedd pwrpas gwelliannau Plaid Cymru heddiw. Byddwn i’n licio jest amlinellu ychydig ar y gwelliant sy’n trafod yn arbennig cyfraith Ewrop a pharhad cyfraith Ewrop.

Wrth ymateb i Araith y Frenhines dros ddau fis yn ôl, roedd ein Haelodau Seneddol ni yn San Steffan wedi cynnig y dylai Araith y Frenhines fod wedi cynnwys Bil pwrpasol ar gyfer Brexit. Felly, roeddem ni’n broffwydol iawn fel Aelodau Seneddol ein bod am weld Bil a oedd yn gosod allan, pe bai Brexit yn digwydd, beth fyddai’n digwydd i gronfeydd strwythurol a beth fyddai’n digwydd i’r arian sydd yn dod o ran taliadau fferm sengl a’r polisi amaeth cyffredinol—felly, roeddem ni’n barod ar gyfer hynny—a hefyd yn dweud y dylai fod yna ddarpariaeth ddeddfwriaethol ar gyfer strategaeth y tu ôl i gronfeydd strwythurol a beth oedd pwrpas, felly, datblygu polisi amaeth. Rŷm ni i gyd yn gwybod nad yw polisi amaeth yn benodol yn bolisi cyffredin trwy wledydd Prydain o gwbl—mae’r polisi’n wahanol yng Nghymru, Lloegr, Gogledd Iwerddon a’r Alban. Felly, roeddem ni am weld Bil o’r fath yn yr Araith y Frenhines wreiddiol. Ni chafwyd hynny, ond cafwyd, yn ystod ymgyrch y refferendwm, nifer o addewidion gan y bobl a oedd yn ymgyrchu dros adael yr Undeb Ewropeaidd y byddai’r arian yn parhau, y byddai’r gyllideb yn parhau ac y byddai modd dal i ariannu cronfeydd strwythurol a’r arian polisi amaethyddol. Felly, rŷm ni yn gobeithio nawr y bydd Llywodraeth San Steffan yn ymateb i’r her yna drwy osod allan sut bydd hyn yn digwydd.

Yr ail elfen yn hyn, wrth gwrs, yw y ffaith ein bod ni, dros 40 mlynedd, wedi plethu ein cyfraith ni â chyfraith Ewrop. Mae nifer o bobl wedi dehongli hynny fel Ewrop yn dweud wrthym ni beth i’w wneud. Rwy’n ei ddehongli fel deddfu ar y cyd ag Ewrop. Nid oes modd amlinellu popeth mewn araith y prynhawn yma, ond ymysg y pethau sydd yn rhan o gyfraith Prydain a chyfraith Cymru erbyn hyn yw’r nifer o ddarpariaethau ar gyfer oriau gwaith gweithwyr. Fe soniodd yr Ysgrifennydd Gwladol ein bod yn cael derbyn y dreth dirlenwi, a’i bod yn cael ei datganoli i Gymru, ond, wrth gwrs, mae’r dreth dirlenwi yn deillio o gyfarwyddyd tirlenwi gan yr Undeb Ewropeaidd yn y pen draw. Mae nifer o ddatblygiadau ynni adnewyddadwy sy’n digwydd yng Nghymru hefyd o dan gyfarwyddyd gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae gan y Gymraeg statws cyd-swyddogol yn yr Undeb Ewropeaidd nad oes ganddi yn San Steffan. Mae hynny’n rhywbeth i’w gofio. Mae gennym gynllun difa diciâu mewn gwartheg sydd wedi’i ddatblygu ar y cyd â’r Undeb Ewropeaidd, ac mae yna wir berig, nid yn unig y bydd arian yn cael ei golli o’r cynllun hwnnw ond hefyd y bydd Ewrop yn dechrau edrych o’r newydd ar yr ardaloedd o Gymru sy’n dioddef o TB mewn gwartheg ac efallai’n dechrau amau a oes statws glân gan Gymru. Oherwydd, yn y cyd-destun Ewropeaidd, rydym yn wlad sy’n dioddef yn drwm o TB mewn gwartheg ar adegau.

Felly, mae’r pethau yma ymysg y ffordd rŷm ni wedi ffurfio a deddfu dros Gymru dros y 40 mlynedd diwethaf, naill ai o dan San Steffan neu o dan y Cynulliad. Felly, mae’n rhwym, rwy’n meddwl, ar y Llywodraeth yn San Steffan i egluro sut y byddwn ni’n awr yn mynd ati i ddarparu yn y meysydd yma. Hefyd, y peth syml, wrth gwrs, yw dweud a datgan yn glir iawn bod cyfraith Ewrop yn parhau nes ei bod wedi cael ei diddymu’n benodol gan y Cynulliad hwn neu, yn achos deddfau sy’n briodol, gan San Steffan.

I orffen, ac ynghlwm â’r cwestiwn yma, rwyf eisiau dychwelyd hefyd i’r ffaith bod angen neges glir a chryf, a chyfeiriodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn lled at hynny, fod dinasyddion o’r Undeb Ewropeaidd i’w croesawu yng Nghymru, yn cyfrannu’n fawr at ein gwasanaeth iechyd a’n heconomi ni, a bod modd iddyn nhw aros, heb unrhyw amheuaeth o gwbl, yn achos teuluoedd ac unigolion, fod gofyniad iddyn nhw ddychwelyd i wledydd eraill.

I would like to welcome the Secretary of State, as well as tell him that, although he’s always welcome in this Assembly, this debate today looks extremely pointless, I have to say, not only because the purpose behind the debate is done away with in the Wales Bill, but also, as has been mentioned by many speakers this afternoon, because the political landscape has changed so drastically since the Queen’s Speech that it’s not possible to take this debate seriously in terms of the purpose of the UK Government, as set out in the Queen’s Speech, in terms of a strategy for the next year. We all accept that there will be a change of Prime Minister and a great deal of political change, and that many of the things, even the minor things, in the Queen’s Speech won’t have much chance of being delivered over the next year or two, as the Government as a whole will be concentrating on Brexit and the need to make provisions for that. And that was the purpose of the Plaid Cymru amendments today. I would just like to expand on those amendments, which particularly look at EU law and the continuation of EU law.

In responding to the Queen’s Speech over two months ago, our Members of Parliament in Westminster proposed that the Queen’s Speech should have included a purpose-drafted Brexit Bill. So, our Members of Parliament did want to see a Bill that would set out, if Brexit were to occur, what would happen to the structural funds and what would happen to the funding available through the single farm payments and the common agricultural policy—so, we were prepared for that—and we also said that there should be some legislative provision for a strategy to underpin structural funds and the purpose of developing a new agricultural policy. We all know that agricultural policy is not a common policy across the UK—the policy is different in Wales, England, Northern Ireland and Scotland. So, we did want to see such a Bill in the original Queen’s Speech. That didn’t appear, but, during the referendum campaign, there were a number of pledges made by those campaigning for Brexit that the funding would remain in place and that it would still be possible to fund structural funds and the common agricultural policy. So, we do now hope that the Westminster Government will respond to that challenge by setting out how that will work.

The second element of this, of course, is the fact that, over 40 years, we have incorporated EU law with our law. Many people have interpreted that as Europe telling us what to do. Well, I see it as legislating jointly with Europe. It’s not possible to outline all the details in a speech this afternoon, but among those things that are now part of both UK law and Welsh law are a number of provisions in terms of working hours. The Secretary of State mentioned that we are to receive powers over landfill tax, but, of course, landfill tax comes from an EU landfill directive. There are a number of renewable energy developments in Wales that are also subject to European directives, and the Welsh language has a co-official status in the European Union that it doesn’t have in Westminster. And that is something that we should bear in mind. We have a bovine TB policy that has been developed jointly with the European Union, and there is a real danger, not only that funding will be lost but also that Europe will start to look anew at those areas of Wales where bovine TB is prevalent and will start to question whether Wales has clean status. Because, in the European context, we are a country that suffers a great deal as a result of bovine TB at certain times and in certain areas.

So, these things have been part and parcel of the way that we’ve legislated in Wales over the past 40 years, either under Westminster or the Assembly. So, I do think that the Westminster Government is duty-bound to explain how we will now make provision in these areas, and, of course, the simple thing to state clearly is that European law should remain in place until it has been specifically revoked, either by this Assembly or, in terms of relevant legislation, by Westminster.

To conclude, and related to this question, I want to return to the fact that we need a clear, robust message, and the Secretary of State made some reference to it, but we do need a clear statement that European Union citizens are welcome in Wales, that they make a great contribution to our health service and our economy, and that they should be allowed to stay without any barrier and, in terms of individuals and families, for there to be no requirement for them to return to other nations.

When the UK coalition Government came into office in 2010, the need to rescue the economy was urgent. Britain had suffered the deepest recession since the second world war and had the second biggest structural deficit of any advanced economy. Unemployment had increased by nearly half a million. Keynesian economics advocates deficit spending when an economy is suffering, but it also advocates cutting back on Government outlay in the boom times. But Gordon Brown had broken the cycle, pretending there was an end to boom and bust. After all, borrowers borrow, but lenders set the terms: the lesson facing countries that thought they could borrow their way out of bust.

When Gordon Brown opened Lehman Brothers London headquarters in 2004, he said:

‘I would like to pay tribute to the contribution you and your company make to the prosperity of Britain.’

Of course, their 2008 collapse triggered credit crunch.

The National Audit Office reported that Mr Brown’s Treasury was warned three years before Northern Rock nearly went bust that it needed to set up emergency plans to handle a banking crisis but did nothing about it.

Before the credit crunch, the International Monetary Fund said that the UK banking system was more exposed to sub-prime debts than anywhere else in the world. After credit crunch, the Financial Services Authority reported sustained political emphasis by the then Labour Government on the need for the FSA to be light touch in its approach, and we are all, of course, still paying the price.

Austerity is defined in my dictionary as not having enough money. It is, therefore, an inheritance not a choice. Realistic assessments about the state of the UK economy involve taking difficult decisions to reduce the deficit and control spending. In the real financial world, the solution is to reduce overspend and then generate budget surplus, providing security now and insurance against future down-turns.

If faster deficit reduction had been pursued, cuts would have been higher. If slower deficit reduction had been pursued, interest rates and cuts would have been higher. Thanks to the hard work of people in Wales and across the UK, the deficit is down by two thirds, there are almost 2.9 million more private sector jobs, and there are over 900,000 more businesses. In response to both this and recent developments, we’ve had the classic Carwyn cocktail of bunkum, bluster, bully and blame, when, instead, we need to work together to achieve the best possible outcomes, embrace opportunities and deliver a new and more suitable way of tackling Wales’s poverty, worklessness and prosperity gap with the rest of Britain.

We must tackle the barriers to opportunity and, at the heart of the Queen’s Speech are major changes to help spread life chances to everyone. The Digital Economy Bill, as we heard, will give every household the legal right to a fast broadband connection. The requirements in the neighbourhood planning and infrastructure Bill, relating to the national infrastructure commission to deliver jobs and growth, will apply to Wales, as will provisions applying to adoption in the Children and Social Work Bill. The prison and courts reform Bill will bring about the biggest reform of our prisons since Victorian times, ensuring they’re not just a place of punishment, but also rehabilitation, so that everyone has the chance to get back on the right track. The lifetime savings Bill will help people to save and make plans for the future, especially the young and those on low incomes.

The counter-extremism and safeguarding Bill gives law-enforcement agencies new powers to protect vulnerable people, including children, from extremist propaganda and to promote shared values of tolerance and respect. The criminal finances Bill will include a new criminal offence for corporations that fail to stop staff facilitating tax evasion.

Although the Policing and Crime Bill relates mainly to non-devolved matters extending to Wales, the Welsh Government has laid a legislative consent memorandum in relation to clauses of the Bill that it considers do relate to devolved matters. This includes strengthening the protections for persons under investigation and further safeguards children and young people from sexual exploitation. I therefore hope the Assembly will support that. The Bill also provides the police with powers to remove a person who appears to be suffering from a mental disorder to a place of safety and prevents the use of police cells as a place of safety for any person under 18 years. Thankfully, however, it does not include the devolution of policing. As former Labour UK Government Minister Kim Howells said on Monday, the idea that Wales is isolated from Britain is nationalist claptrap, and Carwyn Jones is out of touch with how most people in Wales think.

Pan ddaeth Llywodraeth glymblaid y DU i rym yn 2010, roedd yr angen i achub yr economi yn un brys. Roedd Prydain wedi dioddef y dirwasgiad gwaethaf ers yr ail ryfel byd ac roedd ganddi’r diffyg strwythurol mwyaf ond un o’r holl economïau datblygedig. Roedd diweithdra wedi cynyddu bron i hanner miliwn. Mae economeg Keynesaidd yn argymell gwario ar fenthyciadau pan fydd economi yn dioddef, ond mae hefyd yn argymell cwtogi ar wariant y Llywodraeth yn ystod cyfnodau o ffyniant. Ond roedd Gordon Brown wedi torri’r cylch, gan esgus bod yna ben draw i ffynnu a methu. Wedi’r cyfan, mae’r rhai sy’n benthyg yn benthyg, ond y rhai sy’n rhoi benthyg sy’n gosod y telerau: dyna’r wers sy’n wynebu gwledydd a gredai y gallent fenthyg i osgoi methu.

Pan agorodd Gordon Brown bencadlys Lehman Brothers yn Llundain yn 2004, dywedodd:

Hoffwn dalu teyrnged i’r cyfraniad rydych chi a’ch cwmni yn ei wneud i ffyniant Prydain.

Wrth gwrs, arweiniodd eu cwymp yn 2008 at y wasgfa gredyd.

Adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol fod Trysorlys Mr Brown wedi cael rhybudd dair blynedd cyn i Northern Rock ddod yn agos at fynd i’r wal yn dweud bod angen iddo sefydlu cynlluniau brys i ymdrin ag argyfwng bancio ond ni wnaethant ddim am y peth.

Cyn y wasgfa gredyd, dywedodd y Gronfa Ariannol Ryngwladol fod system fancio’r DU yn fwy agored i ddyledion eilaidd nag unman arall yn y byd. Ar ôl y wasgfa gredyd, adroddodd yr Awdurdod Gwasanaethau Ariannol fod y Llywodraeth Lafur ar y pryd yn rhoi pwyslais gwleidyddol parhaus ar yr angen i’r Awdurdod Gwasanaethau Ariannol beidio â bod yn rhy llawdrwm, ac rydym i gyd, wrth gwrs, yn dal i dalu’r pris.

Mae fy ngeiriadur yn diffinio caledi fel bod heb ddigon o arian. Felly, etifeddiaeth ydyw yn hytrach na dewis. Mae asesiadau realistig o gyflwr economi’r DU yn ymwneud â gwneud penderfyniadau anodd i leihau’r diffyg a rheoli gwariant. Yn y byd ariannol go iawn, yr ateb yw lleihau gorwariant a chynhyrchu gwarged cyllidebol, gan ddarparu diogelwch yn awr a sicrwydd yn erbyn dirywiad yn y dyfodol.

Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn gyflymach, byddai’r toriadau wedi bod yn fwy. Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn arafach byddai cyfraddau llog wedi bod yn uwch a’r toriadau wedi bod yn fwy. Diolch i waith caled pobl yng Nghymru a ledled y DU, mae’r diffyg wedi gostwng ddwy ran o dair, ceir bron i 2.9 miliwn yn fwy o swyddi yn y sector preifat, a cheir dros 900,000 yn fwy o fusnesau. Mewn ymateb i hyn a datblygiadau diweddar, rydym wedi cael y coctel Carwyn clasurol o sothach, stŵr, bwlio a beio, pan fo angen i ni, yn lle hynny, weithio gyda’n gilydd i sicrhau’r canlyniadau gorau posibl, manteisio ar gyfleoedd a darparu ffordd newydd a mwy addas o drechu tlodi a diweithdra yng Nghymru, yn ogystal â’r bwlch ffyniant rhyngom ni a gweddill Prydain.

Mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â’r rhwystrau i gyfloedd ac yn ganolog i Araith y Frenhines mae newidiadau mawr i helpu i ledaenu cyfleoedd bywyd i bawb. Bydd Bil yr Economi Ddigidol, fel y clywsom, yn rhoi hawl gyfreithiol i bob aelwyd gael cysylltiad band eang cyflym. Bydd y gofynion yn y Bil cynllunio a seilwaith cymdogaethau, sy’n ymwneud â’r comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer darparu swyddi a thwf, yn gymwys i Gymru, fel y bydd darpariaethau sy’n ymwneud â mabwysiadu yn y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol. Bydd y Bil diwygio’r carchardai a’r llysoedd yn cyflwyno’r diwygiadau mwyaf a welwyd i’n carchardai ers oes Fictoria, gan sicrhau nad llefydd ar gyfer cosbi’n unig yw’r rhain ond hefyd i adsefydlu troseddwyr, er mwyn rhoi cyfle i bawb fynd yn ôl ar y trywydd iawn. Bydd y Bil cynilion oes yn helpu pobl i gynilo a gwneud cynlluniau ar gyfer y dyfodol, yn enwedig pobl ifanc a phobl ar incwm isel.

Mae’r Bil gwrth-eithafiaeth a diogelu yn rhoi pwerau newydd i asiantaethau gorfodi’r gyfraith i ddiogelu pobl sy’n agored i niwed, gan gynnwys plant, rhag propaganda eithafol ac i hyrwyddo gwerthoedd cyffredin goddefgarwch a pharch. Bydd y Bil arian troseddol yn cynnwys trosedd newydd i gorfforaethau sy’n methu ag atal staff rhag hwyluso osgoi talu treth.

Er bod y Bil Heddlua a Throsedd yn ymwneud yn bennaf â materion nad ydynt wedi’u datganoli yn ymestyn i Gymru, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â chymalau o’r Bil y mae’n ystyried eu bod yn berthnasol i faterion datganoledig. Mae hyn yn cynnwys cryfhau diogelwch i bobl sy’n destun ymchwiliad ac mae’n sicrhau diogelwch pellach i blant a phobl ifanc rhag camfanteisio rhywiol. Rwy’n gobeithio felly y bydd y Cynulliad yn cefnogi hynny. Mae’r Bil hefyd yn rhoi pwerau i’r heddlu symud person sy’n ymddangos fel pe bai’n dioddef o anhwylder meddyliol i le diogel ac yn atal defnyddio celloedd yr heddlu fel man diogel ar gyfer unrhyw berson o dan 18 oed. Diolch byth, fodd bynnag, nid yw’n cynnwys datganoli plismona. Fel y dywedodd cyn-Weinidog Llywodraeth Lafur y DU Kim Howells ddydd Llun, mae’r syniad fod Cymru wedi’i hynysu oddi wrth Brydain yn sothach cenedlaetholgar, ac mae Carwyn Jones wedi colli gafael ar sut y mae’r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn meddwl.

Harold Wilson used to say that a week is a long time in politics. Well, it seems like a political lifetime ago, as has already been referenced, when the Queen’s Speech was delivered to Parliament on 18 May 2016. Outside of the many economic, trade and societal issues we now face, it is inevitable for Wales that attention focuses now on the Wales Bill. There is no doubt that the new Bill is to be welcomed in comparison with the previous draft Bill that was published last October. However, we are once again faced with continuing outstanding issues. Most notably, the Bill does not include the devolution of policing, and teachers’ pay also remains a strong reservation in the Bill, due to continuing discussions on the funding transfer needed to support devolution. This does need rectification. I know that the First Minister and the Welsh Government continue to press and encourage parliamentary debate and scrutiny on these matters. It should not need saying that Wales simply demands fairness and respect from the UK Government—respect and fairness that must be mutually reciprocal.

Equally, it makes little or no sense to mum and dad on Blackwood High Street or to constitutional lawyers that the devolution of powers throughout the United Kingdom appears to be so fragmented and ad hoc. The UK Government, again today, has advocated metro mayors, as has been referenced, that will see invested in the hands of just one person powers over policing. Yet, the entire National Assembly for Wales is to continue to be denied such devolution of powers, and there is no logic to this.

I was struck by the comments in the Chamber yesterday of my friend Huw Irranca-Davies, the Member for Ogmore, Chair of the constitutional and legislative committee. He stated that, despite being invited before the committee, the Secretary of State for Wales had, so far, not accepted the invitation to attend. While it is good to see the Secretary of State for Wales address us today—a right, incidentally, that the Wales Bill will remove—it is important that communication and co-operation between the UK Government and the Welsh Government is the best that it possibly can be, and based on mutual respect, as the Welsh Labour Government has always sought to proceed for the process of devolution through cross-party consensus, where this is possible.

It is difficult to comprehend and understand why the Wales Bill was rushed, especially when you consider that discussions between officials in the UK and Welsh Government had not concluded. Also, the current timetable for passage of the Bill is constricted and rushed and provides very little time for much valuable scrutiny. Rushed legislation, as I’m sure everybody in this Chamber is aware, makes for very poor law.

Today I, along with my Welsh Labour colleagues, will be supporting the Plaid Cymru amendments as a matter of principle. The powers offered to Scotland and Northern Ireland should also be offered to Wales. The First Minister has consistently argued for that position in this Chamber, and Carwyn Jones has led the way in advocating that we need to move to a more coherent and consistent approach by the UK Government, treating each part of the UK with equal respect. It is no longer workable for twenty-first century Wales to be governed on the basis of an unwritten constitution that has morphed into disparity across and through the various members of the United Kingdom, increasingly divergent to the devolution settlement.

Equally, my constituents have not sent me here to the National Assembly for Wales to endlessly be debating constitutional issues of devolution. They have sent me here—as has already been mentioned—to stand up for their hard-working families, to ensure a better future for our communities, to fight poverty and grow jobs, and get the best possible deal for them. This Queen’s Speech does not deliver that. Let’s be frank, the latest Queen’s Speech was another missed opportunity to address many of the big issues facing Wales and the wider UK. It was a ghost Queen’s Speech delivered in the shadow of the European referendum that the Prime Minister confidently predicted he would win. The editor of PoliticsHome.com, Kevin Schofield, neatly summed up the value of the Prime Minister’s predictions:

‘So basically, ever since David Cameron assured us that "Brits don’t quit", everybody has quit. Except Jeremy Corbyn.’

Today and tomorrow, and the next day, and the week after that, and the month after that, I know that this Welsh Government will not quit in its unstinting determination—that the people of Wales are given the respect and democratic process that they deserve, equal to our fellow citizens throughout our United Kingdom. Diolch, Lywydd.

Roedd Harold Wilson yn arfer dweud bod wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth. Wel, mae’n ymddangos fel oes wleidyddol gyfan yn ôl, fel y crybwyllwyd eisoes, er pan gyflwynwyd Araith y Frenhines i’r Senedd ar 18 Mai 2016. Ar wahân i’r llu o faterion economaidd, masnachol a chymdeithasol rydym yn eu hwynebu yn awr, mae’n anochel i Gymru fod y sylw’n canolbwyntio yn awr ar Fil Cymru. Nid oes amheuaeth fod y Bil newydd i’w groesawu o’i gymharu â’r Bil drafft blaenorol a gyhoeddwyd fis Hydref diwethaf. Fodd bynnag, rydym unwaith eto yn wynebu materion sy’n parhau heb eu datrys. Yn fwyaf nodedig, nid yw’r Bil yn cynnwys datganoli plismona, ac mae cyflogau athrawon hefyd yn parhau i fod yn gymal cadw cadarn yn y Bil, o ganlyniad i drafodaethau parhaus ar y trosglwyddiad ariannol sydd ei angen i gefnogi datganoli. Mae angen cywiro hyn. Gwn fod y Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ac annog dadleuon a chraffu seneddol ar y materion hyn. Ni ddylai fod angen dweud mai’r cyfan y mae Cymru yn ei fynnu gan Lywodraeth y DU yw tegwch a pharch—rhaid cael tegwch a pharch ar y naill ochr a’r llall.

Yn yr un modd, nid yw’n gwneud synnwyr i mam a dad ar Stryd Fawr Coed Duon nac i gyfreithwyr cyfansoddiadol fod datganoli pwerau ledled y Deyrnas Unedig i’w weld mor dameidiog ac ad hoc. Mae Llywodraeth y DU, eto heddiw, wedi argymell meiri metro, fel y crybwyllwyd, a fydd yn arwain at roi pwerau dros blismona yn nwylo un person. Eto i gyd, parheir i wadu datganoli pwerau o’r fath i’r Cynulliad Cenedlaethol cyfan, ac nid oes unrhyw resymeg i hyn.

Cefais fy nharo gan y sylwadau yn y Siambr ddoe gan fy ffrind Huw Irranca-Davies, yr Aelod dros Ogwr, Cadeirydd y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Er bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi cael gwahoddiad i ddod gerbron y pwyllgor, meddai, hyd yn hyn nid oedd wedi derbyn y gwahoddiad i fynychu. Er ei bod yn dda gweld Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ein cyfarch ni heddiw—hawl y bydd y Bil Cymru yn ei diddymu gyda llaw—mae’n bwysig fod cyfathrebu a chydweithredu rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru cystal ag y bo modd iddo fod, ac yn seiliedig ar barch y naill tuag at y llall, gan fod Llywodraeth Lafur Cymru bob amser wedi ceisio bwrw ymlaen â’r broses ddatganoli drwy gonsensws trawsbleidiol, lle bo hynny’n bosibl.

Mae’n anodd amgyffred a deall pam fod Bil Cymru wedi’i frysio, yn enwedig pan ystyriwch nad oedd trafodaethau rhwng swyddogion y DU a Llywodraeth Cymru wedi dod i ben. Hefyd, mae’r amserlen bresennol ar gyfer taith y Bil yn gyfyngedig a brysiog ac nid yw’n rhoi fawr iawn o amser ar gyfer craffu gwerthfawr. Mae deddfwriaeth frysiog, fel rwy’n siŵr y bydd pawb yn y Siambr hon yn gwybod, yn arwain at gyfraith wael iawn.

Heddiw rwyf i, gyda fy nghyd-Aelodau ym Mhlaid Lafur Cymru, yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru fel mater o egwyddor. Dylai’r pwerau a gynigir i’r Alban a Gogledd Iwerddon gael eu cynnig i Gymru hefyd. Mae’r Prif Weinidog wedi dadlau’r safbwynt hwnnw’n gyson yn y Siambr hon, ac mae Carwyn Jones wedi arwain ar hyn drwy ddadlau bod angen i ni symud tuag at ddull mwy cydlynol a chyson o weithredu gan Lywodraeth y DU, dull sy’n trin pob rhan o’r DU gyda pharch cyfartal. Nid yw bellach yn ymarferol i Gymru’r unfed ganrif ar hugain gael ei llywodraethu ar sail cyfansoddiad anysgrifenedig sydd wedi datblygu’n anghyfartal ar hyd a lled y gwahanol aelodau o’r Deyrnas Unedig, ac i gyfeiriad cynyddol wahanol i’r setliad datganoli.

Yn yr un modd, nid yw fy etholwyr wedi fy anfon yma i Gynulliad Cenedlaethol Cymru i drafod materion cyfansoddiadol datganoli yn ddiddiwedd. Maent wedi fy anfon yma—fel y crybwyllwyd eisoes—i frwydro dros eu teuluoedd gweithgar, i sicrhau gwell dyfodol i’n cymunedau, i ymladd yn erbyn tlodi a chreu swyddi, a chael y fargen orau sy’n bosibl iddynt. Nid yw Araith y Frenhines yn cyflawni hynny. Gadewch i ni fod yn onest, roedd Araith ddiweddaraf y Frenhines yn gyfle arall a gollwyd i fynd i’r afael â llawer o’r materion mawr sy’n wynebu Cymru a’r DU yn ehangach. Araith y Frenhines ddisylwedd oedd hi a ddarparwyd yng nghysgod y refferendwm Ewropeaidd y rhagwelai’r Prif Weinidog yn hyderus y byddai’n ei ennill. Mae golygydd PoliticsHome.com, Kevin Schofield, wedi crynhoi gwerth rhagfynegiadau’r Prif Weinidog yn daclus:

Felly yn y bôn, byth ers i David Cameron ein sicrhau nad yw Prydeinwyr yn rhoi’r gorau iddi, mae pawb wedi rhoi’r gorau iddi. Ac eithrio Jeremy Corbyn.

Heddiw ac yfory a thrennydd, a’r wythnos ar ôl hynny, a’r mis ar ôl hynny wedyn, gwn na fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi’r gorau i’w phenderfyniad diwyro i roi i bobl Cymru y parch a’r broses ddemocrataidd y maent yn ei haeddu, yn gydradd â’n cyd-ddinasyddion ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Diolch, Lywydd.

As well as addressing what was in the Queen’s Speech, I think it’s important to consider, as others have done, what was not, and also to note that, of the 30 measures announced, 28 were old announcements. The now obligatory mention of Wales was even shorter than usual, with just one sentence on bringing forward a Wales Bill, something on which we’ve already had pre-legislative scrutiny. It is sad as well to note that neither the Prime Minister nor the leader of the opposition at Westminster mentioned Wales once in their contributions to the debate on the Queen’s Speech in the House of Commons. As we’ve heard, there are several England-and-Wales Bills, a few GB Bills, as well as UK-wide Bills. I think that one thing from this Queen’s Speech that needs considering is how we can implement a new process for such laws that are for England and Wales, or for just GB or the UK-wide ones that can bring together Governments, including the devolved administrations, so that it can be joint working on those Bills, even if they still fall in the reserved category in whatever Wales Bill we end up having enacted.

I hope consideration will be given to some of the ideas in Plaid Cymru’s alternative Queen’s Speech. Simon Thomas has already referred to the need for an EU funding contingency Bill, and I hope that is given serious consideration, and many communities in this country will expect such a Bill. It is clear, I think, that we need a Bill to establish an independent commission to resolve funding disputes between the UK Government and the devolved national Governments. The inequities of the Barnett formula were exposed by the independent Holtham commission many years ago, as well as several other commissions before and since, and the failure to allocate full consequential money to Wales as a result of HS2, as well as other examples, would be resolved and should be resolved in future by an independent commission. Establishing an independent commission is also essential in the context of the emerging debate over the fiscal framework within which the forthcoming tax sharing arrangements between the UK and Welsh Governments will sit.

As noted by the Wales Governance Centre, an independent adjudication commission should therefore be an essential component in the UK’s emerging fiscal framework. The Bingham Centre report proposed that this body, or another independent body, be responsible for adjudication in the event of disputes between Governments that cannot be resolved through joint ministerial processes—and if there’s one thing we’ve learned from this debate today, it is quite possible, I would suggest, that, in the future, there may be one or two disputes between two Governments.

In the Queen’s Speech, we would have welcomed a broadcasting Bill that would finally devolve responsibility, or part responsibility, for broadcasting to Wales. That would establish a BBC trust for Wales as part of a more federal BBC at a UK level. And, of course, as part of this broadcasting Bill, we would have welcomed that the responsibility for S4C be transferred to this National Assembly for Wales, as well as funding for the channel that is currently with the Department for Culture, Media and Sport at Whitehall.

Other Members have mentioned the responsibility for policing. We would very much have welcomed the devolution of policing as part of the Wales Bill or as part of separate policing legislation. The recent police and crime commissioner election results have resulted in all four of Wales’s PCCs supporting the devolution of policing, as well as a majority of parties in this National Assembly having stood on platforms for the devolution of policing.

Plaid Cymru believes that there is a better way of delivering prison reform, and, as I mentioned in my opening remarks, that is something that will be an England-and-Wales matter, an England-and-Wales Bill, and I very much hope that the Secretary of State can give a firm commitment that, if we’re not going to see the devolution of prisons any time soon, this legislature and the Welsh Government are involved in the pre-legislative process as further Bills move forward on policing.

Plaid Cymru would have welcomed, as I’m sure many other parties would have, a Bill to transfer responsibility, finally, for the Severn bridges to the Welsh Government when they revert back to public ownership. As a Member representing the South Wales East region, I can say that that would have been warmly welcomed in our communities. This would have enabled the Welsh Government and the National Assembly to decide on the appropriate level of charge, if any, which is at a current high rate and is a detriment to the Welsh economy.

There are elements that have been mentioned by others that Plaid Cymru welcomes in the Queen’s Speech, including the sugary drinks levy—something that was floated by Plaid Cymru some time ago and ridiculed by people who have now had a Damascene conversion. I hope, in closing, that, over the coming months, Westminster can deliver on its promise of a respect agenda between the two Governments that govern the country. We are yet to see that being fully born, I suspect. Thank you.

Yn ogystal â mynd i’r afael â’r hyn a gafodd ei ddweud yn Araith y Frenhines, rwy’n credu ei bod yn bwysig ystyried, fel y mae eraill wedi’i wneud, yr hyn na chafodd ei ddweud, a hefyd i nodi bod 28 o’r 30 Bil a gyhoeddwyd yn hen gyhoeddiadau. Roedd y sylw i Gymru, sydd bellach yn orfodol, yn fyrrach nag arfer hyd yn oed, gyda brawddeg yn unig ar gyflwyno Bil Cymru, rhywbeth rydym eisoes wedi craffu arno cyn y broses ddeddfu. Mae’n drist nodi hefyd na chrybwyllwyd Cymru unwaith gan y Prif Weinidog nac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan yn eu cyfraniadau i’r ddadl ar Araith y Frenhines yn Nhŷ’r Cyffredin. Fel y clywsom, mae yna nifer o Filiau Cymru-a-Lloegr, ychydig o filiau Prydain, yn ogystal â Biliau ar gyfer y DU gyfan. Rwy’n credu mai un peth sydd angen ei ystyried yn dilyn Araith y Frenhines eleni yw sut y gallwn weithredu proses newydd ar gyfer deddfau o’r fath sydd ar gyfer Cymru a Lloegr, neu ar gyfer Prydain yn unig neu’r DU gyfan sy’n gallu dod â Llywodraethau at ei gilydd, gan gynnwys y gweinyddiaethau datganoledig, fel y gellir cydweithio ar y Biliau hynny, hyd yn oed os ydynt yn parhau i fod yng nghategori materion a gedwir yn ôl ym mha bynnag Fil Cymru a ddaw i rym yn y pen draw.

Rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth i rai o’r syniadau yn Araith y Frenhines amgen Plaid Cymru. Mae Simon Thomas eisoes wedi cyfeirio at yr angen am Fil cronfeydd wrth gefn yr EU, ac rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth ddifrifol iddo, a bydd nifer o gymunedau yn y wlad hon yn disgwyl Bil o’r fath. Mae’n amlwg, rwy’n credu, ein bod angen Bil i sefydlu comisiwn annibynnol i ddatrys anghydfodau cyllido rhwng Llywodraeth y DU a’r Llywodraethau cenedlaethol datganoledig. Datgelwyd annhegwch fformiwla Barnett gan gomisiwn annibynnol Holtham flynyddoedd lawer yn ôl, yn ogystal â nifer o gomisiynau eraill cyn ac ar ôl hynny, a byddai’r methiant i ddyrannu arian canlyniadol llawn i Gymru o ganlyniad i HS2, yn ogystal ag enghreifftiau eraill, yn cael eu datrys, fel y dylent gael eu datrys, gan gomisiwn annibynnol yn y dyfodol. Mae sefydlu comisiwn annibynnol hefyd yn hanfodol yng nghyd-destun y ddadl sy’n dod i’r amlwg ynglŷn â’r fframwaith cyllidol a fydd yn cynnwys y trefniadau rhannu treth sydd ar y gorwel rhwng y DU a Llywodraeth Cymru.

Fel y nodwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, dylai comisiwn dyfarnu annibynnol fod yn elfen hanfodol felly yn y fframwaith cyllidol sy’n dod i’r amlwg ar gyfer y DU. Cynigiodd adroddiad Canolfan Bingham mai’r corff hwn, neu gorff annibynnol arall, fydd yn gyfrifol am ddyfarnu mewn achosion o anghydfod rhwng Llywodraethau na ellir eu datrys drwy brosesau gweinidogol ar y cyd—ac os oes un peth rydym wedi’i ddysgu o’r ddadl hon heddiw, mae’n eithaf posibl, buaswn yn awgrymu, y ceir anghydfod neu ddau rhwng dwy Lywodraeth yn y dyfodol.

Yn Araith y Frenhines, byddem wedi croesawu Bil darlledu a fyddai o’r diwedd yn datganoli’r cyfrifoldeb, neu ran o’r cyfrifoldeb, dros ddarlledu yng Nghymru. Byddai hynny’n sefydlu ymddiriedolaeth y BBC ar gyfer Cymru fel rhan o gorff BBC mwy ffederal ar lefel y DU. Ac wrth gwrs, fel rhan o’r Bil darlledu hwn, byddem wedi croesawu gweld y cyfrifoldeb dros S4C yn cael ei drosglwyddo i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, yn ogystal â chyllid ar gyfer y sianel sydd ar hyn o bryd gyda’r Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn Whitehall.

Mae Aelodau eraill wedi sôn am y cyfrifoldeb dros blismona. Byddai datganoli plismona fel rhan o Fil Cymru, neu fel rhan o ddeddfwriaeth blismona ar wahân, wedi cael croeso mawr gennym. Mae canlyniadau etholiadau comisiynwyr heddlu a throseddu yn ddiweddar wedi arwain at sefyllfa lle mae pedwar Comisiynydd Heddlu a Throseddu Cymru yn datgan eu bod yn cefnogi datganoli plismona, yn ogystal â’r ffaith fod y mwyafrif o’r pleidiau yn y Cynulliad Cenedlaethol wedi cefnogi datganoli plismona.

Mae Plaid Cymru yn credu bod ffordd well o gyflwyno diwygiadau i garchardai, ac fel y soniais yn fy sylwadau agoriadol, mae hynny’n rhywbeth a fydd yn fater Cymru-a-Lloegr, yn Fil Cymru-a-Lloegr, ac rwy’n gobeithio’n fawr iawn y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gallu rhoi ymrwymiad pendant, os na fydd carchardai’n cael eu datganoli yn fuan, y bydd y ddeddfwrfa hon a Llywodraeth Cymru yn cael eu cynnwys ar y cam cyn y broses ddeddfu wrth i Filiau pellach symud ymlaen ar blismona.

Byddai Plaid Cymru wedi croesawu Bil, fel llawer o bleidiau eraill rwy’n siŵr, i drosglwyddo cyfrifoldeb, o’r diwedd, dros bontydd Hafren i Lywodraeth Cymru pan fyddant yn dychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus. Fel Aelod sy’n cynrychioli rhanbarth Dwyrain De Cymru, gallaf ddweud y byddai hynny wedi cael croeso cynnes yn ein cymunedau. Byddai hyn wedi galluogi Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol i benderfynu ar y lefel briodol o dâl, os o gwbl, sydd ar gyfradd uchel ar hyn o bryd ac sy’n niweidiol i economi Cymru.

Ceir ambell elfen a grybwyllwyd gan eraill y mae Plaid Cymru yn eu croesawu yn Araith y Frenhines, gan gynnwys y doll ar ddiodydd meddal—rhywbeth a gynigwyd gan Blaid Cymru beth amser yn ôl ac a wawdiwyd gan bobl sydd bellach wedi cael tröedigaeth Ddamascaidd. Rwy’n gobeithio, wrth gloi, y bydd San Steffan dros y misoedd nesaf yn gallu cyflawni ei addewid o agenda o barch rhwng y ddwy Lywodraeth sy’n rheoli’r wlad. Rwy’n amau nad ydym eto wedi gweld hwnnw’n datblygu’n llawn. Diolch.

If I can just ask about the draft Wales Bill aspect of this Queen’s Speech, Secretary of State, Members of this Chamber will be well aware of my concerns regarding tax devolution, or, rather, the subsequent reductions that will be made to the block grant once tax devolution has occurred. We accept it’s pretty straightforward in the first year, with a portion of income tax being raised here, but, in subsequent years, we do have to have a mechanism, as the Secretary of State will know, for indexing, and factors such as population and inflation will need to be taken into account. So, Secretary State, this is a complex area, and I’ve no doubt that a mechanism will be devised, but I think what this Chamber wants to have is confidence that that mechanism will be one that serves the people of Wales as best as is possible. In Scotland, the issue of population change was taken into account with the mechanism decided on there. It was decided that that should not be part of the risk borne by the Scottish Government in terms of the Scottish proportion of income tax, and I think we would hope for the same arrangements here. I wonder if you could give us some clarity on thinking and discussions with the Treasury in terms of the mechanisms that are being looked at. And, please, take this assurance, Secretary of State: it’s not that we don’t trust you; we just trust you a little bit more than the Treasury.

Os caf ofyn ynglŷn ag elfen y Bil Cymru drafft yn Araith y Frenhines, Ysgrifennydd Gwladol, bydd Aelodau’r Siambr hon yn ymwybodol iawn o fy mhryderon ynghylch datganoli treth, neu’n hytrach, y gostyngiadau dilynol a wneir yn y grant bloc ar ôl datganoli treth. Rydym yn derbyn ei fod yn eithaf syml yn y flwyddyn gyntaf, gyda chyfran o dreth incwm yn cael ei chodi yma, ond yn y blynyddoedd dilynol, mae’n rhaid i ni gael mecanwaith, fel y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwybod, ar gyfer mynegeio, a bydd angen ystyried ffactorau megis poblogaeth a chwyddiant. Felly, Ysgrifennydd Gwladol, mae hwn yn faes cymhleth, ac nid oes amheuaeth gennyf y caiff mecanwaith ei ddyfeisio, ond rwy’n credu mai’r hyn y mae’r Siambr hon ei eisiau yw hyder y bydd y mecanwaith hwnnw yn un a fydd yn gwasanaethu pobl Cymru cystal ag y bo modd. Yn yr Alban, cafodd mater y newid yn y boblogaeth ei ystyried wrth benderfynu ar y mecanwaith yno. Penderfynwyd na ddylai hynny fod yn rhan o’r risg i Lywodraeth yr Alban mewn perthynas â chyfran yr Alban o dreth incwm, ac rwy’n credu y byddem yn gobeithio cael yr un trefniadau yma. Tybed a allech roi rhywfaint o eglurder i ni ar y meddylfryd a’r trafodaethau gyda’r Trysorlys o ran y mecanweithiau sy’n cael eu hystyried. Ac os gwelwch yn dda, Ysgrifennydd Gwladol, cymerwch sicrwydd o hyn: nid yw’n fater o ddiffyg hyder ynoch chi; mae gennym ychydig bach mwy o hyder ynoch chi nag sydd gennym yn y Trysorlys, dyna’i gyd.

I welcome very much the Secretary of State here today, and I would genuinely welcome him back again so that the Constitutional and Legislative Affairs Committee, which I now Chair, can constructively engage on scrutiny and, indeed, help him improve the Wales Bill. Now, they may not discuss this ad nauseam in the Dog and Duck, but I’m more than happy to buy him a pint in the Mountain Hare in Brynna if he accepts our invitation; maybe even two, Secretary of State, and I’ve never bought two drinks for anybody. [Interruption.] Not for all of you. [Laughter.]

None of us, surely, want to end up with a Bill that does, indeed, give some neat steps forward for Wales, but has some worrying unintended consequences that could even roll back the devolution settlement. Our committee—I want to pay tribute here to committee members past and present, and previous Chairs as well—has been taking extensive evidence from expert witnesses, and we’ll continue receiving evidence throughout the summer. There has been a cautious welcome for some of the changes made since the original draft Bill, which was universally derided, but some common and serious concerns are already becoming clear.

Despite categorical reassurances from the Secretary of State for Wales, witnesses to the committee have raised concerns that the new justice impact assessments may, when used in concert with existing powers currently available to the Secretary of State, be used to veto future made-in-Wales legislation. This raises the possibility that this provision extends, or at least reinforces, the ability of the UK Government to impede the will of the Welsh Government and of this National Assembly. It has been proposed that these JIAs serve no useful purpose, or could even be harmful to the interests of Wales, and, therefore, it is proposed that they should be dropped.

The Bill proposes that we move to a reserved-powers model, of the sort that is used in Scotland, but not identical, where the Welsh Government would be able to legislate on any matter not expressly reserved to the UK Parliament. The original draft Bill was heavily criticised for drawing that list of reservations so widely that it reduced, clearly, the ability of Wales to legislate on many matters. But, even now, witnesses are telling us that the full spirit of the reserved-powers model is not self-evident, and there are widespread concerns that some of the reserved powers could actually roll back devolution. That wouldn’t be acceptable, Secretary of State, so changes will have to be considered and made.

To alleviate concerns over how to deal with the ongoing evolution of a body of law that is made in Wales or relates to Wales, and the implications of this for a distinct, though not necessarily separate, jurisdiction, the Secretary of State for Wales has established the justice in Wales working group. Indeed, this approach would, of course, be welcome. But our committee is hearing that the First Minister of Wales and the Welsh Government have not been invited to set the terms of reference and have not yet been formally invited to participate, and the working group will only report to UK Ministers and not to the Welsh Government. Yet, with a rethink, I would say to the Secretary of State for Wales that a standing group considering the growth in Wales’s legislation over time has real merit, but only if the Welsh Government is directly involved.

There is more, of course, and this is why we’ve asked the Secretary of State for Wales to appear before us to share his thinking, I have to say, and to consider what leading constitutional and legal experts have told us must change. One of the expert witnesses told the committee that a Wales Bill needs to be ‘aspirational’. I challenged that and asked why it shouldn’t just be a pragmatic and practical statement of what currently exists. The witness said,

‘Because I think constitutions send messages about what kind of politics you are conducting in a country, what kind of society you want to live in, what kind of aspirations you have for your future generations.’

She went on:

‘And all these messages, symbolic or not, at declarative level or at a very technical level—I think the constitution should go further than just technical and legalistic expressions of political reality.’

There are some welcome parts of this Bill. It is better than the original draft. It has some wins for Wales, but it also has some potential bear-traps that could actually roll back our devolution settlement. I, therefore, extend again a warm welcome to the Secretary of State for Wales—no stranger to this Senedd, to this parliament—to come back again to our committee and help us improve the Bill for the good of Wales, for the good of the people of Wales and for the good of a more durable constitutional settlement.

Croesawaf yr Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw, a byddwn o ddifrif yn ei groesawu yn ôl eto fel y gall y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol rwy’n Gadeirydd arno ymgysylltu’n adeiladol i graffu ac yn wir ei helpu i wella Bil Cymru. Nawr, efallai nad ydynt yn trafod hyn hyd syrffed yn y dafarn, ond rwy’n fwy na pharod i brynu peint iddo yn y Mountain Hare ym Mrynna os yw’n derbyn ein gwahoddiad; efallai dau beint hyd yn oed, Ysgrifennydd Gwladol, ac nid wyf erioed wedi prynu dau beint i neb. [Torri ar draws.] Nid i bob un ohonoch. [Chwerthin.]

Nid oes yr un ohonom, yn sicr, am weld Bil sydd yn wir yn sicrhau camau ymlaen i Gymru, ond sydd â chanlyniadau anfwriadol a fyddai’n peri pryder ac a allai ddadwneud y setliad datganoli hyd yn oed. Mae ein pwyllgor—hoffwn dalu teyrnged yma i gyn-aelodau’r pwyllgor a’r aelodau presennol, a’r cyn-Gadeiryddion hefyd—wedi bod yn casglu llawer o dystiolaeth gan dystion arbenigol, a byddwn yn parhau i dderbyn tystiolaeth drwy gydol yr haf. Cafwyd croeso gofalus i rai o’r newidiadau a wnaed i’r Bil drafft gwreiddiol, a gafodd ei wfftio gan bawb, ond mae rhai pryderon cyffredin a difrifol eisoes yn dod yn amlwg.

Er gwaethaf sicrwydd pendant gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae tystion i’r pwyllgor wedi mynegi pryderon y gallai’r asesiadau newydd o’r effaith ar gyfiawnder, o’u defnyddio ar y cyd â phwerau sydd ar gael yn barod i’r Ysgrifennydd Gwladol, gael eu defnyddio er mwyn rhoi feto ar ddeddfwriaeth a wneir yng Nghymru yn y dyfodol. Mae hyn yn codi’r posibilrwydd fod y ddarpariaeth hon yn ymestyn neu o leiaf yn atgyfnerthu gallu Llywodraeth y DU i lesteirio ewyllys Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Awgrymwyd nad yw’r asesiadau hyn o’r effaith ar gyfiawnder yn cyflawni unrhyw ddiben defnyddiol, neu y gallent fod yn niweidiol hyd yn oed, i fuddiannau Cymru, ac felly cynigir y dylid cael gwared arnynt.

Mae’r Bil yn argymell ein bod yn symud tuag at fodel cadw pwerau, o fath tebyg i’r un a ddefnyddir yn yr Alban, er nad yn union yr un fath, lle y gallai Llywodraeth Cymru ddeddfu ar unrhyw fater nad yw wedi’i gadw yn ôl yn benodol i Senedd y DU. Beirniadwyd y Bil drafft gwreiddiol yn llym am gynnwys rhestr mor eang o gymalau cadw nes ei fod, yn amlwg, yn lleihau gallu Cymru i ddeddfu ar lawer o faterion. Ond hyd yn oed yn awr, mae’r tystion yn dweud wrthym nad yw ysbryd llawn y model cadw pwerau yn hunanamlwg, ac mae pryderon eang y gallai rhai o’r pwerau a gedwir yn ôl ddechrau dadwneud y broses ddatganoli. Ni fyddai hynny’n dderbyniol, Ysgrifennydd Gwladol, felly bydd yn rhaid ystyried a gwneud newidiadau.

Er mwyn lleihau pryderon ynglŷn â sut i ddelio ag esblygiad parhaus corff o gyfreithiau a wnaed yng Nghymru neu sy’n berthnasol i Gymru, a goblygiadau hyn ar gyfer awdurdodaeth benodol, er nad o reidrwydd ar wahân, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi sefydlu’r gweithgor ar gyfiawnder yng Nghymru. Yn wir, byddai’r dull hwn yn cael ei groesawu, wrth gwrs. Ond mae ein pwyllgor yn clywed nad yw Prif Weinidog Cymru a Llywodraeth Cymru wedi cael gwahoddiad i bennu’r cylch gorchwyl ac nad ydynt wedi cael eu gwahodd yn ffurfiol eto i gymryd rhan, ac i Weinidogion y DU yn unig y bydd y gweithgor yn adrodd ac nid i Lywodraeth Cymru. Eto i gyd, gyda pheth ailfeddwl, byddwn yn dweud wrth Ysgrifennydd Gwladol Cymru y gallai grŵp sefydlog sy’n ystyried y twf yn neddfwriaeth Cymru dros gyfnod o amser fod â gwerth gwirioneddol, ar yr amod bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan uniongyrchol.

Mae mwy, wrth gwrs, ac mae’n rhaid i mi ddweud mai dyna pam yr ydym wedi gofyn i Ysgrifennydd Gwladol Cymru ymddangos ger ein bron i rannu’r hyn y mae’n ei feddwl, ac i ystyried yr hyn sy’n rhaid i ni ei newid yn ôl arbenigwyr cyfansoddiadol a chyfreithiol blaenllaw. Dywedodd un o’r tystion arbenigol wrth y pwyllgor fod angen i Fil Cymru fod yn ‘uchelgeisiol’. Heriais hynny, a gofyn pam na allai fod yn ddim mwy na datganiad pragmataidd ac ymarferol o’r hyn sy’n bodoli eisoes. Dywedodd y tyst,

Oherwydd rwy’n credu bod cyfansoddiadau yn cyfleu negeseuon ynglŷn â pha fath o wleidyddiaeth rydych yn ei harfer mewn gwlad, pa fath o gymdeithas yr hoffech fyw ynddi, pa fath o ddyheadau sydd gennych ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Aeth yn ei blaen:

A’r holl negeseuon hyn, symbolaidd neu beidio, ar lefel ddatganiadol neu ar lefel dechnegol iawn—credaf y dylai’r cyfansoddiad fynd ymhellach na mynegiant technegol a chyfreithiol o realiti gwleidyddol yn unig.

Mae rhannau o’r Bil hwn i’w croesawu. Mae’n well na’r drafft gwreiddiol. Mae’n cynnwys rhai buddugoliaethau i Gymru, ond mae hefyd yn cynnwys maglau posibl a allai ddadwneud ein setliad datganoli. Felly, rwy’n rhoi croeso cynnes unwaith eto i Ysgrifennydd Gwladol Cymru—nid yw’n ddieithr i’r Senedd hon—ddychwelyd i’n pwyllgor a’n helpu i wella’r Bil er lles Cymru, er lles pobl Cymru ac er mwyn sicrhau setliad cyfansoddiadol mwy gwydn.

Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Gwladol i siarad.

I now call on the Secretary of State to speak.

Wel, diolch, Fadam Lywydd. Bu’n bleser cael gwrando yn astud iawn ar y ddadl.

It’s a pleasure to have listened to, I think, what has been a respectful and interesting debate. I didn’t realise that I was the first that hadn’t been heckled, as was highlighted by the First Minister. But, as I look around, I think I know most people pretty well—I don’t know absolutely everyone, but I hope that that sets the tone for a mature relationship that the UK Government can have, through the Wales Office, and the Welsh Government, and the Assembly, in turn. And I’m determined to continue that as a dialogue, so, many of the points that have been raised I’d like to continue in that spirit.

I think, out of the issues that have been raised, there have been some common themes, and I’m grateful to all of those Members who have spoken. I haven’t got the opportunity to go through, within the limited time that’s available, all of the points made by all of the Members. But, if I can just highlight a couple of points that have been raised.

The first is in relation to Europe. I think there are naturally some questions, some concerns, about the direction of policy. Some people raised surprise that I said that article 50 wouldn’t be invoked for at least two years. Well, it’s quite clear that there won’t be a new Prime Minister in place until 9 September. Now, that is some months after the Brexit referendum. It’s obvious that the new Prime Minister won’t exercise article 50 immediately at that period, because they—he or she—will want to take stock and consider the implications, and discuss with the devolved administrations and with Members of Parliament, of all political persuasion, in terms of the approach that they would like to see. So, therefore, that demonstrates that several months will pass from the Brexit referendum until article 50 is invoked.

And I say this positively. Because, if there is a different view that lies within the Assembly—clearly, Neil Hamilton said the sooner the better, and I think maybe the First Minister might have said something similar last week, that he wanted article 50 invoked sooner rather than later. Well, if that is the view of the Assembly, I think it would be helpful if the Assembly took a formal position, so that that could inform the European Unit, and the new Prime Minister, in terms of where it goes.

For me, personally, I believe that an element of stability, an element of negotiation with individual European nations, in order to strengthen our position, in order to get to a position whereby we have strong relationships, where we clearly understand the intentions and the will of allies around Europe, is a sensible way forward. And we can use the interim period in order to put the United Kingdom, Wales, and all of the constituent parts of the United Kingdom, in a strong position in order to embark on those negotiations. Because, come what may, unless all 27 of the member states of the European Union agree, when article 50 is invoked, then the two-year clock will start ticking. I think that it would be a sensible position in order to understand Assembly Members’ views on that. It’s not for me to tell you what to do, but I think that that would be helpful in terms of inputting whether you would like article 50 invoked immediately, or whether you think that a delay would be more sensible.

The other theme, within the time limit that remains, is the Wales Bill. Much attention has rightly been given to the fiscal framework—I prefer to call it ‘Barnett adjustment’. Because, absolutely, the only model that we’ve got that existed in relation to this sort of situation is as the Scotland Act passed last year. The Scottish Parliament, naturally, wouldn’t pass a legislative consent motion until there was satisfaction over the fiscal framework. I think that that is a natural place. I mean, I’ve said clearly to the First Minister that that’s the position I would expect the Assembly to take. So, I would hope that the introduction of the funding floor would give confidence.

Reference has been made to Gerry Holtham’s report and the funding floor of 115 per cent minimum, and the spending level is above that as it stands. The funding floor of 115 per cent as a minimum has been introduced and, again, it received Gerry Holtham’s support, as well as much support in the wider community. He has also published some models for which a Barnett adjustment could be used, and that again is a helpful position in which to get to. So, it is in that spirit that I want to continue this discussion, which will be developed in parallel with the Bill.

There are lots of other points that I wanted to cover, but, unfortunately, I haven’t. But in terms of the financial consequentials that come to this place, I just really do want to underline that HS2 consequentials absolutely came, and that is accepted by Members of Parliament in Plaid Cymru. Because the HS2 consequentials led to the 16 per cent increase in capital spending, because it was a consequential out of the Department for Transport budget. So, I really wanted to underline that.

And, finally, if I can respond to the questions about attending the Constitutional and Legislative Affairs Committee here at the Assembly, I thought the Chairman and I, through informal discussion, had come to an arrangement, so I was somewhat surprised and disappointed to see the criticism that had been aired in the media and press thereafter. I’m happy to continue a discussion in order to come to a situation that works for both of us, and I would hope that that will be accepted in the spirit in which it’s intended. Thank you.

Well, thank you, Madam Llywydd. It’s been a pleasure to listen very carefully to the debate.

Bu’n bleser gwrando ar ddadl sydd wedi bod yn barchus ac yn ddiddorol yn fy marn i. Nid oeddwn yn sylweddoli mai fi oedd y cyntaf i osgoi cael fy heclo, fel y nododd y Prif Weinidog. Ond wrth edrych o gwmpas, credaf fy mod yn adnabod y rhan fwyaf o’r bobl yn eithaf da—nid wyf yn adnabod pawb, ond gobeithiaf fod hynny’n gosod cywair ar gyfer y berthynas aeddfed y gall Llywodraeth y DU ei chael gyda Swyddfa Cymru, Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad yn eu tro. Ac rwy’n benderfynol o barhau hynny fel deialog, felly hoffwn barhau â llawer o’r pwyntiau a godwyd yn yr ysbryd hwnnw.

Credaf fod ambell thema gyffredin ymhlith y materion a godwyd, ac rwy’n ddiolchgar i’r holl Aelodau sydd wedi siarad. Nid wyf wedi cael cyfle i fynd drwy bob un o’r pwyntiau a wnaed gan bob Aelod yn yr amser cyfyngedig sydd ar gael. Ond os caf dynnu sylw at un neu ddau o’r pwyntiau a godwyd.

Mae’r cyntaf yn ymwneud ag Ewrop. Yn naturiol, credaf fod yna rai cwestiynau, rhai pryderon, ynglŷn â chyfeiriad polisi. Mae rhai’n synnu fy mod wedi dweud na fyddai erthygl 50 yn cael ei rhoi ar waith am ddwy flynedd o leiaf. Wel, mae’n eithaf amlwg na cheir Prif Weinidog newydd tan 9 Medi. Nawr, mae hynny rai misoedd ar ôl y refferendwm i adael yr UE. Mae’n amlwg na fydd y Prif Weinidog newydd yn rhoi erthygl 50 mewn grym yn syth, oherwydd byddant—ef neu hi—am ystyried y goblygiadau, a thrafod gyda’r gweinyddiaethau datganoledig ac Aelodau Seneddol, o bob lliw’n wleidyddol, ynglŷn â’r dull o weithredu yr hoffent ei weld. Felly, mae hynny’n golygu y bydd nifer o fisoedd rhwng y refferendwm i adael yr UE a rhoi erthygl 50 mewn grym.

A dywedaf hyn yn gadarnhaol. Oherwydd, os oes barn wahanol yn y Cynulliad—yn amlwg, gorau po gyntaf yn ôl Neil Hamilton, a chredaf efallai fod y Prif Weinidog wedi dweud rhywbeth tebyg yr wythnos diwethaf, ei fod yn dymuno gweld erthygl 50 yn cael ei roi mewn grym cyn gynted ag y bo modd. Wel, os mai dyna farn y Cynulliad, credaf y byddai’n ddefnyddiol pe bai’r Cynulliad yn arddel safbwynt ffurfiol, er mwyn gwneud hynny’n glir i’r Uned Ewropeaidd, ac i’r Prif Weinidog newydd, o ran ble y mae’n mynd.

I mi’n bersonol, credaf y byddai elfen o sefydlogrwydd, elfen o drafod gyda chenhedloedd Ewropeaidd unigol, er mwyn cryfhau ein sefyllfa, er mwyn cyrraedd sefyllfa lle bo gennym berthynas gref ag eraill, lle’r ydym yn deall bwriadau ac ewyllys cynghreiriaid o amgylch Ewrop, yn ffordd synhwyrol ymlaen. Ac yn y cyfamser, gallwn gryfhau’r Deyrnas Unedig, Cymru, a phob un o rannau cyfansoddol y Deyrnas Unedig, cyn cychwyn y trafodaethau hynny. Oherwydd, doed a ddelo, oni bai bod 27 aelod-wladwriaeth yr Undeb Ewropeaidd i gyd yn cytuno, pan fydd erthygl 50 yn cael ei roi mewn grym, bydd y cloc dwy flynedd yn dechrau tician. Credaf y byddai’n sefyllfa synhwyrol er mwyn deall safbwyntiau Aelodau’r Cynulliad ynglŷn â hynny. Nid fy lle i yw dweud wrthych beth i’w wneud, ond credaf y byddai hynny o gymorth o ran mewnbynnu pa un a hoffech i erthygl 50 gael ei roi mewn grym ar unwaith, neu eich bod o’r farn y byddai oedi yn fwy synhwyrol.

Y thema arall, o fewn yr amser sydd ar ôl, yw Bil Cymru. Mae llawer o sylw wedi cael ei roi i’r fframwaith cyllidol—mae’n well gennyf fi ei alw’n ‘addasiad Barnett’. Oherwydd, yn bendant, yr unig fodel sydd gennym a oedd yn bodoli mewn perthynas â sefyllfa debyg i hon, yw model fel Deddf yr Alban a basiwyd y llynedd. Yn naturiol, ni fyddai Senedd yr Alban yn pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol tan eu bod yn fodlon â’r fframwaith cyllidol. Credaf fod hynny’n naturiol. Rwyf wedi dweud yn glir wrth y Prif Weinidog mai dyna’r safbwynt y byddwn yn disgwyl i’r Cynulliad ei arddel. Felly, gobeithiaf y byddai cyflwyno cyllid gwaelodol yn rhoi hyder.

Cyfeiriwyd at adroddiad Gerry Holtham a’r cyllid gwaelodol o 115 y cant fan lleiaf, ac mae lefel y gwariant yn uwch na hynny ar hyn o bryd. Mae’r cyllid gwaelodol o 115 y cant fan lleiaf wedi ei gyflwyno, ac unwaith eto, cafodd gefnogaeth Gerry Holtham, yn ogystal â llawer o gefnogaeth yn y gymuned ehangach. Mae hefyd wedi cyhoeddi rhai modelau y gellid defnyddio addasiad Barnett ar eu cyfer, ac mae hynny unwaith eto yn sefyllfa ddefnyddiol i fod ynddi. Felly, rwyf am i’r drafodaeth hon, a fydd yn cael ei datblygu ochr yn ochr â’r Bil, barhau yn yr ysbryd hwnnw.

Roeddwn wedi gobeithio trafod llawer o bwyntiau eraill, ond yn anffodus, nid wyf wedi gwneud hynny. Ond o ran yr arian canlyniadol a ddaw yma, hoffwn danlinellu bod symiau canlyniadol HS2 yn bendant wedi cyrraedd y lle hwn, ac mae Aelodau Seneddol Plaid Cymru yn derbyn hynny. Oherwydd arweiniodd symiau canlyniadol HS2 at gynnydd o 16 y cant mewn gwariant cyfalaf, gan ei fod yn swm canlyniadol o gyllideb yr Adran Drafnidiaeth. Felly, roeddwn yn awyddus iawn i danlinellu hynny.

Ac yn olaf, os caf ymateb i’r cwestiynau am fynychu’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yma yn y Cynulliad, roeddwn dan yr argraff fod y Cadeirydd a minnau, drwy drafodaeth anffurfiol, wedi dod i drefniant, felly roeddwn yn synnu braidd ac yn siomedig o weld y feirniadaeth a fynegwyd yn y cyfryngau a’r wasg wedi hynny. Rwy’n hapus i barhau i drafod er mwyn cyrraedd sefyllfa sy’n gweithio i bawb ohonom, a gobeithio y bydd hynny’n cael ei dderbyn yn yr ysbryd y’i bwriadwyd. Diolch.

Rwy’n galw ar Jane Hutt i ymateb i’r ddadl.

I call on Jane Hutt to respond to the debate.

Diolch yn fawr. I’d like to thank the Secretary of State for Wales for his participation in the debate today, and for his response as well, and Members for their contributions to the debate as well. Of course, as has been said, today, the annual debate on the UK Government’s legislative programme has become a regular fixture in the Assembly’s calendar, but if all goes well, as everyone said, including the First Minister in his opening remarks, these fixtures will surely come to an end. The Wales Bill will sweep away the unnecessary requirements that currently restrict the way we do business in this Chamber, and we welcome that, but, of course, we personally welcome the Secretary of State, as we did indeed your predecessor—I think we said the same thing last year—and also, of course, welcome you not just as a former Member of this Assembly, but personally, sharing the same constituency, the Vale of Glamorgan, and enjoying that opportunity.

I think we can agree that the requirement for the Secretary of State to visit the Assembly, to consult us on the UK Government’s legislative programme, does not serve a purpose now and we recognise that. But, it’s interesting to look back and see that, since June 2008, we have debated 88 legislative consent motions—88 instances where UK legislation made provision in a devolved area, and the Assembly decided whether it should give its legislative consent or not. Our focus, of course, is on our own Welsh Government legislative programme, but we have to be alert to the overlap between our own legislation and the UK Government’s, and enable UK-wide solutions where appropriate to be taken forward through UK legislation, where that is our best option. In fact, the legislative consent process is an important constitutional principle, and I think it’s important to say that in this debate this afternoon. Where the Assembly has legislative powers, Westminster should not legislate without the Assembly’s consent, nor legislate to modify the Assembly’s legislative competence unless the Assembly consents.

The Wales Bill will provide statutory recognition, which is welcome for this crucial convention. For Wales, as is the case, of course, in Scotland, it hasn’t had a statutory underpinning and the Wales Bill will provide that. And that’s an important and welcome change. But, the Bill should make it clear that the convention applies where Parliament legislates to modify the Assembly’s legislative competence, as well as where Parliament legislates on matters that are already devolved. It’s impossible to say at this stage how many times we will need to ask the Assembly for its legislative consent in the coming year. But, I have written to the Llywydd with the Welsh Government’s initial assessment of the UK Government’s legislative programme and its implications for Assembly business. We’ve already laid memorandums for LCMs on the Cultural Property (Armed Conflicts) Bill and the Policing and Crime Bill; Mark Isherwood has already commented on that this afternoon.

I would like to speak in support of the two amendments that have been tabled by Plaid Cymru. On the first amendment, we agree that if powers can be offered to Scotland or Northern Ireland, they should also be offered to Wales. It’s time for a more coherent and consistent approach by the UK Government, treating each part of the UK with equal respect. On the second amendment, it must be a priority to ensure the continuity of important EU legislation that has been enacted in Wales and the rest of the UK. It’s not clear yet, of course, how this continuity will be achieved, but we must do all we can to ensure that progress made over the years, particularly, for example, as discussed yesterday in this Chamber on environmental issues and on protecting workers’ rights, does not take a backward step.

The Secretary of State returned to this important issue of the response since 23 June in terms of our response to the referendum. I want to, again, follow up on what the First Minister has said in his letter to the Prime Minister, following the outcome of the referendum. We’re doing everything we can in our power to protect Welsh interests, strengthen the economy and unify the nation. It’s important that we recognise, and the First Minister made this very clear to the Prime Minister, that Wales should be fully involved in negotiating the UK’s exit from the EU to ensure that the interests of Wales and its people are taken fully into account so that we can achieve the best possible deal. I am glad that the Secretary of State commented on that and the opportunities in his opening statement.

Just to give you some examples, the Secretary for Economy and Infrastructure, Ken Skates, has already announced a series of short-term measures to protect jobs and maintain economic confidence and stability, including, importantly, having a growth jobs event in north Wales, which I think the Secretary of State has also been invited to. Mark Drakeford, the Secretary for Finance and Local Government is doing all that he can to ensure that there is no loss of funding to Wales, following the result of the referendum. That’s what people want to hear in terms of our response. On Monday, the First Minister and the Secretary for Environment and Rural Affairs, Lesley Griffiths, are meeting key figures from Wales’s environment and agricultural sectors to discuss the implications of the UK’s decision to leave the European Union.

I would also like to just draw attention to the letter that the First Minister wrote to Theresa May yesterday and it follows up on Simon Thomas’s point about EU nationals. He wrote to say that he’d been increasingly concerned about the position of EU citizens living, working or studying in Wales. Of course, you’ve also commented, Secretary of State, on the students coming to Wales later in the year and those already living and studying in Wales. Of course, the First Minister said to the Home Secretary that, across Wales and indeed the UK generally, there are many sectors of business, including the NHS, that depend on EU citizens to fill vital posts. Will you confirm, he says, that EU citizens who work and live here at the time of the UK’s withdrawal from the EU will retain the right to do so? He also goes on to talk about the negative experience of EU citizens and other immigrants in terms of the impact of abusive behaviour and hate crime, which, of course, we have been addressing as a Welsh Government, and also with the police and the police and crime commissioners, recognising this as a crucial issue, which is unfortunately one of the very sad outcomes of the referendum.

Many Bills have been mentioned today—welcomed or noted and points made. I’m sure that there will be a great deal of interest in Neil Hamilton’s exposition on the soft drinks industry in terms of the Finance Bill’s soft drinks industry levy. Of course, as Jenny Rathbone says, the Welsh Government wants to see a reduction in the amount of sugar that people are consuming and have consistently urged the Secretary of State for Health to deliver stronger action on sugar at a UK level.

Rightly and importantly, I must draw attention to the points that have been made about policing by Rhianon Passmore and Steffan Lewis. They would welcome the amendments proposed by the First Minister to the Wales Bill. This is a very strong message—consistent, I have to say, with the cross-party recommendations of the Silk commission—that the Welsh Government is proposing amendments, focusing on the fact that priorities determined for policing for the whole of England and Wales, under current arrangements, can’t properly reflect distinctive Welsh circumstances, and going on to say that policing is the only major service not currently the responsibility of the devolved institutions in Wales, and, of course, the impact that has in terms of collaboration with other blue-light services. There is clear evidence from Silk, as a result, that devolution would create a better alignment between policies for tackling crime and its causes as well as accountability for policing.

Julie Morgan draws attention to momentous events since the Queen’s Speech was presented in Westminster—indeed, Simon Thomas talks about how the political landscape has changed so much—and she rightly draws attention to the contradictions presented in the Queen’s Speech, which purport to aim to strengthen the economy and increase the life chances of young people, but then she clearly identifies, as I think we can and we have done in this Chamber, the impact of austerity and the impact in terms of inequalities deepening and the cuts to our budget, but also giving examples, as we can, in terms of the impact of policies that are reserved to the UK Government, particularly in relation to welfare, which we all know and understand in terms of the impact on the lives of vulnerable people. I think this is why it’s so vital that we do look at this in terms of the wider perspective, in terms of what we can do with our powers and responsibilities and how we can develop and strengthen them.

This brings me to the all-important point about a fiscal framework, which the First Minister addressed in his opening statement as well. Clause 16 removes the provision in the Wales Act 2014 for a referendum ahead of the devolution of income tax. Well, yes, if we are to go forward with that, we have to recognise this must be accompanied by a full commitment to a fiscal framework that we can agree. At present, the provision would leave it open to the UK Treasury to devolve income tax responsiblities by Order, with no requirement for consultation with the Assembly or Welsh Ministers. The Welsh Government is proposing an amendment so that Order-making powers should not be exercisable unless there is in place a full fiscal framework, and that has to cover the points that have been made. Nick Ramsay made the point as well about a fair block grant offset, long-term resolution of fair funding, an increase in the Welsh Government’s capital borrowing limit, and other matters, but they have to be agreed by both Governments. The Welsh Government has proposed that, before making a Treasury Order, the Secretary of State should lay the fiscal framework document before Parliament and the Order should not be made until the fiscal framework has been agreed by both Houses of Parliament and by the Assembly—crucially important in terms of the way forward.

Finally, I’d say that Huw Irranca-Davies has set the tone as the new Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, following on from the excellent work—and, of course, he’s a member still—of David Melding, the predecessor Chair. He does make it very clear that there’s a real opportunity here for us to work together. The committee is now up and running and the invitation has come, not just prior to this debate, but of course questions were raised about whether you would accept that invitation to attend that committee as Secretary of State, and I hope he will do, because there is so much that we can benefit from in that full engagement and the courtesy that we have offered today.

Diolch yn fawr. Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd Gwladol Cymru am ei gyfraniad i’r ddadl heddiw, ac am ei ymateb yn ogystal, ac i’r Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl hefyd. Wrth gwrs, fel y dywedwyd heddiw, mae’r ddadl flynyddol ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU wedi dod yn ddigwyddiad rheolaidd yng nghalendr y Cynulliad, ond os aiff popeth yn iawn, fel y dywedodd pawb, gan gynnwys y Prif Weinidog yn ei sylwadau agoriadol, bydd y dadleuon hyn yn dod i ben. Bydd Bil Cymru yn cael gwared ar y gofynion diangen sy’n cyfyngu ar y ffordd yr ydym yn cyflawni busnes y Siambr hon ar hyn o bryd, ac rydym yn croesawu hynny, ond wrth gwrs, ar lefel bersonol rydym yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol, fel y rhoesom groeso i’ch rhagflaenydd—credaf i ni ddweud yr un peth y llynedd—a’ch croesawu, wrth gwrs, nid yn unig fel cyn-Aelod o’r Cynulliad hwn, ond yn bersonol, gan ein bod yn rhannu’r un etholaeth, Bro Morgannwg, a mwynhau’r cyfle hwnnw.

Credaf y gallwn gytuno nad yw’r gofyniad i’r Ysgrifennydd Gwladol ymweld â’r Cynulliad, i ymgynghori â ni ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU, yn cyflawni unrhyw ddiben bellach ac rydym yn cydnabod hynny. Ond mae’n ddiddorol edrych yn ôl a gweld ein bod, ers mis Mehefin 2008, wedi trafod 88 cynnig cydsyniad deddfwriaethol—88 o achosion pan wnaed darpariaeth gan ddeddfwriaeth y DU mewn maes datganoledig, gyda’r Cynulliad yn penderfynu a ddylai roi cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Mae ein ffocws ni, wrth gwrs, ar raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth Cymru, ond mae’n rhaid i ni fod yn effro i’r gorgyffwrdd rhwng ein deddfwriaeth ein hunain a deddfwriaeth Llywodraeth y DU, a galluogi atebion ar gyfer y DU gyfan lle bo’n briodol i gael eu datblygu drwy ddeddfwriaeth y DU os mai dyna yw ein hopsiwn gorau. Mewn gwirionedd, mae proses y cydsyniad deddfwriaethol yn egwyddor gyfansoddiadol bwysig, a chredaf ei bod yn bwysig dweud hynny yn y ddadl hon y prynhawn yma. Pan fo pwerau deddfwriaethol gan y Cynulliad, ni ddylai San Steffan ddeddfu heb gydsyniad y Cynulliad, na deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad heb gydsyniad y Cynulliad.

Bydd Bil Cymru yn darparu cydnabyddiaeth statudol, sydd i’w groesawu ar gyfer y confensiwn allweddol hwn. Ni fu ganddo sail statudol yng Nghymru fel sy’n wir, wrth gwrs, yn yr Alban, a bydd Bil Cymru yn darparu hynny. Ac mae hynny’n newid pwysig sydd i’w groesawu. Ond dylai’r Bil ei gwneud yn glir fod y confensiwn yn berthnasol pan fo’r Senedd yn deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, yn ogystal â phan fo’r Senedd yn deddfu ar faterion sydd eisoes wedi’u datganoli. Mae’n amhosibl dweud ar hyn o bryd sawl gwaith y bydd angen i ni ofyn i’r Cynulliad am ei gydsyniad deddfwriaethol dros y flwyddyn sydd i ddod. Ond rwyf wedi ysgrifennu at y Llywydd gydag asesiad cychwynnol Llywodraeth Cymru o raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU a’i goblygiadau ar gyfer busnes y Cynulliad. Rydym eisoes wedi gosod memoranda ar gyfer cynigion cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Eiddo Diwylliannol (Gwrthdaro Arfog) a’r Bil Heddlua a Throsedd; mae Mark Isherwood eisoes wedi rhoi sylwadau ar hynny y prynhawn yma.

Hoffwn siarad o blaid y ddau welliant a gyflwynwyd gan Blaid Cymru. O ran y gwelliant cyntaf, cytunwn y dylid cynnig pwerau i Gymru os ydynt yn cael eu cynnig i’r Alban neu Ogledd Iwerddon. Mae’n bryd cael dull mwy cydlynol a chyson gan Lywodraeth y DU sy’n trin pob rhan o’r DU gyda’r un parch. O ran yr ail welliant, mae’n rhaid rhoi blaenoriaeth i sicrhau parhad deddfwriaeth bwysig yr UE a roddwyd mewn grym yng Nghymru a gweddill y DU. Nid yw’n glir eto, wrth gwrs, sut y caiff y parhad hwn ei gyflawni, ond mae’n rhaid i ni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau nad yw’r cynnydd a wnaed dros y blynyddoedd, yn enwedig, er enghraifft, fel y trafodwyd ddoe yn y Siambr, ar faterion amgylcheddol ac ar ddiogelu hawliau gweithwyr, yn cymryd cam yn ôl.

Dychwelodd yr Ysgrifennydd Gwladol at fater pwysig yr ymateb ers 23 Mehefin o ran ein hymateb i’r refferendwm. Unwaith eto, rwyf am ddilyn o’r hyn y mae Prif Weinidog Cymru wedi’i ddweud yn ei lythyr at Brif Weinidog y DU, yn dilyn canlyniad y refferendwm. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i warchod buddiannau Cymru, cryfhau’r economi ac uno’r genedl. Mae’n bwysig i ni gydnabod, a dywedodd Prif Weinidog Cymru hyn yn glir iawn wrth Brif Weinidog y DU, y dylai Cymru gymryd rhan lawn yn y broses o drafod ymadawiad y DU o’r UE er mwyn sicrhau bod buddiannau Cymru a’i phobl yn cael eu hystyried yn llawn er mwyn i ni sicrhau’r cytundeb gorau. Rwy’n falch fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi gwneud sylwadau ar hynny a’r cyfleoedd yn ei ddatganiad agoriadol.

Er mwyn rhoi rhai enghreifftiau i chi, mae’r Ysgrifennydd dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates, eisoes wedi cyhoeddi cyfres o fesurau tymor byr i ddiogelu swyddi a chynnal hyder a sefydlogrwydd economaidd, gan gynnwys digwyddiad twf swyddi pwysig yng ngogledd Cymru, a chredaf fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cael gwahoddiad i’r digwyddiad hwnnw hefyd. Mae Mark Drakeford, yr Ysgrifennydd dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud popeth yn ei allu i sicrhau nad yw Cymru’n colli unrhyw gyllid yn dilyn canlyniad y refferendwm. Dyna’r hyn y mae pobl yn dymuno’i glywed o ran ein hymateb. Ddydd Llun, bydd y Prif Weinidog a’r Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, yn cyfarfod â ffigyrau allweddol o sectorau amgylcheddol ac amaethyddol Cymru i drafod goblygiadau penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd.

Hoffwn dynnu sylw hefyd at y llythyr a ysgrifennodd Prif Weinidog Cymru at Theresa May ddoe, ac mae’n dilyn pwynt Simon Thomas ynghylch gwladolion yr UE. Ysgrifennodd i ddweud ei fod yn fwyfwy pryderus ynghylch sefyllfa gwladolion yr UE sy’n byw, yn gweithio neu’n astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, rydych chi hefyd wedi gwneud sylwadau, Ysgrifennydd Gwladol, ar y myfyrwyr sy’n dod i Gymru yn ddiweddarach yn y flwyddyn a’r rhai sydd eisoes yn byw ac yn astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, dywedodd y Prif Weinidog wrth yr Ysgrifennydd Cartref fod llawer o sectorau busnes ledled Cymru, ac yn y DU yn gyffredinol yn wir, gan gynnwys y GIG, yn dibynnu ar wladolion yr UE i lenwi swyddi hanfodol. Mae’n gofyn iddi gadarnhau y bydd gwladolion yr UE sy’n gweithio ac yn byw yma pan fydd y DU yn gadael yr UE yn cadw’r hawl i wneud hynny. Mae hefyd yn siarad am brofiadau negyddol gwladolion yr UE a mewnfudwyr eraill o ran effaith ymddygiad camdriniol a throseddau casineb, sydd wedi cael sylw gennym, wrth gwrs, fel Llywodraeth Cymru, a gan yr heddlu a’r comisiynwyr heddlu a throseddu, gan gydnabod bod hwn yn fater hollbwysig, sydd, yn anffodus, yn un o ganlyniadau trist iawn y refferendwm.

Mae llawer o Filiau wedi cael eu crybwyll heddiw—wedi cael eu croesawu neu eu nodi a phwyntiau wedi eu gwneud. Rwy’n siŵr y bydd llawer iawn o ddiddordeb yn nadansoddiad Neil Hamilton o’r diwydiant diodydd meddal mewn perthynas ag ardoll y Bil Cyllid ar y diwydiant diodydd meddal. Wrth gwrs, fel y dywed Jenny Rathbone, mae Llywodraeth Cymru’n dymuno lleihau faint o siwgr y mae pobl yn ei fwyta ac wedi annog yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd yn gyson i roi camau gweithredu mwy cadarn ar waith ynglŷn â siwgr ar lefel y DU.

Yn briodol ac yn bwysig, mae’n rhaid i mi dynnu sylw at y pwyntiau a wnaed am blismona gan Rhianon Passmore a Steffan Lewis. Byddent yn croesawu’r gwelliannau a gynigiwyd gan y Prif Weinidog i Fil Cymru. Mae hon yn neges gref iawn—yn gyson, rhaid i mi ddweud, ag argymhellion trawsbleidiol comisiwn Silk—fod Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliannau, gan ganolbwyntio ar y ffaith nad yw’r blaenoriaethau a bennir ar gyfer plismona drwy Gymru a Lloegr, o dan y trefniadau presennol, yn gallu adlewyrchu amgylchiadau unigryw Cymru yn gywir, a mynd ymlaen i ddweud mai plismona yw’r unig brif wasanaeth nad yw’n gyfrifoldeb y sefydliadau datganoledig yng Nghymru ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, yr effaith a gaiff hynny o ran cydweithio â gwasanaethau golau glas eraill. O ganlyniad, ceir tystiolaeth glir gan Silk y byddai datganoli yn creu gwell aliniad rhwng polisïau ar gyfer mynd i’r afael â throseddu a’i achosion, yn ogystal ag atebolrwydd dros blismona.

Mae Julie Morgan yn tynnu sylw at ddigwyddiadau pwysig ers y cyflwynwyd Araith y Frenhines yn San Steffan—yn wir, mae Simon Thomas yn sôn sut y mae’r dirwedd wleidyddol wedi newid cymaint—ac mae hi’n iawn i dynnu sylw at y gwrth-ddweud yn Araith y Frenhines, sy’n honni bwriad i gryfhau’r economi a chynyddu cyfleoedd bywyd pobl ifanc, ond yna mae hi’n nodi’n glir, fel y credaf y gallwn ac fel rydym wedi’i wneud yn y Siambr hon, effaith caledi a’r effaith o ran anghydraddoldebau yn dyfnhau a’r toriadau i’n cyllideb, ond hefyd mae’n rhoi enghreifftiau, fel y gallwn ni, o effaith polisïau a gedwir yn ôl i Lywodraeth y DU, yn enwedig mewn perthynas â lles, ac rydym i gyd yn gwybod ac yn deall yr effaith honno ar fywydau pobl sy’n agored i niwed. Rwy’n credu mai dyma pam ei bod mor bwysig ein bod yn edrych ar hyn o ran y persbectif ehangach, o ran yr hyn y gallwn ei wneud gyda’n pwerau a’n cyfrifoldebau, a sut y gallwn eu datblygu a’u cryfhau.

Mae hyn yn dod â mi at y pwynt hollbwysig ynglŷn â fframwaith cyllidol, y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato yn ei ddatganiad agoriadol hefyd. Mae cymal 16 yn dileu’r ddarpariaeth yn Neddf Cymru 2014 ar gyfer refferendwm cyn datganoli treth incwm. Wel, ie, os ydym am symud ymlaen â hynny, mae’n rhaid i ni gydnabod bod rhaid iddo ddod gydag ymrwymiad llawn i fframwaith cyllidol y gallwn gytuno arno. Ar hyn o bryd, byddai’r ddarpariaeth yn ei adael yn agored i Drysorlys y DU ddatganoli cyfrifoldebau treth incwm drwy Orchymyn, heb unrhyw ofyn am ymgynghoriad â’r Cynulliad neu Weinidogion Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliant fel na fydd pwerau gwneud Gorchmynion yn arferadwy oni bai bod fframwaith cyllidol llawn yn ei le, ac mae’n rhaid i hynny gynnwys y pwyntiau a wnaed. Gwnaeth Nick Ramsay y pwynt hefyd ynglŷn â gwrthbwysiad grant bloc teg, ateb hirdymor i gyllid teg, cynnydd yn nherfyn benthyca cyfalaf Llywodraeth Cymru, a materion eraill, ond mae’n rhaid i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt. Mae Llywodraeth Cymru wedi argymell y dylai’r Ysgrifennydd Gwladol gyflwyno dogfen y fframwaith cyllidol gerbron y Senedd cyn gwneud Gorchymyn Trysorlys, ac na ddylid gwneud y Gorchymyn nes y bydd Dau Dŷ’r Senedd a’r Cynulliad wedi cytuno ar y fframwaith cyllidol—sy’n hollbwysig o ran y ffordd ymlaen.

Yn olaf, byddwn yn dweud bod Huw Irranca-Davies wedi dangos y ffordd fel Cadeirydd newydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yn dilyn gwaith rhagorol—ac wrth gwrs, y mae’n aelod o hyd—David Melding, rhagflaenydd y Cadeirydd. Mae’n ei gwneud yn glir iawn fod cyfle go iawn yma i ni weithio gyda’n gilydd. Mae’r pwyllgor bellach yn weithredol ac mae’r gwahoddiad wedi dod, nid yn unig cyn y ddadl hon, ond codwyd cwestiynau wrth gwrs ynglŷn ag a fyddech yn derbyn y gwahoddiad i fynychu’r pwyllgor hwnnw fel Ysgrifennydd Gwladol, ac rwy’n gobeithio y bydd yn gwneud hynny, gan fod cymaint y gallwn ei ennill o’r ymgysylltiad llawn hwnnw a’r cwrteisi rydym wedi’i gynnig heddiw.

Briefly, to intervene to say I really welcome the constructive response of the Secretary of State for Wales to continue discussing this, and it wasn’t my final offer on two pints; I’m willing to go higher. [Laughter.]

Yn fyr, os caf ymyrryd i ddweud fy mod yn croesawu ymateb adeiladol Ysgrifennydd Gwladol Cymru i barhau i drafod hyn, ac nid fy nghynnig terfynol oedd dau beint; rwy’n barod i fynd yn uwch. [Chwerthin.]

Right, I think on that note we can conclude. I thank the Secretary of State for his attendance today. It may be the last Queen’s Speech debate here, but he can be assured that the Welsh Government, the Constitutional and Legislative Affairs Committee and the Assembly will work together to monitor the UK legislative programme, promote Welsh interests in the future and go from here today with that positive engagement as we all look to the great fixture of today, to support our winning team tonight in France. Diolch yn fawr.

Iawn, ar y nodyn hwnnw rwy’n meddwl y gallwn ddod i ben. Diolch i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei bresenoldeb heddiw. Efallai mai hon yw’r ddadl olaf ar Araith y Frenhines yma, ond gall fod yn sicr y bydd Llywodraeth Cymru, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a’r Cynulliad yn gweithio gyda’i gilydd i fonitro rhaglen ddeddfwriaethol y DU, hyrwyddo buddiannau Cymru yn y dyfodol a mynd o’r fan hon heddiw gyda’r ymgysylltiad cadarnhaol hwnnw wrth i ni i gyd droi at y gêm fawr heddiw, i gefnogi ein tîm buddugol heno yn Ffrainc. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Byddwn yn pleidleisio yn electronig ar y pleidleisiau sy’n weddill ar gyfer yr eitem hon. Yn unol â Rheol Sefydlog 11.15, fe gytunodd y Pwyllgor Busnes y bydd unrhyw bleidlais angenrheidiol yn digwydd ar ddiwedd y ddadl, ac, oni bai fod tri Aelod yn dymuno i mi ganu’r gloch, rwy’n symud yn syth i’r bleidlais.

Rwy’n galw felly am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 34, yn ymatal dim, ac yn erbyn 11. Mae’r gwelliant felly wedi’i dderbyn.

The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] We will take electronic votes on the remaining votes under this item. In accordance with Standing Order 11.15, the Business Committee has decided that any vote necessary will take place at the end of the debate, and, unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote.

I therefore call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. For 34, abstentions none, against 11. Therefore the amendment is carried.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 34, Yn erbyn 11, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 34, Against 11, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6060.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6060.

Rwy’n galw nawr am bleidlais ar welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid y gwelliant 34, yn ymatal 11, ac yn erbyn dim. Mae gwelliant 2 felly wedi’i dderbyn.

I now call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote. For the amendment 34, abstentions 11, against none. Therefore amendment 2 is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 34, Yn erbyn 0, Ymatal 11.

Amendment agreed: For 34, Against 0, Abstain 11.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 2 i gynnig NDM6060.

Result of the vote on amendment 2 to motion NDM6060.

Rwy’n galw nawr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

I now call for a vote on the motion as amended.

Cynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd:

Mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cynnwys rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU 2016/2017.

Yn gresynu at y ffaith nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn mynd mor bell â chynnig pwerau tebyg i’r rhai sydd ar gael i’r Alban, neu sy’n cael eu cynnig i’r Alban.

Yn nodi’r Briff Ymchwil: ‘Cymru a’r UE: Beth mae’r bleidlais i adael yr UE yn ei olygu i Gymru?’ ac yn credu y dylid gwneud darpariaethau, ar ôl i’r DU adael yr UE, i sicrhau bod pob deddfwriaeth sy’n rhoi effaith i Gyfarwyddiadau a Rheoliadau’r UE yn ymwneud â meysydd fel diogelu’r amgylchedd, hawliau gweithwyr, diogelwch bwyd ac amaeth yn cael eu cadw yng nghyfraith Cymru a’r DU oni bai y cânt eu dirymu gan y Senedd berthnasol.

Motion NDM6060 as amended:

The National Assembly for Wales:

Notes the content of the UK Government’s legislative programme 2016/2017.

Regrets that the UK Government’s proposed Wales Bill falls short of offering comparable powers as those available to, or on offer to Scotland.

Notes the Research Briefing: ‘Wales and the EU: What does the vote to leave the EU mean for Wales?’ and believes that following the withdrawal of the UK from the EU, provisions should be made to ensure that all legislation giving effect to EU Directives or Regulations pertaining to areas such as environmental protection, workers’ rights, food safety and agriculture are retained in UK and Welsh law unless they are actively repealed by the relevant Parliament.

Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 35, yn ymatal dau, ac yn erbyn 10. Mae’r cynnig, felly, fel y’i diwygiwyd wedi ei dderbyn.

Open the vote. Close the vote. For 35, abstentions two, against 10. The motion as amended is therefore agreed.

Derbyniwyd y cynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd: O blaid 35, Yn erbyn 10, Ymatal 2.

Motion NDM6060 as amended is agreed: For 35, Against 10, Abstain 2.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6060 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6060 as amended.

Diolch i’r Ysgrifennydd Gwladol ac rydym yn symud yn awr ymlaen at ein heitem nesaf o fusnes.

I thank the Secretary of State. We now move to our next item of business.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

3. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg
3. 2. Questions to the Cabinet Secretary for Education

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Okay, then. Item 2 is questions to the Cabinet Secretary for Education. First question, Neil Hamilton.

Iawn, felly. Eitem 2 yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Cwestiwn cyntaf, Neil Hamilton.

Prinder Llefydd mewn Ysgolion

Shortage of School Places

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am brinder llefydd mewn ysgolion yng Nghymru? OAQ(5)0011(EDU)

1. Will the Minister make a statement on the shortage of school places in Wales? OAQ(5)0011(EDU)

Can I thank the Member for the question? There is not a shortage of school places in Wales. Although some schools are very popular and do not have sufficient places for all those who might wish to attend, I have received no reports of a shortage overall in any local authority.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Nid oes prinder lleoedd ysgolion yng Nghymru. Er bod rhai ysgolion yn boblogaidd iawn ac nad oes ganddynt ddigon o leoedd ar gyfer pawb sy’n dymuno eu mynychu, nid wyf wedi derbyn unrhyw adroddiadau o brinder cyffredinol mewn unrhyw awdurdod lleol.

It falls to me to congratulate first the Cabinet Secretary on her first outing in her new job, which I very warmly and genuinely extend to her. I’m sure she will be a great success in her job. But I’m afraid I can’t share the complacency that the answer I’ve just listened to exudes because there is a significant difference between different parts of Wales where there are significant shortages in some places and surpluses in others. For example, in Cardiff High School this year there were 635 applications for 240 places but in our own region in Powys 25 per cent of secondary places are empty. Across the border in Shropshire, there are one third of schools that are over-subscribed. I wonder if the Cabinet Secretary can share with us her thoughts on how we might rebalance education within Wales but without depriving rural schools of their current funding.

Fy lle i yw llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am y tro cyntaf ar ei hymddangosiad cyntaf yn ei swydd newydd, ac rwy’n gwneud hynny’n gynnes a diffuant iawn. Rwy’n siŵr y bydd yn llwyddiannus iawn yn ei swydd. Ond mae arnaf ofn na allaf rannu’r hunanfodlonrwydd sy’n llenwi’r ateb rwyf newydd wrando arno oherwydd bod gwahaniaeth sylweddol rhwng gwahanol rannau o Gymru lle y ceir prinder sylweddol mewn rhai mannau a gormodedd mewn mannau eraill. Er enghraifft, yn Ysgol Uwchradd Caerdydd eleni, cafwyd 635 o geisiadau am 240 o leoedd, ond yn ein rhanbarth ni ym Mhowys, mae 25 y cant o leoedd uwchradd yn wag. Ar draws y ffin yn Swydd Amwythig, mae gormod o geisiadau am leoedd i un rhan o dair o’r ysgolion. Tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet rannu ei syniadau ynglŷn â sut y gallem ailgydbwyso addysg yng Nghymru ond heb amddifadu ysgolion gwledig o’u cyllid presennol.

Could I thank the Member for his kind words? It certainly is a very different experience for me to be answering questions rather than asking them. Can I say to the Member that there are some pressures in some schools in some parts of Wales but there is not an overall shortage of places in Welsh schools? The Member will be aware of my agreement with the First Minister to review the policy on surplus places, especially as it affects rural Wales, and I will be coming back to the Chamber shortly with proposals on how we can ensure that schools in rural Wales are not adversely affected by an over emphasis on surplus places.

Diolch i’r Aelod am ei eiriau caredig. Mae’n sicr yn brofiad gwahanol iawn i mi fod yn ateb cwestiynau yn hytrach na’u gofyn. A gaf fi ddweud wrth yr Aelod fod peth pwysau ar rai ysgolion mewn rhai rhannau o Gymru, ond nid oes prinder cyffredinol o leoedd mewn ysgolion yng Nghymru? Bydd yr Aelod yn ymwybodol o fy nghytundeb gyda’r Prif Weinidog i adolygu’r polisi ar leoedd gwag, yn enwedig gan ei fod yn effeithio ar y Gymru wledig, a byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr cyn bo hir gyda chynigion ar sut y gallwn sicrhau nad effeithir yn andwyol ar ysgolion yng nghefn gwlad Cymru gan orbwyslais ar leoedd gwag.

Returning to urban Wales, whilst it is true that there were 635 applications for 240 places at Cardiff High School, that is not really the substantive issue: there are always going to be particular schools where everybody wants to attend. The issue there is whether or not there is fraud going on in terms of people pretending they live at a particular address when they don’t. But I really just wanted to seek your advice on how we manage overall school places in Cardiff, which is the fastest growing city in the UK, and particularly to ensure that primary school children are able to walk to school, that they are not being offered places so far away that it’s unrealistic for a four-year old or a five-year old to be walking there. I appreciate that that is complicated, but I just wondered how many surplus places therefore we have to accommodate to ensure that people are able to go to local schools.

Gan ddychwelyd i’r Gymru drefol, er ei bod yn wir fod 635 o geisiadau am 240 o leoedd yn Ysgol Uwchradd Caerdydd, nid dyna graidd y mater mewn gwirionedd: bydd yna bob amser rai ysgolion penodol y mae pawb eisiau eu mynychu. Y cwestiwn yw a oes twyll yn digwydd gyda phobl yn esgus eu bod yn byw mewn cyfeiriad penodol pan nad ydynt. Ond roeddwn i eisiau gofyn eich cyngor mewn gwirionedd ar sut rydym yn rheoli lleoedd ysgolion yn gyffredinol yng Nghaerdydd, sef y ddinas sy’n tyfu gyflymaf yn y DU, ac yn arbennig er mwyn sicrhau bod plant ysgol gynradd yn gallu cerdded i’r ysgol, ac nad ydynt yn cael cynnig lleoedd sydd mor bell i ffwrdd fel ei bod yn afrealistig i blentyn pedair neu bum mlwydd oed gerdded yno. Rwy’n sylweddoli ei fod yn gymhleth, ond roeddwn yn meddwl tybed faint o leoedd gwag sy’n rhaid i ni eu darparu felly er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu mynd i ysgolion lleol.

Could I thank the Member for the question? She is quite right to point out that the issue of surplus places is not one alone for rural areas; it does have an effect on how we plan provision in urban areas too, and that will form part of the review. Cardiff has well-known plans to expand school provision in key locations, especially at primary level, and has already received capital funding from the Welsh Government in order to establish new schools, such as the new primary school in Pontprennau, which I had an invitation just yesterday to open later on this year. It is the responsibility of local authorities to adequately plan school places for their population in the right communities, and they are judged on their effectiveness in doing that by Estyn.

The Member raises the issue of active travel. We should be looking to, wherever possible, encourage active travel measures so that people can access school either on foot or on bicycles, and that should form part of the consideration when planning and developing new schools. The Active Travel (Wales) Bill 2012 sets out the legal requirements of local authorities in this regard. It is not a matter for me but my Cabinet colleague Ken Skates, but I’m sure both of us would want to be assured that, in developing new schools, proper consideration is given to the safe passage of those children to those new schools.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn? Mae hi’n hollol iawn yn nodi nad yw mater lleoedd gwag yn un sy’n perthyn i ardaloedd gwledig yn unig; mae’n effeithio ar y ffordd rydym yn cynllunio darpariaeth mewn ardaloedd trefol hefyd, a bydd hynny’n ffurfio rhan o’r adolygiad. Mae gan Gaerdydd gynlluniau sy’n hysbys iawn i ehangu darpariaeth ysgolion mewn lleoliadau allweddol, yn enwedig ar lefel gynradd, ac mae eisoes wedi derbyn cyllid cyfalaf gan Lywodraeth Cymru er mwyn sefydlu ysgolion newydd, megis yr ysgol gynradd newydd ym Mhontprennau, y cefais wahoddiad ddoe i’w hagor yn nes ymlaen eleni. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw cynllunio lleoedd ysgolion digonol ar gyfer eu poblogaeth yn y cymunedau iawn, ac fe’u bernir gan Estyn ar ba mor effeithiol y maent yn gwneud hynny.

Mae’r Aelod yn crybwyll mater teithio llesol. Dylem geisio annog mesurau teithio llesol lle bynnag y bo modd, er mwyn i bobl allu mynd i’r ysgol drwy gerdded neu ar y beic, a dylai hynny fod yn rhan o’r ystyriaeth wrth gynllunio a datblygu ysgolion newydd. Mae Bil Teithio Llesol (Cymru) 2012 yn nodi gofynion cyfreithiol ar gyfer awdurdodau lleol yn hyn o beth. Nid yw’n fater i mi ond i fy nghyd-Aelod o’r Cabinet, Ken Skates, ond rwy’n siŵr y byddai’r ddau ohonom eisiau sicrwydd, wrth ddatblygu ysgolion newydd, fod ystyriaeth briodol yn cael ei rhoi i sicrhau bod plant yn gallu teithio’n ddiogel i’r ysgolion newydd hyn.

Unmet demand suggests that we need more primary Welsh-medium places in Penllergaer or Gorseinon in my region due to pressures at Ysgol Gynradd Gymraeg Pontybrenin. Young children are being transported from the Cwmbwrla and Gendros areas of Swansea to access primary Welsh-medium education in other parts of the city because the council has earmarked the perfect site for a school for housing, and there are problems with continued overflow with some of the primary Welsh-medium provision in the east of my region as a result of a botched council consultation and the consequent loss of twenty-first century schools money for a new school. Are councils treating Welsh in education plans seriously and, if not, will you strengthen the relevant legislation to ensure that they do?

Mae galw heb ei ddiwallu yn awgrymu bod angen mwy o leoedd cyfrwng Cymraeg cynradd mewn ysgolion ym Mhenlle’r-gaer neu yng Ngorseinon yn fy rhanbarth oherwydd pwysau ar Ysgol Gynradd Gymraeg Pontybrenin. Caiff plant ifanc eu cludo o ardaloedd Cwmbwrla a Gendros yn Abertawe i gael addysg gynradd cyfrwng Cymraeg mewn rhannau eraill o’r ddinas am fod y cyngor wedi clustnodi safle perffaith i ysgol ar gyfer tai, a cheir problemau gorlif parhaus gyda pheth o’r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg cynradd yn nwyrain fy rhanbarth o ganlyniad i ymgynghoriad carbwl gan y cyngor a cholli arian ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ar gyfer ysgol newydd o ganlyniad i hynny. A yw cynghorau yn trin cynlluniau Cymraeg mewn addysg o ddifrif ac os nad ydynt, a wnewch chi gryfhau’r ddeddfwriaeth berthnasol i sicrhau eu bod yn gwneud hynny?

Can I thank the Member? I’m well aware of the concerns from those parents in the Swansea area who are seeking Welsh-medium education for their children. You will be aware that the previous Welsh in education plan for the Swansea area was approved by the previous Minister in March of this year, and that plan indeed identified some of the pressures that exist for parents seeking Welsh-medium education. The next round of Welsh-medium plans for the Swansea area for the 2017-20 period will be coming forward to my department before the end of this year, and I will want to be absolutely confident that there is a comprehensive, sustainable and achievable plan so that those parents making the very positive choice to send their children to Welsh-medium education have the opportunity to do so within their communities, and are not having to travel long distances to achieve that aim.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod? Rwy’n ymwybodol iawn o bryderon y rhieni hynny yn ardal Abertawe sy’n ceisio cael addysg cyfrwng Cymraeg i’w plant. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y cynllun Cymraeg mewn addysg blaenorol ar gyfer ardal Abertawe wedi ei gymeradwyo gan y Gweinidog blaenorol ym mis Mawrth eleni, ac yn wir, roedd y cynllun hwnnw’n nodi rhai o’r pwysau ar rieni sy’n chwilio am addysg cyfrwng Cymraeg. Cyflwynir y rownd nesaf o gynlluniau cyfrwng Cymraeg yn ardal Abertawe ar gyfer y cyfnod 2017-20 i fy adran cyn diwedd y flwyddyn hon, a byddaf eisiau bod yn gwbl hyderus fod yna gynllun cynhwysfawr, cynaliadwy a chyraeddadwy ar gael fel bod y rhieni sy’n gwneud y dewis cadarnhaol iawn hwnnw i anfon eu plant i addysg cyfrwng Cymraeg yn cael cyfle i wneud hynny yn eu cymunedau, ac nad ydynt yn gorfod teithio pellteroedd hir i gyflawni hynny.

Dosbarthiadau Babanod (Islwyn)

Infant Classes (Islwyn)

2. A wnaiff y Gweinidog amlinellu pa ganran o ddisgyblion sydd mewn dosbarthiadau babanod o dros 30 o ddisgyblion yn Islwyn? OAQ(5)0009(EDU)

2. Will the Minister outline the percentage of pupils in infant classes of over 30 pupils in Islwyn? OAQ(5)0009(EDU)

I thank the Member for the question. The latest published pupil level annual school census data, otherwise known as PLASC, show that the number of pupils in classes of over 30 with legally permitted exceptions was 256 pupils from a total of 2,600, making that 9.8 per cent of children.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae’r data diweddaraf a gyhoeddwyd o’r cyfrifiad ysgolion blynyddol ar lefel disgyblion, a elwir hefyd yn CYBLD, yn dangos mai nifer y disgyblion mewn dosbarthiadau o dros 30 gydag eithriadau a ganiateir yn gyfreithiol oedd 256 o ddisgyblion allan o gyfanswm o 2,600, gan wneud hynny’n 9.8 y cant o blant.

Thank you for that. The most recent school census shows the average infant class size in Wales was 25.4 pupils. What action will the Welsh Government take to ensure that infant class sizes in Islwyn are reduced to 25, as reducing infant class sizes is an important issue for parents and can have a positive effect on teachers’ workload? And when does the Cabinet Secretary believe the target for Islwyn can be met?

Diolch i chi am hynny. Mae’r cyfrifiad ysgolion diweddaraf yn dangos mai’r maint dosbarth babanod cyfartalog yng Nghymru yw 25.4 o ddisgyblion. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y gostyngir maint dosbarthiadau babanod yn Islwyn i 25, gan fod lleihau maint dosbarthiadau babanod yn fater pwysig i rieni ac y gall effeithio’n gadarnhaol ar lwyth gwaith athrawon? A pha bryd y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn credu y gellir cyrraedd y targed ar gyfer Islwyn?

Can I thank the Member for recognising the importance of this issue? As someone who has spent time at the chalk face, I’m sure she has first-hand experience of knowing how pupil numbers can have a real impact on the ability of children to learn. Reducing workload and enabling teachers to spend that crucial time supporting pupils is a key priority for me and the Welsh Government. I have asked my officials to scope out options to reduce class sizes on an all-Wales basis, starting with the largest classes first. In terms of the target deadline for Islwyn, I’m not in a position today to be able to say when that will be achieved, but it is one of my priorities, as I said, on an all-Wales basis.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am gydnabod pwysigrwydd y mater hwn? Fel rhywun a dreuliodd amser yn dysgu plant, rwy’n siŵr fod ganddi brofiad uniongyrchol o wybod sut y gall niferoedd disgyblion effeithio’n wirioneddol ar allu plant i ddysgu. Mae lleihau llwyth gwaith a galluogi athrawon i dreulio’r amser hanfodol hwnnw’n cynorthwyo disgyblion yn flaenoriaeth allweddol i mi a Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gwmpasu opsiynau i leihau maint dosbarthiadau ar sail Cymru gyfan, gan ddechrau gyda’r dosbarthiadau mwyaf yn gyntaf. O ran yr amser targed ar gyfer Islwyn, nid wyf mewn sefyllfa heddiw i allu dweud pa bryd y cyflawnir hynny, ond mae’n un o fy mlaenoriaethau, fel y dywedais, ar sail Cymru gyfan.

I also want to congratulate the Cabinet Secretary on her new role. My first question to her is—. According to a Welsh Liberal Democrats press release, over 7,500 pupils in Wales were educated in classes of more than 30 pupils last year. In it, you also quoted—your quote—

‘our top education priority is cutting class sizes’.

However, an adviser to the Welsh Government, Professor David Reynolds, has said,

‘If you look at the academic evidence you don’t get much out of reducing class size’.

Will the Cabinet Secretary advise whether cutting class sizes in Islwyn and other parts of Wales is still her top priority in education in Wales?

Rwyf hefyd yn awyddus i longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei swydd newydd. Fy nghwestiwn cyntaf iddi yw—. Yn ôl datganiad i’r wasg gan Ddemocratiaid Rhyddfrydol Cymru, cafodd dros 7,500 o ddisgyblion yng Nghymru eu haddysgu mewn dosbarthiadau o fwy na 30 o ddisgyblion y llynedd. Ynddo hefyd, roeddech chi’n dyfynnu—eich dyfyniad chi—

ein prif flaenoriaeth addysg yw torri maint dosbarthiadau.

Fodd bynnag, mae cynghorydd i Lywodraeth Cymru, yr Athro David Reynolds, wedi dweud,

Os edrychwch ar y dystiolaeth academaidd, nid ydych yn ennill llawer o leihau maint dosbarthiadau.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud a yw torri maint dosbarthiadau yn Islwyn ac mewn rhannau eraill o Gymru yn dal i fod yn brif flaenoriaeth iddi mewn addysg yng Nghymru?

Can I thank the Member for the question and for his kind words? Can I make it clear that David Reynolds is not and adviser to my department? Can I also say that what there is evidence to suggest is that cutting class sizes is especially important to our younger pupils, it is especially important to our most deprived pupils—some of the communities that the Member says that he represents—and it is especially important to those young children whose first language is neither English nor Welsh? That’s where we know that cutting class sizes makes a real difference. If the Member spends time talking to both parents and teachers, he will know it is a priority for them. That’s why it was my top priority in my party’s manifesto and that’s why this Welsh Government will deliver on it.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn ac am ei eiriau caredig? A gaf fi ddweud yn glir nad yw David Reynolds yn cynghori fy adran? A gaf fi hefyd ddweud bod yna dystiolaeth sy’n awgrymu bod torri maint dosbarthiadau yn arbennig o bwysig i’n disgyblion iau, mae’n arbennig o bwysig i’n disgyblion mwyaf difreintiedig—rhai o’r cymunedau y mae’r Aelod yn dweud ei fod yn eu cynrychioli—ac mae’n arbennig o bwysig i’r plant ifanc hynny nad yw’r Gymraeg na’r Saesneg yn iaith gyntaf iddynt? Dyna ble y gwyddom fod torri maint dosbarthiadau yn gwneud gwahaniaeth go iawn. Os yw’r Aelod yn treulio amser yn siarad gyda rhieni ac athrawon, bydd yn gwybod ei fod yn flaenoriaeth iddynt. Dyna pam mai dyna oedd fy mhrif flaenoriaeth ym maniffesto fy mhlaid a dyna pam y bydd y Llywodraeth hon yn cyflawni arno.

I’ve been speaking to some headteachers recently who are concerned about the evidence base for this policy. They’re also concerned that schools that are already oversubscribed—by reducing the standard number, it may result in them being able to take even fewer pupils. They’re also concerned about the ability of the school buildings to cope with the changes that will flow from this policy, so I wonder what reassurances the Cabinet Secretary can offer to those concerns.

Rwyf wedi bod yn siarad â phenaethiaid yn ddiweddar sy’n pryderu ynglŷn â’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer y polisi hwn. Maent hefyd yn pryderu bod ysgolion sydd â gormod o geisiadau eisoes ar eu cyfer—drwy leihau’r nifer safonol, gallai arwain at allu derbyn llai o ddisgyblion nag ar hyn o bryd hyd yn oed. Maent hefyd yn pryderu ynglŷn â gallu adeiladau’r ysgol i ymdopi â’r newidiadau a fydd yn deillio o’r polisi hwn, felly tybed pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei gynnig o ystyried y pryderon hynny.

Can I thank the Member for his observations? It is true to say that there will have to be a variety of approaches to how we achieve this. That’s why my officials are scoping out a number of options where we can make this a reality for pupils. That may include employing extra teachers, it may involve making grants available for capital works, or it may involve employing, for instance, higher-level teaching assistants so we can address the issue of adult-to-student ratios in the classroom. My officials are scoping out the best methods by which we can achieve the goal of ensuring that teachers have the time that they need to give individual pupils the attention that they need to thrive in their earliest years of education.

Diolch i’r Aelod am ei sylwadau. Mae’n wir dweud y bydd yn rhaid cael amrywiaeth o ddulliau ar gyfer cyflawni hyn. Dyna pam y mae fy swyddogion yn cwmpasu nifer o ddewisiadau lle y gallwn wireddu hyn ar gyfer y disgyblion. Gallai hynny gynnwys cyflogi athrawon ychwanegol, gallai olygu rhyddhau grantiau ar gyfer gwaith cyfalaf, neu gallai olygu cyflogi, er enghraifft, cynorthwywyr addysgu lefel uwch i ni allu mynd i’r afael â chymarebau oedolion i fyfyrwyr yn yr ystafell ddosbarth. Mae fy swyddogion yn cwmpasu’r dulliau gorau o gyflawni’r nod o sicrhau bod athrawon yn cael yr amser sydd ei angen arnynt i roi’r sylw angenrheidiol i ddisgyblion unigol allu ffynnu yn eu blynyddoedd cynharaf o addysg.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

We now move to party spokespeople’s questions. First this week is party spokesperson Llyr Gruffydd.

Symudwn yn awr at gwestiynau llefarwyr y pleidiau. Yn gyntaf yr wythnos yma mae’r llefarydd Llyr Gruffydd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Can I welcome the Cabinet Secretary to her first education questions? I’ll start by asking her to confirm, maybe, once and for all to the Chamber, that the funding for the class-sizes policy, which we’ve just been discussing and which you’re committed to, will be delivered separately to the £100 million education promise that was made by the Labour party at the election.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi groesawu Ysgrifennydd y Cabinet i’w chwestiynau addysg cyntaf? Dechreuaf drwy ofyn iddi gadarnhau, efallai, unwaith ac am byth i’r Siambr, y bydd y cyllid ar gyfer y polisi maint dosbarthiadau rydym newydd fod yn ei drafod ac rydych wedi ymrwymo iddo, yn cael ei ddarparu ar wahân i’r addewid addysg o £100 miliwn a wnaed gan y blaid Lafur yn yr etholiad.

Can I welcome the new spokesperson for Plaid Cymru? I was grateful to have and early opportunity to discuss with him what joint priorities we have together and I look forward to working with him. As you will be aware, there are a number of initiatives that I wish to take forward in the education field. The finances of those are being discussed in the usual discussions between myself and the finance Minister and will be finally revealed in the budget when that’s published later this year.

A gaf fi groesawu’r llefarydd newydd ar ran Plaid Cymru? Roeddwn yn falch o gael cyfle cynnar i drafod gydag ef pa flaenoriaethau ar y cyd sydd gennym gyda’n gilydd ac edrychaf ymlaen at weithio gydag ef. Fel y byddwch yn gwybod, mae yna nifer o fentrau yr hoffwn eu datblygu ym maes addysg. Trafodir cyllid y rheini yn y trafodaethau arferol rhyngof fi a’r Gweinidog cyllid ac fe’u datgelir yn derfynol yn y gyllideb pan gyhoeddir honno yn nes ymlaen eleni.

Well, I think it is rather disappointing that there still is ambiguity around that because not only these benches, but other benches have expressed a concern with regard to the lack of clarity there. Maybe you could give us, therefore, some clarity around the regional consortia, which continue to divide opinion within the education sector. Your Liberal Democrat manifesto committed to abolishing those bodies, while the Labour manifesto supported their continuation. So, could you maybe give an indication which party manifesto policy you’ll be pursuing?

Wel, rwy’n meddwl ei bod braidd yn siomedig fod yna amwysedd ynglŷn â hynny o hyd oherwydd nid yn unig ar y meinciau hyn, ond ar y meinciau eraill hefyd, mynegwyd pryder ynglŷn â’r diffyg eglurder ynghylch hynny. Efallai y gallech roi rhywfaint o eglurder i ni felly ynghylch y consortia rhanbarthol, sy’n parhau i hollti barn o fewn y sector addysg. Roedd eich maniffesto Democratiaid Rhyddfrydol yn ymrwymo i ddiddymu’r cyrff hynny, ac roedd maniffesto Llafur yn cefnogi eu parhad. Felly, a allech roi syniad efallai ynglŷn â pholisi maniffesto pa blaid y byddwch yn ei ddilyn?

Can I say that the role of consortia is a role that there is a discussion about? My manifesto commitment to abolish the regional consortia was based on the fact that the manifesto also called for local government reorganisation. Whilst there is still a lack of clarity around what the future map or the future look of what local authorities will do in Wales, I think we have to be cautious in throwing up the education improvement system that we have in Wales while there is that uncertainty.

What is clear to me is that we have had some encouraging news with the publication of Estyn’s report into the south Wales central consortia. The news around GwE, the north Wales consortia, is less than positive. I will be awaiting the reports of Estyn on all four consortia before I make a definitive statement on the way forward with regard to school improvement structures in Wales.

A gaf fi ddweud bod rôl y consortia yn rôl y ceir trafodaeth yn ei chylch? Roedd ymrwymiad fy maniffesto i ddiddymu’r consortia rhanbarthol yn seiliedig ar y ffaith fod y maniffesto hefyd yn galw am ad-drefnu llywodraeth leol. Er bod diffyg eglurder yn dal i fod ynghylch yr hyn fydd map neu ffurf yr hyn fydd awdurdodau lleol yn ei wneud yn y dyfodol yng Nghymru, rwy’n meddwl bod rhaid i ni fod yn ofalus wrth newid y system gwella addysg sydd gennym yng Nghymru tra bo’r ansicrwydd hwnnw’n bodoli.

Yr hyn sy’n amlwg i mi yw ein bod wedi cael newyddion calonogol gyda chyhoeddi adroddiad Estyn ar gonsortia canol de Cymru. Mae’r newyddion ynghylch GwE, consortia gogledd Cymru, yn llai na chadarnhaol. Byddaf yn aros am adroddiadau Estyn ar bob un o’r pedwar consortiwm cyn i mi wneud datganiad pendant ar y ffordd ymlaen o ran strwythurau gwella ysgolion yng Nghymru.

Well, what is it about Liberal Democrats and manifesto pledges? I don’t know. There we are. Okay, well, there’s still ambiguity there.

Let’s see whether you’re sticking to your guns on PISA, then, because, 18 months ago, in questioning the First Minister about Government changes to PISA targets, you said and I quote, and no doubt, there’ll be many of these over the coming months:

‘If we ever needed an example of the absolute poverty of ambition from this Government, then it came last week. One of your most staunchly defended targets in the Chamber has been ditched—although perhaps we should not be surprised, given that your own Government’s adviser described it as ‘plain stupid’. The response from your Minister is a new ambitious target to put us in the same place in 2021 as Scotland last year. That is hardly striving for ambition, First Minister.’

Your words. So, what’s your ambition, Cabinet Secretary, and will you, therefore, be setting new targets?

Wel, beth yw problem y Democratiaid Rhyddfrydol gydag addewidion maniffesto? Nid wyf yn gwybod. Dyna ni. Iawn, wel, mae amwysedd yno o hyd.

Gadewch i ni weld a ydych yn glynu at eich barn ar PISA, felly, oherwydd, 18 mis yn ôl, wrth holi’r Prif Weinidog ynglŷn â newidiadau’r Llywodraeth i dargedau PISA, fe ddywedoch ac rwy’n dyfynnu, ac yn ddiau, bydd llawer o’r rhain dros y misoedd nesaf:

‘Os bu angen enghraifft arnom erioed o ddiffyg uchelgais llwyr y Llywodraeth hon, yna fe’i cafwyd yr wythnos diwethaf. Cafwyd gwared ar un o’r targedau yr oeddech chi fwyaf brwdfrydig drosto wrth ei amddiffyn yn y Siambr—er efallai na ddylem ni synnu, o ystyried bod cynghorydd eich Llywodraeth eich hun wedi dweud ei fod yn gwbl hurt. Yr ymateb gan eich Gweinidog yw targed uchelgeisiol newydd i’n rhoi ni yn yr un sefyllfa erbyn 2021 ag yr oedd yr Alban ynddi y llynedd. Nid ymdrechu i sicrhau uchelgais yw hynny, Brif Weinidog.’

Eich geiriau chi. Felly, beth yw eich uchelgais, Ysgrifennydd y Cabinet, ac a fyddwch, felly, yn gosod targedau newydd?

First, may I say that PISA remains a very important indicator of how the Welsh education system is performing? It’s not the only indicator, but it is an important one if our students are to compete in a worldwide economy when they leave the education system. The Member will be aware that the last round of PISA tests were undertaken by Welsh students in the autumn of last year. We expect the publication of those results in the autumn of this year. I hope that we will make improvements, but I’m sure the Member will forgive me that, having just taken up this role some months after those tests were taken, I’m not in a position to have any influence on them.

What I am clear about is that the successful implementation of a new curriculum, based around Donaldson’s ‘Successful Futures’, gives us the best opportunity for our children to compete internationally with their counterparts across the world, and that will certainly be my focus in coming months to make sure that that curriculum is developed and that schools and teachers are in a position to deliver on that.

Yn gyntaf, hoffwn ddweud bod PISA yn parhau i fod yn ddangosydd pwysig iawn o sut y mae’r system addysg yng Nghymru yn perfformio. Nid hwnnw yw’r unig ddangosydd, ond mae’n un pwysig os yw ein myfyrwyr am gystadlu mewn economi fyd-eang pan fyddant yn gadael y system addysg. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod myfyrwyr Cymru wedi cyflawni’r rownd olaf o brofion PISA yn yr hydref y llynedd. Rydym yn disgwyl i’r canlyniadau hynny gael eu cyhoeddi yn yr hydref eleni. Rwy’n gobeithio y byddwn yn gwneud gwelliannau, ond rwy’n siŵr y bydd yr Aelod yn maddau i mi nad wyf mewn sefyllfa i ddylanwadu arnynt mewn unrhyw fodd gan i mi ddod i’r rôl hon rai misoedd ar ôl i’r profion hynny gael eu cynnal.

Yr hyn rwy’n glir yn ei gylch yw bod gweithrediad llwyddiannus cwricwlwm newydd, yn seiliedig ar ‘Dyfodol Llwyddiannus’ gan Donaldson, yn rhoi’r cyfle gorau i’n plant gystadlu’n rhyngwladol gyda’u cymheiriaid ar draws y byd, a dyna’n sicr fydd fy ffocws yn y misoedd nesaf i wneud yn siŵr y datblygir y cwricwlwm a bod ysgolion ac athrawon mewn sefyllfa i gyflawni hynny.

Thank you. We move to the UKIP spokesperson, Mark Reckless. No?

Diolch. Symudwn at lefarydd UKIP, Mark Reckless. Na?

I’ve no questions on this occasion.

Nid oes gennyf gwestiynau ar yr achlysur hwn.

Okay. Thank you very much. We’ll move, then, to the Welsh Conservatives’ spokesperson, Darren Millar.

Iawn. Diolch yn fawr iawn. Symudwn felly at lefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Could I also welcome the Cabinet Secretary to her first questions—[Interruption.]

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi hefyd groesawu Ysgrifennydd y Cabinet i’w chwestiynau cyntaf—[Torri ar draws.]

[Continues.]—on education matters here in the Senedd? [Interruption.] If Members are ready, I’ll continue.

[Yn parhau.]—ar faterion addysg yma yn y Senedd. [Torri ar draws.] Os yw’r Aelodau yn barod, rwyf am barhau.

I was just saying, I’ve just asked them once, I shan’t ask again.

Roeddwn wrthi’n dweud, rwyf newydd ofyn iddynt unwaith, ni fyddaf yn gofyn eto.

Cabinet Secretary, you published a statement recently on the additional learning needs Bill and the progress that you hope to make on that. Can you set out the timetable by which you expect to publish a draft Bill for consideration by the Assembly?

Ysgrifennydd y Cabinet, fe gyhoeddoch ddatganiad yn ddiweddar ar y Bil anghenion dysgu ychwanegol a’r cynnydd rydych yn gobeithio ei wneud ar hwnnw. A allwch nodi’r amserlen rydych yn disgwyl cyhoeddi Bil drafft i’w ystyried gan y Cynulliad?

Can I say how pleased I am that Darren Millar will be shadowing me? Having worked closely together for the last five years on the health committee, I would’ve missed him if the change had not been made. You’ll be aware from the First Minister’s statement that the additional learning needs Bill is a legislative priority for the Government; it is long overdue. I know it was of regret to many that the Government was not in a position to move forward on this in the last term. The Bill will be taken through the Assembly by my ministerial colleague and we hope to publish a draft Bill as soon as possible.

A gaf fi ddweud pa mor falch yr wyf y bydd Darren Millar yn fy nghysgodi? Ar ôl gweithio’n agos â’n gilydd dros y pum mlynedd diwethaf ar y pwyllgor iechyd, byddwn wedi gweld ei golli pe na bai’r newid wedi’i wneud. Fe fyddwch yn ymwybodol o ddatganiad y Prif Weinidog fod y Bil anghenion dysgu ychwanegol yn flaenoriaeth ddeddfwriaethol i’r Llywodraeth; mae’n hen bryd ei gael. Rwy’n gwybod ei fod yn destun gofid i lawer nad oedd y Llywodraeth mewn sefyllfa i symud ymlaen â hyn yn y tymor diwethaf. Caiff y Bil ei gyflwyno i’r Cynulliad gan fy nghyd-Weinidog ac rydym yn gobeithio cyhoeddi Bil drafft cyn gynted ag y bo modd.

Can you give us some confidence about the resources that might be attached to that Bill, Cabinet Secretary? One of the concerns that many people have is that it will be inadequately resourced in terms of the outcomes that that Bill hopes to achieve and that that will have a detrimental impact on the education opportunities for individuals with additional learning needs. What resources are attached to this at the moment, appreciating the response that you already have given in respect of the discussions that you’re having with the Cabinet Secretary for finance about the future allocations to your budget?

A allwch roi rhywfaint o hyder i ni ynglŷn â’r adnoddau a allai fod ynghlwm wrth y Bil, Ysgrifennydd y Cabinet? Un o’r pryderon sydd gan lawer o bobl yw na fydd ganddo ddigon o adnoddau o ran y canlyniadau y mae’r Bil yn gobeithio eu cyflawni, ac y bydd hynny’n effeithio’n anfanteisiol ar y cyfleoedd addysg i unigolion ag anghenion dysgu ychwanegol. Pa adnoddau sydd ynghlwm wrth hyn ar hyn o bryd, gan werthfawrogi’r ymateb rydych eisoes wedi ei roi o ran y trafodaethau rydych yn eu cael ag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid ynglŷn â’r dyraniadau i’ch cyllideb yn y dyfodol?

The Member will be aware that, when the Bill is published, alongside that there will be a regulatory impact assessment and there will also be a financial assessment, which will outline the resources that will be needed for the successful implementation of that Bill.

Bydd yr Aelod yn ymwybodol, pan gyhoeddir y Bil, ochr yn ochr â hynny cyflawnir asesiad effaith rheoleiddiol a bydd yna asesiad ariannol hefyd, a fydd yn amlinellu’r adnoddau y bydd eu hangen er mwyn gallu gweithredu’r Bil hwnnw’n llwyddiannus.

One way, of course, of releasing resources would be to scrap the regional consortia that you so heartily recommended to the Assembly should have been done prior to the elections. I checked your manifesto earlier today, in terms of your commitment, and at no point did it suggest that the commitment to abolish the regional consortia was attached to local government reform. So, I think that has come as quite a surprise to many Members here today.

Can I give you the wholehearted support of the Welsh Conservatives should you proceed to want to scrap the regional consortia, particularly given the views of the Estyn inspectorate in respect of their recent report into the north Wales regional consortia, GwE, which you’ve already referred to? You will be aware that it was found to be unsatisfactory in terms of its resource management, and I would suggest to you that that does not represent good value for money for Welsh taxpayers.

Un ffordd, wrth gwrs, o ryddhau adnoddau fyddai cael gwared ar y consortia rhanbarthol fel yr argymellasoch mor frwd i’r Cynulliad y dylid bod wedi’i wneud cyn yr etholiadau. Edrychais ar eich maniffesto yn gynharach heddiw, o ran eich ymrwymiad, ac nid oedd yn awgrymu ar unrhyw adeg fod yr ymrwymiad i ddiddymu’r consortia rhanbarthol ynghlwm wrth ddiwygio llywodraeth leol. Felly, credaf fod hynny wedi dod yn dipyn o syndod i lawer o’r Aelodau yma heddiw.

A gaf fi roi cefnogaeth lwyr y Ceidwadwyr Cymreig i chi pe baech yn bwrw ymlaen i fod eisiau cael gwared ar y consortia rhanbarthol, yn enwedig o ystyried barn arolygiaeth Estyn mewn perthynas â’u hadroddiad diweddar ar gonsortia rhanbarthol gogledd Cymru, GwE, y cyfeirioch ato eisoes? Fe wyddoch eu bod wedi canfod ei fod yn anfoddhaol o ran rheoli adnoddau, a byddwn yn awgrymu nad yw hynny’n werth da am arian i drethdalwyr Cymru.

Can I urge the Member to read not just the education section of the Welsh Liberal Democrat manifesto but the entire document? There’s much in it to commend to you. The consortia do have an important role to play in terms of educational improvement whilst we still have a system of 22 local authorities, many of which, in the past, have been demonstrated not to effectively have educational improvement departments and functions within them. What the Member is absolutely right to say is that the Estyn report into GwE, the north Wales consortium, is disappointing. I met with the chief inspector of Estyn to discuss that report last week. My officials met with the representatives of GwE yesterday. It is not good enough and they will need to improve. In stark contrast, however, is the Estyn report into the consortium in south Wales central. All four reports will be published during the summer, and I will be meeting with all consortia in September. I expect universally good provision from all of them. If that is not possible, we will have to look again at the role of consortia. If they cannot add value to the educational attainment of their children, we will have to look again.

A gaf fi annog yr Aelod i ddarllen nid yn unig adran addysg maniffesto Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, ond y ddogfen gyfan? Mae llawer ynddo i’w argymell i chi. Mae gan y consortia ran bwysig i’w chwarae yn gwella addysg tra bo gennym system o 22 o awdurdodau lleol o hyd, y dangoswyd bod llawer ohonynt, yn y gorffennol, heb adrannau a swyddogaethau gwella addysg effeithiol o’u mewn. Yr hyn y mae’r Aelod yn hollol iawn yn ei ddweud yw bod adroddiad Estyn ar GwE, consortiwm gogledd Cymru, yn siomedig. Cyfarfûm â phrif arolygydd Estyn i drafod yr adroddiad hwnnw yr wythnos diwethaf. Cyfarfu fy swyddogion â chynrychiolwyr GwE ddoe. Nid yw’n ddigon da a bydd angen iddynt wella. Mae adroddiad Estyn ar y consortiwm yng nghanol de Cymru yn gwbl wahanol fodd bynnag. Cyhoeddir y pedwar adroddiad yn ystod yr haf, a byddaf yn cyfarfod â’r holl gonsortia ym mis Medi. Rwy’n disgwyl darpariaeth dda gan bob un ohonynt. Os nad yw hynny’n bosibl, bydd yn rhaid i ni ystyried rôl y consortia eto. Os na allant ychwanegu gwerth i gyrhaeddiad addysgol eu plant, bydd yn rhaid i ni ystyried eto.

Thank you. We’ll move back to the questions on the order paper. Question 3, Suzy Davies.

Diolch. Symudwn yn ôl at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3, Suzy Davies.

Mynediad i Addysg

Access to Education

3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am fynediad i addysg? OAQ(5)0004(EDU)

3. Will the Minister make a statement on access to education? OAQ(5)0004(EDU)

Certainly. In Wales, we are committed to a comprehensive education for all.

Yn sicr. Yng Nghymru, rydym wedi ymrwymo i addysg gynhwysfawr ar gyfer pawb.

Thank you very much. I know that the issue of safe routes to school is of particular interest to you, Cabinet Secretary, having raised questions on behalf of your constituents before now. It’s something of an issue for my constituents, too. Even now, the walk route to the new Bae Baglan school is a case in point for the former pupils of Cwrt Sart school, which is closing shortly. Even though the new school isn’t open yet, the walk route to that school was assessed before new Welsh Government guidance was introduced just over two years ago. I don’t think that the new walk would satisfy the new criteria. Will you work with your Government colleagues to insist on local authorities reassessing routes to school that were signed off under the old criteria and to ensure that they comply with the 2014 guidelines?

Diolch yn fawr iawn. Rwy’n gwybod bod mater llwybrau diogel i’r ysgol o ddiddordeb arbennig i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, gan eich bod wedi gofyn cwestiynau ar ran eich etholwyr cyn hyn. Mae’n broblem i fy etholwyr i, hefyd. Hyd yn oed yn awr, mae’r llwybr cerdded i ysgol newydd Bae Baglan yn enghraifft o hyn i ddisgyblion blaenorol ysgol Cwrt Sart, sy’n cau cyn bo hir. Er nad yw’r ysgol newydd ar agor eto, aseswyd y llwybr cerdded i’r ysgol cyn cyflwyno canllawiau newydd Llywodraeth Cymru ychydig dros ddwy flynedd yn ôl. Nid wyf yn credu y byddai’r llwybr newydd yn bodloni’r meini prawf newydd. A wnewch chi weithio gyda’ch cyd-Aelodau yn y Llywodraeth i fynnu bod awdurdodau lleol yn ailasesu llwybrau i’r ysgol a gafodd eu cymeradwyo o dan yr hen feini prawf, ac i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â chanllawiau 2014?

Can I thank the Member? I know that she has worked very hard over a number of years on this issue. Indeed, the Welsh Government in the last Assembly reviewed the guidance very much as a result of the campaigning work that she did in this area. I take a common-sense view that travel arrangements are not suitable if they are not safe. The legislation, as I referred to earlier, that is in place, the Learner Travel (Wales) Measure 2008, sets out the statutory requirements for home-to-school transport. Should a route not be deemed safe, then a child cannot be expected to walk to school. This applies even if the distance between home and school is less than the statutory mileage criteria for free transport. I am aware that the Welsh Government did make some £150,000 available to Neath Port Talbot county council to develop routes to the new school, so it is very disappointing to hear, despite that expenditure, that parents are still concerned. I will ask my officials, in conjunction with those of the Cabinet Secretary for economic development, whose responsibility the learner travel Measure is, to look again at this.

Diolch i’r Aelod. Gwn ei bod wedi gweithio’n galed iawn dros nifer o flynyddoedd ar y mater hwn. Yn wir, adolygodd Llywodraeth Cymru yn y Cynulliad diwethaf y canllawiau i raddau helaeth o ganlyniad i’r gwaith ymgyrchu a wnaeth hi yn y maes hwn. Rwy’n arddel y safbwynt synnwyr cyffredin nad yw trefniadau teithio yn addas os nad ydynt yn ddiogel. Fel y soniais yn gynharach mae’r ddeddfwriaeth sydd ar waith, Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, yn gosod y gofynion statudol ar gyfer cludo plant o’r cartref i’r ysgol. Os nad yw llwybr yn cael ei ystyried yn ddiogel, yna ni ellir disgwyl i blentyn gerdded i’r ysgol. Mae hyn yn berthnasol hyd yn oed os yw’r pellter rhwng y cartref a’r ysgol yn llai na’r meini prawf milltiroedd statudol ar gyfer cludiant am ddim. Rwy’n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi tua £150,000 i gyngor sir Castell-nedd Port Talbot er mwyn datblygu llwybrau i’r ysgol newydd, felly mae’n siomedig iawn clywed, er y gwariant hwnnw, fod rhieni’n dal yn bryderus. Byddaf yn gofyn i fy swyddogion, ar y cyd â rhai Ysgrifennydd y Cabinet dros ddatblygu economaidd sydd â chyfrifoldeb dros y Mesur teithio gan ddysgwyr, i ystyried hyn eto.

Of course, when pupils get to school, they have to make their way around the school. A number of children have mobility difficulty, some are in wheelchairs, but some also have difficulties in making their way round the schools. How many schools are not fully Disability Discrimination Act compliant? What is the Welsh Government doing to ensure that they are?

Wrth gwrs, pan fydd disgyblion yn cyrraedd yr ysgol, rhaid iddynt wneud eu ffordd o gwmpas yr ysgol. Mae nifer o blant yn cael anhawster symud, mae rhai mewn cadeiriau olwyn, ond mae rhai hefyd yn cael anhawster i wneud eu ffordd o amgylch yr ysgolion. Sawl un o’r ysgolion sy’n methu â chydymffurfio’n llawn â’r Ddeddf Gwahaniaethu ar Sail Anabledd? Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau eu bod yn cydymffurfio?

My goodness, Mike, I have tried very hard to make sure that I’m well prepared for those questions, but those details I do not have to hand. If it’s acceptable to the Member, I will write to him with the exact details of DDA-compliant or non-compliant schools and the plans that we have. I’m sure much of the investment in the twenty-first century schools programme is aligned with making sure that our schools are accessible for all our children.

Ar fy ngwir, Mike, rwyf wedi ymdrechu’n galed iawn i wneud yn siŵr fy mod wedi paratoi’n dda ar gyfer y cwestiynau hyn, ond nid oes gennyf y manylion hynny wrth law. Os yw’n dderbyniol i’r Aelod, byddaf yn ysgrifennu ato gydag union fanylion yr ysgolion sy’n cydymffurfio neu nad ydynt yn cydymffurfio â’r Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd a’r cynlluniau sydd gennym. Rwy’n siŵr fod llawer o’r buddsoddiad yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn cyd-fynd â sicrhau bod ein hysgolion yn hygyrch i’n plant i gyd.

Mae mynediad at addysg gynnar o safon uchel yn ffordd effeithiol o gau’r bwlch cyrhaeddiad rhwng plant difreintiedig a phlant eraill, a sicrhau datblygiad ieithyddol plant ifanc. Ar hyn o bryd, mae plant sy’n byw mewn tlodi parhaus yng Nghymru ddwywaith yn fwy tebygol o sgorio yn is na’r cyfartaledd ar gyfer eu datblygiad iaith pan yn bump oed o’u cymharu â’u cyfoedion mwy cefnog. Yn ystod yr etholiad, mi gynigiodd Plaid Cymru bolisïau radical a fyddai’n helpu cau’r bwlch cyrhaeddiad, gan gynnwys cynnig lle mewn ysgol i bob plentyn o dair oed ymlaen. Mae ymchwil yn dangos bod cychwyn ysgol yn gynt yn mynd i’r afael â’r cyswllt rhwng tlodi a chyrhaeddiad gwael ac yn help i godi teuluoedd allan o dlodi. A ydych chi’n cytuno bod angen gweithio tuag at sicrhau mynediad cyfartal i addysg gynnar i bob plentyn tair oed? Os felly, er mwyn cyflawni hyn, a fyddech chi’n fodlon cychwyn ar gynllunio ar gyfer derbyn plant yn dair oed mewn ysgolion?

Access to early education of a high standard is an effective way of closing the attainment gap for children from disadvantaged backgrounds and ensuring the linguistic development of young children. At the moment, children living in permanent poverty in Wales are twice as likely to score lower than the average for their linguistic development at five years old as compared to their better-off peers. Now, during the election, Plaid Cymru proposed radical policies that would assist in closing that attainment gap, including offering a place in school for all children from three years old onwards. Research shows that starting school earlier actually tackles that link between poverty and poor attainment and lifts families out of poverty. Do you agree that we do need to work towards securing equal access to early education for all three-year-olds? If so, in order to achieve this, would you be willing to start planning for accepting children into schools at three years old?

Can I thank the Member for the point, which is a particularly pertinent one? We do know that, even at the earliest stage, when children go into school, our children from the most deprived backgrounds are already behind. That’s why, this week, the Welsh Government have launched their Ready to Learn project to try and give information to parents and carers about the small things that they can do at home to prepare children to go into school and to make that transition a success. The Government also recognises this in the development of the pupil deprivation grant for our foundation phase pupils, and I will be looking to see what else we can do in those criteria. The Welsh Government has also embarked on an implementation plan to make good on the Labour Party manifesto commitment for 30 hours of education and childcare. It’s very important that that provision is of high quality and can be available to those poorest children so that they, too, can take advantage of that. I look forward to working with her to look at how we can make sure that that education and care package overcomes some of the challenges that our children from our most deprived backgrounds have before they start their school journey.

Diolch i’r Aelod am y pwynt, sy’n un arbennig o berthnasol. Rydym yn gwybod, hyd yn oed ar y cam cynharaf, pan fydd plant yn dechrau yn yr ysgol, fod ein plant o’r cefndiroedd mwyaf difreintiedig eisoes ar ei hôl hi. Dyna pam, yr wythnos hon, fod Llywodraeth Cymru wedi lansio eu prosiect Parod i Ddysgu er mwyn ceisio rhoi gwybodaeth i rieni a gofalwyr am y pethau bach y gallant eu gwneud gartref i baratoi plant ar gyfer dechrau yn yr ysgol ac i wneud y cyfnod pontio hwnnw’n llwyddiant. Mae’r Llywodraeth hefyd yn cydnabod hyn yn natblygiad y grant amddifadedd disgyblion ar gyfer ein disgyblion cyfnod sylfaen, a byddaf yn ystyried beth arall y gallwn ei wneud yn y meini prawf hynny. Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi dechrau cynllun i weithredu ymrwymiad maniffesto’r Blaid Lafur i ddarparu 30 awr o addysg a gofal plant. Mae’n bwysig iawn fod y ddarpariaeth honno o safon uchel ac y gall fod ar gael i’r plant tlotaf hynny fel eu bod hwy, hefyd, yn gallu manteisio ar hynny. Rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda hi i edrych ar sut y gallwn wneud yn siŵr fod y pecyn addysg a gofal hwnnw’n goresgyn rhai o’r heriau sy’n wynebu ein plant o’n cefndiroedd mwyaf difreintiedig cyn iddynt ddechrau eu taith drwy’r ysgol.

Addysg Bellach

Further Education

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am addysg bellach? OAQ(5)0002(EDU)[W]

4. Will the Minister make a statement on further education? OAQ(5)0002(EDU)[W]

Member
Alun Davies 15:17:00
The Minister for Lifelong Learning and Welsh Language

Mae addysg bellach yn gwneud cyfraniad sylweddol at ddatblygu sgiliau yng Nghymru, gan wella rhagolygon dysgwyr o ran cyflogaeth a gyrfaoedd a pherfformiad cwmnïau a gwasanaethau cyhoeddus. Mae colegau addysg bellach hefyd yn helpu i gynyddu ffyniant economaidd a gwella lles unigol a bywyd cymunedol.

Further education makes a significant contribution to skills development in Wales, increasing employability, careers pathways and public services. Further education colleges also help to increase economic prosperity as well as individual well-being and community life.

Rwy’n diolch i’r Gweinidog am ei ateb. Fel mae’n ymwybodol, mae lot o drafodaethau wedi bod ynglŷn â sut gall colegau addysg bellach fod yn rhan o raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. A ydy’r Gweinidog yn cytuno y dylai’r rhaglen honno gynnwys colegau addysg bellach? Yn wir, ym maniffesto’r Blaid Lafur roedd addewid y byddai’r £2 biliwn o fuddsoddiad yn cynnwys colegau addysg bellach. Wrth gwrs, mae buddsoddi yn meddwl lot mwy nac adeiladau. A fydd y Gweinidog yn fodlon rhannu â ni yn y Cynulliad rhywbryd ei weledigaeth ar gyfer buddsoddiad cyfalaf a hefyd, efallai, ran o’r strategaeth benodol ar gyfer addysg bellach yng Nghymru?

I thank the Minister for his answer. As he knows, a lot of discussions have happened in terms of how FE colleges can be a part of the twenty-first century schools programme. Does the Minister agree that that programme should include FE colleges? Indeed, in the Labour manifesto there was a commitment that the £2 million of investment would include FE colleges. Of course, investing means a lot more than buildings. Would the Minister share with us in the Assembly his vision for capital investment and also, perhaps, part of the specific strategy for FE in Wales?

Rwy’n hapus iawn i wneud hynny. Yn amlwg, mae gennym ni strategaeth addysg bellach sy’n rhan o strategaeth hirdymor ar gyfer addysg ar ôl 16, ac mae hynny’n cynnwys sgiliau ac addysg bellach ei hun. Rydym ni’n mynd i barhau i fuddsoddi mewn cyfalaf, fel mae’r Aelod wedi awgrymu, ond hefyd rydym ni’n trio ac yn edrych ar sut rydym ni’n diogelu’r gyllideb ar gyfer addysg bellach yn y flwyddyn yma. Mi fydd yr Aelod yn ymwybodol bod y gyllideb addysg bellach wedi dioddef rhywfaint yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond bydd Aelodau hefyd yn ymwybodol bod y gyllideb bresennol yn dangos bod yna 2 y cant o gynyddiad mewn ariannu addysg bellach ar gyfer y flwyddyn ariannol yma.

I’d be happy to do that. Clearly, we do have an FE strategy that is part of the long-term strategy for post-16 education, and that includes skills and FE itself. We will continue to make capital investment, as the Member has suggested, but we are also looking at how we safeguard funding for further education in this year. The Member will be aware that the FE budget has suffered over the past few years, but Members will also be aware that the current budget does show a 2 per cent increase in the funding of FE for this financial year.

Could I draw the attention of the Minister to Bridgend College, which was ranked last year top amongst our further education institutions in Wales on student health and well-being, help and support, information and advice, and responsiveness? But as well as excellent student satisfaction and excellent academic routes, it also helps deliver quality apprenticeships in collaboration with local and regional employers. So, could the Minister therefore update us on what the current state of play is with the apprenticeship levy as relating to Wales? It seems that we might be losing out on that. But also, post the Brexit vote, what is the state of play in terms of the funds from the European social fund, which went into apprenticeships and supporting apprenticeships? How do we make good the shortfall that may now emerge over the next few years and make sure that we can keep that investment in quality apprenticeships in all our FE colleges throughout Wales?

A gaf fi dynnu sylw’r Gweinidog at Goleg Penybont, a osodwyd ar y brig y llynedd o blith ein sefydliadau addysg bellach yng Nghymru mewn perthynas ag iechyd a lles, cymorth a chefnogaeth, gwybodaeth a chyngor, ac ymatebolrwydd i fyfyrwyr? Ond yn ogystal â lefelau ardderchog o foddhad myfyrwyr a llwybrau academaidd rhagorol, mae hefyd yn helpu i ddarparu prentisiaethau o safon ar y cyd â chyflogwyr lleol a rhanbarthol. Felly, a all y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y sefyllfa bresennol gyda’r ardoll brentisiaethau mewn perthynas â Chymru? Mae’n ymddangos y gallem fod ar ein colled yn hynny o beth. Ond hefyd, ar ôl y bleidlais i adael yr UE, beth yw’r sefyllfa o ran yr arian o gronfa gymdeithasol Ewrop a oedd yn mynd tuag at brentisiaethau a chefnogi prentisiaethau? Sut y mae gwneud iawn am y diffyg a allai ddod yn amlwg bellach yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf a gwneud yn siŵr ein bod yn gallu cadw’r buddsoddiad hwnnw mewn prentisiaethau o safon yn ein colegau addysg bellach ledled Cymru?

The responsibility for apprenticeships and those areas are in the portfolio of the Minister for Skills and Science, and she is in her place in the Chamber and will have heard that question and, I’m sure, will respond in due course. But can I say this: it’s important that we ensure that the quality of education delivered by further education is monitored, understood and celebrated in the way that the Member has done? We will be carrying out a review over the coming three years to ensure that we do have the leadership and responsiveness to employers, as well as the financial robustness necessary within individual institutions, and I will report to the Chamber on progress with that.

But, overall, we know that, as the First Minister informed the Chamber yesterday, £650 million is going to be lost annually as a consequence of leaving the European Union. I don’t think there are many people in this Chamber who believe for a moment that the British Prime Minister will make a promise to ensure that every penny of that will be delivered to Wales. We know that we can’t trust the Tories when it comes to things like that. So, we know that we are facing some significant difficulties in terms of the coming years, and it will be a matter of how the overall agreements are made in terms of the Welsh Government, the UK Government and the European Union as we face the coming years that will have an impact on our ability to fund these projects in the future.

Mae’r cyfrifoldeb dros brentisiaethau a’r meysydd hynny ym mhortffolio’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth, ac mae hi yma yn y Siambr, a bydd wedi clywed y cwestiwn hwnnw ac yn ymateb maes o law rwy’n siŵr. Ond a gaf fi ddweud hyn: mae’n bwysig ein bod yn sicrhau bod safon yr addysg a ddarperir gan addysg bellach yn cael ei fonitro, ei ddeall a’i ddathlu yn y ffordd y mae’r Aelod wedi ei wneud? Byddwn yn cynnal adolygiad dros y tair blynedd nesaf i sicrhau bod gennym yr arweinyddiaeth a’r ymatebolrwydd i gyflogwyr, yn ogystal â’r cryfder cyllidol sy’n angenrheidiol o fewn sefydliadau unigol, a byddaf yn adrodd wrth y Siambr am y cynnydd ar hynny.

Ond yn gyffredinol, fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth y Siambr ddoe, gwyddom fod £650 miliwn yn mynd i gael ei golli bob blwyddyn o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn meddwl bod llawer o bobl yn y Siambr hon sy’n credu am funud y bydd Prif Weinidog Prydain yn gwneud addewid i sicrhau y bydd pob ceiniog o hwnnw’n cael ei roi i Gymru. Gwyddom na allwn ymddiried yn y Torïaid gyda phethau o’r fath. Felly, gwyddom ein bod yn wynebu anawsterau sylweddol yn y blynyddoedd nesaf, a’r modd y gwneir y cytundebau cyffredinol o ran Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a’r Undeb Ewropeaidd wrth i ni wynebu’r blynyddoedd i ddod fydd yn effeithio ar ein gallu i ariannu’r prosiectau hyn yn y dyfodol.

I appreciate, Minister, that apprenticeships fall within the remit of another Minister’s portfolio, but I’m sure you may be aware of the Pembrokeshire apprenticeship scheme, which aims to increase the number of young people training in the energy sector across Pembrokeshire and is supported by organisations such as the Milford Haven Port Authority, who are sponsoring employers. Now, this, of course, is a great example of local businesses and education providers working together to develop apprenticeships that are important to the local economy. So, can you tell us: what is the Welsh Government doing to encourage and support more businesses to engage with FE institutions, like Pembrokeshire College, so that Wales’s FE colleges are at the forefront of delivering programmes that actually reflect local skills markets?

Rwy’n sylweddoli, Weinidog, fod prentisiaethau yn rhan o gylch gwaith Gweinidog portffolio arall, ond rwy’n siwr eich bod yn gwybod am gynllun prentisiaeth Sir Benfro, sy’n anelu at gynyddu nifer y bobl ifanc sy’n cael hyfforddiant yn y sector ynni ar draws Sir Benfro, cynllun a gefnogir gan sefydliadau megis Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau, sy’n noddi cyflogwyr. Nawr, mae hon, wrth gwrs, yn enghraifft wych o fusnesau lleol a darparwyr addysg yn gweithio gyda’i gilydd i ddatblygu prentisiaethau sy’n bwysig i’r economi leol. Felly, a allwch ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog a chynorthwyo mwy o fusnesau i ymgysylltu â sefydliadau addysg bellach, fel Coleg Sir Benfro, fel bod colegau addysg bellach Cymru ar y blaen yn y gwaith o gyflwyno rhaglenni sy’n adlewyrchu marchnadoedd sgiliau lleol mewn gwirionedd?

I very much agree with the point made by the Member in his question. I think the relationship between employers and colleges and institutions of further education is absolutely crucial in delivering an apprenticeship programme, which meets the needs of the local population and the local economy. One of the expectations that I have is that all further education institutions are responsive to local employers. We know that most are, and we also know that, where we have a number of very large, significant employers—. The Member’s referred to the port authority of Milford Haven; you could equally refer to the refineries in the same sort of area. We know that, where there are those very large employers, that responsiveness is already there. I do sometimes have concerns, where you have an economy that is dominated by small and medium-sized enterprises, that not all those needs are fully understood across the whole face of the country, and that’s one area where I will be focusing over the coming years.

Cytunaf yn llwyr â’r pwynt a wnaeth yr Aelod yn ei gwestiwn. Rwy’n meddwl bod y berthynas rhwng cyflogwyr a cholegau a sefydliadau addysg bellach yn gwbl allweddol er mwyn cyflwyno rhaglen brentisiaeth sy’n ateb anghenion y boblogaeth leol a’r economi leol. Un o’r disgwyliadau sydd gennyf yw bod pob sefydliad addysg bellach yn ymatebol i gyflogwyr lleol. Gwyddom fod hynny’n wir am y rhan fwyaf, a gwyddom hefyd, lle mae gennym nifer o gyflogwyr mawr ac arwyddocaol—. Cyfeiriodd yr Aelod at awdurdod porthladd Aberdaugleddau; gallech gyfeirio yn yr un modd at y purfeydd yn yr un math o ardal. Lle y ceir cyflogwyr mawr iawn, gwyddom fod yr ymatebolrwydd yno eisoes. Weithiau os oes gennych economi sy’n cael ei dominyddu gan fentrau bach a chanolig eu maint, rwy’n pryderu nad yw pob un o’r anghenion hynny’n cael eu deall yn llawn ar draws y wlad i gyd, a dyna un maes y byddaf yn canolbwyntio arno yn ystod y blynyddoedd nesaf.

Y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol (Cymru) Arfaethedig

The Proposed Additional Learning Needs (Wales) Bill

5. Sut y bydd y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol (Cymru) arfaethedig yn cefnogi disgyblion sydd â’r anghenion dysgu a meddygol mwyaf cymhleth yn ein hysgolion addysg arbennig? OAQ(5)0016(EDU)[R]

5. How will the proposed Additional Learning Needs (Wales) Bill support pupils with the most complex learning and medical needs in our special education schools? OAQ(5)0016(EDU)[R]

We want to transform the expectations, experiences and outcomes for all learners, including those in special schools. The forthcoming introduction of the additional learning needs and education tribunal (Wales) Bill will be a key milestone in the transformation journey that is already under way.

Rydym yn awyddus i drawsnewid disgwyliadau, profiadau a chanlyniadau i bob dysgwr, gan gynnwys dysgwyr mewn ysgolion arbennig. Bydd cyflwyno’r Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) sydd ar y gorwel yn garreg filltir allweddol yn y daith tuag at newid sydd eisoes wedi cychwyn.

The Minister will be aware of the excellent work done by the special needs school Trinity Fields, which is in the Caerphilly constituency, led by the headteacher, Ian Elliott, and his fantastic staff. I declare an interest here as a governor of that organisation. Like many of us in the Chamber, and the school’s leadership, we are in support of the principles of the additional learning needs Bill and what it seeks to achieve, but, at present, the school is only responsible for pupils with additional learning needs up to the age of 19. With that in mind, can you let me know how the Welsh Government will use this Bill in order to ensure the full commitment of the national health service and the health boards to provide the resources and services for pupils with complex additional learning needs up to the age of 25?

Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o’r gwaith ardderchog a wneir gan ysgol anghenion arbennig Trinity Fields yn etholaeth Caerffili dan arweiniad y pennaeth, Ian Elliott, a’i staff rhagorol. Rwy’n datgan buddiant yma fel un o lywodraethwyr y sefydliad hwnnw. Fel llawer ohonom yn y Siambr, ac arweinwyr yr ysgol, rydym yn cefnogi egwyddorion y Bil anghenion dysgu ychwanegol a’r hyn y mae’n ceisio ei gyflawni, ond ar hyn o bryd, nid yw’r ysgol ond yn gyfrifol am ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol hyd nes eu bod yn 19 oed. O ystyried hynny, a allwch roi gwybod i mi sut y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio’r Bil hwn i sicrhau ymrwymiad llawn y gwasanaeth iechyd gwladol a’r byrddau iechyd i ddarparu’r adnoddau a’r gwasanaethau i ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol cymhleth hyd nes eu bod yn 25 oed?

Thank you. I am, of course, very aware of the work that is done by you as a governor and by others at Trinity Fields. I’m also aware that the school has been recognised by Estyn in the annual report as having sector-leading practice, and I think that that is something to celebrate again. It’s fantastic to see the work that is being done by schools up and down Wales.

The Cabinet Secretary did reply to an earlier question, saying that the additional learning needs Bill will be published in due course and will provide an opportunity, then, for us to debate and discuss how we deliver and how we ensure that we have the right statutory framework to underpin the delivery of this work. I can assure the Member for Caerphilly that we will ensure that the transition from education into adulthood is better planned and supported, and I would be more than happy to continue to have that conversation, both in terms of the legislation that we will be drafting and putting before the National Assembly, but also in terms of how that support is delivered outside of the statutory framework.

Diolch. Wrth gwrs, rwy’n ymwybodol iawn o’r gwaith a wnewch chi fel llywodraethwr ac eraill yn Trinity Fields. Rwyf hefyd yn ymwybodol fod yr ysgol wedi cael ei chydnabod gan Estyn yn yr adroddiad blynyddol fel un y mae ei gwaith yn arwain y sector, ac rwy’n meddwl bod hynny’n rhywbeth i’w ddathlu eto. Mae’n wych gweld y gwaith sy’n cael ei wneud gan ysgolion ar hyd a lled Cymru.

Atebodd Ysgrifennydd y Cabinet gwestiwn cynharach yn dweud y bydd y Bil anghenion dysgu ychwanegol yn cael ei gyhoeddi maes o law ac y bydd yn rhoi cyfle bryd hynny i ni ddadlau a thrafod sut rydym yn cyflawni a sut y byddwn yn sicrhau bod gennym y fframwaith statudol cywir yn sail i’r broses o gyflawni’r gwaith hwn. Gallaf roi sicrwydd i’r Aelod dros Gaerffili y byddwn yn sicrhau bod y broses o bontio o addysg i fod yn oedolyn yn cael ei chynllunio a’i chefnogi’n well, a byddwn yn fwy na hapus i barhau i gael y drafodaeth honno, o ran y ddeddfwriaeth y byddwn yn ei drafftio ac yn ei chyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol, ond hefyd o ran sut y darperir y gefnogaeth honno y tu allan i’r fframwaith statudol.

Thank you, acting Deputy Presiding Officer. Minister, in the previous—[Interruption.]

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd dros dro. Weinidog, yn y—[Torri ar draws.]

I beg your pardon. [Laughter.]

Mae’n ddrwg gennyf. [Chwerthin.]

Please accept my apologies.

Derbyniwch fy ymddiheuriadau.

No, it’s quite all right. I can act if you want me to, but you wouldn’t like to see me act. Go on.

Na, popeth yn iawn. Gallaf actio os ydych am i mi wneud, ond ni fyddech yn hoffi fy ngweld yn actio. Ewch ymlaen.

Thank you, Dirprwy Lywydd. My apologies.

Minister, could you just confirm for us, in terms of the consultation that was undertaken by the previous Welsh Government on the additional learning needs Bill—? I know the previous education Minister did say he’d go back out consultation again. There was no element asking parents and carers what they thought about the transportation of their wards, their children, to additional learning schools or special schools, because, as you know, there are few of them in Wales and young people have to travel huge distances. For a child who is already severely disadvantaged, either mentally or physically or both, that journey in and of itself can be an enormous stress and strain and add hours to their day. I wonder if you’ll be taking further feedback on that so you might be able to incorporate a provision or some statement or guidance on that very issue in the proposed additional learning needs Bill.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Fy ymddiheuriadau.

Weinidog, a allech chi gadarnhau i ni, o ran yr ymgynghori a wnaed gan Lywodraeth flaenorol Cymru ar y Bil anghenion dysgu ychwanegol—? Rwy’n gwybod bod y Gweinidog addysg blaenorol wedi dweud y byddai’n ymgynghori eto. Nid oedd unrhyw un o’r elfennau yn gofyn i rieni a gofalwyr am eu barn ynglŷn â throsglwyddo’r rhai yn eu gofal, eu plant, i ysgolion dysgu ychwanegol neu ysgolion arbennig, oherwydd, fel y gwyddoch, ychydig ohonynt sydd yna yng Nghymru ac mae’n rhaid i bobl ifanc deithio pellteroedd enfawr. I blentyn sydd eisoes dan anfantais ddifrifol, naill ai’n feddyliol neu’n gorfforol neu’r ddau, gall y daith honno ynddi ei hun beri straen a phwysau enfawr ac ychwanegu oriau at eu diwrnod. Tybed a fyddwch yn derbyn adborth pellach ar hynny er mwyn i chi allu cynnwys darpariaeth neu ddatganiad neu ganllawiau ar yr union fater hwnnw yn y Bil anghenion dysgu ychwanegol arfaethedig.

I’m certainly happy to do that. I published last week the Government’s response to a consultation on the draft Bill. Now, if the Member doesn’t believe that we fully covered those areas, then I’d be grateful if she could write to me and I will certainly do so. But, in terms of the overall point raised, of course, by the question, I do agree absolutely that we do need to take a holistic approach to the policy and not simply an approach that determines and dictates what happens in the classroom without recognising the wider support necessary to provide a full educational experience for those children. So, if the Member or any other Members do not believe that we’ve fully covered those points in the response, then I’d be happy to do so.

I will say that the First Minister announced last week that this Bill will form a part of the first year of our legislative programme. We are looking at the moment at a timescale for that, and I will make a statement to the National Assembly as soon as possible, when we are able to understand what the timescale will be and when we’ll be able to publish the legislation. So, Members will have an opportunity then to look again at this matter.

Rwy’n sicr yn hapus i wneud hynny. Yr wythnos diwethaf cyhoeddais ymateb y Llywodraeth i ymgynghoriad ar y Bil drafft. Nawr, os nad yw’r Aelod yn credu ein bod wedi ymdrin yn llawn â’r meysydd hynny, yna byddwn yn ddiolchgar pe gallai ysgrifennu ataf a byddaf yn sicr o wneud hynny. Ond o ran y pwynt cyffredinol a wnaed yn y cwestiwn, wrth gwrs, rwy’n cytuno’n llwyr fod angen i ni fabwysiadu ymagwedd gyfannol at bolisi yn hytrach nag ymagwedd sydd ond yn penderfynu ac yn pennu beth sy’n digwydd yn yr ystafell ddosbarth heb gydnabod y cymorth ehangach sydd ei angen i ddarparu profiad addysgol llawn i’r plant hynny. Felly, os nad yw’r Aelod neu unrhyw Aelod arall yn credu ein bod wedi cynnwys y pwyntiau hynny’n llawn yn yr ymateb, yna byddwn yn hapus i wneud hynny.

Fe ddywedaf fod y Prif Weinidog wedi cyhoeddi yr wythnos diwethaf y bydd y Bil hwn yn rhan o flwyddyn gyntaf ein rhaglen ddeddfwriaethol. Ar hyn o bryd, rydym yn edrych ar amserlen ar gyfer hynny, a byddaf yn gwneud datganiad i’r Cynulliad Cenedlaethol cyn gynted ag y bo modd, pan fyddwn yn gallu deall beth fydd yr amserlen a phryd y byddwn yn gallu cyhoeddi’r ddeddfwriaeth. Felly, bydd yr Aelodau’n cael cyfle wedyn i edrych eto ar y mater hwn.

Gwleidyddiaeth a Materion Cyfoes mewn Ysgolion

Politics and Current Affairs in Schools

6. Pa gynlluniau sydd gan y Gweinidog i wella dealltwriaeth disgyblion o wleidyddiaeth a materion cyfoes mewn ysgolion? OAQ(5)0015(EDU)

6. What plans does the Minister have to improve pupils’ understanding of politics and current affairs in schools? OAQ(5)0015(EDU)

Can I thank the Member for that timely question? Learners currently study politics and current affairs through the personal and social education framework and the newly revamped Welsh baccalaureate. The new curriculum is being designed with four purposes at its heart and will help all young people to develop into ethical, informed citizens of Wales and, indeed, the world.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn amserol? Mae dysgwyr ar hyn o bryd yn astudio gwleidyddiaeth a materion cyfoes drwy’r fframwaith addysg bersonol a chymdeithasol a bagloriaeth Cymru sydd newydd ei ailwampio. Mae’r cwricwlwm newydd yn cael ei gynllunio gyda phedwar diben yn ganolog iddo a bydd yn helpu pob unigolyn ifanc i ddatblygu’n ddinasyddion moesol a gwybodus yng Nghymru ac yn wir, yn y byd.

I thank the Cabinet Secretary for that response. In the recent EU referendum, 73 per cent of 18 to 24-year-olds voted to remain in the EU. However, only 43 per cent of those eligible to vote actually voted, and that’s compared to the overall turnout of 72 per cent. Actually, during the Assembly elections, I met the only voter in Cardiff who turned 18 on the day of the election, and she went to vote. But she told me that she and her friends just felt they didn’t have enough information about politics and choices, and what you could do via democracy, in schools. So, is there anything further that she thinks could be done to encourage young people to recognise how important the voting process is, and what sort of decisions can be made?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Yn refferendwm diweddar yr UE, pleidleisiodd 73 y cant o bobl 18 i 24 oed dros aros yn yr UE. Fodd bynnag, dim ond 43 y cant o’r rhai a oedd yn gymwys i bleidleisio a wnaeth hynny mewn gwirionedd, o gymharu â chyfanswm y nifer a bleidleisiodd, sef 72 y cant. Mewn gwirionedd, yn ystod etholiadau’r Cynulliad, cyfarfûm â’r unig bleidleisiwr yng Nghaerdydd a oedd yn cael ei phen-blwydd yn 18 oed ar ddiwrnod yr etholiad, ac fe aeth i bleidleisio. Ond dywedodd wrthyf ei bod hi a’i ffrindiau’n teimlo nad oedd ganddynt ddigon o wybodaeth am wleidyddiaeth a dewisiadau, a beth y gallech ei wneud drwy ddemocratiaeth mewn ysgolion. Felly, a oes unrhyw beth pellach y mae’n meddwl y gellid ei wneud i annog pobl ifanc i gydnabod pa mor bwysig yw’r broses bleidleisio, a pha fath o benderfyniadau y gellir eu gwneud?

I thank the Member for those observations. As I said, this is already contained within the existing curriculum, and Estyn have a role in ensuring that the delivery of that curriculum, as it currently stands, is giving children and students the information that they need to be able to participate in all aspects of Welsh life.

With regard to the new curriculum, which, as I said, has as one of its four key objectives the development of ethical and informed citizens, practitioners, through the pioneer schools network, are at the heart of developing that new curriculum, and the assessment arrangements around it, which will give schools settings and practitioners more responsibility for determining how these subjects will be taught. But they are a fundamental aspect of the kind of education that we expect our young people to receive, both now and in the future.

Diolch i’r Aelod am y sylwadau hynny. Fel y dywedais, mae hyn eisoes wedi’i gynnwys yn y cwricwlwm presennol, ac mae gan Estyn rôl yn sicrhau bod y cwricwlwm hwnnw, fel y mae ar hyn o bryd, yn rhoi’r wybodaeth sydd ei hangen i blant a myfyrwyr allu cymryd rhan ym mhob agwedd ar fywyd Cymru.

Gyda golwg ar y cwricwlwm newydd, sy’n cynnwys datblygu dinasyddion moesol a gwybodus yn un o’i bedwar amcan allweddol fel y dywedais, drwy rwydwaith o ysgolion arloesol mae addysgwyr yn ganolog i’r broses o ddatblygu’r cwricwlwm newydd, a’r trefniadau asesu o’i gwmpas, a fydd yn rhoi mwy o gyfrifoldeb i ysgolion ac addysgwyr dros benderfynu sut y dysgir y pynciau hyn. Ond maent yn agwedd sylfaenol ar y math o addysg rydym yn disgwyl i’n pobl ifanc ei chael, yn awr ac yn y dyfodol.

Rwy’n cael fy nhemtio, yn sgil digwyddiadau’r wythnosau diwethaf, i ddweud nad pobl ifanc sydd eisiau gwella eu dealltwriaeth o wleidyddiaeth, ond y bobl hŷn, o bosib. Ond, yn sicr, mae yna ddyletswydd arnom ni fel pleidiau i ledaenu gwybodaeth ac annog pobl i gymryd rhan mewn democratiaeth.

Ond, yn benodol ar y pwynt yma, rydych chi eisoes wedi sôn am bwrpas y cwricwlwm newydd, a’r ffordd y bydd hwn yn darparu yn wahanol i’r ffordd rydym ni wedi ei wneud yn y gorffennol. A ydych chi’n dal, felly, yn glir mai dyma yw’r ffordd orau i fwrw ymlaen? Hynny yw, fel yr Ysgrifennydd newydd, a ydych chi am weithredu y pedwar pwrpas yna yng nghwricwlwm arfaethedig Donaldson? A lle bellach ydych chi gyda rhan arbennig o’r cwricwlwm y penderfynodd Huw Lewis yn ei chylch, sef i ddisodli addysg grefyddol gyda set newydd o egwyddorion yn troi o gwmpas moeseg ac athroniaeth?

I am tempted, given the events of the past few weeks, to say that it’s not young people who need to improve their understanding of politics, but perhaps older people. But, certainly, we as parties are duty bound to disseminate information and to encourage people to participate in democracy.

But, specifically on this point, you’ve already mentioned the purpose of the new curriculum, and the way that will make provision that is different to past provision. Are you therefore still clear that this is the best way forward? That is, as the new Cabinet Secretary, are you going to implement those four new purposes of the proposed Donaldson curriculum? Where now do you stand on the particular section of the curriculum decided upon by Huw Lewis, namely to replace religious education with a new set of principles turning around philosophy and ethics?