National Assembly for Wales

Galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Paul Davies.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i gefnogi’r diwydiant ffermio yn sir Benfro er mwyn iddo ddod yn fwy proffidiol a chynaliadwy ac, wrth gwrs, i sicrhau bod ffermwyr yn gwneud elw yn y pen draw.

Brif Weinidog, mae’r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn mynd i gael effaith fawr ar y diwydiant amaethyddol, ac mae’n bwysig nawr bod Llywodraethau ar bob lefel yn gweithio gyda’i gilydd i gefnogi ein ffermwyr yn y dyfodol. Ond mae yna bryder enfawr ymysg ffermwyr yn sir Benfro ar hyn o bryd o’r posibilrwydd o gyflwyno parthau perygl nitradau. Oherwydd penderfyniad pobl Prydain, a Chymru, i adael yr Undeb Ewropeaidd, a allwch chi ddweud wrthym ni ble mae hyn yn gadael yr ymgynghoriad roedd eich Llywodraeth chi yn golygu ei gyflwyno ar barthau perygl nitradau? A ydy’r cynlluniau hyn nawr yn mynd mlaen?

Maen nhw’n dal i barhau, wrth gofio’r ffaith bod y gyfraith amgylcheddol sydd wedi cael ei throsglwyddo i gyfraith Cymru yn mynd i aros er bod y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Byddai’n fater wedyn i Lywodraeth Cymru benderfynu pa gyfreithiau i gadw yn y pen draw, a pha gyfreithiau na fyddent yn cael eu cadw yn y pen draw.

Mae nifer o ffermwyr yn sir Benfro a thu hwnt yng Nghymru eisoes wedi arallgyfeirio i fewn i dwristiaeth. Yn sgil y bleidlais yna ar y refferendwm—ac mae Paul eisoes wedi sôn am y ffaith bod cymaint o ansicrwydd nawr ymysg ffermwyr—a fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud mwy i hyrwyddo twristiaeth ac i annog mwy o ffermwyr i ddilyn y trywydd yna?

Mae’n wir i ddweud ein bod ni wedi cefnogi ffermwyr i wneud hynny dros y blynyddoedd diwethaf drwy gynlluniau fel Cyswllt Ffermio er enghraifft, a thrwy’r cynllun datblygu gwledig. Mae’n bwysig dros ben ein bod ni’n sicrhau bod pob ffordd i wneud arian yn cael ei roi o flaen ffermwyr er mwyn sicrhau bod eu ffermydd nhw yn fwy cynaliadwy.

Un o gynhyrchion amaeth mwyaf adnabyddus sir Benfro—un sydd yn rhan o’r parthau nitradau yma—yw tatws, wrth gwrs, ac mae gan datws cynnar sir Benfro statws PGI o dan y gyfundrefn Ewropeaidd bresennol, sydd yn galluogi ffermwyr a chynhyrchwyr i werthu’r tatws fel rhywbeth arbennig ac fel rhywbeth sy’n deillio o diriogaeth arbennig. Gan fod, yn ôl beth rwy’n ei ddeall, PGI yn mynd law yn llaw gydag aelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd, a oes gan y Llywodraeth gynlluniau neu unrhyw fwriad i gyflwyno rhywbeth tebyg i Gymru wrth adael yr Undeb Ewropeaidd?

Bydd hyn yn hollbwysig, ond rydym yn ansicr ar hyn o bryd ynglŷn â beth yw’r sefyllfa. Pe bai statws PGI yn cael ei golli, byddai hynny’n bwrw nid yn unig tato yn sir Benfro, ond cig oen yn enwedig. Mae’r farchnad allforio cig oen yn bwysig dros ben, ac un o’r pethau sydd yn sicrhau ein bod ni’n gallu gwerthu ar draws y byd yw’r ffaith ein bod ni’n gallu rhoi gwarant i brynwyr bod y cig oen yn dod o Gymru a bod y cig oen hynny o’r safon uchaf. Mae’r un peth yn digwydd gyda thato, felly, petaem ni’n colli PGI a statws PDO hefyd, byddai’n rhaid sicrhau bod gyda ni statws cyfartal yng Nghymru er mwyn i brynwyr allu cael yr un hyder.

Rydym ni’n parhau i fod wedi ymrwymo i sicrhau cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd llwyddiannus. Nid ydym wedi cael ymateb gan Lywodraeth y DU eto, fodd bynnag, o ran sicrwydd ganddyn nhw y byddai yr elfen ariannu yn y cytundeb hwnnw sy’n dod o gyllid Ewropeaidd yn cael ei anrhydeddu ganddyn nhw, ac mae hynny, wrth gwrs, yn cael effaith uniongyrchol ar arian cyfatebol ar gyfer y cytundeb dinas.

Y metro yw un o elfennau allweddol y cytundeb dinas, a gallai weddnewid gwasanaethau trafnidiaeth yn y de a'r cymoedd. Fel y mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud, mae swm sylweddol o arian y prosiect nad yw wedi ei gadarnhau hyd yn hyn. Pa gyfle fyddai gan y Prif Weinidog i drafod yn uniongyrchol ag Ewrop am barhad yr arian hwnnw neu gael gweddill yr arian hwnnw?

Fel y mae pethau’n sefyll, cyn gynted ag y bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, yna bydd mynediad at y cyllid hwnnw’n dod i ben. Nawr, rwy'n sefydlu tîm ym Mrwsel i ystyried trafod ar ran Cymru yn gyfochrog â'r DU, gyda'r Comisiwn Ewropeaidd. Ond, os nad yw'r arian Ewropeaidd yn cael ei dalu gan Lywodraeth y DU, yna, yn amlwg, mae hynny'n gadael twll yn y cyllid a bydd yn rhaid i ni ddiwygio'r cynlluniau sydd gennym ar hyn o bryd.

Cyn i mi ddod at gwestiwn, cefais fy heclo gennych chi yr wythnos diwethaf, ac fe wnaethoch chi fy ngalw i’n llwfrgi yn eglur. Byddwn yn awgrymu, yn y dyfodol, eich bod yn ymddwyn mewn ffordd fwy—

Cwestiwn yw hwn. Cwestiwn yw hwn. Gofynnwch gwestiwn, os gwelwch yn dda, Mr McEvoy.

Gyda phob parch, rwyf yn gofyn i'r Prif Weinidog ymddwyn yn debycach i Brif Weinidog.

Gofynnwch eich cwestiwn.

Mae fy nghwestiwn i’n dod nawr, ond mae fy natganiad yn parhau.

Rwyf newydd gadeirio cynhadledd ar y cytundeb dinas—

Gofynnwch eich cwestiwn.

Rwyf i yn gofyn fy nghwestiwn, gyda pharch, Lywydd, os gwnewch chi ganiatáu i mi wneud hynny. [Torri ar draws.] Rwyf newydd gadeirio cynhadledd ar y cytundeb dinas. [Torri ar draws.]

Gofynnwch eich cwestiwn, Mr McEvoy.

Rwyf newydd gadeirio—

Rwy’n meddwl ein bod ni’n gwybod erbyn eich bod chi newydd gadeirio rhywbeth. Dywedwch wrthym ni beth ydyw, a gofynnwch eich cwestiwn.

Roedd cannoedd o gynadleddwyr, o'r trydydd sector, o’r Llywodraeth, ac eto dim ond un person oedd yno o fusnes lleol. Fy nghwestiwn i yw: pam nad yw cymunedau lleol a pham nad yw busnesau lleol yn cael eu cynnwys yn y cytundeb dinas? Busnesau bach yw asgwrn cefn yr economi hon ac eto prin y mae eu llais yn cael ei glywed. Pam mae hynny?

Wel, os mai fe wnaeth ei gadeirio, nid wyf yn synnu mai ychydig iawn o fusnesau oedd yno, mae'n rhaid i mi ddweud. Y gwir amdani yw y bydd busnesau yn rhan hynod bwysig o'r cytundeb dinas, a byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol a busnesau i wneud yn siŵr y gellir sicrhau cymaint o fanteision â phosibl o’r cytundeb.

Brif Weinidog, rydym ni wedi clywed bod y cytundeb metro yn ganolog i'r holl gysyniad hwn. Yn anffodus, bythefnos yn ôl, rwy’n meddwl ein bod wedi sylweddoli bod gagendor mawr rhwng ardaloedd fel Caerdydd ac ardaloedd y cymoedd i'r gogledd, ac adlewyrchwyd hyn yn y patrwm pleidleisio. Ac mae'r metro yn rhoi cyfle i ni integreiddio dyfodol economaidd y ddwy ran bwysig iawn hyn o economi’r de.

Rwy’n cytnuo’n llwyr â hynny. Mae cysyniad y metro wedi ei gynllunio i wneud dau beth, yn bennaf. Yn gyntaf oll, wrth gwrs, i'w gwneud yn haws i'r rhai sydd â swyddi yng Nghaerdydd i deithio yn gyflym i mewn i Gaerdydd, ond hefyd i ddenu buddsoddiad oddi wrth yr arfordir ac ymhellach i fyny'r cymoedd, ac i gael gwared ar y dybiaeth honno bod ein cymunedau yn y cymoedd gogleddol yn anodd eu cyrraedd. Rydym ni’n gwybod nad yw hynny'n wir. Rydym ni’n gwybod, gyda'r cynlluniau ffyrdd a roddwyd ar waith eisoes, ac rydym ni’n gwybod, gyda'r cynllun metro, y byddwn yn gallu dweud wrth fuddsoddwyr bod ein cymunedau yn y cymoedd wedi eu cysylltu ag economi ehangach y de-ddwyrain, ac felly maen nhw’n gymunedau y dylid buddsoddi ynddynt. Ac rydym ni’n dechrau gweld ffrwyth hynny gyda phenderfyniad TVR i fuddsoddi.

Cwestiynau yn awr gan arweinwyr y pleidiau, ac yn gyntaf yr wythnos yma, arweinydd yr wrthblaid, Leanne Wood.

Diolch yn fawr. Brif Weinidog, mae system wleidyddol San Steffan mewn argyfwng, gyda thwyll ac anfadwaith yn digwydd yn y Blaid Geidwadol a’ch plaid eich hun yn Llundain. Ac mae hyn wedi cael effaith fawr ar Gymru ac ar ddyfodol ein gwlad. A fyddai'r Prif Weinidog yn barod i gael gair gydag ASau Cymru i ddweud wrthynt am gallio ac i wneud eu gwaith, sef dwyn y Llywodraeth Geidwadol i gyfrif, a gwneud yn siŵr bod Cymru'n cael pob ceiniog o'r arian a addawyd i ni pe byddai pleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd?

Wel, nid wyf yn mynd i esgus wrth arweinydd yr wrthblaid bod pethau’n sefydlog yn San Steffan—mae hynny yno i bawb ei weld. Ond gallaf ddweud, o’n safbwynt ni fel Llywodraeth, byddwn yn brwydro am bob un geiniog sy’n ddyledus i Gymru, ac rwy’n gwbl hyderus y bydd pawb sy'n cynrychioli fy mhlaid yn San Steffan yn gwneud hynny hefyd.

Brif Weinidog, rwy'n siomedig nad ydych chi’n barod i ddangos rhywfaint o arweinyddiaeth ar y cwestiwn hwn. Os nad ydych chi’n barod i gael gair gyda'ch ASau eich hun, efallai y byddan nhw’n barod i wrando ar y neges hon gennyf i: mae pleidleiswyr yn ein hetholaethau eisiau i ni fod yn llais iddynt yn ystod y cyfnod anodd hwn. Maen nhw eisiau i ni fynd i'r afael â'r hiliaeth sydd wedi codi yn ein cymunedau, maen nhw eisiau i ni fynd yn ôl i'r gwaith, ac maen nhw eisiau ein gweld ni’n symud ein gwlad yn ei blaen. Nawr, y peth olaf sydd ei angen arnyn nhw ar hyn o bryd yw mwy o raniadau a mwy o ymladd mewnol.

Yn y cyfarfod cyhoeddus yr oeddwn i’n rhan ohono neithiwr yn Aberystwyth, Brif Weinidog, clywais gan ŵr ifanc y mae ei deulu o dras Almaenig, ac maen nhw’n pryderu am eu dyfodol. Nid ydyn nhw’n gwybod pa hawliau fydd ganddyn nhw, maen nhw’n poeni am adroddiadau yn y wasg ei bod yn bosibl iawn y gallai eu statws fod ar y bwrdd yn y trafodaethau. Nawr, mae llawer o blant wedi bod yn gofyn cwestiynau i’w rhieni pan eu bod yn y sefyllfa hon, ac mae rhieni yn ei chael hi'n anodd iawn ateb y cwestiynau hynny pan fo cymaint nad yw’n hysbys. Nawr, rwy’n gobeithio y gallwch chi ymdrin â hyn yn fwy cynhwysfawr yn y cwestiwn brys yn ddiweddarach, ond mae angen i ni fod yn eglur bod dinasyddion yr UE o fudd net i Gymru. Dylem i gyd ddweud bod croeso i bob un ohonyn nhw yma ac na ddylent orfod gadael y wlad hon os neu pan fydd Brexit yn digwydd yn y pen draw.

Brif Weinidog, pa sicrwydd allwch chi ei roi i bobl sy'n byw yng Nghymru sy'n dod o rannau eraill o Ewrop y byddwch chi’n eu cefnogi nhw, eu hawliau a'u teuluoedd?

Mewn ffordd, mae hynna’n rhoi cyfle i mi ateb y cwestiwn brys nawr, ac rwyf yn hapus i wneud hynny. Rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref ac rwyf wedi dweud wrthi, cyn belled ag y mae Llywodraeth Cymru yn y cwestiwn, ein bod yn credu y dylai dinasyddion yr UE sy'n byw yn y DU gadw'r hawl i wneud hynny ar ôl i'r DU adael yr UE. Mae hi a minnau o’r un safbwynt ar hynny. Rwy'n credu ei bod yn gwbl anghywir defnyddio dinasyddion yr UE sy'n byw yn y DU fel testun bargeinio mewn trafodaethau; mae'n gwneud iddyn nhw swnio fel pe bydden nhw’n wystlon. Nid gwystlon ydyn nhw; Mae croeso iddyn nhw yng Nghymru.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Nawr, mewn gwahanol gyfarfod yr es i iddo ddoe yng Nghaerdydd, clywais gan gynrychiolydd un o'r sectorau a fydd yn cael eu heffeithio'n helaeth gan y bleidlais Brexit. Fe’n hysbyswyd y gallai'r sector addysg bellach a sgiliau golli £760 miliwn o gyllid yn y dyfodol os na chaiff yr arian hwnnw ei ddarparu. Os a phan nad yw’r cyllid hwnnw’n cael ei ddarparu, y bobl ifanc sy'n cael eu heffeithio fwyaf fydd y rhai sydd bellaf i ffwrdd o'r farchnad gyflogaeth. Dim ond un sector o gymdeithas ddinesig Cymru yw hwnnw, ac mae'n dangos pa mor bwysig yw ein haelodaeth o’r UE a'r manteision sydd yno ac na ddylent eu taflu i ffwrdd.

A ydych chi’n cytuno â mi bod y lleisiau hynny o'r gymdeithas ddinesig yn haeddu cael eu clywed pan gaiff telerau Brexit eu trafod, ac a wnewch chi fabwysiadu safbwynt negodi swyddogol i Gymru, i'w gytuno gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn a'i anfon at Brif Weinidog newydd y DU? Ac, os na allwch chi ddwyn yr arweinydd Torïaidd newydd yn San Steffan i gyfrif am yr addewidion a wnaed yn ymgyrch refferendwm yr UE, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y bydd y lleoedd prentisiaeth, y cyrsiau hyfforddi a’r cynlluniau dychwelyd i'r gwaith hynny sydd o fudd i rai o'r bobl fwyaf difreintiedig yn rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru ar hyn o bryd, ar gael i'r bobl hynny yn y dyfodol?

Yn gyntaf oll, mae hi'n iawn i dynnu sylw at y bwlch ariannu a fyddai'n bodoli. Yn ail, mae hi a minnau wedi trafod yr hyn y dylai'r safbwynt negodi fod ac rwy'n ddigon hapus i’w rannu â'r Siambr: hynny yw, yn gyntaf, y byddwn yn archwilio pob llwybr posibl sydd o fudd i Gymru; yn ail, rwyf eisoes wedi gofyn i'r Ysgrifennydd dros yr economi gyhoeddi cyfres o fesurau i ddiogelu swyddi a chynnal hyder a sefydlogrwydd economaidd ac mae ef wedi gwneud hynny. Ddoe, cafodd yr ysgrifennydd dros yr amgylchedd a materion gwledig a minnau gyfarfod ag unigolion allweddol o sectorau amgylchedd ac amaethyddiaeth a physgodfeydd Cymru i drafod goblygiadau penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd. Ond, mae'n rhaid i mi ddweud bod dyletswydd ar y rhai a alwodd ar y DU i adael yr UE i sicrhau bod yr addewidion a wnaed ganddynt o ran cyllid i Gymru yn cael eu hanrhydeddu. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y dystiolaeth o hynny yn brinnach bob dydd. Y cwestiwn yw: a ddywedwyd y gwir wrth y cyhoedd yng Nghymru cyn y refferendwm neu a yw’r gwir yn dod i'r amlwg nawr?

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Rwy'n siŵr bod y Prif Weinidog yn ymwybodol nad oes unrhyw gwestiwn y bydd dinasyddion yr UE sy'n byw neu’n gweithio yn y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd yn cael eu defnyddio fel testunau bargeinio mewn unrhyw ailnegodi, gan fod eu hawliau wedi eu diogelu’n llawn o dan gonfensiwn 1969 Vienna. A all y Prif Weinidog gadarnhau i mi fod hynny'n wir?

Wel, ni allaf ond dyfynnu’r hyn y mae'r Ysgrifennydd Tramor wedi ei ddweud ac, yn wir, y sawl a allai eto fod yn Brif Weinidog y DU, sydd wedi dweud nad yw’r hawliau hynny wedi eu gwarantu. Nawr, mae angen i ni gael eglurder ac mae angen ymateb gan yr Ysgrifennydd Cartref presennol cyn gynted â phosibl fel y gall pobl gael sicrwydd, i lawer o bobl sydd wedi byw yn y DU ers blynyddoedd lawer, na fyddant yn colli eu hawliau preswylio. Mae’r eglurder hwnnw’n hanfodol.

Gan droi oddi wrth faterion yr UE, mae'r Prif Weinidog wedi crybwyll yn gwbl gywir y rhagolygon ar gyfer cyflogaeth yng Nghymru ar ôl i ni adael yr UE, a bydd yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru’n eistedd ar hyn o bryd ar benderfyniad ynghylch cylchffordd Cymru. Roedd problem o ran hyn dros faint y warant y byddai ei hangen ar gyfer ariannu'r prosiect. Nawr rwy’n deall bod honno wedi cael ei lleihau i lai na 50 y cant o'r cyfanswm, felly nid yw'n ymddangos bod unrhyw reswm pam na allwn ni symud yn gyflym i benderfyniad i roi'r warant hon fel y gall y prosiect enfawr hwn a fydd yn creu swyddi fynd rhagddo. Felly, a allai'r Prif Weinidog ddweud wrthyf os gwelwch yn dda i ble’r ydym ni wedi cyrraedd ar hyn ar hyn o bryd?

Bydd yr Ysgrifennydd dros yr economi yn gwneud cyhoeddiad ar Gylchffordd Cymru yr wythnos nesaf.

O, iawn. Wel, rwy’n falch iawn o glywed hynny, gan ei fod yn hanfodol bwysig ar gyfer y de-ddwyrain cyfan ac, yn wir, ymhell y tu hwnt. Dyma’r prosiect adfywio mwyaf yr ydym ni wedi ei weld ers blynyddoedd lawer—£ 380 miliwn—ac nid wyf yn disgwyl y gall y Prif Weinidog ragweld cyhoeddiad Ysgrifennydd y Cabinet, ond rwy’n gobeithio y bydd yn derbyn gennyf i ei bod yn hanfodol bwysig bod Llywodraeth Cymru yn rhoi sêl bendith i'r prosiect hwn.

Bydd yr holl ffactorau hyn yn cael eu cymryd i ystyriaeth. Rwy’n cymryd y byddaf yn cael fy atgoffa cyn i'r penderfyniad gael ei wneud—rwy'n siŵr y byddaf—ond gwn y bydd yr Ysgrifennydd dros yr economi yn gwneud cyhoeddiad yr wythnos nesaf ar gynnydd y cynllun hwn.

Arweinwyr y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, cyfeiriwyd gennych yn gynharach at y ffaith eich bod chi ac Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig wedi cyfarfod â'r undebau ffermio a busnesau eraill o'r cymunedau gwledig ddoe. Yn ystod cwestiynau, bythefnos yn ôl, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet nad oedd yn credu mai ffermwyr—ac mae hwn yn ddyfyniad uniongyrchol—yw’r

'bobl orau i redeg busnes o bosibl'.

A ydych chi wir yn credu bod hyn yn wir, nad ffermwyr yw'r bobl orau i redeg eu busnesau eu hunain?

Nid dyna ddywedodd hi.

Mae'n ddyfyniad uniongyrchol.

Gallaf ddweud bod y digwyddiad ddoe yn llwyddiannus iawn. Pwysleisiwyd i’r sector, sector yr amgylchedd yn gyntaf oll, y bydd yr holl ddeddfau amgylcheddol hynny sydd eisoes yng nghyfraith Cymru yn parhau. Yn ail, cyn belled ag y mae ffermio yn y cwestiwn, dim ond i bwysleisio'r pwynt, nid oes y fath beth â pholisi amaethyddol Prydain. Mae wedi ei ddatganoli’n llwyr. Felly, ceir cyfleoedd i’r diwydiant ffermio weithio gyda ni o ran sut y gallai cynllun ariannu edrych yn y dyfodol, pa gefnogaeth y gallant fod ei heisiau yn y dyfodol—er, wrth gwrs, mae hynny'n dibynnu ar yr arian yn cael ei roi ar gael gan Lywodraeth y DU i ddarparu'r gefnogaeth honno. Ac yn drydydd, wrth gwrs, o ran pysgodfeydd, yr hyn y dylid ei wneud â dyfroedd tiriogaethol Cymru o ran pwy ddylai gael pysgota ynddynt ac, yn ail, pa un a yw cychod o Gymru eisiau i ni drafod gyda gweinyddiaethau eraill o ran sicrhau hawliau pysgota iddyn nhw mewn dyfroedd eraill.

Brif Weinidog, roedd y dyfyniad a roddais i chi yn ddyfyniad uniongyrchol o Gofnod y Trafodion yma ac rwy’n nodi na wnaethoch chi ymbellhau eich hun o’r dyfyniad hwnnw.

Pe gallwn i hefyd ofyn cwestiwn i chi ar y llythyr a gyhoeddwyd gennych chi ar ddiwrnod y refferendwm, sef 23 Mehefin, am y cytundeb sydd gennych chi gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol ac, yn benodol, yr honiad a wnaed gan Kirsty Williams fod y goblygiadau yn arwain at oblygiadau cyllidebol sylweddol o ran y naw ymrwymiad addysg a wnaed rhyngoch chi a'r Democratiaid Rhyddfrydol. Beth yw cyfanswm yr ymrwymiad yr ydych chi wedi ei roi o safbwynt ariannol i fodloni’r ymrwymiad a wnaethpwyd gennych i'r Democratiaid Rhyddfrydol a ddaeth â nhw i mewn i’r Llywodraeth? Rwyf yn credu bod hwnnw’n gwestiwn rhesymol oherwydd, fel y dywedais, ‘goblygiadau cyllidebol sylweddol’ oedd y geiriau a ddyfynnwyd yn yr ohebiaeth'.

Lle bynnag y ceir cyllid Ewropeaidd ar gyfer prosiect penodol, mae’n rhaid edrych yn ofalus ar y prosiect hwnnw pan ddaw'r cyllid Ewropeaidd hwnnw i ben. Roeddwn i’n meddwl bod hynny’n amlwg. Soniwyd am hynny eisoes gan arweinydd yr wrthblaid. Oni bai bod Llywodraeth y DU yn darparu arian yn lle’r arian hwnnw, fel yr addawyd, yna mae'n amlwg, yn y dyfodol, na fydd modd ariannu rhai cynlluniau yn y modd y byddem ni’n gobeithio ei wneud.

Mae'n hoff iawn o ddyfyniadau y prynhawn yma. Gadewch i mi gynnig rhai iddo fe. Ar 2 Mawrth, Andrew R.T. Davies yn siarad ar 'The Wales Report':

Gallaf sicrhau y byddai llywodraeth y DU yn gwneud yn siŵr y byddai’r arian hwnnw’n cael ei ailddosbarthu ymhlith rhanbarthau'r DU, neu fel arall byddai'n methu o ran ei gylch gwaith i ddarparu cymorth a chefnogaeth i'r genedl—

y DU y mae’n ei olygu trwy hynny—

y mae wedi ei hethol i lywodraethu. A dweud y gwir, ni allwn barhau i godi ofn ar bobl, eu gyrru nhw i'r blwch pleidleisio gan eich bod chi’n eu dychryn nhw i bleidleisio mewn un ffordd.

Ar 14 Mehefin:

Mae ymgyrchwyr am bleidlais i adael wedi dweud y byddai’r arian y mae Cymru'n ei gael gan Frwsel yn cael ei gynnal gan lywodraeth y DU pe byddai Brexit yn digwydd.

Rwy’n croesawu hynny.

Dywedodd Andrew R.T. Davies:

Mae'r cyhoeddiad heddiw i’w groesawu’n fawr ac yn dystiolaeth bellach y byddai Cymru’n well ei byd allan o'r Undeb Ewropeaidd. Er gwaethaf honiadau ffantasi y prif weinidog, rydym ni’n gwybod bellach y byddai cyllid ar gyfer pob rhan o'r DU, gan gynnwys Cymru, yn ddiogel pe byddem ni’n pleidleisio i adael.

Ar 21 Mehefin, dywedodd Andrew R.T. Davies wrth yr ‘Herald':

Gallai Cymru fod cymaint â hanner biliwn o bunnoedd y flwyddyn yn well ei byd os bydd y DU yn pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd ddydd Iau...mae Uwch Weinidogion y Llywodraeth eisoes wedi addo cynnal cyllid presennol yr UE pe byddem ni'n pleidleisio i adael.

A chyllid ychwanegol—cyfran Barnett o £9.8 biliwn y gallai Cymru ei derbyn pe byddem ni’n gadael yr UE. A heddiw, dywedodd wrth y cyfryngau nad oedd yn ymwneud ag arian, roedd yn ymwneud â chanlyniadau. Nawr, y cwestiwn iddo ef yw hwn: a yw'n credu y dylai Llywodraeth y DU dalu pob un geiniog a gollwyd i Gymru? A yw’n cadw at ei ddyfyniadau—ac mae'n hoff o ddyfyniadau heddiw—neu a yw’n rhedeg i ffwrdd oddi wrthyn nhw y bore yma?

Mae'n gwbl ryfeddol eich bod chi wedi gwastraffu cymaint o'ch amser—ond rwy'n ddigon hapus eich bod chi’n defnyddio fy nyfyniadau i, gan fod gennych chi cyn lleied i'w ddweud, Brif Weinidog. Rwy’n cadw at fy nyfyniadau ac rwy'n ddigon hapus i roi hynny ar y cofnod. Rwy'n eithaf hapus i ddadlau gyda chi ar unrhyw bryd, mewn unrhyw fan, Brif Weinidog, ar y buddion a welaf, a chymeradwywyd hynny gan y bobl yn y bleidlais ar y refferendwm ar 23 Mehefin. Mae’n hollol anhygoel i mi, ar ôl dau gwestiwn eglur iawn—un i ymbellhau eich hun oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet sydd wedi gwawdio craffter busnes ffermwyr, a’r llall, ynglŷn â'r cytundeb yr ydych chi wedi ei wneud gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol i ddod â nhw i mewn i Lywodraeth sydd, yn eu geiriau eu hunain, â goblygiadau cyllidebol sylweddol i’ch Llywodraeth chi. Nid wyf yn credu bod y rhain yn gwestiynau ffôl i'w gofyn yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog gan eich bod wedi dweud yn ystod yr ymgyrch, ar gyfer pob ymrwymiad cyllideb newydd a wneid gan eich Llywodraeth y byddai’n rhaid cael toriadau mewn mannau eraill. Felly, naw wythnos erbyn hyn ar ôl yr etholiad, nid yw'n afresymol i arweinydd y Ceidwadwyr yma yn y Cynulliad i ofyn y cwestiwn i chi, 'Iawn, rydych chi wedi ymrwymo’r arian hwn i ymrwymiadau’r Democratiaid Rhyddfrydol; o ble ydych chi'n cael yr arian hwnnw?' Nid yw'n ymwneud â'r bleidlais Brexit. Mae'n ymrwymiad a wnaed gennych cyn y bleidlais Brexit gan y bu'r trafodaethau hyn cyn y bleidlais Brexit. Felly, o ble mae'r arian yn dod i fodloni’r ymrwymiadau ariannol sylweddol yr ydych chi wedi eu cytuno gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol ar gyfer y dyfodol? A allem ni gael ateb syml, uniongyrchol, neu ai’r ffaith syml yw nad ydych chi’n gwybod?

A gaf i ddyfynnu ymadrodd Belfast da wrtho? Mae'n byw mewn byd o losin llygod gwyn, oherwydd, mi ddywedaf i wrthych chi beth, os yw e'n credu rywsut y gall ddianc rhag y ffaith ei fod wedi siomi pobl Cymru heddiw trwy ddweud na fydd yn brwydro i bob un geiniog gael ei thalu i Gymru—. Cafodd gyfle i ddatgan ei safbwynt—methodd â gwneud hynny. Mae'n iawn i nodi y bydd anawsterau cyllidebol. Mae hynny'n wir, gan y byddwn ni’n colli arian yr UE—bydd £650 miliwn y flwyddyn yn cael ei golli o'n cyllideb o ganlyniad i Brexit. Nawr, os bydd yr holl arian hwnnw’n cael ei dalu, fel yr addawodd—fel yr addawodd dair gwaith—oddi wrth Lywodraeth y DU, yna bydd hynny’n helpu. Nawr, y cwestiwn iddo ef yw hwn: a fydd e'n sefyll dros bobl Cymru, neu a fydd e'n rhedeg i ffwrdd oddi wrth y llanast y mae wedi ei greu?

Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae nifer o gyfleusterau gofal sylfaenol newydd wedi cael eu hagor ar draws y gogledd. Wrth gwrs, maen nhw’n darparu adeiladau o’r safon uchaf i feddygon teulu.

Mae yna sefyllfa argyfyngus yn bodoli yn fy etholaeth i, sef ym meddygfa Waunfawr, a hoffwn dynnu’ch sylw at y problemau dybryd sydd yn fanno a gofyn i chi ymyrryd, gan fod y mater yn rhygnu ymlaen ers deng mlynedd erbyn hyn.

Mae’r feddygfa yn rhoi gofal gwych i dros 5,000 o gleifion, ond mae’r adeilad yn hollol anaddas—nid oes digon o le, mae cyfrinachedd a diogelwch cleifion dan fygythiad ac nid oes modd i’r practis gymryd myfyrwyr meddygol nac ehangu gwasanaethau. Ddeng mlynedd yn ôl, fe ddywedodd y bwrdd iechyd fod gwella meddygfa Waunfawr yn flaenoriaeth, ond nid yw’r cyfleusterau wedi gwella. A ydych chi’n credu bod y llusgo traed yma yn dderbyniol, ac oherwydd bod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig, a wnewch chi ymyrryd er mwyn symud pethau ymlaen ar frys?

Mae’r Aelod yn iawn ynglŷn â’r sefyllfa yna yn y Waunfawr—mae yna bwysau mawr yna. Rwy’n deall bod y feddygfa ei hunan yn trafod y peth yn fanwl iawn â’r bwrdd iechyd. Mae’n rhaid datrys y broblem cyn gynted ag sy’n bosib—rwy’n deall hynny. Wrth gwrs, byddai’n rhaid cael cais o’r feddygfa yn gyntaf, ond i wneud hynny, wrth gwrs, mae’n rhaid trafod y peth â’r bwrdd iechyd er mwyn sicrhau bod y cais yn un iawn. Ond rwy’n gwybod bod y bwrdd iechyd yn deall y sefyllfa a’n deall bod yn rhaid sicrhau mwy o le i’r feddygfa yn y pen draw. Rwy’n deall taw siop oedd y feddygfa ar un adeg a bod 5,000 o bobl yn cael eu gwasanaethu oddi yno nawr—1,000 ar y dechrau—felly mae’n amlwg bod yn rhaid datrys y broblem cyn gynted ag sy’n bosib.

Ar ôl colli dwsinau o welyau cymunedol yn y gogledd er gwaethaf lefelau defnydd gwelyau o 95 y cant neu uwch, dywedodd staff y GIG yn y gogledd wrthyf y byddai gwelyau cymunedol newydd yn cymryd pwysau oddi ar ysbytai cyffredinol ac yn galluogi'r bwrdd iechyd i ddefnyddio ei adnoddau yn fwy effeithlon. Sut, felly, ydych chi’n ymateb i'r datganiad gan ymarferwyr cyffredinol yn nigwyddiad Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn y Cynulliad bythefnos yn ôl bod gwelyau cymunedol yn ychwanegu at yr amrywiaeth o bethau y gall ymarferydd cyffredinol ei wneud, a bod gofal lleol mewn uned ymarferydd cyffredinol mewn ysbytai cymunedol, sy’n eu galluogi i ryddhau pobl i fynd adref wedyn, yn atal yr angen i roi pobl mewn ysbytai cyffredinol ac yn cynorthwyo gofal eilaidd a sylfaenol?

Mae hyn yn digwydd, wrth gwrs, mewn sawl rhan o Gymru, yn enwedig mewn rhannau o Gymru wledig. Mae'n bwysig, wrth gwrs, fod pob bwrdd iechyd yn ystyried y model cywir ar gyfer ei ardal. Nawr, rwy'n ymwybodol ac rwyf wedi gweld enghreifftiau fy hun o sut y mae hyn yn gweithredu'n dda. Ni ddylem, wrth gwrs, ddefnyddio hynny fel rheswm i beidio â sicrhau y gall pobl fynd adref gyda'r gefnogaeth iawn cyn gynted â phosibl, ond mae'r model y mae’r Aelod yn sôn amdano eisoes yn bodoli mewn sawl rhan o Gymru.

Byddwn yn darparu mwy na £600,000 o arian grant i gynorthwyo’r gwaith o foderneiddio tair llyfrgell yn y canolbarth a’r gorllewin yn 2016-17.

Nid wyf yn gwybod pa un a yw'r Prif Weinidog yn ymwybodol bod Cyngor Sir Powys yn bwriadu gwerth £0.25 miliwn o doriadau i'r gyllideb llyfrgelloedd rhwng nawr a 2019, a fydd yn golygu torri hanner costau cynnal lleol y gwasanaeth llyfrgelloedd a'r posibilrwydd o gau 11 o lyfrgelloedd cangen. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i resynu’r synnwyr hwn o flaenoriaethau, oherwydd does bosib na ddylem ystyried llyfrgelloedd fel rhan hanfodol bwysig o wasanaeth addysg ehangach y wlad hon?

Mater, wrth gwrs, i awdurdodau lleol yw sut y maen nhw’n trefnu eu gwasanaethau llyfrgell, er fy mod i’n ymwybodol mai un o'r llyfrgelloedd a fydd yn derbyn arian yw llyfrgell ardal Aberhonddu er mwyn ei moderneiddio, ond mater i awdurdodau lleol yw penderfynu sut i ddarparu gwasanaethau llyfrgelloedd.

Brif Weinidog, fel y byddwch yn gwybod, mae gwasanaethau llyfrgell yn ased cymunedol gwerthfawr, gymaint felly fel bod cymunedau lleol yn Arberth, a hefyd yn Nhrefdraeth yn Sir Benfro, yn gweithio gyda Chyngor Sir Penfro i gadw llyfrgelloedd ar agor fel adnodd a reolir gan y gymuned yn wyneb toriadau cyni cyllidol y Torïaid. A wnewch chi ymuno â mi i ddiolch i’r gwirfoddolwyr hynny am eu hymdrechion i gefnogi cadw’r llyfrgelloedd hynny ar agor ac, yn benodol, i ddiolch iddyn nhw yn yr ardaloedd gwledig hynny sydd angen y cymorth ychwanegol hwnnw?

Gwnaf, mi wnaf ymuno â'r Aelod i ddiolch i'r bobl hynny. Rwyf wedi gweld enghraifft ohono fy hun yn Llansawel, lle mae gwirfoddolwyr yn rhedeg y llyfrgell erbyn hyn, a gwn fod y gwasanaeth llyfrgelloedd yn—. Wel, un o'r straeon a adroddwyd i mi yno yw bod pobl yn fwy tebygol o ddefnyddio'r llyfrgell nawr—roedd rhai pobl yn meddwl bod y llyfrgell wedi cau flynyddoedd yn ôl. Ac mae'n hynod o bwysig, felly, bod gwirfoddolwyr yn gallu, nid yn unig i sicrhau bod y llyfrgell yn parhau i redeg, ond hefyd i sicrhau bod gwybodaeth am y llyfrgell yn fwy cyffredin yn y gymuned.

Brif Weinidog, yn ystod yr wythnos yr ydym ni’n coffau canmlwyddiant brwydr y Somme, mae'n hanfodol ein bod yn dathlu'r rhan bwysig y mae gwasanaethau archifau sirol yn ei chwarae, yn enwedig o ran helpu cenhedlaeth heddiw i gadw cysylltiad â'u gorffennol. Brif Weinidog, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol bod archif Caerfyrddin wrthi’n cael ei hadfer ar hyn o bryd, ar ôl cael ei difrodi'n ddifrifol oherwydd ei lleoliad gwael mewn adeilad anaddas a ganiataodd i ddogfennau gwerthfawr gael eu gorchuddio â llwydni a phob math o bethau anffodus eraill yn digwydd. A wnewch chi ymuno â mi i groesawu’r gwaith adfer hwn ar yr archif ddiwylliannol bwysig hon yng Nghymru, ac a wnewch chi amlinellu beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i helpu llyfrgelloedd eraill, archifau gwerthfawr eraill yng Nghymru, i gael eu hadfer a'u cadw ar gyfer dyfodol y genedl?

Wel, gallaf ddweud bod yr enghraifft y mae’r Aelod yn ei rhoi wedi cael ei helpu gan gyllid gan Lywodraeth Cymru, ac enghraifft arall y gallaf ei chynnig yw adleoli'r archifau rhent yng Nglynebwy mewn adeilad newydd sbon, adnodd hynod o bwysig, ac adnodd sy'n arbennig o hygyrch—rhan, wrth gwrs, o ailddatblygu safle’r hen waith dur.

Rydym ni’n parhau i fuddsoddi mewn tai cymdeithasol, a fydd yn elfen bwysig o'n targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn ystod y tymor hwn, ac rydym ni’n cynorthwyo awdurdodau lleol a chymdeithasau tai er mwyn cyrraedd y targed hwnnw.

A gaf i ddiolch i’r Prif Weinidog am yr ymateb yna yn gyntaf oll? Rwy’n credu ym mhwysigrwydd tai cymdeithasol; mae gen i lawer o’m hetholwyr ar y rhestr aros am dŷ cyngor ar hyn o bryd. Hoffwn bwysleisio hefyd pwysigrwydd terfynu'r hawl i brynu fel y gall cynghorau adeiladu eto heb ofni y bydd y tai hynny’n cael eu gwerthu’n gyflym iawn, iawn. A ellir rhoi rhywfaint o'r cyllid a roddir i gymdeithasau tai ar hyn o bryd i adeiladu cartrefi newydd, i gynghorau i gynorthwyo’r gwaith o adeiladu tai cyngor?

Rwy'n awyddus i atal hyn rhag cael ei ystyried fel cystadleuaeth rhwng awdurdodau lleol a chymdeithasau tai. Mae’r ddau’n hanfodol i gyrraedd ein targed newydd. Rydym ni eisiau gweld, wrth gwrs, mwy o uchelgais gan awdurdodau lleol pan ddaw i adeiladu tai. Mae'n anodd, oherwydd yr ataliwyd awdurdodau lleol rhag adeiladu tai am gymaint o flynyddoedd. Ond rydym ni’n gweithio gydag awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i ddatblygu cynllun cyflawni.

Brif Weinidog, bydd cap ar fudd-dal tai ar gyfraddau lwfans tai lleol yn berthnasol o fis Ebrill 2018 ond dim ond i denantiaethau a lofnodwyd ar ôl Ebrill 2016. Bwriedir y diwygiad hwn yn well i gyfochri'r rheolau yn y sectorau rhent preifat a chymdeithasol, ond bydd yn arwain at ddarpar denantiaid yn cael rhagor o broblemau o ran fforddiadwyedd os ydynt yn derbyn budd-daliadau neu eu bod angen cymorth lles yn y dyfodol. Mae hyn yn rhywbeth y mae Cartrefi Cymunedol Cymru yn frwd iawn amdano ar hyn o bryd. Yng ngoleuni penderfyniad Llywodraeth y DU, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau parhad y ddarpariaeth honno o dai â chymorth i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas?

Rydym ni eisiau sicrhau, wrth gwrs, nad yw'r rhai sydd fwyaf agored i niwed yn dioddef o ganlyniad i benderfyniadau a wneir mewn mannau eraill. Gwn fod y Gweinidog yn edrych yn ofalus ar y sefyllfa bresennol er mwyn lliniaru unrhyw effaith ar y rhai sydd fwyaf agored i niwed.

Brif Weinidog, er ein bod ni i gyd yn cytuno bod angen mwy o dai yng Nghymru, nid yw fy etholwyr mewn cymunedau fel Penllergaer, Pontarddulais a Gorseinon wedi eu darbwyllo bod cynllun datblygu lleol drafft y Cyngor yn adlewyrchu'r angen am ddarpariaeth o'r tai iawn yn y lleoedd iawn, i adlewyrchu anghenion pobl yn ystod adegau gwahanol yn eu bywydau. Felly, a allwch chi gadarnhau yn gyntaf, wrth adeiladu tai cyngor, y bydd awdurdodau lleol wedi eu rhwymo yn yr un ffordd ag unrhyw ddatblygwr i roi sylw dyledus cryf i bryderon trigolion lleol am leoliadau? Ac, yn ail, beth ydych chi'n ei wneud ar hyn o bryd i helpu cynghorau edrych ymlaen at ddarparu mwy o gartrefi i bobl hŷn pan fyddant yn cynllunio i adeiladu tai cyngor yn y dyfodol?

Bydd cynghorau, wrth gwrs, yn cynllunio yn ôl y newid demograffig. Rydym ni’n gwybod, yn hanesyddol—ers degawdau lawer—bod tai’n cael eu hadeiladu ar y sail eu bod yn mynd i gartrefu teuluoedd. Rydym ni’n gwybod mwy a mwy o bobl yn gynyddol sydd ar eu pennau eu hunain. Maen nhw wedi cael eu taro'n galed gan y dreth ystafell wely, yn enwedig yng Nghymru wledig, lle mae’n anodd dod o hyd i lety un ystafell wely y tu allan i drefi. O ran y pwynt cyntaf, wrth gwrs mae cynghorau wedi eu rhwymo i’w cynlluniau datblygu lleol eu hunain ac mae’n rhaid iddyn nhw gadw at y cynllun hwnnw, yn union fel y byddai unrhyw ddatblygwr arall yn gorfod ei wneud.

Brif Weinidog, yn ystod cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet fis diwethaf, llwyddais i dynnu sylw at adroddiad gan Brifysgol Sheffield Hallam, a nododd effaith niweidiol anghyfartal toriadau i fudd-daliadau lles y Llywodraeth Dorïaidd ar gymunedau tlotach, gan gyfeirio'n benodol at gyfyngu’r budd-dal tai lleol i’r gyfradd tai lleol. Cynnig arall o dan y trefniadau newydd yw codi'r trothwy y telir ar y gyfradd llety a rennir oddi tano—h.y. dyna'r gyfradd isaf—o 25 mlwydd oed i 35 mlwydd oed, gan ei gwneud yn anoddach i bob pwrpas, os nad yn amhosibl, i bobl iau allu fforddio tai cymdeithasol. A gaf i annog y Prif Weinidog, mewn unrhyw drafodaethau gyda Llywodraeth y DU ar y mater hwn, i rybuddio yn erbyn y newid hwn, sydd eisoes yn arwain at rai cyrff tai cymdeithasol yng Nghymru i gwestiynu a allant barhau i ddarparu tai cymdeithasol ar gyfer y grŵp oedran hwnnw?

Mae'n rhan o thema lle, yr ieuengaf yr ydych chi, y mwyaf y mae’n rhaid i chi ei dalu. Os daw i fudd-dal tai, os daw i fynediad at dai, os yw'n golygu cael eich troed ar yr ysgol forgais, ni fu amser anoddach erioed. Fe’i cefais yn rhwydd yn fy nghenhedlaeth i, fel y gwnaeth fy rhieni, ond mae'n llawer, llawer anoddach i bobl ifanc erbyn hyn. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni wneud pwynt bod angen gwneud mwy i helpu pobl ifanc i gael i mewn i lety. Mae hynny’n golygu peidio â gwahaniaethu yn eu herbyn oherwydd eu hoedran. Rydym ni’n ei weld yn yr un modd gyda'r isafswm cyflog. Does bosib os bydd rhywun yn gwneud gwaith, y dylai gael ei dalu ar yr un gyfradd beth bynnag fo’i oed.

Rydym ni’n trafod yn rheolaidd â chwmnïau angori a chafodd yr Ysgrifennydd dros yr economi gyfarfod ag Airbus ddydd Gwener diwethaf. Byddwn yn ysgrifennu at gwmnïau allweddol yng Nghymru, gan gynnwys y cwmnïau angori, gyda'r bwriad o gynnal fforwm ymgysylltu â busnesau yn canolbwyntio ar faterion a godwyd gan y canlyniad.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Fel Aelod Cynulliad yn y gogledd-ddwyrain, mae llawer o’m hetholwyr yn cael eu cyflogi mewn gweithleoedd mawr fel Airbus. Mae’r bleidlais i adael yr UE wedi creu ansicrwydd i'r bobl hyn a'u teuluoedd yn ogystal â’r cannoedd a gyflogir drwy'r gadwyn gyflenwi sy'n ddibynnol ar y safle awyrofod hefyd. A all y Prif Weinidog roi sicrwydd i'r gweithlu a'u teuluoedd y bydd y Llywodraeth hon yn ymladd dros eu bywoliaeth yn y dyfodol a’r trysor diwydiannol yng nghoron y gogledd?

Gallaf sicrhau hynny’n ddiamod. Rwy’n gwybod pa mor bwysig yw Airbus fel cyflogwr yng Nghymru. Rwy’n gwybod, yn enwedig ym Mrychdyn, y bydd y miloedd sy'n cael eu cyflogi yno yn ansicr am y dyfodol, fel y mae pob gweithgynhyrchydd yng Nghymru ar hyn o bryd. Maen nhw’n aros i weld beth fydd canlyniad y trafodaethau, yn enwedig ar fynediad at y farchnad sengl. Os nad ydym ni’n cael mynediad at y farchnad sengl, yna bydd anawsterau aruthrol i’n gweithgynhyrchwyr a byddwn yn gweithio'n galed i wneud yn siŵr bod cwmnïau fel Airbus yn parhau i elwa ar fynediad at farchnad o 500 miliwn o bobl.

Yn dilyn ymlaen o'r pwynt hwnnw, a yw Llywodraeth Cymru wedi cael cyfle i gynnal dadansoddiad cychwynnol o leiaf o rinweddau cymharol y gwahanol ddewisiadau Brexit—amrywiaeth ddryslyd iawn, o bosibl—sydd wedi cael eu crybwyll: Norwy, y Swistir, Canada a Singapore, hyd yn oed, yn rhyfedd iawn? Yn enwedig oherwydd pwysigrwydd cadw mynediad at y farchnad sengl, fel y mae newydd ei ddweud, a yw wedi dod i'r casgliad, fel y mae llawer yn y gymuned fusnes, mai EFTA AEE sy’n edrych fel y dewis lleiaf gwael ar y bwrdd ar hyn o bryd o bosibl?

O ystyried y byddai hynny'n sicrhau mynediad at y farchnad sengl, ac mai dyna'r unig fodel sydd ar y bwrdd ar hyn o bryd, mae'n rhaid mai ‘ydw’ yw’r ateb. Ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni dderbyn y byddai hynny'n golygu symudiad rhydd pobl ac, wrth gwrs, rydym ni’n gwybod bod llawer iawn o bobl wedi pleidleisio ar y mater hwnnw, uwchben y mater o swyddi, a dweud y gwir—fe’i clywais ar garreg y drws—yn y refferendwm wythnos i ddydd Iau diwethaf. Yr anhawster yw: ar hyn o bryd, nad oes model sy'n cael ei gynnig a fyddai'n caniatáu mynediad at y farchnad sengl heb gael symudiad rhydd pobl hefyd. Nid yw Norwy wedi ei wneud; nid yw’r Swistir wedi gallu ei wneud. Y model AEE yw hwn yn syml. Y gwir amdani yw nad oes gan Lywodraeth y DU unrhyw syniad gwirioneddol o ba fath o fodel allai weithio yn y dyfodol, sy'n dangos ansicrwydd yr oes yr ydym ni’n byw ynddi, a dyna pam yr ydym ni eisiau rhoi cymaint o sicrwydd ag y gallwn, o safbwynt Llywodraeth Cymru, ac, yn ail, pa sicrwydd y mae angen ei roi cyn gynted â phosibl ar lefel y DU.

Brif Weinidog, fel Aelod etholaeth yn Aberconwy, rwy'n ymwybodol iawn o bwysigrwydd gwerthfawr Airbus ym Mrychdyn gyda’r swyddi—6,000 o swyddi—y maen nhw’n eu darparu. Gwn eu bod wedi dweud mewn datganiad ar ôl refferendwm eu bod wir yn gobeithio gweithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU i ddarparu cymorth i’w gweithwyr ac, yn wir, i barhau â'u gweithrediadau yma. Sut y byddwch chi, fel Prif Weinidog, a’ch Llywodraeth Cymru yn rhoi'r sicrwydd y mae’n debyg sydd ei angen arnynt ar hyn o bryd? A ydych chi wedi ymweld â nhw? A ydych chi wedi dod i fyny i’r gogledd ac ymweld ag Airbus er mwyn cael y trafodaethau lefel uwch reolwyr hynny, fel eu bod yn cael y sicrwydd hwnnw y byddwch yn gweithio yr un mor galed â Llywodraeth y DU i'w cynorthwyo?

Cefais gyfarfod â llywydd Airbus yn ystod wythnos y refferendwm. Gwn fod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi cyfarfod ag Airbus hefyd. Rwy’n cael cyfarfodydd rheolaidd gydag Airbus i wrando ar eu pryderon. Mae’r holl weithgynhyrchwyr yn dweud wrthyf eu bod yn pryderu am fynediad at y farchnad sengl. Maen nhw’n weithrediadau Ewropeaidd, ac os yw'r DU y tu allan i'r farchnad y maen nhw’n gwerthu ynddi, ceir canlyniadau o ran buddsoddiad yn y dyfodol. Nid yw'n golygu y gallent eu cau dros nos—nac ydy, wrth gwrs—ond os ydych chi’n gwmni rhyngwladol, rydych chi'n fwy tebygol o fuddsoddi y tu mewn i farchnad nag y tu allan iddi. Dyna pam mae’n hynod o bwysig ein bod yn parhau i gael mynediad am ddim at y farchnad sengl, heb dariffau. Ni allaf ddychmygu beth fydd ein ffermwyr cig oen Cymreig yn ei wneud os gorfodir tariff o 15 y cant ar y cig oen y maen nhw’n ei gynhyrchu ac sy'n cael ei werthu yn y farchnad Ewropeaidd, a dyna pam—wrth gwrs, dur hefyd: byddai'r tariffau dur yn uwch fyth—mae'n hanfodol bwysig, waeth beth fo’r materion eraill, o gofio’r ffordd y gwnaeth pobl bleidleisio, bod mynediad i'r farchnad sengl heb dariffau yn parhau.

A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau, ac nid wyf yn awgrymu mewn unrhyw ffordd eich bod chi’n rhan o hynny, yn ystod y 1970au, bod Ffrainc a Phrydain wedi cydweithio i adeiladu Concorde? Rwy’n credu mai 'entente cordiale' oedd ei enw, ymhell cyn i ni ddod yn aelodau o'r UE. Y casgliad o hyn, wrth gwrs, yw y bydd materion yn Airbus yn parhau yr un fath a bod y ddadl hon nawr yn enghraifft arall o godi bwganod, a gawsom ni cyn Brexit ac sy’n parhau nawr ar ôl Brexit.

Gallaf sicrhau'r Aelod yn bendant nad oedd gennyf ddim i'w wneud â Concorde—roedd ei thaith gyntaf pan oeddwn i’n ddwy, felly gallaf ddweud hynny. [Chwerthin.] Ond, cofiwch, wrth gwrs, fod Concorde yn enghraifft o gydweithrediad rhwng y DU a Ffrainc a oedd yn fethiant, mewn gwirionedd. Fel prosiect, ni weithiodd—ni weithiodd erioed ar sail fasnachol. Mae’n rhaid iddo gofio bod y DU yn ysu i ymuno â'r farchnad gyffredin ym 1973—yn ysu i ymuno—gan fod economi'r DU mewn cyflwr gwan. Mae'r syniad hwn, rywsut, bod y DU wedi cael ei gorfodi i ymuno yn erbyn ei hewyllys yn gwbl anghywir—roedd yn ysu i ymuno am flynyddoedd lawer. Bydd cydweithredu, wrth gwrs; rydym ni’n deall hynny. Nid yw’r bont godi yn mynd i gael ei thynnu i fyny’n sydyn, ond mae'n rhaid i ni ddeall ein bod ni’n rhan, ar hyn o bryd, o farchnad o 500 miliwn o bobl. Os oes rhaid i ni dalu pris i fynd i mewn i’r farchnad, honno, yna bydd ein cynhyrchwyr yn talu pris i fynd i mewn i'r farchnad ac, yn y pen draw, bydd pris o ran swyddi. Dyna'r peth olaf, does bosib, y mae unrhyw un eisiau ei weld.

Mae'n iawn i ddweud bod cyfarwyddebau'r UE wedi sbarduno llawer o'n deddfwriaeth ansawdd aer a byddwn yn edrych ar y rhain ar sail achosion unigol ar ôl i ni gytuno ar y safbwynt negodi ar gyfer gadael, ond caiff rheolaeth ansawdd aer lleol ei sbarduno gan Ddeddf yr amgylchedd 1995.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae'n rhaid i ni beidio ag aberthu amddiffyniadau amgylcheddol Ewropeaidd. Nid oes amheuaeth na allwn fforddio i Lywodraeth y DU yn y dyfodol wanhau’r terfynau hyn. Er bod y rheoliadau’n dal i fod y tu allan i'r UE, byddwn yn colli'r gorfodi hanfodol yr oedd cyfraith yr UE yn ei ddarparu. Mae llygredd aer a newid yn yr hinsawdd yn faterion difrifol, nid yn unig i’r genhedlaeth hon, ond i genedlaethau'r dyfodol. Yn dilyn canlyniad y refferendwm, a fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i gadw'r amddiffyniadau amgylcheddol hyn a sicrhau bod y rheolau hyn yn cael eu gorfodi?

Fel y dywedais yn gynharach, bydd yr hyn sydd eisoes wedi ei drosi i gyfraith Cymru yn aros yng nghyfraith Cymru. Mater i Lywodraeth Cymru wedyn ac, wrth gwrs, i'r Cynulliad, yw penderfynu pa ddeddfau ddylai aros wedyn. Ond, mae'n werth nodi mai cymhellion Ewropeaidd sydd wedi galluogi'r DU i wella ei sefyllfa. Roedd gan y DU enw gwael, yn amgylcheddol, fel ffynhonnell o law asid. Cefais fy magu ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle’r oedd Afon Ogwr yn llifo mewn gwahanol liwiau, yn llythrennol, yn ôl yr hyn a oedd wedi cael ei daflu i mewn iddi i fyny'r afon o rai o'r ffatrïoedd ac, wrth gwrs, y pyllau glo a oedd yn bodoli i fyny'r afon. Felly, roedd yn llifo’n goch, yn wyrdd, yn ddu—enwch unrhyw liw. Nid yw'n digwydd nawr; mae'n afon y gallwch chi weld ei gwaelod erbyn hyn. Yn Afon Taf, fel y gwyddom, ceir rhediad eogiaid sy'n mynd i fyny'r afon , a fyddai wedi bod y tu hwnt i amgyffred 30 mlynedd yn ôl gan fod yr afon mor llygredig. Mae llawer o'r sbardun hwnnw wedi dod o Ewrop mewn gwirionedd, er mwyn gwneud yn siŵr bod y DU yn dal i fyny â’r gweddill. Yr hyn yr wyf i eisiau ei sicrhau yw nad ydym ni’n colli’r cymhelliad sydd wedi bodoli dros y 30 mlynedd diwethaf.

Mae'r Llywodraethau Ceidwadol a Llafur wedi cydnabod yr angen i ddeddfu i wella ansawdd aer trwy gyflwyno mesurau i reoli a lleihau llygredd. Pasiwyd llawer o'r mesurau hyn cyn i ni ymuno â'r Undeb Ewropeaidd, er enghraifft, Deddfau Aer Glân 1956 a 1968. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno ei bod yn annirnadwy y bydd unrhyw Lywodraeth y DU yn y dyfodol yn cymryd camau i wrthdroi unrhyw reoliadau cyfredol yr UE sydd ar waith i reoleiddio ansawdd yr aer yng Nghymru?

Nid wyf yn credu ei bod yn annirnadwy, o ystyried yr hyn yr wyf i wedi ei glywed am ffracio a chloddio glo brig; nid wyf yn credu ei fod yn annirnadwy. Cyflwynwyd y Ddeddf Aer Glân gan fod pobl yn llythrennol yn syrthio’n farw yn Llundain oherwydd niwl gwenwynig yn y ddinas honno. Nid oedd llawer o ddewis heblaw cyflwyno deddfwriaeth ar yr adeg honno. Ond, yn sicr, yn y 1980au, roedd ein hafonydd yn dal—. Roedd afon yn Swydd Efrog a fyddai'n mynd ar dân, pe byddech chi’n taflu matsien i mewn iddi; roedd gennym ni afonydd yng Nghymru a oedd yn hynod lygredig; nid oedd ein traethau’n lân; roedd ansawdd ein haer yn wael iawn, iawn. Mae hynny i gyd wedi gwella'n aruthrol dros y 30 mlynedd diwethaf, ac rydym ni wedi cael ein gyrru i'r cyfeiriad hwnnw, a dweud y gwir, gan yr Undeb Ewropeaidd; fel arall, ni fyddem wedi ei wneud ein hunain. Rwy’n bwriadu gwneud yn siŵr y bydd yr amgylchedd y mae pobl Cymru wedi dod i’w fwynhau, yr amgylchedd y mae pobl wedi dod i’w haeddu, yn parhau felly yn y dyfodol, ac na fydd yn mynd yn ôl i'r dyddiau pan oeddwn i’n fachgen ifanc, pan oedd yr afonydd yn llygredig, pan oedd tomennydd sbwriel ym mhobman, tan iddyn nhw gael eu clirio, ac yr oedd pobl yn disgwyl y byddai pethau yn aros felly. Nid yw hynny'n wir; rydym ni’n wlad erbyn hyn lle y gallwn fod yn falch o'n hamgylchedd.

Brif Weinidog, o gofio bod y llygredd sy’n cael ei greu gan longau 260 gwaith yn fwy na’r hyn a gynhyrchir gan holl geir y byd a bod angen gweithredu ar lefel byd-eang yn hytrach na chyfandirol, pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi eu cael gyda’r Sefydliad Morol Rhyngwladol ac eraill mewn ymdrech roi sylw o ddifrif i'r broblem llygredd aer byd-eang?

Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod masnach ryngwladol yn golygu y bydd nwyddau’n symud o gwmpas y byd. Rydym ni’n hynod ddibynnol ar allforion yng Nghymru. Y peth olaf y byddem ni eisiau ei wneud fyddai cyfyngu ar ein gallu i allforio. Wrth gwrs, rydym ni eisiau caffael pethau mor lleol â phosibl, lle gellir gwneud hynny, ac mae ein strategaeth gaffael yn adlewyrchu hynny.

Byddai'n golygu y byddai £650 miliwn y flwyddyn yn cael ei golli o ran gwariant y Llywodraeth, gan gynnwys £260 miliwn mewn cymorthdaliadau ffermio.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am yr ateb yna. Er 2007, mae prosiectau'r UE wedi creu 11,900 o fentrau a tua 37,000 o swyddi. Mae'r arian UE hwn wedi helpu 72,700 o bobl i mewn i waith, wedi helpu mwy na 229,000 i ennill cymwysterau, ac wedi ariannu 56,000 o bobl i mewn i ddysgu pellach er 2007. O dan y rhaglenni £1.8 biliwn presennol a gefnogir gan yr UE, ymrwymwyd mwy na £700 miliwn o arian strwythurol yr UE eisoes, a dim ond 40 y cant o gyfanswm y dyraniad ar gyfer y cyfnod 2014-20 yw hynny. Felly, a all y Prif Weinidog nodi pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd—ac rydym ni eisoes wedi clywed yn gynharach am addewidion a gwarantau R.T. Davies yn hyn o beth—er mwyn sicrhau bod addewid yr ymadawyr na fydd cyllid Cymru yn cael ei effeithio yn cael ei gadw, yn wahanol i’r addewidion eraill a dorrwyd yr ydym ni wedi eu clywed am roi £350 miliwn yn ychwanegol i mewn i'r GIG? Diolch.

Yr anhawster yw bod y rhai sydd wedi hyrwyddo rhai o'r addewidion hyn wedi rhedeg i ffwrdd oddi wrthynt: taflu bricsen drwy'r ffenestr a gadael i bobl eraill godi'r darnau. Rwy’n disgwyl i’r bobl hynny a wnaeth yr addewidion hynny, ac a allai’n wir fod mewn Llywodraeth yn Llundain yn ystod y misoedd nesaf, gadw at yr addewidion hynny. Roedd honno’n adduned a wnaed i bobl Cymru ac, yn wir, mewn gwledydd eraill ac, yn wir, rhanbarthau Lloegr. Ni allaf feddwl am unrhyw beth a fyddai'n dod â gwleidyddiaeth i fwy o anfri na phe byddai gwleidyddion yn dweud ar y naill law, 'Bydd pob un geiniog yn cael ei sicrhau', ac yna'n dweud, 'Doedden ni ddim yn golygu hynna'—'Doedden ni ddim yn golygu hynna'. Byddai hynny'n golygu torri'r addewid mwyaf sylfaenol a wnaed i bobl Cymru, a bydd pobl Cymru yn dwyn y bobl hynny i gyfrif.

Ac, yn olaf, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rydw i’n falch bod y Llywodraeth wedi rhoi ymrwymiad i ddatblygu cynllun busnes ar ddeuoli pont Brittania. Rydw i’n meddwl ein bod ni’n disgwyl datblygiad ar hynny yn fuan. Ond mae hwn yn broject y gallem ni fod wedi disgwyl gwneud cais am arian Ewropeaidd fel cyfraniad tuag ato fo, oherwydd pwysigrwydd yr A55 fel rhan o’r rhwydwaith drafnidiaeth Ewropeaidd. A gaf i ofyn beth yw barn y Prif Weinidog ynglŷn â’r posibilrwydd o golli y ffynhonnell yna o arian rŵan, ac a wnaiff o roi ymrwymiad i bwyso ar Lywodraeth Prydain, os ydy’r ffynhonnell yn cael ei cholli, i sicrhau bod yr arian yn dod fel rhan, o bosibl, o ryw ‘Marshall plan’ ar gyfer economi Cymru rydym ni wedi ei grybwyll fel plaid?

Wel, daeth arian y ‘Marshall plan’ o’r Unol Daleithiau, ond rydw i’n deall y pwynt. Rwyf wedi ei ddweud sawl gwaith, sef y dylai pob ceiniog sy’n cael ei cholli gael ei gwneud lan gan y rheini wnaeth addo y byddai hynny yn digwydd, ac mae hynny’n meddwl y byddai’r arian yn dod—. Rydym ni wedi clywed wrth bobl a oedd yn dadlau y dylem ni adael yr Undeb Ewropeaidd: fe ddywedon nhw y byddai llwyth o arian ar gael. Wel, gawn ni weld lle mae’r arian hwnnw felly ynglŷn â Chymru, a sicrhau taw pobl Cymru sydd yn penderfynu ym mha ffordd mae’r arian hwnnw yn cael ei hala. Ond lan i nawr, wrth gwrs, i gyd rydym wedi ei glywed yw pobl yn tynnu yn ôl o’r addewid hwnnw. Rwyf i, fel mae ef, wrth gwrs, yn gryf o blaid y dylem ni ymladd dros Gymru ac nid ymladd yn erbyn Cymru, a dyna beth rydym wedi ei glywed yn y Siambr hon gan rai y prynhawn yma.

Diolch, Brif Weinidog.

Rŷm ni’n nawr yn symud ymlaen i’r cwestiwn brys rwyf wedi ei dderbyn o dan Reol Sefydlog 12.66, ac rydw i’n galw ar Simon Thomas i ofyn y cwestiwn brys.

Er mwyn ailddweud beth a ddywedais i yn gynharach, sef, wrth gwrs, fy mod wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref er mwyn sicrhau y bydd hi’n cadarnhau y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gadael i ddinasyddion o’r Undeb Ewropeaidd aros yn y Deyrnas Unedig yn barhaol, y rheini sydd yno’n barod. Ac, wrth gwrs, mae’n hollol anghywir i weld y bobl hyn fel pobl y mae’n rhaid dadlau amdanynt neu eu trafod. Mae’n bwysig dros ben bod y gwarant yna yn cael ei rhoi nawr.

Diolch am y cadarnhad hwnnw, Brif Weinidog. Rwy’n gobeithio y byddwch chi yn cyhoeddi’r llythyr rydych chi wedi ei ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref, a’i hateb hithau hefyd atoch chi. Er gwaethaf beth rŷm ni wedi ei glywed yn y Siambr heddiw, fe ddywedodd llefarydd ar ran Theresa May ddoe, wrth esbonio’r safbwynt a fynegwyd yn Nhŷ’r Cyffredin:

‘we do not want to give away our negotiating position at the start.’

I mi, mae hynny’n swnio fel bod dinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn cael eu trin fel gwerin gwyddbwyll, ac yn cael eu symud o gwmpas am resymau gwleidyddol. Mae yna 67,000 o bobl o wledydd yr Undeb Ewropeaidd yn byw yng Nghymru, 500 ohonyn nhw yn feddygon yn ein gwasanaeth iechyd ni. Nid oes modd i ni golli’r bobl hyn, a, beth bynnag, maen nhw’n rhan o’n teuluoedd ni, yn rhan o’n cymunedau ni ac yn rhan o’r Gymru fodern. Mae’n warthus fod y bobl hyn yn cael eu trin yn y ffordd maent wedi cael eu trin yn ystod yr wythnos diwethaf oherwydd etholiad tu fewn i un blaid, sy’n blaid leiafrifol yn Nhŷ’r Cyffredin.

Mae’n rhaid inni yrru neges gadarn o Gymru bod yna groeso i’r bobl yma yn ein cymunedau ni, ein bod ni’n moyn iddyn nhw aros, ein bod yn mynd i’w croesawu nhw a gwneud popeth y gallwn ni i ddangos hynny. Roedd yna ddigwyddiad ar y prom yn Aberystwyth dydd Sadwrn—nid wyf yn gwybod os gwelsoch chi fe yn y cyfryngau; ni chafodd lot o sylw, ond roedd yna 400 o bobl yno yn sefyll yn gadarn, ochr yn ochr â ffoaduriaid, pobl o wledydd eraill, a phawb sydd wedi dod i orllewin Cymru.

Fe welais i hynny, ac unwaith eto fe allaf gadarnhau ei bod yn bwysig dros ben, achos rwyf i wedi clywed pobl yn sôn am hyn. Roeddwn i yn Llanelli—finnau a chithau, wrth gwrs—yr wythnos diwethaf, yn clywed pryderon pobl fanna, a chlywais i’r un peth yn Abertawe. Mae’n bwysig dros ben bod yna gadarnhad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig y bydd y bobl sydd yma nawr yn gallu aros. Mae rhai yn dadlau eu bod yn gallu aros yn barod, ond nid ydym ni wedi clywed hynny o Lywodraeth y Deyrnas Unedig, sy’n gwneud y penderfyniadau hyn. Nid rhywbeth i drafod yw hyn; mae hyn yn rhywbeth sydd eisiau ei sicrhau nawr er mwyn sicrhau bod pobl yn dal i feddwl bod yna groeso iddyn nhw yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig. Nid felly mae pethau ar hyn o bryd, ac mae fe a finnau, wrth gwrs, wedi clywed tystiolaeth ynglŷn â hynny dros yr wythnos diwethaf.

Treuliais ran o fore ddoe yn ceisio cael gwared ar slogan hiliol oddi ar ddrws ffrynt rhywun, ac, yn anffodus, nid yw’r mathau hyn o ddigwyddiadau yn anghyffredin. Beth all y Llywodraeth ei wneud yn eich barn chi i geisio lleddfu’r lefelau casineb y mae’n ymddangos bod y bleidlais Brexit hon wedi eu rhyddhau, yn ogystal â sicrhau ein bod yn cael cydweithrediad llawn awdurdodau lleol, yr heddlu a'r sector gwirfoddol i sicrhau y rhoddir taw ar y pethau hyn ac yr ystyrir eu bod yn annerbyniol?

Fy sylw yr wythnos diwethaf yn eithaf syml oedd hyn: mae gan bob gwlad eu hynfydion ac mae gan Gymru ei chyfran, yn anffodus. Roeddwn i’n rhy hael â’r bobl hyn yn y ffordd y gwnes i eu disgrifio rwy’n credu erbyn hyn, ond dyna ni; mae'n rhaid i mi fod yn ddiplomyddol yn fy swydd yn y modd gorau y gallaf. Y gwirionedd yw i mi glywed pobl a oedd yn ofnus iawn yr wythnos diwethaf—pobl a oedd wedi byw yn y DU ers cenedlaethau, a dweud y gwir, ond, oherwydd eu bod yn edrych yn wahanol, roedd hynny'n golygu eu bod nhw’n darged. Rydym ni wedi bod mewn cysylltiad â'r comisiynwyr heddlu a throseddu i wneud yn siŵr bod yr heddlu yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd. Mae'r heddlu yn sicr yn awyddus iawn i bwysleisio'r ffaith y dylai pobl eu hysbysu am droseddau casineb; byddant yn cymryd camau wedyn, wrth gwrs. Ac mae'n rhaid lledaenu’r neges honno na fyddwn yn derbyn y math hwn o gasineb yn ein cymdeithas; ni allwn fod yn oddefgar o anoddefgarwch. Mae’r hyn sydd wedi ei adael allan o'r botel yn mynd i fod yn anodd ei reoli, ond mae'n rhaid ei reoli er lles ein cymdeithas.

Diolch, Brif Weinidog.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes ac rydw i’n galw ar Jane Hutt.

Mae gennyf un newid i fusnes heddiw. Mae'r datganiad ar dai a digartrefedd wedi’i dynnu'n ôl. Yn ychwanegol at hyn, mae’r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i ohirio dadl fer yfory. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y dangosir ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes sydd i’w canfod ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Gyda'r holl gythrwfl gwleidyddol dros yr ychydig wythnosau diwethaf, efallai nad yw diwedd streic amgueddfa’r PCS wedi cael y sylw haeddiannol, ac rwyf am dalu teyrnged i aelodau staff yr amgueddfa, a fu'n brwydro am flynyddoedd yn ôl pob tebyg, i ddiogelu cyflog penwythnos y gweithwyr sy’n derbyn y cyflogau isaf. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru yn gallu ymyrryd er mwyn helpu i roi terfyn ar y streic.

Fodd bynnag, a fyddai arweinydd y tŷ yn trefnu datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi ynglŷn â’r berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a'r cyrff y mae'n eu hariannu’n llwyr, megis yr amgueddfa a'r llyfrgell, er mwyn nodi beth yw'r berthynas rhwng y Llywodraeth a'r rheolwyr yn y cyrff hynny? Credaf y byddai'n ddefnyddiol deall y paramedrau sy'n gweithredu.

Diolchaf i Julie Morgan am y cwestiwn hwnnw. Rwy‘n gwybod ei bod wedi crybwyll hyn yn rheolaidd er mwyn dangos cefnogaeth i sicrhau bod penderfyniad yn cael ei wneud o ran yr anghydfod ynglŷn â‘r amgueddfa genedlaethol. Wrth gwrs, cynigiodd Lywodraeth Cymru gefnogaeth a hefyd hwylusodd drafodaethau i ddod â'r pleidiau ynghyd ac i ddod â'r anghydfod i ben, ac, yn wir, gwnaeth ddarparu peth cyllid ychwanegol i'r amgueddfa genedlaethol i gynorthwyo gyda chostau o fodloni cynnig cyflog uwch. Mae hynny yn amlwg wedi’i gytuno arno yn ddiweddar gydag aelodau PCS.

Credaf fod y cwestiwn ynghylch a allai Ysgrifennydd y Cabinet gynnig eglurder o ran y berthynas, yn un defnyddiol iawn. Mae gennym, mewn gwirionedd, ddogfen fframwaith, sy'n nodi ein trefniadau cyllido rhwng cyrff a noddir a’r Llywodraeth, ond credaf y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi eglurhad defnyddiol nid yn unig o ran yr amgueddfa genedlaethol, ond o ran cyrff noddedig eraill mewn cysylltiad â threfniadau cyllido.

A gaf i ofyn i chi, reolwr busnes, fel arweinydd y tŷ, am ddatganiad gan y Gweinidog amgylchedd? Roedd yna ddigwyddiad, rydym eisoes wedi ei glywed, gyda’r byd amgylcheddol a chefn gwlad a ffermio ddoe ac roedd diddordeb mawr gen i glywed bod yna fwriad gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu polisi amaeth a physgodfeydd penodol i Gymru. Gan ein bod yn gwynebu haf o sioeau a digwyddiadau cefn gwlad, byddai’n beth braf iawn i Lywodraeth ymgynghori ar bolisi o’r fath. Nid oes yn rhaid cael polisi wedi’i ysgrifennu cyn yr haf, dim ond yr egwyddorion, neu, hyd yn oed, lechen wag jest yn gofyn am syniadau. Felly, os cawn ni ddatganiad ysgrifenedig neu ar lafar gan yr Ysgrifennydd ynglŷn â’r bwriad i ddatblygu polisi a sut felly y bydd y polisi yn cael ei fwrw ymlaen ag ef—.

Ac, yn ail, a gaf i ofyn hefyd am ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Addysg ynglŷn â’r adroddiad Estyn sydd wedi’i gyhoeddi heddiw ynglŷn â chyrhaeddiad addysgol plant sydd mewn gofal? Mae’n dangos bod peth cynnydd wedi bod ond ein bod ni’n dal ar ei hôl hi yn sylweddol iawn ymysg plant mewn gofal, gyda 45 y cant ohonyn nhw heb fod mewn gwaith, addysg na hyfforddiant ar ôl 16. Rydw i’n siŵr bod pawb yn cytuno nad yw hynny’n dderbyniol yng Nghymru a bod angen gwella yn sylweddol. Felly, byddai’n braf iawn cael clywed, eto ar lafar neu yn ysgrifenedig, gan yr Ysgrifennydd Addysg beth yw ymateb y Llywodraeth i’r adroddiad hwnnw a pha gamau sydd angen eu newid.

On a more positive note, can I ask for a statement from the Minister—I’m still not quite sure which Minister is responsible for community sport, I think it might by the Minister for well-being or it might be a deputy, who knows, but, anyway, a statement from the Minister responsible for the community side of sports? Because we all wish Wales well in the semi-finals tomorrow night. It’s a marvellous thing to see. The legacy of the interest that’s been engendered in football—and as I speak as a follower of the other ball, but, even so, the interest is going to be magnificent to build on this. Will she join with me in condemning, in the best possible taste, the killjoys in UEFA who’ve said that the Welsh team shouldn’t take their children on the pitch at the end of the game? I cannot think of a more positive message that the Welsh team is sending than to have young girls and boys kicking the ball around at the end of an international football match. When you see what other players do in terms of parading around their various followers of different kinds and their marketable commodities, to have the Welsh players concentrating on their families and on young people taking part is a wonderful, wonderful message. We can build on that in Wales, I’m sure. I think a statement, after we’ve won the final, from the Minister responsible will set the right tone for a summer of sport in Wales.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. Mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf, fel yr ydych wedi dweud, ac fel y cydnabyddir y prynhawn yma, gwnaeth y Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, gyfarfod ddoe â ffigyrau allweddol o sectorau amgylcheddol ac amaethyddol Cymru, gan ganolbwyntio yn benodol ar oblygiadau penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd. Fel y dywedwyd eisoes gan y Prif Weinidog, roedd yn cynnwys arweinwyr o’r undebau ffermio, pobl fusnes wledig, yn ogystal â chynrychiolwyr o gyrff amgylcheddol, yn rhannu sylwadau, heriau a chyfleoedd. Gwn y bydd y Gweinidog yn awyddus i ychwanegu at hyn o ran rhoi datganiad i egluro nid yn unig y trafodaethau, ond y camau nesaf o ran datblygu’r ymateb polisi hwnnw gan Lywodraeth Cymru.

Mewn ymateb i'ch ail gwestiwn, yn dilyn adroddiad Estyn, y ffaith mai hwn yw—. Wrth gwrs, rydym bob amser yn croesawu cyhoeddi'r adroddiad, ac rwy'n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn benodol am ganolbwyntio ar y pwyntiau yr ydych yn eu gwneud o ran cynnydd, ond hefyd lle mae mwy y gellir ei wneud, yn enwedig mewn cysylltiad â rhagolygon cyrhaeddiad addysgol plant sy'n derbyn gofal. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymateb yn unol â hynny gyda datganiad.

Credaf y bydd pob un o’n Hysgrifenyddion Cabinet, Llywodraeth Cymru i gyd ac, yn wir, y Cynulliad cyfan yn dymuno yn dda i Gymru. Mae'r rhai sydd yn ddigon ffodus i fod yno nid yn unig i fwynhau yfory, ond, wrth gwrs, y rownd derfynol, pan ddaw, rwy'n siŵr, ddydd Sadwrn—.

Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod mewn gwirionedd yn cydnabod sut mae aelodau o dîm Cymru wedi bod yn arwyr gwych, fel y dywedoch, Simon Thomas, a'r ffordd y maent wedi ymgysylltu â phobl ifanc a theuluoedd; mae wedi bod i raddau helaeth yn fynegiant cefnogwyr teulu, onid ydyw? Rydym yn gallu gweld hynny ac rydym yn falch iawn ohono. Mae wedi rhoi Cymru ar fap y byd, nid yn unig oherwydd talent ein chwaraewyr o Gymru, ond hefyd oherwydd yr ysbryd a'r ethos sydd wedi bod ganddynt wrth iddynt chwarae. Felly, rwy'n siŵr ein bod yn dymuno’n dda i Gymru, ond hefyd yn rhoi sylw i’r gwaddol. Gwn y byddwn i gyd yn awyddus i longyfarch, diolch a chydnabod yr hyn y maent wedi ei gyflawni, nid dim ond ennill y bencampwriaeth, ond y modd y maent wedi gwneud hynny.

Arweinydd y tŷ, a allaf ofyn am ddau ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Addysg? Neithiwr, cefais y pleser o fod yn bresennol yng nghyngerdd sioe arddangos haf Cerdd Gwent yn Neuadd Dewi Sant, gyda cherddoriaeth gan ysgolion ar draws de-ddwyrain Cymru. Dylid clodfori a hyrwyddo’r cydweithredu rhanbarthol hwn ar draws ysgolion, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, ac felly byddai unrhyw gymorth ychwanegol, cymorth ariannol neu fel arall, gan Lywodraeth Cymru, yn cael ei werthfawrogi'n fawr. Felly, tybed a allem gael datganiad gan yr Ysgrifennydd Addysg ar yr hyn sy'n cael ei wneud i gefnogi rhaglenni megis sioe arddangos Cerdd Gwent mewn rhannau eraill o Gymru.

Yn ail, yn ystod amser cinio heddiw, ymwelais â digwyddiad y Cyngor Prydeinig yn Nhŷ Hywel, rwy’n gwybod bod nifer o Aelodau yn bresennol, a oedd yn ceisio hyrwyddo dysgu ieithoedd modern ar draws Cymru. Mae’r Cabinet, rwy'n siŵr, yn ymwybodol o’r gostyngiad a fu mewn addysgu ieithoedd tramor ar draws Cymru dros y blynyddoedd diwethaf, yn hytrach na'r cynnydd yr hoffem ei weld, a chredaf, o’i chymharu â Lloegr, fod y sefyllfa yn waeth yma. Felly, a allem gael datganiad am yr hyn y gellir ei wneud i geisio atal y dirywiad hwn mewn addysgu ieithoedd tramor modern mewn ysgolion ledled Cymru, fel bod disgyblion Cymru yr un mor abl â disgyblion o bob rhan arall o’r DU—gan gynnwys yr Alban, lle maent ar y blaen—yn sicrhau nad ydym yn ynysig ond yn edrych allan ar y byd ac yn gallu cystadlu ar y llwyfan byd-eang?

Diolch i chi, Nick Ramsay. Rwy'n siŵr fod sioe arddangos Cerdd Gwent yn arddangosfa aruthrol o dalent a sgiliau, ond hefyd o arbenigedd proffesiynol ac ymrwymiad y proffesiynau cerddoriaeth ac addysg. Ac, wrth gwrs, byddai wedi bod yn bartneriaeth, rwy'n siŵr, â llywodraeth leol, yn ogystal ag ysgolion, a gwn y bydd gan Ysgrifennydd y Cabinet ddiddordeb mawr i weld canlyniad hynny yn y De-ddwyrain.

Wrth gwrs, mae'r digwyddiad arall yr ydych yn sôn amdano yn bwysig iawn—digwyddiad y Cyngor Prydeinig yr oeddech yn bresennol ynddo. Rydym yn gweithio gyda'r Cyngor Prydeinig, a hefyd sefydliadau a phrifysgolion iaith ar draws y byd, i rwystro a gwrthdroi'r gostyngiad yn nifer y bobl sy’n dewis astudio ieithoedd tramor modern. Yn wir, rwy’n cofio digwyddiad yn fy etholaeth i, yn ysgol Bryn Hafren, sy'n arwain y blaen—ym mhob consortiwm ceir ysgol arweiniol—pan gyhoeddwyd 'Dyfodol Byd-eang' y llynedd, sef cynllun pum mlynedd i wella ac i hyrwyddo ieithoedd tramor modern. Felly, rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â sut mae’r cynllun hwnnw’n cael ei gyflwyno, ond mae'r Cyngor Prydeinig, a’i sefydliad iaith, yn rhan allweddol yn y datblygiad 'Dyfodol Byd-eang' hwnnw.

Rydym yn bobl groesawgar iawn yng Nghymru, ac yn adnabyddus am ein lletygarwch a’n cyfeillgarwch. Felly, tybed a wnaiff arweinydd y tŷ rannu fy siom bod yr Ysgrifennydd Gwladol hyd yn hyn wedi gwrthod ein gwahoddiad i ddod i roi tystiolaeth ar Fil Cymru, a hynny er gwaethaf ein hymdrechion gorau ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yr wyf bellach yn gadeirydd arno, yn dilyn stiwardiaeth arbenigol Mr David Melding. Nawr, er gwaethaf y croeso gofalus a roddwyd i rannau o'r Bil diweddaraf hwn, mae pryderon sylweddol yn dal i gael eu mynegi gan arbenigwyr cyfansoddiadol a chyfreithiol blaenllaw ynglŷn â chyflwyniad posibl mwy graddol datganoli, a'r Ysgrifennydd Gwladol, a dweud y gwir, yw'r unig un a all ymateb i'r pryderon hyn. Felly, tybed a allai arweinydd y tŷ, o bosibl, ynghyd â'n Llywydd, wrth geisio diogelu buddiannau'r Cynulliad a phobl Cymru, ddefnyddio eu dylanwad a’u gallu i annog Ysgrifennydd Gwladol Cymru i ddod i ymweld â ni, gan nodi nad dim ond dymunol a rhesymol ydyw, ond mewn gwirionedd ei fod yn hanfodol ac o wir gymorth i graffu da bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn derbyn ein gwahoddiad cynnes a chwrtais i ddod adref i Gymru.

Wrth gwrs, bydd Huw Irranca-Davies, ac eraill yn y Siambr hon, yn cael y cyfle i estyn y gwahoddiad hwnnw eto brynhawn yfory, yn weladwy ac yn lleisiol, yn y ddadl ar Araith y Frenhines. Gallaf ddeall eich siom bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi gwrthod eich gwahoddiad, gan ei bod mor bwysig, ac er budd gorau’r ddwy ochr, er mwyn symud ymlaen â Bil Cymru. Ond rwy’n aros i’r gwahoddiad gael ei estyn eto brynhawn yfory, rwy'n siŵr yn fwy agored, yn y ddadl ar Araith y Frenhines.

Tybed a gawn ddatganiad gan y Llywodraeth yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf, arweinydd y tŷ, ar fater yr wyf wedi ei godi o'r blaen. Mae hyn yn fater o—. Mae’r Siambr hon yn llunio deddfwriaeth ac mae’r Llywodraeth yn llunio polisïau, ar sail rhoi ystyriaeth i hawliau plant; yn amlwg, rydym wedi ymrwymo i egwyddor sylw dyledus wrth ystyried Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Yn anffodus, mae'r rhan fwyaf o gyflenwi a wneir ar draul ein deddfwriaeth a’n polisi yn cael ei wneud gan gyrff cyhoeddus, nad ydynt yn ymroddedig yn yr un ffordd yn union, ac mae Gweinidogion olynol wedi bod yn ddigon caredig i gydnabod bod bwlch posibl yno, lle gallai methu â chyflawni nodau polisi ddigwydd. Rwy'n credu y byddai'n rhoi sicrwydd i bob un ohonom yma yn y Siambr pe gallem gael rhyw fath o ddiweddariad ar gynnydd y gwaith a wnaed gan Lywodraeth Cymru, o ran siarad â chyrff cyhoeddus, er mwyn sicrhau nad yw amcanion polisi y lle hwn yn cael eu tanseilio gan bwysau cystadleuol ar awdurdodau lleol, er enghraifft, pan ddaw at benderfynu sut y dylent ystyried hawliau plant wrth wneud eu penderfyniadau eu hunain.

Wel, rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog dros gymunedau a phlant yn croesawu’r cyfle hwnnw i egluro pa mor ddifrifol y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried ei hymroddiad i'r CCUHP, er mwyn sicrhau bod hawliau plant yn pwysleisio ein holl amcanion polisi, ac, yn wir, ein hamcanion a’n dibenion ariannol a chyllidebol hefyd. Mae hynny'n rhan o'n hasesiad ar effaith integredig strategol, ac, wrth gwrs, mae'n cyd-fynd â phapurau cyllideb drafft a therfynol gan Lywodraeth Cymru. Ond mater i'r Gweinidog dros gymunedau a phlant, unwaith eto, yw ymateb i hyn o ran cael yr wybodaeth ddiweddaraf, rwy'n siŵr, a bydd yn agored i dderbyn cwestiynau a chyfleoedd mewn pwyllgorau ac ar lefel cwestiynau llafar y Cynulliad.

Hoffwn ofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda, Ysgrifennydd. Yn gyntaf, ynglŷn ag adroddiad y Swyddfa Ystadegau Gwladol yr wythnos diwethaf ar farwolaethau y gellir eu hosgoi yng Nghymru a Lloegr, tybed a oes modd inni gael datganiad ar yr agenda iechyd ataliol ac iechyd cyhoeddus, sydd yn un agwedd bwysig ar ymdrin â marwolaethau y gellir eu hosgoi, ac efallai ein gosod ni’n gadarn ar agenda iechyd mwy rhagweithiol, yn hytrach nag adweithiol. Tybed a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth sy'n nodi ei barn bresennol am yr agenda iechyd ataliol ac iechyd cyhoeddus hwnnw.

Yn ail, tybed a gawn ni ddatganiad am ysgolion bro. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn bwrw ymlaen â pholisi yn effeithiol ac yn gyson ar draws Cymru, oherwydd yn fy marn i, ar hyn o bryd, ceir rhai enghreifftiau da iawn o ysgolion bro, ond mae'n eithaf anghyson. Mae gennyf i ddiddordeb mawr, ac rwy'n credu y byddai gan yr Aelodau yma yn gyffredinol ddiddordeb mawr yn y mecanweithiau a'r camau gweithredu a all sicrhau ysgolion bro cyson, ar draws Cymru. Rwy’n credu ei fod yn cael ei gydnabod yn dda mai cyflawni partneriaeth rhwng y cartref a'r ysgol, a'r gymuned a'r ysgol, yw'r ffordd fwyaf effeithiol ymlaen os ydym am wella safonau addysgol. Rydym yn gwario llawer o arian ar ein hadeiladau ysgol, ac nid yw eu gweld—rai ohonynt—yn sefyll yn wag gyda'r nosau, ar benwythnosau, ac yn ystod gwyliau, yn ddefnydd da o adnoddau cyhoeddus. Hefyd, o ran ehangu darpariaeth chwaraeon, gweithgarwch corfforol a gweithgareddau diwylliannol, mae'n fuddiol iawn pe gallem fabwysiadu’r dull ysgol bro hwnnw i’r perwyl hwnnw hefyd. Ac, yn olaf, credaf ei fod yn eithriadol o bwysig ein bod yn sicrhau nad rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn unig—er mor bwysig yw honno—ond hefyd, o ran ein hysgolion presennol, ein bod yn mabwysiadu dull yr ysgolion bro. Heb hynny, ni fyddai gennym y cysondeb rwy’n credu sydd ei angen arnom, ar draws Cymru.

Wel, mae’r Aelod dros Ddwyrain Casnewydd wedi codi rhai cwestiynau pwysig iawn, yn arbennig o ran yr arolwg ONS diweddar hwnnw. Cyflwynwyd ynddo y ffigurau diweddaraf ar farwolaethau y gellir eu hosgoi yng Nghymru a Lloegr, ac roedd yn dangos y ffigurau 2014 hynny am y tro cyntaf. Ond gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon ddatganiad llafar yn ddiweddar ynglŷn â phrif negeseuon arolwg iechyd Cymru, sef ein ffordd ni o edrych yn gyffredinol ar gyflwr iechyd y genedl. Maent, wrth gwrs, yn cael effaith fawr ar sut yr ydym yn mynd i'r afael â’r ffigurau hynny yn adroddiad y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Ond hefyd, credaf fod yr ymrwymiadau yr ydym wedi eu gwneud yn ein maniffesto yn adeiladu ar y sylfaen gref iawn yr ydym wedi ei gosod er mwyn gweithredu ymyriadau iechyd cyhoeddus priodol.

Ynglŷn â’ch ail bwynt am ysgolion bro, mae hyn yn rhywbeth lle nad oes amheuaeth fod yn rhaid inni ddefnyddio ein cyfleusterau ysgol, nid yn unig er budd teuluoedd y disgyblion ond hefyd er budd y cymunedau ehangach. Mae angen hefyd inni edrych ar hyn o safbwynt defnydd cymunedol o asedau. Rydych chi wedi crybwyll cyfleusterau chwaraeon, ond hefyd gyd-leoli gwasanaethau allweddol. Mae cryn dipyn o'n mentrau, fel Dechrau'n Deg, hefyd wedi eu lleoli yn ein hysgolion, ond rydym yn gwybod hefyd, o ran mentrau dysgu oedolion a chyfleusterau ysgolion, ac yn wir eu tiroedd a’u cyfleusterau chwaraeon, wrth gwrs—bod angen i ni eu defnyddio i'r eithaf. Fe ofynnodd y Gweinidog blaenorol dros Addysg a Sgiliau i'r Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru ddarparu adolygiad a chyngor ar sut y gellir defnyddio cyfleusterau ysgol yn fwy helaeth. Felly hoffwn dynnu sylw'r Aelodau at eu hadroddiad ar Gynyddu’r Defnydd o Gyfleusterau Ysgol, a gyhoeddwyd fis Mawrth diwethaf. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried yr adroddiad hwn a'i argymhellion.

Roeddwn i eisiau gofyn cwestiwn busnes yn seiliedig ar y ffaith fy mod am gael datganiad am gyfraniad y Llywodraeth i’r gwaith o sefydlu ardaloedd cefnogwyr ledled Cymru, yn enwedig o ystyried y rownd gynderfynol. Wrth i ni drafod yma heddiw, rwy’n cael cryn dipyn o negeseuon gan bobl nad ydynt wedi llwyddo i gael tocynnau i fynd i Stadiwm y Principality—cefnogwyr sydd wedi dilyn y gemau drwy gydol y twrnamaint.  Roeddwn am wybod tybed a fyddai modd i ni gael datganiad ar eich cyfraniad chi fel Llywodraeth, a gofyn hefyd a fyddech yn apelio i Gyngor Caerdydd agor caeau Cooper yn ogystal â'r stadiwm, fel nad yw’r bobl hynny ar eu colled, a hefyd yn condemnio'r bobl hynny heddiw sy'n gwerthu tocynnau a gawsant am ddim. Digwyddiad rhad ac am ddim yw hwn ac ni ddylid gwneud elw o’r bobl hynny sydd eisiau cefnogi tîm pêl-droed Cymru yn y rownd gynderfynol. Byddwn yn eich annog i gymryd camau brys o ystyried bod hyn yn digwydd yfory, ac efallai y gallwn gael datganiad gan y Gweinidog.

Wrth gwrs, mae hwn yn rhywbeth yr ydym am ei sicrhau, sef bod pobl yn gallu mynd i’r ardaloedd cefnogwyr lleol hynny. Maen nhw wedi dod yn hynod boblogaidd. Yr awdurdodau lleol, yn amlwg, ddylai sicrhau bod trefniadau yn cael eu gwneud, yn ogystal â darparu cymorth ariannol ar eu cyfer mewn gwirionedd.  Gall cefnogwyr fwynhau’r gêm hefyd, wrth gwrs, drwy gefnogi busnesau, tafarndai a bwytai lleol. Ond rwy'n credu o ran y pwynt a wnaethoch—y pwynt sy’n peri pryder mawr o ran bod pobl yn ceisio camfanteisio ar yr achlysuron hyn drwy werthu tocynnau rhad ac am ddim—rydym yn mynd i wneud datganiad cryf, rwy’n meddwl, o ganlyniad i’ch cwestiwn heddiw. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu hwnnw â mi. Rwy’n credu mai’r neges gyffredinol, wrth gwrs—ac mae hyn yn ymateb i Simon Thomas yn gynharach—yw, lle bynnag y byddwch chi’n gwylio'r gêm, gadewch i ni gefnogi Chris Coleman a'r bechgyn a gwneud ein gorau glas i’w calonogi ar gyfer buddugoliaeth fendigedig arall.

Ategaf sylwadau Nick Ramsay am ieithoedd tramor modern, pryd y clywsom mai’r rhai sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio’n andwyol yw’r disgyblion yn yr ardaloedd mwy difreintiedig. Galwaf am ddau ddatganiad, y cyntaf ar fwlio. Mae heddiw yn Ddiwrnod ‘Stand up to Bullying’ sy’n rhan o’r ymgyrch ‘Stand up to Bullying’, sydd â’r nod o annog unigolion, cymunedau lleol, ysgolion a busnesau i wrthsefyll bwlio a sicrhau bod eu disgyblion neu eu gweithwyr yn cael cymorth effeithiol i fynd i'r afael â'r broblem. Rydym yn clywed yn gyson yn y lle hwn—yn y Siambr hon, mewn pwyllgorau, ac yn ein gwaith achos ni’n hunain—am bobl sydd yn dal i gael eu bwlio ar sail rhywioldeb, nam, cyflwr neu ffactorau eraill. Rwy’n gwybod ei fod yn rhywbeth sydd wedi cael llawer o sylw gan Lywodraethau blaenorol Cymru, ond dyma’r ffigurau: roedd 68 y cant o bobl ifanc a holwyd yn gwybod am rywun a oedd wedi’i fwlio ar-lein ac roedd 81 y cant yn nodi bod bwlio yn gyffredin mewn ysgolion. Rhaid cyfaddef mai ffigurau’r DU yw’r rhain ac nid ffigurau sy'n benodol i Gymru, ond maent yn haeddu datganiad yn unol â hynny.

Yn olaf, datganiad gan Lywodraeth Cymru, os caf alw am hyn, ar gyfathrebu digidol yng nghyd-destun adolygiad Ofcom o gyfathrebu digidol, a ddaeth i'r casgliad bod diwygio Openreach yn hanfodol er mwyn gwella'r farchnad telathrebu o ran creu gwasanaeth mwy annibynnol sy’n canolbwyntio ar gwsmeriaid o fewn BT. Gofynnaf hyn oherwydd, ac yng nghyd-destun, y llythyr a aeth at brif weithredwr Ofcom oddi wrth glymblaid diwydiant y rhwydwaith cyfathrebu sy'n cynrychioli miliynau o gwsmeriaid band eang, ac a fydd yn gyfrifol am ddarparu'r genhedlaeth nesaf o rwydweithiau digidol. Bob wythnos yn y Siambr hon, rydym yn clywed Aelodau yn codi materion yn ymwneud â band eang a chysylltedd ffonau symudol yn eu hardaloedd eu hunain, ac, yn amlwg, bydd hyn yn hanfodol i’r agenda honno.

Diolch i chi, Mark Isherwood, am dynnu sylw at y Diwrnod Sefyll Lan yn erbyn Bwlio, sy’n cael sylw heddiw ac rwyf yn gwybod ein bod ni i gyd yn cefnogi hynny. Yn wir, rwyf yn gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn edrych ar y polisïau—mae'n rhywbeth sydd, i ddweud y gwir, yn cael ei rannu ar draws y Cabinet; yr Ysgrifennydd addysg, wrth gwrs—o ran mynd i'r afael â bwlio. Rydym fel arfer yn cynnal wythnos ym mis Tachwedd sy’n canolbwyntio ar fynd i’r afael â bwlio. Rwy’n meddwl eich bod wedi crybwyll bwlio ar-lein, ond, hefyd, rydym yn gwybod ein bod yn poeni’n fawr y gallai rhywfaint o'r cynnydd mewn troseddau casineb hefyd gael effaith ar blant a phobl ifanc yn ogystal, ac mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn monitro hynny ac yn ymateb iddo yn briodol. Mae'n bwysig iawn ein bod ni yn canolbwyntio ar hynny unwaith eto yn awr, a bod Ysgrifenyddion y Cabinet sydd â’r cyfrifoldebau priodol yn edrych ar hyn yn ofalus iawn.

O ran eich ail bwynt, rwy’n meddwl bod yn rhaid i ni gydnabod bod Llywodraeth Cymru ar flaen y gad wrth gyflenwi ein seilwaith digidol o ran band eang cyflym iawn, nid yn unig yn ei gyflenwi â’n harian ni, ond hefyd, wrth gwrs, yn ei gyflenwi o ganlyniad i gyllid gan yr Undeb Ewropeaidd, sydd wrth gwrs dan gymaint o fygythiad yn awr yn sgil Brexit, ond yn amlwg yn cydnabod ei fod yn bartneriaeth sydd yn agos at gyrraedd ei tharged, wrth gwrs, a bydd ar flaen y gad o ran Cymru'n arwain y ffordd.

Ac yn olaf, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Arweinydd y tŷ, a yw'n bosibl cael datganiad gan Ysgrifennydd yr economi ar ardrethi busnes. Roedd maniffesto y Llywodraeth newydd yn nodi’n glir iawn y byddai’n gwneud ymrwymiad ar ardrethi busnes, yn benodol i godi, yn amlwg, y ffin, neu'r trothwy, dylwn i ddweud, ar gyfer cynnwys busnesau yn y gyfundrefn ardrethi busnes. Mae tymor y sioeau haf, eisteddfodau—beth bynnag yr ydych yn eu galw—maent oll yn digwydd yn ystod yr wyth wythnos nesaf. Bydd llawer o Aelodau yn ymgysylltu â busnesau a sefydliadau, a byddai rhyw fath o ddealltwriaeth o feddylfryd y Llywodraeth ynghylch sut mae'n mynd i fwrw ymlaen â’r ymrwymiad hwn, ac, yn wir, lefel y trothwy y bydd y Llywodraeth yn ei chyflwyno, yn ddefnyddiol iawn, rwy’n credu, wrth hysbysu’r sgyrsiau y bydd Aelodau yn eu cael mewn digwyddiadau drwy gydol yr haf. Felly, byddai datganiad cyn y toriad yn cael ei werthfawrogi'n fawr.

Wel, wrth gwrs, mae Andrew R.T. Davies yn gwybod bod yr ardrethi annomestig, yr ardrethi busnes, wedi’u datganoli’n llawn ar 1 Ebrill 2015.  Mae Llywodraeth Cymru yn awr yn gyfrifol am bob agwedd ar reoli’r gronfa ardrethi annomestig. Ac, wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys y risgiau sy'n gysylltiedig â chydbwyso rhyddhad incwm a thaliadau. Felly, mae’r gwaith o ailbrisio eiddo annomestig ar y gweill ar hyn o bryd, a daw i rym ar 1 Ebrill 2017, a bydd hyn wrth gwrs yn diweddaru prisiadau eiddo annomestig. Ond mater i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yw ymateb i'r pwynt hwn, ac rwy'n siŵr y bydd yn darparu diweddariadau.

Diolch, Weinidog.

Rŷm ni’n symud ymlaen nawr at yr eitem nesaf, eitem 3: cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 17.2T yn ymwneud â’r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog. Rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Simon Thomas.

Yn ffurfiol.

Yn ffurfiol. Gan nad oes yna siaradwyr eraill, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes, fe dderbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf felly ar yr agenda yw’r cynigion i gytuno ar aelodaeth pwyllgorau. Mae 13 cynnig o dan yr eitem hon a byddant yn cael eu trafod gyda’i gilydd. Rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynigion—Simon Thomas.

Yn cynnig.

Rwy’n galw ar Mark Reckless i siarad.

Diolch i chi, Lywydd. Rwyf yn deall nad oes neb wedi gwrthwynebu erioed o'r blaen, yn hanes y Cynulliad i sefydliad y pwyllgorau. Fodd bynnag, nid yw UKIP dan ddyled y consensws blaenorol hwnnw. Rydym yn bwriadu pleidleisio heddiw yn erbyn sefydliad y pwyllgorau polisi a deddfwriaethol ar y sail y cytunwyd arno gan y rheolwyr busnes eraill. Y rheswm yr ydym yn gwneud hyn yw nad yw cydraddoldeb, 4: 4, yn golygu cydbwysedd rhwng partïon. Dywedodd ysgrifenyddiaeth y Pwyllgor Busnes wrthym i ddechrau nad oedd yn golygu cydbwysedd rhwng partïon. Beth newidiodd ynglŷn â hynny— [Torri ar draws.] Rwyf yn ôl. Ar hynny, nid oes dim wedi newid.

Fodd bynnag, tarodd y pleidiau eraill fargen â Llafur i ildio ar y pwynt hwnnw yn gyfnewid am gadeiryddiaeth pwyllgorau dethol, yn enwedig o ran Plaid, sy'n cadeirio nid yn unig y Pwyllgor Cyllid ond dau bwyllgor polisi a deddfwriaethol. Oherwydd hynny, ni fydd y gwrthbleidiau cyfunol yn gallu diwygio Biliau yn erbyn y Llywodraeth. Mae buddugoliaeth wych Leanne Wood yn y Rhondda, a wnaeth leihau Llafur i ddim ond 29 yn erbyn 30 o Aelodau gwrthbleidiau, a gan nad oes grŵp Democratiaid Rhyddfrydol yn y Cynulliad erbyn hyn, a'r Aelod Democratiaid Rhyddfrydol dim ond â'r hawl i gael un lle ar bwyllgor pe byddai hi'n dymuno ei dderbyn, mae hynny'n newid sylweddol iawn yn yr hyn yw'r Cynulliad hwn oherwydd na allwn ddiwygio deddfwriaeth yn y pwyllgor pe byddai'r gwrthbleidiau yn unedig ar unrhyw ffordd benodol o weithredu yn erbyn y Llywodraeth. Mae hynny wedi ei roi i ffwrdd, byddwn i'n haeru, yn gyfnewid am sawl cadeiryddiaeth ddethol.

Ni fydd UKIP yn rhan o'r cytundeb hwnnw. Byddwn, fodd bynnag, yn trin y trefniadau y cytunwyd arnynt gan eraill gyda pharch. Byddwn yn cadeirio ein pwyllgor ni mewn ffordd ystyriol ar sail y dystiolaeth a byddwn yn cyfrannu ym mhob pwyllgor hyd eithaf ein gallu. Diolch.

Nodaf ar y diwedd yn y fan yna bod UKIP yn gwrthwynebu aelodaeth y pwyllgorau, ond yn derbyn cadeiryddiaeth pwyllgor, sydd wedi bod yn fuddiol iawn iddyn nhw. Mae'r ffaith—mae'n rhaid bod pob Aelod yn gwybod hyn—bod gennym Gynulliad â 60 o Aelodau, 29 o'r Llywodraeth a 31 o'r gwrthbleidiau, yn golygu nad ydych yn gallu dyblygu 29 a 31 ar bwyllgorau o wyth. Mae'n rhaid i chi fynd i system o'r enw D'Hondt. Gwnaethom guro D'Hondt yr wythnos diwethaf yn y gêm yn erbyn Gwlad Belg, ond nid wyf yn credu ein bod eisiau sôn am hynny. Byddai D'Hondt wedi golygu na fyddai gan UKIP, mewn gwirionedd, aelod ar bob pwyllgor. Byddai wedi golygu, mewn gwirionedd, y byddai UKIP yn aml heb aelod ar bwyllgorau. Nawr, mae Plaid Cymru yn cefnogi—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf siŵr, fe wnaf ildio.

Ni fyddai D'Hondt wedi golygu dim byd o'r fath. Hyd yn oed ar bwyllgor o saith, byddai UKIP wedi cael un aelod yn ôl D'Hondt.

Rydych yn syml yn anghywir. Byddai gennych 0.7 aelod. Dyna beth fyddai D'Hondt wedi ei gyfrifo i chi. Ar bwyllgor llai, ni fyddai gennych aelod—cyfrifon cyhoeddus neu gyllid er enghraifft, lle y mae gennych aelodau arnynt.

A wnaiff yr Aelod ildio eto?

Nid nawr. Rwyf wedi ymateb i'ch cwestiwn. Mae ymateb Plaid Cymru i hyn wedi bod yn glir iawn. Rydym eisiau gweld cydbwysedd gwleidyddol ar draws y strwythur pwyllgorau. Credwn ei bod yn bwysig iawn fod Cadeiryddion o'r gwrthbleidiau yn gyfrifol am bwyllgorau hanfodol megis cyllid a chyfrifon cyhoeddus, ac rydym yn credu ei bod yr un mor bwysig bod gennym drefniadau ar bwyllgorau polisi a deddfwriaethol sydd mewn gwirionedd yn cyflawni cyfraith Cymru y gellir ei gweithredu. Yn y pen draw, mae'r pwyllgorau yno i graffu ac i ymgymryd â sawl cam o ddeddfwriaeth, ond mae'r holl ddeddfwriaeth yn dod yn ôl i'r Cynulliad hwn, lle mae gennym swyddogaeth i'w chyflawni. Os byddwn yn uno fel gwrthblaid, gallwn bleidleisio a goresgyn y Llywodraeth ar yr holl ddeddfwriaeth, ac rwy'n siŵr y byddwn yn gwneud hynny os gallwn ddod i gytundeb ar y materion hynny. Ond yr hyn sy'n bwysig iawn, yn fy marn i, yw bod gennym bwyllgorau ymarferol a Chadeiryddion da, effeithiol, a etholwyd yn annibynnol am y tro cyntaf. Mae hwn yn gam mawr ymlaen ar gyfer cryfhau'r Cynulliad hwn fel senedd wirioneddol, ac yn yr ysbryd hwnnw y mae Plaid Cymru wedi cytuno i'r trefniadau hyn. Ydy, mae hefyd yn golygu bod yr hyn sydd wedi ei ddisgrifio fel 'cadeiryddiaeth pwyllgorau dethol'—y byddwn i'n eu disgrifio'n hytrach fel cadeiryddiaethau pwysig, gwleidyddol yn nwylo'r gwrthbleidiau, a chredaf fod hynny’n bwysig hefyd, yn enwedig pan fyddwn yn craffu ar gyllid ac iechyd. Mae'r rhain i gyd yn bethau a fydd yn adfywio, rwyf yn gobeithio, y ffordd y mae ein pwyllgorau yn gweithio yn y Cynulliad. Am y rheswm hwnnw, gofynnaf i'r Cynulliad eu cefnogi er mwyn i ni allu symud ymlaen â'n gwaith pwyllgor.

Rwy’n cynnig felly fod y pleidleisio ar y cynigion i ethol Aelodau i’r saith pwyllgor polisi a deddfwriaeth yn cael eu grwpio, os nad oes unrhyw wrthwynebiad i hynny. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynigion i’r saith pwyllgor polisi a deddfwriaeth? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn. Gohiriaf y bleidlais, felly, ar y cynigion yma tan y cyfnod pleidleisio.

Rwy’n symud yn awr at y cynigion i ethol Aelodau i’r chwe phwyllgor arbenigol arall. Os nad oes unrhyw wrthwynebiad, rwy’n cynnig bod y pleidleisiau ar y cynigion i ethol yr Aelodau i’r chwe phwyllgor yma yn cael eu grwpio. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynigion? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes gwrthwynebiad, fe dderbynnir y cynigion yma yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Rŷm ni’n symud ymlaen nawr at eitem 5, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar ddatganoli trethi a’r fframwaith cyllidol, ac rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet, Mark Drakeford.

Lywydd, diolch yn fawr. Yn 2018, bydd Llywodraeth Cymru, ar lefel genedlaethol, yn codi ei harian ei hun i’w wario ar wasanaethau cyhoeddus am y tro cyntaf ers bron 800 o flynyddoedd. Bydd hyn yn digwydd pan fydd treth dir y dreth stamp a’r dreth dirlenwi yn cael eu datganoli. Bydd hwn yn gam pwysig yn ein taith ddatganoli ac yn newid mawr yn y ffordd mae gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu hariannu.

Gwnaeth Jane Hutt, fy rhagflaenydd i, ddechrau ar y broses o baratoi ar gyfer y newid hwn drwy gyflwyno'r hyn sydd wedi dod erbyn hyn yn Ddeddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016. Cafodd y ddeddfwriaeth hon ei phasio yn unfrydol gan y pedwerydd Cynulliad Cenedlaethol. I wireddu potensial y trethi datganoledig hyn yn llawn, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno dau Fil arall. Bydd y naill ar y dreth trafodiadau tir a gwrthweithio osgoi trethi datganoledig a’r llall ar y dreth gwarediadau tirlenwi.

Bydd y trethi Cymreig yn deg, a byddwn ni’n sicrhau eu bod nhw mor syml â phosibl. Byddant yn rhoi sefydlogrwydd a sicrwydd i drethdalwyr ac yn cefnogi swyddi a thwf. Byddaf i’n canolbwyntio ar ein hymrwymiad i lesiant cenedlaethau’r dyfodol wrth ddatblygu a gweithredu ein polisi trethi.

Mae’r Bil treth trafodiadau tir a gwrthweithio osgoi trethi datganoledig (Cymru) drafft yn cael ei gyhoeddi heddiw. Mae hwn yn Fil hir a thechnegol. Drwy gyhoeddi drafft o’r Bil hwn, rwy’n gobeithio rhoi amser i Aelodau’r Cynulliad, rhanddeiliaid sydd â diddordeb a’r cyhoedd ymgyfarwyddo â’i nodau a strwythur ei ddarpariaethau cyn iddo gael ei gyflwyno i’r Cynulliad yn yr hydref.

Tynnodd yr ymgynghoriad cyhoeddus ar y dreth trafodiadau tir yn ogystal â’r dreth gwarediadau tirlenwi sylw at y galw i fod yn gyson â threthi presennol y Deyrnas Unedig. Lywydd, rwyf eisiau bod yn glir: ni fyddwn yn newid unrhyw beth yn ddiangen. Mae ein cynigion wedi cael eu cynllunio i sicrhau bod y sefyllfa’n dod yn fwy effeithlon ac effeithiol ac i sicrhau hefyd fod y ffocws ar anghenion a blaenoriaethau Cymru.

Llywydd, since the consultation on our proposed legislation closed, in respect of land transaction tax, I am mindful of the changes both the UK and Scottish Governments have since made to their respective taxes, in particular the additional rate on second homes. The UK changes were consulted on in Wales and England this year, and the legislation is currently progressing through the UK Parliament. I will publish a technical consultation about the Welsh policy approach to ensure that taxpayers, agents and wider stakeholders have an opportunity to contribute their views about how this might work in Wales, with a view to introducing this during the scrutiny process of the land transaction tax and anti-avoidance of devolved taxes Bill.

Turning now to landfill disposals tax, an element of the current UK tax is used to support a landfill communities fund. During the public consultation on the replacement of that tax in Wales, a wide range of views were received about what should happen to the fund following devolution of the tax. The fund has played an important role in supporting communities close to landfill sites and I’m happy to confirm this afternoon that it is my intention to set up a landfill disposals tax communities scheme to continue this valuable work in Wales.

Llywydd, Members will be aware that I recently confirmed my decision that the Welsh Revenue Authority will lead on collection and management of both land transaction tax and landfill disposals tax and will work directly with Natural Resources Wales on compliance and enforcement of landfill disposals tax. We will maintain our constructive and positive relationship with HMRC to develop skills, expertise and capability within Wales on tax administration. I expect the WRA to provide a high-quality service to enable Welsh taxpayers to pay the right amount of tax at the right time but also to take a robust approach to tax avoidance and evasion. In the autumn, the process of appointing a WRA chair will begin. The chair will work alongside the WRA implementation director to create the right leadership team. I anticipate the full board will be in place six months before the authority begins to start the work of collecting and managing Wales’s devolved taxes.

Following the introduction of the devolved taxes, part of the Welsh Government’s future budget will depend on devolved tax revenues. As the UK Government will no longer receive those revenues, an equivalent reduction will be made to the Welsh block grant. The methodology for calculating this will be set out in a new fiscal framework for Wales, which will be negotiated with the Chief Secretary to the Treasury and which I believe this Welsh Assembly should have the power to accept or reject. These negotiations will consider how the adjustment to the Welsh block grant should reflect the full devolution of stamp duty land tax and landfill tax and how it should operate in the event of partial devolution of income tax. As part of the new arrangements, I will also seek detailed clarification about the operation of the funding floor and an increase in our capital borrowing limit.

Llywydd, during the last term, a strong consensus existed across this Assembly about the need to secure a fair funding deal for Wales alongside our new fiscal responsibilities. That consensus has been of material advantage in our discussions with the Treasury. A sensible fiscal framework will pave the way to the introduction of Welsh rates of income tax—a decision that I am clear should continue to rest with the National Assembly.

In view of the omission from the Wales Bill of air passenger duty, we will be continuing to press the case for, as a minimum, direct long-haul air passenger duty to be devolved to Wales. This would ensure parity with Northern Ireland.

Lywydd, trethi sy’n ariannu gwasanaethau cyhoeddus Cymru; gwasanaethau rydym ni i gyd yn dibynnu arnyn nhw. Bydd datganoli trethi yn rhoi cyfle i Gymru gadw golwg mwy cyflawn, integredig a hirdymor ar ei sefyllfa ariannol. Mae’r gallu i godi trethi yn rhoi cyfle i Gymru gynnwys pobl mewn penderfyniadau ynghylch lefelau a graddau’r cyllid a fydd yn cael ei godi, yn ogystal â phenderfyniadau ynghylch sut i wario’r arian hwnnw. Rwy’n edrych ymlaen at glywed sylwadau Aelodau’r Cynulliad y prynhawn yma. Diolch yn fawr.

A gaf i ddiolch hefyd i’r Ysgrifennydd am y datganiad yma? Mae’n iawn i ddweud ei fod yn un hanesyddol. Mae’r Ysgrifennydd yn dilyn yn ôl traed Rhisiart o’r Wyddgrug, sef trysorydd olaf Llywelyn ap Gruffudd yn 1283. Ysywaeth, nid oedd hi’n bosib i senedd Owain Glyndŵr godi trethi oherwydd pa mor anodd, efallai, ydyw i godi trethi o dan gyflwr o ryfel. Nid yw’r drafferth yna, o leiaf, yn wynebu’r Ysgrifennydd. Ond mae yn gwneud pwynt sylfaenol bwysig, wrth gwrs, sef mai hanfod democratiaeth, a dweud y gwir—y ddemocratiaeth genedlaethol mae pobl Cymru wedi pleidleisio o’i phlaid ddwywaith—ydy’r gallu nid yn unig i ddeddfu ond i godi trethi hefyd, a thrwy hynny, wrth gwrs, sicrhau bod yna atebolrwydd gwirioneddol ar gyfer y gwasanaethau rydym ni yn eu cynnig o ran ein cymdeithas ni a hefyd y dyfodol y gallem ei greu gyda’n gilydd ar gyfer ein cenedl.

Now, Cabinet Secretary, as you acknowledge in your statement, an essential part of tax devolution, if it’s to be successful, is a clear and workable fiscal framework. Key to this, and, inevitably, the biggest headache in negotiations with the UK Treasury, will be the way in which the Welsh block grant is adjusted to reflect the transfer of tax revenue-raising powers to the Welsh Government. The previous Welsh Government expressed concerns at the adjustment made following the devolution of non-domestic rates. The dangers are clear from the partial devolution of income tax. You’ll be aware of a study by the Wales Governance Centre that demonstrated that the very different distribution of incomes in Wales compared with England means that not being able to vary the threshold, for example, will pose major difficulties. And so getting the mechanism wrong could cost the Welsh budget hundreds of millions a year.

Could the Secretary provide us with some further detail on the Welsh Government’s position on block grant adjustment and indexation, in particular what specific mechanisms the Government favours; how it intends dealing with differential growth in population, in tax returns, in economic growth; what procedure is being proposed whereby agreement on whether a tax change is material can be arrived at; how to distinguish between first- and second-order effects; and what appeals process or disputes resolution procedure will be in place where the UK and Welsh Governments disagree?

Much has been made of the no-detriment and taxpayer fairness principles that underline the Scottish fiscal framework, but does the Cabinet Secretary accept that, in the case of Wales, one of the poorest constituent parts of the United Kingdom at the current time, the UK Government should be prepared to allow not a no-detriment principle, perhaps, but a tax bonus principle that allowed us in Wales to benefit disproportionately from tax changes as a form of regional policy? Specifically in relation to income tax, will the Cabinet Secretary be asking for maximal flexibility on income tax devolution, including the power to adjust allowances and thresholds and create new bands?

He mentions the discussions with the Treasury; could he say a little bit more about where we are in that process? Has he already met on a ministerial level, and how is that process going to be taken forward over the summer?

Discussions between the Scottish Government and the Treasury on Scotland’s fiscal framework lasted some 11 months. One criticism of those discussions was the lack of transparency. You mention in your statement—and we welcome this—that this Assembly should have the power to accept or reject a new framework. Could you also provide us with assurances that the Assembly will have ample opportunity to contribute to and scrutinise those negotiations, and agree the underlying principles in advance? This is absolutely vital given our experience of the Barnett formula, which was, of course, introduced without consultation in the late 1970s, and has never been reformed despite its manifest unfairness.

Diolch yn fawr i’r Aelod am y sylwadau yna, a diolch yn fawr iddo fe am ddweud wrthyf i fod yna bethau anodd i’w gwneud fan hyn, ond ddim cweit fel trial ei wneud e yn ystod rhyfel hefyd.

A series of very important questions from Adam Price, and our starting point is the one that he began with, too—that democratic answerability is very much caught up in organisations that spend money being responsible for raising money as well. However, getting the right set of agreements for Wales is absolutely essential. Otherwise, that basic principle of democratic answerability is fatally eroded if we are held responsible for the consequences of decisions that do not lie within the hands of this National Assembly. In that sense, the Member is absolutely right to say that the methodologies that will underpin the fiscal framework are absolutely essential, that we will have to wrestle with questions such as those that were addressed within the Scottish agreement about population changes and be clear that, as I believe, we cannot be held responsible for population changes that are driven by decisions that don’t belong here in the National Assembly.

I agree with him that a form of independent review of the system is very important. Scotland have secured an independent review in 2021 to make sure that the system there is working in the way that was intended and I would expect nothing less for us here in Wales.

As far as where discussions with the Treasury have got to, I have had one discussion so far directly with the Chief Secretary to the Treasury. I have a meeting with him planned for 21 July, and in my original discussion with him, we agreed that we were likely, to me, to meet monthly during the autumn in order to thrash out some of the detail on which a proper fiscal framework will rely. I hope it will not take the same length of time as it took in Scotland, and we are lucky to be following Scotland around this track and have been very fortunate to have had very high levels of co-operation from Scottish colleagues, giving us the benefit of their experience and some insight into the discussions that went on.

I think there’s a lot in the Scottish agreement that provides us with a very good starting point for our discussions as we go into them in the autumn. It’s essential to me that the National Assembly has an opportunity to continue to scrutinise the evolving picture in those negotiations, partly because I want to make sure that I’m able to answer any questions that Members have, but also because of the point that I made in my statement that, in the last Assembly, where we were able to agree on some important core things that were important across the whole of the National Assembly, then that materially strengthens our chance of conducting those arguments that we will have to have at the other end of the M4.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n falch o weld eich bod yn parhau â brwdfrydedd eich rhagflaenydd am y trethi cyntaf i Gymru ers 800 mlynedd. Mae'n debyg ei bod ychydig yn ormod i ddisgwyl i'r cyhoedd fod yn frwdfrydig ynghylch talu trethi, ond o leiaf mae’r brwdfrydedd gennych chi gyda golwg ar hanes a'r drydedd ganrif ar ddeg mewn gwirionedd.

Mae hyn, yn wir, yn cynrychioli newid sylfaenol i’r setliad datganoli. Yn gyntaf, rwy’n cefnogi eich awydd i gadw trethi Cymru mor syml â phosibl. Rwy'n falch eich bod yn parhau â'r polisi na ddylai ein trethi ni fod yn wahanol i'r rhai dros y ffin ac mewn rhannau eraill oni bai bod gwir angen am hynny. Sut yr ydych chi’n mynd i sicrhau’r symlrwydd hwn, a beth yr ydych chi wedi'i wneud i roi sicrwydd i randdeiliaid y bydd y gyfundrefn dreth sy'n datblygu yng Nghymru mor syml â phosibl?

Rwy’n deall y bydd y broses ddeddfu ar gyfer trethi fel y dreth trafodiadau tir yn gymhleth; rwy'n siŵr eich bod yn cytuno ei bod yn bwysig ein bod yn gwneud hyn yn iawn. Gwnaethoch sôn am hyn, ond beth yr ydych chi’n ei wneud i ddefnyddio’r profiad o ddatganoli treth yn yr Alban? Fel y dywedasoch yn gynharach, maent wedi gwneud rhai camgymeriadau yno, fel datblygu'r ddeddfwriaeth ar gyfer Revenue Scotland ymhell ar ôl iddynt ddechrau ar y broses o ddatblygu trethi unigol. Gwnaethant ddysgu nifer o wersi; a ydych chi wedi dysgu’r gwersi hynny—wel, mae’n amlwg eich bod, oherwydd rydych wedi’i wneud yn y drefn arall—ond pa wersi eraill y mae Llywodraeth Cymru wedi’u dysgu, ac, yn wir, beth allwn ni ei ddysgu i’r Alban yn y maes hwn, Ysgrifennydd? Rwy'n siŵr bod yna bethau yno—mae hon yn broses ddwy ffordd.

Rwy'n falch eich bod yn bwriadu cynnal perthynas adeiladol â Chyllid a Thollau EM. Pa mor hyderus ydych chi yn y cyfnod cynnar hwn y bydd Cyllid a Thollau EM yn addas i’w ddiben yng nghyd-destun Cymru? Roedd yr Alban, i ddechrau, yn mynd i ddibynnu'n drwm iawn ar Gyllid a Thollau EM, ond wrth i bethau fynd rhagddynt a datblygu, roeddent yn dibynnu llai arnynt, ac rwy’n meddwl eu bod wedi rhoi llawer mwy o'r gwaith i Revenue Scotland yr oedd Cyllid a Thollau EM yn mynd i’w wneud yn wreiddiol am resymau cost a rhesymau effeithlonrwydd. A ydych chi’n rhagweld y bydd gan Awdurdod Refeniw Cymru gyfrifoldeb ehangach tebyg yn y dyfodol o ran cymryd rhywfaint o'r cyfrifoldeb hwnnw eu hun?

Rydych wedi sôn, tuag at ddiwedd eich datganiad, am y fframwaith cyllidol. Fel y gwyddoch, ac fel yr wyf wedi’i ddweud wrthych yn y gorffennol, mae gennych gefnogaeth drawsbleidiol ar ddatblygu fframwaith cyllidol priodol. Rwy'n credu bod gennym gytundeb cyffredinol na allwn fynd ymlaen fel yr ydym, yn enwedig gan fod y trethi hyn ar fin cael eu datganoli i Gymru.

Rwyf wedi siarad dro ar ôl tro ac wedi gofyn cwestiynau i chi am fy mhryderon ynglŷn â gostyngiadau i’r grant bloc yn sgil datganoli treth, gan gynnwys datganoli treth incwm. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, fel y gofynnodd Adam Price i chi, am unrhyw drafodaethau â’r Trysorlys am fecanweithiau o gyfrifo'r gostyngiad yn y grant bloc yn y flwyddyn gyntaf a, hefyd, y dewisiadau ar gyfer mynegeio gostyngiadau yn y dyfodol? Yn amlwg, nid yw'r rhain yn faterion sy’n destun trafodaethau mewn tafarndai ledled Cymru, ond mae'r rhain yn bwysig iawn o ran datganoli treth yn gywir.

O ran gostyngiadau yn y dyfodol, yn gyntaf, sut y bydd chwyddiant yn cael ei ystyried? Gyda'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd a mewnforion drutach, y consensws cyffredinol yw bod yna risg o chwyddiant uwch dros y tymor canolig. Felly, mae'r mynegeio ar gyfer chwyddiant yn dod yn fwy a mwy pwysig, hyd yn oed yn fwy felly nag yr oedd o'r blaen. Yn ail, rydych eisoes wedi sôn am y mater o newid yn y boblogaeth. Mae Llywodraeth yr Alban wedi ymdrin â hyn ac mae ganddynt gytundeb â San Steffan nad cyfran yr Alban o dreth incwm fydd yn talu am unrhyw newid niweidiol i’r boblogaeth, ond y DU yn ei chyfanrwydd. A ydych chi’n ceisio cael sicrwydd tebyg gan y Trysorlys? Rwy'n fwy na pharod i gyflwyno’r achos hwnnw gyda chi. Mae hon yn enghraifft dda o ble mae angen inni weld tegwch ledled y DU. Ydym, rydym i gyd yn cytuno â'r angen am atebolrwydd cyllidol a'r angen i Lywodraeth Cymru ysgwyddo’r risg sy'n gysylltiedig â'r penderfyniadau ariannol yr ydych yn eu gwneud, ond ni ddylech orfod ysgwyddo’r risg sy'n gysylltiedig â phenderfyniadau’r DU gyfan. Mae angen inni ddatgysylltu’r ddau hynny.

Yn olaf, Lywydd, rydych yn sôn am yr angen am ryw fath o gyfryngu yn y dyfodol os nad yw'r swm o arian yr ydym yn ei gael drwy fformiwla Barnett a'r fframwaith ariannol yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn teimlo y dylem fod yn ei gael. Rwy’n cofio rhai o sesiynau tystiolaeth y Pwyllgor Cyllid yn y Cynulliad diwethaf. Roedd awgrym y gallem ddatblygu corff i’r DU a fyddai'n ymdrin â phroblemau cyfryngu fel hon, fel na fyddai mor syml â thrafodaeth ddwyochrog rhyngoch chi a Llywodraeth San Steffan. Beth yw eich barn chi, yn y dyfodol, am ryw fath o gorff a allai ddarparu'r cyfryngu hwnnw? A fyddech chi’n hoffi ein gweld yn dychwelyd at y trafodaethau pedrochrog a gafodd eich rhagflaenydd nifer o flynyddoedd yn ôl, cyn iddynt gael eu disodli gan drafodaethau dwyochrog? Rwy'n meddwl bod y trafodaethau pedrochrog, o fy nhrafodaethau â Jane Hutt, yn ddefnyddiol iawn wrth symud ymlaen.

Diolch i Nick Ramsay am y cwestiynau pwysig yna. Mae fy man cychwyn yr un fath â’i un ef. Hoffem i'r system fod mor ddealladwy a syml ag y bo modd, er bod rhai o'r materion hyn yn eu hanfod yn gymhleth ac yn faterion i bobl sy'n arbenigwyr yn y maes. Credaf y dylai'r daith yr ydym arni ddechrau â chyn lleied o wahaniaeth ag sydd ei angen rhwng y system sydd gennym eisoes a'r system y byddwn yn ei chreu, gan ychwanegu digon o hyblygrwydd at ein system i ganiatáu ar gyfer gwahaniaethu yn y dyfodol, pe byddai anghenion polisi Cymru yn ei gwneud yn ofynnol i ni symud i'r cyfeiriad hwnnw. Yn y tymor byr, mae'n bwysig iawn bod y bobl hynny sy'n gweithio’r system o ddydd i ddydd yn adnabod y system a fydd yn cymryd ei lle fel yr un y maent wedi arfer â hi, er mwyn iddynt allu parhau i ddarparu gwasanaeth llyfn i aelodau'r cyhoedd, ond hoffem gael, yn gynhenid ​​yn y ddeddfwriaeth y byddwn yn ei chyflwyno, y gallu i hynny ddatblygu ac aeddfedu.

O ran gwersi yr ydym wedi'u dysgu gan yr Alban, fel y dywedais wrth Adam Price, rydym wedi bod yn ffodus iawn, rwy’n meddwl, o gael cymaint o gymorth gan gydweithwyr yn yr Alban ac rydym yn dal i gael y cymorth hwnnw. Un o'r gwersi yr ydym wedi’i dysgu gan Revenue Scotland yw’r sail i'r penderfyniad a gyhoeddais yn y datganiad ysgrifenedig ddydd Gwener mai Awdurdod Refeniw Cymru fydd yn arwain ar gasglu a rheoli treth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi, ac ar gydymffurfiad a gorfodi'r dreth trafodiadau tir. Flwyddyn yn ôl, roeddem yn meddwl bod cydbwysedd y dadleuon ychydig o blaid caniatáu i HMRC barhau i wneud hynny ar ein rhan. Ond, mae profiad blwyddyn gyntaf Revenue Scotland, rwy’n credu, yn rhoi hyder i ni ei bod yn bosibl i ni ymdrin â’r dreth honno yn fwy uniongyrchol ein hunain. Rwy'n credu bod hwnnw'n fuddsoddiad da wrth adeiladu'r system y bydd ei hangen arnom yn y dyfodol. Mae angen inni gadw perthynas adeiladol â Chyllid a Thollau EM yn y cyfamser oherwydd mae ganddynt arbenigedd y bydd angen inni fanteisio arno. Mae gennym gynigion da gan Gyllid a Thollau EM o secondio staff i ni yng Nghymru, yn y tymor byr, i’n helpu i ddatblygu’r arbenigedd hwnnw, a deialog barhaus â nhw i'n helpu i sefydlu ein systemau yma.

Mae Nick Ramsay wedi sôn yn rheolaidd iawn ac yn effeithiol am holl fater y fframwaith cyllidol ar lawr y Cynulliad a'r angen am fecanwaith addasiad grant bloc i ddiogelu sefyllfa trethdalwyr Cymru a phobl sy'n dibynnu ar wasanaethau yng Nghymru. Nid y flwyddyn gyntaf yw'r broblem, fel yr oedd yn ei awgrymu. Mae’n fater syml o amnewid yr hyn a fydd gennym neu’r hyn a fyddai wedi bod gennym yn y blynyddoedd dilynol, ond mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod y mecanwaith yn ddigon cadarn i ystyried chwyddiant. Byddwn i’n sicr yn disgwyl y bydd gennym system debyg i'r un y gwnaethant ei negodi yn yr Alban o ran y mater poblogaeth, ond mae gwahaniaethau eraill. Cyfeiriodd Adam Price at waith Canolfan Llywodraethiant Cymru ar effaith wahaniaethol codi’r trothwy treth yng Nghymru o’i gymharu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Bydd yn rhaid i ni drafod y materion hynny yn yr hydref yn ogystal.

O ran cyfryngu yn y dyfodol a'r angen am system ddyfarnu ddiduedd, yn yr Alban maent wedi cytuno i ddefnyddio Swyddfa Cyfrifoldeb y Gyllideb a Chomisiwn Ffisgal yr Alban. Nid oes gennym gomisiwn o'r math hwnnw yma yng Nghymru a byddaf yn ystyried dros yr haf sut y gallem ysgogi math o arbenigedd sy’n benodol i Gymru i gyd-fynd â'r cyngor annibynnol a fydd yn parhau i ddod gan Swyddfa Cyfrifoldeb y Gyllideb.

Cyn belled ag y mae’r pedrochrau dan sylw, rwy’n sicr yn meddwl y byddai'n fuddiol eu hadfywio. Rwyf wedi dweud hynny wrth Brif Ysgrifennydd y Trysorlys eisoes. Yn y cyfamser, byddaf yn cwrdd â Gweinidogion cyllid o'r Alban a Gogledd Iwerddon yr wythnos nesaf i wneud yn siŵr ein bod yn parhau i rannu profiad ac arbenigedd y gallwn ei roi ar waith ar y cyd yn ein trafodaethau â Whitehall.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad. Fel y mae’n ei ddweud, mae’r materion hyn yn gynhenid ​​gymhleth, ac mae deddfwriaeth yn anochel yn dechnegol. Cafodd hyn ei gadarnhau imi, o leiaf o ran y Cynulliad hwn, pe byddai angen, wrth imi geisio ymgyfarwyddo â'r gweithdrefnau, o leiaf i ryw raddau. Gwyliais, ar sianel y Senedd, ei ragflaenydd yn cyflwyno’r Bil Casglu a Rheoli Trethi (Cymru)—sydd bellach yn Ddeddf—yn fedrus, ac rwy'n siŵr y bydd yn parhau i ymgymryd â'r swyddogaeth mewn modd yr un mor alluog.

Rwy’n croesawu, yn arbennig, ei ddatganiad na fydd dim newid er mwyn newid, a’i fod nawr yn dymuno gweld—o leiaf, i ddechrau—cyn lleied o wahaniaeth ag y bo modd rhwng y system yng Nghymru a system bresennol y DU yr ydym yn rhan ohoni; a chaiff dull trên drwodd ei groesawu, rwy’n siŵr, o leiaf gan ymarferwyr. Tybed a gaf i ofyn iddo’n benodol am sut y gallai hynny effeithio ar y dreth trafodiadau tir. Soniodd yn ei ddatganiad fod hyn wedi bod yn destun ymgynghoriad ar sail Cymru a Lloegr a’i fod ar hyn o bryd yn mynd drwy Senedd y DU. A yw hynny'n awgrymu ei fod yn hapus â’r dull hwnnw, ynteu a yw efallai’n ceisio gwneud newidiadau i berthnasedd a sail y dreth honno pan gaiff ei chyflwyno’n benodol i Gymru?

Yn ail, roeddwn eisiau—. Tua diwedd ei ddatganiad dywedodd y bydd fframwaith cyllidol synhwyrol yn paratoi'r ffordd i gyflwyno cyfraddau treth incwm i Gymru. Roeddwn ychydig yn ddryslyd. Yna dywedodd ei fod yn glir y dylai’r penderfyniad hwnnw barhau i orwedd â’r Cynulliad Cenedlaethol. Onid yw'n wir, ar hyn o bryd, mai refferendwm o bobl Cymru fydd yn gwneud y penderfyniad hwnnw yn y pen draw, a’i fod ef a'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan ill dau yn ceisio newid y trefniadau hynny i osgoi unrhyw refferendwm o'r fath? Wel, efallai ar ôl penderfyniad y Cymry 11 diwrnod yn ôl i bleidleisio yn erbyn aelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, nad yw mor hoff o refferenda, ond oni ddylem o leiaf dderbyn mai dyna yw'r sefyllfa ar hyn o bryd, a’i fod ef a'r Llywodraeth arall ar lefel y DU yn awr yn ceisio ei newid?

Diolch i Mark Reckless am y cwestiynau yna. Mae fy neges heddiw am beidio â newid er mwyn newid yn seiliedig ar y neges glir iawn a ddaeth gan randdeiliaid yn ystod ein hymgynghoriad ar y dreth trosglwyddo tir. Roeddent yn gryf iawn o'r farn bod angen inni symud yn llyfn o'r gyfraith bresennol at y gyfraith newydd ac y byddai’r newidiadau—a byddwn yn cyflwyno newidiadau—ddim ond y rhai sydd eu hangen gan ganiatáu cwmpas ar gyfer mwy o newidiadau yn y dyfodol.

Yr hyn a ddywedais yn fy natganiad—rwy’n ymddiheuro os na wnes i hyn yn ddigon clir—oedd, ers inni ymgynghori ar ein cynigion treth trafodiadau tir, bod newidiadau wedi digwydd yn yr Alban ac ar lefel y DU nad oeddent yn hysbys ar adeg yr ymgynghoriad, a thynnais sylw yn benodol at y dreth ychwanegol ar ail gartrefi, na ddaeth yn rhan o dirwedd yr Alban a'r DU tan ar ôl i’n hymgynghoriad ni ddod i ben. Rwy’n meddwl bod Mr Reckless wedi gofyn imi a oedd hwnnw'n bolisi yr oeddwn yn ei gefnogi. Dewch imi ddweud ei fod yn bolisi sy’n ddeniadol imi, ond mae'n rhaid inni ymgynghori arno. Ac felly, nid wyf yn dod i gasgliad tan ein bod wedi cael yr ymgynghoriad, ac roeddwn yn ceisio dweud yn fy natganiad y byddwn yn cyhoeddi dogfen ar gyfer ymgynghoriad yn ystod yr haf hwn, ac yna byddaf yn dod gerbron y Cynulliad Cenedlaethol â chasgliadau cyn gynted ag y byddwn wedi elwa ar hynny.

O ran cyfraddau treth incwm i Gymru, roeddwn yn cyfeirio at y newid arfaethedig yn Bil Cymru ac yn ceisio gwneud y pwynt, yn syml, os na fydd refferendwm, bod arnom angen rhyw fecanwaith i gymryd lle hynny, ac, i mi, hwnnw yw na ddylid trosglwyddo unrhyw gyfrifoldeb am dreth incwm i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn heb gytundeb penodol y Cynulliad Cenedlaethol hwn.

Mae trethiant yn bodoli i dalu am wasanaethau cyhoeddus. Mae'n bwysig iawn, os ydym am gael gwasanaethau cyhoeddus o safon uchel, bod gennym system drethu sy'n gweithio. Nid dull o ddatblygu economaidd yw prif bwrpas trethiant; mae yno i ddarparu arian ar gyfer gwasanaethau yr ydym i gyd yn dibynnu arnynt.

Mae’r ddwy dreth y cynigir eu datganoli ar 1 Ebrill 2018 yn codi incwm cyfyngedig. Bwriad y polisi yw parhau i leihau tirlenwi, ac felly’r dreth gwarediadau tirlenwi, drwy gynyddu ailgylchu. Yn wir, byddai'r Llywodraeth yn ôl pob tebyg yn ystyried y byddai’n llwyddiant pe na byddai’r dreth tirlenwi yn codi unrhyw arian o gwbl. Er bod y dreth trafodiadau tir yn hynod gyfnewidiol a chylchol, mae swm y dreth a godir yn ddigon bach i beidio ag effeithio'n sylweddol ar wariant Llywodraeth Cymru. Bydd, fodd bynnag, yn hanfodol er mwyn cael bargen deg ar y dreth hon ein bod yn sicrhau nad oes dim niwed ac i osod yr egwyddorion ar gyfer unrhyw drethiant a gaiff ei ddatganoli yn y dyfodol.

Rwy’n cytuno â Nick Ramsay am bwysigrwydd cyfryngu. Os caf sôn yn sydyn am yr arian na chawsom o Gemau Olympaidd Llundain, pan weithredodd y Trysorlys fel barnwr a rheithgor, gan roi tua'r un faint o arian inni ag yr wyf yn credu y dylem fod wedi’i gael ar gyfer Abertawe, heb sôn am Gymru gyfan.

Rwy'n nerfus am ddatganoli treth incwm. Rydym yn gwybod ei bod wedi gostwng gan £400 miliwn rhwng 2007-08 a 2009-10. Rwy’n siŵr na fyddai hyd yn oed beirniaid mwyaf Llywodraeth Cymru yn beio Llywodraeth Cymru am y cwymp hwnnw, ac eto, pe byddai’r dreth incwm yn cael ei datganoli, nhw fyddai’n cael eu taro. Dylai unrhyw newid i'r ffordd y caiff Cymru ei hariannu roi amddiffyniad yn erbyn gostyngiadau wedi’u hachosi gan weithredoedd y tu allan i reolaeth Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae’n rhaid bod 'dim niwed' wedi’i ysgrifennu i mewn yno, ac nid ar gyfer y tymor byr, ond am byth.

Mae gen i gwestiwn. Os ydych yn meddwl yn benodol yn ôl at Silk, roedd sôn am ddatganoli'r ardoll agregau. Mae hynny'n rhywbeth sy'n ymddangos fel ei fod wedi’i roi o’r neilltu ers amser maith. Nid yw'n swm arbennig o fawr o arian, ond rwy’n meddwl ei bod yn dreth sy'n hawdd, rwy’n gobeithio, ei datganoli. A all y Gweinidog roi unrhyw wybodaeth bellach am ddatganoli'r ardoll agregau? Ac a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i sicrhau mai cadw'r terfyn ariannu isaf yw agwedd allweddol unrhyw drafodaethau, fel ei fod gennym os aiff swm yr arian sy'n dod i mewn i Gymru i fyny, neu os yw'r arian sydd wedi cael ei wario’n mynd i fyny, fel nad dim ond pan fo’r arian yn mynd i lawr y mae yno, ac i sicrhau bod 'dim niwed' yn cael ei gynnwys yn y system gyfan, fel nad ydym ar ein colled? A wnaiff y Gweinidog barhau i bwyso am ryw fath o gyfryngu; rhywun i ddyfarnu rhwng Llywodraeth Cymru a'r Trysorlys? Nid wyf yn gwybod a wyf yn cael dweud hyn, ond nid oes gennyf ffydd yn y Trysorlys i fod yn deg. [Aelodau'r Cynulliad: 'O.]

Dadleuol. [Chwerthin.]

Dadleuol—ie, yn wir. Mae Mike Hedges yn iawn, wrth gwrs, mai pwrpas codi trethi yw talu am wasanaethau cyhoeddus. Rydym hefyd yn gwneud ein gorau i gyfochri trethiant mewn ffordd sy'n hyrwyddo amcanion polisi cyhoeddus, a dyna pam mae gennym dreth gwarediadau tirlenwi. Mae rhywfaint o anwadalrwydd yn gynhenid ​​yn y trethi hyn. Yr amcangyfrifon gorau cyn 23 Mehefin oedd y byddent yn codi tua £300 miliwn y flwyddyn, felly nid yw'n swm ansylweddol, a, phe na byddai gennym, byddem yn sicr yn teimlo'r effaith ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Dyna pam mae'r egwyddor 'dim niwed' mor bwysig yn y trafodaethau.

O ran yr ardoll agregau, rydym yn parhau i fod mewn trafodaethau â Llywodraeth y DU am y mater hwnnw, ond rwy’n meddwl bod y pwyntiau ehangach a wnaeth Mike Hedges yn bwysig iawn, sef nad yw ein trafodaethau â’r Trysorlys yn canolbwyntio'n gul ar y ddau ddarn hyn o ddeddfwriaeth. Mae'n rhaid iddynt fod yn rhan o'r patrwm mwy hwnnw o drafodaethau lle mae'r cyllid gwaelodol, a sicrhau hwnnw fel rhan barhaol o'r tirwedd—mae cyfyngiadau benthyca, a grybwyllais yn fy natganiad, yn rhan o'r dirwedd ehangach honno hefyd, ac, er ein bod wedi canolbwyntio ar y ddau ddarn pwysig iawn hyn o ddeddfwriaeth y prynhawn yma, a byddwn yn mynd â hwy drwy'r Cynulliad Cenedlaethol yn yr hydref, mae ein trafodaethau â'r Trysorlys ar gynfas ehangach na hynny.

Fel y siaradwyr cynharach, rwy’n meddwl bod angen inni symud yn ofalus ar hyn, yn enwedig oherwydd, fel y dywedwch yn eich datganiad, ei bod yn ymddangos bod pob treth a gawn, pob pŵer sy’n cael ei ddatganoli inni, yn arwain at ostyngiad tebyg yn swm y grant bloc, a gallai hynny mewn gwirionedd arwain at fwy o faich ar Gymru nag sydd gennym ar hyn o bryd o'r system ychydig yn ailddosbarthol sydd gennym, hyd yn oed os nad yw'n berffaith. Felly, rwy’n meddwl bod angen inni osgoi cymhellion gwrthnysig, ac, yn amlwg, mae'r dreth gwarediadau tirlenwi yn gwneud hynny, ond gellir ei defnyddio hefyd i ymdrin â chanlyniadau gwrthnysig. Cefais fy nharo gan fwriad San Francisco i godi treth cyflogres gymedrol iawn o 1.5 cant ar y cwmnïau uwch-dechnoleg—cwmnïau byd-eang fel Google, Amazon ac Uber, sydd ddim yn adnabyddus am eu brwdfrydedd i dalu trethi mewn unrhyw le yn y byd. Ond, pe byddai’n llwyddiannus, gellid defnyddio’r arian hwnnw i ddarparu tai fforddiadwy i deuluoedd ar incwm isel sydd wedi cael eu dadleoli gan yr union gwmnïau technoleg llwyddiannus hyn sydd wedi ei gwneud yn amhosibl i bobl barhau i fyw yn y ddinas.

Felly, rwy’n meddwl bod yn rhaid inni sylweddoli, os yw polisïau cyni Llywodraeth y DU yn parhau, y bydd pwysau’n dal i fod arnom i ddod o hyd i ffyrdd newydd o roi hwb i refeniw yn y sector cyhoeddus, yn enwedig os ydym yn gweld gostyngiad mewn grantiau sector cyhoeddus yn dod gan Lywodraeth ganolog. Felly, a oes gennym y pwerau yn y dyfodol, pe byddem yn dymuno gwneud hynny, i addasu’r dreth trafodiadau tir i fod yn dreth gwerth tir, a allai roi gwell adlewyrchiad o lwc dda y rheini sy'n cael budd o gymunedau wedi’u cysylltu'n dda a gwasanaethau rhagorol i dalu mwy fel cyfrwng i wrthdroi’r ddeddf gofal gwrthgyfartal adnabyddus, yn ogystal ag osgoi talu treth? Efallai y gallech roi rhyw syniad o'r cyfeiriad teithio y gallai'r Llywodraeth fod yn awgrymu ein bod yn symud ynddo.

Diolch, Jenny Rathbone, am y cwestiynau yna. Mae hi'n gywir i ddechrau drwy ein rhybuddio am bethau gwrthnysig a chanlyniadau anfwriadol a all ddeillio o hyd yn oed y polisïau â’r bwriadau gorau. Ond rwy’n dal i gredu mai’r egwyddor sylfaenol y dylai unrhyw haen o lywodraeth sy'n gwario arian cyhoeddus hefyd fod yn gyfrifol am godi rhywfaint o'r arian hwnnw yw'r un cywir. Ac yna mae'n rhaid inni weithio'n galed i sicrhau ein bod yn gwneud hynny yn y ffordd gywir. Diolch i'r Aelod dros Ganol Caerdydd am gyfeirio at y profiad yn San Francisco; nid wyf yn gwybod digon am hynny, ond byddaf yn edrych ymlaen at ddysgu mwy am hynny.

Rwy'n credu ei bod hi’n tynnu sylw at un arall o'r materion cyd-destunol ehangach hyn a gododd Mike Hedges, sef, ochr yn ochr â hyn oll, os bydd Bil Cymru yn llwyddo, bydd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn bwerau newydd i gynnig trethi newydd yma yng Nghymru. Ac roedd adroddiad diweddar Comisiwn Bevan yn sôn am drethiant gwerth tir fel un o nifer o bosibiliadau a allai gael eu profi yn y gyfundrefn newydd honno. Yn bersonol, rwyf wedi bod yn eithaf brwdfrydig am drethiant gwerth tir ers amser maith. Yn fy marn i, os daw’r pwerau newydd hynny i Gymru, bydd yn bwysig inni feddwl gyda’n gilydd am rai enghreifftiau o'r trethi newydd y gallem eu cynnig er mwyn profi’r peiriannau newydd y Bil Cymru yn eu rhagweld ac i weld y ffordd orau y gallem ddefnyddio'r pwerau newydd hynny er lles unigolion a gwasanaethau yng Nghymru.

A gaf i groesawu datganiad yr Ysgrifennydd Cabinet, a’r sylwadau yn benodol ynglŷn â’r fframwaith gyllidol, a’r ymroddiad y bydd gan y Senedd hon gyfle i drafod a chytuno ai peidio y fframwaith maes o law? O edrych ar y cytundeb rhwng Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol a Llywodraeth yr Alban, mae’n amlwg ei fod e’n ffrwyth llafur sylweddol iawn, ac rwy’n falch o glywed eich bod chi wedi cael cydweithrediad ynglŷn â hynny ar gyfer ein trefniadau ni. Ond nid oes ganddo effaith deddf gwlad. A fyddai’n cytuno â fi y byddai sylfaen statudol i’r fframwaith gyllidol yn cynnig gwell gwarant i Gymru o’r ymroddiad i ariannu’n ddigonol, o’r egwyddorion bras sy’n sail i’r ymroddiad hwnnw, ac o beirianwaith i allu delio ag unrhyw anghydfod ac anghytundeb, pan fydd yn codi?

Wel, diolch yn fawr i Jeremy Miles. Jest i ddweud, roeddwn i’n awyddus i ddod gerbron y Cynulliad cyn yr haf gyda fy natganiad heddiw, jest i gael cyfle i drafod pethau gyda’n gilydd a rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau’r Cynulliad. O ran profiad yr Alban, mae e ar agenda’r cyfarfod sydd gyda fi yr wythnos nesaf gyda’r Gweinidog o’r Alban i fwrw ymlaen â’r trafodaethau rydym wedi eu cael gyda nhw ac i ddysgu o’r profiadau y maen nhw wedi eu cael. Y ffordd orau i fod yn glir taw yn ein dwylo ni, ac yn nwylo’r Cynulliad Cenedlaethol, y mae’r dewis olaf i dderbyn y fframwaith, ac i fod yn hapus â’r fframwaith—mae hynny’n hollol bwysig i ni. Y ffordd orau i’w wneud e—wel, bydd hynny’n rhan o’r broses rydym yn mynd i’w chael yn yr hydref o drafod popeth gydag Ysgrifennydd y Trysorlys yn Llundain.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet.

Rydym nawr yn symud ymlaen i’r eitem nesaf, sef y datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar y tasglu gweinidogol ar y Cymoedd. Ac rwy’n galw ar y Gweinidog, Alun Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd.

Mae gennym ni yng Nghymoedd y De hanes cryf a balch. Ni oedd y grym y tu ôl i’r chwyldro diwydiannol, ac fe wnaethom ni ysgogi datblygiad y Gymanwlad. Ni wnaeth gyfrannu at y camau mawr a gymerwyd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg a’r ugeinfed ganrif. Mae cau’r gwaith haearn, y gwaith dur a’r pyllau wedi cael effaith hirdymor ar gymunedau’r Cymoedd, o’u ffin â Lloegr draw i sir Gâr.

Presiding Officer, our Valleys communities have borne the brunt of the impact of successive recessions and economic downturns. They have been at the forefront of the UK Government’s experiments to reform welfare.

As the result of last month’s European Union referendum revealed, many people living in our Valleys communities today feel left behind and left out. This was not simply a vote against EU membership; it was also a vote in which people demonstrated that they feel insecure with their place in the world, their job prospects, employment rights, and their futures.

In line with the Labour Party manifesto, and commitments made in the lead up to the Assembly election, I am today announcing the Welsh Government will set up a ministerial taskforce for the Valleys. We want a new approach to investing in the future of our Valleys that will engage and empower local communities and restore a sense of hope and aspiration.

We have already seen significant structural investment in the Valleys, including from the European Union. The taskforce will build on this foundation, working with people living in the Valleys, local businesses, local government, the third sector and civic organisations to promote the Valleys as a region for investment and as a place to live, to better co-ordinate existing investment, and to address long-term issues. It will work closely with both the Cardiff capital city region and the Swansea bay city region programmes and will seek to harness the potential of the Valleys’ unique and diverse landscape.

Using the knowledge of the public sector and the ability of the Welsh Government to act as a catalyst, the ministerial taskforce will direct and lead the regeneration and sustainable growth of the Valleys. The immediate priority for the taskforce will be to listen to what people in the Valleys want for our future. We will start an in-depth conversation about improving quality of life, economic development and regeneration, business efficiency and competitiveness, employment and skills, and, finally, sustainable development.

The taskforce will be an active and agile body and not a bureaucratic quango. It will have a small core membership and will call on contributions from others as required. Every Cabinet Secretary and Minister will share a responsibility for improving the lives of people who live in the Valleys. I will chair the taskforce. Its members will include the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure and the Minister for Skills and Science. It will also have a small number of external expert advisers. I will update Members on these appointments in due course.

It is important that we recognise that the diversification of the economy of the Valleys has already begun. New industries are being supported and we must continue to build upon this and ensure that everybody benefits, creating new opportunities in local communities and ensuring the benefits of inward investment are retained and shared in the Valleys.

The fundamental issues and challenges affecting the south Wales Valleys are rooted in the noxious cocktail of poverty and deprivation. The taskforce will respond to that range of negative socioeconomic indicators that have placed so many of our Valleys communities at the bottom of the health, wealth and well-being league tables. Although we have made important progress in Wales to reduce unemployment and the number of people living in workless households, parts of the Valleys continue to have high levels of economic inactivity, high levels of deprivation, and high levels of unemployment. This, in turn, has had an impact on educational attainment and long-term health.

The impact of the UK Government’s welfare reforms, from the introduction of the bedroom tax to cuts in disability benefits, has been felt most acutely by communities in the Valleys. Whilst we cannot undo these reforms, we can do more to support people and help them in their search for dignified, skilled and meaningful work. We will work with people to respond to their real-world circumstances and experiences. Access to jobs, access to high-quality services and access to support to improve employability has to underpin this approach. We know that many people and communities are feeling disenfranchised, dispirited and under-engaged. I want the taskforce to talk with and listen to these communities and these people to identify why people feel so left behind by the wider economy and those politicians who are elected to represent them.

Through the taskforce, we want to see sustainable growth that adds economic value to our Valleys communities. Where wealth is created, we want it to remain in those local economies, not flow away into distant communities, hedge funds or off-shore bank accounts. The ongoing regeneration of the south Wales Valleys must be rooted in an approach to economic policy that has the eradication of poverty as its primary objective. We can help improve families’ living standards, health and well-being and children’s life chances by ensuring people have access to better jobs closer to home. The taskforce will work across Welsh Government departments, with the economy, education, health and housing, to stimulate action to meet the Valleys’ developing needs.

Acting Presiding Officer, I do not underestimate the challenges that lie ahead, especially in light of the decision of the British people to seek an exit from the European Union. However, there is enthusiasm to co-operate and to work together, as previous generations have done, to meet the challenges of today and to provide a prosperous and secure future for the Valleys. I will keep Assembly Members informed as the work of the taskforce develops. Thank you.

Diolch yn fawr, Weinidog. Bethan Jenkins.

Diolch. Y cefndir i'r datganiad hwn yma heddiw, rwy’n credu, yw ymrwymiad maniffesto a wnaeth y Prif Weinidog ym mis Ebrill. Ond, pan gyhoeddodd y tasglu hwn, dywedodd ei fod yn cael ei wneud, ac rwy’n dyfynnu:

'i herio'r pesimistiaeth di-baid a glywn gan Blaid Cymru... yn y Cymoedd. I wrando arnynt, ni fyddech yn meddwl bod dim byd byth yn digwydd yma. Wel, ein gwaith ni yw eu cywiro nhw'.

Ond, rwy'n meddwl bod hyn yn llai o fater o’n cywiro ni nag yn fater o siarad â phobl yr ardal a cheisio eu grymuso nhw, a'u cymunedau, i wneud penderfyniadau dros eu bywydau eu hunain. Sut yr ydym ni’n gwybod hyn? Fel yr ydych eisoes wedi’i ddweud, Weinidog, mae oherwydd canlyniad y refferendwm. Er bod biliynau o bunnoedd o arian Ewropeaidd yn llifo i mewn i'r Cymoedd, roedd llawer o bobl yn edrych o'u cwmpas ac yn gofyn a oedd eu bywydau wedi cael eu gwella o ddifrif.

Wrth gwrs, gallwn bob amser bwyntio at brosiectau yma ac acw, ond a yw’r holl arian hwnnw wedi ymdrin yn derfynol ag etifeddiaeth ôl-ddiwydiannu? A yw wedi rhoi diwedd ar ddiweithdra uchel a phoblogaeth sâl? A yw wedi darparu gwir gyfle economaidd a llai o droseddu a materion gwrth-gymdeithasol eraill? Yr ateb yw nac ydy. Rydym yn dal i wynebu’r materion hyn, fel yr oeddem 20, 30 neu 40 mlynedd—neu hanner canrif—yn ôl, ac nid yw'n ddigon da.

Felly, y peth cyntaf y mae angen i’r tasglu hwn fod yn meddwl amdano, yn fy marn i, yw canlyniadau—sut y byddwch chi’n mesur llwyddiant eich ymdrechion. Beth am ddechrau â’r cwestiwn sylfaenol: sut y mae’r polisi neu’r fenter hon neu’r llall wedi gwella bywydau pobl y Cymoedd? Mae'n ymddangos i mi mai dyna’r cwestiwn mwyaf elfennol, ond mae'n debyg y cwestiwn pwysicaf yma. Felly, hoffwn i’r Gweinidog ddweud sut y bydd yn mesur canlyniadau. Hoffwn hefyd wybod a fydd y meini prawf mesur yn cael eu pennu’n annibynnol yn hytrach na gan Lywodraeth Cymru, oherwydd mae hynny’n debyg iawn i farcio eich gwaith eich hun, ac, fel yr wyf eisoes wedi’i ddweud, nid yw pobl yn y Cymoedd wir yn credu yn hynny ar hyn o bryd.

Hoffwn wybod hefyd sut yr ydych yn bwriadu dechrau’r sgwrs hon â phobl. Rydym yn sôn am ymgysylltiad ar ôl Brexit a phobl yn flin gyda gwleidyddion. Sut yr ydych eisiau siarad â phobl ar wahân i'r bobl arferol? Mae'n rhaid inni ymgysylltu â phobl yn eu cymunedau os ydynt nawr yn dweud wrthym eu bod yn teimlo bod gwleidyddion yn bell oddi wrthynt. Sut yr ydych yn mynd i wneud yn siŵr bod hynny'n newid o ran y dyfodol?

Rwy'n falch bod y cylch gorchwyl yn cyfeirio at ddarparu cyfle yn hytrach na brwydro yn erbyn tlodi. Rydym wedi cael yr olaf cyhyd ag y gallaf gofio bod yn Aelod Cynulliad, ac nid yw wedi gweithio. Rwy'n gadarn o'r farn, os ydym wir eisiau creu swyddi, y bydd llawer o'r materion eraill yn edrych ar ôl eu hunain os ydym yn canolbwyntio ar ragolygon economaidd pobl yn yr ardaloedd hyn. Felly, hoffwn ddeall—. Rwy’n gwybod nad dim ond yn y de y mae Cymunedau yn Gyntaf yn bodoli, ond os ydych yn mynd i fod yn lansio'r tasglu newydd, sut, felly, y mae’n cyd-fynd â chynlluniau fel hwn a mentrau gwrth-dlodi eraill a all fod yn cydblethu neu'n gwrthdaro â’r hyn yr ydych yn ei wneud yn y fenter newydd hon?

Rwy’n meddwl, yn hytrach na cheisio—i fynd yn ôl at yr hyn yr oeddwn yn ei ddweud ar y dechrau—saethu’r negesydd, bod angen i Lywodraeth Cymru edrych yn fanwl arni hi ei hun, oherwydd nid Plaid Cymru yr unig lais sy’n dweud nad oes digon yn cael ei wneud. Cafwyd adroddiad gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol ym mis Mehefin y llynedd, yn dweud, yn sgil diffyg cynnydd Llywodraeth Cymru o ran lleihau tlodi, yn enwedig o ystyried ei hymrwymiad hirdymor i fuddsoddi yn y mater, bod pryder dwfn yno. Felly, mae angen inni ystyried, yn hytrach na rhoi bai ar bobl, trin symptomau tlodi ac ymdrin ag achosion gwaelodol tlodi.

Hoffwn wybod, yn sgil y refferendwm, fel y soniasoch am Brexit ar y dechrau, a yw Llywodraeth Cymru wedi adolygu effeithiolrwydd yr arian Ewropeaidd sydd wedi ei wario yn ardal Cymoedd y de. Wedi'r cyfan, os mai darparwr cyllid ydyw, yn hytrach na chyflawnwr y dibenion a fwriadwyd gan y cyllid, dim ond rhywfaint o’r bai all yr UE ei ysgwyddo os nad yw cyllid yn arwain at welliant sylweddol a mesuradwy. Neu, i’w roi mewn ffordd arall, wnaiff palmentydd newydd neu rodfa yng nghanol tref ddim darparu swyddi ynddynt eu hunain—yr hyn sy’n dod i’r dref ac o’i chwmpas sy'n cyfrif.

Yn olaf, hoffwn wybod beth fydd y tasglu hwn yn ei wneud i dorri'r cysylltiad rhwng tlodi a chyrhaeddiad addysgol gwael. Yn y blaid hon, rydym wedi gwthio am ysgolion bro â chysylltiadau cryf â theuluoedd a'r gymuned ehangach, ac rwy’n meddwl bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gyflawni ei haddewid maniffesto ei hun i dreialu model newydd o ganolfannau dysgu cymunedol, gan ddarparu gwasanaethau estynedig o 8 a.m. tan 6 p.m., gyda gofal plant, cymorth rhianta, dysgu teuluol a mynediad cymunedol i gyfleusterau wedi’u hadeiladu o amgylch y diwrnod ysgol. Ceir cefnogaeth drawsbleidiol i gynnig o'r fath, ac rydym hefyd wedi addo troi ysgolion yn ganolfannau cymunedol fel y gallant fod yn agored ar benwythnosau, gallant fod yn agored i'r gymuned, yn hytrach na dim ond ar agor ar amseroedd ysgol, ac yna gallwn ymgysylltu ar sail ehangach o ran dileu tlodi yng Nghymru. Nid wyf yn anghytuno â sefydlu'r tasglu hwn, ond nid wyf am ychwaith iddo fod yn ddim mwy na darn arall o waith sy'n eistedd ar silff lyfrau yn rhywle ac yn cael ei anghofio; rwyf am i bobl yn ardaloedd y Cymoedd sy'n teimlo, yn aml, wedi’u difreinio a'u hymddieithrio ddod yn rhan o'r drafodaeth yn y dyfodol fel y gallwn wneud i ddatganoli weithio ar eu cyfer nhw ac fel y gallwn wneud i ddyfodol Cymru fod yn rhan o'u sgwrs nhw, nid dim ond ein sgwrs ni fel gwleidyddion.

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei hymateb, ac rwy’n cytuno â llawer ohono. Rwy’n sicr yn cytuno â'r pwyntiau a wnaethoch am ganlyniadau, yn hytrach na dim ond cyfrif yr hyn yr ydym yn ei wneud. Rwy’n meddwl, yn llawer rhy aml yn y Llywodraeth, bod temtasiwn wedi bod i gyfrif yr holl gamau gweithredu yr ydym yn eu cymryd, ac yna datgan bod hynny’n llwyddiant mawr oherwydd ein bod wedi gwneud llawer. Beth sy'n bwysig mewn gwirionedd yw effaith y camau gweithredu hynny ar y bobl a'r cymunedau yr ydym yn eu cynrychioli. Yn sicr, rwy’n cytuno’n fawr iawn hefyd y byddai'n ddefnyddiol i lawer o'r canlyniadau hyn gael eu diffinio, os mynnwch chi, nid dim ond gan y Llywodraeth, ond gan eraill yn ogystal, sydd â golwg fwy annibynnol ar hyn.

Pan wyf yn edrych ar y materion hyn, rwy’n gwneud mwy nag edrych ar gyfres o ystadegau; rwy’n deall ac yn gwerthfawrogi'r bywydau y mae pobl yn eu byw a'r effaith nad yw ein polisïau ni weithiau yn ei chael ar y bobl hynny, a'r angen i wneud gwahaniaeth gwirioneddol. Felly, roeddwn yn glir iawn, iawn, rwy’n gobeithio, wrth wneud y datganiad hwn yr hoffem weld dileu tlodi yn sbardun allweddol i’r hyn yr ydym yn ei wneud, nid dim ond yn rhywbeth yr ydym yn ei wneud wrth eistedd yma ym Mae Caerdydd, neu eistedd mewn gwahanol dasgluoedd neu bwyllgorau yn rhywle arall—ym Mharc Cathays, neu ble bynnag yr ydym yn digwydd bod—ond ein bod yn edrych ar yr holl gamau a gymerwn fel Llywodraeth, lle mae’r Llywodraeth yn gweithredu fel catalydd, gan ddod â phobl at ei gilydd, a’n bod yn sefydlu dileu tlodi yng Nghymoedd y de fel sbardun i bolisi, ac mai dyna'r meincnod yr ydym yn ei ddefnyddio ac yn ei wneud ar gyfer pob ymyriad polisi arall.

Y rheswm pam y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith a'r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth yn ymuno â mi ar y tasglu hwn yw i ganolbwyntio ar y materion economaidd ehangach hynny ac ar sut y gallwn sicrhau bod gennym y cyfalaf dynol a’n bod yn buddsoddi yn ein cyfalaf dynol i sicrhau ein bod ni yn bodloni’r amcanion hynny. Byddaf yn sicr yn cynnwys fy nghydweithwyr o bob rhan arall o’r Llywodraeth, yn ôl y gofyn ac yn ôl yr angen, ac yn canfod yr arbenigedd sydd ei angen arnom o fannau eraill y tu allan i’r Llywodraeth. Ond, rwyf eisiau sicrhau nad yw'r tasglu hwn, yn eich geiriau chi, yn rhywbeth sy'n eistedd ar silffoedd, lle bynnag y maent yn digwydd bod, ond ei fod yn dasglu sy'n dod â phobl at ei gilydd i gyflawni canlyniadau go iawn, ac mae gennym y cyfle yma i wneud hynny.

Nid wyf yn siŵr a wyf yn cytuno’n llwyr â chi yn y feirniadaeth a wnaethoch am y buddsoddiadau a wnaethpwyd gan y gwahanol raglenni Ewropeaidd. Rwy'n meddwl eu bod wedi cael effaith wirioneddol iawn, ac rwyf wedi gweld yn fy etholaeth fy hun y newidiadau sydd wedi'u gwneud, o adeiladu ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd i adnewyddu Glynebwy, os mynnwch, yn safle’r Gweithfeydd—y ​​buddsoddiad yn y rheilffordd, y buddsoddiad yn y coleg, a'r buddsoddiad mewn prentisiaethau a Twf Swyddi Cymru, sy’n cael effaith wirioneddol iawn ar fywydau pobl. Yr hyn yr hoffwn i inni ei wneud yw canolbwyntio ar sylwedd ac nid dim ond PR, canolbwyntio ar wneud newidiadau go iawn, ac nid dim ond newidiadau cosmetig, a chanolbwyntio ar newid cyfleoedd bywyd i bobl. Mae hwnnw'n uchelgais gwahanol iawn, ac yn weledigaeth wahanol iawn, efallai, i’r hyn yr ydym wedi ei weld ar wahanol adegau yn y gorffennol.

Sonioch chi am y cynlluniau gwrthdlodi sydd eisoes yn bodoli, a byddwn yn dwyn y cynlluniau hynny ynghyd a byddwn yn adolygu sut y mae’r cynlluniau hynny’n gweithio heddiw a sut y byddant yn gweithio yn y dyfodol. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn edrych ar rai o'r materion hynny, ac rwy’n disgwyl ymuno ag ef i adolygu sut y mae rhai o'r rhaglenni gwrthdlodi hynny’n gweithio.

Gadewch imi orffen ar y pwynt hwn: roeddech yn sôn am sut yr ydym yn ymgysylltu fel gwleidyddion a Gweinidogion, ac rwy’n meddwl eich bod yn hollol gywir i ganolbwyntio ar hynny ac ar ein methiant, weithiau, i gyfleu ein negeseuon. Roeddwn yn awyddus i wneud y datganiad hwn cyn y toriad, fel y gallwn ddechrau ar y gwaith hwn cyn gynted ag y bo modd. Nid wyf yn gweld hyn fel dim ond ymarfer ymgynghori, fel efallai yr ydym wedi ei wneud ar adegau eraill yn y gorffennol; rwy'n gweld hyn fel ymgais i ysgogi trafodaeth gyfoethog a manwl a gonest â phobl—y bobl yr ydym ill dau’n eu cynrychioli mewn gwahanol rannau o Gymoedd y De. Rwy’n bwriadu gwrando'n astud ar yr hyn y mae pobl yn ei ddweud wrthym, oherwydd pan fydd pobl yn siarad â ni—ac rydym ni i gyd wedi cael sgyrsiau ar gerrig drysau yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf—mae llawer o bobl wedi siarad â mi am yr amgylchedd lle maent yn byw, boed yn sbwriel ar strydoedd Glynebwy neu’n chwyn yn tyfu yn strydoedd Tredegar, neu’n dipio anghyfreithlon uwchben Nantyglo. Ac mae'r rhain yn bethau sy'n bwysig i bobl; mae'n effeithio ar eu lle nhw, mae'n effeithio ar eu canfyddiad nhw o bwy ydynt ac maent yn bethau yr hoffem ymdrin â hwy. Felly, ie, byddwn yn ateb yr heriau mawr sy'n ein hwynebu, ond mae angen inni hefyd ymdrin â'r mannau lle’r ydym yn byw, a fyddwn i byth yn tanbrisio pwysigrwydd hynny i bobl, ble bynnag yr ydym yn digwydd byw yn y Cymoedd.

A gaf atgoffa’r Aelodau ein bod eisoes hanner ffordd drwy'r amser sydd wedi’i neilltuo ar gyfer y sesiwn hon? Byddwn yn ddiolchgar iawn pe bai’r holl Aelodau ac, a dweud y gwir, y Gweinidog ei hun, yn gallu cadw eu cwestiynau a’u hatebion yn fyr i gael cymaint â phosibl o graffu eang ar y Llywodraeth. Diolch yn fawr. Mohammad Asghar.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd dros dro. Diolch hefyd i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae un o bob wyth o blant yng Nghymru’n byw mewn cartrefi di-waith hirdymor. Mae llawer o'r plant hyn yn byw yng Nghymoedd y de-ddwyrain. Mae ymchwil yn dangos nad yw plant sy'n byw gyda rhieni di-waith hirdymor yn gwneud cystal yn yr ysgol a’u bod yn wynebu risg uwch o fod yn ddi-waith yn ddiweddarach mewn bywyd. Mae plant o deuluoedd mwy cefnog yn mwynhau gwell iechyd ac yn meddu ar sgiliau uwch na phlant o deuluoedd tlotach. Felly, mae unrhyw strategaeth i dorri cylch diweithdra, iechyd a lles gwael, tlodi a diffyg cyrhaeddiad addysgol yn rhywbeth i'w groesawu. O ystyried y ffocws ar hyrwyddo datblygiad economaidd ac adfywio, mae'n hanfodol bod y gymuned fusnes yn ymwneud yn llawn â'r tasglu hwn. Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog: pa drafodaeth y mae wedi'i chael â'r sector preifat am eu mewnbwn nhw i'r tasglu hwn?

Yn yr un modd, bydd cydweithio â’r trydydd sector, awdurdodau lleol a grwpiau cymunedol yn bwysig yn yr achos hwn. Pa weithdrefn ymgynghori fydd y tasglu’n ei mabwysiadu gyda'r grwpiau hyn?

Mae nodau'r tasglu hwn yn croesi sawl ffin weinidogol. Pa dargedau ydych chi’n bwriadu eu gosod, a sut y byddwch chi’n monitro cynnydd ar draws y Llywodraeth wrth gyrraedd y targedau hyn? Sut y bydd y tasglu’n cydlynu ei waith ar y cyd â strategaethau presennol fel yr agenda sgiliau yng Nghymru?

Yn olaf, Weinidog, rwy’n gwybod eich bod yn bwriadu cadeirio'r tasglu hwn. A gaf i ofyn pa ystyriaeth a roddwyd i fabwysiadu cadeirydd annibynnol â phrofiad busnes o'r sector preifat i ddatblygu'r fenter hon? Soniasoch am gwpl o ardaloedd yng Nghymoedd y de-ddwyrain. Dylai'r Gweinidog wybod fy mod yn teithio bron bob wythnos i’r Cymoedd hynny, ac nid dim ond o ran swyddi y mae’r ardaloedd hyn wedi’u hamddifadu, ond ers i’r glo a’r dur fynd—ac mae Llywodraethau Llafur parhaus wedi bod yn rhedeg y wlad hon. Felly, does dim byd wedi ei wneud hyd yn hyn. Mae potensial mawr, Weinidog, os dechreuwch feddwl am rai trefi marchnad fel Tredegar, Glynebwy, Merthyr—roeddent yn ardaloedd a oedd yn ffynnu yn yr 1970au a'r 1980au, a, rhywsut, mae adeiladau adfeiliedig yno yn awr. Felly, a ydych wedi meddwl am y peth—a ellir, wyddoch chi, adfywio’r siopau hyn sydd wedi cau fel y gallant godi o’r newydd yn y rhan hon o'r byd gydag arian newydd a phobl newydd i fuddsoddi ynddo i wneud yn siŵr bod ein Cymoedd yn dod i'w gogoniant llawn, fel yr oeddent brin 30 neu 40 mlynedd yn ôl? Diolch.