National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. As we begin our proceedings this afternoon, I will start by congratulating the Wales women's football team as they had an excellent victory in Dublin and secured their place, of course, in Euro 2025, next year. We will all be there supporting them on the historic journey that they have brought about through their achievements recently.

And before I move on to the first item of business, I also want to welcome to Plenary this afternoon, and it's a pleasure to do so, a delegation from the Parliament of Catalunya to the Senedd today. We welcome the president of the Parliament, Josep Rull, and five other elected members of the Catalan Parliament who are part of the delegation.

És un plaer donar la benvinguda al president del Parlament de Catalunya i als membres de la Mesa que l'acompanyen. Per nosaltres és un orgull mantenir aquesta relació de solidaritat entre el Parlament de Gal·les i el Parlament de Catalunya. [Cymeradwyaeth.]

Catalan—tick.

The first item of business this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Housing and Local Government, and the first question is from Julie Morgan.

Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi tenantiaid yn y sector rhentu preifat drwy amrywiaeth o fesurau. Mae hyn yn cynnwys cynnig grantiau i denantiaid sy'n wynebu caledi, cyflawni newidiadau deddfwriaethol i wella safonau a hawliau tenantiaid, a chynnig mwy o sicrwydd a fforddiadwyedd drwy Gynllun Lesio Cymru.

Thank you for that response.

Mae Cymal 2 yn y Bil Hawliau Rhentwyr, sydd gerbron Senedd y DU ar hyn o bryd, yn diddymu tenantiaethau byrddaliadol ac yn gwahardd troi allan heb fai yn Lloegr. Mae gwybodaeth gan Shelter Cymru yn dangos bod troi allan heb fai yn dal i ddigwydd yn aml yng Nghymru, er bod angen rhybudd o chwe mis a bod yn rhaid i'r landlord sicrhau bod amodau penodol wedi'u bodloni. Pan oedd troi allan heb fai yn cael ei drafod yng Nghymru gyntaf, roedd yna bryder, pe bai'n cael ei wahardd yma, y byddai landlordiaid yn mudo i Loegr. A yw’r Gweinidog wedi gallu gwneud unrhyw ddadansoddiad o’r rhyngweithio rhwng y gyfraith fel y bydd yn Lloegr ac fel y mae yng Nghymru ar hyn o bryd?

Diolch am y cwestiwn, Julie. Gan fod y darpariaethau yn y Bil Hawliau Rhentwyr yn destun gwelliannau wrth i’r Bil fynd drwy Senedd y DU, byddai'n gynamserol cynnal dadansoddiad o’r rhyngweithio rhwng y gyfraith yng Nghymru a Lloegr hyd nes y bydd y cyfnodau olaf hynny wedi dod i ben. Fodd bynnag, ar hyn o bryd, mae’r Bil yn nodi seiliau penodol sydd ar gael i landlord sy’n dymuno adennill meddiant o eiddo. Bydd y cyfnod rhybudd yn amrywio yn dibynnu ar y seiliau a ddefnyddir—o bedwar mis i gyn lleied â phythefnos.

Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, credaf fod gennym y dull gweithredu cywir yma yng Nghymru, oherwydd, ym mhob system, bydd landlordiaid yn dal i allu cyflwyno hysbysiad mewn amgylchiadau lle nad yw’r tenant ar fai. Rydym wedi canolbwyntio ar gyfnodau rhybudd estynedig i alluogi mwy o amser i denantiaid gynllunio. Ac o fewn hynny, dyna y gwyddom fod tenantiaid am ei weld o ran yr hyn sy'n bwysig iddynt, sef cael amser i gynllunio, a chredaf fod hynny'n iawn gennym ni yma yng Nghymru.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am godi’r cwestiwn pwysig hwn yn y Siambr heddiw, oherwydd wrth gwrs, mae sicrwydd tenantiaeth yn wirioneddol bwysig i denantiaid ledled Cymru. Ond dro ar ôl tro, mae arolygon yn dangos mai'r sicrwydd mwyaf y mae pobl yn dymuno ei gael yw'r gallu i fod yn berchen ar eu cartref eu hunain. Dyna'r ffordd y gallwn sicrhau bod gan bobl y sicrwydd o alw rhywle'n gartref—drwy gael eu cartref eu hunain y gallant fod yn berchen arno. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi amlinellu eich cynlluniau i sicrhau bod mwy o bobl yng Nghymru yn gallu bod yn berchen ar eu cartref eu hunain, gan sicrhau bod tai'n cael eu hadeiladu fel bod pobl yn gallu gwneud hynny'n gynt yn lle'n hwyrach.

Diolch am eich cwestiwn, Sam. Credaf fod gennym ffocws cryf ar dai cymdeithasol yma yng Nghymru, ac rydym yn amlwg yn gweithio'n galed tuag at hynny. Ac mae gennym—gwn ei fod yn codi'n aml yn y Siambr—dai cydweithredol hefyd, a phethau o'r fath. Ond yn sicr, mae'n bwysig ein bod hefyd yn adeiladu tai yma yng Nghymru. Gwyddom fod hynny'n opsiwn ac mai dyna y mae llawer o bobl yn dymuno ei weld. Ac rydym hefyd wedi ceisio annog hynny drwy gynlluniau fel Cymorth i Brynu, ac yn wir, ein cynllun arall, sef Cymorth i Aros, pan fo pobl yn ei chael hi'n anodd talu eu taliadau morgais. Felly, mae gennym ddau gynllun yno i annog hynny. Ond yn sicr, mae'n rhywbeth rwy'n edrych arno, ac edrychaf ymlaen at gyfarfod â datblygwyr yma yng Nghymru hefyd maes o law.

Finally, we have seen the arrival of the long-awaited White Paper on the right to adequate housing. But it is an extremely disappointing and weak document, not only because there are no proposals to legislate in Wales to create a basic right to adequate housing, but because there are also no proposals to create a system for affordable renting in the private sector, even though people on low incomes in Wales spend a larger proportion of their pay on rent than anywhere else in the countries of the UK. So, as you consult on the White Paper, will you also examine rent controls in the private sector? It is happening across Europe, and across the world, and it's already happening in the social housing sector in Wales, of course.

Diolch am eich cwestiwn, Siân. Fel y dywedoch chi, mae gennym ein Papur Gwyn. A hoffwn nodi unwaith eto fy mod yn gwbl gefnogol i'r egwyddor gyffredinol y dylai pawb allu cael mynediad at dai digonol; mae'n anghenraid dynol sylfaenol fod gan bobl gartref digonol. Y mater rydym yn ymdrin ag ef yw sut rydym yn darparu’r tai digonol hynny i bawb, ac mae angen inni roi’r camau ymarferol hynny ar waith sy’n ein harwain at y nod hwnnw, sef tai digonol i bawb, ac mae hynny’n rhywbeth rwy’n siŵr fod pob un ohonom yma yn ei rannu. Mae angen inni ddatblygu’r system dai honno fel ein bod mewn sefyllfa lle gallwn sicrhau bod gan bawb fynediad at dai digonol, a bydd hynny’n cymryd amser.

O ran rheoli rhenti, mae'r dystiolaeth sydd ar gael ar reoli rhenti yn y sector rhentu preifat yn dangos y byddai mesurau o'r fath yn debygol o fod yn aneffeithiol neu hyd yn oed yn cael effeithiau negyddol ar fforddiadwyedd. Ond fel y cyfryw, ac fel y nodir yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gennym, nid ydym yn bwriadu cyflwyno mesurau rheoli rhenti cenedlaethol ar hyn o bryd.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn gynharach eleni, holais eich rhagflaenydd ynglŷn â mater eiddo rhent sy'n croesawu anifeiliaid anwes. Mae gan hanner ein haelwydydd anifeiliaid anwes, ac eto dim ond 7 y cant o eiddo rhent sy'n cael eu hysbysebu fel rhai sy'n croesawu anifeiliaid anwes, felly nid yw'n syndod mai dyma un o'r rhesymau mwyaf cyffredin y mae pobl yng Nghymru yn cael eu gorfodi i roi eu hanifeiliaid anwes i ganolfannau achub, sy'n llawn a thros gapasiti. Mae’r effaith emosiynol y mae hyn yn ei chael ar y perchnogion a’r anifeiliaid anwes yn enfawr, ac yn enghraifft arall eto o sut y mae pobl na allant fforddio prynu eu cartref eu hunain yn cael eu rhoi dan anfantais sylweddol mewn bywyd. Felly, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn fodlon gweithio gyda sefydliadau fel RSPCA Cymru, Dogs Trust a Cats Protection i sicrhau bod y ddeddfwriaeth briodol ar waith i gefnogi perchnogion a darpar berchnogion anifeiliaid anwes?

Diolch, Carolyn. Gwn fod hyn yn rhywbeth a godwyd gennych dros fisoedd lawer, a blynyddoedd bellach, mwy na thebyg. Gwn pa mor angerddol y teimlwch ynglŷn â hyn. Rydym wedi nodi ein cynigion yn y Papur Gwyn ar dai digonol i wella hygyrchedd i'r sector rhentu preifat i'r rhai sy'n dymuno rhentu gydag anifail anwes. Yn ddiweddar, roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â Cats Protection, Dogs Trust a’r RSPCA i drafod y cynigion yn ein Papur Gwyn a’r darpariaethau yn y Bil Hawliau Rhentwyr ynghylch yswiriant anifeiliaid anwes. Roeddwn yn falch iawn o glywed yn uniongyrchol ganddynt. Maent wedi croesawu'r cynigion yn ein Papur Gwyn, ac rwyf wedi eu hannog i ymateb i’r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn, a bydd hynny’n llywio ein camau nesaf.

Diolch, Mike. Rydym wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad tai cydweithredol a thai a datblygiadau a arweinir gan y gymuned yng Nghymru. Mae ein rhaglen gymorth, a ddarperir gan Cwmpas, yn gweithio gyda grwpiau tai a arweinir gan y gymuned ledled Cymru, gan gynnwys Dream Home Swansea, Cyd-drigo Abertawe ac Ymddiriedolaeth Tir Cymunedol Gŵyr.

Hoffwn sôn am Cyd-drigo Abertawe, a’u cenhadaeth yw darparu cyd-drigfannau amlgenhedlaeth, cynaliadwy a chynhwysol. Maent yn cydnabod bod pobl yn hapusach ac yn iachach pan fydd ganddynt ymdeimlad o berthyn. Mae hyn, yn ei dro, yn hybu gofal am gymdogaethau a chyfranogiad gweithredol gan gymunedau yn eu hamgylchedd lleol. Mae ganddynt gymdeithas budd cymunedol ac ymddiriedolaeth tir cymunedol, gyda thîm amlsgiliau, y mae eu profiad amrywiol yn cwmpasu prosiectau tai a busnesau, gan gynnwys cynlluniau cyd-drigo eraill, dylunio ac adnewyddu adeiladau a rheoli prosiectau. Mae hyn yn rhywbeth rwy’n teimlo’n gryf iawn yn ei gylch ac rwy’n gefnogol iawn iddo. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf am gymorth pellach i brosiectau fel hyn, ac a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet groesawu’r prosiect hwn?

Diolch yn fawr, Mike, ac unwaith eto, diolch am godi’r mater hwn, y gwn ei fod yn rhywbeth sy’n agos iawn at eich calon. Mae’n rhaid i dai cymdeithasol fod yn brif flaenoriaeth i ni ar gyfer darpariaeth tai yng Nghymru, ond rydym bob amser wedi dweud yn glir fod gan dai cydweithredol a thai a arweinir gan y gymuned ran bwysig i’w chwarae yn yr ateb tai yng Nghymru. Un o’r ffyrdd mwyaf effeithiol o gynyddu'r nifer o brosiectau tai a arweinir gan y gymuned a thai cydweithredol yw darparu cymorth i bobl a chanddynt ddiddordeb mewn sefydlu’r mentrau hynny. Ac rydym yn darparu cymorth drwy Cwmpas, sydd wedi'i gynllunio i wneud yn union hynny. Ac rwy’n falch fod rhaglen Cymunedau'n Creu Cartrefi yn cefnogi 49 o grwpiau gweithredol ledled Cymru ar hyn o bryd, gyda bwriad i ddarparu 314 o gartrefi fforddiadwy a arweinir gan y gymuned. Yn fy ateb cychwynnol, cyfeiriais at rai o’r prosiectau sydd ar y gweill yn Abertawe, Mike, a hoffwn achub ar y cyfle i ddymuno pob llwyddiant iddynt yn hynny o beth.

Rydym yn parhau i gefnogi grwpiau tai cydweithredol a grwpiau tai a arweinir gan y gymuned sy’n dymuno datblygu cartrefi newydd i gael mynediad at ein rhaglen grant tai cymdeithasol, lle maent yn partneru â landlord cymdeithasol cofrestredig. Ar hyn o bryd, mae pedwar grŵp yn gweithio gyda landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i gael mynediad at grantiau tai cymdeithasol. Gall grwpiau tai a arweinir gan y gymuned gael mynediad at y rhaglen grant cartrefi gwag yn ogystal.

A gaf i ymuno â Mike Hedges i ganmol rhai o’r prosiectau tai cydweithredol sydd ar waith yn Abertawe ar hyn o bryd? Y prynhawn yma, siaradodd Mike a minnau am rai ohonynt sy’n gyffrous iawn, gan gynnwys Bôn-y-maen yn Nwyrain Abertawe, yn ardal Mike. Rwy'n credu bod tai cydweithredol yn rhan bwysig o’r cymysgedd o dai sydd ei angen arnom yma yng Nghymru, a dylem wneud popeth a allwn i hyrwyddo hynny. Rwy'n awyddus i wybod beth yw eich barn am hyn. Fe sonioch chi am fanteision tai cydweithredol yn eich ateb i Mike, ond yr hyn na sonioch chi amdano oedd sut y bwriadwch dyfu’r sector penodol hwn. Fe sonioch chi am 49 o brosiectau cyfredol ledled Cymru, ond yr hyn na chlywsom—ar raddfa, os mynnwch, y prosiectau sydd ar waith yng Nghymru, mae'n gyfran eithaf bach—oedd y cynllun ar gyfer twf yn y maes hwn, fel y gellir cynnal mwy o brosiectau a arweinir gan y gymuned mewn gwahanol ardaloedd ledled Cymru. Felly, hoffwn wybod sut y bwriadwch dyfu’r sector hwn.

Diolch am hynny, Tom. Ac fel y dywedais, mae prosiectau gwirioneddol gyffrous ar y gweill yn Abertawe a ledled Cymru. Mae gennym hanes fel Llywodraeth Cymru o gefnogi tai cydweithredol yng Nghymru—ac nid yn unig ni fel y Llywodraeth, ond y Senedd gyfan. Ac mae’r gefnogaeth honno’n dyddio’n ôl i 2010, gyda phrosiect cymunedol llwyddiannus ger fy etholaeth i—mae yn etholaeth John Griffiths—o'r enw Gardd Loftus, ac mae wedi bod yn ddiddorol iawn gweld sut y mae'r prosiect hwnnw wedi datblygu dros y blynyddoedd hynny.

Fel y dywedaf, un o’r ffyrdd gorau, a'r ffyrdd cryfaf y gallwn greu hynny, ac annog y twf hwnnw, yw drwy ddatblygu a chefnogi prosiectau a arweinir gan y gymuned i ddwyn ffrwyth. Felly, dyna pam ein bod yn buddsoddi ac yn cefnogi Cwmpas yn y rôl honno, ac rydym yn annog pobl sydd â diddordeb i gysylltu â Cwmpas, gan eu bod wedi bod yn cefnogi’r prosiectau hynny—y rhai rwyf wedi sôn amdanynt. Er enghraifft, gwn eu bod wedi bod yn cefnogi Dream Home Swansea, sy’n brosiect hynod ddiddorol, ac maent wrthi’n trafod gyda’r awdurdod lleol, a phartner landlord cymdeithasol cofrestredig posibl, gyda phobl ifanc, ac rwy'n credu eu bod yn cynnal eu digwyddiad lansio ar 10 Rhagfyr. Felly, mae llawer o bethau'n digwydd, a phan allwn daflu goleuni ar y prosiectau gwirioneddol lwyddiannus a welwn, bydd hynny'n annog mwy o'r datblygu hwnnw. Ond rydym yn buddsoddi drwy Cwmpas i gefnogi tai a arweinir gan y gymuned.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Darren Millar. 

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r heriau a wynebir gan lywodraeth leol yw’r setliadau echrydus o wael, a dweud y gwir, y mae Llywodraeth Cymru wedi’u rhoi i gynghorau lleol yn y blynyddoedd diwethaf. Ac mae hynny wedi arwain, wrth gwrs, at gynnydd aruthrol sy’n fwy na chwyddiant yn y dreth gyngor i lawer o drethdalwyr. Pa gamau rydych chi'n eu cymryd, gyda’ch cyd-Aelod o'r Cabinet, Gweinidog y Cabinet dros gyllid, i gadw’r dreth gyngor i lawr y flwyddyn nesaf?

Diolch am eich cwestiwn, Darren. Mae hwn, yn amlwg, yn gwestiwn amserol, a ninnau'n siarad ac yn edrych ar gyllidebau, nid yma yn y Senedd yn unig, mae llywodraeth leol yn canolbwyntio’n agos iawn ar hynny yn amlwg. Un o’r pethau yr hoffwn ddweud yw fy mod wedi bod yn awyddus iawn ers dechrau yn y swydd hon i gyfarfod yn rheolaidd ag aelodau cabinet llywodraeth leol, ond hefyd arweinwyr a phrif weithredwyr awdurdodau lleol—yn bersonol ac mewn grwpiau. Credaf ei bod yn bwysig iawn clywed ganddynt yn uniongyrchol. Rwy'n clywed am yr anawsterau dros 14 mlynedd o gyni.

Gwn eich bod yn hoffi beio'r pethau hyn ar gyni, ond chi sy'n gyfrifol am gyllideb Llywodraeth Cymru, neb arall. Chi sydd i benderfynu sut rydych chi'n torri'r gacen o ran y cyllid a ddaw i chi. A hoffwn eich atgoffa, eleni, fod eich setliad chi yn dal i fod ar y lefelau uchaf erioed. Gwn nad ydych yn hoffi cyfaddef hynny na dweud hynny, ond dyna'r gwir. Gwyddom y bydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn cynyddu’n eithaf sylweddol o’r flwyddyn nesaf ymlaen. Rwy’n siŵr y byddai pob un ohonom yn croesawu rhywfaint o gyllid ychwanegol, ond pa asesiad a wnaethoch o effaith y cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr ar gyllidebau awdurdodau lleol, a pha gyfran o hynny y byddwch chi'n gallu ei gwrthbwyso â chynnydd, gan na allwch roi ag un llaw a chymryd gyda'r llall?

Diolch. Yn amlwg, byddem yn dweud ein bod wedi cael setliad da gan Lywodraeth y DU, gyda’r £1.7 biliwn dros ddwy flynedd, ond mae materion cyflog ynghlwm wrth hynny hefyd, yn amlwg. Felly, nid yw un gyllideb yn mynd i newid popeth; rydym wedi clywed Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yn dweud hynny. Ond yn amlwg, credaf mai ein neges i awdurdodau lleol yw ein bod yn gobeithio bod hyn yn ddechrau ar gyfeiriad, gan y gwyddom, ar ôl 14 mlynedd o gyni—a chredaf fod awdurdodau lleol yn gwybod yn iawn ein bod ni, yng Nghymru, wedi gwneud popeth yn ein gallu i'w hamddiffyn drwy'r cyfnod hwnnw o gyni—eu bod wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn oherwydd hynny. Ac fel y dywedaf, rwy'n clywed—gan fy mod yn siarad â hwy'n rheolaidd, gan ein bod yn gweithio mewn partneriaeth â llywodraeth leol yma—am yr heriau y maent yn eu hwynebu.

Ar yswiriant gwladol, mae hyn yn rhywbeth sy'n cael ei godi gyda mi yn fy nghyfarfodydd gydag awdurdodau lleol, a gallaf roi sicrwydd i chi, fel rwyf wedi'i roi i arweinwyr y cynghorau a’r prif weithredwyr, fod Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yn cael trafodaethau agos â swyddogion y Trysorlys hefyd, a swyddogion Llywodraeth Cymru, ynghylch y mater yswiriant gwladol, oherwydd yn amlwg, fe fyddwch yn gwybod ei bod yn dreth sydd heb ei datganoli.

Edrychwch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae trethdalwyr ledled Cymru wedi gweld cynnydd dau ddigid yn eu treth gyngor yn y blynyddoedd diwethaf, ac eto, mae eu gwasanaethau biniau wedi'u torri—yn sir Ddinbych, maent wedi gweld sbwriel yn pentyrru fel y gaeaf o anniddigrwydd yn y 1970au—rydym wedi gweld llyfrgelloedd yn cau ac oriau’n cael eu torri, rydym wedi gweld cyfleusterau cyhoeddus yn cau eu drysau, rydym wedi gweld taliadau parcio ceir yn cynyddu, rydym wedi gweld awdurdodau lleol yn methu buddsoddi yn y seilwaith i ddiogelu eu cymunedau rhag llifogydd ychwaith. Felly, mae angen i rywbeth newid.

Mae’n amlwg nad oes gennych unrhyw syniad faint y bydd yn ei gostio i awdurdodau lleol o ran y cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr ac nad oes gennych ateb i’w roi i'r Senedd ar hynny. Ond un mecanwaith sydd gan bobl yn Lloegr i allu sicrhau bod eu hawdurdodau lleol yn cael eu dwyn i gyfrif am y dreth gyngor y maent yn ei thalu yw ei bod yn ofynnol cynnal refferenda lleol pan gynigir cynnydd gormodol yn y dreth gyngor. A yw hynny’n rhywbeth y byddwch yn rhoi’r cyfle i bleidleiswyr Cymru ei gael pan gynigir cynnydd gormodol yn y dreth gyngor yma yng Nghymru yn y dyfodol? Oherwydd a dweud y gwir, mae'r cyhoedd yn teimlo eu bod yn cael eu twyllo ar hyn o bryd, ac nid yw'n ddigon da.

Diolch am hynny. Fel y gwyddoch, mae pob awdurdod lleol yng Nghymru yn rhydd i osod ei dreth gyngor ei hun i ddiwallu anghenion lleol a’i flaenoriaethau, ac mae’n atebol i’r etholwyr lleol am y penderfyniad y mae’n ei wneud. Mae’n rhan o’r broses o osod y gyllideb ar gyfer pob awdurdod lleol. Nid oes gennym refferenda ar y dreth gyngor yng Nghymru. Nid yw trefniadau o’r fath yn caniatáu’r graddau o ddisgresiwn sy’n bodoli yn y system bresennol ar gyfer Cymru, sy’n rhoi’r hyblygrwydd mwyaf posibl i awdurdodau lleol gynllunio a rheoli eu cyllidebau’n fwy effeithiol. Mae cymhlethdod a chost cynnal refferenda yn rhoi baich ychwanegol ar adnoddau awdurdodau lleol, a fyddai, yn fy marn i, yn gwaethygu'r pwysau a wynebir ganddynt yn y pen draw. Rwy’n deall bod unrhyw gynnydd yn y dreth gyngor yn annerbyniol i gymunedau lleol. Mae'n ffynhonnell bwysig o gyllid i awdurdodau lleol i'w galluogi i ddarparu'r gwasanaethau yr ydym yn dibynnu'n llwyr arnynt i'w darparu. Felly, rwy’n parhau i annog awdurdodau lleol i ystyried aelwydydd sydd dan bwysau wrth wneud y penderfyniadau hynny.

Plaid Cymru spokesperson now—Siân Gwenllian.

The increase in national insurance contributions announced in the autumn budget in Westminster is a serious threat to the future of homelessness services in Wales in this next year. These services are under significant pressure already, with great uncertainty around the housing support grant, which makes the situation even worse. Cymorth Cymru and Community Housing Cymru assess that 81 per cent of providers are running at a loss, and without enhanced funding, some will have to cancel their contracts, which will leave some of the most vulnerable people in our communities without any support at all. If the Labour Government in Westminster doesn’t exempt the not-for-profit sector from the increase in national insurance contributions, how will your Government ensure that these providers have adequate funding?

Diolch am eich cwestiwn, Siân. Fel y dywedais yn fy ymateb i Darren Millar, rwy'n deall pryderon, pryderon gwirioneddol, pobl yn y sector ynghylch hyn ar hyn o bryd. Fel y dywedais, gallaf roi sicrwydd i chi fod Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid a’i swyddogion yn cael trafodaethau gyda swyddogion cyfatebol ar lefel y DU, oherwydd, fel y byddwch yn gwybod, mae hyn yn rhywbeth sydd yn eu gallu. Credaf mai un o’r pethau sydd—. Yn amlwg, rwy'n ymwybodol o’r llythyr a anfonwyd, yn ein hysbysu o’r pwysau a grybwylloch chi mewn perthynas â thai. Rwyf wedi'i weld fy hun, a gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi'i weld hefyd. Y cyfan y gallaf ei wneud yw rhoi sicrwydd i chi fod y trafodaethau hynny’n parhau.

Ultimately, of course, to tackle homelessness, we have to build more social housing in order to move people out of temporary accommodation quickly. You will be aware that the Senedd’s Local Government and Housing Committee has published a report on the supply of social housing in Wales, which includes a number of key recommendations on resolving the housing crisis. One of those recommendations is the need to establish a development corporation on a national basis with the powers to drive the work of building social housing. This is a Plaid Cymru policy for some time, and the first step was taken by the establishment of Unnos through the co-operation agreement, but we do need to empower Unnos and to turn it into a development corporation with real teeth in order to tackle this huge crisis in housing. Will you commit to giving detailed consideration to this, and will you give a full and detailed response to that committee recommendation—a recommendation that’s been supported by all parties—in the report of that committee?

Diolch, Siân. Hoffwn ddiolch am y gwaith y mae’r pwyllgor wedi’i wneud yn y maes hwn, a gwn fod gan y pwyllgor ddiddordeb hirsefydlog ynddo hefyd. Felly, diolch am y gwaith a wnaed ar yr adroddiad hwnnw. Yn amlwg, gallaf roi sicrwydd i chi y byddaf yn ystyried yr argymhellion yn ofalus iawn, ac y byddaf yn ymateb yn unol â hynny.

Diolch, Altaf. Rydym yn parhau i flaenoriaethu gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen yn ein penderfyniadau cyllidebol. Rydym wedi ymrwymo i barhau i ddefnyddio a chynnal fformiwla ariannu deg a thryloyw ar gyfer y setliad llywodraeth leol, y cytunir arno gyda llywodraeth leol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Bydd y pwysau y bydd cyllidebau awdurdodau lleol yn ei wynebu nawr o ganlyniad i'r cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol, cynnydd yn yr isafswm cyflog cenedlaethol, heb sôn am effaith y galw cynyddol am ofal cymdeithasol, yn gadael fawr o ddewis i gynghorau ar draws fy rhanbarth ond gwneud toriadau i wasanaethau hanfodol eraill. Oni allwch dynnu cwningen o'r het ac ariannu awdurdodau lleol yn briodol yng nghyllideb yr wythnos nesaf, y gwir amdani yw y bydd yn rhaid i gynghorau wneud dewisiadau anodd ar ben y penderfyniadau y maent eisoes wedi'u gwneud, megis toriadau i staff addysgu, torri cludiant i'r ysgol a chau ystod o wasanaethau cyhoeddus. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych chi'n eu cymryd i sicrhau bod mwy o gyllid yn cyrraedd gwasanaethau rheng flaen ac nad yw cost cyflogau uwch yn effeithio ar wasanaethau hanfodol ein hetholwyr?

Diolch, Altaf. Rwy’n deall yn iawn fod awdurdodau lleol wedi bod yn gwneud dewisiadau anodd dros y 14 mlynedd diwethaf, yn enwedig drwy'r cyfnod anodd o gyni, ac felly credaf y bydd y gyllideb hon yn gyfle, gobeithio, i unioni rhywfaint o’r anawsterau sydd wedi codi dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Unwaith eto, rydych chi wedi codi mater yswiriant gwladol, ac rwy'n clywed hynny. Fel y dywedais, nid yw swyddogion Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa ar hyn o bryd i allu darparu dadansoddiad llawn o effaith y newidiadau hyn hyd nes ein bod yn deall y sefyllfa ariannol honno'n llawn. Ond fel y dywedais, gallaf roi sicrwydd i chi fy mod yn siarad ag arweinwyr awdurdodau lleol yn rheolaidd. Rwyf wedi ymweld â phob un ohonynt, bron, ers imi ddechrau yn y swydd, a gwn eu bod yn gorfod gwneud ac wedi bod yn gwneud y penderfyniadau anodd hynny, ac rwy'n credu y byddant yn edrych yn fanwl iawn ar y gyllideb ddrafft a ddaw ar 10 Rhagfyr.

I attended a meeting with leaders of Neath Port Talbot Council recently. Over the past two years they have had to make £45 million-worth of cuts, and the council, like every other one across Wales, is now planning for further deep and unsustainable cuts. Their costs have increased by over £20 million since last year. They are also dealing, of course, in our area, with a need to provide additional assistance and support for thousands of residents who've been impacted by the loss of thousands of jobs at Tata Steel and the supply chain, and the broader community.

Now the council, of course, needs to continue to be able to invest and use resources to help rebuild the local economy. So, will the Welsh Government ensure that specific funding is available to ensure that Neath Port Talbot Council, and, perhaps, neighbouring authorities that are also affected, are given additional and adequate support in the revenue grant to meet these specific additional costs?

Diolch, Sioned. Cyfarfûm ag arweinydd awdurdod lleol Castell-nedd Port Talbot oddeutu mis yn ôl mewn gwirionedd, a chododd rai o'r heriau a'r materion y maent yn eu hwynebu yno. Hoffwn ddweud hefyd fod arweinwyr llywodraeth leol wedi trafod eu pwysau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid a minnau yn yr is-grŵp cyllid fis diwethaf ac yng nghyfarfod yr arweinwyr ar 11 Tachwedd. Felly, mae cyfleoedd i godi rhai o’r materion hynny yno. Un o'r pethau eraill sydd wedi codi—rydych chi wedi sôn am bwysau penodol yng Nghastell-nedd Port Talbot, ond mae pwysau cyffredinol hefyd y gwn fod awdurdodau lleol wedi bod yn ei wynebu o ran gofal cymdeithasol ac addysg. O ran manylion achos Castell-nedd Port Talbot, rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu atoch ymhellach ynglŷn â hynny.

Diolch, Mabon. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth ariannol sylweddol i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig drwy grantiau a benthyciadau cost isel. Mae’r cyllid hwn yn cefnogi'r gwaith o gyflawni amcanion polisi, gan gynnwys cynyddu’r cyflenwad tai, cynnal a chadw a gwella’r stoc bresennol, datgarboneiddio a diogelwch adeiladau. Eleni, byddwn yn cefnogi'r sector gyda chyllid amcangyfrifedig o fwy na £450 miliwn.

Thank you very much for that response, Cabinet Secretary. You've mentioned the work expected of the housing associations. Of course, the Welsh housing quality standard 2 comes into force now, which is far more ambitious, and the expectation to reach that quality standard in a far briefer period is in place now, which wasn’t the case with the first iteration. But in addition to that, of course, there are requirements for housing associations to build more social housing. There is a target of 20,000 here currently, which it appears won't be delivered, and there is inflation on top of all this, never mind what Siân Gwenllian mentioned earlier in relation to the national insurance contributions, which will place even more pressure on them. Now, the requirements on the housing associations to meet all of these ambitions are very great, and the budget provided to them is insufficient. So, what is the priority for them? Can you state that the priority is the quality standard of the housing, or should the priority be the building of housing, or could we expect an enhanced budget to help housing associations to reach their objectives in the upcoming budget next week? Thank you. 

Diolch, Mabon, ac yn amlwg rwy'n gwybod bod diddordeb brwd mewn cyllidebau ac mae pawb yn edrych yn fanwl arno. Rydych chi'n gwybod y bydd y gyllideb ddrafft yn cael ei chyhoeddi ar 10 Rhagfyr. Eleni yn unig, rydym yn buddsoddi £330 miliwn yn y rhaglen grantiau tai cymdeithasol a thros £100 miliwn yn ein rhaglen llety trosiannol. Ar draws 2023-24 a 2024-25, buddsoddwyd dros £79 miliwn o gyllid benthyciad drwy'r cynllun benthyciadau datblygu i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Mae'r cynllun yn cynyddu'r opsiynau ariannu hirdymor sydd ar gael i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig gyflwyno cartrefi mawr eu hangen ar gyfer eu gosod ar rent cymdeithasol, i ddadflocio safleoedd presennol ac i ariannu gwaith datgarboneiddio.

Mae ein cynllun tir ar gyfer tai yn darparu cyllid benthyciadau i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i gefnogi'r ddarpariaeth dai drwy sicrhau cyflenwad tir, ac rydym wedi buddsoddi tua £90 miliwn ledled Cymru mewn cyllid benthyciadau ar gyfer caffael tir drwy'r cynllun. Hyd yma, o gynnwys cyllid wedi'i ailgylchu, mae dros £287 miliwn o fenthyciadau wedi'u gwneud. Felly, mae llawer o bethau'n digwydd yn y maes ac yn amlwg, mae gennym ffocws gwirioneddol ar sicrhau ein bod yn anelu tuag at ein targed o 20,000 o gartrefi.

Diolch, Mark. Mae fframwaith cadarn ar gyfer atebolrwydd a gwneud penderfyniadau ariannol gan lywodraeth leol, gan gynnwys archwilio mewnol ac allanol a chraffu lleol.

Wel, ers dros ddau ddegawd rwyf wedi bod yn tynnu sylw at effaith ariannol annheg fformiwla ariannu llywodraeth leol Llywodraeth Lafur Cymru ar awdurdodau lleol sydd bob amser yn cael eu gadael yn agos i'r gwaelod, gan gynnwys sir y Fflint. Wrth siarad yma bron i bum mlynedd yn ôl, nodais fod sir y Fflint eto ymhlith y cynghorau a oedd yn wynebu'r toriadau mwyaf, er gwaethaf ymgyrch Back the Ask gan gynghorwyr sir y Fflint yn galw am gyfran deg o arian. Wrth siarad yma ym mis Mawrth, fe wneuthum nodi pryder fod pedwar cyngor yng ngogledd Cymru unwaith eto ymhlith y chwech a oedd yn cael y setliadau isaf yng Nghymru. Ym mis Medi, daeth adroddiad Archwilio Cymru i'r casgliad fod cynaliadwyedd ariannol allanol cyngor sir y Fflint yn wynebu risg ddifrifol. Felly, sut y byddech chi'n ymateb i'r datganiad yr wythnos diwethaf gan aelod cabinet sir y Fflint dros drawsnewid ac asedau:

'Mae'n sefyllfa od iawn pan fo Archwilio Cymru yn gofyn i ni edrych ar y tymor canolig a'r tymor hir pan na all Llywodraeth Cymru roi amcangyfrif tair blynedd i ni hyd yn oed o'r hyn rydym i fod i'w gael',

ac i'r datganiad gan brif weithredwr y cyngor:

'Yn sir y Fflint, mae cyngor sy'n cael ei ariannu'n isel yn gyson yn ffactor sy'n cyfrannu at ble rydym ni heddiw'?

Diolch, Mark, a chefais y pleser o gyfarfod ag arweinydd a phrif weithredwr cyngor sir y Fflint yr wythnos diwethaf i drafod materion penodol yn ymwneud â chyllidebau, ond hefyd yn fwy cyffredinol ynghylch yr hyn sy'n digwydd yn sir y Fflint. O ran y fformiwla ariannu, mae dros dri chwarter y fformiwla ariannu a ddosberthir drwy fformiwla setliad llywodraeth leol yn dibynnu ar ddata sy'n cael ei ddiweddaru'n flynyddol. Rwyf wedi trafod y fformiwla gyda nifer o arweinwyr awdurdodau lleol dros yr wythnosau diwethaf, ac rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda llywodraeth leol mewn partneriaeth â hwy ar hyn. 

Bob blwyddyn, mae rhai awdurdodau'n cael cynnydd llai nag eraill oherwydd newidiadau cymharol yn niferoedd y boblogaeth a disgyblion, er enghraifft, ond mae'n bwysig cofio bod y fformiwla'n gweithredu ar newid cymharol. Efallai fod awdurdod yn dangos llai o boblogaeth ond y ffactor pwysig ar gyfer y fformiwla yw sut y mae'r newidiadau hynny'n cymharu ag awdurdodau lleol eraill. Ond fel y dywedais, mae hyn yn rhywbeth yr ydym yn ei wneud gyda llywodraeth leol, yn hytrach nag i lywodraeth leol.

Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddwn i eisiau ymestyn y cwestiwn i edrych ar gefnogaeth i ofalwyr di-dâl yn benodol, a'r cysylltiad â chyllid llywodraeth leol hefyd. Cefais y fraint o noddi digwyddiad yma yn y Senedd a gynhaliwyd gan yr Ymddiriedolaeth Gofalwyr, sy'n gwneud gwaith anhygoel i wella cefnogaeth a gwasanaethau i ofalwyr di-dâl. Mae eu taliadau, eu cefnogaeth ariannol, yn gwbl ddibynnol ar gefnogaeth awdurdodau lleol. Amlygodd y digwyddiad y gwaith pwysig y mae cymaint o sefydliadau'n ei wneud i sicrhau bod gofalwyr di-dâl yn cael yr help sydd ei angen arnynt yn fawr. Drwy grantiau uniongyrchol a gwasanaethau cymorth lleol, mae'r gronfa cymorth i ofalwyr wedi cyrraedd dros 22,000 o ofalwyr di-dâl ers 2022.

Felly, roeddwn i eisiau gofyn i chi, os caf—. Mae'r Ymddiriedolaeth Gofalwyr yn pryderu am gysondeb cyllid awdurdodau lleol ar draws ein holl awdurdodau lleol—mae'n anghyson iawn mewn gwirionedd. Felly, a gaf i ofyn i chi pa drafodaethau a gawsoch gyda'r Ymddiriedolaeth Gofalwyr, a sefydliadau eraill, i helpu awdurdodau lleol i ariannu cefnogaeth gyson i'r Ymddiriedolaeth Gofalwyr a'r sefydliadau sy'n cefnogi gofalwyr di-dâl? Diolch yn fawr iawn.

Diolch, Jane, a diolch i chi am godi'r cwestiwn pwysig hwn, oherwydd rydym i gyd yn gwybod pa mor bwysig yw gofalwyr di-dâl. Rydym i gyd yn adnabod llawer o ofalwyr di-dâl, efallai y bydd rhai ohonom yn ofalwyr di-dâl, ac rwy'n credu ein bod yn eu parchu cymaint, ac mae ein diolch iddynt am yr hyn a wnânt yn enfawr.

Rwy'n hapus iawn i ddweud—. Rwyf wedi bod yn mynd o gwmpas pob awdurdod lleol yn ddiweddar, ac un o'r materion sy'n codi'n rheolaidd yw gofal cymdeithasol yn fwy cyffredinol, ond rwy'n hapus iawn i gael mwy o drafodaethau ar y mater a nodwyd gennych yn benodol, ac efallai y gallech chi ysgrifennu ataf ar y pwyntiau y cawsoch drafodaethau gyda'r Ymddiriedolaeth Gofalwyr yn eu cylch.

Diolch, Jenny. Rwy'n ymwybodol o'r ddeiseb Senedd bresennol ac yn cydnabod difrifoldeb y mater. Rwyf wedi bod yn falch o weld datblygiadau tai cymdeithasol newydd yn ymgorffori arloesedd bioamrywiaeth wrth gynllunio ac adeiladu, gan gynnwys enghraifft wych yr wythnos diwethaf ar ymweliad â Glasdir yn sir Ddinbych.

Wel, mae'n wych clywed bod rhywfaint o fudd wedi codi o'r addewid gan eich rhagflaenydd, Julie James, i ymgorffori briciau gwenoliaid mewn tai arloesol. Byddai'n ddefnyddiol gwybod faint o friciau gwenoliaid sydd wedi'u gosod o ganlyniad i'r fenter honno yn ystod y tair blynedd diwethaf. Beth bynnag, ni fydd hyn yn ddigon i fynd i'r afael â diflaniad y gwenoliaid eiconig o awyr yr haf. O'r holl rywogaethau sy'n dirywio, nid oes nemor un wedi gweld dirywiad mor serth â'r dirywiad yn niferoedd gwenoliaid a hyd yma, ni welwyd unrhyw adferiad yn sgil y gostyngiad o ddwy ran o dair yn eu niferoedd mewn llai na 30 mlynedd. Mae'n eithaf brawychus ac mae'n golygu na fydd ein plant a'n hwyrion byth yn clywed eu trydar eiconig. Felly, pa gynnydd y gellir ei wneud ar orfodaeth i osod briciau gwenoliaid ym mhob adeilad tal newydd a adeiladir yn y dyfodol, a chymell perchnogion adeiladau tal presennol, er enghraifft y darpariaethau llety hollbwrpasol i fyfyrwyr sy'n tyfu fel madarch ledled Caerdydd, i ddarparu lle i wenoliaid nythu i helpu i wrthdroi'r dirywiad brawychus hwn?

Diolch, Jenny, ac rwy'n cydnabod y dirywiad pryderus ym mhoblogaeth gwenoliaid dros y degawdau diwethaf. Hoffwn fanteisio ar y cyfle i gofnodi fy niolch i Jenny am ei gwaith fel hyrwyddwr rhywogaeth y wennol, felly diolch am hynny. Gallaf gadarnhau bod briciau gwenoliaid wedi'u cynnwys yn y datblygiadau a ariannwyd o dan y rhaglen dai arloesol, o'r dyddiad y cytunodd y Gweinidog blaenorol i wneud hynny nes i'r rhaglen honno ddod i ben. Mae datblygiad Glasdir yn sir Ddinbych yr ymwelais ag ef yr wythnos diwethaf yn defnyddio briciau gwenoliaid, blychau ystlumod a thwneli draenogod. Mae'n enghraifft wych o sut y mae landlordiaid cymdeithasol yn cefnogi natur. Mae ein safon adeiladu tai cymdeithasol newydd, gofynion ansawdd datblygu Cymru, yn ei gwneud yn ofynnol i ddatblygiadau ystyried bioamrywiaeth, sydd wedi golygu bod briciau gwenoliaid yn cael eu defnyddio gan lawer o landlordiaid cymdeithasol yn eu datblygiadau newydd. Mae disgwyl i ofynion ansawdd datblygu Cymru gael eu hadolygu yn 2025, a byddwn yn ystyried y defnydd gorfodol o friciau gwenoliaid fel rhan o'r adolygiad hwn.

Diolch, Janet. Mae cynyddu nifer y cartrefi ar draws Cymru gyfan yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Drwy ein rhaglenni ariannu, rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol i leihau nifer yr eiddo gwag, gan gynnwys cartrefi gwag, ledled Cymru.

Iawn, diolch. Wel, ar hyn o bryd, mae 918 eiddo gwag trethadwy yng Nghonwy. Mae hyn i fyny o 828 yn 2023-24, ac i fyny o 686 yn 2022-23. Nid yw'n mynd i unman, yr eiddo hwn, a fy mhryder mwyaf yw bod gennym lawer o eiddo gwag adfeiliedig, ac mae angen gorfodaeth a gorfodi adran 215 ar rai o'r rhain mewn gwirionedd, oherwydd nid yn unig eu bod yn wag ac nad yn cael eu troi'n gartrefi, maent yn achosi problemau i drigolion sy'n byw gerllaw ac i fusnesau. Mae gennyf enghreifftiau brawychus lle nad yw'r awdurdod lleol yn rhoi unrhyw gamau gorfodi ar waith. Sut y byddwch chi'n symud ymlaen, gan weithio gyda'r awdurdodau lleol yn y flwyddyn newydd, i sicrhau (a) fod pob eiddo gwag yn cael ei gofnodi'n ddigonol, a (b) materion profiant, eich bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i geisio cyflymu'r broses brofiant, oherwydd yn rhy aml defnyddir hynny fel esgus, a hefyd fod gorfodaeth yn cael ei wneud yn rheolaidd? Gallai'r rhain fod yn gartrefi da i'r holl bobl sydd ar ein rhestri digartrefedd. Felly, Weinidog, mae'n hen bryd gwneud hyn. Diolch.

Diolch, Janet. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ynglŷn â sut y mae pobl yn teimlo am weld eiddo gwag a thir gwag o'u cwmpas y mae'n rhaid i bobl gerdded heibio iddo pan allai'r rhain fod yn gartrefi i bobl mewn gwirionedd. Felly, rwy'n deall y rhwystredigaeth. Ond mae yna bethau yr ydym yn eu gwneud yma yn Llywodraeth Cymru. Dyfarnwyd £200,000 o grant creu lleoedd i Gonwy yn 2024-25 i helpu i brynu tir ac adeiladau ar safle Plas yn Dre yn Llanrwst, i ddatgloi potensial y safle llawn at ddefnydd masnachol neu dai yn y dyfodol. Mae gennym raglenni hefyd drwy ein rhaglen grant tai cymdeithasol a'n rhaglen ariannu cyfalaf llety trosiannol. Rydym wedi darparu dros £500 miliwn i gefnogi prynu ac adnewyddu 35 eiddo gwag. O fis Ebrill 2023, fel y gwyddoch, mae awdurdodau lleol wedi gallu gwneud cais am bremiwm treth gyngor o hyd at 300 y cant ar naill ai ail gartrefi neu eiddo gwag hirdymor. Mae gennym grant tai gwag hefyd a fydd yn cyflymu ein gwaith i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd ac i ategu ein cynlluniau presennol. Cafwyd 942 o geisiadau dilys ar gyfer y cynllun hyd yma, a chwblhawyd 143 eiddo. Ond mae mwy i'w wneud, a gallaf eich sicrhau bod hyn yn rhywbeth yr wyf wedi'i godi ar ymweliadau ag awdurdodau lleol ledled Cymru, a byddaf yn parhau i wneud hynny.

Diolch, Sam. Rydym yn parhau i flaenoriaethu gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen yn ein penderfyniadau cyllidebol. Rydym wedi ymrwymo i barhau i ddefnyddio a chynnal fformiwla ariannu deg a thryloyw ar gyfer y setliad llywodraeth leol, y cytunwyd arni gyda llywodraeth leol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Gwyddom fod awdurdodau lleol yn darparu gwasanaethau allweddol yn ein cymunedau, ond mae'r Llywodraeth hon yn parhau i ofyn i awdurdodau lleol wneud mwy a mwy. Mae cofrestru llety gwyliau, casglu'r dreth dwristiaeth, a chynnwys awdurdodau lleol yn y rheol 50 diwrnod newydd, o ystyried dylanwad gofal cymdeithasol ar ein GIG, yn gofyn i'n hawdurdodau lleol wneud mwy, a bydd y tri pheth hynny'n effeithio ar awdurdodau lleol gwledig yn fwy nag awdurdodau lleol trefol. Felly, pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda'ch cyd-aelod o'r Cabinet, Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, i sicrhau, fel y sonioch chi yn eich ateb agoriadol, fod cyllid teg yn cael ei ddarparu ar draws y 22 awdurdod lleol yng Nghymru, a bod yr awdurdodau gwledig a gynrychiolir gennyf yn sir Gaerfyrddin a sir Benfro, yn cael eu had-dalu'n unol â hynny am y gwasanaethau y mae'r Llywodraeth hon yn gofyn iddynt eu darparu?

Diolch am hynny, Sam. Fel y dywedaf, rwyf wedi bod yn mynd ar hyd a lled Cymru, yn siarad â phob awdurdod lleol, gwledig a threfol, felly rwy'n deall y gwahaniaethau y mae awdurdodau lleol yn eu hwynebu. Rydym yn gwybod bod awdurdodau lleol yn rheoli pwysau yn ystod y flwyddyn o ganlyniad i chwyddiant a chynnydd yn y galw am wasanaethau ac maent hefyd yn adrodd am bwysau yn y blynyddoedd i ddod. Felly, rydym yn gweithio'n agos gyda'r sector i ddeall y pwysau hwn wrth inni baratoi ar gyfer ein cyllideb ddrafft. Yn amlwg, rwyf wedi cael llawer o drafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, fel y mae fy nghyd-Aelodau, rwy'n siŵr, yn y cyfnod cyn y gyllideb ddrafft, ac fe gyhoeddir y gyllideb ddrafft honno ar 10 Rhagfyr.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item will be questions to the Cabinet Secretary for Education. The first question is to be answered by the Minister for Further and Higher Education, and is to be asked by Mark Isherwood.

Mae Medr yn cydweithio ag addysg bellach drwy amrywiaeth o fentrau gyda'r nod o wella'r setiau sgiliau yng Nghymru. Mae'r bartneriaeth hon yn canolbwyntio ar ddatblygu rhaglenni sgiliau wedi'u teilwra sy'n cyd-fynd ag anghenion yr economi leol, gan sicrhau bod gan ein dysgwyr y sgiliau perthnasol sy'n ofynnol gan gyflogwyr.

Canfu adroddiad ColegauCymru yr wythnos diwethaf, 'Effaith Toriadau Cyllid Prentisiaethau yng Nghymru', fod bron i 6,000 yn llai o brentisiaethau yn dechrau yng Nghymru eleni, gyda'r gost i'r economi o £50.3 miliwn yn effeithio fwyaf ar y sectorau iechyd, gofal cymdeithasol ac adeiladu, ac yn effeithio'n anghymesur ar y rhai mwyaf difreintiedig. Er bod astudiaeth annibynnol wedi canfod y bydd rhaglenni prentisiaeth iau yn arbed £0.75 miliwn y pen i'r economi mewn gwariant ataliol, yn ogystal â darparu nifer o fanteision ychwanegol i ddysgwyr, mae ColegauCymru hefyd wedi tynnu sylw at y pryder fod cyflwyno prentisiaethau iau yn digwydd mewn modd anghyson ledled Cymru, mae'r galw'n fwy na'r cyflenwad, ac mae eu cyllid yn y dyfodol yn ansicr. Felly, sut rydych chi'n ymateb i'r datganiad a wnaed yn ystod fy ymweliad diweddar â grŵp colegau addysg bellach yng ngogledd Cymru fod yn rhaid iddynt dorri 300 o brentisiaethau newydd a 23 o'r 35 o radd-brentisiaethau y cynlluniwyd iddynt ddechrau eleni, a'r datganiad gan Colegau Cymru fod angen strategaeth genedlaethol ar gyfer addysg a hyfforddiant galwedigaethol, a chyllid penodol ar gyfer prentisiaethau iau?

Diolch am eich cwestiwn atodol, Mark, ac am eich angerdd parhaus yn y maes hwn. Mae'n faes a rannaf gyda'r Gweinidog sgiliau, a hefyd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Felly, byddai rhai o'r themâu y gwnaethoch fy holi amdanynt yno yn perthyn i bortffolio'r Gweinidog sgiliau. Ond os caf ddechrau drwy siarad yn fras am brentisiaethau yng Nghymru, ers 2020-21, mae cyllid blynyddol ar gyfer prentisiaethau yng Nghymru wedi cynyddu o £128 miliwn i dros £143 miliwn eleni. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n dangos ein bod wedi ymrwymo'n llwyr i'r rôl y mae prentisiaethau'n ei chwarae yn y cymysgedd dysgu a gynigir o fewn y system drydyddol, ac rydym ar y trywydd iawn i gyrraedd y nod o 100,000 o brentisiaethau yn ystod tymor y Senedd hon.

Mae gennyf ddiddordeb arbennig yn y pwynt a godwyd gennych am brentisiaethau iau, oherwydd rwy'n cytuno â chi eu bod yn werthfawr iawn i lawer o'n dysgwyr rhwng 14 ac 16 oed. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf yn gweithio'n agos gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg arno, ac rydym yn gobeithio cael rhywbeth i'w gyhoeddi yn y dyfodol agos.

Mae dinasyddiaeth a chefnogi dysgwyr i arfer eu hawliau democrataidd yn rhan orfodol o'r Cwricwlwm i Gymru. Rydym wedi gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i ddarparu adnoddau a chymorth i ysgolion ar gyfer dysgu am ddinasyddiaeth ac addysg wleidyddol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywedodd adroddiad yr wythnos diwethaf gan y Brifysgol Agored y byddai'r Cwricwlwm i Gymru yn elwa o ffocws mwy penodol ar addysg wleidyddol a dinasyddiaeth weithgar, ac nid dyma'r adroddiad cyntaf i ddod i'r casgliad nad yw rhoi'r hawl i bobl bleidleisio yn ddigon i gynyddu ymgysylltiad yn y broses wleidyddol.

Mae oddeutu tair blynedd bellach ers i adroddiad prosiect rhagorol y Blwch Democratiaeth ddangos yn eithaf clir cyn lleied o ddealltwriaeth sylfaenol sydd yna. Canfu gwaith Yvonne Murphy gyda phobl ifanc rhwng 16 a 26 oed fod 62 y cant naill ai ddim yn deall neu angen mwy o wybodaeth am hanfodion ein democratiaeth yn y DU. Fel y dywedodd un o'r cyfranogwyr, 'Ni allwn herio'r status quo presennol heb ein bod yn ei ddeall.' Ac fe wnaeth yr adroddiad y pwynt allweddol fod canolbwyntio ein haddysg wleidyddol ar fecaneg sut i bleidleisio 

'ar y gorau yn aneffeithiol ac ar y gwaethaf, yn eironig, gall fod yn cyfrannu at ein lefelau isel erioed o bleidleiswyr.'

Mae pobl eisiau gwybodaeth syml am yr hyn y mae pleidiau gwleidyddol yn sefyll drosto, ac maent eisiau gwybod am bynciau, nid am brosesau. A daeth yr ymchwil i'r casgliad fod angen gwybodaeth ac addysg drwy gydol y flwyddyn ar bob dinesydd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi weithredu ar eu hargymhelliad drwy sôn wrth y BBC a'r Comisiwn Etholiadol fod ganddynt rôl i gydweithio er mwyn rhoi mwy o hyder i ddinasyddion gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd?

A gaf i ddiolch i Lee Waters am y cwestiwn atodol hwnnw, sy'n codi rhai materion pwysig iawn? Ac rwy'n cytuno, ni ddylai ymwneud â mecaneg pleidleisio'n unig, ac mae gennym gwricwlwm pwrpasol yng Nghymru, ac i mi, dylai hwnnw ymwneud â phobl ifanc yn deall pam ei bod yn bwysig iddynt arfer eu hawl i bleidlais yn y blwch pleidleisio. Mae'r Cwricwlwm i Gymru eisoes yn cynnwys dysgu ac addysgu am wleidyddiaeth a dinasyddiaeth, ac mae hynny'n cael ei adlewyrchu mewn canllawiau statudol, gyda disgwyliad fod dysgwyr hyd at 16 oed yn datblygu dealltwriaeth o sut y mae systemau Llywodraeth yng Nghymru yn gweithredu ac yn effeithio ar fywydau pobl, a sut y maent yn cymharu â systemau eraill. Ar hyn o bryd rydym hefyd yn ariannu prosiectau ar thema democratiaeth mewn ysgolion ac ar lefel addysg uwch, gan roi cyfle i ddysgwyr greu diwylliant cyfranogol.

Ceir enghreifftiau gwych o'r gwaith hwn, gan gynnwys yn eich etholaeth eich hun, ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o'r gwaith y mae Cyngor Tref Llanelli wedi bod yn ei wneud, yn cynhyrchu deunyddiau ac yn cynnal sesiynau gydag ysgolion yn canolbwyntio ar ddinasyddiaeth dda, rôl y maer yn Llanelli, pam ein bod yn pleidleisio, a hanes pleidleisio. Ac mae undeb myfyrwyr Aberystwyth hefyd yn ymgysylltu â myfyrwyr y DU a myfyrwyr o wledydd tramor am bwysigrwydd ymgysylltu â phrosesau democrataidd.

Rwy'n ymwybodol o adroddiad y Blwch Democratiaeth, ac rydym wedi gwneud gwaith gyda hwy ac mae eu deunyddiau'n cael eu defnyddio mewn ysgolion. Nid wyf wedi gweld adroddiad y Brifysgol Agored, ond fe edrychaf arno, ac er bod gan y Comisiwn Etholiadol rôl annibynnol yn amlwg, rydym yn gofyn iddynt wneud gwaith i ni ar hyrwyddo democratiaeth mewn ysgolion, ac rwy'n hapus iawn i gael trafodaeth gyda swyddogion ynglŷn â beth arall y gellid ei wneud yn y maes hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, bydd llawer o Aelodau'r Senedd hon wedi ymgysylltu ag ysgolion drwy'r Prosiect Gwleidyddiaeth a'r rhaglen deialog ddigidol. Yn ddiweddar, mwynheais sesiwn wych gyda disgyblion Ysgol Cynfran yn Llysfaen yn fy etholaeth. Fe wnaeth fy nghi dorri ar fy nhraws, gyda llaw, Blue y milgi bach achub, sy'n 15 oed heddiw. Mae'n ben-blwydd hapus iawn arno. Ond wrth gwrs, mae'r sesiynau hynny'n rhoi cyfle i'r bobl ifanc ddeall y Senedd yn well, deall yr hyn a wnawn yn y lle hwn a'r penderfyniadau a wnawn sy'n effeithio arnynt, ac roedd y ffordd y gwnaethant gymryd rhan greu argraff fawr arnaf. Fe wnaethant ofyn cwestiynau synhwyrol iawn—rhai cwestiynau ysgafn hefyd, wrth gwrs, ond cwestiynau synhwyrol—ynglŷn ag ariannu addysg, ar newid hinsawdd, a llu o bynciau eraill. Pa gyllid y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i gefnogi'r prosiectau ar sail barhaus? Plant ysgol gynradd oedd y rhain, felly peth amser i fynd cyn iddynt gyrraedd oedran pleidleisio, ond yn amlwg, gorau po gynharaf y gallwn ennyn diddordeb pobl.

Diolch, Darren, ac rwy'n cytuno â chi mai gorau po gyntaf y gallwn ymgysylltu â phobl, a diolch am eich geiriau cadarnhaol am y Prosiect Gwleidyddiaeth a'r rhaglen deialog ddigidol. Rwyf innau hefyd wedi cymryd rhan yn hwnnw, yn yr etholaeth, ac rwy'n mynd i fod yn trafod gyda dysgwyr yng ngogledd Cymru fel rhan o fy rôl Ysgrifennydd Cabinet. Rydym yn cefnogi'r sefydliad gyda gwerth £20,000 o gyllid ar hyn o bryd. Fe fyddwch yn ymwybodol fod trafodaethau cyllidebol yn parhau ac felly ni allwn wneud unrhyw ymrwymiadau heddiw, ond rwy'n cydnabod pwysigrwydd hyn, ymgysylltu â phobl ifanc yn gynnar. Pryd bynnag yr af i siarad â grŵp ysgol, rhaid imi ddweud fy mod yn cael fy ysbrydoli gan ba mor wych yw'r bobl ifanc, y gwerthoedd gwych sydd ganddynt, ac mae'n rhoi gobaith mawr i mi ar gyfer y dyfodol, ac yn bendant mae angen inni wneud mwy i sianelu'r cyfleoedd hynny i bobl ifanc.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Tom Giffard, to be answered by the Minister for Further and Higher Education. Tom Giffard.

Prynhawn da, Weinidog. Faint fydd penderfyniad Llywodraeth y DU i gynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn ei gostio i brifysgolion Cymru?

Diolch i Tom Giffard am y cwestiwn agoriadol hwnnw. Rydym yn dal i weithio drwy gost hynny, ond rydym yn amcangyfrif ei fod oddeutu £21 miliwn. Amcangyfrifir bod y cyhoeddiad a wneuthum heddiw i godi'r cap ffioedd dysgu yng Nghymru i £9,535 y myfyriwr yn ddigon i dalu'r costau hynny i brifysgolion, felly rwy'n falch fy mod wedi gallu helpu gyda'r sefyllfa ariannol yn hynny o beth.

Diolch. Wel, yr hyn rydych chi wedi'i wneud, Weinidog, yw gwrthbwyso cost polisi Llafur yn y DU drwy gynyddu ffioedd dysgu i fyfyrwyr dalu amdano. Rydych chi'n iawn, y gost oedd £20 miliwn. Nawr, cyn y cyhoeddiad am yswiriant gwladol cyflogwyr, roedd prifysgolion yn amcangyfrif bod ganddynt ddiffyg cronnol o tua £100 miliwn, ac eto ni fydd unrhyw beth sydd wedi digwydd hyd yma'n llenwi'r twll du, y diffyg hwnnw. Fe wnaethoch chi addo heb fod mor bell yn ôl yn y Siambr hon y byddech chi'n edrych ar fodel Llywodraeth y DU, ac rwy'n dyfynnu, o gronfa frys y maent yn ei rhoi ar waith, ac y byddai gan Medr ei chronfa ei hun i gefnogi ein sefydliadau yma yng Nghymru. Yn amlwg, fe wnaethoch chi egluro'n ddiweddarach fod hynny ar gam archwiliadol iawn a'ch bod yn dal i weithio drwy'r hyn a allai fod, os o gwbl, yn fecanwaith cymorth posibl mewn partneriaeth â Medr a sefydliadau. A yw'r gwaith wedi datblygu o gwbl? 

Diolch am eich cwestiwn dilynol, Tom. Hoffwn fynd ar ôl rhan gyntaf yr hyn a ddywedoch chi yno, pan edrychoch chi ar fy nghymhellion dros godi'r cap ffioedd dysgu. Mae'n faes eithaf cymhleth mewn gwirionedd, ac mae'n faes lle mae angen i mi gydbwyso anghenion ein myfyrwyr yng Nghymru ag anghenion ein prifysgolion hefyd. Ac yn amlwg, rydym yn gweithredu o fewn model y DU, marchnad y DU, a phe na bai'r cap ffioedd dysgu yn cael ei godi yng Nghymru, byddai'n sicr yn rhoi ein prifysgolion yng Nghymru dan anfantais. Ond ni fydd y penderfyniad a wneuthum yn effeithio ar faint o arian sydd ar gael i fyfyrwyr wrth iddynt astudio, ac ni fydd ychwaith yn arwain at raddedigion yn ad-dalu mwy bob mis. Dim ond y rhai sy'n mynd i fod yn raddedigion sy'n ennill cyflogau uwch fydd yn debygol o dalu'r ffi uwch hon yn ôl, oherwydd rydym wedi cadw'r system ad-dalu cynllun 2 fwy blaengar ar gyfer benthyciadau myfyrwyr yma yng Nghymru. Felly, rwyf wedi ymrwymo'n llwyr i gefnogi sector addysg uwch cynaliadwy. Rydym eisiau sefydliadau cryf yma yng Nghymru sy'n gallu cyflawni ein huchelgeisiau ar gyfer myfyrwyr ac ymchwil, ac ar gyfer sbarduno twf economaidd yng Nghymru. 

Fe aethoch ymlaen wedyn i ofyn cwestiwn mwy cyffredinol am gynaliadwyedd ariannol y sector addysg uwch yn ei gyfanrwydd. Fel y gwyddoch, rwy'n parhau i ymweld â phob sefydliad addysg uwch yng Nghymru, a daw hynny â llawer o fanteision i mi yn y sgyrsiau y gallaf eu cael gydag is-gangellorion, gyda staff a myfyrwyr am amgylchiadau penodol y prifysgolion hynny. Ac mae'n bwysig iawn ein bod yn cofio bod y prifysgolion yn sefydliadau ymreolaethol a bod 90 y cant o'u ffrydiau cyllid yn dod o'r tu allan i Lywodraeth Cymru. Felly, mae rôl i mi ac i Medr eu cynorthwyo i archwilio'r cyfleoedd ariannu eraill hynny, iddynt allu bachu ar lawer o wahanol gyfleoedd i gynyddu eu cadernid ariannol. Ac mae'r £10 miliwn a gyhoeddais ar gyfer addysg uwch trwy Medr heddiw wedi'i gynllunio i wneud hynny.

Diolch. Os caf fynd ar ôl y pwynt cyntaf, credaf mai wrth ateb fy nghwestiwn cyntaf y dywedoch chi y byddai eich penderfyniad heddiw ond yn gwrthbwyso'r cynnydd yng nghost cyfraniadau yswiriant gwladol. Felly, gan gymryd y ddau bolisi gyda'i gilydd, nid oes unrhyw fudd ychwanegol. Mae'n un offeryn, os mynnwch, sydd wedi'i dynnu oddi ar y bwrdd y gellir ei ddefnyddio i fynd i'r afael â'r twll du mwy o faint. Ac rwy'n credu mai'r peth sydd gan fyfyrwyr a phrifysgolion yn gyffredin yw eich bod chi, fel Gweinidog, a Llywodraeth Cymru, a'r Blaid Lafur ar lefel y DU wedi addo mwy o gefnogaeth iddynt, a dim ond biliau uwch a gawsant, boed hynny drwy gyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwr neu'r cynnydd a welsom yn y ffioedd heddiw. Ac yn amlwg, nid dyna y credai myfyrwyr na phrifysgolion eu bod yn pleidleisio drosto yn yr etholiad cyffredinol. 

Ar y pwynt ehangach a wnaethoch am gyllid prifysgolion, rydym wedi clywed am y twll du o £100 miliwn y dywedodd Prifysgolion Cymru—. A dweud y gwir, mae gennyf y datganiad i'r wasg a anfonwyd ganddynt mewn ymateb i'r cyhoeddiad a wnaethoch chi heddiw, lle maent yn dweud yn eithaf clir nad yw'r sefyllfa ariannol bresennol i brifysgolion yn gynaliadwy—maent yn glir iawn ynglŷn â hynny. Roeddent yn dweud mai'r rheswm am hynny yw trydedd flwyddyn yn olynol o ostyngiadau i grantiau cyllid addysg uwch, gan gynnwys £20 miliwn ychwanegol ar gyfer 2024-25, sy'n parhau i olygu cyllid sylweddol is i brifysgolion yng Nghymru na mewn rhannau eraill o'r DU.

Pryd yr aiff y Llywodraeth hon i'r afael â hyn? Oherwydd fe glywsom gennych chi nawr eich bod chi'n siarad â phrifysgolion, clywsom o'r blaen fod pecyn cymorth ar gael, ac fe gafodd ei dynnu'n ôl. Mae'r argyfwng hwn yn real. Mae argyfwng ariannu prifysgolion yn real iawn ac mae'n digwydd nawr. Felly, beth rydych chi'n mynd i'w wneud am y peth?

Diolch, Tom. Rwy'n nodi tair thema yno. Yn gyntaf, ar y gefnogaeth i fyfyrwyr, rwy'n falch iawn fod gennym yma yng Nghymru y cynnig mwyaf hael o gymorth i'n myfyrwyr addysg uwch. Ac nid oes angen ichi gymryd fy ngair i ar hynny, oherwydd canfu archwiliad o ffioedd addysg uwch a chyllid ledled y DU gan London Economics, Sefydliad Nuffield fod Cymru'n cynnig y cymorth cynhaliaeth myfyrwyr mwyaf hael sydd ar gael i fyfyrwyr sy'n hanu o Gymru ni waeth beth yw incwm y cartref, o'i gymharu â gweddill y DU.

Rwy'n arbennig o falch fod gennym grant cynhaliaeth yma sydd ar gael i sicrhau bod y rhai sy'n dod o'r cefndiroedd lleiaf breintiedig wrth fynd i mewn i addysg uwch yn gadael gyda'r swm lleiaf o ddyled. Mae hynny'n gwbl groes i'r system a roddwyd ar waith gan y Llywodraeth Dorïaidd yn Lloegr, lle mae'r rhai sy'n dod o'r cefndiroedd lleiaf breintiedig yn gadael y brifysgol gyda'r swm mwyaf o ddyled.

Ar eich cwestiwn ynghylch cefnogaeth i'r prifysgolion eu hunain, mae gennym y £10 miliwn ychwanegol a gyhoeddais heddiw. Mae hwnnw'n mynd â'r cyllid grant ar gyfer y sector addysg uwch yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf hon i dros £200 miliwn. Ym mhob un o fy sgyrsiau gydag is-gangellorion, maent yn edrych ar sut y gallant addasu a newid eu modelau eu hunain ar gyfer mantoli'r cyfrifon. Maent yn sefydliadau ymreolaethol a dim ond rôl fach sydd gennym ni i'w chwarae yn hynny.

Rwy'n credu mai'r pwynt pwysicaf a godwyd gennych yw'r un am gynaliadwyedd y model cyllido ar gyfer addysg uwch yn gyffredinol, ac mae hynny'n bendant yn rhywbeth y mae angen edrych arno eto, nid yn unig yma yng Nghymru, ond ledled y DU. Gallaf nodi dau beth yr ydym yn eu gwneud ar hynny. Yn gyntaf, cefais gyfarfod yr wythnos hon i edrych ar sut y byddwn yn dechrau ein gwerthusiad o ddiwygiadau Diamond. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn edrych ar sut y gellir cynnal a gwella hynny yn yr hinsawdd bresennol a sut y bydd modd ei weithredu yn y dyfodol. Ond hefyd, fel y dywedais, rydym yn gweithredu ym marchnad y DU, a hefyd, mae Llywodraeth Cymru, i raddau, yn nwylo Trysorlys y DU o ran y model cyllido sydd gennym. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn cydweithio â Llywodraeth San Steffan i edrych ar fodel cyllido hirdymor mwy cynaliadwy ar gyfer addysg uwch.

Plaid Cymru spokesperson next. Cefin Campbell.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, yn dilyn eich datganiad y bore yma, heb os, bydd cynyddu ffioedd dysgu yng Nghymru yn faich ar fyfyrwyr â hyd yn oed mwy o ddyled, yn enwedig i'r rhai o gefndiroedd difreintiedig—ac nid wyf yn siarad yma am gostau cynhaliaeth, dim ond y ffioedd dysgu. Ond daeth y penderfyniad yma heddiw gan Lywodraeth Cymru yn anochel, wrth gwrs, ar ôl i'r blaid Lafur yn Lloegr gynyddu ffioedd. Rhaid i brifysgolion Cymru beidio â bod dan anfantais. Ar y meinciau hyn, mae Plaid Cymru yn credu yn yr egwyddor o fynediad i bawb at addysg uwch, ond er mwyn gwneud hyn, mae'n rhaid inni sicrhau cynaliadwyedd ariannol ein sefydliadau addysg uwch.

Mae'r Gweinidog eisoes wedi sôn am £20 miliwn yn ei datganiad o gefnogaeth drwy Medr ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, a allai gael ei lyncu i gyd yn syth gan godiadau y flwyddyn nesaf i gyfraniadau yswiriant gwladol. Nid yw hyd yn oed yn cyffwrdd yr ochrau, fel y clywsom gan Tom, o ran y diffyg cyfunol o £100 miliwn sy'n wynebu ein prifysgolion. Felly, mae'r model cyllido presennol ar gyfer addysg uwch yn anghynaliadwy. Ar hyn o bryd, mae £2 o bob £5 y mae Llywodraeth Cymru yn ei wario ar ffioedd myfyrwyr yn mynd tuag at sybsideiddio prifysgolion yn Lloegr. Felly, o ganlyniad i'r cyhoeddiad heddiw, bydd hyd yn oed mwy o arian trethdalwyr Cymru yn llifo dros y ffin i brifysgolion y tu allan i Gymru. A yw hynny'n eich poeni, Weinidog?

Diolch am eich cwestiynau, Cefin. Fe ddechreuaf gyda'ch pwynt cyntaf, lle rydych chi'n dweud y byddwn, mae'n debyg, yn rhoi mwy o ddyled i fyfyrwyr. Hoffwn ailadrodd rhai o'r pwyntiau a wneuthum i Tom, oherwydd rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, yma yn y Siambr, ein bod i gyd yn uno o amgylch y nod cyffredin—oherwydd credaf fod hwn yn nod i chi lawn cymaint ag y mae i mi—sef cynyddu cyfranogiad mewn addysg ôl-16. Mae'n hanfodol iawn ein bod yn cael y ffeithiau allan—fod ein myfyrwyr o Gymru yn dal i elwa o'r model cyllido mwyaf hael yn y DU, a model sydd â'r bwriad o gefnogi'r rhai o'r cefndiroedd lleiaf breintiedig i gael y swm lleiaf o ddyled pan fyddant yn gadael y brifysgol, fel y gallant fynd ymlaen i gael bywydau llewyrchus a chyfrannu at ein heconomi.

Ar eich safbwynt mai dim ond sybsideiddio prifysgolion yn Lloegr a wnawn, rwy'n gwrthod hynny. Rwy'n dweud wrthych am siarad â phobl ifanc yng Nghymru, siaradwch â phobl sy'n dymuno dechrau ar radd, a gofyn iddynt a hoffent gael eu cyfyngu gan system ariannol a oedd ond yn eu cefnogi i fynd i brifysgolion yng Nghymru. Ein nod, wrth gwrs, yw dod â'r graddedigion hynny yn ôl i Gymru, ond mae'n bwysig iawn fod ganddynt fynediad teg i ble bynnag y maent yn dymuno astudio—ni ddylem gyfyngu eu gorwelion. Mae llawer o'n pobl ifanc yn dewis astudio yng Nghymru, yn ein sefydliadau rhagorol yma, ond gallai eraill, am amryw o resymau, ddewis astudio mewn mannau eraill, ac yn sicr, ni fuaswn i na Llywodraeth Lafur Cymru yn cefnogi system a fyddai'n cyfyngu ar uchelgeisiau pobl ifanc Cymru.

Could I follow up on that, Minister? Last week, I sponsored an event by Dyfodol i'r Iaith here in the Senedd that discussed how we can ensure a more sustainable higher education sector here in Wales, which can offer high-quality educational opportunities and life experiences and high standards for Welsh students. If we look at the statistics, only 5 per cent of students from Scotland leave Scotland to receive their higher education; in England, the figure is 9 per cent. Here in Wales, 40 per cent of students leave Wales in order to receive their higher education. At present, millions of pounds of our money are spent every year on the Seren Academy, a scheme that encourages thousands of prospective students to take their skills, their talents and their contribution outside Wales. And on top of that again, the Welsh Government spends over £0.5 billion a year on funding students to study outside Wales.

Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen, ac fe'i dywedaf eto: nid yw hyn yn gynaliadwy. A all y Gweinidog enwi unrhyw wlad arall yn y byd sy'n talu cymaint o arian ei threthdalwyr ei hun i allforio cymaint o'u myfyrwyr gorau a disgleiriaf i brifysgolion y tu hwnt i'w ffin ei hun?

Mae'n rhaid imi ddweud, Cefin, rwy'n credu bod y dadleuon a gyflwynwch yn wirioneddol leihaol. Rwy'n mynd yn ôl at yr hyn a ddywedais wrthych mewn ateb i gwestiwn cynharach: mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cefnogi ein pobl ifanc i astudio ble bynnag y dymunant. Mae angen inni rymuso ein pobl ifanc i wneud y penderfyniadau gorau y gallant eu gwneud. Rwy'n falch fod gennym drefn yma yng Nghymru sy'n annog ein myfyrwyr addysg bellach a'n myfyrwyr addysg uwch i gymryd rhan mewn astudio dramor, drwy Taith; rwy'n credu bod hynny'n fantais enfawr, sy'n ehangu eu rhagolygon ac yn rhoi amrywiaeth o sgiliau iddynt y gallant ddod â hwy yn ôl yma i'w mamwlad, i Gymru. A hefyd, rydym wedi clywed y cyhuddiadau hyn am Academi Seren gennych chi o'r blaen. Nid oes sylfaen iddynt. Mae prosiect Seren yn gweithio'n galed iawn ar ran ein myfyrwyr mwyaf galluog a thalentog, i'w galluogi i fod â'r uchelgais a'r wybodaeth i gael mynediad at gyrsiau, ble bynnag y bônt, a fydd yn eu galluogi i fynd ar drywydd y sgiliau a'r doniau penodol hynny. Gallai fod yn radd celfyddyd gain ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd, yr ymwelais â hi yn ddiweddar, ac mae ganddi gyfleusterau rhagorol yno. Gallai fod yr ysgol filfeddygol yn Aberystwyth, sydd ymhlith y gorau yn y byd. Neu gallai fod yn gwrs blaenllaw mewn prifysgol yn rhywle arall yn y DU, neu rywle arall yn y byd. Yn sicr, nid wyf yn credu y dylem gyfyngu ar ein pobl ifanc rhag cael y cyfleoedd hynny. 

Ni allaf gredu eich bod yn dangos cyn lleied o hyder yn y prifysgolion sydd gennym yma yng Nghymru. Byddai'r prifysgolion hynny wrth eu bodd yn cael cyfran o'r 40 y cant hwnnw sy'n gadael Cymru ar hyn o bryd. Ac rwy'n nodi na allech enwi unrhyw wlad arall a oedd yn cludo ei phobl ifanc dros ei ffiniau. Ond mae'n anghredadwy—rydym yn annog ecsodus o sgiliau a thalent o Gymru, wrth inni geisio adeiladu economi'r wlad hon yn y dyfodol.

Mae ein prifysgolion ein hunain yma yng Nghymru yn cefnogi miloedd o swyddi yn y rhanbarthau y maent wedi'u lleoli ynddynt, yn ogystal â chyfrannu dros £10 biliwn mewn effaith economaidd. Mae angen inni gadw'r dalent ifanc hon, a fydd yn ein helpu i dyfu economi'r dyfodol. Yn anffodus, o fy sgyrsiau fy hun yn ddiweddar gydag is-gangellorion, mae'n amlwg i mi fod y cyfraniadau cadarnhaol hyn mewn perygl os na all Llywodraeth Cymru fynd i'r afael â'r problemau sy'n wynebu'r sector.

Felly, a allwch chi ddweud wrthyf, Weinidog, pa un o'r materion dybryd hyn yw'r pwysicaf? Ai'r codiad heb ei gyllidebu o £20 miliwn i gyfraniadau yswiriant gwladol, y diffyg cyfunol o £100 miliwn sy'n wynebu prifysgolion Cymru, y ffaith bod dros £0.5 biliwn yn cael ei wario bob blwyddyn ar ffioedd myfyrwyr mewn prifysgolion y tu allan i Gymru, neu Lywodraeth Lafur Cymru sydd heb fod yn talu sylw dros y 25 mlynedd diwethaf ac wedi gwaethygu'r holl faterion hyn, ac ar ben hynny, heb unrhyw strategaeth gydlynol i'r sector, diffyg cyllid, buddsoddiad a chefnogaeth, a thoriadau i ymchwil ac arloesi?

Fe geisiaf nodi'r cwestiynau o hynny, Cefin. Yn gyntaf, er fy mod newydd roi dwy enghraifft dda iawn o sefydliadau a chyrsiau addysg uwch rhagorol yma yng Nghymru, sylwais eich bod wedi dechrau drwy honni nad oedd gennyf hyder yn ein sefydliadau a'r cyrsiau y maent yn eu darparu. Gallwn sefyll yma drwy'r prynhawn yn nodi'r gwahanol gyrsiau mewn sefydliadau ledled Cymru sy'n gwbl ardderchog. Ond rwy'n credu y byddai hynny'n wastraff o amser y Senedd hon, pan wyf eisoes wedi rhoi dwy enghraifft i chi. Byddai'n dda iawn gweld a oes gennych chi'r dyfnder o wybodaeth a gefais i ers imi ymgymryd â'r rôl hon.

Rhai pwyntiau sylfaenol ynglŷn â niferoedd. Mae 60 y cant o'r myfyrwyr sy'n astudio yn ein prifysgolion yng Nghymru yn dod o'r tu allan i Gymru. Felly, trwy ladd ar y ffaith bod 40 y cant o'r myfyrwyr hynny o Gymru, a'ch bod am gynyddu'r nifer hwnnw, mae hynny'n awgrymu eich bod am gael gwared ar y 60 y cant sy'n dod o'r tu allan, sydd, wrth gwrs, yn dod â llawer o sgiliau gyda hwy—myfyrwyr rhyngwladol mewn graddau medrus iawn, pobl o bob rhan o'r DU. Mae'n bwysig iawn ein bod yn cael y bobl hynny i ddod i astudio yng Nghymru, i gyfrannu at ein hymchwil, i gyfrannu at ein harloesedd, ac i aros yma hefyd, gobeithio, ac yna dônt yn ddinasyddion Cymreig. Felly, nid wyf yn credu y gallwch ddweud ei bod yn ddadl gwbl groes yn y ffordd y gwnaethoch ei chyflwyno.

Mae ein grant hanfodion ysgol wedi gwneud gwahaniaeth enfawr i deuluoedd incwm is, gan leihau pryderon am wisg ysgol ac offer. Mae cyllid o £13.1 miliwn ar gael ar gyfer y grant eleni. Rydym hefyd yn sicrhau bod adnoddau ar gael i ysgolion fynd i'r afael â chost y diwrnod ysgol a chael gwared ar rwystrau a achosir gan dlodi.

Mae'r grant hanfodion ysgol wedi darparu help amhrisiadwy, fel y dywedwch, gyda chostau ysgol i lawer o deuluoedd, yn enwedig y rhai ar incwm isel. Mae hyd at £200 ar gael i deuluoedd cymwys i helpu gyda phethau fel gwisg ysgol. Ond yn ogystal â hynny, rwy'n ymwybodol o nifer o ysgolion sydd wedi sefydlu mentrau gyda'r nod o gadw cost gwisgoedd ysgol i lawr ac atal gwisgoedd ysgol rhag mynd i safleoedd tirlenwi. Yn y cynlluniau hyn, mae gwisgoedd ysgol yn cael eu rhoi gan unigolion ac yna'n cael eu darparu i deuluoedd sydd eu heisiau am ddim. Roeddwn yn ffodus o weld enghraifft wych o hyn fy hun yn Ysgol yr Eglwys yng Nghymru Priordy yn Aberhonddu, a sefydlwyd y siop gyfnewid gan y Cynghorydd Matthew Dorrance a'r Cynghorydd Tref Michaela Davies, gan weithio gyda'r tîm gweithredu Llafur. Ond diolch i gyllid gan Ymddiriedolaeth y Dyn Gwyrdd, mae ganddynt safle parhaol yn yr ysgol honno erbyn hyn, yn hytrach na cheisio cael mynediad at y defnydd o neuaddau, ac ati. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymuno â mi i annog teuluoedd i wirio eu cymhwysedd ar gyfer y grant hanfodion ysgol ac i ddiolch i ysgolion ac unigolion am sefydlu mentrau sy'n helpu teuluoedd i leihau cost gwisgoedd ysgol?

Diolch yn fawr, Joyce, ac a gaf i ganmol y Cynghorydd Matthew Dorrance a'r Cynghorydd Michaela Davies am y gwaith y maent wedi'i wneud ar y siop gyfnewid yn Aberhonddu? Mae'r rhain yn fentrau pwysig iawn. Yn amlwg, mae'r grant hanfodion ysgol yn help mawr i deuluoedd, ond rydym hefyd yn annog ysgolion i annog cynlluniau ailgylchu hefyd. Mae'n debyg y byddwch yn ymwybodol ein bod wedi diwygio ein canllawiau statudol i gyrff llywodraethu ar bolisïau gwisg ysgol ac edrychiad yn ôl ym mis Mai 2023, ac mae newidiadau i'r canllawiau, yn ogystal â chynnwys pethau ynghylch peidio â chael gwisg ysgol â brand gorfodol, hefyd yn cynnwys annog sefydlu cynlluniau ailgylchu gwisgoedd ysgol ac osgoi trefniadau un cyflenwr, a allai leihau'r gost i deuluoedd. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn lleihau cost y diwrnod ysgol gan ein bod yn gwybod bod stigma tlodi nid yn unig yn cael effaith ar gyrhaeddiad, gall effeithio ar bethau fel presenoldeb, ac mae'n rhywbeth y mae angen i bawb ohonom weithio arno gyda'n gilydd i fynd i'r afael ag ef. Felly, rwy'n hapus iawn i ddiolch i'r sefydliadau sy'n gwneud y gwaith da a nodwyd gennych.

Gan wybod nad yw Luke Fletcher a Jack Sargeant yn eu lle, gallaf ddweud yn sicr mai fi yw'r Aelod ieuengaf yn y Siambr hon, a gallaf gofio fy amser yn yr ysgol yn dda iawn. Yr hyn a nodais oedd bod nifer fawr o sefydliadau'n helpu myfyrwyr i fynd dramor ar gyfer dysgu ychwanegol. Trefnodd Ymddiriedolaeth Addysgol yr Holocost, y soniais amdani yn y Siambr o'r blaen, ymweliadau ag Auschwitz yr euthum arnynt fel myfyriwr, a mynd i Goedwig Mametz gyda'r Urdd pan oeddwn yn fyfyriwr hefyd. Felly, sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda sefydliadau fel yr Urdd ac Ymddiriedolaeth Addysgol yr Holocost, ac eraill sydd ar gael, i gefnogi myfyrwyr i allu mynd dramor ar gyfer dysgu ychwanegol, gan ehangu eu gorwelion a dysgu mwy am yr hyn sydd gan y byd hwn i'w gynnig?

Diolch am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'n hanfodol i bobl ifanc gael y cyfleoedd hynny mewn gwahanol leoedd dramor. Mae fy nghyd-Aelod Vikki Howells newydd gyfeirio at raglen Taith, yr ydym yn darparu gwerth tua £65 miliwn o gyllid iddo, sydd o fudd nid yn unig i ddysgwyr hŷn, ond i blant ysgolion cynradd hefyd. Fe wyddoch fod y Llywodraeth wedi gwneud ymrwymiad i'r rhaglen pan wnaed y penderfyniad yn gwbl ddiangen i adael rhaglen Erasmus ar ôl inni adael yr UE. Felly, mae'r Llywodraeth hon wedi buddsoddi er mwyn parhau i gefnogi pobl ifanc sy'n mynd dramor. Nid wyf yn gwybod a ydym yn ariannu Ymddiriedolaeth Addysgol yr Holocost. Rwy'n credu bod yr ymweliadau hynny'n bwysig ac fe af ar drywydd hynny ac edrych i weld. Mae Darren yn dweud wrthyf ein bod, felly mae hynny'n newyddion da iawn. [Chwerthin.]

Rhaglen Auschwitz, ydych.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi awdurdodau lleol i gyflawni diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol ac ers 2020, mae wedi buddsoddi cyllid ychwanegol o dros £170 miliwn i awdurdodau lleol ac ysgolion. Ceir ymgysylltu rheolaidd ag awdurdodau lleol, gan gynnwys drwy ein grŵp llywio diwygio ADY a chyfres o ddigwyddiadau ymarfer effeithiol.

This is an area that is clearly getting more and more problematic. There’s been a significant increase in the number of constituents who are contacting me to discuss the challenges that they face in trying to access support for their children—some talking about children being exempted, where they should be integrated, others saying that they can't get support because they can't get a diagnosis, and others who've had a diagnosis still unable to access support. Now, local authorities, such as Anglesey council, are keen, of course, to improve ALN provision, but they need the Welsh Government to play its part. So, can I ask the Cabinet Secretary two questions? What discussions is she having with the Cabinet Secretary for health in order to strengthen and hasten the diagnosis process? And then, how is she going to support local authorities directly to improve provision by providing additional resources and additional funding? 

A gaf i ddiolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn pwysig hwnnw? Bydd yn ymwybodol, rwy'n siŵr, mai dim ond ers rhai wythnosau yr oeddwn wedi bod yn y swydd pan nodais hyn fel maes blaenoriaeth ac un lle roedd angen inni wneud mwy o gynnydd. Cyhoeddais adolygiad cyfreithiol o'r cod ADY a'r Ddeddf, ac mae hynny'n cydredeg ochr yn ochr â'n hymdrechion ein hunain i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol i weithredu ar lawr gwlad. Dylwn ddweud hefyd fod hynny yn erbyn cefndir heriol iawn gyda niferoedd cynyddol o ddysgwyr ag anghenion cymhleth iawn, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym wedi'i drafod yn y Siambr o'r blaen.

Rydych chi'n cyfeirio at y rhyngwyneb gydag iechyd. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn y Siambr o'r blaen fod amseroedd aros niwroddatblygiadol yn rhy hir, ac mae fy nghyd-Aelod, Sarah Murphy, wedi cyhoeddi cyllid ychwanegol i fynd i'r afael ag amseroedd aros niwroddatblygiadol, ac mae yna ddarn cyfan o waith sy'n sail i'r ffordd yr awn i'r afael â'r mater hwnnw'n gyffredinol. Mae yna waith hefyd sy'n ymwneud â gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd. Ond rydych chi'n iawn i dynnu sylw at yr angen am bartneriaeth gref. Rydym yn gweithio gyda'n cydweithwyr iechyd i sicrhau bod cefnogaeth ddi-dor i blant a phobl ifanc. Mae gennym grŵp cydweithio amlasiantaethol sy'n mynd i'r afael â rhai o'r materion yn ymwneud ag atgyfeiriadau at iechyd. Mae hwnnw'n datblygu dangosyddion perfformiad newydd i sicrhau y gallwn olrhain a yw plant yn cael cefnogaeth amserol. Ond bydd yr adolygiad cyfreithiol yn edrych ar hynny yn ogystal. 

O ran awdurdodau lleol, mae gennym bartneriaeth agos iawn gydag awdurdodau lleol ar gyfer gweithredu'r ddeddfwriaeth ADY. Ac rwyf am ddiolch i awdurdodau lleol ac ysgolion am yr holl waith y maent yn ei wneud ar weithredu'r hyn sy'n ddiwygiad mawr. Fe fyddwch yn gwybod hefyd ein bod wedi cyhoeddi symiau sylweddol o gyllid i gefnogi ein diwygiadau ADY. Mae hynny wedi cynnwys llawer o gyllid cyfalaf nid yn unig i gefnogi unedau sydd ynghlwm wrth ysgolion, ond hefyd i ariannu ysgolion arbennig newydd yng Nghymru, ac rwy'n credu bod yna £750 miliwn wedi'i neilltuo yn y rhaglen dreigl naw mlynedd nesaf i gefnogi'r gwaith hwnnw ar gyfalaf ADY. Ond rydym yn parhau i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Mae swyddogion yn cyfarfod ag awdurdodau lleol unigol bob mis bellach, ac rydym i gyd wedi ymrwymo i yrru'r gwaith hwnnw yn ei flaen, gwaith sydd wedi'i ategu gan gyllid sylweddol iawn yn erbyn cefndir o angen cynyddol sylweddol.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf innau hefyd yn rhannu pryderon arweinydd Plaid Cymru. Ond rwyf am ofyn ichi sut rydych chi'n gweithio gyda chyd-Aelodau yn y Cabinet ac awdurdodau lleol ar hyfforddi gyrwyr tacsis, bysiau mini a cheir sy'n mynd â dysgwyr ag ADY i'r ysgol ac yn ôl, fel eu bod yn gwbl barod ac yn gallu ymdrin â'r anghenion penodol sydd gan ddysgwyr ag ADY ac i atal unrhyw beth negyddol rhag digwydd ar y daith bwysig honno i'r ysgol ac yn ôl, er mwyn sicrhau eu bod yn cael y dechrau gorau posibl i'r diwrnod. Hoffwn ddweud yr awn i cyn belled â gwneud yr hyfforddiant hwnnw'n orfodol iddynt. Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol o'r anawsterau sy'n gysylltiedig â hynny, ond a allwch chi fy sicrhau bod hyfforddiant ar gael ac y bydd yn ddigonol i arfogi gyrwyr â'r sgiliau hynny? Diolch.

Wel, wrth gwrs, rydym am i bob dysgwr gael taith dda a chadarnhaol i'r ysgol. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am ddarparu cludiant rhwng y cartref a'r ysgol a hwy sy'n rhoi'r contractau ar waith ar gyfer cludo dysgwyr, a bydd ganddynt fecanweithiau ar waith i sicrhau bod dysgwyr yn cael profiad boddhaol. Rydym hefyd yn ymwybodol iawn o gostau cynyddol y drafnidiaeth honno, sy'n ychwanegu at bwysau cyllido ADY.

Mae gennym strategaeth glir i gefnogi dysgu ieithoedd rhyngwladol, a nodir yn ein cynllun Dyfodol Byd-eang 2022-25. Mae'r cynllun yn amlinellu sut y byddwn ni a'n partneriaid Dyfodol Byd-eang yn parhau i gefnogi ein hysgolion. Yn ddiweddar, rwyf wedi cytuno i ymestyn y cynllun hwn am flwyddyn arall.

Thank you very much. I appreciate that there is a plan in place, but, unfortunately, it’s not working. Research by MFL Mentoring highlights the fact that although students have an interest in learning languages, their learning pathways are blocked by other factors, such as cuts to language departments and how subjects are grouped during the process of choosing GCSEs. We also know that there is a reduction not only in the number of learners, but also teachers. A number of constituents have contacted me saying that some schools don’t even offer a GCSE or A-level in modern languages any more, or that they don’t run the courses if numbers fall below a certain threshold. So, what work is being done by the Government to understand the extent of this problem, and how is the Welsh Government working with schools to tackle these specific barriers?

Diolch, Heledd, ac rwy'n gwybod eich bod yn noddi'r digwyddiad heno, y byddaf yn ei fynychu, ac rwy'n hapus iawn i wneud hynny. Yn amlwg, mae'r dirywiad mewn ieithoedd tramor modern yn rhan o ddarlun cyffredinol ledled y DU. Nid yw'n unigryw i Gymru, ac mae'r nodau a'r camau gweithredu o fewn y cynlluniau Dyfodol Byd-eang wedi'u cynllunio i fynd i'r afael â'r heriau i ieithoedd rhyngwladol. Rwy'n awyddus iawn i'r ysgolion i gyd ymgysylltu â'n partneriaid Dyfodol Byd-eang, gan fod y gefnogaeth y maent yn ei chynnig o fudd i bob ysgol yng Nghymru. Rwy'n credu y bydd cyflwyno ieithoedd rhyngwladol yn yr ysgol gynradd fel rhan o'r Cwricwlwm i Gymru, sy'n amlwg yn gynnar iawn, yn gwneud gwahaniaeth. Mae'n golygu bod mwy o ddysgwyr nag erioed yng Nghymru yn dysgu siarad iaith dramor fodern, a chredaf ei bod yn well iddynt ddechrau'r daith honno yn yr ysgol gynradd yn hytrach na'i gadael i'r ysgol uwchradd.

Rydym wedi gweld rhai arwyddion calonogol hefyd, gyda phethau fel cynnydd o 27.6 y cant yn nifer y cofrestriadau Almaeneg yn 2024, o'i gymharu â 2023, sy'n arwydd cadarnhaol. Ond mae gennym fwy o waith i'w wneud, ac rydych wedi tynnu sylw at rai o'r materion sy'n ymwneud ag amserlennu. Rwy'n credu eich bod yn y Siambr pan soniais sut y gwneuthum lansio'r bartneriaeth e-sgol yn sir Fynwy, lle roeddent yn dod ag ysgolion at ei gilydd i gynnig gwersi Sbaeneg rhithwir. Rwy'n credu bod mentrau fel hyn yn bwysig iawn. Yn amlwg, mater i ysgolion yw cynllunio eu cwricwlwm a phenderfynu pa bynciau y maent yn eu cynnig, ond rwy'n awyddus iawn i weld ffocws cryf ar ieithoedd tramor modern. Dyna a astudiais i yn y brifysgol; rwy'n awyddus iawn i weld hynny.

Rwyf wedi edrych ar adroddiad y British Council gyda diddordeb, ac fel y gwyddoch, rydym yn cefnogi pethau fel y cynllun mentora ieithoedd tramor modern gan Brifysgol Caerdydd, a fydd yn cael ei ddathlu heno. Gallais fynd i weld hynny ar waith, ac roedd yn hollol wych, oherwydd yr hyn y mae'n ei wneud yw gweithio gyda dysgwyr blwyddyn 9 sy'n ansicr a ydynt am ddewis iaith dramor fodern, am fod problemau hyder yn aml gydag ieithoedd tramor modern, ac mae'n cael effaith dda iawn.

Felly, mae llawer yn digwydd, ond mae mwy o waith i'w wneud. Rydym wedi cael estyniad blwyddyn o hyd i'r rhaglen Dyfodol Byd-eang, a byddaf yn gweithio gyda swyddogion a phartneriaid i ystyried sut y datblygwn y gwaith hwn ymhellach yn y dyfodol. Ond rwy'n obeithiol hefyd y bydd y ffaith ein bod yn dysgu hyn yn y cwricwlwm mewn ysgolion cynradd bellach yn help mawr i hybu brwdfrydedd a chyfranogiad mewn ieithoedd tramor modern mewn ysgolion.

I droi at fentora, mae MFL Mentoring yn amcangyfrif mai dim ond tua un o bob 10 dysgwr sy'n dewis astudio iaith ar lefel TGAU. O'r rhai sy'n gwneud hynny, maent yn dewis Ffrangeg yn bennaf, er bod y nifer hwn wedi haneru yn ystod y degawd diwethaf. Fodd bynnag, mae'r lefelau uchaf ers degawdau o gofrestriadau arholiad ieithoedd annhraddodiadol, heblaw Almaeneg, Ffrangeg a Sbaeneg, er eu bod yn parhau i fod yn gymharol fach, yn awgrymu tueddiadau tuag at ffafrio mwy o amrywiaeth. Mae cynllun strategol Dyfodol Byd-eang Cymru yn sôn am gefnogi ysgolion i osod a chynllunio eu darpariaeth ieithoedd rhyngwladol. Ysgrifennydd y Cabinet, gyda hyn mewn golwg, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau dewis ehangach ac yn cefnogi myfyrwyr i astudio ieithoedd fel Tsieineeg, Japaneeg, Koreeg neu Arabeg? 

Diolch, Altaf. Credaf fod y rheini’n bwyntiau pwysig iawn. Rydym wedi trafod yr heriau sydd gennym o ran darpariaeth ieithoedd tramor modern yn gyffredinol, a dylwn fod wedi dweud mewn ymateb i Heledd fod gennym, yn amlwg, gymelliadau i annog pobl i ddod i mewn i'r proffesiwn i addysgu ieithoedd tramor modern. Ond fel y dywedwch, mae'r cynnig ar gyfer pynciau traddodiadol fel Ffrangeg, Sbaeneg ac Almaeneg. Mae gennym lawer o waith i'w wneud; nid yw'n rhywbeth sy'n mynd i ddigwydd dros nos. Bydd cael ieithoedd rhyngwladol yn yr ysgol gynradd drwy'r Cwricwlwm i Gymru o gymorth. Ceir enghreifftiau o ble rydym wedi cefnogi cynllun i fyfyrwyr o Tsieina ddod i addysgu Mandarin mewn ysgolion yng Nghymru. Rwy'n hoff iawn o fentrau fel hynny.

Yn amlwg, mae pethau fel hyn yn costio arian, ond rwy’n awyddus iawn i edrych ar sut y gallwn eu hyrwyddo, gan fy mod yn ymwybodol, yn y sector ysgolion preifat, eu bod yn cael cyfle i ddysgu’r ieithoedd mwy anarferol hynny. Felly, rydym yn mynd i’r afael â heriau o ran y pynciau traddodiadol, y gobeithiaf y byddwn yn gallu gwneud cynnydd arnynt, ond rwyf hefyd yn awyddus i edrych ar sut i adeiladu ar bethau fel y gwaith a wnaethom ar addysgu Mandarin er mwyn addysgu ieithoedd mwy anarferol. Gorau po fwyaf o ieithoedd y gall pobl ifanc gael mynediad atynt.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fuddsoddi arian sylweddol yn y sector addysg uwch yng Nghymru, a heddiw, cyhoeddais y byddwn yn cynyddu’r terfyn ar ffioedd dysgu israddedig amser llawn yn unol â chwyddiant i £9,535. Rydym hefyd yn dyrannu £10 miliwn ychwanegol i Medr i gefnogi addysg uwch yn y flwyddyn ariannol gyfredol.

Thank you. Our universities, as we've already heard, have an annual economic impact of almost £11 billion, but they are facing the biggest financial crisis in living memory. That's what you hear when you talk to people who work in universities—and I should state, Llywydd, that my husband is a professor at Swansea University. Student fees and finance don't meet the cost of teaching undergraduates, let alone research and innovation, anymore, and it was shocking, truth be told, to hear you say earlier that the Welsh Government only had a small role to play in ensuring that this crucially important sector prospers.

One of the factors that play a part in the crisis is a decline in applications. There's been a reduction of around 50 per cent in the number of foreign students, thanks to the unwise and reactionary policies of the Westminster Government on student visa conditions. The proportion of applications by learners from Wales for universities is at a critically low level. Only a third of our learners now take A-level examinations, compared with almost 50 per cent in England. The figure is just 11 per cent for learners who are eligible for free school meals. Whilst there are many pathways to study for a degree, your socioeconomic background should not determine that pathway, nor whether you can take a step on that pathway at all.

So, what steps are you taking to support Welsh universities to increase their number of students? Will you consider adapting the Seren programme to focus entirely on increasing the participation of learners, and will you consider setting a target for the number of learners studying A-level examinations? Will you also speak to the new Westminster Government on expanding the conditions on visas for foreign students?

A gaf i ddiolch i chi am eich cwestiwn atodol, Sioned? Roedd yn hir iawn, ond roedd yn cynnwys llawer o bwyntiau pwysig iawn, felly rwy'n fodlon ar hynny. Yn gyntaf, mae angen imi ddechrau drwy ddweud fy mod wedi llwyr ymrwymo i gefnogi sector addysg uwch cynaliadwy, ac i gael sefydliadau cryf yma yng Nghymru sy’n gallu cyflawni ein huchelgeisiau ar gyfer myfyrwyr ac ymchwil, ac i ysgogi twf economaidd yng Nghymru. Rwy’n cydnabod y pwysau ariannol sydd ar ein sefydliadau addysg uwch yng Nghymru, a ledled y DU a thu hwnt hyd yn oed. Mae’n gyfnod poenus iawn o addasu, yn dilyn y gostyngiad sydyn diweddar yn nifer y myfyrwyr rhyngwladol sy’n cofrestru, ac rwy’n cytuno’n llwyr â’r pwysau a briodolwyd gennych i hynny yn eich cwestiwn i mi. Mae rhai o'r prifysgolion hynny yn cynnal ail archwiliad sylfaenol o'u modelau busnes sefydliadol ac yn ceisio sicrhau mwy o arbedion effeithlonrwydd a chyfleoedd ar gyfer cydweithio rhwng sefydliadau. Ac fel y gwyddoch, rwy’n cyfarfod yn rheolaidd ag arweinwyr prifysgolion a cholegau, yn ogystal â Prifysgolion Cymru, i ddeall y pwysau y maent yn ei wynebu. Rydych yn llygad eich lle i nodi'r angen inni weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU ar fater myfyrwyr rhyngwladol, a hefyd, fel rwyf eisoes wedi'i grybwyll y prynhawn yma yn y Siambr, i edrych ar fodel ariannu mwy cynaliadwy ar gyfer addysg uwch yn y tymor hir.

Yn olaf, fe sonioch chi am gyfraddau cyfranogiad. Mae hynny'n rhywbeth sy'n peri cryn bryder i mi ac i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a dyma ble rydym yn sianelu ein hadnoddau economaidd ac adnoddau ehangach y Llywodraeth, er mwyn canolbwyntio'n agos ar hynny. Byddai wirioneddol bwysig gweld mwy o ddysgwyr yn ymgymryd â chyrsiau Safon Uwch, ond gadewch inni beidio ag anghofio ychwaith y rôl y gall cymwysterau BTEC ei chwarae o ran mynediad i brifysgolion, ac mae angen inni sicrhau bod pawb yn ymwybodol o hynny—nid yw’n fodel haenog; mae llawer o brifysgolion ledled Cymru a thu hwnt yn derbyn cymwysterau BTEC.

Mae eich pwynt ynglŷn â rhaglen Seren yn un yr ydym yn edrych arno, a gobeithiaf gael rhywfaint o newyddion ynglŷn â hynny cyn bo hir. Ac yn olaf, hoffwn ddweud y bydd y £10 miliwn a gyhoeddais heddiw ar gyfer Medr—bydd ffocws mawr o'i fewn ar ehangu cyfranogiad.

Os edrychwn ar addysg uwch yng Nghymru—ac mae Cefin a minnau wedi trafod hyn yn helaeth gyda chi heddiw—gwelwn ddangosfwrdd gyda llawer o’r goleuadau’n diffodd, a chredaf mai un o’r goleuadau mwyaf sy'n diffodd ar ddangosfwrdd prifysgolion Cymru mewn gwirionedd yw cyfraddau cyfranogiad pobl iau. Felly, yng Nghymru rydym wedi gweld 33 y cant o bobl ifanc 18 oed yn camu ymlaen i brifysgol, o gymharu â 42 y cant yn y DU gyfan. Dyna’r bwlch mwyaf amlwg yn y cyfnod modern, ac mae hwnnw’n ystadegyn sy’n peri cryn bryder, nid yn unig i’n prifysgolion, ond i gyfleoedd bywyd y bobl ifanc hynny hefyd. Felly, a allwch chi ddweud wrthyf pa waith y byddwch chi a'r Gweinidog addysg wedi'i gomisiynu i ddeall y rhesymau sylfaenol pam fod hynny'n digwydd yng Nghymru, ac a yw'n ymwneud â pherfformiad addysgol cyffredinol Cymru, sy'n amlwg yn waeth o lawer na gweddill y Deyrnas Unedig, neu a oes ffactorau eraill ar waith yma hefyd?

Diolch am eich cwestiwn dilynol, Tom. Rwy’n sicr yn cytuno â chi fod angen inni gynyddu cyfraddau cyfranogiad ein pobl ifanc yn y brifysgol yma yng Nghymru. A dweud y gwir, un ystadegyn gwirioneddol syfrdanol yw y bydd 95 y cant o swyddi newydd yma yng Nghymru, erbyn 2035, yn swyddi i raddedigion. Felly, mae'n hollbwysig ein bod yn arfogi ein pobl ifanc â'r sgiliau sydd eu hangen arnynt ar gyfer y dyfodol. Ond yn ogystal â hynny, gadewch inni gydnabod rôl prentisiaethau, y gellir eu cyflawni y tu allan i'r byd addysg uwch hefyd, ac sy'n creu'r sgiliau pwysig sydd eu hangen arnom ar gyfer ein heconomi.

Rwy'n ceisio cofio rhan olaf eich cwestiwn, oherwydd—

Beth rydych chi'n ei wneud am y peth? [Chwerthin.]

Iawn. Mae hynny'n bwysig iawn, onid yw? [Chwerthin.] Felly, mae fy swyddogion yn brysur iawn yn gweithio ar y maes hwn, a byddant yn adrodd yn ôl i mi yn y misoedd nesaf ar yr ymchwil y maent wedi’i wneud. Mae cael data i gefnogi ein gwaith yn bwysig iawn i mi ac i Ysgrifennydd y Cabinet, felly dyna un o'r newidiadau o ran ffocws yr ydym ein dau wedi'u cyflwyno i'r adran addysg. Ac edrychaf ymlaen, yn y flwyddyn newydd, at allu rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd am y gwaith a’r data yr ydym wedi’i gasglu yno.

Prynhawn da, Weinidog. Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant yw sefydliad dyfarnu graddau hynaf Cymru, ac mae pryder cynyddol ynghylch y campws yn Llanbedr Pont Steffan, lle y mae llawer ohonom wedi ymweld ag ef ac yn ei ystyried yn galon i ganolbarth Cymru. Mae trigolion, myfyrwyr a busnesau, o Lanbedr Pont Steffan a thu hwnt yng Ngheredigion, yn wirioneddol bryderus am ddyfodol eu cymunedau. Rwy'n cydnabod eich bod wedi dweud—mae’r Llywodraeth wedi dweud—mai mater i’r brifysgol yw hwn, ond mae canlyniadau ergyd ddinistriol cau’r campws hwnnw yn ymestyn ymhell y tu hwnt i’r unigolion hynny i’r gymuned leol a thu hwnt. Felly, tybed a gaf i ofyn i chi, yng ngoleuni'r pryderon hyn, pa sicrwydd y gall Llywodraeth Cymru ei roi i'r trigolion, aelodau staff a'r gymuned ehangach yn y cyfnod hwn o ansicrwydd gwirioneddol. Diolch yn fawr iawn.

Diolch am eich cwestiwn, Jane. Hoffwn ddechrau drwy ddweud fy mod yn deall arwyddocâd hanesyddol a diwylliannol y brifysgol honno yn Llanbedr Pont Steffan yn llwyr. Mae gennyf nifer o ffrindiau a aeth i'r brifysgol yno, a gwn fod ganddi le arbennig iawn yng nghalonnau pobl, yn enwedig yr adeilad hanesyddol, eiconig yno hefyd. Ond ni fydd yn syndod i chi fy nghlywed yn dweud bod prifysgolion yng Nghymru yn sefydliadau ymreolaethol, ac ni fyddai'n briodol i Weinidogion Cymru ymyrryd yn eu materion academaidd, megis darpariaeth cyrsiau a lleoliad eu campws. Rwy’n cydnabod y pryder y gallai’r cyhoeddiad hwn gael effaith negyddol ar yr economi leol, yn enwedig canol y dref yn Llanbedr Pont Steffan, a bydd Gweinidogion Cymru, gan fy nghynnwys i, yn parhau i fod mewn cysylltiad rheolaidd â’r brifysgol wrth i gynlluniau ddatblygu.

Er ein bod yn gweld cyrsiau dyniaethau dan fygythiad ledled y DU, hoffwn ddweud nad yw hynny’n wir gyda’r cynnig gan Brifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant. Cynnig yw hwn sy'n ymwneud â'r brifysgol yn ymateb yn strategol i heriau i ddiogelu cyrsiau dyniaethau yn eu sefydliad drwy alluogi'r dyniaethau i gael eu cydleoli â disgyblaethau eraill a chynnig profiad mwy bywiog i fyfyrwyr. Rwy’n siŵr y byddwch yn ymwybodol mai dim ond 92 o israddedigion amser llawn sydd yn Llanbedr Pont Steffan bellach, sy’n llai na’r rhan fwyaf o ysgolion cynradd Cymru, felly mae angen inni fod yn realistig am y sefyllfa y mae'r brifysgol yn ei hwynebu. Hoffwn sicrhau bod staff a myfyrwyr yn cael eu cefnogi, a buaswn yn disgwyl gweld egwyddorion partneriaeth gymdeithasol yn cael eu defnyddio hefyd wrth ddarparu cymorth i fyfyrwyr sydd wedi’u lleoli yn Llanbedr Pont Steffan ar hyn o bryd i barhau â’u hastudiaethau gyda chyn lleied o darfu â phosibl, os caiff y cynigion hyn eu rhoi ar waith.

Buddsoddwyd £52 miliwn o gyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru mewn ysgolion yn ardal Pontypridd drwy raglen cymunedau dysgu cynaliadwy a grantiau cyllid cyfalaf cysylltiedig ers 2014. Mae cynllun buddsoddi naw mlynedd Rhondda Cynon Taf yn nodi buddsoddiad pellach o £84 miliwn ym mlynyddoedd 1-6, yn amodol ar gymeradwyo achos busnes ac argaeledd cyllideb yn y dyfodol.

A gaf i ddiolch i chi am eich ateb? Hoffwn ofyn mwy am raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Yn sicr, yn fy etholaeth i, yn etholaeth Pontypridd, rydym wedi cael ysgol Y Pant ac ysgol y Ddraenen Wen—£100 miliwn; chweched dosbarth ysgol Bryn Celynnog, £21 miliwn; ysgol Ffynnon Taf, Ysgol Gynradd Gymunedol Gymraeg Llantrisant, ysgol Llwyncrwn ac Ysgol Gynradd Gymraeg Tonyrefail, £7.2 miliwn; ysgol Pont-y-clun, ysgol Penygawsi ac ysgol Llanilltud Faerdref, £53 miliwn—roeddech yn yr agoriadau diweddar—ac ysgol gyfun Tonyrefail, £43 miliwn. Mae mwy na hyn, ond rwy'n amcangyfrif bod oddeutu £0.25 biliwn wedi'i fuddsoddi dros y degawd diwethaf. Mae’n rhaglen gwbl drawsnewidiol ar gyfer addysg, yn wahanol i unrhyw beth arall yn y Deyrnas Unedig. Pa warantau y gallwch eu rhoi i ni y bydd y rhaglen hon yn parhau fel bod gennym, ledled Cymru gyfan, yr ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain y mae ein plant yn eu haeddu?

Diolch, Mick. Rwy'n credu eich bod yn gwbl iawn i dynnu sylw at y cyllid aruthrol a fuddsoddir gennym mewn cyfalaf ysgolion, sydd, wrth gwrs, yn wahanol iawn i'r dull a fabwysiadwyd dros y ffin. Mae RhCT wedi elwa o £184 miliwn o fuddsoddiad gan Lywodraeth Cymru mewn ysgolion a cholegau ers i’r rhaglen cymunedau dysgu cynaliadwy bresennol ddechrau yn 2014. Fel rydych wedi'i nodi, mynychais agoriad Ysgol Gynradd Llanilltud Faerdref a bloc chweched dosbarth Ysgol Gyfun Bryn Celynnog yn eithaf diweddar, ac rwyf hefyd wedi ymweld ag ysgol Tonyrefail, sydd hefyd yn adeilad gwych. Rydym wedi ymrwymo fel Llywodraeth i fuddsoddi mewn cyfalaf ysgolion. Rydym am i’n pobl ifanc gael eu haddysgu mewn adeiladau sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Pan oeddem yn ysgol Bryn Celynnog, fe glywsoch chi'r bobl ifanc yn siarad mor angerddol am eu cyfleusterau gwych, a pha mor werthfawr y mae hynny’n gwneud iddynt deimlo fel dysgwyr.

Fe fyddwch yn ymwybodol y bydd y gyllideb yn cael ei chyhoeddi yr wythnos nesaf. Cyhoeddwyd £20 miliwn o gyllid cyfalaf ychwanegol yn ystod y flwyddyn ddoe gan y Prif Weinidog ar gyfer atgyweirio ysgolion, ac mae gennym raglen dreigl naw mlynedd y cymunedau dysgu cynaliadwy, a gymeradwywyd gennyf, ac mae awdurdodau lleol yn cyflwyno'r cynigion ar hynny. Felly, mae rhagor o wariant cyfalaf yn yr arfaeth, ac yn amlwg, rydym yn aros am y gyllideb yr wythnos nesaf hefyd. Diolch.

Finally, question 8, Adam Price.

Y colegau sy'n gyfrifol am reolaeth strategol eu hystad, a gwneir penderfyniadau ynghylch unrhyw gampws neu gyfleusterau yn lleol. Mae Coleg Sir Gâr wedi cynnal adolygiad helaeth o'i ystad gyffredinol i sicrhau ei bod yn bodloni anghenion dysgwyr ar draws yr ardal y mae'n ei gwasanaethu.

Yes, but does the Government support the provision of further education in Ammanford? In closing the campus—and those are the plans at the moment by the college—then Ammanford will be one of the few towns of its size without a campus, and without FE provision at all. It will take over an hour on public transport to get to nearby FE sites. Surely that isn’t adequate provision for the town, and also the surrounding area. I welcome the conversation that we had recently, Minister, and your willingness to have discussions with partners, such as Adult Learning Wales. Would you willing to have a further meeting with myself and other Members in the region to discuss a means of ensuring that there is continued provision in Ammanford, jointly with the college, in order to see if there are alternative plans that they could put on the table that wouldn’t mean that we go from a position where the college has been there for almost 100 years and we reach a position where there is no provision whatsoever? Because that wouldn't be adequate, would it?

Diolch, Adam. Roeddwn yn falch o gael y cyfle i gyfarfod â chi a Cefin Campbell a Joyce Watson fis diwethaf i drafod y mater hwn, ac rwy’n deall angerdd y tri ohonoch dros y mater hwn hefyd. Fe wyddoch mai penderfyniad i’r coleg, nid i Weinidogion Cymru, yw cau campws Rhydaman. Cytunodd tîm arweinyddiaeth a llywodraethwyr Coleg Sir Gâr mai ad-drefnu’r ystad bresennol i adleoli’r ddarpariaeth o Rydaman a’i gampws yn Ffynnon Job i gampws Pibwrlwyd gyda chyfleuster blaengar gwerth £90 miliwn i wasanaethu’r ardal gyfan fyddai’r opsiwn gorau ar gyfer y coleg a'r dysgwyr ar draws y rhanbarth.

Nododd yr adolygiad y mae Coleg Sir Gâr wedi’i gynnal o’i ystad y byddai angen ad-drefnu’r ystad er mwyn gwella ei sefydlogrwydd ariannol hefyd, ac i ganiatáu i’r coleg fuddsoddi yn y cyfleusterau blaengar hynny i wella arlwy’r cwricwlwm a phrofiad y dysgwyr. A gwn eich bod yn ymwybodol, fel finnau, fod y cyfleusterau ar gampws Rhydaman naill ai mewn cyflwr gwael neu wael iawn, yn anffodus, sy'n golygu eu bod yn ddrud i'w cynnal ac yn aneffeithlon. Mae’r coleg wedi rhoi gwybod i ni y bydd cymorth sylweddol ar gael i ddysgwyr a staff drwy gydol y cyfnod pontio, ac y bydd cludiant yn cael ei ddarparu i ddysgwyr o Rydaman i’r campws.

Ac ar eich cwestiwn olaf, rwyf bob amser yn barod i gynnal deialog gydag Aelodau sydd mor angerddol yn y meysydd hyn, ond buaswn hefyd yn eich annog, fel y gwneuthum innau yn y cyfarfod hwnnw, i gael y ddeialog honno'n uniongyrchol â'r coleg, gan mai dyna ble y gwneir y penderfyniad ei hun.

Thank you, Minister.

Pe bawn yn marcio fy ngherdyn sgorio fy hun ar y sesiwn gwestiynau honno, buaswn wedi rhoi sero allan o 10 i mi fy hun. Fe ganiateais i rai cwestiynau fynd ymlaen yn rhy hir o lawer, gelwais ddau lefarydd i ofyn cwestiynau atodol, rhywbeth nad wyf i byth yn ei wneud, a thorrais gwestiynau llefarwyr Plaid Cymru i lawr o dri i ddau, felly fe wneuthum yn arbennig o wael. Ni osodwyd unrhyw gynseiliau yn y sesiwn honno, a byddaf yn dychwelyd i fy nhrefn arferol yr wythnos nesaf.

The topical questions are next. A topical question to be answered by the Deputy First Minister, and to be asked by Delyth Jewell.

Diolch, Delyth. Mae’r cynllun cymorth ariannol brys ar gael i awdurdodau lleol sy’n wynebu costau gormodol wrth ymateb i argyfyngau. Felly, mae fy swyddogion yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful i gyfrifo'r costau sy’n gysylltiedig â storm Bert, a bydd cymorth ar gael ar gyfer costau'n ymwneud ag ymateb i dirlithriadau, llithriadau tomenni glo a llyncdyllau.

Thanks for that. I appreciate everything you're doing. 

Rhag ofn fod unrhyw un heb glywed beth a ddigwyddodd, dros y penwythnos, agorodd llyncdwll yn ardal Nant Morlais yn Pant ym Merthyr Tudful, a arweiniodd at wacáu dros 30 o gartrefi. Mae'n sefyllfa hynod gythryblus i drigolion. Mae llawer ohonynt bellach mewn llety dros dro ychydig wythnosau'n unig cyn y Nadolig, ac nid oes sicrwydd pryd y byddant yn gallu dychwelyd i'w cartrefi. Ac mae'r llyncdwll yn tyfu—mae holltau'n ymledu i ffyrdd, gerddi ac eiddo cyfagos.

Nawr, mae ymchwiliadau cynnar yn awgrymu ei fod wedi'i achosi, yn ôl pob tebyg, gan law trwm yn difrodi cwlfert, a waethygwyd gan ddau dirlithriad. Nawr, mae’n peri pryder i drigolion y stryd honno, ond mae hefyd yn codi pryderon difrifol am gydnerthedd ein seilwaith mewn cymunedau fel Merthyr Tudful, lle mae systemau draenio sy’n heneiddio yn ei chael hi'n anodd ymdopi â stormydd cynyddol ddifrifol. Mae'r cyngor wedi dweud y gallai'r difrod gymryd misoedd i'w atgyweirio, a byddai hynny'n gadael teuluoedd mewn ansicrwydd am amser maith. Rwy'n poeni am yr effeithiau ariannol. Rwyf hefyd yn poeni am yr effeithiau emosiynol y gallai hynny ei chael ar drigolion. Hoffwn wybod pa gymorth mwy hirdymor y gellir ei ddarparu iddynt yn y cyfnod cyn y Nadolig, ac ar ôl hynny, os gwelwch yn dda.

Ond mae'r llyncdwll hwn wedi agor, fel y nodoch chi, Ddirprwy Brif Weinidog, ochr yn ochr â thirlithriadau mewn pentrefi ar draws y Cymoedd a llithriad tomen lo yng Nghwmtyleri. Mae’r digwyddiadau hyn yn tanlinellu pa mor agored i niwed yw ein seilwaith sy’n heneiddio i’r stormydd ffyrnig hyn. I gymunedau ledled Cymru, nid damcaniaethol yn unig yw'r risg, mae'n realiti. Mae'n bygwth cartrefi, bywoliaeth pobl a diogelwch y cyhoedd hefyd. Nawr, rwy'n croesawu'r yr hyn rydych chi wedi'i ddweud, oherwydd mae'n siŵr fod gan Lywodraeth Cymru rôl allweddol yn cefnogi awdurdodau lleol i fynd i'r afael â'r gwendidau hyn. Mae angen adnoddau digonol ar gyfer ymateb brys, ar gyfer adolygiadau cynhwysfawr o systemau draenio a sefydlogrwydd tir a gwell trefniadau mapio risg i sicrhau, pan allai pethau fel hyn ddigwydd eto, ein bod yn barod ar eu cyfer.

Now, they also need an assurance, I think, and we need an assurance, as to how everything that needs to be done will be done in order to ensure that this doesn't happen again. I would like to know, first of all, for the families in Merthyr that have been affected, what support will be provided to them for these weeks in the run-up to Christmas. If there are some families with young children they could be particularly vulnerable at the moment. So, that's very important.

I would also ask what steps the Government is taking in addition to what you've just said, and I do welcome what you said about the funding, but what will be done to ensure that accommodation support and financial support is available not just for this period of a few weeks, but also that there is emotional support for the families. In terms of risk assessments, will there be funding there for thorough assessments, as you said, not just for culverts, but also for our drainage systems and coal tips? Finally, what steps are being taken or will be taken to strengthen our culverts, to stabiise the land in these areas that are most vulnerable to these changes?

Diolch, Delyth, a diolch am y ffordd rydych wedi codi’r cwestiwn hwn. Rydym yn cydymdeimlo â'r rheini sydd wedi'u heffeithio gan hyn ychydig cyn y Nadolig, yn gorfod symud allan o'u cartrefi, 30 o deuluoedd. Rydym yn deall, gyda llaw, o ddiweddariad y cyngor ar 3 Rhagfyr—felly, eu diweddariad diweddaraf—eu bod yn obeithiol y bydd rhai trigolion—mae'n rhaid inni fod yn ofalus gyda hyn, gan fod angen iddo fod yn gwbl ddiogel, wedi'u asesu'n briodol—yn gallu symud yn ôl i'w cartrefi cyn diwedd yr wythnos. Ond mae'n rhaid inni sicrhau bod pethau'n iawn i bawb hefyd. Rwy’n tybio na fydd hynny’n wir i'r holl drigolion yr effeithiwyd arnynt ac sydd wedi’u dadleoli ar hyn o bryd.

Felly, o'r bron i 30 o gartrefi sydd wedi'u gwacáu, mae'r rhai sydd angen cymorth yn cael eu cefnogi gan dîm tai'r cyngor hefyd, felly mae gwaith gwirioneddol gydgysylltiedig yn digwydd yma. Rwy'n falch o weld bod Ysgrifennydd y Cabinet gyda ni, oherwydd, ym mhob un o sgil-effeithiau storm Bert, cafwyd ymgysylltu agos a chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru hefyd, a'r cais hwnnw i gynghorau, 'Dywedwch wrthym beth yw’r effeithiau, dywedwch wrthym beth yw hyd a lled y difrod’, o ran costau seilwaith ond hefyd o ran trigolion, ac mewn cyd-destunau eraill, busnesau hefyd. Felly, rydym yn parhau â'r ymgysylltu byw hwnnw. Cyfarfûm y bore yma, gyda llaw, yn dilyn storm Bert, i gael trosolwg cychwynnol, â’r holl bartneriaid cydnerthedd—felly, awdurdodau lleol, ymatebwyr brys, Cyfoeth Naturiol Cymru, y Swyddfa Dywydd, pawb—i gael syniad cychwynnol o hyd a lled yr effaith a sut y gallem ddysgu gwersi hefyd wrth symud ymlaen, er mwyn lliniaru'r effeithiau.

Ond yn benodol ar hyn, yr hyn a ddeallwn yw y credir bod cwlfert wedi chwalu oherwydd grym y dŵr a oedd yn llifo drwyddo. Mae rhai pethau wedi'u gwneud yn barod. Gwnaed gwaith brys ddydd Llun a dydd Mawrth—i dawelu meddyliau'r trigolion—oherwydd y gwaith gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful, fe wnaeth peirianwyr ar y safle ac eraill greu argae yn Nant Morlais iddynt allu gosod pympiau i bwmpio’r dŵr drosodd, ei atal rhag llifo drwy'r cwlfert, a'i ddargyfeirio. Maent yn parhau i archwilio'r cwlfert gyda drôn, ond maent hefyd yn cynnal arolygon radar treiddiad dwfn i nodi a oes unrhyw wagleoedd eraill, gan mai'r hyn nad ydym am ei weld yw pobl yn dychwelyd os ydym yn amau bod perygl arall. Felly, maent yn defnyddio'r holl atebion technolegol i ganfod hyd a lled y broblem.

Yr hyn y maent yn ceisio ei wneud yw atal y dŵr rhag llifo i mewn i'r cwlfert, a bwrw ymlaen â gwaith sefydlogi wedyn i'w atal rhag lledu ymhellach, er mwyn i'r trigolion sy'n gallu gwneud hynny symud yn ôl i mewn, ond yn ofalus, mae'n rhaid imi ddweud—mae'n rhaid iddi fod yn gwbl ddiogel iddynt wneud hynny. Ond byddant yn cynnal archwiliad llawn wedyn pan fyddant wedi lleihau llif y dŵr fel y gallant wneud atgyweiriadau parhaol, ac yna, gall pobl ddychwelyd i'w cartrefi.

Fe sonioch chi, yn gwbl briodol, am yr hyn a wnawn o ran yr asedau seilwaith ehangach ledled Cymru. Rwy'n falch o ddweud ein bod ychydig ar y blaen yn hyn o beth. Mae'n debygol mai cwlfert yn chwalu oedd wrth wraidd y broblem, yn gysylltiedig, yn ôl pob tebyg, â phwysau aruthrol y dŵr storm a oedd yn dod drwodd ac ati. Ond yn ôl yn 2020, pan wnaethom fwrw ymlaen â chynigion am strategaeth genedlaethol ar gyfer ein cronfa ddata asedau, arweiniodd hynny at gyflwyno cronfa ddata asedau genedlaethol yng Nghymru. Fe wnaethom weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac awdurdodau lleol i gynhyrchu'r gronfa ddata hon. Mae ar gael ar wefan CNC. Mae'n ddogfen fyw, oherwydd nid yn unig ei bod yn gronfa ddata o'r asedau tanddaearol hynny a'r asedau llifogydd o'r môr ac ati—mae'n rhestr gyfan o bethau—ond mae a wnelo â chyflwr y rhain hefyd. Felly, nid yw'n ddigon da dweud, 'Rydym yn gwybod ble mae'r pethau hyn.' Mae arnom angen asesiad o'u cyflwr hefyd. Felly, credaf y gallwn roi sicrwydd yn y ffordd honno hefyd.

Nawr, o ran cymorth pellach i drigolion ac i'r awdurdod lleol hefyd, fel y dywedaf, mae gennym gynllun cymorth ariannol brys ar waith. Wrth weld yr effaith wirioneddol ar drigolion a busnesau eraill yr effeithiwyd arnynt yn ddiweddar gan bethau sy'n gysylltiedig â storm Bert, rwy'n credu ein bod fel Llywodraeth Cymru hefyd wedi ceisio camu i'r adwy lle gallwn helpu, yn ychwanegol at y cymorth a roddir gan yr awdurdodau lleol eu hunain. Felly, rydym yn barod. Mae arnom angen asesiad o’r effaith, ond yn bwysicaf oll, mae yna bobl ar lawr gwlad sy’n ei gwneud yn ddiogel, yn ceisio cynnal yr arolygiadau cywir, ac rwy'n gobeithio, yn ei gwneud yn ddiogel wedyn i bobl allu dychwelyd i’w cartrefi. Rwy’n deall pa mor rhwystredig yw hyn i drigolion, ond mae’r bobl iawn ar lawr gwlad yn gwneud y pethau cywir.

Ddirprwy Brif Weinidog, yn gyntaf ac yn bennaf, hoffwn fynegi fy nghydymdeimlad â thrigolion Nant Morlais a Pant yn dilyn ymddangosiad sydyn llyncdwll ger eu heiddo. O'r hyn a ddeallaf, ac ar ôl siarad â rhai o'r trigolion, roeddent yn dweud mai maint gobennydd oedd y twll i ddechrau a'i fod yn dal i chwyddo yn ei faint. Mae'n mynd i fod yn 50 troedfedd o ddyfnder a 16 troedfedd o led. Hoffwn ddiolch hefyd i staff Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful, ac fel y sonioch chi, y tîm tai am eu camau cyflym yn gwacáu ac ailgartrefu preswylwyr y 30 eiddo ar draws yr ardal.

Fel y soniodd fy nghyd-Aelod Delyth Jewell, gŵyr pob un ohonom fod y Nadolig ar y gorwel, fod 2025 rownd y gornel yn llythrennol, a'i bod yn hollbwysig felly fod y trigolion yr effeithir arnynt yn gallu dychwelyd i'w cartrefi cyn yr ŵyl. Felly, hoffwn wybod, a gwn fod fy nghyd-Aelod wedi sôn am hyn, ond a fyddwch chi'n gallu rhoi unrhyw gymorth ariannol ychwanegol i'r trigolion drwy'r cyngor ar gyfer hyn?

Deallaf fod y llyncdwll, fel y dywedoch chi'n flaenorol, wedi’i achosi gan gwlfert yn chwalu, rhywbeth roedd y cyngor, yn wir, yn ymwybodol ohono ac wedi bod yn ei fonitro ddwywaith y flwyddyn oherwydd pryderon a godwyd. Felly, fe sonioch chi y bydd asesiad yn cael ei gynnal, ac mae hynny'n hollol iawn, ond o ran monitro rheolaidd, beth yw'r cynllun? O ystyried bod yr ystad yn 35 oed, pa asesiadau y mae’r awdurdodau wedi’u gwneud, neu y byddant yn eu gwneud, o broblemau tebyg yn yr ardal? Fel y dywedais, rwy'n siŵr y gall pob un ohonom dderbyn ei bod yn ystad gymharol newydd a bod gennym lawer o rai tebyg, ac o'r oedran hwnnw'n arbennig, ledled Cymru, felly hoffwn wybod beth yw'r cynlluniau. Ac yn olaf, hoffwn wybod pa gamau unioni sy'n mynd i gael eu cymryd i atal rhagor o lyncdyllau rhag ymddangos gan achosi mwy o darfu a chan beri risg i ddiogelwch y cyhoedd yn y dyfodol. Diolch.

Diolch yn fawr, Natasha, ac os caf ddweud, o ran cyllid, mae cyllid eisoes ar gael ar gyfer pethau fel atgyweirio cwlfertau ac yn y blaen, drwy'r rhaglen rheoli risg llifogydd ac erydu arfordirol, felly gellir defnyddio hwnnw i drwsio asedau diffygiol fel cwlfertau. Ond os oes galw, oherwydd maint yr effaith, naill ai ym Merthyr Tudful neu mewn awdurdodau lleol eraill sy'n ymdopi â chanlyniadau storm Bert, rydym eisoes wedi dangos ein bod yn barod i helpu. Yr hyn sydd ei angen arnom wedyn, ac maent yn ei wneud, yw'r wybodaeth gan yr awdurdodau lleol hynny; ni fydd hi ganddynt ar unwaith, er bod gennym syniad eisoes. Ond mae angen y manylion arnom am yr effaith, o un awdurdod i'r llall, i weld a allwn gynnig unrhyw gymorth ychwanegol. 

Ac fel y dywedais, o ran trigolion a busnesau, nid busnesau yn yr achos penodol hwn, ond effeithiau ehangach storm Bert, rydym eisoes wedi dangos, lle gallwn, ein bod wedi bod yn barod i gamu i'r adwy gyda chymorth ychwanegol, gan gynnwys, er enghraifft, ar gyfer cartrefi nad oedd ganddynt yswiriant. Ond chwarae teg i gyngor Merthyr Tudful a chyngor Rhondda Cynon Taf, maent hwythau hefyd wedi camu i'r adwy gyda'u cymorth eu hunain trwy fynd i'w cronfeydd wrth gefn eu hunain.

Fe wnaethoch chi grybwyll yr ased, a gaf i eich cyfeirio yn ôl at yr ateb a roddais yn gynharach ar y gofrestr asedau? Roeddem ar y blaen yma yng Nghymru. Ni allwn atal pob ddigwyddiad o'r fath, yn enwedig lle mae gennym dywydd fel hyn a allai effeithio. Nawr nid ydym yn gwybod i sicrwydd eto fod hyn wedi digwydd o ganlyniad i storm Bert, ond ceir rhagdybiaeth fod cwymp y cwlfert a'r twll yn lledu yn gysylltiedig â phwysau'r dŵr sy'n gollwng drwy'r cwlfert hwnnw. Y peth da yw bod gennym y gronfa ddata—rydym ar y blaen gyda hyn—ond i ategu fy ateb blaenorol, mae'r gronfa ddata honno yno i fapio cyflwr asedau yn ogystal â'u lleoliad.

O ran unrhyw broblemau ehangach yn yr ardal, un o'r pethau y mae'r peirianwyr yn ei wneud yw defnyddio radar treiddiad dwfn, a all nodi unrhyw broblemau eraill a allai fodoli, fel gwagleoedd neu lyncdyllau. Felly, rwy'n siŵr na fyddant am ganiatáu i unrhyw un ddychwelyd i gartrefi a allai fod mewn perygl, ond byddant am sicrhau bod yr ardal ehangach yn ddiogel hefyd. Felly, mae angen inni adael iddynt fwrw ymlaen â'u gwaith a meddwl am y penderfyniadau cywir i dawelu meddyliau'r trigolion.

Diolch am yr atebion a roesoch hyd yma a diolch i Delyth am ofyn y cwestiwn. Ac rwy'n adleisio'r hyn a ddywedodd Natasha am y gwaith a wnaed gan swyddogion i geisio lleddfu'r hyn a ddigwyddodd. Ond mae'r hyn sydd wedi digwydd yn Pant wedi bod yn erchyll, ac rwy'n cydymdeimlo â phob teulu yr effeithiwyd arnynt. Rhaid i ddiogelwch ddod yn gyntaf, ond gobeithio bod ffordd i'r trigolion gael—. Fel y dywedoch chi, efallai y bydd rhai ohonynt yn ôl i mewn cyn y Nadolig, felly rwy'n gobeithio hynny. 

Ond nid problem ym Merthyr Tudful yn unig yw hi; mae llyncdyllau eraill yn agor mewn rhannau eraill o Gymru o ganlyniad i storm Bert. A'r domen lo yng Nghwmtyleri, gwn eich bod wedi bod yno, ond a welsoch chi hefyd y llyncdwll ger y caffi yno—caffi Pentref Tyleri? Unwaith eto, mae hynny'n peri pryder. Nid yw mor agos at dai, ond mae'n dal i beri pryder gwirioneddol, ac rwy'n ymwybodol o lyncdyllau llai eraill yn fy rhanbarth sy'n peri pryder i bobl. Y neges hollbwysig i'w dysgu o'r digwyddiadau hyn yw ei fod yn digwydd mewn sawl ardal a oedd unwaith yn ddiogel, ond nad yw'n ymddangos eu bod yn ddiogel mwyach.

Felly, y cwestiwn wedyn yw bod gwir angen diogelu'r seilwaith ar gyfer y dyfodol yn erbyn y digwyddiadau tywydd garw mwy mynych a gawn. Felly, a ydych chi'n cytuno bod angen gwneud mwy—ac mae'n ymddangos eich bod chi'n dweud hynny—a sut rydych chi'n cynllunio ar gyfer diogelu at y dyfodol? Sut rydych chi'n bwriadu edrych ar y rhwydwaith draenio a'r seilwaith, er mwyn ymdopi'n well â'r pwysau dŵr? Y cwestiwn fyddai: os cafodd y cwlfert hwn ei archwilio, a fyddai wedi cael ei nodi? Dyna un o'r cwestiynau. Os dylai fod wedi cael ei nodi, pam na chafodd? Os na chafodd ei nodi, sut y gallai hynny fod? A sut rydych chi'n defnyddio'r dechnoleg honno, y dechnoleg radar dwfn, i edrych ar hyn mewn gwirionedd? A yw hynny'n digwydd unwaith am ei fod wedi digwydd, neu a yw'n digwydd ar draws ein meysydd glo ac ar draws yr ardal? Felly, yn y bôn, pa mor aml y mae hynny'n digwydd, a sut yr awn i'r afael â'r hyn sydd o dan y ddaear, a sut y gallwn ni sicrhau nad yw hyn yn digwydd i deuluoedd eraill?

Diolch, Peredur. Awdurdodau lleol, gan fod gennym y gronfa ddata genedlaethol bellach, fel ein bod yn gwybod ble mae'r asedau—. A gall yr asedau hyn amrywio, gyda llaw, rhwng cwlfertau a phethau sy'n diogelu ein harfordir. Ceir amrywiaeth o asedau sy'n ymwneud â llifogydd a symudiad dŵr, symudiad cynyddol y cyfeintiau o ddŵr a welwn ledled Cymru. Felly, pwrpas y gronfa ddata honno, fel y soniais o'r blaen, yw monitro yn ogystal â mapio. Felly, mae angen i awdurdodau lleol fwrw ati i wneud hynny, ac maent yn gwneud hynny.

Daw'r her pan gawn ddigwyddiadau tywydd fel rydym newydd eu cael. Os yw'n wir, fel y rhagdybir, fod hyn yn gysylltiedig â dŵr yn llifo drwodd, y cyfeintiau a lifai drwy'r cwlfert, mae'n ddigon posibl na fyddai'r cwlfertau hyn neu rai eraill wedi dangos problem cyn hynny, ond cawsant eu gorlwytho. Ond dyna'n union pam y mae angen inni barhau i fonitro cyflwr yr asedau hyn yn rheolaidd, nid dim ond gwybod ble y maent.

Os caf ddweud hefyd, Peredur, mae hwn yn waith ar draws y Llywodraeth, o ran y ffordd yr ydym yn ymateb. Nid Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg yn unig, sy'n eistedd wrth fy ymyl, ond fe wnaeth fy nghyd-Aelod, Jayne Bryant—tai a llywodraeth leol—gyfarfod â'r arweinydd, i drafod hyn ymysg pethau eraill, ac effaith storm Bert, ddydd Llun, rwy'n credu. Rwyf wedi trafod hyn gydag ef yn fyr heddiw fel rhan o gyfarfod mwy gydag arweinwyr awdurdodau lleol, ac eraill hefyd. Ac rwy'n gobeithio, ar sail gwahoddiad a roddodd i mi, y byddaf yn mynd i fyny ac yn edrych ar hyn fy hun hefyd, ac yn dysgu mwy, oherwydd rwyf bob amser yn teimlo fy mod yn dysgu mwy drwy fod allan yno'n edrych arno'n uniongyrchol, a siarad â thrigolion yr effeithir arnynt, ac yn y blaen.

Felly, yr hyn rwy'n ei ddweud, serch hynny, yw bod y gwaith a wnaethom ar—roedd dechrau hyn gyda'r strategaeth genedlaethol yn 2020, a dweud, 'Mae'n rhaid inni gael y gronfa ddata hon, mae angen inni wybod ble mae'r pethau hyn, ac mae angen inni wybod beth yw eu cyflwr', wedi ein rhoi ar y sylfaen gywir nawr. Ond nid yw hynny'n golygu na fyddwn yn cael digwyddiadau fel hyn eto.

Finally, Carolyn Thomas.

Diolch, Lywydd. Nid wyf am dynnu oddi wrth yr hyn a ddigwyddodd yn Pant, ond rwy'n cofio llyncdwll yn ymddangos ger cae ysgol yng ngogledd Cymru. A phan oeddem yn gwneud gwaith cynnal a chadw priffyrdd, fe wnaethom godi plinth concrit i ac roedd gwagle oddi tano. Felly, pe bai wedi cracio, byddai wedi bod yn beryglus iawn i yrwyr. Mae angen i dirfeddianwyr a chwmnïau cyfleustodau gymryd cyfrifoldeb, gyda rhaglen gynnal cwlfertau, pibellau a ffosydd—rwyf wedi gofyn am hyn o'r blaen—ac mae angen inni gynnal i fyny'r afon. Rwy'n gwybod bod yr awdurdod lleol wedi bod yn gofyn i Gyfoeth Naturiol Cymru gynnal eu cwlfertau a'u ffosydd hefyd, ac nid ydynt wedi bod yn ymateb i'r cais hwnnw. Felly, mae'n rhaid inni sicrhau bod hynny'n digwydd.

Roeddwn eisiau gofyn i chi hefyd am y gofrestr asedau tanddaearol genedlaethol, sy'n cael ei hargymell gan Lywodraeth y DU, ac mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaethau yn ei chylch, ac mae arnom ei hangen yn bendant. Rwy'n gwybod y bydd yn dasg enfawr, ond mae angen hyn arnom, yn fwy nag erioed. Felly, roeddwn eisiau gofyn am y wybodaeth ddiweddaraf am hynny. Ond rwy'n argymell hefyd—nid wyf yn credu y gallaf ei wneud o hyn—ein bod yn mynd ag ef at ein Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith—rwy'n gwybod bod y Cadeirydd newydd fynd—ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd gyda storm Bert, ac unrhyw ddigwyddiadau llifogydd eraill, a'r hyn y gallwn wneud mwy ohono, a dod â hynny atoch chi hefyd yn y dyfodol. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae'n rhaid inni edrych arno'n iawn.

Carolyn, diolch yn fawr. Lywydd, rwy'n gyndyn i dresmasu ar raglen waith y pwyllgor, yr arferwn fod yn aelod balch ohono, ond mae'n ddigon posibl y bydd yn ddiddorol edrych ar fater asedau, lle maent ac yn y blaen. Ac rydych chi'n iawn: yn gynharach, cyfeiriais at y gronfa ddata a roddwyd ar waith eisoes yng Nghymru, sy'n mapio'r asedau llifogydd a llifogydd o'r môr, ond mae yna waith arall yn mynd rhagddo ar draws y DU ar gofrestr asedau, sy'n canolbwyntio ar y cwmnïau cyfleustodau a'u hasedau tanddaearol hefyd, sy'n rhan o'r darlun hwn. Nawr, y diweddaraf a ddeallwn—ac rydym yn ymwneud yn agos â Llywodraeth y DU ar hyn—yw mai'r bwriad yw iddo fod ar waith erbyn diwedd 2025. Felly, dyna ddarn arall o'r jig-so—mae'n dechrau dod at ei gilydd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd hynny'n ddefnyddiol i chi, ond os yw'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith am edrych ar hyn, rwy'n credu y gallai fod yn waith da.

I thank the Cabinet Secretary. The next question is from Peter Fox to the Cabinet Secretary for finance. Peter Fox. 

Lywydd, ar ôl mynd i'r afael â'r cyllid ychwanegol a ddarparwyd i Gymru gan Lywodraeth y DU yng nghyllideb yr hydref, dyrannwyd £157 miliwn i gefnogi blaenoriaethau'r Prif Weinidog yn y flwyddyn ariannol hon.  

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac fe fyddai'n ddefnyddiol cael mwy o eglurder ynghylch y £157 miliwn. Fe'i cyhoeddwyd fel pe bai'n dalp newydd o arian ddoe, ond yn amlwg, £150 miliwn dros gyfnod o sawl mis yw hwn. Ac rwy'n deall bod tua £122.5 miliwn ohono wedi'i ddyrannu, a £34.5 miliwn arall i'w wario. Fodd bynnag, rwy'n hapus i gael fy nghywiro os yw hynny wedi'i ddiweddaru.

Rwy'n nodi nad oedd cyllid ychwanegol ar gael ar gyfer gofal cymdeithasol, ffactor pwysig sy'n cyfrannu at restrau aros cynyddol y GIG y gwyddom eu bod yn tyfu allan o bob rheolaeth. Rwy'n croesawu'r £21 miliwn ar gyfer offer diagnostig, a fydd yn sicr yn ddefnyddiol, ond ni allwn ddianc rhag y ffaith pan fyddwn yn rhoi arian yn barhaus i'r GIG, nad yw'n ymddangos bod y problemau'n mynd yn llawer llai. Rwyf wedi honni bod angen asesiad trylwyr o gyllid y GIG, oherwydd, er ein bod yn gweld mwy o arian yn cael ei ddyrannu, ymddengys nad oes fawr o ddim yn gwella, o safbwynt y cyhoedd yn sicr.

Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi amlinellu eto sut y mae'r Llywodraeth yn asesu effeithiolrwydd y cyllid cynyddol a roddwch i bethau fel iechyd? A sut y gwnaethoch chi benderfynu ar y lefelau cyllid sydd eu hangen ar gyfer y dyraniadau diweddar? Ac a fyddwch chi'n defnyddio'r un broses ar gyfer y gyllideb yr wythnos nesaf?

Ddirprwy Lywydd, y £157 miliwn yw'r gyfran gyntaf o wariant y gallaf ei dyrannu o'r cyllid ychwanegol a ddaeth i Gymru ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol yng nghyllideb y Canghellor ar 30 Hydref. Bydd dyraniadau pellach i'w gwneud, a bydd y Gweinidogion portffolio perthnasol yn gwneud y cyhoeddiadau hynny.

Mae hwn yn arian y mae angen ei wario yn y flwyddyn ariannol gyfredol, felly rhan o fy asesiad yw i ba raddau y gall gwahanol benawdau gwariant amsugno arian yn ystod y misoedd sy'n weddill o'r flwyddyn ariannol hon, ac fe roddais flaenoriaeth arbennig i enghreifftiau o wariant nad oedd angen cyllid rheolaidd arno yn y flwyddyn ariannol ganlynol. Felly, mae'r ffordd y gwnaed y dyraniadau blaenoriaethol hyn wedi ei siapio gan y pwynt yn y flwyddyn y daeth yr arian ar gael, gallu gwasanaethau i wneud defnydd da ohono, a bydd yr ystyriaethau hynny'n rhan o'r cynllun a gyhoeddir ar lawr y Senedd yr wythnos nesaf. Bydd cyllideb y flwyddyn nesaf wedi ei siapio gan set ehangach o ystyriaethau.

I thank Peter Fox for tabling this question. I raised yesterday during the business statement that we just need clarity, perhaps, in terms of how this money is to be allocated. Clearly, the press release mentioned that it’s a mix of revenue and capital. It would be good to know what that breakdown is, in terms of how much is revenue and how much is capital, because as you’ve mentioned, there are four months for people to spend this money and you need an assurance that they’re able to do that. There are often challenges with capital funding in that sense.

Also, just to understand, if I can build on Peter Fox's point, in terms of how this money is to be allocated and measuring the impact, because clearly in terms of waiting times, we have seen funding going from £28 million to £50 million to £71 million in a period of just weeks, so how much money is needed to tackle waiting lists? It would be good if we could have transparency in this area.

Also, when will there be a statement that covers how exactly this money is to be spent and allocated? Because it's difficult to get that overview at the moment in seeing individual statements made by Ministers. So, is it the Welsh Government's intention to publish exactly where this funding will go and what its impact will be?

I thank Heledd Fychan for those supplementary questions.

Ar ôl imi ddarparu ar gyfer y codiadau cyflog a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU a'r symiau canlyniadol i ni yma yng Nghymru yn y flwyddyn ariannol hon, roedd modd dyrannu'r arian a oedd ar ôl i'w ddyrannu fel naill ai refeniw neu gyfalaf. Nid oedd unrhyw gyfyngiadau yn y ffordd y daeth yr arian i Gymru. Roedd hynny'n caniatáu inni gael rhwydd hynt yn hynny, ac mae'r cyhoeddiadau a wnaeth y Prif Weinidog ddoe yn gymysgedd o'r rheini. Refeniw yw'r £1 filiwn ychwanegol i'r celfyddydau yn y bôn. Cyfalaf yn bennaf yw'r £20 miliwn ar gyfer atgyweirio ysgolion a cholegau. Felly, mae cymysgedd yn hynny.

Ar restrau aros y GIG, mae £50 miliwn eisoes wedi'i ryddhau a'i gyhoeddi ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol i leihau'r rhestrau hynny. Mae gan yr holl gyllid a gyhoeddwyd ganlyniadau penodol yn gysylltiedig ag ef. Mae'r £1 filiwn ychwanegol ar gyfer y celfyddydau, er enghraifft, yn golygu y bydd 60 o sefydliadau yn cael eu hariannu drwy'r cyllid ychwanegol—nid yn unig yr £1 filiwn ond yr £1.5 miliwn sydd eisoes wedi'i gyhoeddi ar gyfer cyngor y celfyddydau yn y flwyddyn ariannol gyfredol. Bydd yr un peth yn wir am y £21 miliwn ar gyfer offer diagnostig. Bydd ffigurau penodol ar faint o weithgarwch ychwanegol mewn diagnosteg y gellir ei gynhyrchu gan y buddsoddiad hwnnw. Ond mae'r rheini i gyd yn bethau i'r Gweinidogion sy'n gwario, yn hytrach na myfi, roi cyfrif amdanynt yma. Y cyfan rwy'n ei wneud yw ceisio sicrhau bod ganddynt yr adnoddau y gellir eu darparu iddynt.

O ran y trosolwg ar y cyfan, fy mwriad fydd rhoi adroddiad ar y pecyn cyfan o fuddsoddiadau yn ystod y flwyddyn yn yr ail gyllideb atodol fel bod yr Aelodau'n gallu gweld yr holl ddyraniadau gwahanol y bu modd eu gwneud.

And finally, Laura Anne Jones.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn innau hefyd yn mynd i ofyn i chi a oedd yn rhaid gwario'r arian hwn yn ystod y tri mis nesaf, neu a fydd cyrff y sector cyhoeddus yn gallu cadw rhywfaint o'r arian yn ôl i lenwi rhai o'r bylchau sylweddol a fydd yn amlwg yn cael eu ffurfio gan y cynnydd enfawr i gyfraniadau yswiriant gwladol sy'n digwydd fis Ebrill nesaf. Neu a fydd yn rhaid iddynt aros am y gyfran nesaf yr ydych chi'n sôn amdani?

Mae'r ateb yn gyfuniad o'r ddau. Rhaid i'r arian adael cyfrif Llywodraeth Cymru yn y flwyddyn ariannol hon. Weithiau, mae'n mynd i sefydliadau sydd hefyd o dan gyfyngiadau yn y ffordd y caiff eu cyllid ei drefnu, felly mae'n rhaid iddynt ei wario yn y flwyddyn ariannol gyfredol. Bydd rhai sefydliadau yn gallu defnyddio'r arian a roddwn iddynt eleni dros gyfnod hwy o amser. Mae'n ddrwg gennyf am wneud iddo swnio'n gymhleth, ond y gwir amdani yw ei fod yn dibynnu ar drefniadau llywodraethu ariannol y sefydliadau sy'n cael eu hariannu. Ond mae'n rhaid i'r holl arian gael ei wario gan Lywodraeth Cymru yn y flwyddyn ariannol gyfredol.

Thank you, Cabinet Secretary.

Item 4 is the 90-second statements. The first statement will be by Julie Morgan.