National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn o'r Senedd. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Laura Anne Jones.

Rydym yn cydnabod pwysigrwydd cysylltu cymunedau â chyfleusterau gofal iechyd ac ysbytai allweddol. Mae nifer o wasanaethau bysiau i Ysbyty’r Faenor, a bydd Trafnidiaeth Cymru yn ceisio cysylltu ysbytai a gwasanaethau cyhoeddus allweddol eraill fel rhan o broses gynllunio'r rhwydwaith bysiau ar gyfer diwygio'r bysiau.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, pan benderfynodd Llywodraeth Lafur Cymru gau’r adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Nevill Hall yn y Fenni, cawsom addewid y byddai’n dal i fod yn hawdd i drigolion y Fenni ei gyrraedd. Yn anffodus, nid dyna a ddigwyddodd, gan nad oes llwybr bws uniongyrchol bellach o’r Fenni—rhan go helaeth o sir Fynwy a dalgylch Ysbyty’r Faenor—i’r Faenor. Ac mae'n cymryd amser go hir, gan gynnwys rhywfaint o gerdded, i gleifion neu ymwelwyr fynd i weld eu hanwyliaid, neu i gael triniaeth, gan orfodi rhai pobl nad ydynt mewn cyflwr i yrru i wneud hynny gan mai dyna'r unig ffordd sydd ganddynt o fynd i'r ysbyty. A allech chi edrych ar hynny i mi, Weinidog, a rhoi sicrwydd i fy nhrigolion y byddant, os oes angen, yn gallu cyrraedd yr ysbyty ar fws o rannau helaeth o sir Fynwy?

Wel, rwy’n ddiolchgar iawn i Laura Jones am ei chwestiwn, ac rwy’n ymwybodol o ddeiseb gyfredol sy’n galw am wasanaeth bws uniongyrchol rhwng y Fenni ac Ysbyty’r Faenor. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion edrych felly ar ddichonoldeb llwybr o’r fath, yng nghyd-destun argaeledd cyllidebau wrth gwrs, ond hefyd i weithio gyda Trafnidiaeth Cymru ar yr ymarfer mapio sy’n mynd rhagddo fel rhan o’r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol.

Weinidog, yr addewidion a wnaed gan Weinidogion Cymru pan sefydlwyd Ysbyty’r Faenor oedd y byddai’r cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus hyn ar waith i alluogi pobl ar draws y rhanbarth i gael mynediad at wasanaethau ac ymweld â pherthnasau sy’n gleifion mewnol yn Ysbyty’r Faenor. Nid yw hynny wedi’i gyflawni—nid yw wedi’i gyflawni ar ran fy etholwyr ym Mlaenau Gwent. Ac os bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud penderfyniadau sy’n arwain at ganoli gwasanaethau a symud gwasanaethau ymhellach oddi wrth bobl, rwy'n credu bod gan Weinidogion Cymru gyfrifoldeb absoliwt i sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi'n cytuno â mi y byddai gwasanaeth Fflecsi ym Mlaenau’r Cymoedd yn wasanaeth y gellid ei ddarparu gan Lywodraeth Cymru i alluogi pobl sy’n byw ym Mlaenau Gwent i gael mynediad at wasanaethau yn Ysbyty’r Faenor ac i ymweld â pherthnasau tra'u bod yn gleifion mewnol yn Ysbyty’r Faenor?

Gallai hynny’n wir fod yn ateb, a dyna pam ein bod wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru am gyfleoedd adolygu i wella cysylltiadau bws uniongyrchol â safleoedd ysbytai allweddol, fel y Faenor, yn rhan o'r gwaith cynllunio bysiau rhanbarthol. Credaf ei bod yn bwysig ei fesur hefyd o ran y cymorth a ddarparwyd ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus i ac o’r Faenor. Cafwyd cynllun peilot lle câi cleifion a’u hymwelwyr eu cludo o Bont-y-pŵl a Threcelyn a Choed-duon, mewn partneriaeth â Stagecoach. Nawr, ni pharhaodd y cynllun peilot hwnnw, yn anffodus, am nad oedd Stagecoach yn ystyried ei fod yn fasnachol hyfyw, ac oherwydd bod y defnydd gan deithwyr yn gymharol isel. Nawr, o ran yr atebion posibl ar gyfer Blaenau Gwent, nid gwasanaeth Fflecsi yn unig a allai fod yn ateb posibl; mae meysydd gweithgarwch eraill yr ydym yn bwriadu eu cyflwyno ledled Cymru, a allai fod yn berthnasol i Flaenau Gwent, gan gynnwys trafnidiaeth Fflecsi a chymunedol, yn ogystal â gwasanaethau drws i ddrws y gallai cleifion fod yn gymwys ar eu cyfer.

 phleser. Mae'r buddsoddiad o £70 miliwn i uwchraddio rheilffordd Glynebwy wedi dyblu amlder y gwasanaethau ac wedi cyflwyno gwasanaethau uniongyrchol i Gasnewydd. Gwnaed 40,000 o deithiau ychwanegol yn ystod hanner cyntaf eleni, ac edrychaf ymlaen at weld mwy o bobl yn defnyddio’r gwasanaeth hwn yn ddyddiol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, rwy’n berchennog balch ar gerdyn teithio rhatach Trafnidiaeth Cymru, ac rwyf wedi bod yn gwneud defnydd gwych o’r cerdyn hwn. Nawr, pe bawn i'n rhedeg i Lynebwy a dal y trên sy'n gadael mewn oddeutu 10 eiliad, ni allwn ei ddefnyddio ar y trên i Gasnewydd, ond pe bawn i'n aros hanner awr ac yn dal trên 14:05, yna gallwn ddefnyddio'r cerdyn teithio rhatach. Pe bawn yn aros hanner awr arall, ni allwn ddefnyddio'r cerdyn teithio rhatach, ond gallwn ddefnyddio'r cerdyn teithio rhatach hanner awr yn ddiweddarach. Nawr, carwn awgrymu, Ysgrifennydd y Cabinet, nad dyna'r ffordd orau o redeg rheilffordd, a charwn awgrymu nad dyna'r ffordd orau o redeg cynllun cerdyn teithio rhatach ychwaith. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n bryd sicrhau bod y cerdyn rhatach ar gael ar yr holl wasanaethau ar reilffordd cwm Ebwy, i sicrhau bod fy etholwyr i, ac eraill, yn gallu defnyddio eu cerdyn teithio rhatach ar yr holl wasanaethau ar y rheilffordd newydd hon, y mae pob un ohonom yn edrych ymlaen at ei defnyddio.

Wel, buaswn yn mwynhau gweld yr Aelod yn rhedeg i Lynebwy i ddal y trên—rwy'n siŵr y gallai wneud hynny. Edrychwch, hoffwn ddiolch i'r Aelod am godi'r mater hwn, ac rwyf wedi siarad ag ef yn breifat yn ei gylch. Rwyf eisoes wedi ei godi gyda Trafnidiaeth Cymru, sy’n mynd i’r afael nid yn unig ag anghysondebau gyda’r cynllun teithio rhatach, ond anghysondebau hefyd gyda phrisiau siwrneiau ar draws y rhwydwaith, sydd wedi’u hetifeddu gan Trafnidiaeth Cymru. Fel y gŵyr yr Aelod, nid Trafnidiaeth Cymru sydd wedi creu'r problemau hyn. Mae Trafnidiaeth Cymru yno i ddatrys y broblem, ac rwy'n gobeithio y gallant wneud hynny.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A gaf i eilio'r dymuniad gan yr Aelod o'r Senedd dros Flaenau Gwent, a dweud bod angen cynnal adolygiad o bris a chost tocynnau, yn enwedig mewn perthynas â'r mater a godwyd gan yr Aelod o'r Senedd dros Flaenau Gwent, ond hefyd yr hyn rwyf ar fin ei ddweud? Er bod pob un ohonom, wrth gwrs, yn croesawu agor y rheilffordd newydd rhwng Glynebwy a Chasnewydd—. Mae'n amlwg fod y prosiect wedi dwyn ffrwyth oherwydd cyllid gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU—[Torri ar draws.] Mae'n bwynt nad yw'n cael ei wneud yn ddigon aml. A wnewch chi ymuno â mi i groesawu’r ffaith bod tocyn dwyffordd undydd o Lynebwy i Gasnewydd yn costio £8.70? Fodd bynnag, mae tocyn dwyffordd undydd o'r Fenni i Gasnewydd yn costio £13.20. Mae'r ddwy daith bron yn union yr un hyd, yn cael eu rhedeg gan yr un gweithredwr trenau, ac eto mae trigolion un dref yn talu £5.50 yn fwy y dydd i deithio na thrigolion y llall. A allwch chi egluro pam, os gwelwch yn dda? Diolch.

Lywydd, credaf fod angen briff technegol i’r Aelodau ar y mater cymhleth hwn, gan fod Trafnidiaeth Cymru wedi etifeddu mater anghysondebau prisiau siwrneiau gan Trenau Arriva Cymru—yn ogystal â’r materion sy'n ymwneud â’r cynllun tocynnau teithio rhatach. Felly, yn gryno, i egluro i'r Aelodau am linellau craidd y Cymoedd, cyflwynodd Trenau Arriva Cymru y disgownt o draean fel penderfyniad masnachol. Penderfyniad masnachol oedd hwnnw—nid oedd yn berthnasol i’r cymhorthdal ​​a ddarparwyd. Yna, cafodd ei gynnwys yng nghontract Trafnidiaeth Cymru, gan y byddai'n anodd iawn diddymu’r math hwnnw o fesur, fel y gall yr Aelodau ddychmygu, rwy’n siŵr. Rwy’n wynebu galwadau o bob rhan o Gymru i gyflwyno cynlluniau tebyg ym mhobman. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol, yn gyntaf oll, ein bod yn edrych ar yr anghysondeb mewn prisiau siwrneiau, sy'n rhywbeth y mae Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn ei wneud ers dod yn gyfrifol am y rhwydwaith, a’n bod hefyd yn cael golwg fwy hirdymor ar sut y gellir defnyddio tocynnau bws rhatach mewn perthynas ag amcan Llywodraeth Cymru o gael un rhwydwaith, un amserlen, un tocyn. Nid wyf am ruthro i mewn i hyn; credaf ei bod yn gwbl hanfodol fod gennym ateb cynaliadwy—ac mae hyn yn rhywbeth y gweithiodd fy rhagflaenydd yn galed arno—i sicrhau bod gennym un rhwydwaith, un amserlen, un tocyn sy'n berthnasol i Gymru gyfan.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Natasha Asghar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fel y gwyddoch, anaml y bydd y Senedd yn pleidleisio'n unfrydol ar unrhyw bwnc penodol. Fodd bynnag, pan ddaw'n fater o gyllid teg yn sgil HS2, mae'n rhywbeth y mae pob un ohonom wedi cytuno arno, fod oddeutu £4 biliwn yn ddyledus i Gymru o gyllid canlyniadol yn sgil HS2. Fodd bynnag, cadarnhawyd yn ddiweddar gan Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, ac fe'i cefnogwyd gan Lywodraeth Cymru, mai £350 miliwn yw’r ffigur y mae Llafur yn credu sy’n ddyledus ar hyn o bryd, ffigur a eglurwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yr wythnos diwethaf fel un a gyfrifwyd drwy 'arian sydd eisoes wedi'i wario' ar y prosiect gan Lywodraeth y DU. Ond mae'n rhaid peidio â chyfyngu'r arian a gaiff Cymru i £350 miliwn; mae'n rhaid inni barhau i gael y cyllid wrth iddo gael ei wario, i ddiwallu anghenion hirdymor ein gwlad. Hyd y gwelwn o straeon newyddion diweddar, methodd y Prif Weinidog gael ymrwymiad gan Syr Keir y penwythnos diwethaf y byddai Cymru’n cael ei chyfran deg o gyllid. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, beth yn union yw budd cael dwy Lywodraeth Lafur yn gweithio gyda’i gilydd ar hyn o bryd, fel yr addawyd i ni, a sut y byddwch chi'n defnyddio eich rôl i bwyso am yr arian hwn y mae ei angen yn fawr ar Gymru? Diolch.

Wel, mae nifer o enghreifftiau y gallwn dynnu sylw atynt o Lywodraethau Llafur yn cydweithio er budd y bobl yr ydym yn eu gwasanaethu. Fel Ysgrifennydd y Cabinet dros ogledd Cymru, hoffwn dynnu sylw yn gyntaf oll, mae'n debyg, at y cyhoeddiad y bydd 50 y cant yn rhagor o wasanaethau trên ar draws gogledd Cymru yn 2026 o ganlyniad i benderfyniadau a wnaed ar y cyd gan Weinidogion yma ac yn San Steffan. Mae hwnnw’n gynnydd enfawr—y mwyaf y gallaf ei gofio yn y gogledd.

Ar HS2, nid wyf yn credu bod ein safbwynt wedi newid—nid yw wedi newid. Mae’r Gweinidog cyllid presennol a’r Gweinidog cyllid blaenorol ill dau wedi amlinellu pam y mae £350 miliwn yn ffigur a briodolir i gyllid canlyniadol yn sgil HS2. Ond mae canolbwyntio’n gyfan gwbl ar £350 miliwn yn mentro colli’r wobr fwy, sef llif o welliannau a allai fod yn werth llawer mwy. Ac rwy’n canolbwyntio'n fawr ar ddatblygu llif o welliannau y cytunwyd arnynt ar y cyd drwy fwrdd Cymru i sicrhau ein bod yn cael gwelliannau ledled Cymru i'r seilwaith rheilffyrdd. Rwy'n falch o ddweud y byddwn yn cyfarfod y mis nesaf fel bwrdd rheilffyrdd Cymru. Bydd gweinidogion o Lywodraeth y DU a minnau'n cytuno ar y llif o welliannau, ac yna, pan gaiff y ddeddfwriaeth ei phasio yn San Steffan, bydd Great British Railways yn cael ei sefydlu. A thrwy Great British Railways ac uned Cymru, a fydd yn rhan ganolog o'r sefydliad hwnnw, bydd gennym reolaeth dros ariannu gwelliannau i rwydwaith Cymru. A chredaf y bydd hynny’n newid sylfaenol o'n sefyllfa ar hyn o bryd.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet, ac edrychaf ymlaen at y diweddariadau hynny wrth i amser fynd heibio.

Yr wythnos diwethaf, clywsom y newyddion cyffrous fod cwmni o Gymru wedi gwneud cynnydd sylweddol gyda datrysiad arloesol newydd i fynd i’r afael â gwefru cerbydau trydan y tu allan i dai teras. I unrhyw un na welodd y pennawd, mae Charge Gully o Abertawe wedi datblygu technoleg sy’n galluogi perchnogion cerbydau trydan i redeg ceblau gwefru yn ddiogel o’u cartrefi i’w cerbydau heb rwystro cerddwyr, gyda’r ceblau bellach yn gallu cael eu gosod o dan y ddaear o fewn y palmant ei hun. Bydd hyn yn gwneud gwahaniaeth enfawr, yn enwedig i bobl na allant wefru eu cerbydau trydan y tu allan i'w cartrefi oherwydd gofod cyfyngedig, gan fod oddeutu 27 y cant o dai yng Nghymru yn dai teras ac mae trigolion yn aml yn wynebu’r broblem hon. Mae Charge Gully yn cynnig ffordd ddiogel, saff a rhatach o wefru cerbydau trydan, gyda phobl nad ydynt yn gallu gwefru eu cerbydau trydan gartref yn gwario £1,000 y flwyddyn yn ychwanegol ar gyfartaledd. Gyda’r dechnoleg newydd gyffrous hon i’w chyflwyno mewn treialon ledled Cymru, Ysgrifennydd y Cabinet, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fanteisio ar y mathau hyn o ddatblygiadau arloesol ledled Cymru? Diolch.

Wel, a gaf i ddiolch i Natasha Asghar am ei chwestiwn? Mae gennyf ddiddordeb aruthrol mewn technolegau newydd a datblygol, yn enwedig mewn perthynas â cherbydau trydan. Yn ddiweddar, cefais fy synnu wrth ddarllen nid yn unig am yr enghraifft o Abertawe ond hefyd am ymdrechion Toyota, sydd â ffatri weithgynhyrchu fawr yng Nghymru, a’u dyheadau i gynhyrchu cerbydau â batris cyflwr solet sych o 2028 ymlaen. Gallai hynny fod o fudd enfawr nid yn unig yn amgylcheddol, ond hefyd o ran cwmpas teithiau ac amseroedd gwefru. Credaf y gallai arwain at gwmpas teithio o hyd at 800 neu 900 milltir cyn gorfod ailwefru, a fyddai'n anhygoel ac yn cael gwared ar unrhyw bryder sydd gan fodurwyr ynghylch pellter teithio cyn ailwefru. Ond mae gennyf gryn ddiddordeb hefyd ym mhotensial yr arloesedd y mae’r Aelod wedi tynnu sylw ato i fynd i’r afael â rhai o’r diffygion sy'n bodoli ar hyn o bryd o ran gwefru cerbydau trydan. Ac rydym yn awyddus i weithio gydag unrhyw arloeswyr, gyda sefydliadau ymchwil, yn enwedig gyda'r farchnad, gan y credaf mai'r farchnad sydd â'r arloesedd a'r creadigrwydd i ddatrys y math o broblemau y mae'r Aelod wedi'u nodi.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Credaf ei bod yn deg dweud bod gorllewin Cymru yn aml yn cael ei ddad-flaenoriaethu mewn perthynas â phrosiectau trafnidiaeth, yn enwedig, ac efallai oherwydd natur wledig yr ardal a’i chyfansoddiad daearyddol llai poblog. Fodd bynnag, nid yw hyn yn esgus dros rwydweithiau trafnidiaeth gwael. Ac os ydych chi eisiau i drafnidiaeth, neu drafnidiaeth gyhoeddus, fod yn ddewis amgen gwirioneddol hyfyw yn lle ceir, mae'n rhaid adlewyrchu hyn mewn buddsoddiadau rhwydwaith ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, yng ngorllewin Cymru, mae prinder difrifol o gerbydau trên ar hyn o bryd, ac mae traciau sengl yn dal i gael eu defnyddio ar rai o'r prif reilffyrdd. Er enghraifft, mae trên dau gerbyd yn rhedeg rhwng Caerdydd Canolog ac Aberdaugleddau, sy’n cymryd oddeutu tair awr, ac mae’n rhaid i unrhyw un sy’n teithio ar adegau prysur yn rheolaidd sefyll am ran sylweddol o’r daith o leiaf. Fodd bynnag, ni chyfeiriodd eich datganiad diweddar ar y rheilffyrdd at orllewin Cymru unwaith, er iddo grybwyll cysylltiadau gwael rhwng gogledd Cymru a Llundain, er bod gorllewin Cymru, ymhlith llawer o ddiffygion trafnidiaeth eraill, yn cael trafferth gyda’r un broblem yn union. Mae hyd yn oed yr AS Llafur newydd wedi bod yn beirniadu’r cysylltiadau rhwng sir Benfro a Llundain, gan iddo gael ei orfodi wrth deithio ar yr union lwybr hwn i ddod oddi ar y trên ym Mhort Talbot a defnyddio ei gar, y dywedodd 'na ddylai fod yn rhaid iddo ddibynnu arno'. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau rydych chi'n eu cael gyda Llywodraeth y DU a gweithredwyr rheilffyrdd ynglŷn â chynyddu nifer y cerbydau a chysylltedd rhwng gorllewin Cymru, Caerdydd a thu hwnt i sicrhau nad yw trigolion yn cael eu hynysu a thwristiaid yn cael eu perswadio rhag dod i Gymru? Diolch.

Wel, a gaf i roi sicrwydd i'r Aelod, yn gyntaf oll, fod gorllewin Cymru yn rhan fawr iawn o'n hystyriaethau wrth flaenoriaethu arloesedd mewn trafnidiaeth gyhoeddus, gan gynnwys, yn hollbwysig, masnachfreinio bysiau? De-orllewin Cymru yw'r ardal gyntaf lle bydd gwasanaethau bysiau'n cael eu masnachfreinio, a chredaf fod hynny’n dangos ein hymrwymiad i’r rhanbarth.

O ran cerbydau trenau, pan ddaeth y contract o ddwylo Trenau Arriva Cymru ac i'n dwylo ninnau yn 2018, mae'n ffaith ddiddorol i ni etifeddu 270 o gerbydau trên, ac erbyn diwedd y flwyddyn nesaf, drwy fuddsoddiad o £800 miliwn, bydd gennym 484 o gerbydau. Byddwn yn mynd o fod ag un o'r fflydoedd hynaf i fod ag un o'r fflydoedd mwyaf newydd yn unrhyw le ym Mhrydain, a bydd hynny o fudd i bob rhan o Gymru.

Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths. 

Diolch yn fawr. Ysgrifennydd y Cabinet, rydym wedi clywed yn ddiweddar gan eich swyddog cyfatebol yn San Steffan, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth, Louise Haigh. Dywedodd fod y rheilffordd HS2 yn debygol iawn o ymestyn i Euston Llundain ac na fyddai'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl pe bai'r llwybr cyflym yn dod i ben ymhellach na hynny o ganol Llundain. Ym mis Mawrth 2023, amcangyfrifwyd y byddai’r darn hwn o’r rheilffordd yn costio oddeutu £5 biliwn. Yr hyn nad yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl, Ysgrifennydd y Cabinet, yw y bydd y gwariant hwn yn Llundain yn arwain at gyllid ychwanegol i'r Alban a Gogledd Iwerddon, ond nid i Gymru. Gwn eich bod yn cytuno, Ysgrifennydd y Cabinet, fod hwn yn gyllid annheg i Gymru mewn perthynas â HS2. Rydym wedi clywed hynny, rydym wedi siarad am hynny, ac mae Natasha newydd fod yn siarad am y consensws yn y lle hwn ynghylch hynny. A fyddwch chi'n cysylltu ag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i alw ar y Trysorlys i sicrhau y defnyddir rhywfaint o synnwyr cyffredin ac y byddwn yn cael y cyllid canlyniadol yn sgil y darn hwnnw?

Credaf fod yr Aelod yn codi pwynt pwysig am hyfywedd HS2 a'r synnwyr cyffredin neu ddiffyg synnwyr cyffredin yn ei gylch. Mae hanes HS2 yn mynd yn ôl i'r adeg pan oedd ystyriaeth yn cael ei rhoi i gynyddu nifer yr hediadau o feysydd awyr. Roedd nifer yr hediadau rhwng Manceinion a Heathrow, yn arbennig, yn peri pryder, yn bennaf oherwydd yr effaith amgylcheddol. Felly, pan oeddent yn ystyried cyflwyno rhedfeydd ychwanegol, cynigiwyd HS2 fel ateb i hynny. Felly, yn wreiddiol, roedd yn mynd i ymestyn i Faes Awyr Manceinion er mwyn osgoi’r angen am deithiau o Fanceinion i Lundain mewn awyren. Yna, fe chwyddodd. Daeth yn brosiect mwy o faint a mwy mawreddog, ac yn y pen draw, o dan y Llywodraeth flaenorol, fe chwalodd o dan ei bwysau ei hun.

Yr hyn y credaf y mae’r Ysgrifennydd Gwladol newydd dros drafnidiaeth yn ei wneud yw defnyddio synnwyr cyffredin. Yn yr un modd, serch hynny, mae angen i ni ddefnyddio synnwyr cyffredin o ran y cyllid canlyniadol a'i ailddosbarthiad fel prosiect i Loegr yn unig. Dyna pam ein bod wedi dweud yn glir iawn yn ein trafodaethau â chymheiriaid yn Llywodraeth y DU ein bod yn credu bod cyllid canlyniadol yn ddyledus. Ond rwy'n dweud eto fod yn rhaid inni fod yn fwy uchelgeisiol na chael £350 miliwn yn unig. Mae angen inni sicrhau, dros y tymor hir, ein bod yn cael buddsoddiad yn ein rhwydwaith rheilffyrdd sy’n codi ei safon i'r hyn yr ydym yn ei haeddu ac y dylem ei ddisgwyl yng Nghymru, y math o safon a welwn mewn rhannau eraill o’r DU a rhannau eraill o Ewrop.

Nid wyf yn siŵr a ydych chi'n cytuno y dylem gael y cyllid hwnnw hefyd. Cytunaf â chi ar hynny, ond mae £350 miliwn yn wahanol iawn i £5 biliwn neu £4 biliwn, a dychmygu beth y gallai hynny ei wneud i helpu i unioni'r hanes o danfuddsoddi yn ein rhwydwaith rheilffyrdd ein hunain. Gyda’ch partneriaeth newydd gyda Great British Railways a’r hyn a gyhoeddwyd gennych yn ddiweddar, a’r hanes o danariannu ein system reilffyrdd, a ydych chi'n cytuno â mi y dylid datganoli’r rheilffyrdd yn llawn i Gymru, fel bod gennym reolaeth? Ond pa fecanweithiau y gellid eu rhoi ar waith i sicrhau nad yw’r hanes o danfuddsoddi yn rhwymedigaeth y byddai’n rhaid i ni ei hysgwyddo? Sut rydych chi'n gweithio gyda’ch ffrindiau sydd mewn grym yn Llundain i sicrhau, os ydych chi'n cytuno y dylem ddatganoli'r rheilffyrdd, y dylent fod yn addas i'r diben heddiw, yn hytrach na rhywbeth nad yw’n gweithio?

Credaf fod Peredur yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â sicrhau, pan fyddwch yn cymryd perchnogaeth ar rywbeth, ei fod mewn cyflwr da. Rwyf wedi cymharu’r rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru â hen gar. At ei gilydd, mae bron bob amser yn rhatach prynu hen gar sydd wedi'i atgyweirio'n llawn nag un sydd angen ei atgyweirio, yn enwedig car gwerthfawr. Yn yr un modd, mae'n llawer gwell mabwysiadu rhwydwaith rheilffordd pan fydd wedi'i atgyweirio'n llawn. Yr hyn rydym yn ei gynnig gyda Great British Railways ac uned fusnes Cymru a fydd yn rhan ganolog ohono yw’r gallu i gael rheolaeth dros welliannau heb fod â’r berchnogaeth ar y dechrau, o reidrwydd. Oherwydd ni fyddai’r berchnogaeth ar y dechrau yn ased, yn fy marn i, byddai’n rhwymedigaeth. Mae angen inni ystyried datganoli’r seilwaith rheilffyrdd yn rhan o broses, ac mae’r broses yn dechrau drwy gael y llif o welliannau, y buddsoddiad sydd ei angen, a thros amser, adeiladu’r rhwydwaith i safon yr unfed ganrif ar hugain, a throsglwyddo perchnogaeth ar y pwynt hwnnw.

Rydych chi'n sôn am safon yr unfed ganrif ar hugain; a ydym yn mynd i orfod aros tan yr ail ganrif ar hugain i hynny ddigwydd? Byddai'n werth gwybod pa fath o amserlenni rydych chi'n eu hystyried a pha fath o sgyrsiau rydych chi'n eu cael ynghylch hynny.

Hanfodion system drafnidiaeth gyhoeddus, yn fy marn i, yw bod angen iddi fod yn ddibynadwy, mae angen iddi fod yn rheolaidd, mae angen iddi fod yn amserol, ac mae angen iddi gael prisiau rhesymol. Mae llai na 4 y cant o’n rheilffyrdd wedi’u trydaneiddio, ni allwch fynd o Aberystwyth i Gaerdydd ar y trên heb fynd i mewn i Loegr, ac rydym wedi amcangyfrif ein bod wedi colli 10 y cant i 15 y cant o wasanaethau bysiau. Mae sawl enghraifft arall o sut y mae rhwydweithiau trafnidiaeth yn methu ledled Cymru. Yn y cyfamser, mae cost gwasanaethau bysiau a threnau yn parhau i godi.

Gan fynd yn ôl at y cwestiwn gwreiddiol ac a ddylem gael cyllid canlyniadol Barnett o’r £5 biliwn o wariant amcangyfrifedig ar y darn hwnnw yn Llundain, a fyddech chi'n dadlau dros wario unrhyw gyllid canlyniadol a ddaw yn sgil HS2 neu unrhyw rwydwaith rheilffyrdd ar y rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru?

Mae hwn yn gwestiwn gwirioneddol ddiddorol arall, gan ei fod yn mynd at wraidd datganoli a’r penderfyniadau a wneir yng Nghymru ar gyfer Cymru. Rydych chi'n tynnu sylw at yr union ffaith, pan gawn gyllid canlyniadol ar gyfer pa bynnag bortffolio, nad yw'r arian hwnnw o reidrwydd yn cael ei wario wedyn at y diben hwnnw. Mater i Lywodraeth Cymru yn gyfunol fyddai penderfynu sut y byddai cyllid canlyniadol yn sgil HS2 yn cael ei fuddsoddi yng Nghymru. Ni allwn sefyll yma heddiw a gwarantu y byddai pob ceiniog o'r £350 miliwn o gyllid canlyniadol yn mynd ar drafnidiaeth gyhoeddus neu ar y rheilffyrdd yn benodol.

Yr hyn sy’n hanfodol bwysig felly yn fy marn i yw ein bod yn cadw ein llygaid ar y wobr fwy, sef y llif o fuddsoddiad ychwanegol mewn rheilffyrdd y byddwn yn cytuno arni gyda chymheiriaid yn San Steffan. Rwy’n obeithiol, o ganlyniad i gael llif uchelgeisiol o fuddsoddiad, y byddwn yn sicrhau mwy o welliannau nag a welsom yn yr 20 mlynedd diwethaf ar y seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru.

Ond ar y pwynt ynghylch pam fod pobl yn teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus, rydych chi'n llygad eich lle, dibynadwyedd yw'r prif ffactor. Dyna pam ein bod wedi gweld cynnydd enfawr yn nifer y teithwyr sy’n defnyddio gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru, oherwydd y gwelliannau anhygoel o ran dibynadwyedd a phrydlondeb. Yn y pen draw, mae hynny wedi arwain at gynnydd sylweddol iawn i lefelau boddhad cwsmeriaid. Credaf y dylid croesawu hynny ar bob ochr i’r Siambr.

Rydym yn parhau i fuddsoddi’n drwm yn rhwydwaith bysiau TrawsCymru i gydnabod y rôl allweddol y mae’r gwasanaethau hyn yn ei chwarae yn darparu cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus strategol ledled Cymru. Mae Trafnidiaeth Cymru yn cynnal adolygiad strategol a fydd yn archwilio effeithiolrwydd gwasanaethau presennol a chyfleoedd ar gyfer gwelliannau pellach.

Diolch yn fawr iawn i’r Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb yna. Byddwch chi yn ymwybodol fod y newidiadau i’r T3, er enghraifft, wedi bod mewn grym rŵan ers tua blwyddyn. Ac yn y flwyddyn ers i’r T3 newid ei amserlen, does dim amheuaeth fod ansawdd bywyd nifer fawr o bobl, o Lanuwchllyn i Gorwen, wedi dirywio yn sylweddol. Mewn gwirionedd, dwi’n gorfod rhoi lifft yn aml iawn i bobl pan dwi’n eu gweld nhw yn y Bala, nôl adre o apwyntiad efo’r meddyg neu o’u gwaith neu o siopa, oherwydd eu bod nhw’n methu â dal y bws neu’n gorfod aros oriau tan y bws nesaf—heb sôn am ddyddiau Sul, pan nad oes yna fws o gwbl. Yn Llanuwchllyn, mae yna bobl oedrannus yn cael eu gadael i ffwrdd ar y briffordd ac yn gorfod cerdded milltir bron i’w cartref nhw, sydd yn afresymol i rywun efo problemau symudedd a phobl mewn oedran, fel dwi’n siŵr y byddech chi'n cytuno. Mae yna bobl ifanc bellach yn methu â mynd i glybiau chwaraeon ar ôl ysgol oherwydd nad ydy'r bws yn caniatáu iddyn nhw wneud hynny, neu eu bod nhw'n ddibynnol ar lifftiau preifat, sydd yn golygu bod defnydd car preifat a defnydd o losgi tanwydd yn cynyddu ac yn gwneud drwg i'r amgylchedd. Felly, mae'n amlwg—

Cwestiwn, os gwelwch yn dda, Mabon ap Gwynfor.

Mi ddof i at y cwestiwn—diolch, Llywydd. Mae'n amlwg, felly, fod hyn wedi methu ac mae angen asesiad. Felly, a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ddod draw i Landderfel a Llanuwchllyn efo fi i weld hyn, a sicrhau bod y bws yn cael ei adfer ar gyfer yr hen lwybr?

A gaf i ddiolch i Mabon ap Gwynfor am godi’r cwestiwn hanfodol bwysig hwn i gynifer o gymunedau, nid yn unig yn ei etholaeth ef, ond y tu hwnt? Hoffwn ddatgan buddiant yn y cwestiwn am fod y gwasanaeth T3 hefyd yn rhedeg drwy fy etholaeth yn Ne Clwyd, felly rwy’n ymwybodol iawn o’r anfodlonrwydd â’r newidiadau a wnaed i’r amserlen a’r materion dibynadwyedd y bu’n rhaid i ormod o deithwyr eu hwynebu. Hoffwn ymweld ag etholaeth yr Aelod gydag ef i edrych ar yr hyn sydd wedi digwydd ers i lwybr y T3 gael ei addasu, a gallaf roi sicrwydd iddo fy mod wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru edrych eto ar y llwybr, fel rhan o'r adolygiad strategol ehangach y maent yn ei gynnal o'r rhwydwaith cyfan. Bydd yn golygu ymgynghori pellach yn y misoedd nesaf, a bydd hynny cyn cytuno ar unrhyw newidiadau i’r amserlen neu newidiadau i lwybrau. A byddaf yn sicrhau bod Trafnidiaeth Cymru yn cysylltu â'r holl Aelodau sydd â diddordeb yng ngwasanaeth T3 fel y gallant leisio'u barn.

Ysgrifennydd y Cabinet, bws trydan sy’n rhedeg o Gaerfyrddin i Aberystwyth yw'r bws T1. Mae'n cychwyn ei daith o faes y sioe, lle mae'n gwefru ei fatris, yna'n mynd i mewn i Gaerfyrddin i gasglu ei deithwyr cyntaf. Ond nid yw'r gwasanaeth parcio a theithio ar faes y sioe yng Nghaerfyrddin, a oedd yn caniatáu i gwsmeriaid barcio ar faes y sioe a chael mynediad ar fws i ganol y dref, yn bodoli mwyach. Mae'r bws yn parhau i deithio ar hyd y llwybr hwnnw, ac eto nid yw'n caniatáu i deithwyr deithio rhwng maes y sioe a Heol Awst. Mae hyn yn dipyn o anomaledd, yn enwedig pan ydym yn hyrwyddo mwy a mwy o ddefnydd o'r gwasanaethau bws. A gaf i ofyn ichi siarad â TrawsCymru i weld pam y mae hyn yn digwydd? Oni allwn gludo cwsmeriaid ar y bws o faes y sioe, fel y gallant deithio i dref Caerfyrddin, i Heol Awst, neu ymlaen i Aberystwyth, os ydynt yn dymuno?

Rwy’n ddiolchgar iawn i Sam Kurtz am godi’r mater hwn. Gallaf roi sicrwydd iddo y byddaf yn gofyn i swyddogion a Trafnidiaeth Cymru archwilio’r broblem benodol hon.

Mae Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 yn gosod dyletswyddau ar awdurdodau lleol i asesu addasrwydd cludiant i ddysgwyr. Ar gyfer 2024-25, rydym wedi dyrannu dros £6 miliwn i awdurdodau lleol o’n grant Llwybrau Diogel mewn Cymunedau ar gyfer cynlluniau sydd wedi’u hanelu’n benodol at wella amodau cerdded, olwyno a beicio i’r ysgol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn ymwybodol, gyda’r Mesur teithio gan ddysgwyr, fod yna obaith wedi bod o weld y cynnig yn cael ei adolygu a'i wella. Mae wedi arwain at y ffaith bod llawer o awdurdodau lleol bellach yn newid y cymhwystra i gael cludiant am ddim rhwng y cartref a'r ysgol. Os edrychwch ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, mae'r cyngor wedi penderfynu alinio'r pellter cymhwystra â chanllawiau Llywodraeth Cymru—o 2 filltir i 3 milltir. Bydd protest ym Mhontypridd, wedi'i threfnu gan rieni o bob rhan o Rondda Cynon Taf, ddydd Sadwrn nesaf, am eu bod yn pryderu bod disgyblion ysgolion uwchradd sy'n byw ychydig o dan y trothwy 3 milltir bellach yn wynebu gorfod cerdded am dros awr, neu orfod talu am ddau fws cyhoeddus, i gyrraedd yr ysgol. Mae llawer o'r llwybrau hyn heb eu goleuo ac yn anniogel, yn enwedig wrth iddi ddod yn aeaf pan fydd y dyddiau'n dywyllach ac yn oerach. Nid yw pethau wedi newid, er i’r mater hwn gael ei godi droeon. Mae mwy o bobl ifanc yn fy rhanbarth i yn ei chael hi’n fwyfwy anodd cyrraedd yr ysgol, neu'n colli ysgol am nad oes bysiau neu am na allant fforddio pris tocyn. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gymryd y camau angenrheidiol o'r diwedd i fynd i’r afael â’r mater hwn a sicrhau bod gan bob disgybl lwybr diogel, hygyrch a fforddiadwy i gyrraedd yr ysgol?

A gaf i ddiolch i Heledd Fychan am ei chwestiwn? Rwy’n ystyried cynnig dadl yn ystod amser y Llywodraeth ar y pwnc pwysig hwn. Mae’n cael ei godi ar sawl achlysur yn y Siambr, a chredaf ei fod yn haeddu dadl bellach, os byddai’r Aelodau’n cytuno. Diolch. Credaf ei bod yn bwysig tynnu sylw at y ffaith mai cynghorau sy’n talu am ddarpariaeth trafnidiaeth drwy’r grant cynnal refeniw. Credaf fod penderfyniadau awdurdodau lleol yn ddiweddar yn dangos o ddifrif cymaint o bwysau sydd ar eu cyllid, yn enwedig pan fo meysydd gwasanaeth fel gofal cymdeithasol yn gwasgu i'r fath raddau. Felly, rwy'n cydymdeimlo gydag awdurdodau lleol a'r penderfyniadau anodd y maent yn gorfod eu gwneud.

Nawr, ni fyddai lleihau’r trothwy milltiredd o reidrwydd yn datrys llawer o’r problemau y mae Aelodau wedi’u codi mewn perthynas â’r mater hwn, gan fod heriau strwythurol y mae cludiant i ddysgwyr yn eu hwynebu, gan gynnwys diffyg gweithredwyr, a'r diffyg seilwaith mewn ysgolion ac o’u cwmpas hefyd i ymdopi â'r bysiau ychwanegol y byddai eu hangen. Ac wrth gwrs, byddai angen swm sylweddol o arian i fynd i'r afael â'r broblem.

Rydym yn bwrw ymlaen ag argymhellion yr adolygiad. Bydd hynny'n gwella cysondeb ledled Cymru, ac rwyf hefyd yn edrych ar gynnull awdurdodau lleol, ysgolion, penaethiaid ysgolion a gweithredwyr i ddysgu am yr arferion da sy'n digwydd yng Nghymru. Ceir enghreifftiau o ysgolion ac awdurdodau lleol a gweithredwyr yn goresgyn yr her o ddarparu darpariaeth. Amlygodd Estyn enghraifft wych, yn fy marn i, yn Abertawe yn ddiweddar. Ac mae’r enghraifft honno’n dangos beth a all ddigwydd pan fydd ysgol uwchradd yn gweithio gydag awdurdod lleol a’r gweithredwr bysiau lleol i negodi prisiau siwrneiau fforddiadwy i’w dysgwyr. Felly, mae angen rhannu’r math hwnnw o arfer da, a'i efelychu ledled Cymru. Felly, fel y dywedaf, rwy'n edrych ar gynnull uwchgynhadledd o awdurdodau lleol, penaethiaid ysgolion a gweithredwyr i wneud yn union hynny. Ac os yw'r Aelodau'n cytuno, fel y credaf eu bod, yn seiliedig ar yr ymateb a glywais heddiw, rwy'n fwy na pharod i gyflwyno dadl yn ystod amser y Llywodraeth.

Rwy'n aml yn clywed gan rieni y mae eu plant yn cael eu gadael mewn sefyllfa fregus gan y ffordd lem y mae awdurdodau lleol yn dehongli Mesur Teithio i Ddysgwyr (Cymru) 2008 Llywodraeth Cymru, sy'n cyfyngu ar gludiant am ddim o'r cartref i'r ysgol i ddysgwyr o oedran ysgol gorfodol sy'n byw 3 milltir neu ymhellach o'u hysgol addas agosaf. Mae'r dull o fesur a ddefnyddiant yn aml yn fympwyol. Mae trafnidiaeth gyhoeddus amgen yn aml yn annibynadwy, sy'n golygu bod plant yn cael eu gadael mewn safleoedd bysiau, ac fel arfer nid oes llwybrau cerdded diogel ymarferol ar gael.

Mae'r enghraifft ddiweddaraf o hyn, yr ysgrifennais atoch yn ei chylch, yn ymwneud â disgyblion o Sychdyn yn sir y Fflint sy'n mynychu Ysgol Alun yn yr Wyddgrug. Mae hyn er bod Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) yn datgan, lle nad oes gan ddysgwyr hawl i gludiant am ddim, fod gan awdurdodau lleol bŵer i ddarparu cludiant yn ôl disgresiwn, a diffinio bod llwybr ond yn llwybr sydd ar gael os yw'n ddiogel i blentyn heb anabledd neu anhawster dysgu gerdded ar y llwybr ar ei ben ei hun, neu gyda hebryngwr os byddai oedran y plentyn yn galw am ddarparu hebryngwr. Yn ogystal â'r camau a gynigiwyd gennych felly, ac rwy'n eu croesawu, sut y byddwch chi'n monitro ac yn gwerthuso gweithrediad i sicrhau, yn y bôn, fod awdurdodau lleol yn deall, ac yn gwneud yr hyn a allant i gynorthwyo cymunedau fel hyn?

A gaf i ddiolch i Mark Isherwood am ddarparu'r enghraifft honno o weithredu anghyson yng Nghymru? A dyna pam ein bod ni'n bwrw ymlaen ag argymhellion yr adolygiad—i fynd i'r afael â'r anghysonderau hynny. O ran monitro, mae hyn yn rhywbeth y mae Trafnidiaeth Cymru yn awyddus i sicrhau eu bod yn ei wneud ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru.

Rydym yn cydnabod yr her y mae llawer o ddysgwyr yn ei hwynebu ledled Cymru ar hyn o bryd. Fel y dywedais, mae yna broblemau strwythurol sydd angen eu goresgyn er mwyn mynd i'r afael â'r heriau hynny ym mhobman. Ond rwyf am gyfeirio at y Bil bysiau sydd ar y ffordd fel rhan o'r ateb. Bydd gallu rheoli rhwydweithiau, gallu rheoli llwybrau ac amserlenni, yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i'r ddarpariaeth cludiant i ddysgwyr. Ni fydd yn datrys pob problem, ond fe fydd yn rhan o'r pecyn o atebion yr ydym am ei hyrwyddo.

Ysgrifennydd y Cabinet , mewn ardaloedd yn Nwyrain Casnewydd fel Ringland, Llan-wern, Llyswyry a Glan-llyn, mae disgyblion yn cerdded i'r ddwy ysgol uwchradd leol, Llan-wern ac Ysgol Uwchradd Llyswyry, ar hyd ochr, ac weithiau'n croesi, y ffordd ddosbarthu ddeheuol brysur iawn sy'n cario llawer iawn o draffig yn teithio ar gyflymder uchel. Un opsiwn ar gyfer ymdrin â'r broblem yw darparu llwybrau teithio llesol diogel, a thybed pa drafodaethau rydych chi a'ch swyddogion yn eu cael gydag awdurdodau, gan gynnwys Cyngor Dinas Casnewydd, i sicrhau bod llwybrau teithio llesol diogel yn cael eu darparu lle bydd y materion hyn yn codi.

A gaf i ddiolch i John Griffiths am ei gwestiwn? Mae'n gwneud pwynt allweddol, fod diogelwch o'r pwys mwyaf wrth ystyried darpariaeth teithio llesol. Yn bersonol, nid wyf yn ymwybodol o gwynion ynglŷn ag ysgolion uwchradd Llyswyry neu Lan-wern a'r mynediad atynt. Fodd bynnag, fe ofynnaf i fy swyddogion ymgysylltu â'r awdurdod lleol a'r ysgolion i ddeall maint y broblem a'r atebion posibl. Os caf, hoffwn dynnu sylw at un enghraifft yn unig o ymyrraeth sy'n profi'n llwyddiannus iawn. Rwy'n falch iawn o'r cynllun penodol hwn. Fe'i cyflwynir gan Living Streets. Rhaglen gerdded i'r ysgol yw hi ac fe fydd yn weithredol am y ddwy flynedd nesaf, gyda chyllid gan Lywodraeth Cymru, a bydd yn cynnwys 170 o ysgolion cynradd a 42 o ysgolion uwchradd. Fe edrychaf i weld a yw'r ddwy ysgol uwchradd y mae'r Aelod wedi'u nodi heddiw yn rhan o'r rhaglen honno. 

Wrth gwrs, mae rhywbeth fel chwarter yr holl gyllid ysgol yn mynd ar gost trafnidiaeth ysgol, ac un o argymhellion yr adolygiad o'r Mesur teithio gan ddysgwyr oedd edrych ar sut y gellid gwneud mwy o deithiau trwy deithio llesol, ac mae hynny'n galw am ddarparu llwybrau diogel. Ac wrth gwrs, mae'n rhaid i hynny fod yn rhan o rwydwaith ac mae angen iddo fod yn ymrwymiad hirdymor. Mae wedi cymryd amser i ddatblygu arbenigedd yn Trafnidiaeth Cymru i greu canolfan ragoriaeth i helpu awdurdodau lleol i adeiladu llwybrau sydd eu hangen ar y gymuned leol. Ond os yw cyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer teithio llesol yn cael ei dorri, mae perygl y bydd yr holl gynnydd hwnnw'n cael ei ddad-wneud. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i sicrhau bod targedau newid dulliau teithio o fewn y cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol, a bod cyllid ar gyfer y cynlluniau yn cyd-fynd â'r targedau newid dulliau teithio sydd gennym yn strategaeth drafnidiaeth Cymru?  

Rwy'n credu bod Lee Waters yn gwneud pwynt pwysig ynghylch cynnal y momentwm a adeiladwyd gennym dros amser o ran newid dulliau teithio, a cheir gofyniad statudol i gyd-bwyllgorau corfforedig ddatblygu cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol sy'n nodi polisïau i weithredu strategaeth drafnidiaeth Cymru. Ac fel y mae ein canllawiau yn dweud yn glir iawn, mae hyn yn cynnwys mynd ar drywydd newid dulliau teithio a datgarboneiddio a cheir targedau i gyd-fynd â hynny. Hefyd, mae fy swyddogion a Trafnidiaeth Cymru yn cefnogi cyd-bwyllgorau corfforedig gyda'r gwaith hwn. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol bwysig fod cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol yn darparu sail i roi mwy o lais i arweinwyr lleol ynghylch sut y caiff cyllid trafnidiaeth ei wario yn eu rhanbarth, ond hefyd rwy'n cytuno ei bod yn hanfodol ein bod yn parhau i ddefnyddio Trafnidiaeth Cymru a'r arbenigedd sydd wedi'i gynnwys yn Trafnidiaeth Cymru i gefnogi cyd-bwyllgorau corfforedig ac awdurdodau lleol i gyflawni eu cynlluniau yn erbyn strategaeth drafnidiaeth Cymru. 

Yn ddiweddar, cyfarfûm ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac mae wedi fy sicrhau bod gwella mynediad at wasanaethau deintyddol y GIG yn parhau i fod yn flaenoriaeth, yn enwedig i gleifion newydd, ac mae mwy na 73,000 ohonynt wedi'u gweld ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ers mis Ebrill 2022.

Diolch am hynny. Fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r cau a welsom o ran mynediad at wasanaethau deintyddol y GIG ledled gogledd Cymru yn ddiweddar, a Dant-y-coed yng Nghoed-poeth yw'r diweddaraf o restr hir, yn anffodus. Mae gennym sefyllfa nawr lle bydd teulu o bedwar o bosibl yn gorfod talu £400, £500 y flwyddyn am archwiliadau'n unig a hyd yn oed mwy os oes angen unrhyw driniaeth arnynt yn sgil hynny. Rydym yn gwybod bod contractau'n broblem. Mae'r deintyddion yn dweud wrthym fod problemau gyda'r contract rhwng y Llywodraeth a'r sector, a phroblemau prinder deintyddion hefyd. Fe fyddwch wedi clywed galwadau Plaid Cymru am ysgol ddeintyddiaeth. Tybed a ydych chi'n cefnogi sefydlu'r cynnig hwnnw mewn egwyddor, os nad heb gydnabod rhai o'r heriau ymarferol. Ac os ydych chi, pa achos rydych chi'n ei wneud o fewn y Llywodraeth i geisio gwireddu'r uchelgais hwnnw? 

A gaf i ddiolch i Llyr am ei gwestiwn? Yn gyntaf oll, ynghylch practis Dant-y-coed, dylwn ddatgan diddordeb oherwydd ei fod yn fy etholaeth i. Rwy'n deall eu bod yn gweithredu o dan yr hen fodel nid y model diwygiedig, sy'n osgoi ailgylchu cleifion iach, a gallaf sicrhau pobl ym mwrdeistref sirol Wrecsam fod yna 11 practis sy'n darparu deintyddiaeth y GIG. Mae cyfleoedd weithiau pan fydd contractau'n cael eu dychwelyd, ac rydym wedi gweld hynny gyda Betsi Cadwaladr yn cael £1.5 miliwn o gyllid i gefnogi pum practis, ac mae un ohonynt yn bractis newydd sbon yn sir y Fflint. Ac mae'r bwrdd iechyd hefyd yn cynnig tendr ar hyn o bryd ar gyfer dyfarnu £4.5 miliwn arall ar draws y bwrdd iechyd. Mae dychwelyd contractau'n creu cyfle weithiau. Er enghraifft, yng ngogledd Cymru, mae'r academi newydd wedi gallu cael ei datblygu'n rhannol am fod contractau wedi'u dychwelyd. 

Ac ar yr ail bwynt y mae'r Aelod yn ei wneud, credaf fod y posibilrwydd o gael ysgol ddeintyddol yn sicr yn werth ei ystyried. O ran egwyddor, buaswn yn cefnogi creu ysgol ddeintyddol yng ngogledd Cymru, ond mae angen i'r prifysgolion a'r byrddau iechyd weithio gyda'i gilydd i ddatblygu cynigion. Rwy'n credu mai dyna y mae'r Gweinidog iechyd yn pwyso arnynt i'w wneud. Ac os oes arian ar gael, byddem yn gallu symud yn gyflym.

A gaf i ategu Llyr Gruffydd a nodi'r angen am ysgol ddeintyddol yng ngogledd Cymru? Oherwydd fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r anawsterau recriwtio yn arbennig o ddifrifol yng ngogledd Cymru. Yn ogystal â'r cyfleoedd mewn perthynas â'r ysgol ddeintyddol, mae wedi bod yn braf clywed y Llywodraeth Lafur yn San Steffan yn galw am fwy o gydweithio gyda gwasanaethau iechyd rhwng Cymru a Lloegr, ac yn fwyaf arbennig bydd hynny'n effeithio ar etholwyr a gynrychiolir gennyf i ar draws sir y Fflint a Wrecsam, a rhai ohonynt yn cael eu cynrychioli gennych chi hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, hoffwn ddeall eich barn ar sut y gallai'r cydweithio hwnnw weithio i'r trigolion yng ngogledd Cymru, ac yn enwedig gwasanaethau deintyddol, ac os ydych chi'n meddwl, yn eich rôl fel Ysgrifennydd y Cabinet sy'n cynrychioli gogledd Cymru, fod cyfleoedd arbennig i drigolion yng ngogledd Cymru, gan ystyried y cysylltiadau trafnidiaeth sy'n digwydd ledled y rhanbarth.

Mae Sam Rowlands yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â'r ffin agored: mae llawer o gleifion yng Nghymru yn cael gwasanaeth yn Lloegr, ychydig dros y ffin. Felly, dylid croesawu unrhyw gydweithredu a fyddai'n arwain at ganlyniadau gwell i gleifion, ble bynnag y cânt eu darparu. Nawr, nid wyf yn arbenigwr ar y contract newydd, ond fy nealltwriaeth sylfaenol i ynghylch y contract diwygiedig yw ei fod yn rhyddhau capasiti trwy osgoi ailgylchu cleifion iach ar gyfer archwiliadau rheolaidd, ac yn lle hynny mae'n blaenoriaethu angen dros y broses ailgylchu a arferai ddigwydd o dan yr hen gontract. Pe gellid cymhwyso hynny yn Lloegr, credaf y byddem yn gweld mwy o gapasiti'n cael ei ryddhau, a fyddai, yn achos pobl sy'n chwilio am wasanaeth yn Lloegr, yn cael ei groesawu'n fawr.

Ac ar y pwynt a wnaed am drafnidiaeth, rydym yn gweithio trwy bobl fel Growth Track 360 i nodi sut y gallwn wella rhwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus ar draws ardal Mersi a'r Ddyfrdwy.

Wel, mae 'Llwybr Newydd', ein strategaeth drafnidiaeth, yn nodi ein gweledigaeth a'n blaenoriaethau ar gyfer pob rhan o Gymru, gan gynnwys Brycheiniog a Sir Faesyfed, a bydd ein cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth a'r cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol sy'n cael eu datblygu gan gyd-bwyllgorau corfforedig yn nodi sut y cânt eu cyflawni.

Diolch am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae llawer o bobl sy'n byw yn fy rhan i o'r byd yn teimlo bod digon o fuddsoddiad yn mynd i Gymoedd de Cymru, ond dim buddsoddiad yn fy etholaeth i. Mae gennym gyswllt trafnidiaeth mawr sy'n cysylltu fy etholaeth i ag etholaeth Adam Price rhwng Trecastell a Llanymddyfri—nid oes gan y ffordd honno unrhyw wasanaeth bws arni o gwbl. Mae hwnnw'n gyswllt twristaidd pwysig iawn yn ôl ac ymlaen rhwng gorllewin Cymru a chanolbarth Cymru, ac rwy'n credu y byddai'n fuddiol rhoi'r cyswllt trafnidiaeth hwnnw ar waith i agor gwahanol rannau o'r wlad, fel nad oes rhaid i bobl fynd i'w ceir a gallant fynd ar fws i deithio o amgylch y wlad. Rwyf wedi gofyn i Ysgrifenyddion Cabinet a Gweinidogion blaenorol am hyn ac ymddengys nad oes dim yn digwydd. Felly, gan eich bod chi yn y swydd erbyn hyn, a'ch bod i'ch gweld yn ddyn pragmatig, a wnewch chi gamu i'r adwy a darparu'r cysylltiadau trafnidiaeth hyn rhwng fy etholaeth i ac etholaeth Adam Price, oherwydd mae llawer o bobl yn gofyn amdanynt, ac mae gennyf bob ffydd ynoch chi y gallwch chi ei gyflawni, Ken?

Mae'n rhaid imi helpu'r Aelod ar ôl ei sylwadau caredig a hael. Mae'r system fysiau wedi torri ar hyn o bryd, a dyna pam ein bod ni'n cyflwyno'r Bil bysiau. Mae gweithredwyr yn dewis y llwybrau sy'n ddeniadol yn fasnachol ac yn gadael bylchau enfawr mewn mannau eraill, gan gynnwys y bwlch y mae'r Aelod wedi'i nodi heddiw. Felly, byddaf yn gwahodd Trafnidiaeth Cymru i weithio gyda fy swyddogion i ystyried a ellid cyflwyno gwasanaeth, gwasanaeth TrawsCymru efallai, a gweld a fyddai hynny'n gymwys. Wrth gwrs, rydym yn gweithredu mewn cyfnod anodd tu hwnt yn ariannol, ond fe ofynnaf i waith gael ei wneud ac adrodd yn ôl i'r Aelod.

Wel, rwy'n edrych ymlaen at hynny.

Wel, rydym yn cynnal ymgynghoriadau rhagweithiol â rhanddeiliaid allweddol cyn i waith ffordd mawr gael ei wneud, a chaiff hyn ei gefnogi gan wahanol fathau o gyfathrebiadau i hysbysu'r cyhoedd a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddynt, yn enwedig am y prosiectau hirdymor mwy aflonyddgar. Mae hyn yn caniatáu i'r cyhoedd sy'n teithio gynllunio eu teithiau ar y rhwydwaith ffyrdd strategol ymhell ymlaen llaw.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym wedi gohebu ac rwy'n gwybod ein bod wedi siarad am faterion cau'r A470 sydd ar y gweill yn Nhalerddig ar gyfer gwaith atgyweirio ar y wal gynnal ar y gefnffordd. Nawr, mae angen y gwaith ei hun yn fawr iawn ac mae'n hen bryd iddo gael ei wneud, ond y pryder i mi, y gymuned a'r busnesau yr effeithir arnynt yw'r ffaith bod y ffordd gyfan ar gau am hyd at saith wythnos. Rwy'n derbyn bod eich swyddogion wedi cysylltu ag arweinwyr cymunedol lleol yn ystod yr wythnosau diwethaf, ond newydd gael ei wneud yn gyhoeddus y mae'r cynllun cyn cau'r ffordd ddiwedd y mis. Mae'r gwyriad swyddogol yn llwybr 70 milltir, a fydd yn achosi tarfu sylweddol, ac wrth gwrs, tarfu pellach ac anhrefn ar ffyrdd llai hefyd.

Felly, a gaf i ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pa opsiynau sydd wedi cael eu hystyried i gadw un lôn ar agor yn ystod oriau gwaith? A ellir rhoi ystyriaeth bellach i dorri i mewn i'r coetir gyferbyn â'r wal sydd wedi cwympo er mwyn sefydlu ffordd dros dro? Rwy'n deall bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru broblemau gyda hyn, ond rwyf wedi gohebu â hwy fy hun. A ellir gwneud gwaith 24 awr y dydd, saith diwrnod yr wythnos, i gwblhau'r gwaith yn gynt? A pha ddiweddariad y gallwch chi ei roi ar sut y gellid cefnogi'r gwasanaethau brys a thrafnidiaeth ysgol yn ystod y cyfnod hwn hefyd? Edrychaf ymlaen at ateb pragmatig gennych chi, Ysgrifennydd y Cabinet.

Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am dynnu sylw at yr her benodol hon a dweud wrth ei etholwyr fy mod yn llwyr ddeall y rhwystredigaeth y mae'r gwaith yn ei achosi neu y bydd yn ei achosi? Mae'n ymwneud â wal gynnal. Rwy'n ofni bod yn rhaid gwneud y gwaith fel mater o frys, a gwn y byddai'r Aelod yn cytuno ac rwy'n gwybod y byddai pob arweinydd cymunedol yn cytuno. Gallaf sicrhau'r Aelod fy mod wedi archwilio'r opsiynau'n drylwyr, a hyd y dargyfeiriad. Byddaf yn darparu briff llawn yn ysgrifenedig, os caf, a byddaf yn rhannu hynny gyda'r holl Aelodau sydd â diddordeb yn y llwybr penodol hwn. Yn anffodus, ni allem fwrw ymlaen â'r opsiwn un lôn am resymau diogelwch, ac rwy'n deall bod yr opsiwn o dorri i mewn i'r goedwig a chreu ffordd dros dro wedi'i archwilio hefyd, ond wedi'i ddiystyru am amryw resymau. Gwn fod swyddogion yn cysylltu â Chyngor Sir Powys a rhanddeiliaid eraill i leihau tarfu a darparu gwasanaethau amgen ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus ac ysgol, ond byddaf yn darparu ymateb manwl i'r Aelod yn ysgrifenedig.

Wrth gwrs. Gyda dros £1 biliwn o fuddsoddiad i uwchraddio rheilffyrdd craidd y Cymoedd, mae Trafnidiaeth Cymru wedi trawsnewid rheilffordd Treherbert, gan osod signalau newydd yn lle'r signalau oes Fictoria, gosod llinell drydan uwchben ac uwchraddio gorsafoedd. Bydd trenau trydan newydd sbon yn rhedeg ar reilffyrdd craidd y Cymoedd yn ddiweddarach eleni, gan wneud gwasanaethau ar ffurf metro yn realiti.

Diolch. Rwy'n gwybod bod y trawsnewidiad hyd yma wedi bod yn chwerw-felys i breswylwyr. Ers misoedd, mae dal bysiau yn lle gwasanaethau rheilffyrdd, cau ffyrdd, a chlywed gwaith ar hyd y rheilffordd drwy'r nos wedi bod yn heriol, ond mae cerdyn rheilffordd Rhondda, addasiadau i orsafoedd, a'r seilwaith ar gyfer trydaneiddio, sy'n barod ar gyfer stoc newydd, wedi mwy na gwneud iawn am hyn. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r holl weithwyr adeiladu, Trafnidiaeth Cymru, Llywodraeth Cymru ac i'r trigolion am eu hamynedd. Ni allaf aros i weld gwasanaeth gwyrddach, cyflymach a mwy dibynadwy ar reilffordd Treherbert; dyma'r gwasanaeth y mae trigolion yn ei haeddu. Rwy'n gwybod bod trigolion yn awyddus i wybod, fel finnau, pryd y gallwn ddisgwyl gweld y stoc newydd ar y rheilffordd ac a oes gennych unrhyw wybodaeth ddiweddar ynghylch yr hyb trafnidiaeth yn Porth, os gwelwch yn dda.

Wel, a gaf i ddiolch i Buffy am ei chwestiwn atodol ac am y ffordd mae hi, dros nifer o flynyddoedd, wedi hyrwyddo'r angen i wella trafnidiaeth gyhoeddus yn ei hetholaeth? A gaf i ddiolch i drigolion hefyd, sydd wedi dangos amynedd anhygoel dros gyfnod eithaf sylweddol o amser pan oedd y tarfu'n digwydd? Ond bydd y wobr yn werth chweil, ac rwy'n falch o allu hysbysu Buffy heddiw y daw'r wobr mewn pryd ar gyfer y Nadolig, gan y bydd trenau trydan newydd sbon yn dod yn weithredol ym mis Rhagfyr ar reilffordd Treherbert; byddant ar bob gwasanaeth ar y lein yn gynnar y flwyddyn nesaf. Mae'r trenau trydan newydd hyn yn uwchraddiad enfawr i deithwyr o'i gymharu â'r fflyd etifeddol y mae'n cymryd ei lle. Ceir mwy o gapasiti, maent yn fwy cyfforddus, mae'r cyfleusterau'n llawer gwell hefyd—hollol wahanol i'r hyn y mae'r cyhoedd sy'n teithio wedi'i brofi ar y rheilffordd honno. Mae disgwyl i'r trenau newydd ddechrau gwasanaethu ar reilffyrdd Aberdâr a Merthyr Tudful o fis Tachwedd eleni. Nawr, gallaf sicrhau'r Aelod hefyd fod Trafnidiaeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda Rhondda Cynon Taf i agor cyfnewidfa Porth cyn gynted â phosibl, a byddaf yn gofyn iddynt roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am yr amserlen a'r sefyllfa ddiweddaraf.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. Mae trafnidiaeth gyhoeddus yn achubiaeth i lawer o bobl ledled Cymru, ac mae’n hanfodol bod y gwasanaethau yn hygyrch i bawb. Rwy’n falch o allu gweithio ochr yn ochr ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru i sicrhau bod hyn yn realiti ledled Cymru, gan gynnwys ar Ynys Môn.

Gaf i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei hymateb? Mae'n drueni bod yr Ysgrifennydd Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru ddim wedi sylweddoli bod cwestiwn rhif 1 yn y sesiwn nesaf yn ymwneud ag o, ond dwi'n siŵr bod—

Os caf i dorri ar draws yr Aelod, cwestiynau i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, un felly y gwnaethoch chi ei osod ar yr agenda, felly—

Mae hynny'n hollol iawn, ynglŷn â’i pherthynas hi efo Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru. Ac wrth annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, mae angen sicrhau bod pobl yn gallu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Yng ngorsaf drenau Llanfairpwll, yn fy etholaeth i, yr unig ffordd o gyrraedd y platfform i ddal trên tuag at Gaergybi ydy mynd dros bont. Mae yna lwybr hir iawn, tywyll ac anaddas ar gyfer cadeiriau olwynion a phramiau ac ati, ond oes gennych chi goets neu gadair olwyn, does yna ddim modd i gyrraedd, yn ymarferol, y platfform yr ochr arall. Yr ateb syml ydy gosod lifft, a dwi yn gwybod bod yna raglen helaeth ar draws Cymru o osod lifts. Felly, a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet ymrwymo i weithio efo’r Gweinidog dros drafnidiaeth i ddod â’r buddsoddiad yna i Lanfairpwll, fel bod pobl yn gallu cael mynediad at wasanaethau, a hynny yn enw cyfiawnder a thegwch cymdeithasol, yn ogystal â rhesymau ymarferol trafnidiaeth a newid hinsawdd?

Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Mae yn fater pwysig iawn, dwi'n meddwl. 

Mae'n amlwg fod yn rhaid i ni sicrhau bod pawb yn gallu cael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus, ac mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddatblygu gwasanaethau hygyrch ac ymatebol o ansawdd uchel, nid yn unig i ddiwallu anghenion pobl anabl, ond pawb, o ran mynediad a diogelwch hefyd, yn enwedig gyda'r disgrifiad rydych chi wedi'i roi o sut i gael mynediad i'r orsaf leol.

Mae hyn yn rhywbeth lle mae cyfrifoldeb yn cael ei rannu rhwng Trafnidiaeth Cymru a Network Rail, o ran y rhaglen ledled Cymru, yn enwedig ar gyfer lifftiau hygyrch mewn gorsafoedd a mynediad i orsafoedd. Mae £2 filiwn wedi'i ddyrannu i Gyngor Sir Ynys Môn i fuddsoddi yn eu blaenoriaethau trafnidiaeth lleol, ond yn sicr, mae hyn yn rhywbeth y mae'r fforwm cydraddoldeb anabledd wedi'i godi gyda ni. Drwy ein tasglu hawliau anabledd, maent hefyd wedi cael gweithgor ar deithio, a byddaf yn mynd â hyn yn ôl i weld beth y gellir ei wneud i helpu i ddatblygu'r pwynt mynediad pwysig hwn i bobl leol.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am godi'r mater hwn, sy'n effeithio'n arbennig ar ei etholwyr ar Ynys Môn, ond wrth gwrs, mae problemau ehangach yn ymwneud â thrafnidiaeth gyhoeddus i bobl ag anableddau, oherwydd fe wyddom mai pobl anabl yn aml yw'r rhai sy'n defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus ac yn dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus fwy nag eraill. Yn wir, nododd adroddiad diweddar gan yr elusen Sense fod 72 y cant o bobl ag anableddau cymhleth yn defnyddio rhyw fath o drafnidiaeth gyhoeddus ar sail ddyddiol. Roeddwn yn falch iawn fod Llywodraeth y DU, yn gynharach eleni, wedi cyhoeddi cefnogaeth helaeth i ddefnyddwyr bysiau anabl, gyda bron i £5 miliwn ar gael i osod a gwella cyhoeddiadau clywadwy a gweledol ar fysiau ledled Prydain. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn wybod sut rydych chi'n sicrhau bod cwmnïau bysiau yng Nghymru yn gwneud y gorau o'r £5 miliwn sydd ar gael, er mwyn sicrhau bod pobl ag anableddau yn gallu defnyddio'r bysiau hynny yn y ffordd orau a mwyaf diogel sy'n bosibl.

Diolch, Sam Rowlands. Mae hynny hefyd yn hanfodol bwysig o ran mynediad i bawb, ond yn enwedig mynediad i bobl anabl. Mae hyn, wrth gwrs, yn cynnwys mynediad at fysiau a seilwaith bysiau cefnogol. Wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys rampiau, safleoedd bysiau cyrbiau uwch, palmentydd botymog. Maent yn cymell mynediad go iawn i bobl anabl. Ond hefyd, rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw bod y rheoliadau gwybodaeth hygyrch wedi'u cyflwyno y mis hwn, ac mae'r rheolau newydd hyn yn gwneud darparu gwybodaeth glywadwy a gweladwy yn ofyniad i wasanaethau lleol ledled Prydain, a byddant yn helpu pobl i deithio'n hyderus. Felly, mae'n orfodol i'r rhan fwyaf o wasanaethau bysiau lleol a choetsys ymgorffori'r ddarpariaeth wybodaeth honno, gan wella profiad teithio i bob teithiwr, ond gan gynnwys teithwyr anabl yn arbennig, fel y gofynnwyd yn ei gylch heddiw. Ac wrth gwrs, mae gennym grantiau a chymorth ariannol drwy'r gwaith uwchraddio seilwaith i lwybrau ar rwydwaith TrawsCymru a'r amrywiol grantiau gan Lywodraeth Cymru hefyd. Mae'r cyfan yn rhan o sicrhau bod ein rhaglenni teithio llesol yn ystyried anghenion pobl anabl.

Diolch am eich cwestiwn, Jenny Rathbone. Mae'r Ysgrifennydd Gwladol dros yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi ysgrifennu ataf, yn nodi'r ystod o gamau y mae Llywodraeth y DU yn eu cymryd i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar gredyd pensiwn. Rydym yn gweithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau a rhanddeiliaid allweddol eraill mewn ymdrech gydlynol i gynyddu'r nifer sy'n manteisio arno yng Nghymru.

Wel, mae'n ddefnyddiol gwybod bod yna amrywiaeth o opsiynau. Mae Age Cymru yn dweud, eleni, na fydd bron i naw o bob 10 pensiynwr yng Nghymru sy'n byw mewn tlodi yn cael taliad tanwydd y gaeaf, ac nad yw rhai ohonynt yn ymwybodol eu bod yn gymwys i gael credyd pensiwn, felly byddant hwy'n colli'r ddau beth wrth gwrs, ac mae'r gwaith ymchwil hwnnw wedi ei ategu gan y sgyrsiau a gefais gydag etholwyr. Mae llawer ohonynt yn gwbl anymwybodol o beth a gânt ac a yw'n cynnwys credyd pensiwn.

Felly, roeddwn yn falch iawn o weld bod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi ysgrifennu llythyr at sampl o bron i 2,500 o aelwydydd pensiynwyr y credent y gallent fod yn gymwys i gael credyd pensiwn. Ysgogodd bron i dri o bob 10 i wneud cais am y credyd pensiwn hwnnw. Felly, roeddwn yn gobeithio bod hyn yn yr ystod o opsiynau y mae Llywodraeth y DU yn eu hystyried. Ac a allwch chi ddweud wrthym pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, gan weithio gyda Llywodraeth y DU, i gysylltu'n rhagweithiol â'r bobl sy'n gymwys i gael credyd pensiwn, a lwfans tanwydd y gaeaf felly, er mwyn iddynt wneud cais cyn y dyddiad cau ar 21 Rhagfyr?

Diolch, Jenny Rathbone. Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn cael y wybodaeth hon allan nawr, fel y dywedwch, cyn y dyddiad cau ar 21 Rhagfyr. Pan ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Gwladol yn yr Adran Gwaith a Phensiynau yn wreiddiol i ddweud ein bod eisiau ymgysylltu â hwy a'r hyn yr oeddent yn ei wneud, atebodd i ddweud eu bod yn ysgrifennu'n uniongyrchol at 120,000 o aelwydydd ledled y DU. Fe holais ymhellach ynglŷn â hynny: 'Wel, beth y mae hynny'n ei olygu i Gymru?' Mae'n cynnwys 6,600 yng Nghymru sy'n cael y llythyr uniongyrchol hwnnw. Mae'n defnyddio data sy'n bodoli eisoes, ac wrth gwrs mae rhannu data yn ganolog i fynd i'r afael â hyn, i'r rhai sydd â hawl i gredyd pensiwn. Daw'r llythyrau hynny allan yn fuan, a byddwn yn cael gwybod am gynnydd.

Rwyf wedi gofyn am grŵp rhyngweinidogol ar waith a phensiynau, y byddaf i'n ei gadeirio, oherwydd mae'n ymwneud â chytundeb rhynglywodraethol rhyngom ni a'r grŵp rhyngweinidogol. Hefyd, rydym yn gwneud llawer iawn ar ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi', Cyngor ar Bopeth, y gronfa gynghori sengl, i chwyddo'r nifer sy'n manteisio ar y budd-daliadau. Mae gennym gredyd pensiwn, mae gennym wybodaeth am fynediad, y posteri credyd pensiwn mewn meddygfeydd, canolfannau brechu, fferyllfeydd, a lleoedd lle mae pobl yn mynd yn rheolaidd, ac rydym yn gwneud popeth a allwn i bob aelod o'r teulu ofyn y cwestiwn hefyd. Mewn cymhorthfa yn ddiweddar, daeth rhywun i fy ngweld am rywbeth arall, a dywedais, 'A ydych chi wedi gwneud cais am gredyd pensiwn?' Dywedodd, 'O, do, a fy nghymydog, ac rwy'n dweud wrth bawb arall,' felly mae'r gair ar led, sy'n dda, oherwydd mae'n dangos cydnabyddiaeth y dylai fod yn hawl.

Ysgrifennydd y Cabinet, bydd penderfyniad gwrthnysig Llywodraeth y DU i gael gwared ar daliadau tanwydd y gaeaf er mwyn mynd i’r afael â thwll du ariannol ffug yn gorfodi llawer o bensiynwyr hŷn ymhellach i mewn i dlodi. Yr unig ymyl arian i bolisi creulon Llafur fydd perswadio degau o filoedd o bensiynwyr i hawlio'r budd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt. Yn y pen draw, bydd effaith net hyn yn costio biliynau i Drysorlys y DU yn hytrach nag arbed arian. Yn anffodus, ni fydd hyn yn gwneud llawer i'r rheini ychydig uwchlaw'r trothwy budd-daliadau a fydd yn dal i wynebu dewis rhwng gwresogi a bwyta. Pa gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i liniaru effaith waethaf ymosodiad Llafur y DU ar bensiynwyr?

Diolch, Altaf Hussain. Rwyf eisoes wedi amlinellu nifer o ffyrdd rydym yn gweithio’n agos gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod pobl sy’n gymwys yn manteisio ar y credyd pensiwn er mwyn eu galluogi nid yn unig i fod yn gymwys ar gyfer taliad tanwydd y gaeaf, ond i agor y drws i fudd-daliadau eraill hefyd mewn gwirionedd. Roeddwn yn falch o gyfarfod â Chomisiynydd Pobl Hŷn newydd Cymru ddydd Llun gyda'r Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol. Buom yn trafod hyn am beth amser, gan y byddwch yn cofio bod y comisiynydd pobl hŷn blaenorol wedi mynd â'r ymgyrch credyd pensiwn hon—. Heb sôn am fynediad at daliad tanwydd y gaeaf a'r taliad atodol, mae hyn yn rhywbeth lle mae gennym ormod o bobl—pensiynwyr—nad ydynt yn manteisio ar y budd-dal.

A chredaf ei bod yn ddiddorol fod pobl yn ymateb i'r newidiadau yn y meini prawf cymhwysedd ar gyfer taliadau tanwydd y gaeaf, fel rwyf wedi sôn—fel y soniais yn anecdotaidd. Mae gennym grŵp rhanddeiliaid yn cyfarfod bob pythefnos gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau. Mae gan y comisiynydd pobl hŷn gysylltiad cryf â phobl hŷn, ac mae'n cyfleu’r neges honno. Mae Age Cymru yn y grŵp hwnnw, a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. A gwelwyd cynnydd o 152 y cant mewn hawliadau credyd pensiwn yn yr wyth wythnos o fis Gorffennaf i fis Medi, o gymharu â'r wyth wythnos flaenorol. Felly, credaf ei bod yn wybodaeth wirioneddol bwysig fod yr hawliadau credyd pensiwn hynny'n cynyddu mewn gwirionedd, a bydd hynny, wrth gwrs, yn ffordd i mewn. Oherwydd hefyd, mae'n ffordd o gael mynediad at gymorth gyda biliau'r dreth gyngor, talu rhent, triniaeth ddeintyddol am ddim gan y GIG a thrwyddedau teledu am ddim i bobl dros 75 oed, felly mae angen inni sicrhau—. A thrwy ein siarter budd-daliadau Cymru, sy'n ceisio helpu i sicrhau un pwynt mynediad at fudd-daliadau, rydym yn gweithio i fwrw ymlaen â hyn, a hefyd wrth gwrs, yn dysgu'r canlyniadau da o astudiaeth achos Policy in Practice yng Nghastell-nedd Port Talbot.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Joel James.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae data’n dangos, yng Nghymru a Lloegr, fod bron i 3,000 o droseddau cam-drin domestig a thrais rhywiol yn erbyn menywod a merched yn cael eu cofnodi’n ddyddiol, sy'n cyfateb i bron i 20 y cant o’r holl droseddau a gofnodir. Mae trais yn erbyn menywod a merched wedi codi 37 y cant dros y blynyddoedd diwethaf, sy'n destun pryder, a nawr, bydd o leiaf un o bob 12 menyw yn oroeswr trais domestig neu gam-drin rhywiol, sy’n ystadegyn gwirioneddol erchyll. Ac yn anffodus, mae'r nifer go iawn yn debygol o fod hyd yn oed yn uwch. Fodd bynnag, er y cynnydd hwn mewn trais yn erbyn menywod a merched, credir bod llai na 24 y cant o'r achosion o gam-drin domestig yn cael eu hadrodd i’r heddlu. Ysgrifennydd y Cabinet, fel yr amlinellwyd gan ddatganiad plismona cenedlaethol 2024, mae'n amlwg fod angen dybryd a hanfodol i fynd i'r afael â hyn, yn ogystal â'r angen am gamau gweithredu cydgysylltiedig ar unwaith ar draws pob sector i helpu i ddiogelu menywod a merched. Gyda hyn mewn golwg, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd ac i herio normau ac agweddau sy'n peri i drais yn erbyn menywod a merched barhau? A beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i orfodi dull system gyfan cydlynol a chadarn sy'n cynnwys cydweithredu rhwng asiantaethau statudol, elusennau a'r sector preifat? Diolch.

Wel, diolch yn fawr iawn i Joel James am ei gwestiwn. Neithiwr ddiwethaf, roeddwn yn meddwl pa mor ofnadwy yw graddau a chyffredinrwydd trais domestig—mae'n erchyll. Ac wrth gwrs, mae'n broblem gymdeithasol, sy'n galw am ymateb cymdeithasol. Ac fel y dywedwch, mae'n ymwneud â chodi ymwybyddiaeth, herio agweddau, newid ymddygiad y rheini sy'n ymddwyn yn gamdriniol. I roi sicrwydd i chi, mae gennym ein strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol Llywodraeth Cymru, a'r hyn sy'n bwysig am honno yw bod ganddi fwrdd partneriaeth cenedlaethol dan arweiniad gweinidogol—rwy'n ei gyd-gadeirio gyda chomisiynydd yr heddlu a throseddu Emma Wools ar ran plismona yng Nghymru. Oherwydd dyma ble mae'n bwysig fod gan y partneriaid cyfiawnder troseddol rym a dylanwad a chyfrifoldebau, a'u bod yn cysylltu'n uniongyrchol â Llywodraeth Cymru ar ein hymrwymiadau i gyllid a pholisi cyfiawnder cymdeithasol. Felly, mae gennym y cynllun gweithredu lefel uchel hwnnw, gydag amrywiaeth o ffyrdd o geisio gwella diogelwch menywod, ac mae gennym ffrydiau gwaith yn gweithio ar bob agwedd ar drais a cham-drin domestig. Ac a gaf i gydnabod gwaith y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol hefyd ar eu hymchwiliad i ddull iechyd y cyhoedd o atal trais ar sail rhywedd, sydd, wrth gwrs, unwaith eto, yn wirioneddol bwysig o ran yr argymhellion hynny—ein bod yn edrych ar ffyrdd y gallwn fynd i’r afael â’r materion hyn.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r cyhoeddiad diweddar gan Lywodraeth Lafur y DU ynghylch rhyddhau carcharorion wedi iddynt fwrw 40 y cant yn unig o’u dedfryd yn bolisi sy’n creu risgiau difrifol, yn enwedig i oroeswyr camdriniaeth, sydd eisoes yn wynebu diffyg cyfathrebu o fewn y system cyfiawnder troseddol. Yn ychwanegol at hynny, credaf fod y polisi hwn yn gosod cynsail peryglus sy’n gogwyddo barn y cyhoedd tuag at y gred fod y DU yn rhy faddeugar tuag at droseddwyr, a fydd, yn ddiamau, yn lleihau’r tebygolrwydd y bydd pobl yn rhoi gwybod i'r awdurdodau am droseddau, ac yn y pen draw, yn arwain at fwy o droseddu. Mae Cymorth i Fenywod Cymru wedi mynegi cryn bryder am y polisi hwn ar y sail fod rhyddhau carcharorion yn gynnar, ar adeg pan fo Arolygiaeth Prawf Ei Fawrhydi eisoes o dan bwysau, yn arwain at y risg y bydd llawer o oroeswyr na fyddant yn cael gwybod pan fydd eu cyn-gamdriniwr o dan ystyriaeth i gael eu rhyddhau. Yn frawychus, cafodd y rhan fwyaf o'r unedau cyflawni ar gyfer y gwasanaeth prawf eu dynodi'n 'annigonol' yn 2023-24, y sgôr isaf posibl, a dim ond tri gwasanaeth oedd yn 'ddigonol' wrth asesu'r risg o niwed difrifol. Mae Cymorth i Fenywod Cymru yn annog y Llywodraeth ymhellach i ailystyried y polisi hwn yn ofalus ac i flaenoriaethu diogelwch a lles goroeswyr. Gallai rhyddhau carcharorion yn gynnar arwain at ganlyniadau dinistriol i oroeswyr trais yn erbyn menywod a merched. Credaf ei bod yn amlwg i bawb fod y polisi hwn yn peryglu diogelwch a llesiant goroeswyr ac yn cynyddu’r ofn yn eu plith y bydd eu cyn-gamdrinwyr yn ôl ar y strydoedd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa bwysau a roddwyd gennych ar Lywodraeth Lafur newydd y DU i wrthdroi ei pholisi? Diolch.

Diolch am eich cwestiwn. Wrth gwrs, mae cyfiawnder yn fater a gedwir yn ôl ar hyn o bryd, ac mae llawer o’r gwasanaethau sy’n ganolog i'r gwaith o weithredu cyfiawnder oedolion ac ieuenctid, o ran yr ystad ddiogel, gwasanaethau prawf, o ran effaith penderfyniadau a wneir ar lefel cyfiawnder troseddol, wedi'u datganoli i ni mewn gwirionedd. Felly, rydym yn ceisio cymryd cyfrifoldeb, ac yn gweithio'n agos iawn gyda Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Fawrhydi. Felly, mae cyfarfodydd a gynhaliais gyda’r Gweinidog, yr Arglwydd Timpson, a hefyd, yn fwyaf diweddar, yr wythnos diwethaf, gyda’r Gweinidog Alex Davies-Jones, sy’n gyfrifol nid yn unig am ddioddefwyr, ond trais yn erbyn menywod a cham-drin domestig, wedi tawelu fy meddwl. Felly, cefais fy nghalonogi’n fawr, o ran y cynllun rhyddhau cynnar, fod Alex Davies-Jones wedi cyfarfod â darparwyr y trydydd sector yng Nghymru. Cyn rhyddhau'r garfan gyntaf i gael eu rhyddhau'n gynnar ym mis Medi, cyfarfu â Cymorth i Fenywod Cymru a sefydliadau eraill, ac fe gyfarfûm innau hefyd â’r partneriaid cyfiawnder troseddol, i gael sicrwydd y bydd pob cyfrifoldeb yn cael ei gymryd o ran rhyddhau, a bod cynllun cysylltu ar gael ar gyfer dioddefwyr hefyd. Felly, mae’n rhywbeth lle mae angen inni gydweithio, ac rwyf wedi cael sicrwydd fod pobl, yng Nghymru, wedi’u diogelu, yn enwedig o ran y sefyllfa risg yn sgil rhyddhau cynnar a chamdrinwyr domestig.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Llywodraeth Lafur y DU wedi cyhoeddi y bydd eiriolwyr cyfreithiol ar gyfer goroeswyr benywaidd trais a cham-drin rhywiol ym mhob un o heddluoedd Cymru a Lloegr er mwyn cynghori goroeswyr o’r eiliad y maent yn rhoi gwybod am ddigwyddiad i'r achos llys. Fodd bynnag, fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, yn ôl eu maniffesto, mae Llafur yn bwriadu ariannu’r eiriolwyr cyfreithiol hyn drwy ailgyfeirio grantiau comisiynwyr heddlu a throseddu ar gyfer gwasanaethau dioddefwyr, sy'n golygu y byddant yn mynd â chyllid o un maes sy’n cefnogi goroeswyr trais yn erbyn menywod a merched ac yn ei roi mewn maes arall, heb gynnig unrhyw welliant cyffredinol i’r cymorth y mae goroeswyr yn ei gael. Mae goroeswyr cam-drin domestig a rhywiol yn wynebu heriau di-rif ar bob lefel o’r system gyfiawnder sifil a throseddol, yn fwyaf nodedig lle ceir diffyg ymddiriedaeth wrth roi gwybod i awdurdodau am ddigwyddiadau, a’r oedi y mae goroeswyr yn aml yn ei wynebu wrth aros am yr hyn a all fod yn achos llys trawmatig iawn, gan erydu unrhyw ymddiriedaeth a allai fod ganddynt yn y system ymhellach. Gyda hyn mewn golwg, Ysgrifennydd y Cabinet, pa sgyrsiau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cael gyda Llywodraeth y DU ar weithredu argymhellion adroddiad y panel niwed i fynd i’r afael â’r pryderon systemig dwfn ynghylch y modd y mae’r llysoedd yn canfod ac yn ymateb i gam-drin domestig? Diolch.

Wel, diolch am eich cwestiwn. Rwyf eisoes wedi cyfarfod ag Alex Davies-Jones, AS, y Gweinidog dros ddioddefwyr a mynd i’r afael â thrais domestig a thrais yn erbyn menywod. Mae hi yn y Swyddfa Gartref, ac wrth gwrs, mae gennym Jess Phillips yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder hefyd. Ac fel Ysgrifennydd y Cabinet dros gyfiawnder cymdeithasol, rwy'n gweithio'n agos gyda'r ddau Weinidog hynny yn Llywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r materion hyn.

Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams. 

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae anghydraddoldeb yn parhau i fod yn her sylweddol sy’n amharu nid yn unig ar botensial unigolion, ond ar lesiant cyffredinol ein gwlad. Amlygodd yr adroddiad diweddaraf ar lesiant Cymru, a gyhoeddwyd ddiwedd y mis diwethaf, anghydraddoldebau sy'n peri cryn bryder ac sy’n parhau i fodoli ac i ddyfnhau o fewn ein cymdeithas. Ynddo, mae’r prif ystadegydd yn adrodd ar y dystiolaeth sy’n dangos bod pobl â phrofiad o amddifadedd yn debygol o wynebu canlyniadau gwaeth. Ar les meddyliol, mae’r bwlch rhwng yr ardaloedd mwyaf a lleiaf difreintiedig wedi lledu, ac yn fwyaf syfrdanol o bosibl, mae’r adroddiad yn nodi bod y bwlch rhwng yr ardaloedd mwyaf a lleiaf difreintiedig mewn marwolaethau y gellir eu hosgoi bellach ar ei lefel uchaf ers 2003 ar gyfer dynion, ac ers i'r gyfres o adroddiadau llesiant ddechrau ar gyfer menywod. Bydd y flwyddyn nesaf yn nodi 10 mlynedd ers pasio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. A ydych chi'n cytuno â chanfyddiadau’r adroddiad hwn sydd, yn fy marn i, yn dangos bod Llywodraeth Cymru yn methu bodloni eu saith nod llesiant, ac nad yw’r Ddeddf wedi sicrhau camau gweithredu digonol ar fynd i’r afael ag anghydraddoldeb? A sut y bydd y gwaith pwysig hwn yn cael ei flaenoriaethu yn y gyllideb sydd ar y ffordd?

Diolch am eich cwestiwn gwirioneddol bwysig, Sioned Williams, gan ei fod yn rhywbeth y credaf y gall pob un ohonom fod yn falch ohono yn y Senedd hon, yn Senedd Cymru, ein bod wedi cyflwyno Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Ac wrth gwrs, mae chwe blynedd wedi bod bellach ers cyflwyno'r Ddeddf honno, yr ydym yn ei rhoi ar waith, ac yn gyfrifol am ei rhoi ar waith. Ac wrth gwrs, mae'n rhaid ichi edrych ar yr adroddiad llesiant a gweld faint sydd angen ei wneud o ran sicrhau bod agenda llesiant cenedlaethau'r dyfodol o ddifrif yn ysgogi gwelliant parhaus ar draws y Llywodraeth, a sut y mae cyrff cyhoeddus yn gweithio, a sut y maent yn cyflawni'r nodau a'r camau gweithredu hynny. Felly, credaf mai’r hyn sy’n bwysig yw ein bod, gyda’n comisiynydd llesiant cenedlaethau’r dyfodol, yn edrych nawr nid yn unig ar dueddiadau’r dyfodol o ran y gwaith sy’n mynd rhagddo, ond ar sut rydym yn cyflawni nodau datblygu cynaliadwy'r Cenhedloedd Unedig, er enghraifft. Ac mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi hyrwyddo llwyddiannau a'r gwersi a ddysgwyd o Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac yn ceisio cydnabyddiaeth fyd-eang i'r hyn rydym yn ceisio ei wneud. Ond yma yng Nghymru, mae angen inni ddangos y gwahaniaeth hwnnw.

Diolch. Mae adroddiad llesiant Cymru yn dangos yn glir i mi fod trechu tlodi yn allweddol er mwyn gwella anghydraddoldebau. Mae adroddiad diweddaraf Trussell, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, yn dangos bod nifer y bobl sy’n wynebu llwgu a chaledi—hynny yw, nifer y bobl sy’n debygol o fod angen troi at fanc bwyd nawr ac sydd mewn perygl mawr o fod angen banciau bwyd yn y dyfodol—ar y lefelau uchaf erioed yng Nghymru: 420,000 o bobl a phlant yn y perygl mwyaf, a rhagwelir y bydd 23,000 yn rhagor o bobl ledled Cymru yn wynebu llwgu a chaledi erbyn 2026-27 os na fydd unrhyw beth yn newid. Mae’r adroddiad hefyd yn dangos nad yw swyddi'n darparu llwybr dibynadwy allan o galedi, gyda’r profiad o fynd heb yr hanfodion yr un mor gyffredin i aelwydydd sydd mewn gwaith ac yn derbyn credyd cynhwysol ag y mae i aelwydydd di-waith sy'n derbyn credyd cynhwysol. Mae’r adroddiad yn dadansoddi amrywiaeth o opsiynau polisi sydd ar gael i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, ac yn dod i'r casgliad mai un o’r rhai mwyaf effeithiol fyddai dileu’r terfyn dau blentyn a’r cap ar fudd-daliadau. Byddai hyn yn arwain at 25,000 yn llai o bobl mewn perygl o lwgu a chaledi yng Nghymru. Mae hefyd yn argymell efelychu taliad plant yr Alban. Dywed Trussell nad yw'r gronfa cymorth dewisol, er ei bod yn werthfawr mewn argyfwng, yn ddigon i atal teuluoedd rhag mynd heb fwyd. A ydych chi'n cytuno â Trussell fod yn rhaid i Lywodraeth y DU weithredu ar y dystiolaeth o ran ei hopsiynau ar gyfer newid? A sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu i roi diwedd ar yr angen cynyddol am fanciau bwyd yn ein cymunedau?

Diolch yn fawr am eich cwestiwn pwysig iawn. 

Wrth gwrs, mae trechu tlodi'n flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth hon, a hynny ar draws y Llywodraeth—mae pob Gweinidog yn integreiddio gweithgarwch er mwyn trechu tlodi a'r ffordd rydym yn cefnogi aelwydydd agored i niwed i liniaru effaith tlodi. Ddydd Llun, siaradais mewn cynhadledd tlodi plant. Un o’r siaradwyr pwysig a glywais oedd y siaradwr a soniodd am y partneriaethau bwyd lleol. Mae Katie Palmer yn rhedeg Synnwyr Bwyd Cymru, yr ydym yn eu hariannu ledled Cymru i geisio ariannu banciau bwyd, ac i fynd i’r afael â—. Ym mhob etholaeth a phob sir, mae cydgysylltydd bwyd yn edrych ar sut yr awn i’r afael â thlodi bwyd, ac yn cysylltu hynny â’r holl gynlluniau sydd wedi’u datblygu drwy’r cwricwlwm gydag ysgolion, gyda thyfu bwyd yn y gymuned, a gweithio gyda ffermwyr hefyd i drechu tlodi bwyd.

Ond wrth gwrs, yr hyn sydd ei angen ar bobl—ac mae'r holl adroddiadau hyn yn glir—yw arian yn eu pocedi. Rwy’n falch iawn fy mod wedi bod yn gwneud gwaith, yn dilyn ein cytundeb cydweithio, a'r gyllideb eleni yn wir, i edrych ar y taliadau plant a wnaed yn yr Alban. Nid oes gennym y pwerau, ond rydym yn edrych ar y profiadau hynny. Ond hefyd, rwy'n sicr fod ein siarter budd-daliadau Cymru yn llwybr i ddarparu'r cyllid a'r cymorth sydd ei angen ar ein plant a'n teuluoedd. Hefyd, y siaradwr arall ddydd Llun a oedd yn bwysig oedd y Cynghorydd Anthony Hunt, a fu'n sôn am y ffyrdd y maent bellach yn sianelu, drwy siarter budd-daliadau Cymru, un llwybr i gael prydau ysgol am ddim, y grant hanfodion ysgol, cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor a'r lwfans cynhaliaeth addysg. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw sicrhau bod un llwybr i mewn i gael mynediad at yr arian sydd ei angen ar bobl a theuluoedd i drechu tlodi parhaus, sy'n rhywbeth yr hoffem fynd i'r afael ag ef wrth gwrs. Nid yw'r holl bwerau gennym, ond rydym am fynd i’r afael ag ef.

Nid yw'r holl bwerau gennych, ac rwy’n cymryd na fyddwch yn annog y Canghellor i gael gwared ar y cap dau blentyn hwnnw yn y gyllideb sydd i ddod, sy’n siomedig, o ystyried yr holl dystiolaeth yn yr holl adroddiadau hyn.

Yn ôl adroddiad newydd gan Cyngor ar Bopeth Cymru, mae’r galw am gymorth brys wedi cyrraedd lefelau digynsail. O gymharu wyth mis cyntaf 2022 ac wyth mis cyntaf 2024, maent wedi gweld cynnydd o 17 y cant yn nifer y bobl sy'n dod atynt mewn sefyllfaoedd o argyfwng. Dywedodd cynghorydd a ddyfynnwyd yn yr adroddiad eu bod yn arfer gweld 20 o achosion banc bwyd yr wythnos efallai, a bellach maent yn gweld o leiaf 20 y dydd.

Mae’r adroddiadau diweddar hyn gan Trussell a Cyngor ar Bopeth yn amlygu realiti llwm a gofidus anghydraddoldeb a thlodi. Yr hyn sy'n peri pryder gwirioneddol yw bod cyfran sylweddol o'r rheini sy'n ei chael hi'n anodd mewn cyflogaeth, gan ddangos nad yw cael swydd yn eich amddiffyn rhag caledi heb gymorth nawdd cymdeithasol digonol. Mae hyn yn herio’r rhagdybiaethau a wnaed gan y Prif Weinidog a Phrif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf yn uniongyrchol. Nid cyflogaeth yw'r allwedd i leihau tlodi bob amser.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn absenoldeb unrhyw gamau gweithredu gan Lywodraeth Lafur y DU i wrthdroi polisïau lles y Torïaid, sy’n dyfnhau ac yn dwysáu tlodi, a fydd Llywodraeth Cymru, yn unol â’r galwadau a wnaed gan Cyngor ar Bopeth Cymru, yn diogelu cyllid ar gyfer y gronfa cymorth dewisol yn y gyllideb sydd i ddod? Ac a fydd yn chwyddo'r dyraniad ar gyfer y flwyddyn ariannol er mwyn diwallu'r angen cynyddol am gymorth brys?

Diolch am eich cwestiwn. Roeddwn yn falch iawn ein bod yn trafod y cwestiynau hyn ddoe mewn ymateb i adroddiad y comisiynydd plant, ac yn ateb y cwestiynau a ofynnwyd i mi ynglŷn â sut roeddem yn trechu tlodi plant. Credaf mai un o'r pethau pwysig o ran y dystiolaeth yw ei bod yn ymwneud â pholisïau nawdd cymdeithasol sy'n gallu ac sydd yn codi plant a'u teuluoedd allan o dlodi. Yn amlwg, nid yw hynny o fewn ein gallu fel Llywodraeth Cymru, er ein bod yn gwneud yr hyn a allwn o ran ein mynediad at fudd-daliadau. Rwy’n cofio cyfarfod â Sefydliad Bevan yn fy nyddiau cynnar yn y portffolio hwn, ac roeddent yn dweud, 'Pe gallem gael teuluoedd i fanteisio ar y talebau Cychwyn Iach’. Mewn gwirionedd, llwyddodd Lynne Neagle, pan oedd hi yn y rôl, i gael hyfforddiant i ymwelwyr iechyd, ac fe wnaethom gynyddu mynediad at dalebau Cychwyn Iach yn aruthrol—nid cyllid Llywodraeth Cymru, ond cyllid Llywodraeth y DU. Rwy’n falch y byddaf yn cyfarfod â Liz Kendall a Bridget Phillipson yn y ddwy neu dair awr nesaf. Maent yn cyd-gadeirio'r tasglu tlodi plant ar gyfer Llywodraeth y DU, a byddaf yn gallu trafod y materion hyn wedyn. Ond gallaf roi sicrwydd i chi fy mod yn gwneud popeth a allaf i ddiogelu’r gronfa cymorth dewisol, i edrych ar ei heffaith eleni o ran y gwariant, a'i diogelu ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd.

Diolch yn fawr. Yng Nghymru, roedd 29 y cant o blant yn byw mewn tlodi incwm cymharol, ar ôl costau tai, yn y blynyddoedd ariannol a ddaeth i ben rhwng 2021 a 2023. Mae'n rhaid i roi terfyn ar dlodi plant fod yn flaenoriaeth gyffredin. Byddwn ni’n cymryd rôl arweiniol wrth gydlynu’r camau sydd eu hangen i weithio tuag at ddileu tlodi plant a'i effeithiau yma yng Nghymru.

Diolch am hynny.

Gwn eich bod yn ymwybodol o'r ystadegyn echrydus a ddatgelwyd yn ddiweddar gan y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant fod 10,000 o blant, fel y clywsom, wedi disgyn i dlodi ers i Lafur ddod i rym yn San Steffan ychydig fisoedd yn ôl yn unig. Mae hynny, wrth gwrs, oherwydd y cap dau blentyn ar fudd-daliadau. Mae Human Rights Watch wedi ei alw’n greulon. Nid wyf yn ceisio gwneud ichi wingo, Ysgrifennydd y Cabinet, ond rydych chi newydd ddweud wrthym fod trechu tlodi yn flaenoriaeth allweddol i'ch Llywodraeth. A wnewch chi alw, felly, ar Ganghellor y Trysorlys i gael gwared ar y cap dau blentyn ar fudd-daliadau yn y gyllideb? Oherwydd mae'n gyfrifol am roi dros 100 o blant y dydd mewn tlodi.

Mae hwn yn gwestiwn sy'n amlwg yn gyfredol ac yn amserol iawn ar hyn o bryd. Yn wir, gwn fod y Prif Weinidog wedi ateb y cwestiwn hwn hefyd. Fe fyddwch yn ymwybodol fod gan Lywodraeth y DU dasglu tlodi plant, ac rwyf newydd sôn fy mod yn cyfarfod â dau Ysgrifennydd y Cabinet sydd eu hunain yn cyd-gadeirio’r tasglu hwnnw. Yn amlwg, mae’r rhain yn faterion yr ydym yn eu trafod gyda Llywodraeth y DU, ond credaf mai’r pwynt i ni yma, ac mae'n mynd yn ôl at y cwestiynau gan Sioned Williams, yw’r hyn a wnawn gyda’n partneriaid i gyflawni’r strategaeth tlodi plant yma yng Nghymru.

Rwyf wedi fy nghalonogi’n fawr gan y ffaith ein bod, yn ein cynhadledd tlodi plant ddydd Llun, wedi trafod effaith y gronfa gynghori sengl, sy’n cyrraedd—. Er enghraifft, yng ngogledd Cymru, mae gan dros 19,000 o bobl fynediad at wasanaethau'r gronfa gynghori sengl, a £5 miliwn o incwm ychwanegol ar ffurf budd-daliadau lles. Fel y gwyddoch, cael arian i bocedi pobl yw'r hyn y mae angen i ni ei wneud. Ond hefyd, rydym wedi sicrhau bod rhywfaint o arian ar gael i sefydliadau i'w helpu i fynd i'r afael â thlodi plant. Bydd o ddiddordeb i chi, yn y gogledd, fod gennym gynllun peilot dull seiliedig ar le Gogledd Cymru Actif. Mae'n ddull datblygu cymunedol. Mae'n ymwneud â chymunedau yng Nghymru, awdurdodau lleol, y trydydd sector—mae pob un ohonynt yn dod atom gyda phrosiectau ac yn dweud, 'A allwch eu hariannu? Rydym yn credu bod hyn yn mynd i helpu i drechu tlodi plant.' Felly, mae gennym y cyfrifoldeb hwnnw yma yng Nghymru i’w helpu i fwrw ymlaen â’r prosiectau hynny.

Fel y crybwyllwyd yn ystod dadl y comisiynydd plant ddoe, mae'n drueni fod Llywodraeth Cymru, yn 2016, wedi diddymu’r targed ar gyfer dileu tlodi plant erbyn 2020. Mae Llywodraeth Cymru wedi osgoi cynnwys targedau mesuradwy yn y strategaeth tlodi plant yn fwriadol. Nid yw diddymu targedau’n golygu na fydd yr Aelodau’n craffu ar y Llywodraeth a'i methiant i drechu tlodi plant, sydd ar lefel o bron i 30 y cant yng Nghymru ar hyn o bryd.

Mae yma esgeuluso dyletswydd i gyflawni safonau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae Cymru ar ei hôl hi o gymharu â’r Alban a Gogledd Iwerddon, ac yn bell y tu ôl i lawer o wledydd eraill Ewrop o ran tlodi plant, ac nid yw hyn yn dderbyniol a ninnau'n gwybod y gallwn wneud yn well. Fel cymaint o strategaethau a chynlluniau gweithredu eraill o dan Lywodraethau Llafur olynol yng Nghymru, gwelwyd methiant cyson a siomedig i gyflawni. Ar ôl 25 mlynedd o Lywodraeth Lafur yng Nghymru, nid yw lefelau tlodi plant wedi gostwng mor gyflym ag y dylent, ac felly mae angen syniadau newydd. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gytuno i gyhoeddi datganiad ar lefelau tlodi plant yng Nghymru sy’n ymrwymo i ailgyflwyno targedau mesuradwy ac yn nodi cynllun clir ar gyfer cyflawni? Diolch.

Rwy'n ei chael hi'n anodd iawn peidio â chynhyrfu a ninnau wedi wynebu 14 mlynedd o gyni ac yn wynebu twll du o £22 biliwn, y mae Llywodraeth newydd y DU yn gorfod ymdrin ag ef nawr. Rwy’n ei chael hi’n anodd—[Torri ar draws.]

Ysgrifennydd y Cabinet, dwy eiliad. Hoffwn glywed yr ymateb gan Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae lleisiau o bob ochr i’r Siambr nad ydynt yn gadael imi wneud hynny. Gadewch imi glywed yr ymateb.

Hoffwn ddweud yn gryno ac yn dawel: a oedd gennym fanciau bwyd cyn i’r Llywodraeth glymblaid gymryd yr awenau? [Torri ar draws.] Nid oedd gennym unrhyw beth—dim o gymharu â'r tlodi bwyd y mae ein plant a'n pobl ifanc yn ei wynebu heddiw. Felly, oes, mae gennym ffordd bell i fynd o ran gweithio gyda Llywodraeth y DU. Ac onid yw'n dda, onid ydych yn cytuno ei fod yn arwydd da, fy mod i'n cyfarfod â'r Ysgrifenyddion Gwladol dros waith a phensiynau ac addysg y prynhawn yma? Ni fuaswn byth wedi dod yn agos at un o’ch cyn Weinidogion i gael trafodaeth o’r fath am drechu tlodi plant.

Diolch, John Griffiths. Ers lansio 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' ddwy flynedd yn ôl, rydym wedi gosod sylfeini strwythurol sylweddol ar gyfer gwella canlyniadau i bobl ethnig leiafrifol yng Nghymru, gan gynnwys grŵp atebolrwydd allanol, sy'n ein dwyn i gyfrif.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yng Nghasnewydd, rydym yn ffodus fod gennym Age Alive, elusen sy'n gwasanaethu fel rhwydwaith ar gyfer pobl ddu ac ethnig leiafrifol hŷn yn ardal Casnewydd. Eleni, maent yn dathlu eu degfed pen-blwydd. Maent yn trefnu gweithgareddau ar gyfer eu haelodau, gan ganiatáu iddynt wneud ffrindiau a chysylltiadau, a thynnu sylw hefyd at faterion a wynebir gan eu haelodau o ran y rhagfarn a'r gwahaniaethu parhaus sydd, yn anffodus, yn dal i fod gyda ni heddiw. Mae eu cadeirydd, Roy Grant, wedi ysgrifennu llyfr am hanes mewnfudo a chydlyniant cymunedol yng Nghasnewydd, yn enwedig mewn perthynas â chenhedlaeth Windrush a’u heriau a’u profiadau. Mae’r grŵp hwn, felly, Ysgrifennydd y Cabinet, yn gwneud llawer iawn o waith da iawn, a thybed a fydd Llywodraeth Cymru—rwy’n siŵr y bydd—yn cydnabod hynny ac yn edrych ar sut y mae’n cefnogi grwpiau fel Age Alive gyda’r gwaith da iawn a wnânt yn y gymuned a'u cynlluniau i wneud mwy eto.

Diolch am dynnu ein sylw at hyn heddiw. Dyma un enghraifft yn unig o lawer ledled Cymru o ffyrdd y mae sefydliadau a grwpiau cymunedol fel Age Alive yng Nghasnewydd yn gweithio mor effeithiol i hyrwyddo amrywiaeth, mynd i’r afael â rhagfarn a gwahaniaethu a hyrwyddo cynhwysiant cymdeithasol ar gyfer pobl ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol dros 50 oed yn yr ardal. Hoffwn glywed mwy am eu gwaith. Hoffwn gael golwg ar y llyfr hwnnw hefyd. Ond a gaf i dynnu sylw hefyd at y ffaith fy mod, yn gynharach heddiw, wedi ymweld â ffair iechyd cymunedau ethnig leiafrifol yma yng Nghaerdydd, a bod prosiectau tebyg iawn wedi'u datblygu yng Nghaerdydd hefyd. A ledled Cymru, mae'n ddefnyddiol gweld sut y mae’r trydydd sector, yn enwedig, mae’n rhaid imi ddweud, mentrau fel Age Alive yng Nghasnewydd, yn gwneud gwaith mor aruthrol sydd ar y blaen yn y modd yr awn ati i gyflawni ein ‘Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'.

Diolch am eich cwestiwn, John. Yn gyntaf, hoffwn ddweud bod y Ceidwadwyr Cymreig yn gadarn yn erbyn hiliaeth a phob math o gasineb a rhagfarn. Nid oes lle i hyn mewn cymdeithas, a dylai fod dim goddefgarwch ar gyfer gwrth-semitiaeth, Islamoffobia a phob math o droseddau casineb.

Mae'r argyfwng cynyddol yn y dwyrain canol wedi arwain at farwolaethau erchyll miloedd o bobl ddiniwed. Mae’r sefyllfa’n drychinebus, ac yn anffodus, mae hefyd yn effeithio ar lawer o bobl yng Nghymru sydd â ffrindiau a pherthnasau yn yr ardal yr effeithir arni. Yn ogystal, mae hyn wedi dwysáu casineb eithafol a hiliaeth echrydus wedi'i gyfeirio at Iddewon a Mwslimiaid yn eu cymunedau yng Nghymru oherwydd eu ffydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio rhoi diwedd ar wahaniaethu droeon dros y 25 mlynedd diwethaf, ond mae Iddewon a Mwslimiaid cyffredin yn parhau i deimlo'n bryderus, yn poeni am eu diogelwch, ac yn anffodus, yn credu mai rhan o fywyd normal yw hyn.

Fy nghwestiwn yw: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i’r afael â rhagfarn a meithrin cysylltiadau da rhwng cymunedau Iddewig a Mwslimaidd yng Nghymru? Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi arweinwyr ffydd Iddewig a Mwslimaidd ac elusennau llawr gwlad?

Diolch yn fawr am y cwestiwn pwysig iawn.

Mae mor bwysig, ac rydym ni hefyd yn cydnabod bod hwnnw'n gwestiwn pwysig iawn, gan ei bod yn wythnos troseddau casineb Cymru yr wythnos hon. Mewn gwirionedd, siaradais yn rhwydwaith cymorth troseddau casineb Cymru ddoe am y ffaith y gellid dadlau bod 2024 wedi bod flwyddyn wahanol i bob un arall yn y cyfnod diweddar. Gwelsom y terfysgoedd yn Lloegr a Gogledd Iwerddon yn cael effaith ar bobl yng Nghymru, pobl o wahanol leiafrifoedd ethnig, cefndiroedd—mae Mwslimiaid yn enwedig yn teimlo'n ofnus y byddant yn dod yn dargedau, yn sgil digwyddiadau'r haf, ond hefyd, fel y dywedwch, mae'r gwrthdaro torcalonnus ar draws y dwyrain canol wedi gadael aelodau yng nghymunedau Cymru o wahanol grwpiau'n teimlo'n ofnus iawn, ac yn anffodus, gwelwyd cynnydd yn nifer y troseddau casineb ar sail ffydd a chrefydd.

Felly, fel y dywedais ddoe, mae'n bwysig iawn nad oes lle yng Nghymru i gasineb, a chredaf mai dyma lle gallwn ddod at ein gilydd i fynegi hynny. Gwyddom fod adroddiadau o droseddau casineb wedi'u targedu at gymunedau Iddewig a Mwslimaidd yng Nghymru. Y pwynt allweddol yr oeddem yn ei wneud ddoe yng Nghanolfan Cymorth Casineb Cymru yw y dylai pobl annog pobl i roi gwybod am unrhyw ddigwyddiadau casineb a gallant gysylltu â'r heddlu neu Ganolfan Cymorth Casineb Cymru, sy'n cael ei rhedeg gan Cymorth i Ddioddefwyr, ond rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn hwnnw.

Diolch yn fawr, Adam Price. Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd llawer o gamau i gefnogi amrywiaeth a sicrhau amrywiaeth mewn gwleidyddiaeth. Cyfrifoldeb pawb yw cynyddu amrywiaeth, a byddwn ni'n parhau i weithio gyda phartneriaid i sicrhau democratiaeth fwy amrywiol.

Dros y penwythnos yng nghynhadledd Plaid Cymru, mi oedd yn bleser i mi i fedru anrhydeddu Stuart Neale, sef y person LHDT agored cyntaf i sefyll etholiad yn enw Plaid Cymru nôl yn 1972. Cymerodd hi 29 o flynyddoedd wedi hynny i ni ethol y person LHDT cyntaf ar lefel genedlaethol—sef fi—ac wedi hynny, 23 o flynyddoedd wedi hynny, dal i fod fi ydy'r unig un erioed i gael ei ethol fel dyn hoyw agored ym Mhlaid Cymru, sy’n dangos pa mor bwysig ydy'r gwaith yma.

Nawr, gan fod y Llywodraeth yn edrych ar ganllawiau ar ethol mwy o amrywiaeth o bobl i’r lle yma, a hefyd, o dan y pwerau newydd o dan y Ddeddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024, i annog a chefnogi grwpiau tangynrychioliedig, a fyddai'r Ysgrifennydd Cabinet yn fodlon cwrdd ag adran Plaid Pride, sy’n cynrychioli’r gymuned LHDT yn fy mhlaid i, ond hefyd yr adrannau eraill, anableddau, BME, adran y merched, ac adrannau cyfatebol o fewn pleidiau eraill, er mwyn sicrhau y gallwn ni gael yr amrywiaeth mwyaf eang i gael ei gynrychioli yn ein democratiaeth ni?

Diolch yn fawr, Adam Price, a diolch yn fawr am gofio Stuart Neale.

Mae'n bwysig ein bod ni'n rhannu hynny a'ch bod chi wedi rhannu hynny gyda ni heddiw. Er mwyn eich sicrhau chi a'r Aelodau, gyda Deddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024 yn ei gwneud yn ofynnol i ni gyhoeddi canllawiau i gefnogi pob plaid wleidyddol i ystyried y camau y gallant eu cymryd i wella amrywiaeth ymgeiswyr yn yr etholiad nesaf, rydym eisoes yn cyfarfod â LHDT+, Sipsiwn, Roma a Theithwyr, cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol i weithio gyda nhw i ddrafftio'r canllawiau. Mae hynny'n cynnwys Pride, mae'n cynnwys Stonewall Cymru, Anabledd Cymru a phawb sy'n cynrychioli grwpiau du a lleiafrifol ethnig hefyd. Mae yna gyfle, ac rwy'n gobeithio y bydd pawb ar draws y Siambr hon yn cymryd rhan yn yr ymgynghoriad hwnnw. Mewn gwirionedd, rwy'n edrych ymlaen, gyda'r Prif Weinidog, at fynychu'r cawcws i fenywod dan gadeiryddiaeth Joyce Watson, ac a fynychir gan fenywod ar draws y Siambr yr wythnos nesaf i drafod hyn.

Diolch, Darren Millar. Rydym yn gweithio i sicrhau bod pobl yng Nghonwy a sir Ddinbych, a ledled Cymru, yn hawlio pob punt y mae ganddynt hawl iddi. Mae ein llinell gymorth 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi' Advicelink Cymru yn helpu pensiynwyr i ddarganfod a chael gafael ar gymorth ariannol, gan gynnwys credyd pensiwn.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae arnaf ofn nad yw'r ateb hwnnw'n bodloni'r bobl yng Nghonwy a sir Ddinbych rwy'n eu cynrychioli. Mae disgwyl y bydd tua 30,000 o bobl ar draws y ddwy ardal awdurdod lleol yn cael eu hamddifadu o daliadau tanwydd y gaeaf eleni, ac a dweud y gwir, maent yn siomedig iawn ynghylch ymateb Llywodraeth Cymru i'r argyfwng hwn, ac mae'n argyfwng i lawer ohonynt a fydd yn ei chael hi'n anodd talu eu biliau. Maent yn siomedig. Maent yn teimlo eich bod chi wedi gwneud cam â nhw, Ysgrifennydd y Cabinet, chi'n bersonol, a Llywodraeth y DU. Nid ydych wedi bod yn galw'n ddigon da ar Lywodraeth y DU i wyrdroi effaith y toriadau hyn, nid yw'n ymddangos eich bod yn gallu dod o hyd i arian yn eich cyllidebau eich hun i greu taliad tanwydd Llywodraeth Cymru yn lle'r taliadau sy'n cael eu colli, ond eto mae'n ymddangos bod gennych ddigon o arian ar gyfer pob math o bethau eraill nad oes angen i ni wario arian arnynt. Yn ôl ym mis Awst, fe ddywedoch chi eich hun fod pensiynwyr mewn perygl o gael eu gwthio i dlodi tanwydd gan y toriad, ac fe wyddom fod hynny'n wir. Pam nad ydych chi'n gwneud unrhyw gynnydd ar fynd i'r afael â'r mater hwn a phryd y gallwn ni ddisgwyl i chi fynd i guro ar ddrysau'r Trysorlys i wneud yn siŵr nad yw pensiynwyr yng Nghymru yn wynebu'r toriadau ofnadwy a chreulon hyn y gaeaf hwn?

Wel, Ddirprwy Lywydd, nid wyf yn bwriadu mynd dros yr holl gamau yr ydym eisoes wedi'u cymryd. Rwyf wedi ateb y cwestiwn hwn fwy nag unwaith, ond rwy'n mynd i ychwanegu ychydig mwy o bwyntiau a ffyrdd rydym yn ceisio helpu pobl. Yr un peth allweddol, rwy'n credu, yw'r bartneriaeth unigryw sydd gennym gyda'r Sefydliad Banc Tanwydd ers mis Mehefin 2022. Ni wnaeth eich Llywodraeth chi, Llywodraeth y DU, gynnal partneriaeth gyda'r Sefydliad Banc Tanwydd erioed, mae'n rhaid i mi ddweud. Fe wnaethant hynny yn yr Alban, fe wnaethant hynny yng Nghymru, nid yn Lloegr. Mae'r gronfa wres honno yn helpu aelwydydd oddi ar y grid sy'n wynebu argyfwng gyda swmpbrynu tanwydd, ac mae'n bwysig i bobl wybod am y Sefydliad Banc Tanwydd. Mae wedi tyfu rhwydwaith o fwy na 126 o bartneriaid atgyfeirio yng Nghymru, 13 partner sy'n darparu gwasanaethau DU, fel Macmillan a Scope. Mae'n rhoi talebau tanwydd, carthenni trydan ac yn helpu cartrefi i gael help i brynu tanwydd oddi ar y grid. Mae'n fenter Gymreig gyda'r Sefydliad Banc Tanwydd, ac mewn gwirionedd, daethant i'r gynhadledd tlodi plant ddydd Llun i sôn am y gwaith hwnnw.

Ond hefyd, rwyf wedi cyfarfod â'r holl gyflenwyr ynni yng Nghymru y mis hwn. Rwyf wedi eu hannog i helpu eu cwsmeriaid gyda'u biliau ynni, ac maent oll wedi cofrestru i helpu eu cwsmeriaid ynni. A gadewch inni gofio ei fod yn ymwneud â sut rydym yn buddsoddi £30 miliwn yng nghynllun Nyth Cartrefi Clyd i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Rwy'n credu mai dyna'r ffordd rydym ni—yn ogystal â'r holl ymatebion eraill a roddais y prynhawn yma o ran y nifer sy'n manteisio ar y credyd pensiwn i'w galluogi i gael taliad tanwydd y gaeaf—yn helpu pensiynwyr yn eich etholaeth chi ac yng Nghymru, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda'ch awdurdod lleol chi'n gweithio'n agos iawn gyda ni, Darren Millar, ac mae awdurdodau lleol yn gefnogol.

Diolch, Peredur Owen Griffiths. Rydym wedi ymrwymo i gysylltu cymunedau ledled Cymru trwy drawsnewid ein rheilffyrdd, darparu rhwydwaith bysiau gwell, trwsio ein ffyrdd a grymuso cymunedau lleol. Bydd hyn yn ein galluogi i adeiladu gwasanaeth trafnidiaeth hygyrch, cynaliadwy ac effeithlon i bawb, ym mhob rhan o Gymru.

Diolch am yr ateb yna.

Un peth y credaf y gallwn i gyd gytuno arno yw nad yw'r rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus lle hoffem iddo fod yng Nghymru. I unrhyw un sydd â char, mae hyn yn anghyfleustra os byddai'n well ganddynt deithio ar fws neu reilffordd. Os ydych chi heb gar, am na allwch ei fforddio neu os na allwch chi yrru am resymau iechyd, mae ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus dameidiog yn dod yn fater cydraddoldeb. Er enghraifft, fe wnaeth Age Cymru arolygu pensiynwyr yng Nghymru a chanfod bod 17 y cant o'r ymatebwyr yn ei chael hi'n anodd neu'n anodd iawn teithio o gwmpas. Dywedodd un person fod y gwasanaeth bws yn anfynych ac y byddai'n anodd iawn cyrraedd apwyntiadau meddygol, gwasanaethau a siopau heb gar. Ychwanegodd un arall, 'Hoffem ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ond mae mynediad yn gyfyngedig, oherwydd y toriadau.' Weinidog, a yw'r materion hyn ar eich radar, gyda'ch cyfrifoldeb dros gydraddoldeb a hawliau dynol? Ac a ydych chi'n cytuno bod ein trafnidiaeth gyhoeddus dameidiog yn rhwystr rhag cyflawni cydraddoldeb, yn rhwystr rhag agor cyfleoedd yn y farchnad swyddi neu hamdden, ac yn rhwystr i wrthsefyll ynysu ymhlith grwpiau bregus?

Diolch yn fawr am eich cwestiwn.

Wrth gwrs, y cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth sy'n nodi'r ystod o gamau rydym yn eu cymryd i wella hygyrchedd, dibynadwyedd, diogelwch ac amlder trafnidiaeth gyhoeddus. Mae'n hanfodol fod gennym wasanaeth trafnidiaeth gyhoeddus integredig yng Nghymru. Ac mae'n bwysig cydnabod hefyd, yn ne-ddwyrain Cymru, ein bod wedi dyfarnu £54 miliwn mewn cyllid i awdurdodau lleol i'w fuddsoddi yn eu blaenoriaethau trafnidiaeth lleol.

Hoffwn wneud un pwynt—rwy'n profi amynedd y Dirprwy Lywydd. Peidiwch ag anghofio ein bod ni'n cynnal yng Nghymru—. Mae Llywodraeth Cymru yn cynnal ein cynllun teithio rhatach, sy'n allweddol i bobl hŷn ac anabl, ac yn galluogi pobl i deithio am ddim ar y rhan fwyaf o wasanaethau bysiau yng Nghymru a theithio am bris gostyngol neu am ddim ar lawer o wasanaethau rheilffordd.

Ac yn olaf, cwestiwn 8. Buffy Williams.

Diolch, Buffy Williams. Mae strategaeth tlodi plant Cymru yn nodi ein huchelgeisiau hirdymor i fynd i'r afael â thlodi plant ac i liniaru effeithiau gwaethaf tlodi yma yng Nghymru. Mae ein strategaeth yn cynnwys y camau rydym yn eu cymryd ar draws y Llywodraeth a chyda phartneriaid, gan wneud y gorau o effaith y dulliau sydd ar gael i ni.

Diolch. Mae tlodi plant yng Nghymru yn frawychus o uchel. Bydd biliau ynni a chyfraddau morgais uwch yn gwaethygu hyn. Mae ymchwil gan Ymddiriedolaeth Trussell yn dangos bod dros 187,000 o barseli bwyd argyfwng wedi'u dosbarthu yn 2023-24, gydag un o bob 10 parsel yn mynd i fabanod a phlant o dan bedair oed. Mae cysylltiad clir rhwng tlodi ac achosion o gamdriniaeth ac esgeulustod. Mae'r NSPCC yn nodi cynnydd yn nifer y plant sy'n cael eu derbyn i ofal am nad yw teuluoedd yn gallu darparu bwyd a dillad. Er mwyn mynd i'r afael â thlodi plant yn effeithiol, rhaid inni gefnogi teuluoedd ac atal argyfwng pellach ar yr un pryd. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i wella ymwybyddiaeth o dlodi mewn ymarfer diogelu plant? Sut y bydd y Llywodraeth yn mynd i'r afael â'r angen brys am gymorth bwyd argyfwng yng Nghymru y gaeaf hwn? A sut y gallwn ni fynd ati'n rhagweithiol i nodi a chefnogi rhieni sy'n wynebu argyfyngau a thlodi, nid yn unig ar adeg o argyfwng ond yn y dyfodol, drwy hyfforddiant, addysg a chyflogaeth?

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Rwyf am ganolbwyntio ar gymorth bwyd argyfwng—mae hyn wedi codi y prynhawn yma yn barod—a chadarnhau, ers 2019, ein bod wedi dyrannu mwy na £22 miliwn i gefnogi sefydliadau bwyd cymunedol. Gwn eich bod yn eu cefnogi'n weithredol yn eich etholaeth, fel y mae llawer ar draws y Siambr hon, ac mae hynny'n ymwneud â mynd i'r afael â thlodi bwyd. Mae hefyd yn ymwneud â darparu mynediad a chyfeiriadau at wasanaethau eraill a dyrannu refeniw o £1 filiwn a chyfalaf gwerth £1 filiwn i gefnogi sefydliadau bwyd cymunedol sy'n mynd i'r afael â thlodi bwyd. Ond fel y dywedais eisoes, mae'r partneriaethau bwyd traws-sector ym mhob awdurdod lleol yn hanfodol i gael arbenigedd a chefnogaeth gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, byrddau iechyd lleol, cyrff sector cyhoeddus, y trydydd sector, busnesau, academyddion, ffermwyr lleol, gyda'i gilydd, yn amlasiantaethol. A soniais am Katie Palmer a Synnwyr Bwyd Cymru, yn sôn am effeithiau cadarnhaol hynny. Felly, unwaith eto, yr holl waith ar Dechrau'n Deg, mewnbwn i Teuluoedd yn Gyntaf, y gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd, mae'r rhain yn bethau lle mae gennym gyfrifoldebau ac rydym yn gwneud ein gorau i'w cyflawni er mwyn mynd i'r afael â thlodi plant.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Rwyf wedi cael cais gan Janet Finch-Saunders i godi pwynt o drefn. Janet.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn i chi ddyfarnu ar bwynt o drefn. Fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad cadarn iawn yma, nad oedd banciau bwyd cyn y glymblaid, sy'n golygu'r glymblaid Geidwadol-Lafur—

Y Ceidwadwyr a'r Democratiaid Rhyddfrydol.

Ie, y Democratiaid Rhyddfrydol. Y pwynt yw bod banciau bwyd wedi eu cyflwyno yn 2000 o dan Lywodraeth Lafur. Mae yno mewn du a gwyn. Gallwch ei gwglo. Yn ystod y cwymp ariannol, fe wnaethant gyflymu mwy. Felly, sut y mae cyflwyno banciau bwyd—

Pwynt o drefn, os gwelwch yn dda, peidiwch â phwyntio at Ysgrifennydd y Cabinet.

—dan Lywodraeth Lafur wedi cael ei wyrdroi yma heddiw?

Iawn. Nid fy lle i yw dyfarnu ar yr atebion a roddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet, ond rydych chi wedi codi'r pwynt, ac mae wedi'i gofnodi. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn adolygu'r cyfraniad a wnaeth i sicrhau y byddai unrhyw gamau cywiro, os oes eu hangen, yn cael eu gweithredu.

Hoffwn iddi dynnu'r sylw yn ôl.

Rwyf newydd ddyfarnu. Diolch.

Symudwn ymlaen nawr at eitem 3, sef cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Mae'r cwestiwn cyntaf yn cael ei ateb gan y Llywydd, ac yn cael ei ofyn gan Alun Davies.

Yn ystod y ddwy flynedd a hanner diwethaf, mae’r Aelodau wedi defnyddio eu platfform yn aml yn y Siambr hon i dynnu sylw at effaith yr ymosodiad ar bobl Wcráin. Mae gwasanaethau'r Comisiwn wedi cefnogi’r Aelodau i ddangos eu cefnogaeth i Wcráin. Mae baner Wcráin wedi hedfan ar ystâd y Senedd ers 24 Chwefror 2022 fel arwydd o undod parhaus Cymru gydag Wcráin a’i phobl. Rydym hefyd wedi cefnogi llawer o ddigwyddiadau a noddir gan Aelodau i dynnu sylw at effaith barhaus yr argyfwng yn Wcráin.

Rwy'n ddiolchgar i'r Llywydd am yr ymateb hwnnw. Rydym yn byw mewn cyfnod anynad, ond un peth sydd wedi uno Aelodau ar bob ochr i'r Siambr hon yw cefnogaeth i bobl Wcráin. Rydym bellach yn edrych ar dair blynedd o bosibl ers goresgyniad Wcráin. Mae gennym grŵp hollbleidiol yma sydd wedi arloesi wrth weithio i gefnogi pobl Wcráin. Byddaf i a'r Aelod dros Bontypridd, Mick Antoniw, yn Wcráin eto dros hanner tymor, yn darparu cymorth meddygol a chefnogaeth i bobl yno. 

Wrth i ni agosáu at dair blynedd, mae'n bwysig ein bod unwaith eto yn edrych ar sut y gallwn ddarparu cefnogaeth i bobl sydd yn llythrennol ar y rheng flaen yn wyneb ymosodiad Putin. Wrth i ni gofio am hil-laddiad Holodomor yn y mis nesaf, bydd yn bwysig dod â'r materion hyn i'r Siambr hon eto, fel y gall y Siambr siarad ar ran pobl Cymru.

Ond hefyd, rwy'n gobeithio y bydd y Comisiwn yn helpu ac yn cefnogi pobl Cymru i fynegi eu barn eu bod am barhau i gefnogi pobl Wcráin. Ac rwy'n gobeithio y bydd y Comisiwn yn defnyddio ei holl ymdrechion i sicrhau bod llais pobl Cymru yn cael ei glywed yn uchel ac yn glir: ein bod am weld diwedd ar y goresgyniad hwn ac rydym am i bobl Wcráin allu byw mewn heddwch a rhyddid. 

Fel Llywydd y Senedd hon, rwy'n cymeradwyo'n llwyr yr holl sylwadau yr ydych chi wedi'u gwneud, ac yn eich canmol chi a Mick Antoniw ac unrhyw un a phawb sydd wedi mynd y filltir ychwanegol i gefnogi pobl Wcráin wrth iddynt wynebu'r erchyllterau y maent yn eu hwynebu. Weithiau nid yw'n beth mawr i hedfan baner i gefnogi pobl neu achos, ond rwy'n ystyried y ffaith ein bod yn parhau i chwifio baner Wcráin yn falch ar ystad ein Senedd—. Nid oes neb erioed wedi gofyn i mi dynnu'r faner honno. Rwy'n ystyried bod hynny'n dangos yr undod, yn fwy na dim, y gallwn ei ddangos fel Senedd i Senedd Wcráin ac i bobl Wcráin.

Diolch am y sylwadau hynny. Yn dilyn y pwyntiau a wnaed, wrth gwrs, bydd y pedwar cerbyd nesaf, sy'n mynd yr hanner tymor hwn, yn golygu bod cyfanswm o 30 wedi eu darparu ar ran y grŵp trawsbleidiol. Mae yna lun enwog sy'n cylchredeg o filwr Wcreineg—un o'r rhai a laddwyd yn gynnar iawn. Roedd wedi ysgrifennu 'Yma o hyd' ar y bordiau y tu ôl iddo, a chredaf fod hynny'n cynrychioli agwedd llawer o'r bobl yn Wcráin mewn gwirionedd—eu bod yn dal yno ac yn dal i frwydro dros eu hannibyniaeth.

Hoffwn ofyn dau beth mewn perthynas â'r Comisiwn mewn gwirionedd. Mae gennym 8,000 o Wcreiniaid yng Nghymru ers y goresgyniad, a 4,000 ohonynt yn blant, ac mae'r gefnogaeth y maent wedi'i chael wedi bod yn aruthrol o Gymru. Ond mae dau beth sy'n bwysig iawn: un yw coffáu'r Holodomor, y newyn a arweiniodd at 4 miliwn a mwy o bobl yn newynu yn sgil newyn artiffisial Stalin yn y 1930au, y ceir adlais ohono heddiw gyda digwyddiadau yn Wcráin, ac a all y Comisiwn roi cefnogaeth i hynny mewn gwirionedd. A'r ail beth, wrth gwrs, yw fy mod yn meddwl bod yr amser yn briodol nawr, oherwydd y cysylltiadau arbennig rhwng Cymru ac Wcráin, sy'n eithaf unigryw—sefydlu Donetsk, Yuzovka, ar ôl John Hughes; y cysylltiadau gyda Gareth Jones; a hefyd y cysylltiadau diwydiannol—fel y byddai'n briodol nawr, rwy'n credu, i edrych ymlaen, y Pasg nesaf efallai, at ddirprwyaeth seneddol ffurfiol o'r Senedd hon i Wcráin. Rwy'n gwybod y byddai Aelodau Senedd Wcráin y cyfarfûm â hwy yn croesawu hynny'n fawr, a sefydlu cysylltiadau mwy ffurfiol rhwng ein dwy Senedd. 

Diolch, Mick, am y cwestiynau a'r materion rydych chi wedi'u codi, a hefyd am eich gwaith yn cefnogi eich mamwlad annwyl, os caf ei galw'n hynny, neu wlad eich cyndadau. Rydych chi wedi dadlau'n gadarn iawn dros achos Wcráin yma yn y Senedd hon ac yng Nghymru. Ac wrth i chi siarad am yr 8,000 o ffoaduriaid o Wcráin sy'n parhau i fyw yng Nghymru, rwy'n dal i gofio un o'r ffoaduriaid hynny'n dod i ganu yn ein digwyddiad Dydd Gŵyl Dewi yma. Soprano oedd hi. Roedd hi wedi ei lleoli yng ngwersyll yr Urdd Llangrannog pan ddaeth hi'n ffoadur yma gyntaf, ac fe ganodd yn Gymraeg yn ein Senedd ni ar Ddydd Gŵyl Dewi 2023, rwy'n credu. Mae hi bellach yn byw yng ngogledd Cymru, wedi symud i ogledd Cymru, ac yn dal i ganu, o'r hyn a welaf ar Facebook, mewn cymunedau yng ngogledd Cymru. Felly, mae'n bwysig i ni gofio bod yr 8,000 a mwy o bobl yn parhau i fyw ymhell o'u cartref, a byddant eisiau dychwelyd—lawer ohonynt, rwy'n siŵr—mor fuan â phosibl yn y dyfodol.

Fe ofynnoch chi ynglŷn â dau fater yn benodol: un ar y gydnabyddiaeth a'r gefnogaeth i gynnal digwyddiad coffáu'r Holodomor yma yn y Senedd. Rwy'n fwy na pharod i'r Comisiwn weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol ar hwyluso hynny. Ar y ddirprwyaeth seneddol i Senedd Wcráin o'n Senedd, clywais gryn dipyn o gefnogaeth ar draws y Siambr i hynny. Hoffwn ofyn i'r grŵp trawsbleidiol, neu sut bynnag yr hoffech chi hwyluso hynny, i feddwl sut y gallai'r ddirprwyaeth seneddol honno weithio. Rydym yn dal i fod yng nghyd-destun cyngor y Swyddfa Dramor i bob un ohonom fel dinasyddion y DU i beidio â theithio i Wcráin, felly mae yna bethau i ni feddwl amdanynt fel Senedd, fel Comisiwn, o ran hwyluso hynny. Ond gadewch inni weld beth sy'n bosibl, a gadewch inni siarad ar draws y pleidiau ynglŷn â sut y gallai hynny ddigwydd, ac a allai ddigwydd y Pasg nesaf.

Mae amrywiaeth o drefniadau a phatrymau gwaith ar waith ar draws y Comisiwn. Mae trefniadau gwaith yn cynnwys gweithio ar safleoedd y Senedd, gweithio o bell, bod yn bresennol mewn digwyddiadau a gweithgareddau ledled Cymru, a gweithio gyda'r nos a gweithio ar benwythnosau. Fel sefydliad sydd wedi ymrwymo i ddarparu cyfle cyfartal ac arferion sy'n cefnogi cydbwysedd bywyd a gwaith, datblygir ein polisïau pobl mewn ymgynghoriad ag undebau llafur a'n rhwydweithiau cydraddoldeb yn y gweithle. Mae gennym bolisi gweithio hyblyg ac rydym yn darparu amrywiaeth o drefniadau gweithio hyblyg, ac mae'r enghreifftiau'n cynnwys oriau rhan amser, oriau cywasgedig, gweithio yn ystod y tymor a rhannu swydd. Mae hyn yn galluogi staff i gydbwyso'u cyfrifoldebau tu allan i'r gwaith tra'n darparu gwasanaeth o ansawdd uchel i'r Comisiwn.

Diolch, Lywydd. Yn ôl ym mis Mai eleni, roeddwn i'n eistedd yn fy swyddfa yn y Senedd yng Nghaerdydd, yn ddiwyd wrth fy ngwaith yn craffu ar Lywodraeth Cymru, fel y mae pawb ohonom yn ei wneud, pan welais na allwn gael gafael ar unrhyw staff cymorth Comisiwn y Senedd o gwbl. Darganfûm wedyn trwy gais rhyddid gwybodaeth fod 95 y cant o weithlu'r Comisiwn wedi cymryd diwrnod braint, a oedd yn digwydd bod yn syth ar ôl penwythnos gŵyl y banc. Rwy'n derbyn ei bod hi'n doriad ar y Senedd, a bod gan staff hawl i gymryd diwrnodau braint o'u dewis, ond credaf ei fod yn atal gallu'r Aelodau'n fawr rhag gallu cyflawni eu gwaith pan fydd bron bob un o staff y Comisiwn, heb rybudd i ni, i ffwrdd ar yr un diwrnod. Gyda hyn mewn golwg, a ydych chi'n credu ei bod hi'n briodol fod cymaint o aelodau staff wedi cymryd eu diwrnod braint i gyd ar unwaith? Ac a ydych chi'n cytuno â mi fod cael cymaint o staff yn absennol ar y tro yn rhwystro gwaith Aelodau'r Senedd yn ddifrifol? Diolch.

Nid wyf yn credu ei fod wedi rhwystro gwaith Aelodau'r Senedd yn ddifrifol. Mae'n ddrwg gennyf os yw'r ffaith na alloch chi ddod o hyd i aelod o staff y Comisiwn ar yr adeg honno ar yr ystad wedi llesteirio eich gwaith yn ddifrifol. Rwy'n tybio bod aelodau o'n staff ar yr ystad hon bob amser, 24 awr y dydd. Ni allaf ateb eich cwestiwn yn fanwl iawn, wrth gwrs, oherwydd nid wyf yn gwybod pa fath o gymorth yr oeddech chi'n chwilio amdano ar y diwrnod dan sylw.

Dyma'r tro cyntaf ers 25 mlynedd i mi glywed y mater hwn yn cael ei godi. Rwy'n amau mai dyma'r tro cyntaf i hyn ddigwydd, fod y rhan fwyaf o aelodau staff wedi cymryd gŵyl y banc neu ddiwrnod braint ar yr un pryd. Rwy'n tybio ei fod yn batrwm sydd wedi datblygu yn y sector cyhoeddus dros amser hir iawn. Nid wyf yn ymwybodol ei fod wedi bod yn broblem yn y gorffennol. Ysgrifennwch ataf os credwch fod hwn yn fater y dylwn ei drafod gyda'n partneriaid undebau llafur a'r rhai sy'n cynrychioli ein staff o ran y ffordd y datblygwn ein gwasanaethau yn y dyfodol. A rhowch wybod i mi hefyd ar y dyddiad penodol hwnnw pa fath o wasanaeth roeddech chi'n chwilio amdano gan staff Comisiwn y Senedd nad oedd ar gael i chi.

Mae cwestiwn 3 yn cael ei ateb gan Hefin David. Laura Anne Jones.

Mae costau amcangyfrifedig ehangu Siambr y Senedd i ddarparu ar gyfer Aelodau ychwanegol wedi'u cynnwys yng nghyllideb ddrafft y Senedd ar gyfer 2025-26 fel rhan o'r costau cyfalaf sy'n gysylltiedig â diwygio'r Senedd. Rhoddais dystiolaeth bythefnos yn ôl i'r Pwyllgor Cyllid, sesiwn dystiolaeth awr o hyd, ac mae llawer o fanylion yno am y cwestiwn yr ydych chi newydd ei ofyn.

Mae'r costau cyfalaf yn cynnwys addasiadau ffisegol i Siambr y Senedd a Thŷ Hywel, ac rydym yn amcangyfrif eu bod yn £3.874 miliwn ar hyn o bryd. Mae'r costau cyfalaf yn ymwneud â'r addasiadau angenrheidiol i'r Siambr i ddarparu ar gyfer y Senedd ehangach o 96 Aelod a chwblhau addasiadau Tŷ Hywel ar gyfer swyddfeydd Aelodau newydd. Bydd y ddau brosiect yn destun proses dendro gystadleuol i sicrhau gwerth am arian, ond wrth gwrs, bydd datgelu costau amcangyfrifedig manylach cyn caffael yn atal gallu'r Senedd i gael y cynigion sy'n cynnig y gwerth gorau.

Diolch, Gomisiynydd. Mae'n ymddangos bod y costau mwy cyffredinol o ehangu'r Senedd yn cynyddu wrth i heriau newydd godi i Gomisiynwyr y Senedd. Pa gamau y mae'r Comisiwn yn eu cymryd i sicrhau bod y costau cyffredinol yn cael eu cadw mor isel â phosibl?

Rwy'n credu efallai eich bod yn cyfeirio at yr asesiad o'r effaith ar adnoddau a oedd yn cyd-fynd â Bil y Senedd dan arweiniad fy nghyfaill Mick Antoniw, sef Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024. Roedd yr asesiad o'r effaith ar adnoddau yn is na'r amcangyfrif presennol o gostau, ond dim ond o £400,000. Nawr, mewn prosiect sy'n digwydd dros ddwy flynedd, nid yw hwnnw'n wahaniaeth mawr rhwng amcangyfrif a realiti. Y gwahaniaeth oedd bod y costau cyfalaf wedi cynyddu, yn bennaf oherwydd bod ymgynghori wedi digwydd ag Aelodau yn y Siambr hon ac roeddent eisiau math penodol o Siambr. Gallech fod wedi ehangu'r Siambr hon gyda meinciau yn y cefn a gwasgu pawb i mewn, ond nid dyna roedd yr Aelodau ei eisiau. Roedd yr aelodau eisiau Siambr wedi ei chynllunio'n benodol. Felly, mae'r costau cyfalaf wedi codi, ond mae'r costau staffio wedi gostwng o 59 o staff cyfwerth ag amser llawn i 47 o staff cyfwerth ag amser llawn, sef yr arbediad ar y costau cyfalaf a'r rheswm pam y mae'r ffigur o £400,000 yno.

Mae gennym hefyd fecanwaith a elwir yn fframwaith adnoddau tymor canolig, a ddaeth i mewn yn 2022 a chostau dadansoddiadau ar sail dreigl tair blynedd, gyda 71 y cant ohonynt yn gostau staffio, ac sy'n sicrhau ein bod yn gwneud yn union fel yr awgrymwch a gwneud yn siŵr fod yr arbedion hynny'n cael eu canfod yn flynyddol.

Fe'ch clywais yn dweud yno fod yna deimlad na ddylid gwasgu'r Aelodau i feinciau yn y cefn, y dywedoch chi yn eich tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyllid ei fod yn bwysau cyfalaf sy'n codi'r gyllideb. O ystyried yr anesmwythyd ynghylch y cynnydd sylweddol yng nghyllideb y Senedd, a wnaiff y Comisiwn edrych eto ar ddarparu opsiwn ymarferol lleiaf i Siambr y Senedd nad yw'n rhoi desg i bawb? Ni fyddai'n ddelfrydol, rwy'n sylweddoli hynny, ond o ystyried y pwysau ariannol, rwy'n credu y byddai'n briodol ailystyried hynny. 

Credaf y byddai’n ddefnyddiol pe bai’r Aelod yn cysylltu â’r grŵp cyfeirio Aelodau sy’n bodoli ar hyn, grŵp y mae Carolyn Thomas yn aelod ohono hefyd. Rwy'n credu ei bod yn gwbl resymol gwneud y pwynt, ond credaf y byddai angen cefnogaeth fwyafrifol ar draws y Siambr hefyd, ac nid wyf yn credu bod y gefnogaeth fwyafrifol honno yno iddo.

Wedi dweud hynny, os oes ewyllys yn y Siambr i edrych ar y mater, rwy’n siŵr y gellir edrych arno. Ond un peth yr hoffwn eich atgoffa ohono eto yw fy mod, yn fy ymateb i Laura Anne Jones, wedi dweud bod y costau cyfalaf wedi codi, ond mae'r costau staffio wedi lleihau. Felly, mae cydbwysedd yno sy’n dangos nad yw’r cynnydd o £400,000 ers yr asesiad effaith rheoleiddiol o fewn cwmpas yr hyn a allai fod yn annhebygol o dan amgylchiadau o’r fath—mae’n ffigur tebygol.

Felly, rwy'n awyddus i barhau i gael deialog â chi. Gwn fy mod wedi anfon copi o'r sesiwn dystiolaeth atoch, ac rwy'n gwerthfawrogi'r ddeialog adeiladol rydym wedi'i chael yn fawr—rwy'n gwerthfawrogi hynny o ddifrif. Byddaf yn cyflwyno cyllideb y Senedd yn y Siambr hon ar 20 Tachwedd, rwy'n credu. Rwy’n siŵr y gallwn gael trafodaethau pellach rhwng nawr a hynny, ac rwy'n fwy na pharod i wneud hynny.

Bydd cwestiynau 4 a 5 yn cael eu hateb gan y Llywydd. 

Rydym yn darparu amrywiaeth o wasanaethau i hyrwyddo hanes a diwylliant Cymru i'r rhai sy'n ymweld ag ystâd y Senedd. Rydym wedi datblygu taith ymwelwyr yn y Senedd a'r Pierhead sy'n rhoi gwybodaeth am rôl a chyfrifoldebau'r Senedd, hanes datganoli yng Nghymru a hanes Bae Caerdydd. Rydym yn cynnig teithiau dyddiol yn Gymraeg ac yn Saesneg i grwpiau ac unigolion ac maent yn canolbwyntio ar hanes datganoli a rôl a chyfrifoldeb y Senedd a'r Aelodau. Rydym yn gweithio gydag amrywiaeth o grwpiau a sefydliadau cymunedol ledled Cymru i ddarparu rhaglen newidiol o arddangosfeydd yn y Senedd a'r Pierhead sy'n arddangos cyfrifoldebau'r Senedd a threftadaeth ddiwylliannol Cymru.

Diolch am eich ateb. Mae hyn wedi deillio o’r ffaith inni fynd fel pwyllgor i Iwerddon a gweld hanes eu hadeiladau gwych yno a sut y maent yn cysylltu â’r gorffennol.

Deuthum â fy mam ar ymweliad â'r Bae a gofynnais iddi ble yr hoffai ymweld ag ef, a dywedodd, 'Tiger Bay'—rydym ni yma. Credaf fod gan Tiger Bay, yma yng Nghaerdydd, hanes a threftadaeth ddiwylliannol mor gyfoethog. Mae’n gartref i gymuned amlddiwylliannol hynaf Cymru, gyda morwyr a gweithwyr o 50 o wahanol wledydd yn ymgartrefu yma o ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg ymlaen. Ar un adeg, Caerdydd oedd y doc prysuraf yn y byd ar gyfer allforion, gan anfon 11 miliwn tunnell o lo o'r Cymoedd. Ac mae'n teimlo mor newydd yma.

Felly, gan fod hanes mor drawiadol i'w adrodd gan gartref y Senedd, tybed a allem wella'r arwyddion i ddangos hanes y gorffennol yma, sy'n enfawr, onid yw, yr hanes amlddiwylliannol. Gwrandewais ar bodlediad am glwb Casablanca, a oedd yn swnio'n wych. Rwy'n teimlo mai dyna'r un darn sydd ar goll weithiau yn y Bae. Diolch.

Rwy'n credu bod Tiger Bay wedi newid llawer. Rwy'n cofio trydar un tro yr hoffwn newid cyfeiriad y lle hwn o 'Senedd Cymru, Bae Caerdydd, Caerdydd' i 'Senedd Cymru, Tiger Bay, Caerdydd'. Nid wyf wedi llwyddo i wneud hynny, ond Tiger Bay yw sut y mae llawer o bobl yn cofio’r ardal hon a’r cymunedau sy’n byw yma. Mae trafodaeth hir i'w chael ynghylch sut y daeth Tiger Bay yn Fae Caerdydd a pha mor wahanol yw’r gymuned rydym yn rhan ohoni fel Senedd i’r cymunedau lle mae pobl o’n cwmpas yn byw.

Mae'n hanes cymhleth, diddorol ac amrywiol iawn. Rydym yn adrodd rhan o'r stori honno yma. Mae'n debyg nad ydym, fel y gwelodd eich mam, yn adrodd digon o'r stori honno yma. Os hoffai eich mam ein cynghori ar sut y gallwn wella’r ffordd y caiff y stori honno ei hadrodd a beth efallai y dylem ei ddatblygu ymhellach i adlewyrchu’n llawn o ble y mae’r Senedd hon, fel adeilad, wedi dod, nid yn unig ei hanes gwleidyddol ledled Cymru, ond hefyd yng nghanol y gymuned hon rydym yn rhan ohoni bellach, gallwn ystyried mabwysiadu syniadau newydd, a gweithio gyda chymunedau lleol yma hefyd, ar sut yr hoffent adlewyrchu eu hanes a'u sefyllfa bresennol yn adeilad ein Senedd. Felly, diolch am yr her, a byddwn yn rhoi mwy o ystyriaeth i hynny. A diolch i'ch mam hefyd.

Swyddogaeth Bwrdd Taliadau Annibynnol y Senedd yw darparu lwfansau i'r Aelodau. Y bwrdd taliadau sy'n penderfynu pa gostau llety y gall yr Aelodau eu hawlio o'r lwfans ar gyfer gwariant ar lety preswyl. Mae hwn yn darparu ar gyfer costau llety yng Nghaerdydd ar gyfer Aelodau nad yw eu prif gartref o fewn pellter cymudo rhesymol i'r Senedd. Mae'r bwrdd yn cynnal adolygiadau i lunio’r penderfyniad newydd ar gyfer y seithfed Senedd, yng nghyd-destun diwygio’r Senedd arfaethedig, a bydd yr ymgynghoriad ar wariant llety preswyl yn cychwyn yn ystod y tymor yma. Dwi'n annog yr Aelod, felly, i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad yna.

Diolch. Mi wnaf i hynny, yn sicr. Yn ôl yr hyn dwi'n ei ddeall, mae yna tua £250,000 o bres y Comisiwn yn cael ei wario ar rent, yn bennaf i landlordiaid preifat. Dros gyfnod y Senedd, mi fydd hwnna'n golygu bod y rhan helaethaf o £1 miliwn o bres cyhoeddus y Comisiwn yn cael ei wario ar landlordiaid preifat mewn rent. Ac wrth gwrs, mi rydyn ni wedi gweld rhenti yn cynyddu'n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf, yn arbennig felly ym Mae Caerdydd, efo rhenti'n cynyddu'n fwy ym Mae Caerdydd nag yn unrhyw ran arall. Mae hyn yn golygu, felly, bod yna fygythiad cyson i'r Aelodau hynny sydd yn gorfod cael llety o'r fath o gael eu troi allan yn ddi-fai. Felly, oes yna ystyriaeth wedi cael ei rhoi er mwyn datblygu trefn fwy sefydlog o ddarparu llety ar gyfer Aelodau Seneddol? Dwi'n cymryd yr hyn y mae'r Llywydd newydd ei ddweud, bod yna ymgynghoriad, ac mi fyddaf i'n cymryd rhan yn hynny, ond pa ystyriaeth bellach sydd wedi cael ei rhoi dros y blynyddoedd i'r perwyl hwnnw? Diolch.

Ar wahanol adegau, mae yna grybwyll wedi bod i'r ystyriaeth o ddarparu rhyw fath o neuadd breswyl gyhoeddus i Aelodau o'r Senedd yma, yn hytrach na'r patrwm sydd wedi datblygu, sef bod Aelodau'n gyfrifol am ffeindio eu fflatiau eu hunain—yn bennaf gan landlordiaid preifat, fel y mae'r Aelod yn sôn, ac wedyn yn hawlio yn erbyn y costau hynny. Dwi'n credu y byddai'r bwrdd taliadau'n agored i glywed unrhyw syniadau newydd sydd gan Aelodau ar sut y gellid darparu llety ar gyfer Aelodau sydd yn byw ymhell o adref pan fyddan nhw wrth eu gwaith yma yng Nghaerdydd. Felly, y cyfan a ddywedaf i wrth Aelodau yw, pob un ohonoch chi, wrth i chi ystyried y patrwm ar gyfer gwaith ar gyfer mwy o Aelodau o 2026 ymlaen, gwnewch yn siŵr bod y syniadau sydd gyda chi ar gyfer llety i'r pwrpas hwnnw yn cael eu cynnig i'r bwrdd taliadau. Fe fydd y bwrdd taliadau, fel ni i gyd, yn ymwybodol iawn o fod yn ofalus o gydbwyso'r angen i ddiogelu gwariant cyhoeddus a materion o'r math yma. Ac fe fyddwn ni angen cymryd y penderfyniadau yn sgil hynny, yn ogystal â beth sy'n hwylus i'r Aelodau unigol. 

Diolch i'r Llywydd a Hefin David.

Eitem 4 heddiw yw'r cwestiynau amserol. Mae dau gwestiwn amserol heddiw, a bydd y cyntaf gan Altaf Hussain.

Datganwyd digwyddiad difrifol gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg ar 10 Hydref. Yn dilyn arolwg strwythurol manwl, mae'r bwrdd iechyd yn datblygu'r strategaeth i ailosod y rhan hynaf o'r to ar fyrder. Mae camau wedi'u cymryd ar unwaith i sicrhau diogelwch staff a chleifion.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r newyddion brawychus fod to Ysbyty Tywysoges Cymru mewn cyflwr mor wael fel y gallai’r to ddymchwel yn peri cryn bryder i fy etholwyr. Dyma’r prif ysbyty ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr a’r cyffiniau, ac er nad oes gennym ddealltwriaeth lawn o’r effaith ar gleifion eto, bydd hyn yn tarfu'n sylweddol ar ofal cleifion. Diolch byth, darganfuwyd yr uniadau pydredig cyn i unrhyw beth trychinebus ddigwydd, ond pe na bai’r to wedi gollwng yn ystod y stormydd diweddar, gallai'r stori fod yn wahanol. Pa gymorth ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i gefnogi’r bwrdd iechyd lleol i liniaru’r effaith a gaiff yr atgyweiriadau ar gleifion yn fy rhanbarth i? A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried sefydlu ymchwiliad i edrych ar y rhesymau pam na chodwyd y mater hwn yn gynt drwy arolygon rheolaidd o'r adeilad ac i atal y sefyllfa beryglus hon rhag codi mewn ysbytai eraill?

Fel y gŵyr yr Aelod, byrddau iechyd sy’n gyfrifol am weithredu a rheoli eu hystad yn ddiogel, ac mae hyn yn cynnwys nodi risgiau allweddol i ddiogelwch cleifion a staff a chyflwr adeiladau. Mae'r bwrdd iechyd yn edrych ar yr holl opsiynau sydd ar gael iddynt i sicrhau y gallant barhau i ddarparu gofal mewn amgylchedd diogel i'r cleifion a'r staff sydd ar y wardiau ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, y rhai y bydd angen gofal arnynt yn y dyfodol. Bydd angen i’r opsiynau y maent yn eu hystyried gynnwys defnyddio ystad gyfan y bwrdd iechyd, i sicrhau bod ganddynt gapasiti i ddiwallu holl anghenion eu cleifion.

Holodd yr Aelod yn benodol ynglŷn â thrafodaethau gyda Llywodraeth Cymru, a gobeithio y bydd yn rhoi rhywfaint o sicrwydd iddo wybod bod fy swyddogion yn parhau i ymgysylltu â’r byrddau iechyd yn gyffredinol ynglŷn ag ôl-groniad gwaith cynnal a chadw, sydd, oherwydd oedran yr ystad, yn parhau i fod yn her.

Mae trigolion yn fy etholaeth ranbarthol, Canol De Cymru, os ydynt yn byw yng ngorllewin y Fro, yn defnyddio Ysbyty Tywysoges Cymru ar gyfer y rhan fwyaf o’u hatgyfeiriadau. Hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: pryd y daeth y Llywodraeth yn ymwybodol o hyn? Oherwydd gyda’r arolygon concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth a gynhaliwyd o bob adeilad cyhoeddus tua dwy flynedd yn ôl, yr hyn rwy'n ei ddeall yw y byddai rhywun wedi meddwl y gellid bod wedi rhagweld y math hwn o wendid trychinebus yn nhrawstiau’r ysbyty, neu ryw arwydd o rybudd wedi'i roi, oherwydd, heb os, mae hyn yn mynd i gael effaith aruthrol ar wasanaethau yn ardal Ysbyty Tywysoges Cymru.

A allech chi ateb pryd y cafodd Llywodraeth Cymru wybod am hyn, ac a yw Llywodraeth Cymru wedi darparu adnoddau ar gyfer defnyddio rhannau eraill o ystad bwrdd Cwm Taf i fod ar gael i gleifion a chlinigwyr? Oherwydd rwy'n eithaf sicr fod ariannu trefniadau amgen o'r fath mewn modd amserol y tu hwnt i fodd arferol y bwrdd iechyd.

Rhoddwyd gwybod i’r bwrdd iechyd am ganlyniadau’r arolwg ychydig cyn i’r digwyddiad gael ei ddatgan ar 10 Hydref, ac mae fy swyddogion wrthi’n trafod, drwy dîm cyfalaf Llywodraeth Cymru. Maent mewn cysylltiad llawn â chydweithwyr yn y bwrdd iechyd i sicrhau bod unrhyw geisiadau cyfalaf pellach yn cael eu trafod ar sail barhaus.

Diolch am eich cwestiwn, Altaf, ac mae’n gwestiwn rhagorol. Wrth gwrs, mae'r digwyddiad hwn hefyd yn enghraifft o gyflwr dirywiol ystad y GIG yn fwy cyffredinol. O dan wyliadwriaeth Llywodraeth Cymru, mae'r ôl-groniad o waith cynnal a chadw risg uchel yn unig wedi cyrraedd £0.25 biliwn, i fyny o £32 miliwn yn 2016. Mae'n feirniadaeth hallt o'r modd y mae Llywodraeth Cymru yn esgeuluso sylfeini ein system iechyd. Yn frawychus, mae cynlluniau gwariant Llywodraeth Lafur y DU yn awgrymu gwasgfa bellach ar adnoddau, ar adeg pan fo’r GIG yn llythrennol yn dadfeilio o flaen ein llygaid—

Mabon, a gaf i ofyn ichi ganolbwyntio ar y cwestiwn amserol ar Ysbyty Tywysoges Cymru, os gwelwch yn dda?

Wel, mae fy nghwestiwn yn ymwneud â mater ehangach diogelwch ystad yr ysbyty ac ystad y GIG, sy'n berthnasol i'r cwestiwn a godwyd gan Altaf. Felly, gan feddwl am Ysbyty Tywysoges Cymru yn ogystal, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ysgrifennu at Rachel Reeves i fynnu bod datganiad yr hydref yn cynnwys cynnydd mewn termau real yng nghyllideb cyfalaf Cymru dros y flwyddyn ariannol sydd i ddod, fel y gall ef a’r Llywodraeth fynd i'r afael â phroblemau yn yr ysbyty hwn, a'r ystad yn fwy cyffredinol?

Fe wnaf ateb y cwestiwn mewn perthynas ag Ysbyty Tywysoges Cymru yn benodol, gan mai dyna natur y cwestiwn y mae Aelodau wedi’i osod ar lawr y Siambr. Yr hyn a welsom yw effaith degawd a mwy o gyni yn San Steffan, ac o ystyried y ffordd y cawn ein hariannu, mae hynny wedi cael effaith ar adeiladwaith ystad y GIG ym mhob rhan o’r DU, mewn perthynas â chynnal a chadw'r ystad—[Torri ar draws.] Ddirprwy Lywydd, ni allaf glywed yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid yn ei ofyn i mi o'r fainc flaen.

Ni ddylai arweinydd yr wrthblaid fod yn gwneud unrhyw sylwadau o'i sedd; rwy'n siŵr ei fod yn caniatáu ichi barhau â'ch ateb.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Y difrod i do Ysbyty Tywysoges Cymru, yn anffodus, yw’r enghraifft ddiweddaraf o hynny. Mae ein cyllideb gyfalaf eleni hyd at oddeutu 8 y cant yn llai mewn termau real na’r disgwyl ar adeg yr adolygiad o wariant yn 2021. Hoffwn ddweud, serch hynny, fod byrddau iechyd yn cael dyraniad cyfalaf disgresiynol bob blwyddyn i gefnogi risgiau allweddol, a neilltuwyd cyllid cyfalaf penodedig o £24 miliwn ar gyfer gwaith seilwaith hefyd, sydd wedi bod ar gael dros y ddwy flynedd diwethaf, i gefnogi risgiau penodol ar draws ystad y GIG. Ond bydd yr Aelodau yma'n deall bod y GIG, ym mhob rhan o’r DU, wedi bod o dan bwysau anhygoel o ran buddsoddiad cyfalaf.

Mae dau gyd-Aelod bellach wedi gofyn i chi pryd y daeth Llywodraeth Cymru yn ymwybodol gyntaf, ac yn yr ail ateb, clywais mai dim ond chwe diwrnod yn ôl, ar 10 Hydref, y daeth yn ymwybodol fod problem yn Ysbyty Tywysoges Cymru. Rwyf wedi siarad y bore yma â staff sy’n gweithio ac wedi gweithio yn Ysbyty Tywysoges Cymru, a dyma rai o’r straeon y maent wedi'u hadrodd wrthyf: y llynedd, roedd dŵr yn gollwng yn un o’r baeau, roedd yn rhaid symud cleifion, fel eu bod yn agosach at ei gilydd; nid oedd modd troi cyfrifiaduron ymlaen un diwrnod am fod y to'n gollwng; roedd cleifion yn cael eu symud yn aml; a chodwyd pryderon hyd yn oed am y ward anadlol yn Ysbyty Tywysoges Cymru, lle byddai dŵr yn gollwng, fel y gallwch ddychmygu, yn cael effaith ddifrifol ar les y cleifion yn y ward honno. Os yw hynny’n wir, mai dim ond chwe diwrnod yn ôl y daeth Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o hyn, credaf fod hynny'n awgrymu cryn dipyn o esgeulustod ar ran Llywodraeth Lafur Cymru o ran gofalu am ystad Ysbyty Tywysoges Cymru. Felly, a allwch chi egluro ar gyfer y cofnod nad oedd gennych unrhyw bryderon am ystad Ysbyty Tywysoges Cymru cyn 10 Hydref?

Fel yr eglurais yn fy ateb i’r cwestiwn blaenorol, cyfrifoldeb y bwrdd iechyd yw cyflwr yr ystad y maent yn ei rheoli. Rydym yn darparu cyllid cyfalaf i’r byrddau iechyd allu mynd i’r afael â phryderon allweddol wrth iddynt godi. Cadarnheais hefyd fod y datganiad wedi’i wneud gan y bwrdd iechyd ar 10 Hydref mewn perthynas â’r digwyddiad penodol sy’n effeithio ar do Ysbyty Tywysoges Cymru, a chafodd swyddogion Llywodraeth Cymru wybod am y sefyllfa benodol yn y dyddiau cyn hynny.

Wrth gwrs, mae'r newyddion hwn yn beri cryn bryder, a chredaf ei bod yn bwysig inni gydnabod y straen y mae hyn wedi’i achosi i staff a diolch iddynt am eu proffesiynoldeb wrth ymdrin â’r sefyllfa. Rydym bellach mewn sefyllfa lle na ellir ymdrin â thrawma mawr yn yr adran achosion brys, ac mae llawer o bobl ym Mhen-y-bont ar Ogwr a’r cymunedau cyfagos wedi codi hyn gyda mi, naill ai ar garreg y drws neu drwy gysylltu’n uniongyrchol â fy swyddfa. Y prif gwestiwn a ofynnir i mi yw, 'Am ba hyd y bydd yn rhaid inni aros i hyn gael ei unioni?' Felly, roeddwn am ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ynghylch amserlenni tebygol y gwaith adfer heddiw. Rwy’n sylweddoli efallai nad oes gan Ysgrifennydd y Cabinet y manylion hynny wrth law ar hyn o bryd, ond y prif reswm dros ofyn am yr amserlen honno yw fel y gallwn ni, fel Aelodau, ddweud wrth ein hetholwyr felly pa mor hir y mae hyn yn mynd i gymryd a pha mor hir y bydd angen iddynt aros i'r adran achosion brys gael ei hadfer i'r cyflwr y dylai fod ynddo.

Diolch i Luke Fletcher, ac yn sicr, rwy'n cymeradwyo'r pwyntiau a wnaeth ynglŷn â diolch i’r staff am weithio dan yr amgylchiadau anodd hyn nad oeddent yn gyfrifol amdanynt. Mae hynny’n amlwg yn mynd i fod yn anhygoel o heriol. A diolch hefyd i staff y bwrdd iechyd, yn fwy cyffredinol, am wneud y trefniadau sydd mor hanfodol i ymateb i'r her newydd hon. Nid oes amserlen gennyf eto, mae arnaf ofn, gan fod y gwaith hwnnw'n dal i fod ar y gweill, ond rwy'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fydd ar gael.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Bydd y cwestiwn amserol nesaf gan Peter Fox. 

Diolch, Peter. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio’n agos gydag awdurdodau lleol i ddeall y pwysau y maent yn ei wynebu. Mae gweinidogion yn cyfarfod yn rheolaidd ag arweinwyr yn unigol a thrwy grwpiau perthnasol. Byddaf yn cyfarfod ag arweinwyr yn unigol dros y misoedd nesaf, gyda’r is-grŵp cyllid ar 22 Hydref, a chyda’r cyngor partneriaeth ar 25 Tachwedd.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rydym eisoes wedi trafod y pwysau y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu eleni. Fodd bynnag, credaf fod y datganiad a gyhoeddwyd ddoe gan CLlLC yn dangos difrifoldeb y sefyllfa hyd yn oed yn gliriach, lle mae'r teulu llywodraeth leol yn wynebu pwysau rhyfeddol o £540 miliwn. Mae hwnnw’n swm digynsail. Rydym eisoes wedi clywed gan ddau awdurdod lleol sy’n pryderu eu bod yn wynebu methdaliad, a gallai fod mwy i ddilyn. Gwn fod llawer ohonynt ar ymyl y dibyn, yn wynebu sefyllfaoedd tebyg, ac ni allwn barhau i anwybyddu’r sefyllfa. Mae'n real iawn, ac mae'n tyfu.

Sylwaf, mewn dyfyniad gan Lywodraeth y DU ddoe, iddynt ddweud eu bod wedi ymrwymo i weithio gyda chi i sicrhau’r cyllid gorau posibl ar gyfer cynghorau lleol yng Nghymru. Fodd bynnag, os bydd yr hyn rydym wedi’i glywed hefyd—y cynnydd mewn yswiriant gwladol i gyflogwyr—yn digwydd, gadewch inni gydnabod bod oddeutu 140,000 o bobl yn cael eu cyflogi mewn llywodraeth leol yn unig. Gallwch weld sut y bydd y pwysau ychwanegol yn rhoi beichiau ychwanegol ar ben y £540 miliwn fel y mae.

Gwyddom fod gweithlu’r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru ar hyn o bryd rhwng 329,000, ac os ydych chi'n cynnwys contractwyr preifat a fyddai’n gweithio gydag awdurdodau lleol, mae’n debycach i 480,000. Ar y ffigur is, fe wyddom y byddai hyd yn oed cynnydd o 1 y cant i yswiriant gwladol i gyflogwyr yn cynyddu’r bil i awdurdodau lleol i oddeutu £100 miliwn. Pe bai'n mynd i 2 y cant, rydych chi'n sôn am £200 miliwn. Mae hwnnw’n faich ychwanegol. Yn y pen draw, mae cynghorau, fel y gwyddom, yn darparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol i bobl Cymru, a bydd pwysau ariannol yn gorfodi cynghorau i drosglwyddo'r costau i lawr i deuluoedd sy’n gweithio na allant fforddio eu talu mwyach.

Felly, i helpu i liniaru'r pwysau hwn a phwysau yn y dyfodol, a ydych chi'n ystyried unrhyw fecanweithiau ariannu i atal mwy o gynghorau rhag wynebu methdaliad, neu'r posibilrwydd o fethdaliad, pethau fel cyllid gwaelodol mewn setliadau ariannu? Rwy'n ymwybodol fod yn rhaid bod yna bethau rydych chi'n meddwl amdanynt nawr, cyn y gyllideb, gan gydnabod y twll enfawr sy'n agor a'r perygl o fwy o bwysau i ddod yn sgil y gyllideb ar y degfed ar hugain.

Diolch, Peter. Diolch am eich cwestiwn. Yn gyntaf oll, hoffwn gofnodi fy niolch unwaith eto i'r gweithlu, sy'n gwneud llawer iawn o waith o fewn yr awdurdodau lleol, ac sy'n gweithio'n galed bob dydd i ddarparu gwasanaethau y mae pob un ohonom yn eu gwerthfawrogi. Rwy’n cydnabod yr her y mae cynghorau yn ei hwynebu. Gallaf roi sicrwydd i chi nad wyf yn anwybyddu’r sefyllfa.

Rwy'n croesawu'r cyfle cynnar i ymgysylltu â CLlLC a chynghorau ar gynllunio’r gyllideb. Bydd CLlLC yn darparu papur ar gyfer yr is-grŵp cyllid yn y cyfarfod hwnnw y soniais amdano ar 22 Hydref, yn amlinellu’r heriau ariannol a'r heriau gwasanaeth sy’n wynebu cynghorau Cymru. Mae hyn yn rhan allweddol o'r gwaith o ddatblygu cyllideb Llywodraeth Cymru, ac rwy'n falch y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg hefyd yn rhan o'r drafodaeth honno.

Heddiw, rwyf wedi bod allan, fel y bûm yn ei wneud yn ddiweddar, yn siarad ag arweinwyr a phrif weithredwyr awdurdodau lleol— fe gyfarfûm â Phowys heddiw—ac wedi clywed yn uniongyrchol ganddynt. Mae hynny'n rhywbeth sy'n wirioneddol bwysig yn fy marn i, gwrando a chlywed yn uniongyrchol am yr heriau y maent yn eu hwynebu.

Mae cynghorau'n cydbwyso gwasanaethau allweddol, megis gofal cymdeithasol ac addysg, â meysydd eraill fel yr economi a diwylliant, ac maent yn wynebu galw cynyddol gan yr ystod honno o wasanaethau. Gwyddom y byddant yn cynllunio ar sail ystod o senarios cyllidebol, a bydd y rhain yn cael eu diweddaru wrth iddynt hwy a ninnau gael mwy o eglurder gan Lywodraeth y DU. Yn amlwg, rydym yn cael y trafodaethau hynny gydag awdurdodau lleol, a CLlLC hefyd, a chredaf fod gweithio gyda'n gilydd yn wirioneddol bwysig, ynghyd â chael y sgyrsiau hynny a sicrhau ein bod yn gwneud popeth a allwn i gefnogi awdurdodau lleol yng Nghymru.

Yn 2018, cyhoeddodd Cyngor Sir Swydd Northampton hysbysiad adran 114. Ers hynny, mae Slough, Croydon, Thurrock, Woking, dinas Birmingham a dinas Nottingham wedi cyhoeddi hysbysiadau. Yn ystod y misoedd diwethaf, mae llawer o awdurdodau lleol eraill wedi adrodd y gallent gael eu gorfodi i wneud yr un peth cyn bo hir. Yn amlwg, nid yw maint yn unrhyw amddiffyniad, gyda Birmingham, y cyngor mwyaf yn Ewrop, ar y rhestr hon. Mae cynghorau Llafur a Cheidwadol ar y rhestr. Nid ydym wedi cael cyngor yn wynebu methdaliad yng Nghymru oherwydd setliadau gwell yn ogystal â rheolaeth wleidyddol dda a rheolaeth adrannol dda, ond ni all hynny barhau am byth. A yw'r Gweinidog yn cytuno bod arnom angen setliad i gynghorau ar gyfer y flwyddyn nesaf sy'n sicrhau na fydd unrhyw gyngor yng Nghymru yn wynebu methdaliad?