National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. Before we begin, I'd like to inform Members that the next ballot for Members' Bills will be held on 24 April. Information on the process will be circulated to Members shortly. So—

—rhowch eich meddyliau ar waith.

The first item is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Peter Fox.

Diolch am eich cwestiwn. Ar adeg o gryn ansicrwydd, gydag economi’r DU yn wynebu cyfnod hir o ddiffyg twf, a dirwasgiad bellach, rwy’n ymgysylltu’n rheolaidd â sefydliadau busnes i fwrw ymlaen â’n cenhadaeth economaidd i roi cymaint o sicrwydd â phosibl i fusnesau Cymru, i hybu twf, i leihau anghydraddoldeb ac i ddarparu cymorth i gadw mwy o werth o fewn economi Cymru.

Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae ymchwil o’r Baromedr Busnes gan Lloyds Bank Commercial Banking yn dangos bod hyder ym musnesau Cymru wedi gostwng 7 y cant ym mis Chwefror—dros deirgwaith yn fwy na chyfartaledd y DU. Mae hyn yn peri cryn bryder, fel y byddech yn cytuno, rwy’n siŵr, Weinidog. Ni ddylai busnesau Cymru fod o dan anfantais am eu bod yn gweithredu yng Nghymru, ond fe wyddom, yng Nghymru, eu bod o dan anfantais am eu bod yn talu’r cyfraddau uchaf o ardrethi busnes, er enghraifft, yn y Deyrnas Unedig. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y dylai ein heconomi fod yn flaenoriaeth ac y dylai’r Prif Weinidog nesaf a’i Lywodraeth gyflwyno mwy o gymorth i fusnesau yng Nghymru er mwyn sicrhau nad ydynt o dan anfantais o gymharu â busnesau dros y ffin?

Mae'r amgylchedd busnes yn cynnwys ystod eang o wahanol ffactorau. Pan ddeuthum yn Weinidog yr Economi, roedd pob sefydliad busnes yn glir eu bod am weithio gyda’r Llywodraeth yma yng Nghymru a'u bod yn teimlo bod ganddynt berthynas dda, yn enwedig wedi inni fod drwy’r pandemig gyda’n gilydd—roeddent yn cydnabod y lefelau ychwanegol o gymorth a gawsant.

Ond maent hefyd yn glir iawn ynghylch yr ysgogiadau y deallent sydd gennym ni a'r rheini sydd yn nwylo Llywodraeth y DU. A’r hyn yr oeddent am ei weld oedd Llywodraeth â sefydlogrwydd yma yng Nghymru ac a allai fod yn bartner rhagweladwy. Ond maent yn deall, os mynnwch, y rheolau ynglŷn â beth a all ddigwydd yma a'r cymorth sydd ar gael, ac maent yn cydnabod yn rheolaidd y cymorth ychwanegol sydd ar gael i fusnesau yma, fel y banc datblygu, er enghraifft—nid oes unrhyw beth cyfatebol yn rhanbarthau Lloegr, ac mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach yn galw amdano’n rheolaidd—ac fel y ffaith bod gennym uchelgeisiau clir ynghylch dyfodol ein heconomi o ran y gred fod y newid i sero net yn gyfle ar gyfer pontio teg ac i economi'r dyfodol.

Felly, mewn gwirionedd, mae'r amgylchedd busnes yma yng Nghymru yn un lle mae gennym Lywodraeth sy'n awyddus i weithio gyda busnesau, sy'n awyddus i dyfu swyddi—swyddi da yn yr economi. Ac maent yn deall ein huchelgeisiau ynghylch gwaith teg hefyd, ac mae'r ffaith eu bod yn cael eu trin fel partneriaid cywir gyda'r Llywodraeth, ynghyd â phartneriaid cymdeithasol eraill, fel undebau llafur, yn ased, nid yn anfantais. Edrychaf ymlaen at weithio gyda Llywodraeth y DU yn y dyfodol sy'n gallu darparu rhywfaint o'r sefydlogrwydd mawr ei angen ar lefel y DU i helpu i dyfu’r economi er mwyn darparu’r swyddi da y mae pob un ohonom am eu gweld ar gyfer ein hetholwyr.

Weinidog, realiti anhrefn y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yw costau cynyddol gwneud busnes. Mae wedi gwthio’r DU i ddirwasgiad ac mae wedi achosi poen i lawer o fusnesau yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, yn canolbwyntio ar wneud popeth yn ei gallu i ddiogelu busnesau Cymru a swyddi Cymru. [Torri ar draws.] Lywydd, rydym yn clywed anhrefn ar feinciau’r Ceidwadwyr yn y Siambr hon, yn ogystal â’r anhrefn yn Llundain.

Mae busnesau yn Alun a Glannau Dyfrdwy wedi elwa’n uniongyrchol o’n cynnig unigryw yn Busnes Cymru, Weinidog, ac rwy’n falch fod gogledd Cymru yn gartref i fanc rhanbarthol cyntaf y DU ym Manc Datblygu Cymru. [Torri ar draws.] Lywydd, gallaf glywed gweiddi, ond gadewch imi ddweud hyn wrthynt: mae Banc Datblygu Cymru wedi cefnogi mwy na 32,000 o swyddi, dros 3,000 o fusnesau, wedi darparu £1.2 biliwn mewn effaith economaidd i economi Cymru, ac wedi cyflwyno'r gronfa benthyciadau busnes gwyrdd newydd i helpu cwmnïau i leihau eu costau ynni. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod y gwasanaethau hyn yn gwbl hanfodol i helpu busnesau Cymru i ymdopi â helbul economaidd y DU?

Rwy’n falch iawn fod Jack Sargeant wedi crybwyll Busnes Cymru, sydd, unwaith eto, yn unigryw i Gymru fel gwasanaeth sy’n helpu i gefnogi’r economi, sy’n helpu i gefnogi busnesau a’r twf mewn swyddi. Mae nifer y busnesau sy'n goroesi a busnesau sy'n tyfu gyda chymorth gan Busnes Cymru yn llawer mwy na'r nifer nad ydynt yn gwneud hynny. Ac yn wir, mae Banc Datblygu Cymru—y banc datblygu cyntaf yn y DU—wedi bod yn llwyddiant ysgubol. Ac rwy’n gweld eich cyd-Aelod yng ngogledd Cymru ar y sgrin, Ken Skates. Fe helpodd i greu a gwireddu’r banc datblygu hwnnw, ac mae wedi bod yn llwyddiant ysgubol, nid yn unig o ran y ffigurau y mae’r Aelod wedi tynnu sylw atynt, ond mae’n gyllid ychwanegol nad yw’n bodoli yn unman arall. Credaf ei fod yn fodel y gall rhannau eraill o'r DU ddysgu ohono a'i gydnabod. Hebddo, byddem yn fwy agored i’r hyn sydd wedi digwydd gyda’r Torïaid ac yn y 14 mlynedd diwethaf ar draws yr economi, ac ni fyddai’r swyddi y mae wedi helpu i’w cefnogi yn bodoli. Ac wrth gwrs, mae llawer o’r swyddi hynny yn etholaeth yr Aelod yn Alun a Glannau Dyfrdwy. Edrychaf ymlaen at ddyfodol llwyddiannus i Fanc Datblygu Cymru, i fwy o arloesi yma yng Nghymru, a ffordd wahanol o gefnogi busnesau ar gyfer dyfodol economaidd iach. Credaf fod hynny'n gyflawniad y gall y Llywodraeth Lafur Cymru hon fod yn falch iawn ohono.

Rwyf wedi gofyn y cwestiwn hwn o'r blaen, ac rwyf am barhau i'w ofyn tan—

Nid oes angen inni wybod a ydych wedi gofyn y cwestiwn o'r blaen; bydd y cofnod yn dangos hynny. A wnewch chi ddarllen y cwestiwn ar y papur trefn, os gwelwch yn dda?

Ie, iawn. Diolch, Lywydd.

Mae fy swyddogion yn Croeso Cymru yn gweithio’n agos gyda swyddogion yn is-adran gynllunio’r Gweinidog Newid Hinsawdd ar y mater hwn ac yn fy hysbysu am gynnydd. Mae ymgynghoriad ar newidiadau arfaethedig yn debygol o gael ei gynnal yn ddiweddarach eleni.

O, mae hynny'n cyferbynnu'n llwyr, Weinidog, gan ichi ddweud wrthyf ym mis Tachwedd fod y broses ymgynghori honno bellach wedi cau. Rydych yn ymwybodol o alwadau gennyf fi, a llawer o fewn y sector twristiaeth, fod angen i Lywodraeth Cymru gynyddu nifer y diwrnodau dros dro y gall safleoedd eu gweithredu o 28 i 60. Byddai hyn yn dod â ni ochr yn ochr â Lloegr, ac yn helpu ein busnesau twristiaeth sy'n ei chael hi'n anodd. Felly, fe ddywedoch chi wrthyf ym mis Tachwedd ei fod wedi cau, ac fe ddywedoch chi bryd hynny y byddech yn ystyried y dadleuon yn ofalus yng ngoleuni ein polisïau cynllunio a thwristiaeth. Ac fe wnaethoch gydnabod yr ymatebion a oedd yn galw am hyn hefyd. Nawr, fe holais y Prif Weinidog eto ynglŷn â hyn ym mis Ionawr, a dywedodd y byddai ystyriaeth yn cael ei rhoi i hawliau datblygu a ganiateir ar gyfer safleoedd dros dro dros y 12 mis nesaf. Ond yn amlwg, mae'n rhaid cael cydbwysedd. Nid oes eisiau'r safleoedd dros dro hyn ar bawb, ond yn amlwg, mae mwy yn gofyn amdanynt. Dros chwarter blwyddyn wedi i’r ymgynghoriad ddod i ben, nid yw’n iawn nad ydych wedi gwneud penderfyniad o hyd. Rydym yn ddechrau ar dymor y gwanwyn, ar ôl gaeaf caled i'r busnesau hyn, sy'n dal i adfer ar ôl COVID. Ddirprwy Weinidog, pryd fyddwch chi o ddifrif ynghylch y mater hwn? Mae'n golygu llawer i gynifer o fusnesau. A dewch â ni nôl—. Nid yw 28 diwrnod yn ddigon; mae 60 yn ei wneud yn fwy ymarferol. Diolch.

Diolch am eich cwestiwn atodol, Janet. Roedd yr hyn yr oeddwn yn ymateb iddo pan ofynnoch chi'r cwestiwn hwn ym mis Tachwedd, ac yna, wrth gwrs, yr ymateb gwahanol a gawsoch gan y Prif Weinidog, a chan y Gweinidog Newid Hinsawdd, a ymatebodd i ddadl y Pwyllgor Deisebau, yn ddau beth gwahanol. Felly, yr hyn yr atebais eich cwestiwn arno fis Tachwedd diwethaf oedd yr ymgynghoriad yn dilyn cyfnod COVID, a’r penderfyniad i beidio ag ymestyn yr hawliau yn dilyn COVID, rhywbeth a wnaethant yn Lloegr. Yr hyn a ddywedais wrthych bryd hynny oedd bod yr ymgynghoriad penodol hwnnw wedi dod i ben. Yr hyn y mae’r Gweinidog Newid Hinsawdd yn ei wneud, fodd bynnag, yw edrych ar nifer o flaenoriaethau strategol sydd ganddi yn y flwyddyn i ddod, ac mae ymgynghoriad ar newidiadau arfaethedig i ymestyn y terfyn 28 diwrnod yn debygol o gael ei gynnal yn ddiweddarach yn y flwyddyn, ynghyd â blaenoriaethau eraill, sef gwefru cerbydau trydan, pympiau gwres ffynhonnell aer a pheiriannau gwerthu. Felly, mae’r sefyllfa bellach yn wahanol i'r adeg y gofynnoch chi'r cwestiwn i mi yn ôl ym mis Tachwedd. Ond gadewch imi fod yn gwbl glir: mater i'r Gweinidog Newid Hinsawdd yw hwn, nid i mi. Nid deddfwriaeth twristiaeth yw hon; mae'n ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â chynllunio rheoliadau, sy’n gyfrifoldeb, yn gywir ddigon, i'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ac nid i Ddirprwy Weinidog y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth.

Questions from the spokespeople now. The Conservative spokesperson, Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’n debyg mai dyma’r tro olaf y byddwch yn annerch y Siambr yn eich rôl fel Gweinidog yr economi, ac felly, wrth gwrs, nid yw ond yn briodol inni fyfyrio ar eich cyfnod yn y swydd. Nawr, mae eich adran yn gyfrifol am greu amodau ar gyfer twf busnes yma yng Nghymru a helpu i greu cyfleoedd cyflogaeth. Felly, a allwch chi ddweud wrthym faint o swyddi sydd wedi'u creu ers ichi ddechrau yn y swydd?

Na allaf. Nid wyf yn cadw'r ffigurau hynny yn fy mhen. Yr hyn rwy'n ei wybod, fodd bynnag, yw bod gennym amgylchedd heriol iawn i fusnesau yma yng Nghymru. Fel y nodais mewn ymateb i’ch cyd-Aelod, Peter Fox, rydym mewn cyfnod o ddiffyg cynnydd parhaus o ran economi’r DU, yna cyfnod o ddirwasgiad, ac nid ydym yn imiwn rhag effeithiau'r dirwasgiad hwnnw. Daw ar ddiwedd 14 blynedd hir o bolisïau cyni gan Lywodraeth y DU. Mae'n dilyn yr heriau i'n hamgylchedd masnachu yn sgil ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r fargen a gytunwyd wedyn. Ac mae'r DU yn sefyll allan o gymharu ag economïau ein cystadleuwyr am nad ydym wedi adfer cystal wedi'r ergydion byd-eang sydd wedi digwydd. Fodd bynnag, rwy'n dal i fod yn obeithiol ar gyfer y dyfodol, ar sail y cyfleoedd sydd gennym yng Nghymru, ond hefyd ar sail y ffaith bod etholiad cyffredinol yn anochel yn y dyfodol agos, ac rwy'n obeithiol ynghylch cael Llywodraeth y DU sefydlog sy'n gallu cadw ei haddewidion a helpu i dyfu economi’r DU mewn ffordd sydd ei hangen yn daer.

Wel, yn amlwg, Weinidog, nid ydych yn gwybod faint o swyddi sydd wedi’u creu, nad yw'n syndod, gan nad ydych wedi trafferthu gosod unrhyw dargedau ar gyfer creu swyddi yn ystod eich cyfnod fel Gweinidog. Gwleidyddiaeth ddiog yw hyn, Weinidog, ac yn anffodus, mae’n ffaith bod gan Gymru un o’r cyfraddau cyflogaeth isaf o blith 12 gwlad a rhanbarth y DU, nad yw’n rhywbeth i fod yn falch ohono. Nawr, ymddengys bod ansicrwydd swyddi yn broblem wirioneddol mewn sawl sector ar hyn o bryd, ac rydym wedi eich gweld yn siarad yn uchel iawn o blaid diogelu swyddi yn sector dur Cymru, er enghraifft. Mewn cyferbyniad, nid ydym wedi gweld unrhyw beth o gwbl gennych mewn perthynas â swyddi yn y sector ffermio, sector a fydd yn dioddef yn enbyd os bydd Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen â'i chynigion ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy. Mae asesiad effaith economaidd Llywodraeth Cymru ei hun yn dangos y gallai fod toriad o 11 y cant mewn llafur ar ffermydd Cymru, sy’n cyfateb i golli 5,500 o swyddi yn seiliedig ar lefelau cyflogaeth presennol. Mae’r un gwaith modelu hwnnw’n dangos ergyd o £125 miliwn i allbwn o’r sector a cholled o £199 miliwn i incwm busnesau fferm. Felly, Weinidog, rydym wedi eich clywed yn ymladd, yn gwbl briodol, i gefnogi gweithwyr yn y sector dur, ond rydym eto i'ch gweld yn ymladd i ddiogelu swyddi yn y sector amaethyddol. Pam felly?

Wel, credaf fod dau bwynt cyffredinol i’w gwneud wrth ymateb. Y cyntaf, wrth gwrs, fel y gŵyr yr Aelod, yw mai Lesley Griffiths yw'r Gweinidog arweiniol ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy, a hi sydd â chyfrifoldeb arweiniol am yr economi mewn perthynas ag amaethyddiaeth, bwyd a diod. Ac mewn gwirionedd, wrth gwrs, mae bwyd a diod wedi bod yn enghraifft o lwyddiant yn economi Cymru yn y degawd diwethaf, ac mae'n bwynt sy'n cael ei godi'n rheolaidd yn y Siambr hon, ond nad yw byth, efallai, yn cael y gydnabyddiaeth y mae'n ei haeddu gan bob ochr. O ran yr ymgynghoriad ar ddyfodol y cynllun ffermio cynaliadwy, nid yr asesiad economaidd yw’r un sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, a bydd yr ymgynghoriad sydd newydd ddod i ben yn edrych ar yr holl ymatebion a ddaeth i law, ac mae'n bwysig fod pobl yn deall nad oes penderfyniad wedi'i wneud. Dyna pam ei bod yn bwysig clywed yr hyn sydd gan bobl i’w ddweud ynglŷn â sut y gellir gwella’r cynllun, oherwydd, fel rydych wedi'i glywed nid yn unig gan y Prif Weinidog, ond gan Lesley Griffiths ei hun hefyd, y prif amcan yw sut rydym yn helpu ffermwyr i ddal ati i gynhyrchu bwyd a diod mewn modd cynaliadwy i sicrhau y gallant wneud bywoliaeth a’n bod yn cael y bwyd a diod yr ydym ei eisiau, ac yn wir, y bwyd a diod sy’n cael eu hallforio, sydd, fel y dywedaf, wedi bod yn enghraifft o lwyddiant, a bod hynny'n digwydd—a dyma'r ail ran—mewn ffordd lle mae'r sector amaethyddol yn gwneud ei gyfraniad i'r argyfyngau hinsawdd a natur sy'n ein hwynebu, fel sy'n rhaid i bob sector o'r economi ei wneud, a phob gwasanaeth cyhoeddus hefyd. Mae fy nghyd-Aelod y Gweinidog iechyd yn gwneud newidiadau yn y ffordd y mae cynaliadwyedd yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd, gan mai ein GIG yw un o’r sectorau sydd â'r allyriadau mwyaf, os meddyliwch am oedran rhywfaint o’n stoc a'n hadeiladau. Mae hon yn her i’r gymdeithas gyfan, ac mae'n fater o gael proses gynaliadwy gyda’r adnoddau sydd ar gael i ni i sicrhau y gall ffermwyr barhau i ennill bywoliaeth, a chynhyrchu bwyd a diod o ansawdd uchel, a chydbwyso anghenion natur a hinsawdd gyda hynny.

Lywydd, rydym yn cael cipolwg go iawn yma ar sut y bydd y Llywodraeth nesaf yn gweithredu os caiff ei ethol yn Brif Weinidog yr wythnos nesaf. Y gwir amdani yw nad yw’r Llywodraeth hon yn deall nac yn malio am gymunedau gwledig, ac mae eich diffyg diddordeb neu gymorth i sector ffermio Cymru yn siarad cyfrolau. Ac nid mewn cymunedau gwledig yn unig y mae Llywodraeth Cymru yn methu o ran yr economi, nage? Gadewch inni fyfyrio ar rai o'ch cyflawniadau: mae lefelau anweithgarwch economaidd yn uwch na chyfartaledd y DU; mae'r gyfradd gyflogaeth yn is na chyfartaledd y DU; mae nifer y busnesau sy'n mynd i'r wal yng Nghymru yn parhau i fod yn uwch na nifer y busnesau newydd; mae hyder busnes wedi gostwng i 25 y cant; un o bob naw gweithiwr yng Nghymru sydd mewn swydd ddiogel; a gweithwyr Cymru sy'n cael y pecynnau cyflog lleiaf yn y DU. Dyma eich gwaddol, Weinidog: hanes o fethiant. Go brin ei bod yn economi Gymreig gryfach, decach a gwyrddach, yw hi, Weinidog?

Ac onid yw'n wir fod y Llywodraeth hon wedi chwythu ei phlwc ac wedi rhedeg allan o syniadau, a dyna pam ei bod wedi treulio mwy o amser yn creu mwy o wleidyddion ym Mae Caerdydd yn hytrach na chreu amodau ar gyfer twf economaidd? Ac felly, pa sicrwydd y gallwch chi ei gynnig i unrhyw un sy'n byw y tu allan i swigen Bae Caerdydd eich bod chi o ddifrif yn deall yr heriau economaidd y mae Cymru'n eu hwynebu, o ystyried eich cyflawniad a'ch diffyg gweithredu fel Gweinidog yr Economi?

Wel, rwy’n deall y wleidyddiaeth yn y Siambr ac rwy’n deall pam fod yr Aelod yn gwneud y pwyntiau y mae’n eu gwneud. O ran y Gymru wledig, os gofynnwch i ffermwyr neu gymunedau gwledig a ydynt yn ystyried y cynllun yn Lloegr yn rhywbeth yr hoffent ei weld, maent yn glir ac yn gadarn yn gwrthod ystyried cael yr un cynllun â'r hyn sydd gan ei gymheiriaid yn Lloegr. Rydym yn gweithio gyda chymunedau amaethyddol yma ac yn gwrando arnynt, a gallaf ddweud hyn fel rhywun a dreuliodd oriau lawer ar ffermydd pan oeddwn yn blentyn, yn fab i filfeddyg ac yn fab i ffermwr hefyd.

Edrychaf ymlaen at weithio gyda chymunedau ledled Cymru ym mha bynnag rôl y byddaf ynddi yn y dyfodol. Ac o ran yr heriau sy'n ein hwynebu yn yr economi yma yng Nghymru, nid ydym yn imiwn rhag yr hyn sy'n digwydd dros y ffin, y dewisiadau a wneir gan Lywodraeth y DU. Nid ydym yn imiwn rhag yr ymgais ymosodol i danseilio ein pwerau a’n cyfrifoldebau yma yng Nghymru, ymgais a gefnogir yn aml gan Lywodraeth y DU. Mae gweithredoedd Llywodraeth y DU yn cael eu canmol gan y Torïaid yn y Siambr hon. Tanseilio a tharfu ar weithgarwch ar rifedd a llythrennedd oedolion, ar gaffael sgiliau, mynd ag arian oddi ar Gymru heb fawr ddim gwrthwynebiad gan y Torïaid Cymreig wrth i Gymru golli dros £1 biliwn o arian blaenorol yr UE. Fe allai ac fe ddylai’r arian hwnnw fod wedi'i ddefnyddio i gefnogi’r economi yma yng Nghymru mewn ffordd a fyddai’n llwyddiannus ar gyfer y dyfodol. Os nad yw’r Aelod yn fy nghredu, dylai gael gair â Chadeirydd pwyllgor yr economi, sydd wedi cynnal adolygiad nawr ac yn y gorffennol ar y ffordd y gwnaethom ddefnyddio'r cyllid Ewropeaidd blaenorol i helpu i gefnogi’r economi yma yng Nghymru.

Rwy'n cytuno bod gennym Lywodraeth sydd wedi chwythu ei phlwc ac sydd wedi rhedeg allan o syniadau, ac o weddusrwydd yn wir. Po gyntaf y cawn etholiad cyffredinol i gael gwared arnynt, y gorau oll i Gymru, y gorau oll i’n rhagolygon economaidd. Edrychaf ymlaen at guro ar ddrysau yma yng Nghymru i sicrhau ein bod yn darparu nifer iach o gynrychiolwyr Llafur i wneud yn siŵr fod hynny’n digwydd.

Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher.

Diolch, Lywydd. Bydd yn syndod i'r Gweinidog, heb os, y byddaf yn parhau â'r thema mai hon, o bosibl, fydd ei sesiwn gwestiynau olaf ar yr economi. Tybed a allech chi roi polisi economi sy'n nodweddiadol o Vaughan Gething i mi. Beth yw 'brand Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi'?

Nid wyf yma i gael brand personol, rwyf yma i weithio ar ran Llywodraeth Cymru a phobl Cymru. Mae bob amser wedi bod yn glir iawn mai fy niddordeb i yw sut i sicrhau mwy o swyddi a swyddi gwell a'r amodau i hynny ddigwydd. Rydym wedi bod yn ymladd yn erbyn Llywodraeth y DU a ddylai fod wedi bod eisiau helpu i wneud i'r economi weithio. Y sefydlogrwydd nad ydym wedi'i gael, y dewisiadau buddsoddi nad ydym wedi'u cael. Ystyriwch, er enghraifft, un o agweddau ychydig yn fwy cadarnhaol y gyllideb: prynu safle Horizon. A dweud y gwir, gan y bu cymaint o anhrefn yn Llywodraeth y DU, nid ydym wedi cael sefydlogrwydd i wneud dewisiadau. Y nifer o wahanol Weinidogion ynni a diogelwch, y nifer o wahanol Weinidogion gwyddoniaeth rwyf wedi cyfarfod â nhw. Gallai’r dewis hwnnw fod wedi’i wneud yn gynharach. Gallem fod wedi dechrau cenhedlaeth o adweithyddion modiwlar bach yn barod gyda dewis clir yn Nhrawsfynydd, a gallem fod wedi cael sicrwydd ynglŷn â beth fydd y dyfodol i Wylfa. Mae’n gyfle enfawr i economi gogledd Cymru. Mae hynny'n ymwneud â sefydlogrwydd, â chael cynllun. Rydym wedi gorfod gweithio gyda Llywodraeth y DU na all ddarparu ac sy'n gwrthod darparu. Ac fel y dywedais wrth Paul Davies, bu ganddi lawer mwy o ddiddordeb mewn ceisio ymosod ar ein pwerau a’u tanseilio. Felly, rydym wedi cael ein dal yn ôl gan Lywodraeth y DU sy'n mynd i'r cyfeiriad anghywir. Fy marn i yw bod gennym weledigaeth ar gyfer y dyfodol lle gellir creu mwy o swyddi a swyddi gwell, a lle gallwn gyflawni ein rhwymedigaethau i'r argyfwng hinsawdd sydd o'n cwmpas.

Wel, gwrandewais yn ofalus iawn yno ac ni chlywais unrhyw bolisïau newydd penodol a roddwyd mewn grym gennych ers ichi ddod yn Weinidog yr Economi. Os rhywbeth, roeddech yn swnio bron fel rheolwr. Felly, a ddylwn gymryd o hynny mai bod yn rheolwr yw brand Vaughan Gething? Mae'n rhaid imi gyfaddef, roedd yr ateb hwnnw'n nodweddiadol o Vaughan Gething—llawer o eiriau, dim byd newydd. Y gwir amdani yw mai ychydig iawn sydd wedi newid er pan oedd eich rhagflaenydd yn eich rôl.

Nawr, wrth gwrs, fe fyddwch yn cyfeirio at eich cenadaethau economaidd ar ryw bwynt, ond gadewch inni fod yn onest, ychydig iawn o fanylion sydd ynddynt, llawer o egwyddorion, dim llawer o dargedau a llwybrau, dim byd i fesur llwyddiant a dim byd newydd, ni waeth sut rydych yn ei gyflwyno, gan fod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu'r cenadaethau hyn eisoes i fod. Felly, rwy’n ei chael hi'n anodd gweld pa welliannau a welsom i’r economi yn ystod eich cyfnod fel y Gweinidog. Nawr, bydd y Gweinidog yn gadael ei swydd tra bo economi Cymru yn parhau i fod ymhlith yr isaf o wledydd datganoledig y DU a rhanbarthau Lloegr. Cawsom restr gan Paul Davies, gadewch inni ychwanegu cynhyrchiant at y rhestr honno: yr isaf neu’r isaf ond un yn gyson o blith gwledydd a rhanbarthau’r DU. Felly, mae'n codi'r cwestiwn, ai blas yw hyn o beth sydd i'w ddisgwyl os ydych chi'n llwyddiannus ddydd Sadwrn—mwy o'r un peth?

A dweud y gwir, mae nifer o bethau cadarnhaol wedi digwydd. Rwy'n bod yn onest ynglŷn â'r darlun sy'n ein hwynebu gyda Llywodraeth y DU yn symud i'r cyfeiriad anghywir. Os edrychwch, er enghraifft, ar gynhyrchiant, yn ystod datganoli, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol o ran cynhyrchiant. Yr her yw, er ein bod wedi dal i fyny â gweddill y DU, mae bwlch o hyd. Yr hyn a welwch nawr, ledled y DU, yw bod y gostyngiad mewn gweithgarwch economaidd ar ôl y pandemig yn her wirioneddol ym mhob rhan o’r DU, gan gynnwys yma yng Nghymru. Mae’n cryfhau'r achos fod cael safbwynt pendant ar sut y caiff ein pwerau eu parchu a bod gennym yr adnoddau i’w defnyddio yn gwneud gwahaniaeth, gan fod defnyddio’r pwerau hynny i fuddsoddi yn sgiliau pobl yn rhan o’r hyn sydd wedi gwneud gwahaniaeth mawr o ran gwella cynhyrchiant, gan weithio ochr yn ochr â busnesau i wneud hynny.

Ac os meddyliwch am ddwy agwedd wahanol ar hynny, rhan o'r rheswm ein bod yn gweld llwyddiant yn nhwf y clwstwr lled-ddargludyddion yw gweledigaeth glir y mae Llywodraeth Cymru wedi'i harwain i ddod â'r byd academaidd, busnes a llywodraeth leol a phartneriaid eraill ynghyd. Rydym yn edrych ar y sgiliau sydd eisoes yn y gweithlu, a cheir dealltwriaeth fod y Llywodraeth hon yn awyddus i fuddsoddi ymhellach yn sgiliau’r gweithlu sydd gennym eisoes heddiw, yn ogystal â’r rhai sydd eto i ddod i'r byd gwaith. Ac mae'r hyder hwnnw'n cael ei gydnabod gan bobl sy'n barod i fuddsoddi symiau sylweddol o arian yn barod, ac rwy'n hyderus y gwelwn fwy o hynny, nid yn unig gyda'r newyddion da fod Vishay yn prynu Newport Wafer Fab, nid yn unig KLA, ond credaf fod mwy i ddod o fewn y clwstwr. Mae hynny'n digwydd am fod Llywodraeth Cymru yn rhan o sut y caiff yr hyder hwnnw ei feithrin.

A phan ddaw'n fater o sicrhau bod gan bobl ddyfodol, rwy'n falch iawn fy mod wedi arwain y gwaith ar y warant i bobl ifanc. Pe na bai'n bodoli, mae arnaf ofn y gallech warantu y byddai miloedd o bobl ifanc na fyddent mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Felly, mae’r rhain yn ymyriadau gwirioneddol a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Rwyf am inni allu gwneud mwy. Er mwyn i hynny ddigwydd, mae angen inni gael set wahanol o adnoddau ar gael i ni, mae angen i'n pwerau gael eu parchu, gydag eglurder ynghylch yr hyn a wnawn heb Lywodraeth y DU, yr hyn a wnawn gyda phartneriaid y tu allan i’r lle hwn, gan gynnwys llywodraeth leol, busnesau ac undebau llafur, a lle mae angen inni fod yn bartneriaid er mwyn llwyddo.

Thank you for the question. 

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar draws portffolios ac mewn cydweithrediad â phartneriaid lleol ac yn cefnogi ystod eang o weithgarwch cyfannol a thrawsnewidiol a buddsoddiadau i helpu i wella economi Bangor a’r ardal gyfagos.

There is an exciting development in the offing for the city centre, which will bring hundreds of people there every day, and it will improve the high street's economy and the economy of the city generally. This scheme, this well-being and health centre, has been in the offing for some time, with the Welsh Government being one of the partners. But it is moving very, very slowly—as slowly as a snail, in fact. And from what I can see, the processes and the business model that the health board are having to follow are far too unwieldy and bureaucratic, and that is what's holding things back, not only in Bangor, but also with other health projects across Wales. As the Minister for Economy, will you look at what needs to happen in terms of operating in a much more effective way when the health board is involved in this kind of project, in order to accelerate the process of improving the economy?

Credaf ei fod yn bwynt teg o ran bod yn awyddus i ddod â phartneriaid ynghyd i geisio gwneud yn siŵr eich bod yn sicrhau rhywfaint o'r budd economaidd a ddaw yn sgil hynny, ac mae gwasanaethau cyhoeddus yn bendant yn rhan o hynny hefyd. Gwn fod yna bartneriaeth strategol Bangor sy’n dod â’r cyngor, swyddogion adfywio Llywodraeth Cymru, y brifysgol, a'r bwrdd iechyd yn wir, at ei gilydd, ac mae’r cynlluniau a allai ddigwydd yng nghanolfan Menai gyda’r hyb llesiant yn rhan fawr o hynny, i gynhyrchu nifer yr ymwelwyr y byddech yn eu cael wedyn. Pan oeddwn yn Weinidog iechyd, roeddwn bob amser yn deall bod cael cyfleusterau neu wasanaethau iechyd yn helpu i gynnal strydoedd mawr a chanol trefi a dinasoedd. Felly, roedd mantais i wneud mwy mewn fferylliaeth gymunedol, o ran mynediad at feddyginiaeth, yr hyn a olygai a'r ansawdd y byddech yn ei gael, ond hefyd, y byddai hynny'n beth da i'r stryd fawr o'i gwmpas. Byddai cael hyb iechyd a lles priodol yng nghanol Bangor ei hun yn fantais sylweddol ychwanegol.

Rwy’n derbyn o ddifrif y pwynt a wnaethoch ynglŷn â pha mor gyflym y mae’r broses yn mynd rhagddi, a hoffwn ddeall nid yn unig ble rydym arni ar hyn o bryd, ond beth y gallwn ei wneud yn well yn y dyfodol—y dyfodol agos ym Mangor, ond hefyd y dysgu i geisio sicrhau nad oes gennym yr un oedi posibl ar gyfer rhagolygon adfywio yn y dyfodol lle mae’r gwasanaeth iechyd yn un o’r partneriaid allweddol, fel y dylai fod. Felly, rwy’n fwy na pharod i dderbyn y pwynt y mae’r Aelod wedi’i wneud, i gael trafodaeth gyda’r Gweinidog iechyd, ac yn wir, swyddogion adfywio, i ddeall pam nad yw’r penderfyniadau hynny wedi’u gwneud mor gyflym ag y byddai pob un ohonom o wahanol bleidiau yn y Siambr hon am iddynt gael eu gwneud, ac yna gweld beth y gallwn ei ddysgu ac yna rhoi hynny ar waith, ar gyfer Bangor, ond hefyd ar gyfer prosiectau eraill y bydd angen i’r gwasanaeth iechyd fod yn bartner allweddol ynddynt, rwy'n siŵr.

Rwy’n ddiolchgar i Siân Gwenllian am godi’r pwynt pwysig hwn, ac am eich ymateb, Weinidog, i sicrhau y gwneir cynnydd ar hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Fe ddywedoch mewn ymateb i un o fy nghyd-Aelodau yn y Siambr yn gynharach fod economïau'n gweithio orau pan fo’r Llywodraeth a busnesau'n cydweithio. Rydym wedi gweld enghraifft wych, nid nepell o Fangor, gyda buddsoddiad Llywodraeth y DU yn Wylfa, gyda £168 miliwn i sicrhau diogelwch y safle hwnnw ar gyfer y dyfodol, a ddylai gael effaith ganlyniadol, yn sicr ar gyfer cymunedau fel Bangor, a gweddill gogledd Cymru o ganlyniad, wrth i’r cyfle hwnnw gael ei wireddu.

Felly, Weinidog, hoffwn wybod, gyda’r buddsoddiad gan Lywodraeth y DU yn Wylfa ar Ynys Môn, sut y credwch y gall lleoedd fel Bangor wireddu’r cyfle y bydd yn ei gynrychioli, a sut y bydd gogledd Cymru hefyd yn gwireddu’r cyfle, a’r hyn a wnewch yn benodol i gefnogi hynny.

Wel, mae gogledd-orllewin Cymru yn rhan o Gymru sydd â hanes a thraddodiad mewn perthynas â'r sector niwclear. Hoffwn weld cenhedlaeth newydd o weithgarwch, gyda chyfleoedd yn ymwneud ag adweithyddion modiwlar bach a’r potensial ar gyfer cynhyrchu radioisotopau meddygol yn Nhrawsfynydd hefyd, yn ogystal â gweld nid yn unig cynnig bras ar gyfer Wylfa, ond cynllun y gellir ei gyflawni hefyd.

Fel y dywedais yn gynharach, credaf fod yr eglurder ynghylch y safle a’r pryniant a gyhoeddwyd yn y gyllideb yn newyddion da, ac rwy'n croesawu hynny. Yr hyn yr hoffwn ei weld nawr yw rhywfaint o eglurder ynghylch y cynlluniau ar gyfer y dyfodol. Oherwydd os caiff ei adael i fod yn gyfleuster cynhyrchu gigawat mawr, mae'r cyllid o gwmpas hynny yn fwy heriol. Ac unwaith eto, mae'n ymwneud â'r pwynt ynglŷn â methu cael y sicrwydd o fod Gweinidogion yn eu swyddi am gyfnod estynedig, yn ogystal â bod angen i'r Trysorlys ddeall yr hyn y mae'n barod i'w wneud mewn perthynas â'r model ariannu ar gyfer hynny. Un dyfodol posibl yw y gallai fod yn gyfuniad o wahanol adweithyddion modiwlar bach. I mi, mae hynny’n dod yn ôl i Drawsfynydd eto, a chael lle i brofi datblygiad adweithydd modiwlar bach. Credaf y byddai hynny'n beth synhwyrol i'w wneud, cael un adweithydd modiwlar bach ar sawl safle adweithyddion modiwlar bach, yna gallwch ddeall pa mor gyflym y gallech gyflwyno hynny o bosibl. Golyga hynny ei fod yn opsiwn go iawn wedyn, yn hytrach nag un damcaniaethol.

Serch hynny, rwy'n credu y bydd angen cenhedlaeth arall o ynni niwclear sifil i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd, a hoffwn weld y cyfle economaidd mwyaf posibl yn cael ei wireddu ar gyfer trigolion, nid yn unig ar yr ynys, ond ar draws gogledd Cymru, gyda chadwyn gyflenwi sylweddol. Ac wrth gwrs, soniais wrth ymateb i Siân Gwenllian fod gan y brifysgol—un o’r partneriaid allweddol ym mhartneriaeth strategol Bangor—ddigonedd i’w gynnig o ran ymchwil, fel sydd gan Barc Menai yn wir. Felly, credaf fod gan ogledd-orllewin Cymru lawer i’w gynnig, a llawer o gyflogaeth o ansawdd da i bobl, rwy'n gobeithio, pwy bynnag y byddant yn dewis pleidleisio drostynt mewn etholiad.

Rydym yn darparu £125 miliwn o gyllid dros dair blynedd i awdurdodau lleol Cymru drwy ein rhaglen Trawsnewid Trefi. Y llynedd, cyhoeddwyd ein datganiad sefyllfa ar ganol trefi, sy’n nodi’r heriau sy’n wynebu trefi Cymru, a chyfres o gamau gweithredu cydgysylltiedig, traws-bolisi i helpu i fynd i’r afael â’r heriau hynny.

Roeddwn wrth fy modd gyda chyhoeddiad y Canghellor fod y Rhyl ar fin cael £20 miliwn dros 10 mlynedd fel rhan o’r agenda ffyniant bro. Mae hyn yn dilyn £20 miliwn a roddwyd i Gyngor Sir Ddinbych o gronfa ffyniant bro'r flwyddyn flaenorol. Mae hyn yn newyddion i’w groesawu ar gyfer adfywio canol tref y Rhyl, yn dilyn y toriadau i ardrethi busnes yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, sydd wedi gadael llawer o fusnesau’n bryderus oherwydd costau cynyddol a nifer is o ymwelwyr, yn anffodus. Mae arferion siopa hefyd wedi newid yn ddramatig gyda chynnydd enfawr mewn prynu ar-lein yn ystod pandemig COVID-19, ac mae pobl yn dal yn araf i ddychwelyd i'r stryd fawr, ac mae nifer heb ddychwelyd o gwbl. Nid yw'n ymddangos bod polisi Llywodraeth Cymru yn cydnabod y newid aruthrol hwn mewn arferion siopa ers y pandemig, ac nid yw'n ymddangos bod llawer o weithredu ar y gweill i ddenu pobl yn ôl i’r stryd fawr.

Mae cynllun gweithredu manwerthu Llywodraeth Cymru yn edrych yn debycach i draethawd ar hawliau gweithwyr i bobl sy’n gweithio i gwmnïau stryd fawr cenedlaethol yn hytrach na chynllun gweithredu sy'n cefnogi busnesau bach a’u staff. Efallai fod nifer y busnesau newydd yng Nghymru yn addawol, ond nid yw'r cymorth yno yn nes ymlaen. Mae un o bob chwe siop stryd fawr yn wag, ac mae angen inni gefnogi’r busnesau hyn i'r graddau mwyaf posibl, fel y gallant oroesi, ond fel y gallant hefyd dyfu a chreu swyddi. Hoffwn ofyn i’r Gweinidog: yng ngoleuni’r ymrwymiadau ariannu a wnaed yng nghyllideb y gwanwyn ddydd Mercher diwethaf, pa gamau y mae’r Gweinidog yn eu cymryd i gefnogi goroesiad a thwf busnesau yng nghanol trefi fel y Rhyl, ac ar draws gogledd Cymru, ac yn gweithio gyda Llywodraeth y DU? Diolch.

Wel, yn wahanol i’r Aelod, credaf ei fod yn beth da fod gan y Llywodraeth safbwynt cadarnhaol ar hawliau gweithwyr yn ogystal â thyfu’r economi. Rwy'n falch iawn mai dyna yw ein safbwynt. Ni ddylai gwaith teg fod yn rhywbeth sy’n peryglu dyfodol ein heconomi. Edrychaf y tu ôl i mi eto at yr Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy, lle mae gennym un o’r busnesau mwyaf cynhyrchiol yn y DU, a gem yn ein coron weithgynhyrchu, Airbus ym Mrychdyn. Mae ganddi gydnabyddiaeth undebau llafur—canran uchel iawn o bobl—yn un o'r safleoedd mwyaf cynhyrchiol ar draws ein heconomi. Nid oes unrhyw reswm na all hynny ddigwydd mewn sectorau eraill hefyd.

Ar y Rhyl, rwy'n croesawu'r ffaith bod arian ar gael i fuddsoddi yn y Rhyl. Gresynaf at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi colli mwy o arian o ran y ffordd y mae ein cyllideb wedi’i thorri, ac yn wir, y methiant i ddarparu arian yn lle'r arian Ewropeaidd blaenorol, er gwaethaf addewidion maniffesto dro ar ôl tro i wneud hynny. Hoffwn gydnabod hefyd nid yn unig y ffaith bod rhywfaint o arian gan Lywodraeth y DU ar gael, ond y ffaith bod gennym bartneriaid yn yr arweinyddiaeth yng nghyngor sir Ddinbych sydd o ddifrif ynglŷn â sicrhau dyfodol canol trefi, a'r Rhyl hefyd yn arbennig. Mae’r weinyddiaeth y mae Jason McLellan yn ei harwain yn cyflawni nifer o brosiectau i helpu i adfywio’r Rhyl ei hun, ynghyd â chymorth gan Trawsnewid Trefi, gan gynnwys byw cyfoes a manwerthu annibynnol, gydag adnewyddu tri eiddo ar y Stryd Fawr yn lleoliadau busnesau bach. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar y prosiect porth ar y Stryd Fawr, yr hen swyddfa bost ar Ffordd Wellington ac o amgylch Stryd Edward Henry.

Mae’r rhain yn bethau sydd ond yn bosibl am fod y Llywodraeth hon yn gweithio mewn partneriaeth â’r cyngor mewn ffordd hirdymor, yn hytrach na chael cyhoeddiadau wedi'u gwneud mewn cyllidebau unigol. Hoffwn weld partneriaeth strategol i’n helpu i ailddatblygu ac adfywio canol trefi ledled y wlad. Gallem wneud llawer mwy o hynny pe bai gan Lywodraeth y DU fwy o ddiddordeb yn ein gweld fel partneriaid i gyflenwi, yn hytrach na dod o hyd i ffordd o wneud cyhoeddiadau gwleidyddol cyfleus. Edrychaf ymlaen at weld barn y bobl ar y cyhoeddiadau gwleidyddol pryd bynnag y daw’r etholiad cyffredinol.

Weinidog, mae'n rhaid bod cysylltiad uniongyrchol rhwng iechyd y stryd fawr ac iechyd ariannol aelwydydd ar draws y Deyrnas Unedig. Felly, a fyddech chi'n cytuno bod strydoedd mawr ar draws y DU yn ei chael hi'n anodd o ganlyniad uniongyrchol i 14 mlynedd o gamreoli'r economi gan Lywodraeth Dorïaidd y DU?

Ni ellir gwadu bod dewisiadau a wnaed gan Lywodraeth Geidwadol y DU yn ystod y 14 mlynedd diwethaf wedi cael effaith wirioneddol ar incwm gweithwyr a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r stryd fawr. Rydym yn dal i ymdopi â realiti toriadau treth Liz Truss, oddeutu £40 biliwn o doriadau treth heb eu hariannu, a realiti'r hyn y mae hynny wedi'i wneud, nid yn unig mewn perthynas â statws y DU yn y byd, ond mewn perthynas ag incwm gwirioneddol i bobl, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu ar gyfer cyfraddau llog ac i fusnesau—a chyfraddau llog ar gyfer buddsoddi hefyd. Mae'r holl bethau hyn yn bwysig.

Heb os, mae'n ffaith bod trethi ar bobl sy'n gweithio ar eu lefel uchaf ers yr ail ryfel byd. Mae'n ffaith bod cynnyrch domestig gros y pen yn gostwng ar draws y DU. Dywed y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol na fydd cynnyrch domestig gros ond yn cynyddu ledled y DU oherwydd twf yn y boblogaeth, ond mae pob unigolyn yn debygol o fod â llai ar gyfartaledd yn gyffredinol, ac mae hynny'n cael effaith uniongyrchol ar y stryd fawr a'r mannau lle mae gwariant dewisol ar gael. Mae'n dangos pam mae gwir angen mwy o sefydlogrwydd yng nghyd-destun y DU, yn ogystal ag yma yng Nghymru. Hyd nes y gwelwn newid pendant ar lefel y DU, mae arnaf ofn nad yw'r dyfodol yn edrych yn wych i strydoedd mawr ledled Cymru, ac yn wir, ledled y DU. Edrychaf ymlaen at weithio mewn partneriaeth â strydoedd mawr, awdurdodau lleol a Llywodraeth wahanol yn y DU a fydd yn buddsoddi yn ein dyfodol economaidd.

Mae'n amlwg fod economi'r DU yn parhau'n ddisymud yn ystod y cyfnod hwn o ddirwasgiad presennol. Nid yw'r rhagolygon twf a nodir gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn optimistaidd. Mae datganiad y Canghellor wedi methu cyflwyno cynllun argyhoeddiadol ar gyfer twf sy'n cefnogi potensial economaidd Cymru mewn economi decach yn y DU.

Thank you for that response.

Gwyddom i gyd fod cyllideb y Canghellor wedi adlewyrchu'r gagendor rhwng blaenoriaethau San Steffan a phryderon gweithwyr cyffredin yng Nghymru. Mae'n hynod bryderus fod y Canghellor wedi parhau i fwrw ymlaen â thoriadau treth ar draul buddsoddiad cyhoeddus mewn seilwaith, sydd ei angen yn ddybryd i gefnogi gwasanaethau allweddol ac ysgogi ffyniant economaidd. Fodd bynnag, fel rydym yn aml yn ei glywed yn y Siambr hon, ac fel y clywsom eisoes heddiw, mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn byw mewn gobaith y bydd dyfodiad Keir Starmer yn arwain at gyd-destun ffafriol yn y DU, ymadrodd yr ydym wedi dod yn gyfarwydd â'i glywed nawr.

Ond nid yw'r ffaith bod Starmer yn gwrthod ymrwymo i wrthdroi mesurau cyni, pe bai'n dod yn Brif Weinidog, neu 'ddisgyblaeth ariannol' fel y mae'n ei alw'n llednais, yn argoeli'n dda i Gymru a Llywodraeth Cymru. O ystyried bod cymaint o gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer economi iachach i Gymru yn dibynnu ar y gobaith o gael Llywodraeth Lafur ffafriol yn San Steffan, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r materion hirdymor sy'n wynebu economi Cymru os na fydd y cyd-destun mor ffafriol wedi'r cyfan?

Unwaith eto, mae Plaid Cymru eisiau cael eu siomi gan Lywodraeth Lafur y DU sydd eto i'w hethol. Rwy'n edrych ymlaen at fynd o ddrws i ddrws a mynd i stiwdios y cyfryngau i berswadio pobl i bleidleisio dros Lafur yn etholiad cyffredinol nesaf y DU. Rwy'n credu bod hynny'n hanfodol ar gyfer dyfodol y DU a dyfodol y bobl a gynrychiolwn. Rwyf hefyd yn meddwl am yr adeg pan oeddwn i'n wirioneddol ifanc ac yn curo ar ddrysau yn y cyfnod cyn etholiad cyffredinol 1997; roeddem yn cael yr un math o gyd-destun yn union gan rai o'n beirniaid: beth fyddai'n digwydd gyda'r ddisgyblaeth ariannol yr oedd Gordon Brown yn ei disgrifio? Ac yn y pen draw, yr hyn a ddigwyddodd oedd buddsoddiad parhaus yn nyfodol gwasanaethau cyhoeddus a'r economi o fewn blwyddyn neu ddwy. Fe wnaeth wahaniaeth enfawr. Pan fyddaf yn disgrifio'r gwelliant mewn cyfraddau cynhyrchiant a gweithgarwch economaidd drwy'r cyfnod datganoli cyn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, digwyddodd hynny oherwydd bod gennym adnoddau, oherwydd bod gennym amgylchedd sefydlog i wneud dewisiadau yma. Ac edrychaf ymlaen at allu gwella gwasanaethau cyhoeddus a'r economi yng Nghymru yn sylweddol gyda'r sefydlogrwydd hwnnw.

Wrth edrych ar ddatganiad diweddar y Canghellor, serch hynny, rwy'n credu ei fod yn dangos y bydd y dyfodol yn un llwm iawn os byddwn yn cael mwy o'r un peth, oherwydd mae'r rhan fwyaf o sylwebyddion annibynnol yn cydnabod nad oes modd cyflawni'r toriadau i wasanaethau cyhoeddus. Mae sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn weddus yn dda i'r economi. Roeddwn yn synnu gweld y genhadaeth ffyniant bro yn darparu £242 miliwn i'w fuddsoddi yn Canary Wharf, oherwydd nid yw'n ymddangos fel y math cywir o flaenoriaeth i mi. Rwy'n credu y byddwn yn gweld blaenoriaethau hollol wahanol gyda Llywodraeth Lafur newydd yn y DU. Rwy'n edrych ymlaen at ymgyrchu dros y Llywodraeth honno, at weithio gyda nhw a sefyll dros Gymru i wneud y dewisiadau sydd eu hangen arnom i sicrhau dyfodol economaidd gwell i'n holl etholwyr.

Diolch am y cwestiwn. Drwy raglenni sgiliau allweddol fel prentisiaethau, y rhaglen sgiliau hyblyg a chyfrifon dysgu personol, rydym yn parhau i weithio ar y cyd â'r diwydiant, busnesau, darparwyr dysgu a rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys undebau llafur, i gynyddu ein datblygiad sgiliau ym maes gweithgynhyrchu yng Nghymru er mwyn diwallu anghenion economi'r dyfodol. 

Diolch am yr ateb hwnnw. Weinidog, fel y mae cenhadaeth economaidd Llywodraeth Cymru yn ei ddangos, prif rôl unrhyw ddatblygiad economaidd neu strategaeth sgiliau yw creu'r amodau cywir er mwyn i fusnesau, gweithwyr a dysgwyr ffynnu. A phan ddywedaf hyn, rwy'n edrych yn arbennig ar y rôl y gall y Llywodraeth ei chwarae wrth ddatblygu technoleg. A gaf i ofyn i'r Gweinidog pa sgyrsiau y mae wedi'u cael gyda'r sector sgiliau, gyda'r diwydiant a chydag undebau llafur am gefnogi datblygiad a mabwysiadu technolegau strategol o bwys, yn enwedig deallusrwydd artiffisial, awtomatiaeth a thechnolegau carbon niwtral mewn meysydd fel awyrofod, gweithgynhyrchu uwch, tai ac ynni adnewyddadwy? Diolch.

Rydym yn cael yr union sgyrsiau hynny. Cyhoeddwyd y cynllun gweithgynhyrchu diwygiedig yn dilyn arolwg gyda gweithgynhyrchwyr am ddyfodol gweithgynhyrchu uwch, am faint o amser a sylw roeddent wedi'i roi i ddeall y cyfleoedd yn ogystal â pheryglon newidiadau technolegol, gan gynnwys deallusrwydd artiffisial. Ac mae'n un o'r pethau rydym yn awyddus i'w helpu gyda nhw, oherwydd mae yna nifer o bethau sy'n ddatblygedig bellach, ac felly, rhan o sut y gallwch wella cynhyrchiant a phroffidioldeb yw rhoi ystyriaeth gyson i dechnolegau sydd eisoes yn ddatblygedig, yn ogystal â thechnoleg arloesol.

Os meddyliwch am Airbus a'i gadwyn gyflenwi ehangach, mae Airbus yn buddsoddi llawer mewn ymyriadau technolegol arloesol ar gyfer ei fusnes. Mae angen i lawer o'u cyflenwyr gymhwyso'r hyn sydd yma eisoes, yn ogystal â deall yr ymyriadau a'r cynnydd hwnnw. Ac mae'n thema sy'n ymwneud â'r hyn rydym eisiau ei wneud gyda buddsoddiad mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol—mewn ysgolion, lle mae gan fusnesau gysylltiadau, ond hefyd i'r rhai sydd eisoes yn y byd gwaith. Dyna pam y cyfeiriais at gyfrifon dysgu personol a hefyd pam y cyfeiriais at undebau llafur, oherwydd mewn rhai o'r busnesau hynny, dysg undebau llafur sy'n helpu pobl i gamu drwy'r drws mewn gwirionedd, o ran yr hyn y gallant ei wneud y tu hwnt i fyd gwaith, ond hefyd yr hyn y mae hynny'n ei olygu iddynt fel gweithiwr cynhyrchiol. Rwy'n credu bod gennym lawer i'w gynnig ar gyfer y dyfodol, ac unwaith eto, gan droi'n ôl at y sefydlogrwydd rydym eisiau ei weld, gallwn fuddsoddi yn hwnnw mewn ffordd barhaus, fel y mae busnesau eisiau i ni ei wneud, fel y mae undebau llafur eisiau i ni ei wneud, ac mae hynny i gyd yn golygu y bydd gennym lawer gwell gobaith o sicrhau dyfodol gwirioneddol arwyddocaol i'r sectorau allweddol hyn o'r economi.

Weinidog, mae ein colegau addysg bellach yn gwneud gwaith gwych wrth ddatblygu sgiliau i ddiwallu anghenion ein sector gweithgynhyrchu yn y dyfodol. Nid oes ond angen edrych ar y dull a fabwysiadwyd gan Goleg Pen-y-bont ar Ogwr yn fy rhanbarth i, y mae ei bartneriaethau â diwydiant yn helpu i drawsnewid y sector. Mae technegau gweithgynhyrchu yn dod i'r amlwg bron bob dydd, ac mae llawer ohonynt yn wirioneddol drawsnewidiol, yn enwedig y datblygiadau diweddaraf mewn gweithgynhyrchu haen-ar-haen; mae argraffu 3D yn ysgubo drwy weithgynhyrchu.

Weinidog, gall Llywodraeth Cymru chwarae rhan nid yn unig wrth helpu i ddatblygu sgiliau'r dyfodol, ond hefyd wrth greu'r galw am sgiliau o'r fath. Ychydig wythnosau'n ôl, cyfarfûm â datblygwr sy'n awyddus i ddod â chartrefi ac adeiladau argraffu 3D i Gymru. Gellir argraffu adeiladau mewn mater o ddyddiau, lle mae'n cymryd misoedd lawer gan ddefnyddio technegau adeiladu traddodiadol. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â sut y gall y dulliau gweithgynhyrchu newydd hyn fynd i'r afael â'r prinder tai yng Nghymru?

Rwyf innau hefyd yn cydnabod y rôl allweddol sydd gan golegau addysg bellach i weithwyr y dyfodol, pobl ifanc sy'n dod at ddiwedd eu cyfnod yn yr ysgol, yn ogystal â phobl sy'n ailsgilio fel oedolion. Rwy'n optimistaidd iawn am ystod eang o feysydd y mae'r Aelod wedi'u crybwyll, gan gynnwys dulliau gweithgynhyrchu modern o adeiladu. Mae'n rhywbeth y mae'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy wedi ei hyrwyddo a'i drafod yn rheolaidd, yn ogystal â sut y gall hynny ein helpu i wella cyflymder y cynnydd yn nifer y tai yr hoffem eu gweld yn cael eu hadeiladu a beth mae hynny'n ei olygu o ran swyddi a chyfleoedd lleol hefyd. Mae'n rhywbeth y credaf y gallwn fod yn uchelgeisiol yn ei gylch yma yng Nghymru.

Rwyf hefyd yn derbyn y pwynt ynglŷn â sut rydych chi'n cymhwyso peth o hyn drwy ddysgu mewn amrywiaeth o fusnesau. Mae rhai o'r pwyntiau rydych chi wedi'u crybwyll am weithgynhyrchu haen-ar-haen ac argraffu 3D yn eithaf datblygedig ac yn cael eu cydnabod yn dda, ac mae rhywfaint o hyn yn ymwneud â sut rydym yn mynd ati'n ymarferol i helpu busnesau i ystyried y cyfleoedd hynny. Mae rhaglen clwstwr darbodus Toyota yn un o'r pethau rydym wedi'u cefnogi'n gyson. Daw'r dysgu hwnnw o rywbeth sydd, unwaith eto, wedi'i leoli yn Alun a Glannau Dyfrdwy, ond mae'n rhaglen genedlaethol mewn gwirionedd, ac mae'n ystyried gwahanol weithgynhyrchwyr ar draws ystod eang o sectorau. Maent yn gweld budd gwirioneddol i hynny. Felly, rydym wedi cefnogi ac yn parhau i gefnogi ystod eang o ymyriadau gwahanol ar draws yr economi, yn ogystal â'r pwynt penodol a wnaeth yr Aelod ynghylch tai, lle rwy'n optimistaidd iawn, fel y dywedaf, ynghylch rôl hyd yn oed yn fwy i ddulliau modern o adeiladu.

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi busnesau bach a chanolig yng Nghymru i ddiogelu at y dyfodol drwy eu helpu i adeiladu busnesau mwy gwydn a datblygu eu harferion busnes. Mae hyn yn cynnwys cymorth penodol sydd ar gael drwy wasanaeth Busnes Cymru, Busnes Cymdeithasol Cymru, a Banc Datblygu Cymru yn wir.

Diolch. Lywydd, rwy'n datgan buddiant fel aelod cyswllt academaidd o'r Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu, y byddaf yn cyfeirio ato yn y cwestiwn atodol. Roedd cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024 yn cynnwys £20 miliwn i fusnesau bach a chanolig i ddiogelu eu busnesau at y dyfodol. Croesawyd y newyddion gan y Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu a'r Ffederasiwn Busnesau Bach, sydd wedi cyhoeddi adroddiad ar y cyd o'r enw 'A Skills-led Economy for Wales', a oedd yn ymdrin mewn cryn dipyn o fanylder â chynhyrchiant a phobl, sgiliau ac anghenion cynllunio'r gweithlu. Felly, gyda hynny mewn golwg, a all y Gweinidog ddarparu rhagor o fanylion ar sut y bydd y cyllid yn cael ei wario a sut y gall sefydliadau fel y Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu, y Ffederasiwn Busnesau Bach a gweithwyr proffesiynol adnoddau dynol gymryd rhan er budd busnesau bach a chanolig?

Mewn gwirionedd, rydym wrthi'n ystyried manylion terfynol y cyhoeddiad, ond rydym yn edrych ar sut y gallwn helpu nifer o fusnesau cymwys. Rydym yn credu y gallwn helpu dros 2,500 o fusnesau'r sector ledled Cymru. Bydd y cyllid yn cael ei ddefnyddio o fewn y flwyddyn ariannol nesaf ar gyfer busnesau sydd wedi'u lleoli yng Nghymru. Un o'r pethau rydym eisiau ei weld yw grantiau cyfalaf cyfatebol i helpu pobl i wella eu hadeiladau, i wella eu cynhyrchiant, ac ystod o bethau eraill hefyd, er enghraifft defnydd o ynni. Byddaf yn cyhoeddi manylion hynny, a byddaf yn sicrhau bod yr Aelod yn eu derbyn.

Y pwynt am hyn yw sut rydym yn helpu'r busnesau hyn i fod yn fwy cynhyrchiol ac addas ar gyfer y dyfodol, er mwyn sicrhau bod ganddynt obaith gwirioneddol o oroesi. Yn aml, nid yw busnesau'n gallu gweld y buddsoddiad cyfalaf hwnnw. Bydd cael sail arian cyfatebol ar gyfer gwneud hynny yn helpu mwy o'r busnesau hynny, ac rwy'n credu y bydd hynny'n arwain at ddyfodol gwirioneddol a pharhaus i fusnesau bach a chanolig, sy'n rhan allweddol o'n system economaidd yma yng Nghymru, ynghyd â'r busnesau mwy y maent yn aml yn gweithio ochr yn ochr â nhw.

Finally, question 8, Tom Giffard.

Mae pob Gweinidog wedi gorfod gwneud dewisiadau anodd a phoenus, ac rydym wedi ail-lunio cynlluniau gwariant yn radical i ganolbwyntio cyllid ar wasanaethau cyhoeddus craidd. Rwyf wedi gweithredu i liniaru maint llawn y pwysau cyllidebol ar y sector diwylliant. Fodd bynnag, nid oes hyblygrwydd yn y gyllideb a all atal gostyngiadau sylweddol.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol y tu allan i'r Senedd bythefnos yn ôl, yn ymgyrchu yn erbyn toriadau arfaethedig Llywodraeth Cymru yn y gyllideb i'r sector diwylliant a threftadaeth. Yn wir, mae'r sector hwn wedi cael ei effeithio'n anghymesur o'i gymharu â sectorau eraill yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Yn fy marn i, mae'r toriadau hynny'n annoeth am sawl rheswm, ond yn fwyaf arbennig, roedd y llythyr a anfonwyd atom gan gadeirydd Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol yn dweud, ac rwy'n dyfynnu: 'Mae'n rhwystredig fod yr arian a gynigir gan Lywodraeth Cymru i leihau lefelau staffio yr un fath â'r ffigur y byddai wedi bod ei angen i gadw'r union staff sy'n cael eu gorfodi i adael.'

Felly, yn fy marn i mae'r toriadau arfaethedig yn gwbl wrthgynhyrchiol. Nawr, rwy'n rhagweld yr ateb arferol ynghylch 'cyni' gan y Dirprwy Weinidog, ac mae hynny'n fy atgoffa o ddyfyniad doeth iawn a glywais unwaith:

'nid yw... yn ymwneud o reidrwydd â faint o arian sydd gennych; mae'n ymwneud â'r hyn a wnewch yn effeithiol gyda'r arian sydd gennych chi.'

Ac mae'r person hwnnw'n iawn, ac mae'r toriad hwn yn enghraifft wych o ffordd aneffeithiol o ddefnyddio arian trethdalwyr, i wneud pobl yn ddi-waith y gallech fod wedi'u harbed fel arall drwy ddefnyddio'r un swm o arian. Nawr, cafodd y dyfyniad hwnnw ei ddweud yma yn Siambr y Senedd ddeufis yn ôl gennych chi, Dawn Bowden. A ydych chi'n dal i lynu wrth y geiriau hynny?

Diolch am y cwestiwn, Tom Giffard, a chredaf, yn gyffredinol, fod hynny'n hollol wir. Nawr, un o'r pethau y bu'n rhaid inni ei wneud fel Llywodraeth yw ailflaenoriaethu ein gwariant, oherwydd beth bynnag a ddywedwn a sut bynnag rydych chi'n ceisio ei gyflwyno, rydym yn wynebu toriadau sylweddol yn ein cyllideb ac roedd yn rhaid inni wneud blaenoriaethau ar draws gwasanaethau rheng flaen a'r GIG. Dyna oedd ein blaenoriaeth wleidyddol. Felly, bu'n rhaid torri gwasanaethau eraill i ddarparu ar gyfer hynny. Nawr, drwy gydol y broses graffu ar y gyllideb—ar lawr y Senedd hon, ac ymddangos ger bron y pwyllgor ac yn y blaen—rwyf wedi ateb yr holl gwestiynau hyn o'r blaen, ond rwyf hefyd wedi gwrando ar rai o'r cwestiynau hynny, a phan ddaeth cyllid ychwanegol ar gael, cytunodd y Cabinet y dylem gael buddsoddiad pellach o £1.4 miliwn i Cadw a'r comisiwn brenhinol, er enghraifft, oherwydd mai dyna un o'r meysydd yr oedd Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol ac eraill yn poeni'n arbennig yn ei gylch o ran lefel y toriadau o gymharu â gweddill y sector diwylliant.

Ond un o'r pethau y byddwn i'n ei ddweud yw drwy gydol y broses hon—ac mae'n drueni, mewn gwirionedd, mai argyfwng ariannol sy'n ein cymell i fynd i siarad gyda'n cyrff hyd braich sy'n darparu ein cynnig diwylliannol i weld a ydynt yn gweithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd—drwy gydol cylch y gyllideb, rwyf wedi bod yn cael y sgyrsiau hynny gyda nhw ynglŷn â sut rydym yn gwneud pethau'n wahanol, a dyna pam fy mod i hefyd yn croesawu'r alwad gan brif weithredwr Cyngor Celfyddydau Cymru pan ddywedodd ein bod angen dadl genedlaethol am ddiwylliant a pha mor bwysig ydyw. Rwy'n cytuno'n llwyr. Mae gennym nifer o gyrff diwylliannol sy'n darparu ein cynnig diwylliannol yng Nghymru. Gyda nifer ohonynt, mae yna ddyblygu, mae yna orgyffwrdd ac nid yw pethau'n gweithredu mor effeithlon ag y gallent fel arall. Argyfwng ariannol sydd wedi gwneud i ni ddod at ein gilydd o'r diwedd ac edrych ar hynny, ac mae'r sgyrsiau hynny'n digwydd rhwng cyrff hyd braich ar hyn o bryd, i edrych ar sut y gallant weithio'n fwy cydweithredol, sut y gallant osgoi dyblygu a sut y gallant ddarparu cynnig diwylliannol mwy cydlynol.

Thank you to the Deputy Minister and the Minister.

The next item is questions to the Minister for Education and the Welsh Language, and the first question is from Delyth Jewell.

The Minister for Climate Change and I met recently to discuss the findings of the internal review of the learner travel Measure and a statement will be made on the outcomes in due time.

Thank you, Minister. Two years have passed since the publication of the report on the 2021 review of the learner travel Measure. At the time, it was noted that the Government wanted to develop the programme more widely and improve provision. Since then, there have been more challenges. A number of local authorities have reduced their school transport provision as a result of general funding challenges. In the area that I represent, the catchment areas of Welsh-medium schools are much larger than those of English-language schools, and if the school is far away, there is no school transport available from the council. That can add another layer of barrier for those parents who can't speak Welsh themselves, but who decide that they should make the leap of sending their children to a Welsh school. That could mean, I do believe, that fewer parents will take that plunge.

So, what actions are you taking, along with the Minister for transport, to monitor the impact of these changes on the number of non-Welsh speaking families who are likely to send their children to Welsh language schools, and what impact do you think this could have on the confidence of those parents who can't speak Welsh themselves, but who are on the verge of making that vital decision to give their children that valuable opportunity?

Thank you to Delyth Jewell for that important question. It is a good question. One of the challenges is the data on the reasons for parents choosing Welsh-medium education for their children, but there is a broader challenge that the Member has referred to, and that's fair enough.

The Deputy Minister for Climate Change will announce the outcomes before the end of this week, so that's timely in the context of the question. What I would say, in terms of the changes being made by some councils as a result of budgets, is that that is part of the pressures that we have discussed in a number of different contexts recently. None will fall below the minimum required by the Measure, of course, but we have come to the conclusion that it's not currently possible to review the Measure, but it is possible for us to look at statutory guidance related to the Measure, and the statement from the Deputy Minister will have more to say on that.

I think it's also important to see this in the context of the broader reforms in train in terms of the bus Bill, and I think there is an opportunity, as a result of that, for us to establish a network of bus services that serve schools in the way that the Member mentioned. I do recognise that that needs to be done. So, I hope that, between the two of us, we will be able to make progress in the near future.

Weinidog, mae fy nghwestiwn i'n debyg i gwestiwn Delyth Jewell. Felly, fy mhryder i gyda'r Mesur teithio gan ddysgwyr fel y mae ar hyn o bryd yw'r ffaith bod yna lawer o blant nad ydynt yn cael cludiant am ddim i'w hysgol cyfrwng Saesneg agosaf oherwydd bod yna ysgol cyfrwng Cymraeg yn nes. Ac mae yna rai achosion anarferol iawn lle mae gennych chi ysgol cyfrwng Saesneg ac ysgol cyfrwng Cymraeg bron â bod drws nesaf at ei gilydd, ond lle mae'r ysgol Gymraeg ychydig yn agosach at deulu a allai fod yn byw 10 milltir i ffwrdd, ac nid ydynt yn cael—y teulu hwnnw—nid ydynt yn gallu cael cludiant am ddim i'w hysgol cyfrwng Saesneg agosaf. Yna, yn aml, maent yn gorfod mynd i'r car yn y bore a theithio y tu ôl i'r bws ysgol, sy'n mynd i'r union leoliad hwnnw. Felly, a gaf i ofyn, Weinidog, a yw hyn yn rhywbeth rydych chi'n ei gydnabod ac a yw'n rhywbeth y byddwn yn ei weld yn cael ei gywiro? Oherwydd ar hyn o bryd mae Cyngor Sir Powys yn dweud—rwy'n siŵr y bydd awdurdodau lleol eraill ledled Cymru yn dweud yr un peth—'Ni allwn wneud addasiadau i hyn oherwydd rydym yn aros i'r Mesur teithio gan ddysgwyr gael ei ddiweddaru.'

Diolch i Russell George am hynny. Rwy'n credu ei bod yn senario lawer llai tebygol na'r senario a amlinellwyd gan Delyth Jewell, ond yr hyn rydym eisiau ei wneud—a byddwch yn gweld hyn pan gyhoeddir yr adolygiad yn y dyddiau nesaf—yw sicrhau bod cydnabyddiaeth na fydd yn bosibl inni ddiwygio'r ddeddfwriaeth sy'n sail i deithio gan ddysgwyr yn y tymor byr, ond rydym yn gobeithio y bydd y cyfle i ddiweddaru'r canllawiau statudol dros y flwyddyn nesaf yn ein galluogi i fynd i'r afael â'r math o bwyntiau y mae wedi'u gwneud, yn ogystal ag adborth arall gan randdeiliaid. Ac yn bwysig, rydym eisiau creu cyfle i randdeiliaid yn gyffredinol, wrth gwrs, ond yn enwedig plant a phobl ifanc eu hunain a chymunedau ysgol, gyfrannu at y gwaith hwnnw a helpu i'w siapio mewn ffordd a fydd, gobeithio, yn gallu mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u gwneud.

Yn sicr. Mae'r ddarpariaeth nyrsys mewn ysgolion yn cael ei phennu gan y bwrdd iechyd lleol yn unol ag anghenion iechyd y boblogaeth leol.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae sawl preswylydd yn fy rhanbarth wedi cysylltu â mi yn pryderu'n fawr am newidiadau yn y ffordd y caiff meddyginiaeth ei rhoi mewn ysgolion anghenion addysgol arbennig lleol yn Rhondda Cynon Taf. Lle'r oedd timau nyrsys ysgol arbennig ar y safle yn gyfrifol am roi meddyginiaeth yn y gorffennol, mae meddyginiaeth bellach yn cael ei rhoi gan gynorthwywyr addysgu. Yn ddealladwy, mae hyn yn peri pryder i lawer o rieni a gofalwyr y mae gan eu plant anghenion gofal cymhleth iawn, nid yn unig o ran hyfforddiant a chymhwysedd cynorthwywyr addysgu i allu rhoi meddyginiaeth, ond hefyd o ran pa amddiffyniadau sydd ar waith i'r cynorthwywyr addysgu eu hunain. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gydnabod y gwaith pwysig ac amhrisiadwy y mae cynorthwywyr addysgu yn ei wneud mewn ystafell ddosbarth, a bydd ymgymryd â'r rôl ychwanegol hon yn ychwanegu at y baich sydd arnynt, a hynny er anfantais i ymgysylltiad a dysg disgyblion. Ac fel y gŵyr y Gweinidog, mae gan nyrsys ysgol amddiffyniadau galwedigaethol lle nad oes gan gynorthwywyr addysgu amddiffyniadau o'r fath. Gyda hyn mewn golwg, Weinidog, a ydych chi'n cydnabod y pryderon sydd gan rieni, gofalwyr a chynorthwywyr addysgu a'r effaith negyddol gyffredinol y byddant yn ei chael ar ddysgu yn y dosbarth, a pha gamau y gellir eu cymryd i fynd i'r afael â nhw? Diolch.

Dylwn ddweud i ddechrau, ar gyfer y cofnod, mai'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol sy'n gyfrifol am nyrsio ysgolion, ond rwy'n hapus i ymateb i'r cwestiwn a gyflwynwyd heddiw, er fy mod yn credu y byddai'n well cyfeirio unrhyw gwestiynau tebyg neu gwestiynau dilynol at y Gweinidog iechyd yn y dyfodol.

Hoffwn ddweud bod y trefniadau ar gyfer nyrsio ysgolion a'r gwaith pwysig y maent yn ei wneud i ddarparu'r cysylltiad hwn rhwng yr ysgol a'r cartref a'r gymuned yn amlwg yn arbennig o bwysig yng nghyd-destun darparu meddyginiaeth yn y math o sefyllfaoedd y mae'r Aelod newydd eu hamlinellu yn ei gwestiwn. Ym mis Ebrill eleni, bydd GIG Cymru yn dechrau gweithredu model gweithredu newydd i ategu'r fframweithiau nyrsio ysgolion presennol yng Nghymru. Mae'n fodel dan arweiniad nyrsys, sydd wedi'i gydgynhyrchu gan y GIG a Llywodraeth Cymru, a bydd yn nodi cysylltiadau wedi'u cynllunio y gall plant a'u teuluoedd eu disgwyl gan wasanaethau nyrsio ysgolion. Bydd yn nodi canllawiau clir iawn ar rôl y gwasanaeth nyrsio ysgolion, a'r ymwneud mewn perthynas â diogelu, ac yn sicrhau bod cysylltiadau llesiant yn cael eu darparu hefyd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn croesawu'r cynnydd hwnnw yn ystod y flwyddyn hon.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.

Diolch, Lywydd. Weinidog, daeth yr ymgynghoriad ar newid amseroedd tymhorau ysgolion i ben fis yn ôl, gyda'r awgrymiadau ynddo yn cael eu beirniadu'n eang gan undebau athrawon, teuluoedd a phobl ifanc hefyd. Mae'r syniad hwn, o'r cytundeb cydweithio rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru, yn peryglu un o'r digwyddiadau pwysicaf yng nghalendr diwylliannol Cymru, a allai gostio dros £1 filiwn i'r Sioe Frenhinol, gyda sgil-effeithiau posibl eraill i eisteddfodau a digwyddiadau eraill yn yr haf, gan effeithio'n uniongyrchol ar yr iaith Gymraeg a'n diwylliant. Nawr, er ei bod yn debygol mai Gweinidog addysg gwahanol fydd yn cael y dasg o fwrw ymlaen â chanfyddiadau'r ymgynghoriad, a ydych chi'n gallu cadarnhau heddiw y bydd Sioe Frenhinol Cymru yn parhau i gael ei chynnal yn ystod gwyliau'r ysgol ac na fydd yn rhaid iddi newid ei dyddiadau i adeg arall yn y flwyddyn?

Wel, mae'r ymgynghoriad wedi dod i ben. Mae'r ymatebion yn cael eu hystyried. Mae'n ymateb llawer mwy cymysg nag y mae'r Aelod yn ei awgrymu yn ei gwestiwn. Rwyf wedi cyfarfod â'r Sioe Frenhinol. Rwyf wedi clywed eu pryderon yn uniongyrchol, ond rwyf hefyd wedi trafod opsiynau gyda nhw ynghylch dyddiadau'r sioe. I fod yn glir, pwrpas y diwygio yw sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael yr addysg orau sy'n bosibl a'n bod yn gwneud rhywbeth rhagweithiol ynglŷn â'r dysgu y mae llawer o'n plant ifanc yn ei golli dros wyliau'r haf. Nid yw'n wyliau o gwbl i'n holl deuluoedd yng Nghymru—i fod yn glir. Mae rhai yn ofnus ac yn bryderus yn ei gylch. Mae hefyd yn ceisio mynd i'r afael â'r pryder y mae staff a disgyblion a llawer o rieni yn sôn amdano, sef hyd tymor yr hydref. Felly, mae'n set gymhleth o ddiwygiadau. Mae llawer o agweddau arno. Dyna pam mae wedi bod yn bwysig clywed ystod o leisiau, ac un ohonynt yw'r Sioe Frenhinol, ond bydd yna sawl persbectif, a byddant i gyd yn cael eu hystyried cyn y byddwn yn gwneud unrhyw gyhoeddiad.

[Anghlywadwy.]—cadarnhad yno y bydd y Sioe Frenhinol yn gallu parhau yn ystod gwyliau'r ysgol ac na fydd yn rhaid ei symud i adeg arall yn ystod gwyliau'r haf, gan effeithio ar yr Eisteddfod Genedlaethol o bosibl, Eisteddfod yr Urdd, a digwyddiadau diwylliannol eraill yng Nghymru. Rwy'n siŵr y bydd llawer o bobl braidd yn siomedig gyda'r ymateb hwnnw, Weinidog addysg.

Ond yn ystod yr wythnosau diwethaf, mae adroddiad wedi ymddangos yn y wasg sy'n cyfeirio at ddisgyblion yn ymddwyn yn dreisgar tuag at athrawon mewn ysgol yn fy etholaeth. Cynigiais fy nghefnogaeth i'r ysgol, ac mae'r ymateb gan y pennaeth wedi creu argraff arnaf. Yn anffodus, fodd bynnag, mae digwyddiadau fel hyn ar gynnydd, ac mae fy nghyd-Aelod Laura Anne Jones wedi tynnu sylw at y mater ar sawl achlysur yn flaenorol. Ym mis Ionawr eleni, aeth athrawon mewn ysgol uwchradd ym Mro Morgannwg ar streic i fynnu camau gweithredu, yn dilyn mwy na 50 o ddigwyddiadau difrifol o gam-drin geiriol a chorfforol tuag at staff rhwng mis Medi a dechrau mis Ionawr. Mae athrawon wedi disgrifio sut mae'n rhaid iddynt gloi eu hunain a disgyblion mewn ystafelloedd dosbarth er mwyn, ac rwy'n dyfynnu, 'eu gwarchod rhag cael eu dyrnu.' Mae'n hanfodol ein bod yn denu athrawon newydd i'r proffesiwn, ond gyda'r cynnydd mewn aflonyddwch treisgar, nid yw'r proffesiwn mor ddeniadol ag y gallai fod. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r materion hyn a darparu adnoddau i ysgolion i sicrhau bod athrawon a disgyblion yn teimlo'n ddiogel tra byddant yn yr ysgol? Ac a ydych chi wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i'r cynllun pum pwynt a gyflwynwyd gan fy nghyd-Aelod Laura Anne Jones i helpu yn hyn o beth?

Ar sylw atodol yr Aelod ar fy ateb cyntaf, nid wyf yn credu y bydd y sefydliadau hynny'n siomedig ynghylch fy ymateb. Rwy'n credu y byddant yn falch o glywed Llywodraeth yn ystyried ystod o bethau cyn cyhoeddi newid polisi mawr yn unol â'n disgwyliadau gan Lywodraethau ym mhobman.

O ran eich ail bwynt, rwy'n ymwybodol o'r amgylchiadau yn yr ysgol benodol y cyfeiriwch ati ac roedd yn ddrwg gennyf glywed am amgylchiadau'r digwyddiad yno, fel y bydd pawb yma. Mae newid wedi bod mewn cymdeithas ac mae canlyniadau wedi bod i'r ffordd y bu'n rhaid i ni ymateb i COVID a phwysau eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Nid yw hon yn her sy'n unigryw i Gymru, ond nid yw hynny'n ei gwneud yn llai pwysig i ni yma. Ac mae wedi creu pwysau a chymhlethdodau ychwanegol yn ein system ysgolion. Ledled Cymru, mae ysgolion yn ceisio mynd i'r afael â'r heriau newydd hyn bob dydd. Ein rôl fel Llywodraeth yw eu cefnogi i wneud hynny, mewn amgylchiadau heriol iawn yn aml.

Yr hyn a wnawn yn benodol mewn perthynas â hyn yw sicrhau ein bod yn cefnogi ysgolion gydag adnoddau ychwanegol i asesu'r heriau y gallant eu hwynebu, i nodi strategaethau y teimlwn y gallant helpu i atal rhai o'r problemau ymddygiad hynny rhag digwydd, ymdrin â nhw pan fyddant yn digwydd, ac atal problemau, yn hollbwysig, rhag magu gwreiddiau neu waethygu i'r pwynt lle mae gwaharddiad yn cael ei ystyried, oherwydd nid dyna'r ateb ychwaith mewn gwirionedd. Rwyf wedi ystyried y pum pwynt yn y cynllun a gyflwynodd Laura Jones. Yn ymarferol, mae pob un ohonynt yn bethau rydym eisoes yn eu gwneud, ond serch hynny, mae'n ddefnyddiol cael cadarnhad ei bod hithau'n cefnogi hynny hefyd.

So, finally, Minister, as it is likely that this will be our final set of questions on education and the Welsh language, I wanted to thank you for your responses—naturally, I haven't always agreed with you—and for the way that we can work together on issues related to the Welsh language.

However, I do want to refer back to a question that I've asked a number of times in the past, which has always had a weak response in my view. I and my fellow Members of the Welsh Conservatives are supportive of the 'Cymraeg 2050' target, and we do understand the importance of ensuring that learning Welsh at school provides a firm foundation in the language for the next generation. But there's uncertainty as to whether there will be enough teachers with good enough Welsh language skills to meet the needs of teaching Welsh to pupils in all schools across Wales. 

Can you tell us where we are at the moment in terms of providing adequate Welsh language training and what targets are in place to ensure that training of this kind can continue and increase? Thank you.

I thank Sam Kurtz. Could I just say that I agreed with the first part of the question and his very kind remarks about that? It has been nice to collaborate with him, and also to have a Conservative spokesperson who is so supportive of the Welsh language is something to celebrate, so I appreciate that. The challenge and the point that he makes are very important in terms of ensuring that we have adequate numbers of staff to meet the needs and to provide the service that we want for all those wanting to learn through the medium of Welsh.

In terms of training, it's a varied picture within the partnerships that provide initial education, and, certainly, there's more to do to ensure that recruitment for Welsh-medium teachers specifically is more consistent among those partnerships and that that is strengthened generally. Of course, there are targets for all of them. This is part of the 10-year plan that we have as a Government to increase the numbers coming into the Welsh-medium teaching workforce, and we'll be completing a progress report on that before long. 

And it's also important—. Although we talk a lot about, for valid reasons, the challenges facing those who choose to go into teaching, it's also important that we remember the scale of the opportunity to change the lives of young people and the privilege of doing that. It's one of the few opportunities available for somebody to be able to affect the lives of so many people, so it's also a profession to be celebrated. And I know teachers who go into work every day, who are inspired and who are very eager and proud to do that work, and I'm very grateful to them for what they do.

Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan.

Thank you, Llywydd. Minister, like Sam Kurtz, I was reflecting on the fact that this may be our final scrutiny session with you in this current role, and I wanted to thank you for the constructive relationship we've had. One thing that stood out to me was the issue of RAAC—there was a lot of misinformation and uncertainty out there, and you did take the time to brief me personally at that point. And I think the fact that we have been able to work constructively together is very important, and to get the messages out there when there's a great deal of misinformation out there. So, thank you for that. I also wanted to welcome the investment in the Urdd Eisteddfod and the National Eisteddfod announced for this year, and I very much hope that this will be something that the Government can also support in the future, so that every area benefits from that.

Clearly, when it comes to the end of one’s ministerial role, possibly, then one does reflect on the Minister’s legacy and record. One of the things that we have certainly seen is that we are further from reaching the target of a million Welsh speakers by 2050 than we were when you became Minister, and there are many reasons for that. But why do you think that’s the case, and what needs to happen to change that if we are to achieve that target?

I thank Heledd Fychan for the way that she opened her question. It has been a pleasure to co-operate with her. I hope that I can continue to co-operate with you, whatever comes over the next few weeks. And it really is important that we do find ways to collaborate on the things that we see as common ground. So, I’m grateful for the opportunity to be able to do that.

In terms of progress against the target, can I just say that I’m not certain that we can say that clearly that we do know what the progress is against that target? It is increasingly clear, I think, that there are restrictions on what the census can tell us, and other sources of data show quite a different picture. So, a lot of work is happening at present to tackle how we make that consistent. And also, looking to the future, there is a possibility that there won’t be a census held in the future. So, we need to look at more creative ways perhaps of assessing progress against the target, and being able to respond to changes in a way that perhaps is more flexible and more nuanced than a 10-year census. In terms of the 2050 target, perhaps that isn’t frequent enough for us to be able to make the changes to the strategy that will ensure that we meet that target. So, the important thing, I think, is to ensure that we do understand what the data is telling us.

But, in terms of the response and what more we can do, I am very confident and I am very optimistic that the Bill that we’re working with Plaid Cymru on, in terms of ensuring Welsh-medium education for everyone in Wales—in the sense that everyone who leaves school, in whatever medium, can be confident in their Welsh language skills—is going to be more ambitious in one way than the 1 million Welsh speakers target. It’s going to be a catalyst for the system in a broader way, and tackles somewhat the question that Sam Kurtz asked about what we can do to ensure that more teachers are brought into the system. So, I’m very optimistic that what we have in the offing in that Bill is going to be an important contribution towards the target.

Thank you, Minister. To be clear, I wasn’t talking directly about the census, but looking at all the targets involved with ‘Cymraeg 2050’. For example, with targets in terms of training new teachers, it’s 30 per cent, and it’s remained below that and has been below that since 2019. We’ve also seen a reduction in the number of students taking A-level Welsh, which, of course, is a pathway for the recruitment of teachers, but also the range of jobs that need to be filled beyond education in reaching that target. So, I wanted to ask you specifically—we have a number of plans in place and there are targets: do you think that we need to review those targets? I accept your point in terms of monitoring, but how are we then going to ensure that we don’t have these targets—? For example, 1,000 people were meant to be taking Welsh A-level by 2021—we’re further away from that now. So, there are a number of targets that we’re not achieving. How do we then ensure that these aren’t just words or a strategy, that we achieve those targets, and what do you think needs to happen, if there is a successor in your role, in order to ensure that that does change on the ground?

Well, I accept that the targets in themselves aren’t enough, of course. We need to ensure that we are creative and continue to be creative in terms of how we approach this. But that’s part of the plan, of course, that we have in terms of the plan—. Well, we do have two plans in this area: the teacher recruitment plan—and the targets that you mentioned are a part of that as well—but also we have to look at the trajectory again, to ensure that what we are doing is adequate in order to meet that target. So, that work has started. It’s significant work, of course, but I’m very happy to be transparent about what we’re taking into consideration. At the end of the day, one of the things that is most encouraging is that there is cross-party support for this policy across the Senedd. So, from my perspective, I think an open, co-operative way is the best way to approach this, and so, as we take this forward in terms of the trajectory, I'm happy to discuss that, again, in an open way. 

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynnal adolygiad o'r rheoliadau bwyta'n iach mewn ysgolion i ystyried yr ymchwil wyddonol ddiweddaraf a'r argymhellion sy'n ymwneud â safonau maethol, gan gynnwys ystyried bwyd wedi'i brosesu'n helaeth. Mae gwaith paratoi i gefnogi'r adolygiad hwn bellach ar y gweill.

Diolch. A diolch yn fawr iawn, Weinidog, am yr holl drafodaethau a gawsom ar y mater pwysig hwn. Ond mae'r dadansoddiad diweddar o faint y dystiolaeth yn y BMJ fis diwethaf yn ychwanegu at y corff o dystiolaeth ar y pryder iechyd cyhoeddus pwysig hwn. Mae hyn yn fethiant o ran rheoleiddio a labelu bwyd i'w fwyta gan bobl, sydd, yng ngoleuni Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 a materion eraill, yn fater yn bennaf i Senedd y DU ei ddatrys ar frys. Y broblem i ni yng Nghymru yw pa mor gyflym ac am ba gost y gallwn gael gwared ar fwydydd sydd wedi'u prosesu'n helaeth o systemau caffael cyhoeddus. Gan gofio am y rhwymedigaeth i Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) 2023, yn ogystal â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac o gofio'r gwaith sydd ar y gweill mewn lleoedd fel sir Gaerfyrddin a sir Fynwy, pa gamau y dylai'r Llywodraeth sy'n dod i mewn eu cymryd i ymgysylltu â chyrff caffael a darparwyr i gael gwared ar y cemegau hyn sydd wedi'u prosesu'n helaeth o brydau ysgol? 

Diolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn ac am ddadlau'n gyson ac yn angerddol dros yr achos hwn, ac mae gennyf gydymdeimlad mawr â'r dadleuon y mae'n eu gwneud, fel y bydd hi'n gwybod o'n trafodaethau mewn cyd-destunau eraill. Cefais gyfle i edrych ar erthygl y BMJ mewn perthynas â hyn, ac er ei fod yn eithaf cymhleth o safbwynt technegol, cefais fy nharo gan rywbeth nad oeddwn i fy hun wedi'i weld mor ganolog â rhai o'r elfennau eraill yn hyn, mae arnaf ofn, sef y berthynas rhwng mwy o amlygiad, fel petai, fel y maent yn ei ddisgrifio yn yr erthygl, i fwydydd wedi'u prosesu'n helaeth a'r risg uchel o ganlyniadau niweidiol sy'n gysylltiedig â chwsg, yn ogystal â chanlyniadau gorbryder a phryderon iechyd meddwl eraill. Rwy'n credu bod y ddadl yn aml yn canolbwyntio ar oblygiadau bwydydd wedi'u prosesu'n helaeth i iechyd corfforol, felly rwy'n credu ei bod yn drafodaeth ehangach na hynny mewn rhai ffyrdd.

Felly, rwy'n credu bod gan gaffael rôl i'w chwarae. Rydym eisoes yn gwneud gwaith o fewn y Llywodraeth ar dreialu dulliau mwy lleol o gyflawni'r system fwyd ysgolion, a all wedyn fod yn fwy perthnasol i fwyd mewn gwasanaethau cyhoeddus yn ehangach, ac mae cymysgedd o awdurdodau lleol, cyfanwerthwyr bwyd a thyfwyr yn cael eu cefnogi ar hyn o bryd i ganolbwyntio ar sut y gallwn gyflenwi bwyd ysgol yn lleol, y credaf ei fod yn rhan o'r ateb i'r her. Bydd hynny, yn anochel, yn golygu bod llai o amlygiad, fel petai, i fwyd wedi'i brosesu'n helaeth. Un o'r darnau o waith y cyfeiria erthygl y BMJ ato yw'r hyn y mae'r Pwyllgor Cynghori Gwyddonol ar Faetheg—SACN—wedi bod yn ei wneud, a bydd y gwaith arbenigol y maent yn ei wneud yn llywio ein hadolygiad o'r rheoliadau. Felly, bydd y gwaith y maent eisoes yn ei wneud ar fwyd wedi'i brosesu'n helaeth yn cael ei ystyried yn llawn yn y ffordd yr ydym yn adolygu'r rheoliadau. Ac wrth gwrs, mae cysylltiad clir rhwng yr hyn y mae'r rheoliadau'n ei gwneud ofynnol iddo gael ei ddarparu mewn ysgolion a'r broses gaffael, felly mae alinio'r rheini'n hanfodol wrth gwrs.  

Mae'n gwestiwn diddorol iawn ac mae'n rhywbeth y mae gennyf ddiddordeb mawr ynddo, oherwydd, pan oeddwn yn gweithio yn y GIG, roeddwn i'n arfer cael yr un dadleuon yn y cyd-destun hwnnw, o gefndir adsefydlu, a ddywedai, 'Wel, sut y gallwn ni ddisgwyl i gleifion wella'n llawn heb fwyd maethlon wedi'i dyfu'n lleol?', ac mae'r un mor wir am blant a datblygiad plant hefyd. Yn fwyaf arbennig, mae Llywodraeth y DU wedi cynnig cynllun sgorio ysgolion iach yn Lloegr, rhywbeth y mae'r mwyafrif helaeth o rieni o'i blaid, lle rhoddir sgôr i werth maethol cinio ysgol a ryddheir i'r cyhoedd mewn system raddio sydd ar gael i rieni. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ymchwilio i rywbeth tebyg, lle rhoddir sgôr yn seiliedig ar werth maethol y bwyd ysgol a ddarperir i ddisgyblion. Diolch.

Ein dull ni, fel y soniais yn yr ateb i Jenny Rathbone, yw cynnal adolygiad o'r rheoliadau yn eu cyfanrwydd i sicrhau bod safonau'n cael eu gyrru drwy'r newid rheoleiddiol y bwriadwn ei gyflwyno. Felly, rydym yn gobeithio y bydd hynny'n gwneud y gwahaniaeth sy'n flaenoriaeth i bawb ohonom. 

Rydym wedi ymrwymo dros £1.6 miliwn ar gyfer mentrau dysgu STEM ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Mae hyn yn cydnabod bod STEM yn hanfodol wrth baratoi ein plant a'n pobl ifanc ar gyfer byd technolegol sy'n newid yn gyflym.

Diolch am yr ateb hwnnw. Yr wythnos diwethaf, mynychais lansiad y gynghrair pŵer cynaliadwy, ynni adnewyddadwy ac adeiladu, neu SPARC fel y caiff ei adnabod orau, yng Ngholeg Sir Benfro. Cefnogir y fenter gan Blue Gem Wind, Floventis Energy, Ledwood Mechanical Engineering, Porthladd Aberdaugleddau, ynni adnewyddadwy RWE, ysgolion uwchradd lleol a Choleg Sir Benfro, a'i nod yw hyrwyddo amrywiaeth rhywedd yn y diwydiannau hyn sydd heb gynrychiolaeth ddigonol. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r fenter hon, ac a allwch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi cynlluniau fel hyn a beth rydych chi'n ei wneud i efelychu'r mathau hyn o gynlluniau ledled Cymru?

Mae hynny'n wych i'w glywed. Roeddwn yng Ngholeg Sir Benfro yn eithaf diweddar yn siarad gyda nhw am—. Maent yn bendant yn arwain y ffordd ar addysg ynni adnewyddadwy yn ehangach. Gallais siarad â phrentisiaid, ac roedd rhai ohonynt yn brentisiaid benywaidd, ac roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n wych gweld cymysgedd rhwng y rhywiau yn y gwaith a wnaent. Rydym o ddifrif ynglŷn â hyn yng Nghymru, fel y bydd yr Aelod yn gwybod. Mae'n cael ei gynnwys yn ein rhaglenni addysg ar gyfer STEM. Un o'r mentrau sydd gennym yw rhaglen Denu Merched i Faes STEM Cynllun Addysg Peirianneg Cymru, a rhaglen cynhwysiant a thegwch ysgol gyfan y Sefydliad Ffiseg. Felly, mae llawer o fentrau yr ydym yn eu blaenoriaethu oherwydd credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cyflwyno STEM fel cyfle sydd yr un mor hygyrch i fechgyn a merched. Rwy'n credu bod pethau'n newid. Rwy'n credu y gallwn ni weld hynny'n barod, oni allwn? Ond fel y dywedodd yr Aelod, mae'n bwysig iawn ein bod yn manteisio ar yr arfer gorau y mae colegau penodol, ac ysgolion eu hunain yn aml, yn ei wneud, a chyffredinoli hynny drwy'r system drwyddi draw. Rwy'n meddwl amdano'n arbennig yng nghyd-destun ynni adnewyddadwy, y bydd gwerthfawrogiad o raddfa'r cyfle y mae hynny bellach yn ei gynrychioli i economïau ledled Cymru, gan gynnwys etholaeth yr Aelod, yn cefnogi'r gwaith hwnnw, oherwydd rwy'n credu y gall pawb weld ei fod yn gyfle i bawb.

Fel un o'r ychydig Aelodau o'r Senedd sy'n wyddonydd cymhwysol ac a astudiodd fathemateg bur, ffiseg a chemeg Safon Uwch, edrychaf ar Lywodraeth gyda phedwar Aelod sy'n meddu ar gymwysterau cyfreithiol, wrth i ddau ohonynt, gan eich cynnwys chi, Weinidog, gystadlu i ddod yn Brif Weinidog. Os ydym am i fwy o ddisgyblion ysgol astudio pynciau STEM, onid yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen i gymdeithas weld bod gwyddonwyr a pheirianwyr yr un mor werthfawr â chyfreithwyr a bargyfreithwyr?

Wel, nid wyf yn siŵr ynglŷn â chywair ymrannol y cwestiwn hwnnw, Mike Hedges. [Chwerthin.] Ond o ddifrif, rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn. Gallwn gael cymaint o fentrau ag y dymunwn, fel rwyf newydd eu trafod gyda Paul Davies ac fel y trafodwyd yn y Siambr sawl gwaith o'r blaen, ond credaf ei fod yn ymwneud rhannol â sut rydym yn disgrifio'r dyheadau i bobl ifanc o ran y math o yrfaoedd y dylent fod yn anelu amdanynt. Er fy mod yn credu ein bod yn gwneud llawer o hynny mewn perthynas â gwyddonwyr a pheirianwyr, byddwn yn dweud y dylem ystyried eu bod yn fwy gwerthfawr na chyfreithwyr a bargyfreithwyr o gofio'r cyfraniad y gallant ei wneud i'n ffyniant yn y dyfodol, ac rwy'n dweud hynny, fel y mae Mike yn cydnabod, fel cyfreithiwr fy hun. Ond rwy'n credu bod yna bwynt pwysig, sef na ddylem gyfyngu ar yr ystod o uchelgeisiau ar gyfer ein pobl ifanc a'n bod yr un mor gefnogol mewn perthynas â meysydd a phroffesiynau nad ydym wedi cael cymaint o gysylltiad â nhw ein hunain. Mae'n ddyletswydd arnom ym mhob rhan o'r system ysgolion ac addysg i helpu i agor meddyliau ac ehangu gorwelion pobl ifanc, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae wedi'i ddweud.

Mae gan Lywodraeth Cymru ddull dim goddefgarwch at unrhyw fath o fwlio yn system addysg Cymru ac rydym yn disgwyl yr un peth gan ysgolion. Rydym yn darparu ystod o adnoddau a chymorth i ysgolion fel y gallant atal a mynd i'r afael â bwlio, gan gynnwys ein canllawiau gwrth-fwlio statudol.

Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am ei ateb y prynhawn yma. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi nad oes lle i fwlio yn ein cymdeithas, ac yn sicr nid yn ein hysgolion a'n system addysg. Weinidog, cyfarfûm yn ddiweddar â rhiant y mae ei fab yn cael ei fwlio mewn ysgol yn fy etholaeth. A ydych yn cytuno â mi a fy etholwr y dylai arweinyddiaeth ysgolion ddefnyddio'r holl adnoddau a phwerau sydd ar gael iddynt i atal bwlio mewn ysgolion a'r tu allan iddynt, ac os felly, a wnewch chi ddefnyddio eich swydd yn Llywodraeth Cymru i annog arweinwyr ysgolion i wneud hynny? Diolch.

Wel, diolch i Jack Sargeant am ddod â'r mater hwn i'r Siambr. Mae'n fater pwysig iawn. Rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau statudol ar wrth-fwlio i ysgolion ac fel y gŵyr, mae'n ofynnol i ysgolion roi sylw i ganllawiau statudol. Rwy'n cytuno nad oes lle i fwlio mewn ysgolion nac yn ein cymdeithas ehangach, ac rwy'n credu y byddem i gyd yn cydnabod ei bod yn heriol weithiau i ysgolion allu mynd i'r afael â materion sy'n digwydd y tu allan i ysgolion. Hoffwn annog ysgolion nid yn unig i ymyrryd pan fydd problemau'n dechrau dod i'r amlwg, ond i geisio hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn y ffordd ehangach honno o fewn cymuned yr ysgol. Ac rwy'n credu bod sicrhau ein bod yn darparu cymorth, yn darparu arweiniad ar hynny yn rhan sylweddol o'r gwaith y gallwn ei wneud. Felly, mae deunyddiau am ddim a dwyieithog i gefnogi mentrau gwrth-fwlio, ac yn ehangach, i gefnogi perthnasoedd llawn parch, ar gael ar hyn o bryd i ysgolion a lleoliadau addysg drwy Hwb. Ac fel y soniais nawr, rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau gwrth-fwlio'n drylwyr, a gobeithio y byddant yn cefnogi arweinwyr ysgolion hyd yn oed ymhellach.

Diolch i Jack am godi'r mater hwn. Weinidog, dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, rwyf wedi cael fy llethu gan hanesion am fwlio plant mewn ysgol yn fy rhanbarth. Mae llawer o bobl ifanc wedi dioddef effaith ddramatig ar eu bywydau gan fwlio parhaus yn Ysgol Brynteg. Mae rhieni wedi dweud wrthyf am y trawma meddyliol difrifol y mae eu plant yn ei ddioddef neu'r cam-drin corfforol sy'n digwydd bron bob dydd, a sut, drwy'r cyfan, nad ydynt yn credu bod eu pryderon yn cael sylw go iawn. Weinidog, sut y gallwn ni ddweud bod dull dim goddefgarwch tuag at fwlio'n bodoli pan fydd pobl ifanc yn cael eu cam-drin yn rheolaidd a'u bwlis yn cael eu trin yn sensitif a'r dioddefwyr yn cael eu gorfodi i chwilio am ysgolion eraill? A yw'n iawn nad oes gan rieni ddewis arall ond symud eu plant o ysgol am fod eu plentyn ofn cerdded drwy'r coridorau neu ddefnyddio'r ystafelloedd ymolchi? Weinidog, beth arall y gall eich Llywodraeth ei wneud i gael gwared ar fwlio mewn ysgolion yng Nghymru?

Wel, nid wyf am wneud sylwadau ar yr enghraifft benodol y mae'r Aelod wedi'i rhoi am nad oes gennyf unrhyw wybodaeth bersonol mewn perthynas â'r digwyddiadau y mae'n cyfeirio atynt, dim ond dweud, yn y ffordd yr atebais y cwestiwn gan Jack Sargeant, ein bod ni fel Llywodraeth o ddifrif yn ei gylch. Yn fy mhrofiad i, yn gyffredinol mae ysgolion o ddifrif yn ei gylch. Efallai y bydd heriau penodol mewn rhai ysgolion, yn amlwg, ond mae angen inni sicrhau bod diwylliant gwrth-fwlio ym mhob ysgol ac fel roeddwn yn dweud yn gynharach, mae hynny'n dechrau gydag ysgolion yn hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn fwy eang. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr adnoddau a ddarparwn, y flaenoriaeth a roddwn i hyn a'r gwaith pellach sydd wedi'i gynllunio gennym i ddiweddaru ein canllawiau statudol yn gwneud gwahaniaeth wrth gefnogi arweinwyr ysgolion i sicrhau bod gan ysgolion ddiwylliannau gwrth-fwlio a hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn ehangach.

Mae canllawiau statudol—. Na, maddeuwch i mi; rwyf wedi troi gormod o dudalennau.

Cwestiwn 6.

Ie. Diolch yn fawr. 

Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod ffocws di-ildio ar barhau i wella presenoldeb. Dyna pam y sefydlais y tasglu presenoldeb cenedlaethol ym mis Ionawr i ysgogi gwelliannau i lefelau presenoldeb ac i ailgynnau diddordeb ein dysgwyr.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Y flwyddyn cyn y pandemig, roedd tua un o bob 20 disgybl ysgol uwchradd yng Nghymru yn cael ei ystyried yn absennol yn barhaus, ond ym mis Tachwedd 2023, roedd hynny wedi cynyddu i un o bob chwech. Nawr, yn amlwg nid problem yng Nghymru'n yn unig yw hi; mae'r pandemig wedi rhyddhau epidemig o absenoldeb parhaus ar draws y byd gorllewinol, ac mae gwahanol lywodraethau'n ymateb mewn ffyrdd gwahanol. Yn Lloegr, mae Llywodraeth y DU wedi rhoi cyfres o fesurau ar waith, gan gynnwys agor 18 canolfan presenoldeb, dan arweiniad ysgolion sydd â chyfraddau presenoldeb gwych, i rannu syniadau ac arferion gorau er mwyn cynyddu ffigurau presenoldeb yn gyffredinol. Yn y cyfamser, fel y dywedoch chi, Weinidog, rydych wedi lansio'r tasglu presenoldeb cenedlaethol i fynd i'r afael ag absenoldeb parhaus. Pan siaradais ag un swyddog addysg awdurdod lleol yng Nghymru, clywais lawer am y gwaith da y mae ysgolion yn ei wneud yn unigol i gynyddu presenoldeb yn eu hysgolion ac yn eu hardal, ond pan ofynnais am y cyngor a'r gefnogaeth a roddwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru a'r tasglu hwn, roeddent yn dweud nad oeddent wedi cael unrhyw gefnogaeth gan y naill na'r llall eto, a bod ysgolion ar y cyfan wedi cael eu gadael i ymdrin â'r broblem ar eu pen eu hunain. Nawr, cefais olwg ar gylch gorchwyl y tasglu presenoldeb cenedlaethol, ac mae'n dweud y bydd cyfarfodydd bwrdd yn digwydd bob deufis, yn amodol ar ymrwymiadau dyddiadur y Gweinidogion. Nid yw hynny'n ymddangos i mi fel Llywodraeth Cymru sydd o ddifrif ynglŷn â'r broblem hon. Felly, a ydych chi'n hyderus fod ysgolion ledled Cymru yn cael digon o gefnogaeth yn ganolog gan Lywodraeth Cymru a chan y tasglu presenoldeb hwn, i roi'r arferion gorau iddynt allu mynd i'r afael ag absenoldeb parhaus yng Nghymru?

Wel, bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi adolygu'r diffiniad o absenoldeb parhaus yng Nghymru, o'r ystadegau y mae'n eu dyfynnu, fel nad yw bellach yn cael ei ddiffinio fel colli 20 y cant o ysgol. Mae bellach wedi ei ostwng i 10 y cant, fel y gall y gefnogaeth fynd i mewn yn ddyfnach ac yn gynt. Felly, rydym yn disgwyl y bydd hynny'n ein galluogi i wneud gwahaniaeth, yn anad dim o ystyried yr arian a ddarparwn i swyddogion cyswllt teulu a gwasanaethau lles addysg i gefnogi'r flaenoriaeth bwysig hon.

Yr hybiau y mae'n sôn amdanynt yn Lloegr—. Ni allaf dyngu eu bod yn seiliedig ar y gwaith a wnawn yma yng Nghymru, ond mae gennym fforymau presenoldeb ar lefel awdurdod lleol ar gyfer ysgolion cynradd ac uwchradd. Nid wyf yn siŵr pa awdurdod penodol y mae'r Aelod yn siarad amdano, ond os yw am roi gwybod i mi wedi hyn, byddwn yn hapus i'w gyfeirio at y gwaith a fydd yn digwydd.

Mae gwaith y tasglu'n dasglu strategol cenedlaethol. Nid yw yno i ddatrys heriau mewn ysgolion unigol, fel y bydd yr Aelod yn deall, rwy'n siŵr, ac fe'i sefydlwyd ddiwedd y llynedd ac mae wedi cyfarfod ddwy waith eisoes, felly mae ei waith—mae wedi cyfarfod dair gwaith mewn gwirionedd—yn mynd rhagddo'n dda. Mae'n ein helpu i ddeall pa strategaethau y gallwn eu rhoi ar waith ar lefel genedlaethol i gefnogi ysgolion ac awdurdodau lleol yn well, ac mae'n dwyn ffrwyth. Mae'r gwaith y mae'n ei wneud yn dweud pethau penodol iawn wrthym am ddata ychwanegol a fyddai'n ddefnyddiol yn y system, ond hefyd sut y gall arweinwyr ysgolion ddefnyddio'r data hwnnw'n fwy cyson i ddatblygu strategaethau effeithiol. Ac un o'r pethau hanfodol y mae'n gallu ei wneud ar lefel genedlaethol yw nodi'r arferion gorau sy'n bodoli mewn ysgolion a'n helpu i ledaenu'r rheini drwy'r system gyfan. Ond mae wedi cael ei sefydlu ers rhai wythnosau, mae wedi cyfarfod dair gwaith yn barod, ac rwy'n hyderus y bydd yn ein helpu i ddatrys yr heriau.

Mae canllawiau statudol ar waith sy'n nodi polisi Llywodraeth Cymru ar blant sy'n colli addysg. Maent i'w gweld ar wefan Llywodraeth Cymru.

Diolch. Ar hyn o bryd, mae mater Rheoliadau Deddf Plant 2004 (Cronfa Ddata Plant sy'n Colli Addysg) (Cymru) 202X yn destun ymgynghoriad. Mae'n nodi bod yn rhaid i awdurdod lleol sefydlu a gweithredu cronfa ddata plant sy'n colli addysg, a bod yn rhaid i'r gronfa ddata gynnwys plentyn nad yw'n ddisgybl cofrestredig a'i bod yn ymddangos i'r awdurdod lleol nad yw'r plentyn, neu efallai nad yw'r plentyn, yn cael addysg addas. Mae'r mwyafrif helaeth o blant sy'n colli addysg yn ddisgyblion ysgol cofrestredig, ac mae llawer o'r rheini'n blant yn y system ofal. Nid plant sy'n derbyn addysg yn y cartref yw'r rhain. Felly, pam mae'r rheoliadau hyn wedi'u targedu'n uniongyrchol at blant sy'n derbyn addysg yn y cartref yn hytrach na phlant sydd o ddifrif yn colli addysg? A pham mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ymgynghoriad yn ddiweddar o dan y teitl 'plant a phobl ifanc sydd ar yr ymylon', lle mae'n disgrifio plant nad ydynt wedi'u cofrestru mewn addysg prif ffrwd fel rhai sydd mewn perygl yn sgil camfanteisio troseddol, pan fo tystiolaeth yn dangos nad yw plant sy'n derbyn addysg yn y cartref mewn perygl o'r fath?

Wel, fel y dywed yr Aelod, mae ymgynghoriad ar y gweill ar y materion hyn, ac mae croeso iddo ymateb iddo. Byddwn yn ddiolchgar am unrhyw syniadau sydd ganddo mewn perthynas ag ef, gan fy mod yn siŵr y bydd llawer o ymatebion. Daw'r ymgynghoriad i ben ar 25 Ebrill.

Nid wyf yn derbyn disgrifiad yr Aelod o hyn, fod hon yn gronfa ddata ar addysg y dewisir ei rhoi yn y cartref. Rwy'n credu bod y cynigion yn gymesur ac yn rhesymol. Maent yno i helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu swyddogaethau yn effeithiol. Os nad yw awdurdod lleol wedi gallu penderfynu bod plentyn sy'n derbyn addysg yn y cartref yn cael addysg addas, mae'n bosibl fod y plentyn hwnnw'n colli addysg ac yna bydd yn cael ei gynnwys yn y gronfa ddata. Mae hynny'n ymddangos i mi yn gam rhesymol i'w gymryd yng nghyd-destun yr her y mae rheoliadau'r gronfa ddata yno i'w datrys. Rydym wedi ymrwymo i gynnal ymgynghoriad wedi'i dargedu gyda phlant a phobl ifanc eu hunain i sicrhau bod eu barn yn cael ei chlywed, a byddwn yn gwneud hynny mewn modd sy'n gyfeillgar i blant fel y gallwn ymgysylltu â'r gynulleidfa ehangaf sy'n bosibl. Mae'n bwysig ein bod yn clywed yr holl leisiau, a hoffwn annog pobl i gyfrannu at yr ymgynghoriad.

Finally, question 8, Siân Gwenllian.

Thank you, Llywydd. In Wales, only Cardiff University provides—

You need to ask—

Yes. I need to ask the question.

You need to ask the question on the order paper first and then you'll have another opportunity.

It's a comfort to me that the Member did that, because I gave the wrong answer to the previous question, or I started to do so at least. [Laughter.]

Educational psychologists play an important role in the education system in north Wales. We have committed over £2.6 million between 2022 and 2025 to train and retain new educational psychologists in Wales.

In Wales, only Cardiff University provides the doctorate required to qualify as an educational psychologist, and this poses particular problems for the north-west of Wales. Prospective educational psychologists have to travel or relocate to Cardiff, and there's no certainty that they will return to north Wales. There are also other challenges in this area. I don't have the time to pursue those today, but I will ask four specific questions. Do you agree that we need a training pathway that's located in north Wales, to ensure equal opportunities for local authorities in north Wales, to promote candidates who can work through the medium of Welsh, and, finally, to look at the level of the bursary for educational psychologists in training?

I thank the Member for those questions. In terms of the bursary, we do pay the education costs for the people on that scheme and we ask them, as a response to that, to commit to the system here in Wales for two years. In terms of attracting people who are Welsh speakers, in terms of the bursary, there is a requirement that a minimum number of people can train through the medium of Welsh in that sense, and in the last year that I have the figures for, a greater number than the target was reached. So, that, at least, is encouraging, I think, but I do accept that there is a challenge in attracting people into the profession in the north-west in particular, it appears, and attracting candidates to study in Cardiff has proven to be challenging. So, Cardiff University is working closely with councils across Wales to look at what they could do in order to secure training places for students in those areas, and maybe there's more to do to build on those links to attract students into the system in the first place. So, I think that, in this area, we do have a good plan; we have a level of commitment and a level of support that is significant, and it does appear that progress has been made in terms of the numbers coming through the system, specifically to work through the medium of Welsh, but I do accept that we do need specific work to ensure that progress is made and that the benefit of that will be felt in north-west Wales.

Thank you, Minister.

The next item is item 3, a debate on the second supplementary budget 2023-24, and I call on the Minister for finance to move the motion. Rebecca Evans.

Diolch. Mae'r gyllideb atodol hon yn cyflwyno cynlluniau gwariant terfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol. Mae'n sicrhau cynnydd o £429 miliwn i'n cynlluniau gwariant refeniw a chyfalaf—cynnydd o 1.9 y cant ar y sefyllfa a nodwyd yn y gyllideb atodol gyntaf a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2023.

Mae'r gyllideb hon yn adlewyrchu'r newidiadau y cytunwyd arnynt yn yr ymarfer arbedion yn ystod y flwyddyn ym mis Hydref. O ganlyniad i'r gwaith hwnnw, darparwyd cyllid ychwanegol o £425 miliwn i'r GIG, a £125 miliwn i Trafnidiaeth Cymru i helpu i leddfu pwysau costau cynyddol.

Mae newidiadau ychwanegol o £215 miliwn pellach o refeniw a £40 miliwn o gyfalaf wedi'u gwneud yn y gyllideb atodol hon. Rydym wedi gwneud dyraniadau pellach i'r prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol: dyrannwyd £59 miliwn ar sail untro i adlewyrchu diffyg a ragwelir yn y prif grŵp gwariant, ac mae dyraniad o £95 miliwn wedi'i reoleiddio yn y gyllideb hon mewn perthynas ag elfen taliad adfer ôl-ddyddiedig y cynnig cyflog a wnaed i staff 'Agenda ar gyfer Newid' ar 20 Ebrill 2023. Mae £10 miliwn o gyfalaf wedi'i ddarparu i gefnogi ystod o geisiadau offer a digidol ar draws y gwahanol fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau.

Mae £34 miliwn o gyfalaf i gefnogi llinell graidd y Cymoedd wedi'i ddyrannu i'r prif grŵp gwariant newid hinsawdd, a £15 miliwn ar gyfer cynnal a chadw a gwaith cyfalaf arall o fewn rhwydwaith cefnffyrdd Cymru. Mae'r prif grŵp gwariant addysg a'r Gymraeg wedi cael £12.56 miliwn o gyfalaf i fynd i'r afael â gwaith lliniaru concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth (RAAC), ac i gefnogi cyfalaf cynnal a chadw a phwysau iechyd a diogelwch cysylltiedig ar draws ysgolion a cholegau yng Nghymru.

Mae'r gyllideb atodol hon hefyd yn rheoleiddio'r cyllid a ddaeth i law drwy symiau canlyniadol Barnett, sy'n deillio o newidiadau i wariant adrannau'r DU. Ar 13 Chwefror y cefais gadarnhad o gyllid ychwanegol o £231 miliwn o refeniw a £8 miliwn o gyfalaf, yn deillio o gyllid canlyniadol Barnett. Yn rhannol oherwydd bod yr hysbysiad yn ei gylch mor ddiweddar, mae ein cynlluniau gwariant ar gyfer 2024-25 a gytunwyd yr wythnos diwethaf, yn ein cyllideb derfynol, yn defnyddio £180 miliwn o gyllid a gariwyd ymlaen o'r flwyddyn ariannol hon.

Diolch i'r pwyllgor am ystyried y gyllideb hon a chyhoeddi ei adroddiad. Byddwn yn darparu ymateb manwl i'w argymhellion maes o law. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.

I call on the Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.

Thank you, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee scrutinised the second supplementary budget on 29 February, and I'd like to thank the Minister for her attendance.

First, the committee is pleased to see increased funding being given to the Welsh Government as a result of the UK supplementary estimates. We welcome additional transfers always, however, we recognise that it was only at the last minute that the Minister knew their true value, and we note that this has caused difficulties. In our view, this leads to needless uncertainty and makes it challenging for the Minister to plan for the long term.

Mae'r pwyllgor hefyd yn siomedig fod cais y Gweinidog, yn yr hydref, i newid cyllid o gyllidebau refeniw i gyllidebau cyfalaf wedi ei wrthod gan y Trysorlys. Felly, gofynnwn i'r Gweinidog ddarparu rhagor o wybodaeth i egluro'r rhesymeg dros y penderfyniad a'r effaith y bydd yn ei chael ar sefyllfa ariannu'r Llywodraeth. Wedi dweud hynny, rydym yn falch fod y Trysorlys wedi caniatáu hyblygrwydd i'r Llywodraeth ddefnyddio'r cyllid hwn yn y flwyddyn ariannol nesaf a hepgor y terfynau tynnu i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, i gydnabod pa mor ddiweddar y gwnaed y cyhoeddiadau. Fodd bynnag, fel y trafodwyd yn y Senedd ychydig wythnosau yn ôl, nid yw'n briodol i'r trefniadau hyn gael eu gwneud ar fympwy'r Trysorlys ac ar sail achosion unigol, ac rydym yn galw eto am ffurfioli pwerau o'r fath.

Ddirprwy Lywydd, mae'r pwyllgor yn nodi bod y gyllideb atodol hon yn gweithredu'r hyn a gyhoeddwyd gan ddiweddariad ariannol y Gweinidog, a gyhoeddwyd ym mis Hydref. Er ein bod yn cydnabod gwerth yr ymarfer hwn, rydym yn parhau o'r farn y dylai'r Gweinidog fod wedi cyflwyno cyllideb atodol ychwanegol i sicrhau tryloywder, a dylai hyn ddigwydd yn y dyfodol pe bai'r Gweinidog yn gwneud newidiadau sylweddol yn ystod y flwyddyn. Er ein bod yn gwerthfawrogi'r ffaith bod y Gweinidog wedi ymddangos ger bron y pwyllgor i drafod y materion hyn ym mis Tachwedd, rydym am ei gwneud yn glir ein bod yn disgwyl i hyn ddigwydd fel mater o drefn pan fydd newidiadau sylweddol yn cael eu cyhoeddi.

Rwy'n troi nawr at ddyraniadau portffolio penodol a wnaed yn y gyllideb atodol hon. Wrth gwrs, rydym yn croesawu'r cyllid ychwanegol a roddir i'r gwasanaeth iechyd, ond mae gennym bryderon ynglŷn â chynaliadwyedd y dull hwn o weithredu, o gofio ei fod yn digwydd mor fuan ar ôl dyraniadau a wnaed ym mis Hydref. Mae gennym ofnau tebyg ynghylch y dyraniadau a roddwyd i Trafnidiaeth Cymru. Mae nifer y byrddau iechyd sydd heb gyrraedd eu cyfansymiau rheoli targed eleni o ddiddordeb arbennig, yn enwedig am na fydd gwybodaeth am eu perfformiad mewn perthynas â'r targedau hyn ar gael tan yr haf. O ganlyniad, galwn ar y Gweinidog i ddarparu manylion am gynnydd ar hyn, fel y gallwn ddeall sefyllfa ariannol byrddau iechyd cyn gynted â phosibl.

Rydym hefyd yn croesawu'r sicrwydd a roddwyd gan y Gweinidog na fydd gostyngiadau yn y dyraniadau adnoddau ar gyfer polisïau a deddfwriaeth iechyd meddwl yn arwain at doriadau i wasanaethau rheng flaen. Serch hynny, roedd hi'n anodd deall beth mae'r newidiadau hyn yn ymwneud ag ef, ac rydym wedi gofyn i'r Gweinidog egluro eu heffaith ymarferol.

Ddirprwy Lywydd, hoffwn sôn am ddau faes arall i orffen. O ran y dyraniadau ychwanegol a wnaed i Trafnidiaeth Cymru, rydym wedi argymell bod y Gweinidog yn cynnal asesiad effaith i sicrhau bod dull Llywodraeth Cymru o weithredu yn darparu gwerth am arian. Yn ogystal, er gwaethaf sicrwydd gan y Gweinidog na fydd y gostyngiad yn y prif grŵp gwariant gwasanaethau canolog a gweinyddiaeth yn effeithio ar lefelau staff Llywodraeth Cymru, gofynnwn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn ag a fydd y newidiadau hyn yn effeithio ar gapasiti o fewn gwasanaeth sifil Cymru.

Finally, we welcome the fact that the Minister has robust processes in place to monitor in-year spending. That said, we want her to go further, and we have recommended that forecast outturn information is published at regular intervals within the year, to enable the committee to look at governmental spending in real time.

As ever, we welcome the Minister’s continued engagement with us on these issues, and we ask her to press ahead with the areas that we have identified in our report. Thank you very much. 

Rwy'n gwybod ein bod wedi cael llawer o ddadleuon ar gyllid Llywodraeth Cymru yn ddiweddar. Mae pob un o'r rhain, er yn ymddangos yn eithaf technegol, yn bwysig ac mae gan bob un ohonynt stori i'w hadrodd. Gadewch inni beidio ag anghofio cyd-destun y gyllideb atodol hon. Gwyddom fod llawer o hyn yn rheoleiddio'r newidiadau i'r gyllideb a ddigwyddodd yn dilyn y cyhoeddiadau cyllidebol annisgwyl a welsom yn sgil rhybudd y Prif Weinidog am ddiffygion a ragwelir yn ystod toriad yr haf. Gwnaed y penderfyniadau disymwth hynny ym mis Hydref oherwydd blaengynllunio gwael gan y Llywodraeth Lafur hon, a oedd yn amlwg wedi methu cydnabod y dangosyddion chwyddiant a oedd yn hysbys cyn gosod y gyllideb derfynol ar gyfer eleni. Creodd y rheolaeth wael hon aflonyddwch a phryder enfawr mewn llawer o feysydd wrth i'w cyllid gael ei dynnu'n ôl.

Mae'r gyllideb atodol yn darparu arian ychwanegol ar gyfer darparu gwasanaethau craidd y GIG, sydd i'w groesawu, ond ni all guddio canlyniadau blynyddoedd o danariannu ein gwasanaeth iechyd o ganlyniad uniongyrchol i agenda bolisi Llywodraeth Cymru. Fel y dywedais ar sawl achlysur, pe bai Llywodraeth Cymru wedi bod yn defnyddio holl rym y cyllid a ddarparwyd ar gyfer gwasanaethau iechyd Cymru, byddai ein GIG yng Nghymru wedi bod yn fwy gwydn, a byddai ein byrddau iechyd wedi bod yn fwy parod i reoli'r heriau sy'n eu hwynebu heddiw. 

Roedd y set hon o benderfyniadau ariannu hefyd yn golygu toriadau o £17.5 miliwn i brentisiaethau, toriadau a gafodd eu cario ymlaen yng nghyllideb ddrafft 2024-25. Nawr, er bod cyllideb derfynol 2024-25 yn adfer £5 miliwn, bydd y penderfyniad i dorri'r gyllideb honno yn arwain at ostyngiad yn nifer y prentisiaethau a fydd yn cael eu darparu yn nhymor y Senedd hon. Mae hyn yn drueni gan fod y cyrsiau hyn wedi caniatáu i'r genhedlaeth nesaf o grefftwyr, ffermwyr, peirianwyr a llawer o broffesiynau eraill gael mynediad at gyfleoedd hyfforddi a datblygu a allai helpu i dyfu economi Cymru. Ni fydd torri'r prentisiaethau hyn yn gwneud dim heblaw sicrhau bod Cymru'n parhau i lusgo ar ôl gweddill y Deyrnas Unedig o ran enillion cyfartalog a gweithgarwch economaidd. 

Mae economi Cymru yn rhywbeth nad yw'r Llywodraeth hon yn canolbwyntio digon arno. Ein busnesau bach, sy'n ffurfio'r mwyafrif helaeth o gyfleoedd busnes a chyflogaeth i bobl ledled Cymru, yw anadl einioes yr economi a dylent fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Mae angen i Lywodraeth Cymru greu amgylchedd economaidd lle gall busnesau ffynnu, nid un lle mae busnesau'n cael trafferth goroesi. Gwelodd y gyllideb atodol hon ostyngiad o £31 miliwn i ardrethi annomestig, sy'n llym o ystyried mai busnesau yng Nghymru sy'n talu'r gyfradd uchaf o ardrethi busnes ym Mhrydain. I wneud pethau'n waeth, darparwyd cyllid gan Lywodraeth y DU i alluogi toriad mewn ardrethi busnes ar gyfer y sectorau lletygarwch, manwerthu a hamdden, ond ni throsglwyddwyd y cymorth hwn ymlaen yng Nghymru. Mae'r penderfyniad hwn yn cosbi busnesau yma, gyda busnesau yn y sector yn talu bron ddwbl y swm o ardrethi y byddent yn ei dalu pe baent yr ochr draw i'r ffin.

Ddirprwy Lywydd, os ydym am weld Cymru sy'n ffynnu, mae angen inni weld gwell cynllunio strategol hirdymor ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus niferus ac ar gyfer ein heconomi wrth gwrs, gan sicrhau nad yw teuluoedd a busnesau yn cael eu dal yn ôl rhag bod eisiau byw yma. Diolch.

As we've already heard from the Chair of the Finance Committee, this supplementary budget relates mainly to the process of reprioritisation that was held back in October. It's taken almost seven months—over half of this current financial year—to get a full picture of the Welsh Government's spending plans. Once again, we're in a situation where fiscal issues in Wales are presented to us as a fait accompli, without much time, if truth be told, to scrutinise them. And I echo the calls made by the committee Chair for a review to see whether the protocol we currently have does give us that level of accountability that we should expect from a national Government. 

But to turn to the specific content of the supplementary budget, it is a cause of concern that the plans are mainly putting sticking plasters over large budgetary holes that have been allowed to develop over many years. As we mentioned back in October, we do have to provide that £425 million of additional funding for the health service in the context of the fact that there’s a cumulative deficit of £648 million across the seven health boards in Wales in the current year. Although I do note that the Welsh Government has set targets to reduce that deficit, they have had to provide another £59 million to account for the fact that three health boards are to fail to meet those targets.

It’s difficult to come to any conclusion other than that we, in terms of our health service, are on a totally unsustainable path under this Government. We’re constantly seeing lengthy waiting lists, we are seeing target after target being missed, and despite the commitment of the incredible staff we have across our health service, we’re seeing levels of healthcare that still fall short of what we should be able to expect. Without an urgent change of course we are going to be stuck in a vicious circle where an increasing amount of the Welsh budget is thrown at health without seeing that fundamental improvement that we should expect as a result of that in terms of service standards.

Unfortunately, we’re seeing a similar theme in the case of transport—£125 million allocated to Transport for Wales being used to fill gaps in revenue rather than to improve the performance of a rail operator that’s reached the bottom of the league recently in terms of customer satisfaction in the Transport Focus survey of passengers. We of course recognise that the pandemic had a very significant impact and an inevitable impact on the number of passengers, but one can only have so much sympathy knowing that many rail operators across the UK have already managed to reach and get beyond passenger levels before the pandemic. And passengers in Wales have to accept another increase in ticket prices from April onwards.

I will make this point, too, and this is an important point: the Welsh Government needs to be clear, I think, on why the ambitious proposal of KeolisAmey was selected back in 2018, given the major difference there is between expected ticket sales and actual ticket sales. COVID, of course, as I’ve said, is part of the answer to that dilemma, but we’ve called time and time again for the KeolisAmey forecast to be made public for transparency’s sake. That is crucial, and it’s a cause of concern that it doesn’t appear that the Welsh Government has that information to hand, particularly given the implications that this has had in terms of the state of the Welsh budget and our ability to spend public funds effectively this year and next year.

In the meantime, of course, bus services, which account for 80 per cent of public transport in Wales, are being deprived of funding, raising the possibility that communities will become more isolated than ever before. I think there is a gulf between investment in urban and rural Wales in this regard, something that the Government needs to be aware of.

But—and I will make this my final point—we must also recognise the lack of resources available to the Welsh Government because of expenditure decisions made by the UK Government, and that’s why it is so important that the need to reform the current funding arrangements for Wales, which has cross-party support in this Senedd, is expressed in the strongest possible terms to the main parties in Westminster. I know that the First Minister doesn’t want to see me return to the issue of fair funding for Wales week after week, but Plaid Cymru will not stop insisting on the fairness that Wales deserves.

Mae hon yn ddadl ryfedd. Mae'r gyllideb atodol hon yn rheoleiddio dyraniadau i ac o gronfeydd wrth gefn, trosglwyddiadau o fewn a rhwng portffolios, ac mae'n cynnwys addasiadau i gyllideb Cymru i adlewyrchu effaith digwyddiadau cyllidol Llywodraeth y DU. Yn yr ail gyllideb atodol, mae'r arian, neu bron yr holl arian, wedi cael ei wario. Mae'r cyfan wedi'i ddyrannu. Mae bron y cyfan wedi cael ei wario. Nid wyf yn siŵr beth fyddai'n digwydd pe bai cyllideb atodol yn cael ei gwrthod. A ydych chi'n mynd i fynd ag arian o ddwylo pobl, o ddwylo'r gwasanaeth iechyd am na ddylech fod wedi ei wario?

Mae gennyf nifer o bwyntiau. Dylai symud refeniw i gyfalaf neu gyfalaf i refeniw fod yn benderfyniad i Lywodraeth Cymru, nid penderfyniad i'r Trysorlys. Mae'r arian wedi cael ei ddyrannu i Gymru. Dylai'r ffordd rydym yn ei wario fod yn benderfyniad i Lywodraeth Cymru wedi'i chefnogi gan y Senedd, ac nid wedi'i benderfynu gan y Trysorlys, nad yw'n ymddangos fel pe bai'n deall nad dim ond adran arall o'r Llywodraeth yw'r lle hwn; mae'n sefydliad datganoledig, ac mae'n Llywodraeth yn ei hawl ei hun. 

Rwyf am ofyn rhai cwestiynau i'r Gweinidog. A all y Gweinidog cyllid ein sicrhau na fydd unrhyw arian yn cael ei dalu'n ôl i'r Trysorlys? Os na ellir rhoi'r sicrwydd hwnnw, a gaf i awgrymu bod yr arian yn cael ei wario? Awgrymaf ei roi i lywodraeth leol, sydd bob amser angen arian ychwanegol. Pam na ellir rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am wariant yn fwy rheolaidd, hyd yn oed os mai dim ond ar ffurf ysgrifenedig i'r Pwyllgor Cyllid y gwneir hynny?

Ac yn olaf, dyrannwyd £59 miliwn ychwanegol yn y gyllideb atodol i adlewyrchu diffyg a ragwelir ym mhrif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae rhagolygon presennol gan gyrff GIG yn dangos, er bod gwelliannau sylweddol, gyda phedwar o'r saith bwrdd iechyd lleol yn rhagweld y byddant yn cyrraedd y targed o ran eu diffyg, bydd y tri arall yn methu cyrraedd y targed a osodwyd ym mis Tachwedd, pan gawsant arian ychwanegol. Pam fod byrddau iechyd yn gorwario? A all y Gweinidog Iechyd ddarparu datganiad ysgrifenedig ar orwariant, gan nodi'r meysydd lle mae gorwario'n digwydd a'r rhesymau dros y gorwariant? Mae'n ymddangos bod iechyd yn cael rhwydd hynt i orwario—mae'n arian iechyd; rhaid ei fod yn dda. Ac rwy'n credu bod angen dod â rhywfaint o ddisgyblaeth ariannol, a chynhyrchiant, mentraf ddweud, i mewn i'r gwasanaeth iechyd.

Rwy'n petruso i wrthddweud Mike Hedges, sy'n amlwg yn arbenigwr ar faterion ariannol, wrth glywed yr hyn y mae'n ei ddweud ac nad oes arian ychwanegol mewn gwirionedd gan ein bod eisoes wedi'i ddyrannu. Ond rwyf am ofyn i'r Gweinidog cyllid ynglŷn â dyraniad arian ychwanegol i gyllideb graidd y byrddau iechyd, ac rwy'n ei groesawu, oherwydd rwy'n cydnabod yr her ariannol y maent yn ei hwynebu yng ngoleuni costau cynyddol a chynnydd yn y galw. Roeddem eisoes wedi cydnabod pa mor heriol oedd hi iddynt ymdrechu i fantoli'r gyllideb yn yr amgylchiadau presennol. Rwyf am ddeall lle mae'n ein gadael ni o ran gallu datrys anghydfod cyflogau meddygon iau a meddygon ymgynghorol oherwydd fe wnaethom sôn yn gynharach faint o ddiffyg eglurder a gafwyd gan y Trysorlys ynghylch pa swm canlyniadol y gallwn ei gael o ddatrys anghydfodau cyflog yn y GIG yn Lloegr, sydd i'w weld yn fater cwbl allweddol.

Ond pe bai unrhyw arian ychwanegol i ddod, os nad yw dadansoddiad Mike Hedges lawn mor dywyll ag y mae'n ymddangos, roeddwn eisiau gwneud apêl ar ran y gyllideb cyfiawnder cymdeithasol, sydd wedi dioddef rhai o'r toriadau mwyaf difrifol, ac na chafodd ddim o'r gyllideb atodol a drafodwyd gennym yn fwyaf diweddar. Rwyf am ein hannog i ganolbwyntio'n benodol ar bwysigrwydd parhau i sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau cyngor priodol i bobl sy'n mynd i ddyled, oherwydd, yn amlwg, mae'n llawer mwy costus iddynt symud hyd yn oed ymhellach i ddyled os nad ydynt yn deall y camau y gallant eu cymryd i liniaru hynny, yn ogystal â'r gronfa cymorth dewisol i helpu'r achosion mwyaf enbyd. Rydym yn croesawu'n fawr y buddsoddiad o £30 miliwn yn y rhaglen Cartrefi Clyd a drafodwyd gennym ddoe, ond yn amlwg, pe bai unrhyw arian sbâr o gwbl, bydd mwy o arian i'r gronfa honno yn talu ar ei ganfed ar sail buddsoddi i arbed yn y tymor hir.

I call on the Minister for Finance and Local Government to reply to the debate.

Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i'm cyd-Aelodau am eu cyfraniadau heddiw. Yn amlwg, mae'r ail gyllideb atodol yn rhan bwysig o'n proses gyllidebu. Mae'n cymeradwyo ac yn awdurdodi cynlluniau gwariant diwygiedig Llywodraeth Cymru a'r cyrff sy'n cael eu hariannu'n uniongyrchol drwy gronfa gyfunol Cymru, ac mae'n gosod y terfynau y bydd sefyllfa'r alldro terfynol yn cael ei mesur yn eu herbyn.

Fe ymatebaf i rai o'r pwyntiau penodol, ac fe ddechreuaf gydag adroddiad y Pwyllgor Cyllid, yr ydym yn ddiolchgar iawn amdano, ac yn ddiolchgar am y craffu. Yn fwyaf arbennig, rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y pwyllgor o'r cyfyngiadau a osodir arnom o fewn y fframwaith cyllidol presennol, a'r cytundeb gan y pwyllgor fod yr hyblygrwydd sydd ei angen arnom yn cael ei gefnogi gan y pwyllgor, a chan y Senedd gyfan yn wir, yn y ddadl a gawsom yn ddiweddar. Felly, rwy'n falch iawn o weld yr argymhelliad penodol hwnnw, ond wrth gwrs, byddaf yn darparu ymateb llawn i'r adroddiad yn fuan.

Gofynnodd Mike Hedges am y gronfa wrth gefn a'r posibilrwydd o ddefnyddio'r arian hwnnw eleni. Rwyf am sicrhau fy nghyd-Aelodau nad oes unrhyw olwg y bydd hynny'n digwydd eleni, a hynny'n rhannol oherwydd y camau anarferol y bu'n rhaid i ni eu cymryd yn y flwyddyn ariannol hon i reoli'r sefyllfa. Yn y bôn, cawsom ganiatâd gan Brif Ysgrifennydd y Trysorlys i dynnu popeth yn ôl o gronfa wrth gefn Cymru, a oedd yn rhan o'n cynlluniau, ond wrth gwrs, fe gawsom sefyllfa well na'r disgwyl yn codi drwy'r amcangyfrifon atodol, felly mae gennym le o fewn y gronfa wrth gefn i ymdrin ag unrhyw danwariant pellach sy'n dod i'r amlwg yn y flwyddyn ariannol hon, felly mae hwnnw'n lle mwy cyfforddus i fod bellach. Roeddem hefyd yn gallu cario rhywfaint o arian ychwanegol y tu allan i'r gronfa wrth gefn i mewn i'r flwyddyn nesaf, a oedd, unwaith eto, yn bragmatig ar ran Llywodraeth y DU.

O ran y newid cyfalaf i refeniw, mae'n wir mai dim ond cyfran Barnett, os mynnwch, a gawsom o'r newidiadau cyfalaf i refeniw y cytunwyd arnynt gan Lywodraeth y DU ar gyfer adrannau Llywodraeth y DU. Yn amlwg, mae hynny'n wirioneddol broblemus, oherwydd mae arnom angen system lle gallwn wneud y cais, boed i'r Trysorlys neu drwy gael cytundeb drwy'r Senedd—mae angen proses sy'n gweithio i ni yma yn y Llywodraeth ddatganoledig fel ein bod yn fwy na buddiolwyr yn unig, neu fel arall, yn sgil newidiadau sy'n digwydd yn adrannau San Steffan. Rydym angen cyfle i gychwyn y math hwnnw o newid ein hunain.

O ran tryloywder, fe wnaethom geisio bod mor dryloyw ag y gallem ym mis Hydref, pan oeddem yn darparu mwy o fanylion am yr ymarfer ailflaenoriaethu yr oedd yn rhaid i ni ei wneud yn Llywodraeth Cymru. Ond o ran rhoi hynny drwy gyllideb atodol ar y pryd, rwy'n credu y byddai hynny'n broblemus, yn yr ystyr mai'r hyn yr oeddem yn ei wneud oedd symud arian o fewn Llywodraeth Cymru, ond er mwyn ffurfio cyllideb atodol briodol mae angen ichi ddeall beth yw ochr arall y geiniog, os mynnwch—felly, y cyllid sydd hefyd yn dod i mewn gan Lywodraeth y DU—a dyna pam mae gennym y prif amcangyfrifon, sy'n llywio ein cyllideb atodol gyntaf ac unrhyw ddatganiad y gwanwyn, ac yna mae'r ail gyllideb atodol yn cael ei llywio gan yr amcangyfrifon atodol gan Lywodraeth y DU. Rwy'n credu bod angen ichi weld dwy ran yr hafaliad hwnnw cyn y gallwch chi gyflwyno cyllideb atodol ystyrlon.

Cafwyd rhai cwestiynau am ddatganiad y gwanwyn ac yn enwedig y cwestiwn ynglŷn ag a oedd unrhyw arian ychwanegol a wnaeth ddod a beth mae hynny'n ei olygu i gyflogau. Felly, mae £141 miliwn o'r cyllid ychwanegol a ddaeth drwy ddatganiad y gwanwyn yn arian yr oeddem eisoes yn gwybod amdano, ac mae eisoes wedi'i gynnwys yn ein cynlluniau ar gyfer iechyd y flwyddyn nesaf. Felly, nid oedd unrhyw beth yn arbennig o newydd yn y gofod hwnnw, er ein bod yn aros am rywfaint o gyllid gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â'r ardoll yr ydym fel arfer yn darparu cyllid drwodd i'r gwasanaethau cynghori ar ei chyfer. Bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau yn cael trafodaethau am hynny; fel arfer, rydym yn pasbortio'r arian hwnnw draw i'r gwasanaethau cynghori, felly byddwn yn ceisio gwneud hynny cyn bo hir.

Rwy'n credu mai dyna'r pwyntiau allweddol a godwyd. Rwy'n ceisio cadw at y flwyddyn ariannol hon, os gallaf, ond nid wyf wedi cael llawer o lwyddiant yn gwneud hynny hyd yn hyn. Rwy'n gwybod bod sawl cwestiwn ar iechyd yn benodol y dylwn ymateb iddynt. Fel y clywsom, ar hyn o bryd rhagwelir y bydd pob un ond tri o sefydliadau'r GIG yn cyflawni'r targedau a osodwyd ar eu cyfer ym mis Tachwedd, gan gynnwys, yn achos pedwar bwrdd iechyd, y gostyngiadau o 10 y cant yn y diffygion y gofynnwyd amdanynt gan y Gweinidog iechyd. Ond i fod yn glir, nid yw'r arian ychwanegol yn cael ei ddarparu i'r byrddau iechyd; arian wrth gefn untro ydyw, a ddelir gan y prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol i wrthbwyso'r sefyllfa a ragwelir yn gyfredol yn y byrddau hyn, ac rydym yn disgwyl i'r byrddau hynny barhau i wneud gwelliannau wrth inni ddod at ddiwedd y flwyddyn ariannol hefyd.

Rwy'n credu mai'r hyn a welwn yn y gyllideb atodol hon yw darlun o'r dewisiadau anodd y bu'n rhaid i ni eu gwneud, ac efallai na fyddem wedi gorfod gwneud rhai ohonynt pe baem wedi cael mwy o eglurder wrth i ni fynd drwy'r flwyddyn ariannol. Ond yr hyn a welwch hefyd, rwy'n credu, yw ein hymrwymiad parhaus i gefnogi a blaenoriaethu ein gwasanaethau cyhoeddus. 

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. I will defer voting under this item until voting time.

Item 4 today is the topical questions, and first we have a question from Sioned Williams.

Fe wneuthum ddatganiad ysgrifenedig i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar y mater hwn ar 11 Mawrth.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Rwy'n croesawu'r cyhoeddiad gan y Llywodraeth i gynnal adolygiad i ddiwylliant pob gwasanaeth tân ac achub yng Nghymru, fel y buom yn galw amdano, byth ers cyhoeddi canfyddiadau'r adroddiad damniol i Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru. Ond ni all hyn osgoi'r ffaith bod y Llywodraeth wedi methu mynd i'r afael â'r mater hwn yn gynharach a bod hynny wedi erydu hyder staff yn y broses.

Yn eich datganiad ddydd Llun, yn cyhoeddi'r adolygiadau, fe wnaethoch chi grybwyll eich bod yn gwneud hynny am eich bod wedi parhau i dderbyn gohebiaeth, gan gynnwys honiadau gan weithwyr presennol a chyn-weithwyr y ddau sefydliad, a bod angen i staff gael sicrwydd fod ganddynt fodd diogel ac effeithiol o rannu eu profiadau. O ystyried y rhesymeg hon, Ddirprwy Weinidog, ynghyd â thystiolaeth y rhai a siaradodd â newyddion ITV Cymru, gan gynnwys mwy na 35 chwythwr chwiban a oedd yn feirniadol o'r diwylliant yng ngogledd Cymru—gydag un yn disgrifio aflonyddu rhywiol ac ymosodiad corfforol yn y gwasanaeth—a'r ffaith mai Stuart Millington oedd pennaeth diogelu yng Ngwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, a ydych chi'n dal yn fodlon fod y comisiynwyr wedi ei benodi'n brif swyddog tân dros dro presennol Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru? A beth yw eich barn ar sut mae'n edrych i'r staff a'r cyhoedd? Mae aelodau Undeb y Brigadau Tân yn ne Cymru wedi datgan eu bod yn teimlo'n hynod o siomedig ynglŷn â'r penodiad, ac o ystyried yr honiadau yn erbyn Mr Millington a'r ffaith bod aelodau o frigâd dân de Cymru wedi galw cyfarfod eithriadol ac wedi pasio pleidlais o ddiffyg hyder ynddo, a ydych chi'n derbyn nad aethpwyd i'r afael â'r pryderon hyn hyd yma? A oes gennych unrhyw bryderon ynghylch y ffordd y gwnaed y penodiad hwn gan y comisiynwyr, o ran tryloywder ac o ran y diffyg ymgynghori â'r undebau, neu'n wir â chi eich hun?

Ac yn olaf, Ddirprwy Weinidog, rhaid i'r adolygiadau hyn fod yn drylwyr ac yn gwbl annibynnol yn eu dull o fynd i'r afael â'r ymddygiad annerbyniol a welwn yn rhy aml yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Felly, sut y gwnewch chi sicrhau bod yr adolygiadau'n gwbl annibynnol, os yw'r gwasanaethau tân ac achub yn penodi eu harchwilwyr eu hunain? Er mwyn sicrhau adolygiad sy'n ddigon cadarn a thrylwyr, a wnaiff Llywodraeth Cymru ddarparu'r adnoddau angenrheidiol ac a wnewch chi sicrhau bod yr adolygiadau'n seiliedig ar yr un cylch gorchwyl â'r rhai yn ne Cymru er mwyn sicrhau cysondeb? Diolch.

Diolch. A gaf i ddiolch i Sioned Williams am ei chwestiwn? Rwyf wedi dweud yn glir—. Rwy’n rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn y Senedd, a dyna rwyf wedi’i wneud, a chyhyd â fy mod yn y rôl hon, byddaf yn parhau i wneud hynny hefyd. Cyn gynted ag y cyhoeddwyd adroddiad Fenella Morris CB a’i ganfyddiadau ar Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru, dywedais y byddem yn ystyried ar frys i ba raddau y dysgwyd gwersi yn y gwasanaethau eraill, ond hefyd i weld a oedd materion tebyg yn bresennol yn nau wasanaeth tân ac achub arall Cymru.

Yn fy natganiad llafar cyntaf i’r lle hwn ar 9 Ionawr, anogais wasanaethau tân ac achub eraill, a gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn wir, i fyfyrio ar hynny fel enghraifft o ba mor wael y gall pethau fynd o chwith os caiff materion llywodraethu a rheoli da eu hesgeuluso. Ers hynny, rwyf wedi cyfarfod â phrif swyddogion tân Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru a Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, yn ogystal â chadeiryddion y ddau awdurdod, i drafod adroddiad Morris a’i argymhellion, ac fel y dywedais yn y datganiad ysgrifenedig, i geisio sicrwydd am y diwylliant yn y sefydliadau hyn ac i nodi’r disgwyliadau ynghylch diwylliant y gweithle yn y gwasanaethau.

Rwy'n credu bod y ddau sefydliad eisoes wedi cychwyn ar raglenni cynhwysfawr i adolygu a gwella eu diwylliant sefydliadol. Fel y dywedais yn y datganiad ysgrifenedig hefyd, fe wnaed rhywfaint o gynnydd, a cheir enghreifftiau o arferion da. Mae’r ffaith fy mod i ac eraill yn parhau i gael gohebiaeth gan weithwyr presennol a chyn-weithwyr o'r ddau sefydliad yn golygu ei bod yn bryd iddynt gynnal adolygiadau manylach sydd, fel y dywedwch, angen cael eu harwain yn annibynnol hefyd. A dylai fod—. A dyna pam ein bod yn glir yn y trafodaethau hynny ar gyrraedd y pwynt hwn gyda nhw o ran cytuno i gynnal yr adolygiadau annibynnol hyn: yn rhan o'r broses honno, mae angen iddynt gael proses neu system dryloyw er mwyn i'r bobl hynny allu codi eu llais. A dywedais wrthych chi ac rwyf wedi dweud yn y lle hwn o'r blaen na ddylent orfod mynd at y wasg ac na ddylent orfod mynd at wleidyddion. Ac fel rhan o'r adolygiad hwn, gobeithio y gallwn sicrhau bod y system honno yn ei lle hefyd.

Rwy’n parhau i weithio gyda chomisiynwyr Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru. Byddant yn mynd ati i benodi prif weithredwr neu brif swyddog tân mwy parhaol. Yn rhan o’r broses honno, byddwn yn gobeithio y byddant hefyd yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau, yn enwedig yn rhanbarth De Cymru, ynglŷn â'r cynnydd hwnnw. Ac rwy’n deall y byddant hefyd yn sicrhau, fel rhan o’r broses honno, mewn rôl fwy parhaol, fod rhaglen ymgysylltu â rhanddeiliaid yn rhan o hynny, nid yn unig gydag Undeb y Brigadau Tân, ond gyda chyrff cynrychioli staff eraill ac undebau llafur eraill, megis Unsain, GMB ac Unite, fel rhan o hynny hefyd. O’m rhan i, rwyf bob amser wedi cyfarfod yn rheolaidd â’r undebau llafur hefyd, a byddaf yn parhau i wneud hynny. Rwyf wedi cyfarfod ag Undeb y Brigadau Tân, gan gynnwys gyda’u swyddog gweithredol dros Gymru, yn ogystal â’r ysgrifennydd cyffredinol, Matt Wrack.

Fore Llun, roeddem hefyd yn ein fforwm partneriaeth gymdeithasol reolaidd ar gyfer y gwasanaethau tân ac achub. Ni fydd yn syndod i'r Aelodau fod prif ffocws y fforwm ar ganfyddiadau adroddiad Fenella Morris CB, a'r goblygiadau i'r gwasanaeth. Ac yn y cyfarfod hwnnw, rhoddwyd cydnabyddiaeth i'r heriau sy'n ein hwynebu a'r angen i gydweithio i gyflawni'r newid hwnnw. Nid wyf o dan unrhyw gamargraff fod hon yn mynd i fod yn dasg hawdd—mae'n newid diwylliannol, ac yn anffodus, rydym wedi dweud o'r blaen, mae'n newid sy'n adlewyrchu cymdeithas ac yn endemig ynddi. Ond rwyf wedi nodi fy safbwynt yn glir, a safbwynt Llywodraeth Cymru, y byddwn yn defnyddio'r holl ysgogiadau sydd gennym, ac rydym wedi gwneud hynny hyd yma, i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio ar y cyd a chyda'n gilydd i sicrhau'r newid y mae pob un ohonom yn dymuno'i weld. Mae’r bobl sy’n gweithio yn y gwasanaeth tân yn falch o’r rôl y maent yn ei chwarae, ac mae angen i ni eu helpu i adfer y balchder hwnnw, mewn amgylchedd gwaith diogel a chynhwysol, ac mewn ffordd sydd nid yn unig yn rhoi sicrwydd iddynt hwy ond i’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu hefyd.

Ddirprwy Weinidog, credaf ei bod yn amlwg i bawb fod angen adolygiad annibynnol o ddiwylliant a gwerthoedd holl wasanaethau tân ac achub Cymru ers peth amser. Yn wir, fi oedd y cyntaf i alw am hyn yn ôl ym mis Ionawr pan wnaethoch eich datganiad cychwynnol, ac rwy'n credu, fel y mae llawer o Aelodau eraill o’r Siambr hon yn ei gredu, rwy’n siŵr, fod yr adolygiad hwn yn anochel, a bod Llywodraeth Cymru, drwy ei ohirio, wedi dangos eu diffyg arweiniad ar y mater. Ddirprwy Weinidog, credaf ei fod yn fethiant llwyr ar eich rhan chi a’r Llywodraeth hon i beidio â bod wedi gweithredu’n gynt, ac rydych wedi rhoi staff yng Ngwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru mewn sefyllfa lle nad oedd ganddynt unrhyw ddewis ond mynd at y wasg i sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed ac i amlygu’r diwylliant o fwlio, aflonyddu rhywiol a ffafriaeth sy’n bodoli yn y gwasanaeth. Mae hyn wedi peri niwed aruthrol pellach i enw da'r gwasanaeth tân yng Nghymru.

Fel y gwyddoch, mae prinder mawr o ddiffoddwyr tân, yn enwedig diffoddwyr tân wrth gefn. A chyda gostyngiad o fwy na 20 y cant yng Nghymru ers 2010, mae potensial hyd yn oed yn fwy, bellach, i fywydau gael eu rhoi mewn perygl. Mae pob un ohonom yn cydnabod bod angen gwneud llawer mwy na chynnal adolygiad arall o ddiwylliant a gwerthoedd, a bod angen ailwampio gwasanaeth tân Cymru yn llwyr. Gyda hyn mewn golwg, Ddirprwy Weinidog, ac yng ngoleuni’r amodau gwaith gwael yn y gwasanaeth tân, pa gynigion sydd gennych i wella enw da’r gwasanaeth tân fel cyflogwr, i ddenu mwy o ddiffoddwyr tân wrth gefn, i ailadeiladu ymddiriedaeth y cyhoedd yn y gwasanaeth, ac i ddangos ei fod yn addas i'r diben? Diolch.