Y Cyfarfod Llawn
Plenary
13/03/2024Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen hysbysu Aelodau y bydd y bleidlais nesaf ar gyfer Biliau Aelodau yn cael ei chynnal ar 24 Ebrill, a bydd gwybodaeth am y broses yma'n cael ei ddosbarthu i'r Aelodau cyn hir, felly—
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. Before we begin, I'd like to inform Members that the next ballot for Members' Bills will be held on 24 April. Information on the process will be circulated to Members shortly. So—
—get your thinking caps on.
—rhowch eich meddyliau ar waith.
Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Peter Fox.
The first item is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Peter Fox.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r pwysau y mae busnesau yng Nghymru yn eu hwynebu? OQ60829
1. What assessment has the Welsh Government made of the pressures that businesses in Wales are facing? OQ60829
Thank you for the question. At a time of great uncertainty, with the UK economy facing a long period of stagnation and, now, recession, I regularly engage with business organisations to take forward our economic mission to maximise the certainty for Welsh businesses, to boost growth, lower inequality and provide support to retain more value within the Welsh economy.
Diolch am eich cwestiwn. Ar adeg o gryn ansicrwydd, gydag economi’r DU yn wynebu cyfnod hir o ddiffyg twf, a dirwasgiad bellach, rwy’n ymgysylltu’n rheolaidd â sefydliadau busnes i fwrw ymlaen â’n cenhadaeth economaidd i roi cymaint o sicrwydd â phosibl i fusnesau Cymru, i hybu twf, i leihau anghydraddoldeb ac i ddarparu cymorth i gadw mwy o werth o fewn economi Cymru.
Thank you for that, Minister. As you will know, research from the Business Barometer from Lloyds Bank Commercial Banking shows that confidence in Welsh businesses fell by 7 per cent during February—over three times the UK average. This is really worrying, as I'm sure, Minister, you would agree. Welsh businesses should not be disadvantaged by operating in Wales, but we know that, in Wales, they are disadvantaged through paying the highest rates of business rates, for instance, in the United Kingdom. Minister do you agree with me that our economy should be a priority and that the next First Minister and his Government should introduce greater support for businesses in Wales to ensure that they are not disadvantaged against their counterparts across the border?
Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae ymchwil o’r Baromedr Busnes gan Lloyds Bank Commercial Banking yn dangos bod hyder ym musnesau Cymru wedi gostwng 7 y cant ym mis Chwefror—dros deirgwaith yn fwy na chyfartaledd y DU. Mae hyn yn peri cryn bryder, fel y byddech yn cytuno, rwy’n siŵr, Weinidog. Ni ddylai busnesau Cymru fod o dan anfantais am eu bod yn gweithredu yng Nghymru, ond fe wyddom, yng Nghymru, eu bod o dan anfantais am eu bod yn talu’r cyfraddau uchaf o ardrethi busnes, er enghraifft, yn y Deyrnas Unedig. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y dylai ein heconomi fod yn flaenoriaeth ac y dylai’r Prif Weinidog nesaf a’i Lywodraeth gyflwyno mwy o gymorth i fusnesau yng Nghymru er mwyn sicrhau nad ydynt o dan anfantais o gymharu â busnesau dros y ffin?
The business environment contains a whole range of different factors. When I became the Minister for Economy, every business organisation was clear about the fact that they wanted to work with the Government here in Wales and the fact that they felt they had a good relationship, particularly having gone through the pandemic together—they recognised the additional levels of support they had.
But they're also very clear about the levers they understood that we have and those that rest with the UK Government. And what they wanted was a Government with stability here in Wales that could be a predictable partner. But they understand, if you like, the rules around what can happen here and the support that is available, and they regularly recognise the additional support that businesses do have here, like the development bank, for example—there isn't an equivalent within the regions of England, and the Federation of Small Businesses regularly call for it—and like the fact that we have clear ambitions about the future of our economy around the transition to net zero being an opportunity for a just transition and the economy of the future.
So, actually, the business environment here in Wales is one where there is a Government that wants to work with businesses, that wants to grow jobs—good jobs in the economy. And they understand our ambitions around fair work as well, and the fact that they're treated as proper partners with the Government, together with other social partners, like trade unions, is an asset, not a disadvantage. I look forward to working with a future UK Government that can provide some of the much-needed stability at a UK level to help grow the economy to provide the good jobs that all of us want to see for our constituents.
Mae'r amgylchedd busnes yn cynnwys ystod eang o wahanol ffactorau. Pan ddeuthum yn Weinidog yr Economi, roedd pob sefydliad busnes yn glir eu bod am weithio gyda’r Llywodraeth yma yng Nghymru a'u bod yn teimlo bod ganddynt berthynas dda, yn enwedig wedi inni fod drwy’r pandemig gyda’n gilydd—roeddent yn cydnabod y lefelau ychwanegol o gymorth a gawsant.
Ond maent hefyd yn glir iawn ynghylch yr ysgogiadau y deallent sydd gennym ni a'r rheini sydd yn nwylo Llywodraeth y DU. A’r hyn yr oeddent am ei weld oedd Llywodraeth â sefydlogrwydd yma yng Nghymru ac a allai fod yn bartner rhagweladwy. Ond maent yn deall, os mynnwch, y rheolau ynglŷn â beth a all ddigwydd yma a'r cymorth sydd ar gael, ac maent yn cydnabod yn rheolaidd y cymorth ychwanegol sydd ar gael i fusnesau yma, fel y banc datblygu, er enghraifft—nid oes unrhyw beth cyfatebol yn rhanbarthau Lloegr, ac mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach yn galw amdano’n rheolaidd—ac fel y ffaith bod gennym uchelgeisiau clir ynghylch dyfodol ein heconomi o ran y gred fod y newid i sero net yn gyfle ar gyfer pontio teg ac i economi'r dyfodol.
Felly, mewn gwirionedd, mae'r amgylchedd busnes yma yng Nghymru yn un lle mae gennym Lywodraeth sy'n awyddus i weithio gyda busnesau, sy'n awyddus i dyfu swyddi—swyddi da yn yr economi. Ac maent yn deall ein huchelgeisiau ynghylch gwaith teg hefyd, ac mae'r ffaith eu bod yn cael eu trin fel partneriaid cywir gyda'r Llywodraeth, ynghyd â phartneriaid cymdeithasol eraill, fel undebau llafur, yn ased, nid yn anfantais. Edrychaf ymlaen at weithio gyda Llywodraeth y DU yn y dyfodol sy'n gallu darparu rhywfaint o'r sefydlogrwydd mawr ei angen ar lefel y DU i helpu i dyfu’r economi er mwyn darparu’r swyddi da y mae pob un ohonom am eu gweld ar gyfer ein hetholwyr.
Minister, the reality of the Conservative chaos Government in Westminster is increased cost of doing business. It's landed the UK in a recession and it's caused pain for many businesses within Wales. The Welsh Government is rightly focused on doing all it can to protect Welsh businesses and Welsh jobs. [Interruption.] Presiding Officer, we hear chaos on the Conservative benches in this Chamber, as well as the chaos in London.
Businesses in Alyn and Deeside have directly benefited from our unique offer in Business Wales, Minister, and I'm proud that north Wales is home to the UK's first regional bank in the Development Bank of Wales. [Interruption.] Presiding Officer, I can hear shouts, but let me tell them this: the Development Bank of Wales has supported more than 32,000 jobs, over 3,000 businesses, delivered £1.2 billion in economic impact for the Welsh economy, and has introduced the new green business loans fund to help firms lower their energy costs. Minister, do you agree with me that these services are absolutely vital to help Welsh businesses through the UK economic turmoil?
Weinidog, realiti anhrefn y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yw costau cynyddol gwneud busnes. Mae wedi gwthio’r DU i ddirwasgiad ac mae wedi achosi poen i lawer o fusnesau yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, yn canolbwyntio ar wneud popeth yn ei gallu i ddiogelu busnesau Cymru a swyddi Cymru. [Torri ar draws.] Lywydd, rydym yn clywed anhrefn ar feinciau’r Ceidwadwyr yn y Siambr hon, yn ogystal â’r anhrefn yn Llundain.
Mae busnesau yn Alun a Glannau Dyfrdwy wedi elwa’n uniongyrchol o’n cynnig unigryw yn Busnes Cymru, Weinidog, ac rwy’n falch fod gogledd Cymru yn gartref i fanc rhanbarthol cyntaf y DU ym Manc Datblygu Cymru. [Torri ar draws.] Lywydd, gallaf glywed gweiddi, ond gadewch imi ddweud hyn wrthynt: mae Banc Datblygu Cymru wedi cefnogi mwy na 32,000 o swyddi, dros 3,000 o fusnesau, wedi darparu £1.2 biliwn mewn effaith economaidd i economi Cymru, ac wedi cyflwyno'r gronfa benthyciadau busnes gwyrdd newydd i helpu cwmnïau i leihau eu costau ynni. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod y gwasanaethau hyn yn gwbl hanfodol i helpu busnesau Cymru i ymdopi â helbul economaidd y DU?
I'm very pleased that Jack Sargeant mentioned Business Wales, which, again, is unique to Wales as a service that helps to support the economy, that helps to support businesses and the growth in jobs. Businesses that survive and businesses that are grown with help from Business Wales are actually much greater than those that don't. And, indeed, the Development Bank of Wales—the first development bank in any part of the UK—is a real success story. And I see your colleague in north Wales, Ken Skates, on the screen. He helped to create that development bank and bring it into being and it has been a real success story, not just with the figures that the Member has highlighted, but it's additional finance that doesn't exist elsewhere. I think it's a model for other parts of the UK to learn from and recognise. Without that, we'd be more exposed to what's happened with the Tories and in the last 14 years across the economy, and the jobs that it has helped to support would not be there. And, of course, there are many of those jobs in the Member's constituency in Alyn and Deeside. I look forward to a successful future for DBW, for more innovation here in Wales, and a different way to support businesses for a healthy economic future. I think that's a record that this Welsh Labour Government can be very proud of.
Rwy’n falch iawn fod Jack Sargeant wedi crybwyll Busnes Cymru, sydd, unwaith eto, yn unigryw i Gymru fel gwasanaeth sy’n helpu i gefnogi’r economi, sy’n helpu i gefnogi busnesau a’r twf mewn swyddi. Mae nifer y busnesau sy'n goroesi a busnesau sy'n tyfu gyda chymorth gan Busnes Cymru yn llawer mwy na'r nifer nad ydynt yn gwneud hynny. Ac yn wir, mae Banc Datblygu Cymru—y banc datblygu cyntaf yn y DU—wedi bod yn llwyddiant ysgubol. Ac rwy’n gweld eich cyd-Aelod yng ngogledd Cymru ar y sgrin, Ken Skates. Fe helpodd i greu a gwireddu’r banc datblygu hwnnw, ac mae wedi bod yn llwyddiant ysgubol, nid yn unig o ran y ffigurau y mae’r Aelod wedi tynnu sylw atynt, ond mae’n gyllid ychwanegol nad yw’n bodoli yn unman arall. Credaf ei fod yn fodel y gall rhannau eraill o'r DU ddysgu ohono a'i gydnabod. Hebddo, byddem yn fwy agored i’r hyn sydd wedi digwydd gyda’r Torïaid ac yn y 14 mlynedd diwethaf ar draws yr economi, ac ni fyddai’r swyddi y mae wedi helpu i’w cefnogi yn bodoli. Ac wrth gwrs, mae llawer o’r swyddi hynny yn etholaeth yr Aelod yn Alun a Glannau Dyfrdwy. Edrychaf ymlaen at ddyfodol llwyddiannus i Fanc Datblygu Cymru, i fwy o arloesi yma yng Nghymru, a ffordd wahanol o gefnogi busnesau ar gyfer dyfodol economaidd iach. Credaf fod hynny'n gyflawniad y gall y Llywodraeth Lafur Cymru hon fod yn falch iawn ohono.
I've asked this question before, and I'll keep on asking until—
Rwyf wedi gofyn y cwestiwn hwn o'r blaen, ac rwyf am barhau i'w ofyn tan—
We don't need to know whether you've asked the question before; the record will show that. Can you just read the question on the order paper, please?
Nid oes angen inni wybod a ydych wedi gofyn y cwestiwn o'r blaen; bydd y cofnod yn dangos hynny. A wnewch chi ddarllen y cwestiwn ar y papur trefn, os gwelwch yn dda?
Yes, okay. Thanks, Llywydd.
Ie, iawn. Diolch, Lywydd.
2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael â'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynghylch newid hawliau datblygu a ganiateir ar gyfer meysydd carafannau? OQ60835
2. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change regarding changing permitted development rights for caravan parks? OQ60835
My officials in Visit Wales work closely with officials in the Minister for Climate Change’s planning division on this issue and keep me informed of progress. A consultation on proposed changes is likely to take place later this year.
Mae fy swyddogion yn Croeso Cymru yn gweithio’n agos gyda swyddogion yn is-adran gynllunio’r Gweinidog Newid Hinsawdd ar y mater hwn ac yn fy hysbysu am gynnydd. Mae ymgynghoriad ar newidiadau arfaethedig yn debygol o gael ei gynnal yn ddiweddarach eleni.
Oh, that's in stark contrast, Minister, because you told me in November that that consultation process had now closed. You're aware of calls from me, and many within the tourism sector, that the Welsh Government need to increase the number of pop-up days that sites can operate from 28 to 60. This would bring us in line with England and will help our struggling tourism businesses. So, you told me in November that it had closed, and you said then that you would carefully consider the arguments in light of our planning and tourism policies. And you acknowledged the responses calling for this too. Now, I asked the First Minister again in January about this, and he said that consideration would be given to permitted development rights for pop-up sites over the next 12 months. But, clearly, there has to be a balance. Not everybody wants these pop-up sites, but, clearly, there's a greater number asking for them. Over a quarter of a year on now from the closure of the consultation, it isn't right that you've still not made a decision. We're just coming into the spring season now, after a hard winter for these businesses, still recovering from COVID. At what point, Deputy Minister, will you take this matter seriously? It means a lot to so many businesses. And just bring us back—. Twenty-eight days are not enough; 60 make it more viable. Diolch.
O, mae hynny'n cyferbynnu'n llwyr, Weinidog, gan ichi ddweud wrthyf ym mis Tachwedd fod y broses ymgynghori honno bellach wedi cau. Rydych yn ymwybodol o alwadau gennyf fi, a llawer o fewn y sector twristiaeth, fod angen i Lywodraeth Cymru gynyddu nifer y diwrnodau dros dro y gall safleoedd eu gweithredu o 28 i 60. Byddai hyn yn dod â ni ochr yn ochr â Lloegr, ac yn helpu ein busnesau twristiaeth sy'n ei chael hi'n anodd. Felly, fe ddywedoch chi wrthyf ym mis Tachwedd ei fod wedi cau, ac fe ddywedoch chi bryd hynny y byddech yn ystyried y dadleuon yn ofalus yng ngoleuni ein polisïau cynllunio a thwristiaeth. Ac fe wnaethoch gydnabod yr ymatebion a oedd yn galw am hyn hefyd. Nawr, fe holais y Prif Weinidog eto ynglŷn â hyn ym mis Ionawr, a dywedodd y byddai ystyriaeth yn cael ei rhoi i hawliau datblygu a ganiateir ar gyfer safleoedd dros dro dros y 12 mis nesaf. Ond yn amlwg, mae'n rhaid cael cydbwysedd. Nid oes eisiau'r safleoedd dros dro hyn ar bawb, ond yn amlwg, mae mwy yn gofyn amdanynt. Dros chwarter blwyddyn wedi i’r ymgynghoriad ddod i ben, nid yw’n iawn nad ydych wedi gwneud penderfyniad o hyd. Rydym yn ddechrau ar dymor y gwanwyn, ar ôl gaeaf caled i'r busnesau hyn, sy'n dal i adfer ar ôl COVID. Ddirprwy Weinidog, pryd fyddwch chi o ddifrif ynghylch y mater hwn? Mae'n golygu llawer i gynifer o fusnesau. A dewch â ni nôl—. Nid yw 28 diwrnod yn ddigon; mae 60 yn ei wneud yn fwy ymarferol. Diolch.
Thank you for that supplementary, Janet. What I was responding to when you asked this question in November, and then, of course, a different response you had from the First Minister, and from the Minister for Climate Change, who responded to the Petitions Committee debate, were two different things. So, what I answered your question about last November was the consultation following the COVID period, and the decision not to extend the rights following COVID, which they did in England. What I told you at that time was that that particular consultation had closed. What the Minister for Climate Change is doing, however, is looking at a number of strategic priorities that she has in the year coming, and a consultation on proposed changes to extending the 28 days is likely to take place later in the year, alongside other priorities, which are electric vehicle charging, air-source heat pumps and vending machines. So, the situation now is different to the time when you asked me the question back in November. But let me be absolutely clear: this is a matter for the Minister for Climate Change, not for me. This is not a piece of tourism legislation; this is legislation in relation to the planning of regulations, which are rightly the responsibility of the Minister for Climate Change, and not for the Deputy Minister for Arts, Sport and Tourism.
Diolch am eich cwestiwn atodol, Janet. Roedd yr hyn yr oeddwn yn ymateb iddo pan ofynnoch chi'r cwestiwn hwn ym mis Tachwedd, ac yna, wrth gwrs, yr ymateb gwahanol a gawsoch gan y Prif Weinidog, a chan y Gweinidog Newid Hinsawdd, a ymatebodd i ddadl y Pwyllgor Deisebau, yn ddau beth gwahanol. Felly, yr hyn yr atebais eich cwestiwn arno fis Tachwedd diwethaf oedd yr ymgynghoriad yn dilyn cyfnod COVID, a’r penderfyniad i beidio ag ymestyn yr hawliau yn dilyn COVID, rhywbeth a wnaethant yn Lloegr. Yr hyn a ddywedais wrthych bryd hynny oedd bod yr ymgynghoriad penodol hwnnw wedi dod i ben. Yr hyn y mae’r Gweinidog Newid Hinsawdd yn ei wneud, fodd bynnag, yw edrych ar nifer o flaenoriaethau strategol sydd ganddi yn y flwyddyn i ddod, ac mae ymgynghoriad ar newidiadau arfaethedig i ymestyn y terfyn 28 diwrnod yn debygol o gael ei gynnal yn ddiweddarach yn y flwyddyn, ynghyd â blaenoriaethau eraill, sef gwefru cerbydau trydan, pympiau gwres ffynhonnell aer a pheiriannau gwerthu. Felly, mae’r sefyllfa bellach yn wahanol i'r adeg y gofynnoch chi'r cwestiwn i mi yn ôl ym mis Tachwedd. Ond gadewch imi fod yn gwbl glir: mater i'r Gweinidog Newid Hinsawdd yw hwn, nid i mi. Nid deddfwriaeth twristiaeth yw hon; mae'n ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â chynllunio rheoliadau, sy’n gyfrifoldeb, yn gywir ddigon, i'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ac nid i Ddirprwy Weinidog y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth.
Cwestiynau'r llefarwyr nawr. Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Questions from the spokespeople now. The Conservative spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Minister, this is probably the last time you'll address the Chamber in the role as economy Minister, and so, of course, it's only appropriate that we reflect back on your time in the job. Now, your department is responsible for creating conditions for business growth here in Wales and helping create employment opportunities. Therefore, can you tell us how many jobs have been created since you came into post?
Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’n debyg mai dyma’r tro olaf y byddwch yn annerch y Siambr yn eich rôl fel Gweinidog yr economi, ac felly, wrth gwrs, nid yw ond yn briodol inni fyfyrio ar eich cyfnod yn y swydd. Nawr, mae eich adran yn gyfrifol am greu amodau ar gyfer twf busnes yma yng Nghymru a helpu i greu cyfleoedd cyflogaeth. Felly, a allwch chi ddweud wrthym faint o swyddi sydd wedi'u creu ers ichi ddechrau yn y swydd?
No. I don't carry those figures around in my head. What I do know, though, is that we have a really challenging environment for businesses here in Wales. As I set out in response to your colleague Peter Fox, we're in a period of sustained flatlining in terms of the UK economy, then a period of recession, and we're not immune to that recession. It comes at the end of 14 long years of the UK Government following a policy of austerity. It follows the challenges to our trading environment of leaving the European Union and the deal that's then been done. And the UK stands out from other competitor economies in not faring as well in recovering from the global shocks that have taken place. I do, however, retain some optimism for the future, based on opportunities we have in Wales, but also based on the fact that there must be a general election in the not too distant future, and I am optimistic about there being a UK Government that has stability at its core and is able to keep its promises and to help grow the UK economy in a way that is desperately needed.
Na allaf. Nid wyf yn cadw'r ffigurau hynny yn fy mhen. Yr hyn rwy'n ei wybod, fodd bynnag, yw bod gennym amgylchedd heriol iawn i fusnesau yma yng Nghymru. Fel y nodais mewn ymateb i’ch cyd-Aelod, Peter Fox, rydym mewn cyfnod o ddiffyg cynnydd parhaus o ran economi’r DU, yna cyfnod o ddirwasgiad, ac nid ydym yn imiwn rhag effeithiau'r dirwasgiad hwnnw. Daw ar ddiwedd 14 blynedd hir o bolisïau cyni gan Lywodraeth y DU. Mae'n dilyn yr heriau i'n hamgylchedd masnachu yn sgil ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r fargen a gytunwyd wedyn. Ac mae'r DU yn sefyll allan o gymharu ag economïau ein cystadleuwyr am nad ydym wedi adfer cystal wedi'r ergydion byd-eang sydd wedi digwydd. Fodd bynnag, rwy'n dal i fod yn obeithiol ar gyfer y dyfodol, ar sail y cyfleoedd sydd gennym yng Nghymru, ond hefyd ar sail y ffaith bod etholiad cyffredinol yn anochel yn y dyfodol agos, ac rwy'n obeithiol ynghylch cael Llywodraeth y DU sefydlog sy'n gallu cadw ei haddewidion a helpu i dyfu economi’r DU mewn ffordd sydd ei hangen yn daer.
Well, clearly, Minister, you don't know how many jobs have been created, which is no surprise because you haven't bothered to set any job creation targets during your time as Minister. This is lazy politics, Minister, and, sadly, it's a fact that Wales has one of the lowest employment rates of the 12 nations and regions of the UK, which is nothing to be proud of. Now, job insecurity seems to be a real problem in several sectors at the moment, and we've seen you being extremely vocal in support of protecting jobs in the Welsh steel sector, for example. By contrast, we've seen absolutely nothing from you in relation to jobs in the farming sector, a sector that will be crippled if the Welsh Government pushes ahead with its sustainable farming scheme proposals. The Welsh Government's own economic impact assessment shows that there could be an 11 per cent cut in labour on Welsh farms, which is the equivalent of losing 5,500 jobs based on current employment levels. That same modelling shows a £125 million hit to output from the sector and a loss of £199 million to farm business incomes. So, Minister, we've quite rightly heard you fight to support workers in the steel sector, but we're yet to see you fighting to protect jobs in the agricultural sector. Why is that?
Wel, yn amlwg, Weinidog, nid ydych yn gwybod faint o swyddi sydd wedi’u creu, nad yw'n syndod, gan nad ydych wedi trafferthu gosod unrhyw dargedau ar gyfer creu swyddi yn ystod eich cyfnod fel Gweinidog. Gwleidyddiaeth ddiog yw hyn, Weinidog, ac yn anffodus, mae’n ffaith bod gan Gymru un o’r cyfraddau cyflogaeth isaf o blith 12 gwlad a rhanbarth y DU, nad yw’n rhywbeth i fod yn falch ohono. Nawr, ymddengys bod ansicrwydd swyddi yn broblem wirioneddol mewn sawl sector ar hyn o bryd, ac rydym wedi eich gweld yn siarad yn uchel iawn o blaid diogelu swyddi yn sector dur Cymru, er enghraifft. Mewn cyferbyniad, nid ydym wedi gweld unrhyw beth o gwbl gennych mewn perthynas â swyddi yn y sector ffermio, sector a fydd yn dioddef yn enbyd os bydd Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen â'i chynigion ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy. Mae asesiad effaith economaidd Llywodraeth Cymru ei hun yn dangos y gallai fod toriad o 11 y cant mewn llafur ar ffermydd Cymru, sy’n cyfateb i golli 5,500 o swyddi yn seiliedig ar lefelau cyflogaeth presennol. Mae’r un gwaith modelu hwnnw’n dangos ergyd o £125 miliwn i allbwn o’r sector a cholled o £199 miliwn i incwm busnesau fferm. Felly, Weinidog, rydym wedi eich clywed yn ymladd, yn gwbl briodol, i gefnogi gweithwyr yn y sector dur, ond rydym eto i'ch gweld yn ymladd i ddiogelu swyddi yn y sector amaethyddol. Pam felly?
Well, there are, I think, two broad points to make in response. The first, of course, is that, as the Member knows, the lead Minister for the sustainable farming scheme is Lesley Griffiths, and she has lead responsibility for the economy as it relates to agriculture, food and drink. And, actually, of course, food and drink has been a success story for the Welsh economy in the last decade, and more a point that is regularly made in this Chamber but never, perhaps, I think, given the recognition it deserves from all sides. When it comes to the consultation around the future of the sustainable farming scheme, the economic assessment is not the current one that is out for consultation, and the consultation that's just finished will then look at all of the responses that have come in, and it's important that people understand that a decision has not been made. That's why it's important to hear what people have to say about how the scheme can be improved, because, as you've heard not just from the First Minister, but from Lesley Griffiths herself as well, the primary objective is how we help farmers to keep on producing food and drink in a sustainable manner to make sure there is a living to be made and we get the food and drink we want, and, indeed, the food and drink that goes into exports, which, as I say, have been a substantial success story, and that that is done—and this is the second part—in a way where the agricultural sector makes its contribution towards the climate and nature emergencies we face, as, indeed, all sectors of the economy must, as, indeed, all public services must as well. My colleague the Minister for health is making changes in a way that sustainability works in the health service, because our NHS is actually one of the largest emissions sectors, if you think about the age of some of our stock and some of our buildings. This is a whole-society challenge, and it's how we have a sustainable process with the resource that we have available to us to make sure that farmers can carry on earning a living, and producing high-quality food and drink, and balancing the needs of nature and climate with that.
Wel, credaf fod dau bwynt cyffredinol i’w gwneud wrth ymateb. Y cyntaf, wrth gwrs, fel y gŵyr yr Aelod, yw mai Lesley Griffiths yw'r Gweinidog arweiniol ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy, a hi sydd â chyfrifoldeb arweiniol am yr economi mewn perthynas ag amaethyddiaeth, bwyd a diod. Ac mewn gwirionedd, wrth gwrs, mae bwyd a diod wedi bod yn enghraifft o lwyddiant yn economi Cymru yn y degawd diwethaf, ac mae'n bwynt sy'n cael ei godi'n rheolaidd yn y Siambr hon, ond nad yw byth, efallai, yn cael y gydnabyddiaeth y mae'n ei haeddu gan bob ochr. O ran yr ymgynghoriad ar ddyfodol y cynllun ffermio cynaliadwy, nid yr asesiad economaidd yw’r un sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, a bydd yr ymgynghoriad sydd newydd ddod i ben yn edrych ar yr holl ymatebion a ddaeth i law, ac mae'n bwysig fod pobl yn deall nad oes penderfyniad wedi'i wneud. Dyna pam ei bod yn bwysig clywed yr hyn sydd gan bobl i’w ddweud ynglŷn â sut y gellir gwella’r cynllun, oherwydd, fel rydych wedi'i glywed nid yn unig gan y Prif Weinidog, ond gan Lesley Griffiths ei hun hefyd, y prif amcan yw sut rydym yn helpu ffermwyr i ddal ati i gynhyrchu bwyd a diod mewn modd cynaliadwy i sicrhau y gallant wneud bywoliaeth a’n bod yn cael y bwyd a diod yr ydym ei eisiau, ac yn wir, y bwyd a diod sy’n cael eu hallforio, sydd, fel y dywedaf, wedi bod yn enghraifft o lwyddiant, a bod hynny'n digwydd—a dyma'r ail ran—mewn ffordd lle mae'r sector amaethyddol yn gwneud ei gyfraniad i'r argyfyngau hinsawdd a natur sy'n ein hwynebu, fel sy'n rhaid i bob sector o'r economi ei wneud, a phob gwasanaeth cyhoeddus hefyd. Mae fy nghyd-Aelod y Gweinidog iechyd yn gwneud newidiadau yn y ffordd y mae cynaliadwyedd yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd, gan mai ein GIG yw un o’r sectorau sydd â'r allyriadau mwyaf, os meddyliwch am oedran rhywfaint o’n stoc a'n hadeiladau. Mae hon yn her i’r gymdeithas gyfan, ac mae'n fater o gael proses gynaliadwy gyda’r adnoddau sydd ar gael i ni i sicrhau y gall ffermwyr barhau i ennill bywoliaeth, a chynhyrchu bwyd a diod o ansawdd uchel, a chydbwyso anghenion natur a hinsawdd gyda hynny.
Llywydd, we're really getting a real insight into how the next Government will operate if he's elected First Minister next week. The reality is that this Government does not understand or care about rural communities, and your lack of interest or support for the Welsh farming sector speaks absolute volumes. And it's not just in rural communities that the Welsh Government is failing when it comes to the economy, is it? Let's have a little rundown of some of your greatest hits, shall we: economic inactivity levels are higher than the UK average; the employment rate is lower than the UK average; business deaths in Wales continue to exceed business births; business confidence has fallen to 25 per cent; one in nine workers in Wales are in secure work; and Welsh workers take home the smallest wage packets in the UK. This is your legacy, Minister: a record of failure. Hardly a stronger, fairer, greener Welsh economy, is it, Minister?
And is it not the case that this Government has run out of steam and ideas, which is why it's spent more time creating more politicians in Cardiff Bay instead of creating conditions for economic growth? And, therefore, what reassurances can you possibly offer to anyone living outside of the Cardiff Bay bubble that you actually understand the economic challenges that Wales faces, given your record and lack of action as economy Minister?
Lywydd, rydym yn cael cipolwg go iawn yma ar sut y bydd y Llywodraeth nesaf yn gweithredu os caiff ei ethol yn Brif Weinidog yr wythnos nesaf. Y gwir amdani yw nad yw’r Llywodraeth hon yn deall nac yn malio am gymunedau gwledig, ac mae eich diffyg diddordeb neu gymorth i sector ffermio Cymru yn siarad cyfrolau. Ac nid mewn cymunedau gwledig yn unig y mae Llywodraeth Cymru yn methu o ran yr economi, nage? Gadewch inni fyfyrio ar rai o'ch cyflawniadau: mae lefelau anweithgarwch economaidd yn uwch na chyfartaledd y DU; mae'r gyfradd gyflogaeth yn is na chyfartaledd y DU; mae nifer y busnesau sy'n mynd i'r wal yng Nghymru yn parhau i fod yn uwch na nifer y busnesau newydd; mae hyder busnes wedi gostwng i 25 y cant; un o bob naw gweithiwr yng Nghymru sydd mewn swydd ddiogel; a gweithwyr Cymru sy'n cael y pecynnau cyflog lleiaf yn y DU. Dyma eich gwaddol, Weinidog: hanes o fethiant. Go brin ei bod yn economi Gymreig gryfach, decach a gwyrddach, yw hi, Weinidog?
Ac onid yw'n wir fod y Llywodraeth hon wedi chwythu ei phlwc ac wedi rhedeg allan o syniadau, a dyna pam ei bod wedi treulio mwy o amser yn creu mwy o wleidyddion ym Mae Caerdydd yn hytrach na chreu amodau ar gyfer twf economaidd? Ac felly, pa sicrwydd y gallwch chi ei gynnig i unrhyw un sy'n byw y tu allan i swigen Bae Caerdydd eich bod chi o ddifrif yn deall yr heriau economaidd y mae Cymru'n eu hwynebu, o ystyried eich cyflawniad a'ch diffyg gweithredu fel Gweinidog yr Economi?
Well, I understand the politics in the Chamber and I understand why the Member makes the points that he makes. When it comes to rural Wales, if you ask farmers or rural communities whether they view the scheme in England as something that they want to see, there is a very clear and pretty robust refusal to contemplate having the same scheme that his colleagues in England are under. We are working with and listening to agricultural communities here, and I can actually say this as someone who spent many hours as a child on farms, the son of a vet and the son of a farmer as well.
I look forward to working with communities across Wales in whatever role I hold in the future. And when it comes to the challenges we face in the economy here in Wales, we're not immune to what happens across the border, the choices made by the UK Government. We're not immune to the aggressive attempt to undermine our powers and responsibilities here in Wales, often cheered on by the UK Government. The UK Government's actions are cheered on by Tories in this Chamber. Cutting across and undermining actions on adult literacy, numeracy, on skills acquisition, taking away money from Wales with hardly a whimper of protest from the Welsh Tories as over £1 billion has been taken out of Wales from former EU funds. That money could and should have been used to support the economy here in Wales in a way that would be successful for the future. If the Member doesn't believe me, he should go and have a word with the Chair of the economy committee, which has actually undertaken a review now and in the past on the way we used those former European funds to help support the economy here in Wales.
I do agree there is a Government that has run out of steam, ideas and indeed decency. The sooner we have a general election to sweep them out of office, the better for Wales, the better for our economic prospects. I look forward to knocking doors here in Wales to make sure we deliver a healthy number of Labour representatives to make sure that happens.
Wel, rwy’n deall y wleidyddiaeth yn y Siambr ac rwy’n deall pam fod yr Aelod yn gwneud y pwyntiau y mae’n eu gwneud. O ran y Gymru wledig, os gofynnwch i ffermwyr neu gymunedau gwledig a ydynt yn ystyried y cynllun yn Lloegr yn rhywbeth yr hoffent ei weld, maent yn glir ac yn gadarn yn gwrthod ystyried cael yr un cynllun â'r hyn sydd gan ei gymheiriaid yn Lloegr. Rydym yn gweithio gyda chymunedau amaethyddol yma ac yn gwrando arnynt, a gallaf ddweud hyn fel rhywun a dreuliodd oriau lawer ar ffermydd pan oeddwn yn blentyn, yn fab i filfeddyg ac yn fab i ffermwr hefyd.
Edrychaf ymlaen at weithio gyda chymunedau ledled Cymru ym mha bynnag rôl y byddaf ynddi yn y dyfodol. Ac o ran yr heriau sy'n ein hwynebu yn yr economi yma yng Nghymru, nid ydym yn imiwn rhag yr hyn sy'n digwydd dros y ffin, y dewisiadau a wneir gan Lywodraeth y DU. Nid ydym yn imiwn rhag yr ymgais ymosodol i danseilio ein pwerau a’n cyfrifoldebau yma yng Nghymru, ymgais a gefnogir yn aml gan Lywodraeth y DU. Mae gweithredoedd Llywodraeth y DU yn cael eu canmol gan y Torïaid yn y Siambr hon. Tanseilio a tharfu ar weithgarwch ar rifedd a llythrennedd oedolion, ar gaffael sgiliau, mynd ag arian oddi ar Gymru heb fawr ddim gwrthwynebiad gan y Torïaid Cymreig wrth i Gymru golli dros £1 biliwn o arian blaenorol yr UE. Fe allai ac fe ddylai’r arian hwnnw fod wedi'i ddefnyddio i gefnogi’r economi yma yng Nghymru mewn ffordd a fyddai’n llwyddiannus ar gyfer y dyfodol. Os nad yw’r Aelod yn fy nghredu, dylai gael gair â Chadeirydd pwyllgor yr economi, sydd wedi cynnal adolygiad nawr ac yn y gorffennol ar y ffordd y gwnaethom ddefnyddio'r cyllid Ewropeaidd blaenorol i helpu i gefnogi’r economi yma yng Nghymru.
Rwy'n cytuno bod gennym Lywodraeth sydd wedi chwythu ei phlwc ac sydd wedi rhedeg allan o syniadau, ac o weddusrwydd yn wir. Po gyntaf y cawn etholiad cyffredinol i gael gwared arnynt, y gorau oll i Gymru, y gorau oll i’n rhagolygon economaidd. Edrychaf ymlaen at guro ar ddrysau yma yng Nghymru i sicrhau ein bod yn darparu nifer iach o gynrychiolwyr Llafur i wneud yn siŵr fod hynny’n digwydd.
Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher.
Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher.
Diolch, Llywydd. No doubt a surprise to the Minister, I'll continue with the theme of potentially this being his last economy questions session. I was wondering if you could give me a quintessential Vaughan Gething economy policy. What is 'brand Vaughan Gething, economy Minister'?
Diolch, Lywydd. Bydd yn syndod i'r Gweinidog, heb os, y byddaf yn parhau â'r thema mai hon, o bosibl, fydd ei sesiwn gwestiynau olaf ar yr economi. Tybed a allech chi roi polisi economi sy'n nodweddiadol o Vaughan Gething i mi. Beth yw 'brand Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi'?
I'm not here to have a brand that's personal, I'm here to do a job on behalf of the Welsh Government and the people of Wales. It's always been very clear that my interest is in how we have more jobs and better jobs and the conditions for that to happen. We've actually been fighting against a UK Government that should have been on the side of wanting the economy to work. The stability we haven't had, the investment choices we haven't had. Just take as an example one of the slightly more positive aspects of the budget: seeing the purchase of the Horizon site. Actually, because there's been so much chaos within the UK Government, we haven't had the stability to make choices. The number of different energy and security Ministers, the number of different science Ministers I've met. That choice could have been made earlier. We could have already started a generation of small modular reactors with a clear choice at Trawsfynydd, and we could have had certainty around what the future will be for Wylfa. It's a huge opportunity for the economy of north Wales. That's about stability, about having a plan. We've had to work with a UK Government that cannot and will not provide. And as I said to Paul Davies, it's been much more interested in trying to attack and undermine our powers. So, we have been hamstrung by a UK Government going in the wrong direction. My view is that we do have a vision for the future where more jobs and better jobs can be created, and we can meet our obligations to the climate emergency that surrounds us.
Nid wyf yma i gael brand personol, rwyf yma i weithio ar ran Llywodraeth Cymru a phobl Cymru. Mae bob amser wedi bod yn glir iawn mai fy niddordeb i yw sut i sicrhau mwy o swyddi a swyddi gwell a'r amodau i hynny ddigwydd. Rydym wedi bod yn ymladd yn erbyn Llywodraeth y DU a ddylai fod wedi bod eisiau helpu i wneud i'r economi weithio. Y sefydlogrwydd nad ydym wedi'i gael, y dewisiadau buddsoddi nad ydym wedi'u cael. Ystyriwch, er enghraifft, un o agweddau ychydig yn fwy cadarnhaol y gyllideb: prynu safle Horizon. A dweud y gwir, gan y bu cymaint o anhrefn yn Llywodraeth y DU, nid ydym wedi cael sefydlogrwydd i wneud dewisiadau. Y nifer o wahanol Weinidogion ynni a diogelwch, y nifer o wahanol Weinidogion gwyddoniaeth rwyf wedi cyfarfod â nhw. Gallai’r dewis hwnnw fod wedi’i wneud yn gynharach. Gallem fod wedi dechrau cenhedlaeth o adweithyddion modiwlar bach yn barod gyda dewis clir yn Nhrawsfynydd, a gallem fod wedi cael sicrwydd ynglŷn â beth fydd y dyfodol i Wylfa. Mae’n gyfle enfawr i economi gogledd Cymru. Mae hynny'n ymwneud â sefydlogrwydd, â chael cynllun. Rydym wedi gorfod gweithio gyda Llywodraeth y DU na all ddarparu ac sy'n gwrthod darparu. Ac fel y dywedais wrth Paul Davies, bu ganddi lawer mwy o ddiddordeb mewn ceisio ymosod ar ein pwerau a’u tanseilio. Felly, rydym wedi cael ein dal yn ôl gan Lywodraeth y DU sy'n mynd i'r cyfeiriad anghywir. Fy marn i yw bod gennym weledigaeth ar gyfer y dyfodol lle gellir creu mwy o swyddi a swyddi gwell, a lle gallwn gyflawni ein rhwymedigaethau i'r argyfwng hinsawdd sydd o'n cwmpas.
Well, I listened very carefully there and didn't hear any specific new policies that you've enacted since becoming the economy Minister. If anything, it sounded almost managerial. So, am I to take from that that Vaughan Gething's brand is that of a manager? I will give it to you, that answer was quintessentially Vaughan Gething—lots of words, nothing new. The reality is that very little has changed since your predecessor was in your role.
Now, of course, you'll point to your economy missions at some point, but, let's be honest, very little detail there, heavy on principles, light on targets and pathways, nothing to measure success and nothing new, no matter how you dress it up, because Welsh Government were supposedly prioritising these missions already. So, I'm finding it hard to see what improvements we've seen to the economy during your time as the Minister. Now, the Minister will leave his post while Wales's economy continues to rank among the lowest of the UK's devolved nations and English regions. Paul Davies gave a list, let's add productivity to that list: consistently the lowest or second lowest of the UK's nations and regions. So, it begs the question, is this a taste of what to expect if you are successful on Saturday—more of the same?
Wel, gwrandewais yn ofalus iawn yno ac ni chlywais unrhyw bolisïau newydd penodol a roddwyd mewn grym gennych ers ichi ddod yn Weinidog yr Economi. Os rhywbeth, roeddech yn swnio bron fel rheolwr. Felly, a ddylwn gymryd o hynny mai bod yn rheolwr yw brand Vaughan Gething? Mae'n rhaid imi gyfaddef, roedd yr ateb hwnnw'n nodweddiadol o Vaughan Gething—llawer o eiriau, dim byd newydd. Y gwir amdani yw mai ychydig iawn sydd wedi newid er pan oedd eich rhagflaenydd yn eich rôl.
Nawr, wrth gwrs, fe fyddwch yn cyfeirio at eich cenadaethau economaidd ar ryw bwynt, ond gadewch inni fod yn onest, ychydig iawn o fanylion sydd ynddynt, llawer o egwyddorion, dim llawer o dargedau a llwybrau, dim byd i fesur llwyddiant a dim byd newydd, ni waeth sut rydych yn ei gyflwyno, gan fod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu'r cenadaethau hyn eisoes i fod. Felly, rwy’n ei chael hi'n anodd gweld pa welliannau a welsom i’r economi yn ystod eich cyfnod fel y Gweinidog. Nawr, bydd y Gweinidog yn gadael ei swydd tra bo economi Cymru yn parhau i fod ymhlith yr isaf o wledydd datganoledig y DU a rhanbarthau Lloegr. Cawsom restr gan Paul Davies, gadewch inni ychwanegu cynhyrchiant at y rhestr honno: yr isaf neu’r isaf ond un yn gyson o blith gwledydd a rhanbarthau’r DU. Felly, mae'n codi'r cwestiwn, ai blas yw hyn o beth sydd i'w ddisgwyl os ydych chi'n llwyddiannus ddydd Sadwrn—mwy o'r un peth?
Actually, of course, there are a number of things that have happened positively. I'm being honest about the picture that we face with the UK Government moving in the wrong direction. If you look at, for example, productivity, over the course of devolution we have made real progress on productivity. The challenge is that, even though we've caught up to the rest of the UK, there's still a gap. What you now see, right across the UK, is that the fall in economic activity post pandemic is a real challenge in every part of the UK, including here in Wales. It makes the case that to have a settled view on how our powers are respected and us having the resources to use makes a difference, because using those powers to invest in the skills of people is part of what has made a big difference in improving productivity, working alongside businesses to do that.
And if you think about two different aspects of that, part of the reason we're seeing success in the growth of the semiconductor cluster is a clear vision that the Welsh Government has led in bringing together academia, business and local government and other partners. There's a view on the skills already in the workforce and an understanding that this Government wants to further invest in the skills of the workforce that is here already today, as well as those who are yet to be in the world of work. And that confidence is recognised by people who are prepared to invest significant amounts of money already, and I'm confident we'll see more of that, not just with the good news about the purchase by Vishay of Newport Wafer Fab, not just KLA, but I think there is more to come within the cluster. That comes because the Welsh Government is part of how that confidence is engendered.
And when it comes to making sure that people do have a future, I'm very proud to have led the work on the young person's guarantee. If that were not in place, you can guarantee, I'm afraid, that there would be thousands of young people who would not be in education, employment or training. So, these are real interventions that will make a difference. I want us to be able to do more. That requires us to have a different set of resources available to us, it requires us to have our powers respected, with clarity on what we do without the UK Government, what we do together with partners outside of this place, including local government, businesses and trade unions, and where we need to be partners for success.
A dweud y gwir, mae nifer o bethau cadarnhaol wedi digwydd. Rwy'n bod yn onest ynglŷn â'r darlun sy'n ein hwynebu gyda Llywodraeth y DU yn symud i'r cyfeiriad anghywir. Os edrychwch, er enghraifft, ar gynhyrchiant, yn ystod datganoli, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol o ran cynhyrchiant. Yr her yw, er ein bod wedi dal i fyny â gweddill y DU, mae bwlch o hyd. Yr hyn a welwch nawr, ledled y DU, yw bod y gostyngiad mewn gweithgarwch economaidd ar ôl y pandemig yn her wirioneddol ym mhob rhan o’r DU, gan gynnwys yma yng Nghymru. Mae’n cryfhau'r achos fod cael safbwynt pendant ar sut y caiff ein pwerau eu parchu a bod gennym yr adnoddau i’w defnyddio yn gwneud gwahaniaeth, gan fod defnyddio’r pwerau hynny i fuddsoddi yn sgiliau pobl yn rhan o’r hyn sydd wedi gwneud gwahaniaeth mawr o ran gwella cynhyrchiant, gan weithio ochr yn ochr â busnesau i wneud hynny.
Ac os meddyliwch am ddwy agwedd wahanol ar hynny, rhan o'r rheswm ein bod yn gweld llwyddiant yn nhwf y clwstwr lled-ddargludyddion yw gweledigaeth glir y mae Llywodraeth Cymru wedi'i harwain i ddod â'r byd academaidd, busnes a llywodraeth leol a phartneriaid eraill ynghyd. Rydym yn edrych ar y sgiliau sydd eisoes yn y gweithlu, a cheir dealltwriaeth fod y Llywodraeth hon yn awyddus i fuddsoddi ymhellach yn sgiliau’r gweithlu sydd gennym eisoes heddiw, yn ogystal â’r rhai sydd eto i ddod i'r byd gwaith. Ac mae'r hyder hwnnw'n cael ei gydnabod gan bobl sy'n barod i fuddsoddi symiau sylweddol o arian yn barod, ac rwy'n hyderus y gwelwn fwy o hynny, nid yn unig gyda'r newyddion da fod Vishay yn prynu Newport Wafer Fab, nid yn unig KLA, ond credaf fod mwy i ddod o fewn y clwstwr. Mae hynny'n digwydd am fod Llywodraeth Cymru yn rhan o sut y caiff yr hyder hwnnw ei feithrin.
A phan ddaw'n fater o sicrhau bod gan bobl ddyfodol, rwy'n falch iawn fy mod wedi arwain y gwaith ar y warant i bobl ifanc. Pe na bai'n bodoli, mae arnaf ofn y gallech warantu y byddai miloedd o bobl ifanc na fyddent mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Felly, mae’r rhain yn ymyriadau gwirioneddol a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Rwyf am inni allu gwneud mwy. Er mwyn i hynny ddigwydd, mae angen inni gael set wahanol o adnoddau ar gael i ni, mae angen i'n pwerau gael eu parchu, gydag eglurder ynghylch yr hyn a wnawn heb Lywodraeth y DU, yr hyn a wnawn gyda phartneriaid y tu allan i’r lle hwn, gan gynnwys llywodraeth leol, busnesau ac undebau llafur, a lle mae angen inni fod yn bartneriaid er mwyn llwyddo.
3. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad am gynlluniau i wella'r economi yn ninas Bangor? OQ60807
3. Will the Minister provide an update on plans to improve the economy in the city of Bangor? OQ60807
Diolch am y cwestiwn.
Thank you for the question.
The Welsh Government works across portfolios and in collaboration with local partners and is supporting a wide range of holistic and transformative activity and investments to help improve the economy of Bangor and its surrounding region.
Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar draws portffolios ac mewn cydweithrediad â phartneriaid lleol ac yn cefnogi ystod eang o weithgarwch cyfannol a thrawsnewidiol a buddsoddiadau i helpu i wella economi Bangor a’r ardal gyfagos.
Mae yna ddatblygiad cyffrous ar y gweill ar gyfer canol y ddinas fyddai'n dod â channoedd o bobl yna bob dydd, gan wella economi'r stryd fawr a'r ddinas yn gyffredinol. Mae'r cynllun yma, sef canolfan iechyd a llesiant, ar y gweill ers tro, efo Llywodraeth Cymru yn un o'r partneriaid. Ond mae o'n symud yn araf, yn araf, araf—mor araf â malwoden. Ac yn ôl yr hyn dwi'n ei weld, mae prosesau a'r model busnes mae'n rhaid i'r bwrdd iechyd eu dilyn yn llawer rhy drwsgl a biwrocrataidd, a dyna sydd yn dal pethau nôl, nid yn unig ym Mangor, ond gyda phrosiectau iechyd eraill ar draws Cymru. Fel Gweinidog yr Economi, a wnewch chi edrych ar beth sydd angen digwydd o ran gweithredu mewn ffordd llawer mwy effeithiol pan fo'r bwrdd iechyd yn ymwneud efo prosiectau o'r math yma, er mwyn cyflymu'r broses o wella'r economi?
There is an exciting development in the offing for the city centre, which will bring hundreds of people there every day, and it will improve the high street's economy and the economy of the city generally. This scheme, this well-being and health centre, has been in the offing for some time, with the Welsh Government being one of the partners. But it is moving very, very slowly—as slowly as a snail, in fact. And from what I can see, the processes and the business model that the health board are having to follow are far too unwieldy and bureaucratic, and that is what's holding things back, not only in Bangor, but also with other health projects across Wales. As the Minister for Economy, will you look at what needs to happen in terms of operating in a much more effective way when the health board is involved in this kind of project, in order to accelerate the process of improving the economy?
I think it's a fair point around wanting to have partners together to try to make sure that you do deliver some of the economic benefit that comes from that, and public services are definitely part of that too. I know that there's a Bangor strategic partnership that brings together the council, Welsh Government regeneration officials, the university and, indeed, the health board, and the plans that could take place in the Menai centre with the well-being hub are a big part of that, to generate the footfall that you would then get. When I was the health Minister, I always understood that having health facilities or services helps to keep high streets and town and city centres going. So, there was the benefit of doing more in community pharmacy, in terms of access to medication, what it meant and the quality you'd get, but also that would be a good thing for the surrounding high street. Having a significant health and well-being hub in the middle of Bangor itself would be a significant benefit beyond.
I take on board seriously the point you made about how quickly the process takes place, and I do want to understand not just where we are now, but what we can do better in the future—the immediate future around Bangor, but also the learning to try to make sure that we don't have the same potential delays for future regeneration prospects where the health service is one of the key partners, as it should be. So, I'm more than happy to take up the point the Member has made, to have a discussion with the health Minister and, indeed, regeneration officials, to understand why those decisions haven't been made as rapidly as all of us in this Chamber from different parties would want them to, and then to see what we can learn and then implement it, both for Bangor, but also for other projects that I'm sure the health service will need to be a key partner in.
Credaf ei fod yn bwynt teg o ran bod yn awyddus i ddod â phartneriaid ynghyd i geisio gwneud yn siŵr eich bod yn sicrhau rhywfaint o'r budd economaidd a ddaw yn sgil hynny, ac mae gwasanaethau cyhoeddus yn bendant yn rhan o hynny hefyd. Gwn fod yna bartneriaeth strategol Bangor sy’n dod â’r cyngor, swyddogion adfywio Llywodraeth Cymru, y brifysgol, a'r bwrdd iechyd yn wir, at ei gilydd, ac mae’r cynlluniau a allai ddigwydd yng nghanolfan Menai gyda’r hyb llesiant yn rhan fawr o hynny, i gynhyrchu nifer yr ymwelwyr y byddech yn eu cael wedyn. Pan oeddwn yn Weinidog iechyd, roeddwn bob amser yn deall bod cael cyfleusterau neu wasanaethau iechyd yn helpu i gynnal strydoedd mawr a chanol trefi a dinasoedd. Felly, roedd mantais i wneud mwy mewn fferylliaeth gymunedol, o ran mynediad at feddyginiaeth, yr hyn a olygai a'r ansawdd y byddech yn ei gael, ond hefyd, y byddai hynny'n beth da i'r stryd fawr o'i gwmpas. Byddai cael hyb iechyd a lles priodol yng nghanol Bangor ei hun yn fantais sylweddol ychwanegol.
Rwy’n derbyn o ddifrif y pwynt a wnaethoch ynglŷn â pha mor gyflym y mae’r broses yn mynd rhagddi, a hoffwn ddeall nid yn unig ble rydym arni ar hyn o bryd, ond beth y gallwn ei wneud yn well yn y dyfodol—y dyfodol agos ym Mangor, ond hefyd y dysgu i geisio sicrhau nad oes gennym yr un oedi posibl ar gyfer rhagolygon adfywio yn y dyfodol lle mae’r gwasanaeth iechyd yn un o’r partneriaid allweddol, fel y dylai fod. Felly, rwy’n fwy na pharod i dderbyn y pwynt y mae’r Aelod wedi’i wneud, i gael trafodaeth gyda’r Gweinidog iechyd, ac yn wir, swyddogion adfywio, i ddeall pam nad yw’r penderfyniadau hynny wedi’u gwneud mor gyflym ag y byddai pob un ohonom o wahanol bleidiau yn y Siambr hon am iddynt gael eu gwneud, ac yna gweld beth y gallwn ei ddysgu ac yna rhoi hynny ar waith, ar gyfer Bangor, ond hefyd ar gyfer prosiectau eraill y bydd angen i’r gwasanaeth iechyd fod yn bartner allweddol ynddynt, rwy'n siŵr.
I'm grateful to Siân Gwenllian for raising this important point, and for your response, Minister, to see this thing progress, sooner rather than later. You said, in response to one of my colleagues earlier in the Chamber, that economies work best when Government and business are working together. We've seen a great example, just down the road from Bangor, in UK Government's investment at Wylfa, with £168 million to ensure the security of that site for the future, which should have a knock-on effect, certainly for communities like Bangor, and the rest of north Wales as a result, as that opportunity is realised.
So, Minister, I want to know, with that investment taking place by UK Government in Wylfa on Ynys Môn, how you think places like Bangor can best realise the opportunity it will represent, and how north Wales also will make the opportunity realised as well, and what you are doing specifically to support that.
Rwy’n ddiolchgar i Siân Gwenllian am godi’r pwynt pwysig hwn, ac am eich ymateb, Weinidog, i sicrhau y gwneir cynnydd ar hyn yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Fe ddywedoch mewn ymateb i un o fy nghyd-Aelodau yn y Siambr yn gynharach fod economïau'n gweithio orau pan fo’r Llywodraeth a busnesau'n cydweithio. Rydym wedi gweld enghraifft wych, nid nepell o Fangor, gyda buddsoddiad Llywodraeth y DU yn Wylfa, gyda £168 miliwn i sicrhau diogelwch y safle hwnnw ar gyfer y dyfodol, a ddylai gael effaith ganlyniadol, yn sicr ar gyfer cymunedau fel Bangor, a gweddill gogledd Cymru o ganlyniad, wrth i’r cyfle hwnnw gael ei wireddu.
Felly, Weinidog, hoffwn wybod, gyda’r buddsoddiad gan Lywodraeth y DU yn Wylfa ar Ynys Môn, sut y credwch y gall lleoedd fel Bangor wireddu’r cyfle y bydd yn ei gynrychioli, a sut y bydd gogledd Cymru hefyd yn gwireddu’r cyfle, a’r hyn a wnewch yn benodol i gefnogi hynny.
Well, actually, north-west Wales is the part of Wales that has a history and a tradition around the nuclear sector. I'd like to see a new generation of activity, both opportunities around small modular reactors and the potential for medical radioisotope production at Trawsfynydd, as well as wanting to see not just an outline proposal around Wylfa, but, actually, a plan that can be delivered as well.
As I said earlier, I think the clarity around the site and the purchase that was announced in the budget is good news, and I do welcome that. What I now want to see is some clarity around the plans for the future. Because if it's left to a large gigawatt production facility, then, actually, the funding around that is more challenging. And it, again, does go into the point about not having the certainty of Ministers in their place for a sustained period of time, as well as the Treasury needing to understand what it's prepared to do around the funding model for that. There is a potential future where it could be a combination of different SMRs. For me, that comes back to Trawsfynydd again, and about having a place to test an SMR development. I think that would be a sensible thing to do, to have a single SMR on multiple SMR sites, then you can understand how quickly you could potentially roll that out. It's then a real option, as opposed to a theoretical one.
I do believe, though, that another generation of nuclear civilian power is going to be required to meet our climate change obligations, and I want to see the maximum economic opportunity realised for residents, not just on the island, but across north Wales, with a significant supply chain. And, of course, I mentioned in response to Siân Gwenllian that the university—one of the key partners in the Bangor strategic partnership—does have plenty to offer when it comes to research, as indeed does Parc Menai. So, I think there's a lot that north-west Wales has to offer, and indeed I hope lots of good-quality employment for people, regardless of who they choose to vote for at election time.
Wel, mae gogledd-orllewin Cymru yn rhan o Gymru sydd â hanes a thraddodiad mewn perthynas â'r sector niwclear. Hoffwn weld cenhedlaeth newydd o weithgarwch, gyda chyfleoedd yn ymwneud ag adweithyddion modiwlar bach a’r potensial ar gyfer cynhyrchu radioisotopau meddygol yn Nhrawsfynydd hefyd, yn ogystal â gweld nid yn unig cynnig bras ar gyfer Wylfa, ond cynllun y gellir ei gyflawni hefyd.
Fel y dywedais yn gynharach, credaf fod yr eglurder ynghylch y safle a’r pryniant a gyhoeddwyd yn y gyllideb yn newyddion da, ac rwy'n croesawu hynny. Yr hyn yr hoffwn ei weld nawr yw rhywfaint o eglurder ynghylch y cynlluniau ar gyfer y dyfodol. Oherwydd os caiff ei adael i fod yn gyfleuster cynhyrchu gigawat mawr, mae'r cyllid o gwmpas hynny yn fwy heriol. Ac unwaith eto, mae'n ymwneud â'r pwynt ynglŷn â methu cael y sicrwydd o fod Gweinidogion yn eu swyddi am gyfnod estynedig, yn ogystal â bod angen i'r Trysorlys ddeall yr hyn y mae'n barod i'w wneud mewn perthynas â'r model ariannu ar gyfer hynny. Un dyfodol posibl yw y gallai fod yn gyfuniad o wahanol adweithyddion modiwlar bach. I mi, mae hynny’n dod yn ôl i Drawsfynydd eto, a chael lle i brofi datblygiad adweithydd modiwlar bach. Credaf y byddai hynny'n beth synhwyrol i'w wneud, cael un adweithydd modiwlar bach ar sawl safle adweithyddion modiwlar bach, yna gallwch ddeall pa mor gyflym y gallech gyflwyno hynny o bosibl. Golyga hynny ei fod yn opsiwn go iawn wedyn, yn hytrach nag un damcaniaethol.
Serch hynny, rwy'n credu y bydd angen cenhedlaeth arall o ynni niwclear sifil i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd, a hoffwn weld y cyfle economaidd mwyaf posibl yn cael ei wireddu ar gyfer trigolion, nid yn unig ar yr ynys, ond ar draws gogledd Cymru, gyda chadwyn gyflenwi sylweddol. Ac wrth gwrs, soniais wrth ymateb i Siân Gwenllian fod gan y brifysgol—un o’r partneriaid allweddol ym mhartneriaeth strategol Bangor—ddigonedd i’w gynnig o ran ymchwil, fel sydd gan Barc Menai yn wir. Felly, credaf fod gan ogledd-orllewin Cymru lawer i’w gynnig, a llawer o gyflogaeth o ansawdd da i bobl, rwy'n gobeithio, pwy bynnag y byddant yn dewis pleidleisio drostynt mewn etholiad.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi twf busnesau canol tref yng Ngogledd Cymru? OQ60838
4. How is the Welsh Government supporting the growth of town centre businesses in North Wales? OQ60838
We are providing £125 million of funding over three years to Welsh local authorities through our Transforming Towns programme. Last year, we published our town centres position statement, which sets out the challenges facing towns in Wales, and a series of interrelated, cross-policy actions to help address those challenges.
Rydym yn darparu £125 miliwn o gyllid dros dair blynedd i awdurdodau lleol Cymru drwy ein rhaglen Trawsnewid Trefi. Y llynedd, cyhoeddwyd ein datganiad sefyllfa ar ganol trefi, sy’n nodi’r heriau sy’n wynebu trefi Cymru, a chyfres o gamau gweithredu cydgysylltiedig, traws-bolisi i helpu i fynd i’r afael â’r heriau hynny.
I was delighted with the Chancellor's announcement that Rhyl is set to receive £20 million over 10 years as part of the levelling-up agenda. This follows £20 million given to Denbighshire County Council from the previous year's levelling-up fund. This is welcome news for the regeneration of Rhyl's town centre, following the cuts to business rates in the Welsh Government's budget, which has left many businesses anxious amongst rising costs and lower footfall, sadly. Shopping habits have also changed dramatically, with a huge acceleration in online sales during the COVID-19 pandemic, and people are still slow to return to the high street, and many have not at all. Welsh Government policy does not appear to recognise this monumental change in shopping habits since the pandemic, and little action appears to be ongoing to entice people back to the high street.
The Welsh Government's retail action plan reads more like an essay on workers' rights for those working for large, national high-street companies, rather than an action plan that actually supports small businesses and their staff. The number of start-ups in Wales may be promising, but the support isn't there later on. One in six high-street shops are empty, and we need to support these businesses as much as possible, so that they can survive, but they can also grow and create jobs. I would, therefore, like to ask the Minister: in light of the funding commitments made in the spring budget last Wednesday, what action is the Minister taking to support the survival and growth of businesses in town centres such as Rhyl, and across north Wales, and working with the UK Government? Thank you.
Roeddwn wrth fy modd gyda chyhoeddiad y Canghellor fod y Rhyl ar fin cael £20 miliwn dros 10 mlynedd fel rhan o’r agenda ffyniant bro. Mae hyn yn dilyn £20 miliwn a roddwyd i Gyngor Sir Ddinbych o gronfa ffyniant bro'r flwyddyn flaenorol. Mae hyn yn newyddion i’w groesawu ar gyfer adfywio canol tref y Rhyl, yn dilyn y toriadau i ardrethi busnes yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, sydd wedi gadael llawer o fusnesau’n bryderus oherwydd costau cynyddol a nifer is o ymwelwyr, yn anffodus. Mae arferion siopa hefyd wedi newid yn ddramatig gyda chynnydd enfawr mewn prynu ar-lein yn ystod pandemig COVID-19, ac mae pobl yn dal yn araf i ddychwelyd i'r stryd fawr, ac mae nifer heb ddychwelyd o gwbl. Nid yw'n ymddangos bod polisi Llywodraeth Cymru yn cydnabod y newid aruthrol hwn mewn arferion siopa ers y pandemig, ac nid yw'n ymddangos bod llawer o weithredu ar y gweill i ddenu pobl yn ôl i’r stryd fawr.
Mae cynllun gweithredu manwerthu Llywodraeth Cymru yn edrych yn debycach i draethawd ar hawliau gweithwyr i bobl sy’n gweithio i gwmnïau stryd fawr cenedlaethol yn hytrach na chynllun gweithredu sy'n cefnogi busnesau bach a’u staff. Efallai fod nifer y busnesau newydd yng Nghymru yn addawol, ond nid yw'r cymorth yno yn nes ymlaen. Mae un o bob chwe siop stryd fawr yn wag, ac mae angen inni gefnogi’r busnesau hyn i'r graddau mwyaf posibl, fel y gallant oroesi, ond fel y gallant hefyd dyfu a chreu swyddi. Hoffwn ofyn i’r Gweinidog: yng ngoleuni’r ymrwymiadau ariannu a wnaed yng nghyllideb y gwanwyn ddydd Mercher diwethaf, pa gamau y mae’r Gweinidog yn eu cymryd i gefnogi goroesiad a thwf busnesau yng nghanol trefi fel y Rhyl, ac ar draws gogledd Cymru, ac yn gweithio gyda Llywodraeth y DU? Diolch.
Well, unlike the Member, I think it's a good thing that the Government has a positive position on workers' rights in addition to growing the economy. I'm very proud that that's our position. Fair work should not be something that compromises the future of our economy. I look behind me again to the Member for Alyn and Deeside, where we have one of the most productive businesses in the UK and a jewel in our manufacturing crown, Airbus in Broughton. It has trade union recognition—a very, very high percentage of people—at one of the most productive sites across our economy. There's no reason that that can't take place in other sectors as well.
When it comes to Rhyl, I do welcome the fact that there is money available to invest in Rhyl. I regret the fact that more money has been taken away from the Welsh Government in the way that our budget has been cut and, indeed, the failure to replace former European funds, despite repeated manifesto pledges to do so. I also want to recognise not just the fact that there is some UK Government money available, but the fact that we have partners in the leadership at Denbighshire council who are serious about taking forward the future of town centres and, in particular, Rhyl as well. The administration that Jason McLellan leads is actually undertaking a number of projects to help regenerate Rhyl itself, together with support from Transforming Towns, including contemporary living and independent retail, with the renovation of three High Street properties into small business spaces. There's work around the gateway project on the High Street, the former post office on Wellington Road and around Edward Henry Street.
These are things that are only possible because this Government is working in partnership with the council in a long-term way, rather than having announcements made in individual budget events. I'd like to see a strategic partnership to help us to redevelop and regenerate town centres right across the country. We could do much more of that if the UK Government were more interested in seeing us as partners to deliver, rather than finding a way to make convenient political announcements. I look forward to the judgement of the people on the political announcements whenever the general election comes.
Wel, yn wahanol i’r Aelod, credaf ei fod yn beth da fod gan y Llywodraeth safbwynt cadarnhaol ar hawliau gweithwyr yn ogystal â thyfu’r economi. Rwy'n falch iawn mai dyna yw ein safbwynt. Ni ddylai gwaith teg fod yn rhywbeth sy’n peryglu dyfodol ein heconomi. Edrychaf y tu ôl i mi eto at yr Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy, lle mae gennym un o’r busnesau mwyaf cynhyrchiol yn y DU, a gem yn ein coron weithgynhyrchu, Airbus ym Mrychdyn. Mae ganddi gydnabyddiaeth undebau llafur—canran uchel iawn o bobl—yn un o'r safleoedd mwyaf cynhyrchiol ar draws ein heconomi. Nid oes unrhyw reswm na all hynny ddigwydd mewn sectorau eraill hefyd.
Ar y Rhyl, rwy'n croesawu'r ffaith bod arian ar gael i fuddsoddi yn y Rhyl. Gresynaf at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi colli mwy o arian o ran y ffordd y mae ein cyllideb wedi’i thorri, ac yn wir, y methiant i ddarparu arian yn lle'r arian Ewropeaidd blaenorol, er gwaethaf addewidion maniffesto dro ar ôl tro i wneud hynny. Hoffwn gydnabod hefyd nid yn unig y ffaith bod rhywfaint o arian gan Lywodraeth y DU ar gael, ond y ffaith bod gennym bartneriaid yn yr arweinyddiaeth yng nghyngor sir Ddinbych sydd o ddifrif ynglŷn â sicrhau dyfodol canol trefi, a'r Rhyl hefyd yn arbennig. Mae’r weinyddiaeth y mae Jason McLellan yn ei harwain yn cyflawni nifer o brosiectau i helpu i adfywio’r Rhyl ei hun, ynghyd â chymorth gan Trawsnewid Trefi, gan gynnwys byw cyfoes a manwerthu annibynnol, gydag adnewyddu tri eiddo ar y Stryd Fawr yn lleoliadau busnesau bach. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar y prosiect porth ar y Stryd Fawr, yr hen swyddfa bost ar Ffordd Wellington ac o amgylch Stryd Edward Henry.
Mae’r rhain yn bethau sydd ond yn bosibl am fod y Llywodraeth hon yn gweithio mewn partneriaeth â’r cyngor mewn ffordd hirdymor, yn hytrach na chael cyhoeddiadau wedi'u gwneud mewn cyllidebau unigol. Hoffwn weld partneriaeth strategol i’n helpu i ailddatblygu ac adfywio canol trefi ledled y wlad. Gallem wneud llawer mwy o hynny pe bai gan Lywodraeth y DU fwy o ddiddordeb yn ein gweld fel partneriaid i gyflenwi, yn hytrach na dod o hyd i ffordd o wneud cyhoeddiadau gwleidyddol cyfleus. Edrychaf ymlaen at weld barn y bobl ar y cyhoeddiadau gwleidyddol pryd bynnag y daw’r etholiad cyffredinol.
Minister, surely there's a direct link between the health of high streets and the financial health of households across the United Kingdom. So, would you agree that struggling high streets across the UK are struggling as a direct result of 14 years of mismanagement of the economy by the UK Tory Government?
Weinidog, mae'n rhaid bod cysylltiad uniongyrchol rhwng iechyd y stryd fawr ac iechyd ariannol aelwydydd ar draws y Deyrnas Unedig. Felly, a fyddech chi'n cytuno bod strydoedd mawr ar draws y DU yn ei chael hi'n anodd o ganlyniad uniongyrchol i 14 mlynedd o gamreoli'r economi gan Lywodraeth Dorïaidd y DU?
It's undeniable that choices made by the Conservative UK Government in the last 14 years have had a real impact on the incomes of workers and what that means for high streets. We're still dealing with the realities of Liz Truss's £40 billion-odd of unfunded tax cuts, and the reality of what that has done, in terms of not just the UK's standing in the world, but for real incomes for people, and what that's meant for interest rates and what it has meant for businesses—for interest rates for investment as well. All of these things matter.
It is undeniably a fact that taxes on working people are at their highest level since world war two. It is a fact that gross domestic product per head is falling across the UK. The Office for Budget Responsibility say that GDP will only rise across the UK because of population growth, but each person is likely to have less on average overall, and that has a direct impact on high streets and those areas where discretionary spend is made available. It shows why we desperately need more stability in the UK context, as well as here in Wales. Until we see a decisive change at a UK level, I'm afraid that the future is not a great one for high streets right across Wales, and, indeed, across the UK. I look forward to working in partnership with high streets, local authorities and a different UK Government that will invest in our economic future.
Ni ellir gwadu bod dewisiadau a wnaed gan Lywodraeth Geidwadol y DU yn ystod y 14 mlynedd diwethaf wedi cael effaith wirioneddol ar incwm gweithwyr a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r stryd fawr. Rydym yn dal i ymdopi â realiti toriadau treth Liz Truss, oddeutu £40 biliwn o doriadau treth heb eu hariannu, a realiti'r hyn y mae hynny wedi'i wneud, nid yn unig mewn perthynas â statws y DU yn y byd, ond mewn perthynas ag incwm gwirioneddol i bobl, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu ar gyfer cyfraddau llog ac i fusnesau—a chyfraddau llog ar gyfer buddsoddi hefyd. Mae'r holl bethau hyn yn bwysig.
Heb os, mae'n ffaith bod trethi ar bobl sy'n gweithio ar eu lefel uchaf ers yr ail ryfel byd. Mae'n ffaith bod cynnyrch domestig gros y pen yn gostwng ar draws y DU. Dywed y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol na fydd cynnyrch domestig gros ond yn cynyddu ledled y DU oherwydd twf yn y boblogaeth, ond mae pob unigolyn yn debygol o fod â llai ar gyfartaledd yn gyffredinol, ac mae hynny'n cael effaith uniongyrchol ar y stryd fawr a'r mannau lle mae gwariant dewisol ar gael. Mae'n dangos pam mae gwir angen mwy o sefydlogrwydd yng nghyd-destun y DU, yn ogystal ag yma yng Nghymru. Hyd nes y gwelwn newid pendant ar lefel y DU, mae arnaf ofn nad yw'r dyfodol yn edrych yn wych i strydoedd mawr ledled Cymru, ac yn wir, ledled y DU. Edrychaf ymlaen at weithio mewn partneriaeth â strydoedd mawr, awdurdodau lleol a Llywodraeth wahanol yn y DU a fydd yn buddsoddi yn ein dyfodol economaidd.
5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r effaith y bydd cyllideb ddiweddar Llywodraeth y DU yn ei chael ar economi Cymru? OQ60843
5. What assessment has the Welsh Government made of the impact the recent UK Government budget will have on the Welsh economy? OQ60843
It is clear that the UK economy remains stagnant as we run through the period of current recession. The prospects for growth set out by the OBR are not optimistic. The Chancellor’s statement failed to present a convincing plan for growth that backs Wales's economic potential in a fairer UK economy.
Mae'n amlwg fod economi'r DU yn parhau'n ddisymud yn ystod y cyfnod hwn o ddirwasgiad presennol. Nid yw'r rhagolygon twf a nodir gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn optimistaidd. Mae datganiad y Canghellor wedi methu cyflwyno cynllun argyhoeddiadol ar gyfer twf sy'n cefnogi potensial economaidd Cymru mewn economi decach yn y DU.
Diolch am yr ateb.
Thank you for that response.
We all know that the Chancellor's budget reflected the gulf between the priorities of Westminster and the concerns of ordinary working people in Wales. It's incredibly concerning that the Chancellor has continued to press ahead with tax cuts at the expense of public investment in infrastructure, which we so desperately need to support key services and stimulate economic prosperity. However, as we often hear in this Chamber, and as we've already heard today, the Welsh Government seems to live in hope that Keir Starmer's arrival will bring with it a favourable UK context, a phrase we've become somewhat accustomed to hearing now.
But Starmer's refusal to commit to the reversal of austerity measures, should he become the next Prime Minister, or, as he euphemistically calls it, 'fiscal discipline', doesn't bode well for Wales and the Welsh Government. Given that so many of the Welsh Government's plans for a healthier Welsh economy rest on the hopes of a favourable Labour Westminster Government, how will the Welsh Government get a handle on the long-term issues confronting Wales's economy should this backdrop prove not to be so favourable?
Gwyddom i gyd fod cyllideb y Canghellor wedi adlewyrchu'r gagendor rhwng blaenoriaethau San Steffan a phryderon gweithwyr cyffredin yng Nghymru. Mae'n hynod bryderus fod y Canghellor wedi parhau i fwrw ymlaen â thoriadau treth ar draul buddsoddiad cyhoeddus mewn seilwaith, sydd ei angen yn ddybryd i gefnogi gwasanaethau allweddol ac ysgogi ffyniant economaidd. Fodd bynnag, fel rydym yn aml yn ei glywed yn y Siambr hon, ac fel y clywsom eisoes heddiw, mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn byw mewn gobaith y bydd dyfodiad Keir Starmer yn arwain at gyd-destun ffafriol yn y DU, ymadrodd yr ydym wedi dod yn gyfarwydd â'i glywed nawr.
Ond nid yw'r ffaith bod Starmer yn gwrthod ymrwymo i wrthdroi mesurau cyni, pe bai'n dod yn Brif Weinidog, neu 'ddisgyblaeth ariannol' fel y mae'n ei alw'n llednais, yn argoeli'n dda i Gymru a Llywodraeth Cymru. O ystyried bod cymaint o gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer economi iachach i Gymru yn dibynnu ar y gobaith o gael Llywodraeth Lafur ffafriol yn San Steffan, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r materion hirdymor sy'n wynebu economi Cymru os na fydd y cyd-destun mor ffafriol wedi'r cyfan?
Again, Plaid Cymru want to be disappointed with a UK Labour Government that is yet to be elected. I look forward to getting out on doorsteps and in media studios persuading people to vote Labour in the next UK general election. I think it's essential for the future of the UK and the future of the people we represent. I also cast my mind back to when I was genuinely young and knocking doors in the run-up to the 1997 general election; we had exactly this sort of context, as well, from some of our critics: what would happen with the fiscal discipline that Gordon Brown was describing? And in the end, actually, what did happen was that within a couple of years, there was sustained investment in the future of public services and the economy. It made a huge difference. When I describe the improvement in productivity and economic activity rates through the period of devolution before the last few years, that happened because of the resources we had, because we had a stable environment to make choices here. And I look forward to us being able to significantly improve both public services and the economy in Wales with that stability.
I think, when you look at the Chancellor's recent statement, though, it does show that, if we have more of the same, it's a bleak future, because most independent commentators recognise that the cuts to public services are unachievable. Public services being decent is good for the economy. I was surprised to see the levelling-up mission providing £242 million to invest in Canary Wharf, which doesn't seem like the right sort of priority to me. I think we'll see entirely different priorities with an incoming UK Labour Government. I look forward to campaigning for that Government, to working with them and standing up for Wales to make the choices that we need to have a better economic future for all of our constituents.
Unwaith eto, mae Plaid Cymru eisiau cael eu siomi gan Lywodraeth Lafur y DU sydd eto i'w hethol. Rwy'n edrych ymlaen at fynd o ddrws i ddrws a mynd i stiwdios y cyfryngau i berswadio pobl i bleidleisio dros Lafur yn etholiad cyffredinol nesaf y DU. Rwy'n credu bod hynny'n hanfodol ar gyfer dyfodol y DU a dyfodol y bobl a gynrychiolwn. Rwyf hefyd yn meddwl am yr adeg pan oeddwn i'n wirioneddol ifanc ac yn curo ar ddrysau yn y cyfnod cyn etholiad cyffredinol 1997; roeddem yn cael yr un math o gyd-destun yn union gan rai o'n beirniaid: beth fyddai'n digwydd gyda'r ddisgyblaeth ariannol yr oedd Gordon Brown yn ei disgrifio? Ac yn y pen draw, yr hyn a ddigwyddodd oedd buddsoddiad parhaus yn nyfodol gwasanaethau cyhoeddus a'r economi o fewn blwyddyn neu ddwy. Fe wnaeth wahaniaeth enfawr. Pan fyddaf yn disgrifio'r gwelliant mewn cyfraddau cynhyrchiant a gweithgarwch economaidd drwy'r cyfnod datganoli cyn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, digwyddodd hynny oherwydd bod gennym adnoddau, oherwydd bod gennym amgylchedd sefydlog i wneud dewisiadau yma. Ac edrychaf ymlaen at allu gwella gwasanaethau cyhoeddus a'r economi yng Nghymru yn sylweddol gyda'r sefydlogrwydd hwnnw.
Wrth edrych ar ddatganiad diweddar y Canghellor, serch hynny, rwy'n credu ei fod yn dangos y bydd y dyfodol yn un llwm iawn os byddwn yn cael mwy o'r un peth, oherwydd mae'r rhan fwyaf o sylwebyddion annibynnol yn cydnabod nad oes modd cyflawni'r toriadau i wasanaethau cyhoeddus. Mae sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn weddus yn dda i'r economi. Roeddwn yn synnu gweld y genhadaeth ffyniant bro yn darparu £242 miliwn i'w fuddsoddi yn Canary Wharf, oherwydd nid yw'n ymddangos fel y math cywir o flaenoriaeth i mi. Rwy'n credu y byddwn yn gweld blaenoriaethau hollol wahanol gyda Llywodraeth Lafur newydd yn y DU. Rwy'n edrych ymlaen at ymgyrchu dros y Llywodraeth honno, at weithio gyda nhw a sefyll dros Gymru i wneud y dewisiadau sydd eu hangen arnom i sicrhau dyfodol economaidd gwell i'n holl etholwyr.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi datblygu sgiliau ym maes gweithgynhyrchu yng Nghymru? OQ60810
6. How is the Welsh Government supporting skills development in Welsh manufacturing? OQ60810
Thank you for the question. Through key skills programmes like apprenticeships, the flexible skills programme and personal learning accounts, we continue to work in collaboration with industry, businesses, learning providers and key stakeholders, including trade unions, to increase our skills development in Welsh manufacturing to meet the needs of the future economy.
Diolch am y cwestiwn. Drwy raglenni sgiliau allweddol fel prentisiaethau, y rhaglen sgiliau hyblyg a chyfrifon dysgu personol, rydym yn parhau i weithio ar y cyd â'r diwydiant, busnesau, darparwyr dysgu a rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys undebau llafur, i gynyddu ein datblygiad sgiliau ym maes gweithgynhyrchu yng Nghymru er mwyn diwallu anghenion economi'r dyfodol.
Thank you, Minister, for that answer. Minister, as the Welsh Government's economic mission illustrates, the primary role of any economic development or skills strategy should be to create the right conditions for businesses, workers and learners to thrive. And when I say this, I'm particularly looking at the role that Government can play in developing technology. Can I ask the Minister what conversations he's had with the skills sector, with industry and with trade union colleagues about supporting development and the adoption of strategic technologies of importance, particularly AI, automation and carbon-neutral technologies in areas such as aerospace, advanced manufacturing, housing and renewables? Diolch.
Diolch am yr ateb hwnnw. Weinidog, fel y mae cenhadaeth economaidd Llywodraeth Cymru yn ei ddangos, prif rôl unrhyw ddatblygiad economaidd neu strategaeth sgiliau yw creu'r amodau cywir er mwyn i fusnesau, gweithwyr a dysgwyr ffynnu. A phan ddywedaf hyn, rwy'n edrych yn arbennig ar y rôl y gall y Llywodraeth ei chwarae wrth ddatblygu technoleg. A gaf i ofyn i'r Gweinidog pa sgyrsiau y mae wedi'u cael gyda'r sector sgiliau, gyda'r diwydiant a chydag undebau llafur am gefnogi datblygiad a mabwysiadu technolegau strategol o bwys, yn enwedig deallusrwydd artiffisial, awtomatiaeth a thechnolegau carbon niwtral mewn meysydd fel awyrofod, gweithgynhyrchu uwch, tai ac ynni adnewyddadwy? Diolch.
We're having exactly those conversations. The refreshed manufacturing plan came on the back of a survey with manufacturers about the future for advanced manufacturing, about how much time and attention they'd given to both understand the opportunities as well as the risks of technological change, including AI. And it's one of the things we're keen to help them with, because there are a number of things that are actually now mature, and so, part of how you can improve both productivity and profitability is taking on board consistently technologies that are already mature, as well as cutting-edge technology.
If you think about Airbus and its wider supply chain, Airbus is investing lots in the cutting edge of technological intervention for its business. Lots of their suppliers then need to apply what is already here, as well as understanding that intervention and progress. And it's a theme about what we want to do with the investment in skills for the future—in schools, where businesses have links, but also for those who are already in the world of work. That's why I referred to personal learning accounts and also why I referred to trade unions, because in some of those businesses, it is actually trade union learning that helps get people through the door, for what they can do outside the world of work, but also what that means for them as a productive employee as well. I think we have lots to offer for the future, and again, going back to the stability we want to see, we can invest in that in a sustained way that businesses want us to, that trade unions want us to, and all of that means we're going to have a much better prospect for a really significant future for these key sectors of the economy.
Rydym yn cael yr union sgyrsiau hynny. Cyhoeddwyd y cynllun gweithgynhyrchu diwygiedig yn dilyn arolwg gyda gweithgynhyrchwyr am ddyfodol gweithgynhyrchu uwch, am faint o amser a sylw roeddent wedi'i roi i ddeall y cyfleoedd yn ogystal â pheryglon newidiadau technolegol, gan gynnwys deallusrwydd artiffisial. Ac mae'n un o'r pethau rydym yn awyddus i'w helpu gyda nhw, oherwydd mae yna nifer o bethau sy'n ddatblygedig bellach, ac felly, rhan o sut y gallwch wella cynhyrchiant a phroffidioldeb yw rhoi ystyriaeth gyson i dechnolegau sydd eisoes yn ddatblygedig, yn ogystal â thechnoleg arloesol.
Os meddyliwch am Airbus a'i gadwyn gyflenwi ehangach, mae Airbus yn buddsoddi llawer mewn ymyriadau technolegol arloesol ar gyfer ei fusnes. Mae angen i lawer o'u cyflenwyr gymhwyso'r hyn sydd yma eisoes, yn ogystal â deall yr ymyriadau a'r cynnydd hwnnw. Ac mae'n thema sy'n ymwneud â'r hyn rydym eisiau ei wneud gyda buddsoddiad mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol—mewn ysgolion, lle mae gan fusnesau gysylltiadau, ond hefyd i'r rhai sydd eisoes yn y byd gwaith. Dyna pam y cyfeiriais at gyfrifon dysgu personol a hefyd pam y cyfeiriais at undebau llafur, oherwydd mewn rhai o'r busnesau hynny, dysg undebau llafur sy'n helpu pobl i gamu drwy'r drws mewn gwirionedd, o ran yr hyn y gallant ei wneud y tu hwnt i fyd gwaith, ond hefyd yr hyn y mae hynny'n ei olygu iddynt fel gweithiwr cynhyrchiol. Rwy'n credu bod gennym lawer i'w gynnig ar gyfer y dyfodol, ac unwaith eto, gan droi'n ôl at y sefydlogrwydd rydym eisiau ei weld, gallwn fuddsoddi yn hwnnw mewn ffordd barhaus, fel y mae busnesau eisiau i ni ei wneud, fel y mae undebau llafur eisiau i ni ei wneud, ac mae hynny i gyd yn golygu y bydd gennym lawer gwell gobaith o sicrhau dyfodol gwirioneddol arwyddocaol i'r sectorau allweddol hyn o'r economi.
Minister, our further education colleges are doing fantastic work in developing skills to meet the future needs of our manufacturing sector. One just needs to look at the approach taken by Bridgend College in my region, whose partnerships with industry are helping with the transformation of the sector. Manufacturing techniques are emerging on an almost daily basis, many of which are truly transformative, none more so than the latest developments in additive manufacturing; 3D printing is taking manufacturing by storm.
Minister, the Welsh Government can play a role in not only helping to develop future skills, but also in creating the demand for such skills. A few weeks ago, I met with a developer keen to bring 3D printing homes and buildings to Wales. Buildings can be printed in a matter of days, whereas it takes many months utilising traditional building techniques. Minister, what discussions have you had with the Minister for Climate Change about how these new manufacturing methods can address Wales's housing shortage?
Weinidog, mae ein colegau addysg bellach yn gwneud gwaith gwych wrth ddatblygu sgiliau i ddiwallu anghenion ein sector gweithgynhyrchu yn y dyfodol. Nid oes ond angen edrych ar y dull a fabwysiadwyd gan Goleg Pen-y-bont ar Ogwr yn fy rhanbarth i, y mae ei bartneriaethau â diwydiant yn helpu i drawsnewid y sector. Mae technegau gweithgynhyrchu yn dod i'r amlwg bron bob dydd, ac mae llawer ohonynt yn wirioneddol drawsnewidiol, yn enwedig y datblygiadau diweddaraf mewn gweithgynhyrchu haen-ar-haen; mae argraffu 3D yn ysgubo drwy weithgynhyrchu.
Weinidog, gall Llywodraeth Cymru chwarae rhan nid yn unig wrth helpu i ddatblygu sgiliau'r dyfodol, ond hefyd wrth greu'r galw am sgiliau o'r fath. Ychydig wythnosau'n ôl, cyfarfûm â datblygwr sy'n awyddus i ddod â chartrefi ac adeiladau argraffu 3D i Gymru. Gellir argraffu adeiladau mewn mater o ddyddiau, lle mae'n cymryd misoedd lawer gan ddefnyddio technegau adeiladu traddodiadol. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â sut y gall y dulliau gweithgynhyrchu newydd hyn fynd i'r afael â'r prinder tai yng Nghymru?
I too recognise the key role that FE colleges have for workers of the future, both young people going through at the end of their time in school, as well as people who are reskilling as adults. I'm very optimistic about a whole range of areas that the Member has mentioned, including modern manufacturing methods of construction. It's something that the Member for Alyn and Deeside has regularly championed and talked about as well and how that can help us to improve the rate of increase in house building that we want to see and what that means in terms of local jobs and opportunities as well. It's something I think we can be ambitious about here in Wales.
I also take the point around how you apply some of this through learning in a range of businesses. Some of the points you've mentioned about additive manufacturing and 3D printing are pretty mature and well recognised, and some of this is about how we practically help business to take on board those opportunities. The Toyota lean clusters programme is one of the things we have consistently supported. That learning comes from something that's, again, based in Alyn and Deeside, but it's actually a national programme, and taking on board different manufacturers across a whole range of sectors. They see a real benefit to that. So, there's a whole range of different interventions that we have supported and continue to support right across the economy, in addition to the specific point the Member made around housing, where, as I say, I'm very optimistic about an even greater role for modern methods of construction.
Rwyf innau hefyd yn cydnabod y rôl allweddol sydd gan golegau addysg bellach i weithwyr y dyfodol, pobl ifanc sy'n dod at ddiwedd eu cyfnod yn yr ysgol, yn ogystal â phobl sy'n ailsgilio fel oedolion. Rwy'n optimistaidd iawn am ystod eang o feysydd y mae'r Aelod wedi'u crybwyll, gan gynnwys dulliau gweithgynhyrchu modern o adeiladu. Mae'n rhywbeth y mae'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy wedi ei hyrwyddo a'i drafod yn rheolaidd, yn ogystal â sut y gall hynny ein helpu i wella cyflymder y cynnydd yn nifer y tai yr hoffem eu gweld yn cael eu hadeiladu a beth mae hynny'n ei olygu o ran swyddi a chyfleoedd lleol hefyd. Mae'n rhywbeth y credaf y gallwn fod yn uchelgeisiol yn ei gylch yma yng Nghymru.
Rwyf hefyd yn derbyn y pwynt ynglŷn â sut rydych chi'n cymhwyso peth o hyn drwy ddysgu mewn amrywiaeth o fusnesau. Mae rhai o'r pwyntiau rydych chi wedi'u crybwyll am weithgynhyrchu haen-ar-haen ac argraffu 3D yn eithaf datblygedig ac yn cael eu cydnabod yn dda, ac mae rhywfaint o hyn yn ymwneud â sut rydym yn mynd ati'n ymarferol i helpu busnesau i ystyried y cyfleoedd hynny. Mae rhaglen clwstwr darbodus Toyota yn un o'r pethau rydym wedi'u cefnogi'n gyson. Daw'r dysgu hwnnw o rywbeth sydd, unwaith eto, wedi'i leoli yn Alun a Glannau Dyfrdwy, ond mae'n rhaglen genedlaethol mewn gwirionedd, ac mae'n ystyried gwahanol weithgynhyrchwyr ar draws ystod eang o sectorau. Maent yn gweld budd gwirioneddol i hynny. Felly, rydym wedi cefnogi ac yn parhau i gefnogi ystod eang o ymyriadau gwahanol ar draws yr economi, yn ogystal â'r pwynt penodol a wnaeth yr Aelod ynghylch tai, lle rwy'n optimistaidd iawn, fel y dywedaf, ynghylch rôl hyd yn oed yn fwy i ddulliau modern o adeiladu.
7. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi busnesau bach a chanolig i ddiogelu eu busnesau yn y dyfodol? OQ60823
7. How is the Welsh Government supporting small and medium sized enterprises to futureproof their businesses? OQ60823
Thank you for the question. The Welsh Government supports SMEs in Wales to futureproof by helping them build more resilient businesses and develop their business practices. This includes dedicated support available through the Business Wales service, Social Business Wales and, indeed, the Development Bank of Wales.
Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi busnesau bach a chanolig yng Nghymru i ddiogelu at y dyfodol drwy eu helpu i adeiladu busnesau mwy gwydn a datblygu eu harferion busnes. Mae hyn yn cynnwys cymorth penodol sydd ar gael drwy wasanaeth Busnes Cymru, Busnes Cymdeithasol Cymru, a Banc Datblygu Cymru yn wir.
Diolch. Llywydd, the interest I'm declaring is as academic associate member of the Chartered Institute of Personnel and Development, who I'm going to mention in the supplementary. The Welsh Government's final 2024 budget included £20 million for SMEs to futureproof their businesses. This news has been welcomed, indeed, by the CIPD and the Federation of Small Businesses, who have jointly published a report called 'A Skills-Led Economy for Wales', which covered the issue of productivity and people, skills and workforce planning needs in quite a lot of detail. Therefore, can the Minister, with that in mind, give further detail on how the funding will be spent and how organisations like CIPD and FSB and human resources professionals can engage with it for the benefit of SMEs?
Diolch. Lywydd, rwy'n datgan buddiant fel aelod cyswllt academaidd o'r Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu, y byddaf yn cyfeirio ato yn y cwestiwn atodol. Roedd cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024 yn cynnwys £20 miliwn i fusnesau bach a chanolig i ddiogelu eu busnesau at y dyfodol. Croesawyd y newyddion gan y Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu a'r Ffederasiwn Busnesau Bach, sydd wedi cyhoeddi adroddiad ar y cyd o'r enw 'A Skills-led Economy for Wales', a oedd yn ymdrin mewn cryn dipyn o fanylder â chynhyrchiant a phobl, sgiliau ac anghenion cynllunio'r gweithlu. Felly, gyda hynny mewn golwg, a all y Gweinidog ddarparu rhagor o fanylion ar sut y bydd y cyllid yn cael ei wario a sut y gall sefydliadau fel y Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu, y Ffederasiwn Busnesau Bach a gweithwyr proffesiynol adnoddau dynol gymryd rhan er budd busnesau bach a chanolig?
In fact, we're just working out the final details of the announcement, but we're looking at how we can help a number of eligible businesses. We think we can help over 2,500 businesses across Wales in the sector. The funding is to be used within the next financial year for businesses that are located in Wales. One of the things we want to see is capital match-funded grants to help people improve their premises, to improve their productivity, or a range of other things, for example energy consumption, as well. I'll be publishing the details of that, and I'll make sure that that comes back to the Member.
The point about this is how we help these businesses to be more productive and fit for the future, to make sure they've got a real chance of survival. Often, it's that capital investment that businesses aren't able to see. Having a match-funded basis on which to do that is going to help more of those businesses, and I think that will lead to a real and sustained future for SMEs, which are a key part of our economic system here in Wales, together with the larger businesses they often work in tandem with.
Mewn gwirionedd, rydym wrthi'n ystyried manylion terfynol y cyhoeddiad, ond rydym yn edrych ar sut y gallwn helpu nifer o fusnesau cymwys. Rydym yn credu y gallwn helpu dros 2,500 o fusnesau'r sector ledled Cymru. Bydd y cyllid yn cael ei ddefnyddio o fewn y flwyddyn ariannol nesaf ar gyfer busnesau sydd wedi'u lleoli yng Nghymru. Un o'r pethau rydym eisiau ei weld yw grantiau cyfalaf cyfatebol i helpu pobl i wella eu hadeiladau, i wella eu cynhyrchiant, ac ystod o bethau eraill hefyd, er enghraifft defnydd o ynni. Byddaf yn cyhoeddi manylion hynny, a byddaf yn sicrhau bod yr Aelod yn eu derbyn.
Y pwynt am hyn yw sut rydym yn helpu'r busnesau hyn i fod yn fwy cynhyrchiol ac addas ar gyfer y dyfodol, er mwyn sicrhau bod ganddynt obaith gwirioneddol o oroesi. Yn aml, nid yw busnesau'n gallu gweld y buddsoddiad cyfalaf hwnnw. Bydd cael sail arian cyfatebol ar gyfer gwneud hynny yn helpu mwy o'r busnesau hynny, ac rwy'n credu y bydd hynny'n arwain at ddyfodol gwirioneddol a pharhaus i fusnesau bach a chanolig, sy'n rhan allweddol o'n system economaidd yma yng Nghymru, ynghyd â'r busnesau mwy y maent yn aml yn gweithio ochr yn ochr â nhw.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Tom Giffard.
Finally, question 8, Tom Giffard.
8. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y bydd y toriadau i'r portffolio diwylliant yng nghyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25 yn effeithio ar y sector? OQ60817
8. Will the Minister outline how the cuts to the culture portfolio in the Welsh Government's budget for 2024-25 will impact the sector? OQ60817
All Ministers have had to make stark and painful choices, and we have radically reshaped spending plans to focus funding on core public services. I have acted to mitigate the full scale of budget pressures on the culture sector. However, there is no budget flexibility that can prevent significant reductions.
Mae pob Gweinidog wedi gorfod gwneud dewisiadau anodd a phoenus, ac rydym wedi ail-lunio cynlluniau gwariant yn radical i ganolbwyntio cyllid ar wasanaethau cyhoeddus craidd. Rwyf wedi gweithredu i liniaru maint llawn y pwysau cyllidebol ar y sector diwylliant. Fodd bynnag, nid oes hyblygrwydd yn y gyllideb a all atal gostyngiadau sylweddol.
Minister, you'll be aware that the Public and Commercial Services Union were outside the Senedd just a fortnight ago, campaigning against the Welsh Government's proposed budget cuts to the culture and heritage sector. Indeed, this sector has taken a disproportionate hit relative to other sectors in the Welsh Government budget. In my view, those cuts are short sighted for many reasons, but in particular, the letter sent to us by the chair of the PCS union said, and I quote: 'Frustratingly, the money offered by the Welsh Government to reduce staffing levels equals the figure that would have been needed to retain those very staff that are being forced to leave.'
So, the proposed cuts in my view are completely counterintuitive. Now, I'm going to predict the usual answer of 'austerity' from the Deputy Minister, and that does remind me of a very wise quote that I once heard:
'it's not necessarily...about the amount of money that you have; it's what you do effectively with the money that you do have.'
And that person is right, and this cut is a great example of an ineffective way of using taxpayers' money, to make people redundant that you could have otherwise have saved using the same amount money. Now, that quote was said here in the Senedd Chamber two months ago by one Dawn Bowden. Do you stand by those words still?
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol y tu allan i'r Senedd bythefnos yn ôl, yn ymgyrchu yn erbyn toriadau arfaethedig Llywodraeth Cymru yn y gyllideb i'r sector diwylliant a threftadaeth. Yn wir, mae'r sector hwn wedi cael ei effeithio'n anghymesur o'i gymharu â sectorau eraill yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Yn fy marn i, mae'r toriadau hynny'n annoeth am sawl rheswm, ond yn fwyaf arbennig, roedd y llythyr a anfonwyd atom gan gadeirydd Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol yn dweud, ac rwy'n dyfynnu: 'Mae'n rhwystredig fod yr arian a gynigir gan Lywodraeth Cymru i leihau lefelau staffio yr un fath â'r ffigur y byddai wedi bod ei angen i gadw'r union staff sy'n cael eu gorfodi i adael.'
Felly, yn fy marn i mae'r toriadau arfaethedig yn gwbl wrthgynhyrchiol. Nawr, rwy'n rhagweld yr ateb arferol ynghylch 'cyni' gan y Dirprwy Weinidog, ac mae hynny'n fy atgoffa o ddyfyniad doeth iawn a glywais unwaith:
'nid yw... yn ymwneud o reidrwydd â faint o arian sydd gennych; mae'n ymwneud â'r hyn a wnewch yn effeithiol gyda'r arian sydd gennych chi.'
Ac mae'r person hwnnw'n iawn, ac mae'r toriad hwn yn enghraifft wych o ffordd aneffeithiol o ddefnyddio arian trethdalwyr, i wneud pobl yn ddi-waith y gallech fod wedi'u harbed fel arall drwy ddefnyddio'r un swm o arian. Nawr, cafodd y dyfyniad hwnnw ei ddweud yma yn Siambr y Senedd ddeufis yn ôl gennych chi, Dawn Bowden. A ydych chi'n dal i lynu wrth y geiriau hynny?
Thanks, Tom Giffard, for that question, and I think that, in general terms, that is absolutely right. Now, one of the things that we've had to do as a Government is to reprioritise our spending, because whatever we say and however you try to wrap it up, we face significant cuts in our budget and we had to make priorities across front-line services and the NHS. That was our political priority. So, there were other services that had to have cuts to accommodate that. Now, throughout the budget scrutiny process—that's on the floor of this Senedd, that's my appearance in committee and so on—I have answered all of these questions previously, but I've also listened to some of those questions, and when additional funding did become available, the Cabinet agreed that we should have a £1.4 million further injection into Cadw and the royal commission, for instance, because that was one of the areas that PCS and others in particular were particularly concerned about in terms of their level of cuts compared to the rest of the culture sector.
But one of the things I would say is that throughout this process—and it is a shame, in effect, that it is a financial crisis that brings us to the point that we sit down and we talk to our arm's-length bodies that deliver our cultural offer about whether they work more effectively together—throughout this budget round, I've been having those conversations with them about how we do things differently, and it's why I also welcome the call from the Arts Council of Wales's chief executive officer when he talked about that we need a national debate about culture and how important it is. I absolutely agree with him. We have a number of cultural bodies that deliver our cultural offer in Wales. For a number of them, there is duplication, there is overlap and there is not the efficiency of operation that there could otherwise be. It is a financial crisis that has finally made us sit down and have a look at that, and those conversations are going on between the arm's-length bodies at the moment, looking at how they can work more collaboratively, how they can avoid duplication and how they can provide a more cohesive cultural offer.
Diolch am y cwestiwn, Tom Giffard, a chredaf, yn gyffredinol, fod hynny'n hollol wir. Nawr, un o'r pethau y bu'n rhaid inni ei wneud fel Llywodraeth yw ailflaenoriaethu ein gwariant, oherwydd beth bynnag a ddywedwn a sut bynnag rydych chi'n ceisio ei gyflwyno, rydym yn wynebu toriadau sylweddol yn ein cyllideb ac roedd yn rhaid inni wneud blaenoriaethau ar draws gwasanaethau rheng flaen a'r GIG. Dyna oedd ein blaenoriaeth wleidyddol. Felly, bu'n rhaid torri gwasanaethau eraill i ddarparu ar gyfer hynny. Nawr, drwy gydol y broses graffu ar y gyllideb—ar lawr y Senedd hon, ac ymddangos ger bron y pwyllgor ac yn y blaen—rwyf wedi ateb yr holl gwestiynau hyn o'r blaen, ond rwyf hefyd wedi gwrando ar rai o'r cwestiynau hynny, a phan ddaeth cyllid ychwanegol ar gael, cytunodd y Cabinet y dylem gael buddsoddiad pellach o £1.4 miliwn i Cadw a'r comisiwn brenhinol, er enghraifft, oherwydd mai dyna un o'r meysydd yr oedd Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol ac eraill yn poeni'n arbennig yn ei gylch o ran lefel y toriadau o gymharu â gweddill y sector diwylliant.
Ond un o'r pethau y byddwn i'n ei ddweud yw drwy gydol y broses hon—ac mae'n drueni, mewn gwirionedd, mai argyfwng ariannol sy'n ein cymell i fynd i siarad gyda'n cyrff hyd braich sy'n darparu ein cynnig diwylliannol i weld a ydynt yn gweithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd—drwy gydol cylch y gyllideb, rwyf wedi bod yn cael y sgyrsiau hynny gyda nhw ynglŷn â sut rydym yn gwneud pethau'n wahanol, a dyna pam fy mod i hefyd yn croesawu'r alwad gan brif weithredwr Cyngor Celfyddydau Cymru pan ddywedodd ein bod angen dadl genedlaethol am ddiwylliant a pha mor bwysig ydyw. Rwy'n cytuno'n llwyr. Mae gennym nifer o gyrff diwylliannol sy'n darparu ein cynnig diwylliannol yng Nghymru. Gyda nifer ohonynt, mae yna ddyblygu, mae yna orgyffwrdd ac nid yw pethau'n gweithredu mor effeithlon ag y gallent fel arall. Argyfwng ariannol sydd wedi gwneud i ni ddod at ein gilydd o'r diwedd ac edrych ar hynny, ac mae'r sgyrsiau hynny'n digwydd rhwng cyrff hyd braich ar hyn o bryd, i edrych ar sut y gallant weithio'n fwy cydweithredol, sut y gallant osgoi dyblygu a sut y gallant ddarparu cynnig diwylliannol mwy cydlynol.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog.
Thank you to the Deputy Minister and the Minister.
Y cwestiynau i Weinidog y Gymraeg ac Addysg sydd nesaf. Y cwestiwn cyntaf gan Delyth Jewell.
The next item is questions to the Minister for Education and the Welsh Language, and the first question is from Delyth Jewell.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi’u cael â’r Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn ag effaith y Mesur Teithio gan Ddysgwyr? OQ60811
1. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change regarding the impact of the Learner Travel Measure? OQ60811
Mi wnaeth y Gweinidog Newid Hinsawdd a minnau gwrdd yn ddiweddar i drafod canfyddiadau'r adolygiad mewnol ar y Mesur teithio gan ddysgwyr a bydd datganiad yn cael ei wneud maes o law am y canlyniadau.
The Minister for Climate Change and I met recently to discuss the findings of the internal review of the learner travel Measure and a statement will be made on the outcomes in due time.
Diolch am hynny, Gweinidog. Mae'n ddwy flynedd ers cyhoeddi adroddiad adolygiad 2021 o'r Mesur teithio gan ddysgwyr. Ar y pryd, nodwyd bod y Llywodraeth eisiau datblygu'r rhaglen yn ehangach a gwella darpariaeth. Ers hynny, bu mwy o sialensiau. Mae nifer o awdurdodau lleol wedi cwtogi eu darpariaeth cludiant ysgol o ganlyniad i heriau cyllido cyffredinol. Yn yr ardal dwi'n cynrychioli, mae dalgylchoedd ysgolion cyfrwng Cymraeg—maen nhw'n lot mwy na rhai yr ysgolion Saesneg eu hiaith, ac os yw'r ysgol yn bell i ffwrdd, does dim cludiant ysgol ar gael gan y cyngor. Mae hynny yn gallu ychwanegu haen newydd o rwystr i'r rhieni hynny sydd ddim yn gallu siarad Cymraeg eu hunain, ond sydd yn penderfynu a ddylen nhw wneud y naid o anfon eu plant nhw i ysgol Gymraeg. Gall hynny, dwi wir yn meddwl, olygu y bydd llai o rieni yn gwneud y naid.
Felly, pa gamau ydych chi’n cymryd, gyda’r Gweinidog trafnidiaeth, i fonitro effeithiau’r newidiadau hyn ar nifer o deuluoedd di-Gymraeg sy’n debygol o anfon eu plant i’r ysgolion Cymraeg, a pha effaith ydych chi’n meddwl y gall hyn ei gael ar hyder y rhieni hynny sydd ddim yn gallu siarad Cymraeg eu hunain, ond sydd ar fin gwneud y penderfyniad hollbwysig yna o roi'r cyfle yna i'w plant nhw?
Thank you, Minister. Two years have passed since the publication of the report on the 2021 review of the learner travel Measure. At the time, it was noted that the Government wanted to develop the programme more widely and improve provision. Since then, there have been more challenges. A number of local authorities have reduced their school transport provision as a result of general funding challenges. In the area that I represent, the catchment areas of Welsh-medium schools are much larger than those of English-language schools, and if the school is far away, there is no school transport available from the council. That can add another layer of barrier for those parents who can't speak Welsh themselves, but who decide that they should make the leap of sending their children to a Welsh school. That could mean, I do believe, that fewer parents will take that plunge.
So, what actions are you taking, along with the Minister for transport, to monitor the impact of these changes on the number of non-Welsh speaking families who are likely to send their children to Welsh language schools, and what impact do you think this could have on the confidence of those parents who can't speak Welsh themselves, but who are on the verge of making that vital decision to give their children that valuable opportunity?
Diolch i Delyth Jewell am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'r cwestiwn yn un teilwng. Un o'r heriau yw'r data ynglŷn â'r rhesymau dros benderfyniadau rhieni yn dewis addysg cyfrwng Cymraeg ar gyfer eu plant, ond mae'r her ychwanegol, yr her ehangach mae'r Aelod yn cyfeirio ati, yn un deg.
Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyhoeddi'r canfyddiadau, rwy'n credu, cyn diwedd yr wythnos hon, felly mae hynny'n amserol yng nghyd-destun y cwestiwn. Beth fyddwn i'n ddweud, o ran y newidiadau sydd yn digwydd gan rhai cynghorau o ran eu cyllideb, yw bod hyn, wrth gwrs, yn rhan o'r pwysau rŷn ni wedi bod yn trafod mewn amryw gyd-destunau yn ddiweddar. Does dim un ohonyn nhw yn mynd yn is, wrth gwrs, na'r lleiafswm sydd yn ofynnol o ran y Mesur. Dŷn ni wedi cyrraedd y casgliad ei bod hi ddim yn bosib ailedrych ar y Mesur ar hyn o bryd, ond mae yn bosib inni edrych ar y canllawiau statudol ynghlwm â hynny, a bydd y datganiad gan y Dirprwy Weinidog yn dweud mwy am hynny.
Mae hefyd, rwy'n credu, yn bwysig gweld hyn yng nghyd-destun y diwygiadau ehangach sydd ar waith o ran y Bil bysiau, ac mae cyfle, rwy'n credu, yn sgil hynny, inni allu sefydlu rhwydwaith o wasanaethau bws sydd yn gwasanaethu ysgolion yn y ffordd mae'r Aelod yn sôn amdano fe. Rwy'n cydnabod bod angen gwneud hynny. Felly, rwy'n gobeithio, rhwng y ddau, y byddwn ni'n gallu gwneud cynnydd yn y dyfodol agos.
Thank you to Delyth Jewell for that important question. It is a good question. One of the challenges is the data on the reasons for parents choosing Welsh-medium education for their children, but there is a broader challenge that the Member has referred to, and that's fair enough.
The Deputy Minister for Climate Change will announce the outcomes before the end of this week, so that's timely in the context of the question. What I would say, in terms of the changes being made by some councils as a result of budgets, is that that is part of the pressures that we have discussed in a number of different contexts recently. None will fall below the minimum required by the Measure, of course, but we have come to the conclusion that it's not currently possible to review the Measure, but it is possible for us to look at statutory guidance related to the Measure, and the statement from the Deputy Minister will have more to say on that.
I think it's also important to see this in the context of the broader reforms in train in terms of the bus Bill, and I think there is an opportunity, as a result of that, for us to establish a network of bus services that serve schools in the way that the Member mentioned. I do recognise that that needs to be done. So, I hope that, between the two of us, we will be able to make progress in the near future.
Minister, my question is very much in the same vein as Delyth Jewell's question. So, my concern with the current learner travel Measure as it stands currently is, of course, that there are many children who do not receive free transport to their nearest English-medium school because there's a Welsh-medium school that comes first. And there are some very unusual cases where you've got an English and a Welsh-medium school almost next door to each other, but the Welsh-medium school is slightly closer to a family that might be living 10 miles away, and they're not receiving—that family—they're not being able to receive free school transport to their nearest English-medium school. Then, often, having to get behind a car in the morning and travel behind the school bus, which is going to that very location. So, can I ask, Minister, is this something that you recognise and is this something that we will see rectified? Because at the moment Powys County Council are saying—I'm sure other local authorities across Wales will be saying the same—'We can't make adaptions to this because we're waiting for the outcome of the learner travel Measure being updated.'
Weinidog, mae fy nghwestiwn i'n debyg i gwestiwn Delyth Jewell. Felly, fy mhryder i gyda'r Mesur teithio gan ddysgwyr fel y mae ar hyn o bryd yw'r ffaith bod yna lawer o blant nad ydynt yn cael cludiant am ddim i'w hysgol cyfrwng Saesneg agosaf oherwydd bod yna ysgol cyfrwng Cymraeg yn nes. Ac mae yna rai achosion anarferol iawn lle mae gennych chi ysgol cyfrwng Saesneg ac ysgol cyfrwng Cymraeg bron â bod drws nesaf at ei gilydd, ond lle mae'r ysgol Gymraeg ychydig yn agosach at deulu a allai fod yn byw 10 milltir i ffwrdd, ac nid ydynt yn cael—y teulu hwnnw—nid ydynt yn gallu cael cludiant am ddim i'w hysgol cyfrwng Saesneg agosaf. Yna, yn aml, maent yn gorfod mynd i'r car yn y bore a theithio y tu ôl i'r bws ysgol, sy'n mynd i'r union leoliad hwnnw. Felly, a gaf i ofyn, Weinidog, a yw hyn yn rhywbeth rydych chi'n ei gydnabod ac a yw'n rhywbeth y byddwn yn ei weld yn cael ei gywiro? Oherwydd ar hyn o bryd mae Cyngor Sir Powys yn dweud—rwy'n siŵr y bydd awdurdodau lleol eraill ledled Cymru yn dweud yr un peth—'Ni allwn wneud addasiadau i hyn oherwydd rydym yn aros i'r Mesur teithio gan ddysgwyr gael ei ddiweddaru.'
I thank Russell George for that. I do think it's a much less likely scenario than that which Delyth Jewell outlined, but what we want to do—and you'll see this when the review is published in the coming days—is that there's an acknowledgement that it won't be possible in the short term for us to amend the legislation that underpins learner travel, but the opportunity to update the statutory guidance over the course of the next year we hope will enable us to address the kind of points that he has made, as well as other feedback from stakeholders. And, importantly, we want to create an opportunity for stakeholders generally, of course, but especially children and young people themselves and school communities, to contribute to that piece of work and help shape it in a way that I hope will be able to address some of the points that the Member has made.
Diolch i Russell George am hynny. Rwy'n credu ei bod yn senario lawer llai tebygol na'r senario a amlinellwyd gan Delyth Jewell, ond yr hyn rydym eisiau ei wneud—a byddwch yn gweld hyn pan gyhoeddir yr adolygiad yn y dyddiau nesaf—yw sicrhau bod cydnabyddiaeth na fydd yn bosibl inni ddiwygio'r ddeddfwriaeth sy'n sail i deithio gan ddysgwyr yn y tymor byr, ond rydym yn gobeithio y bydd y cyfle i ddiweddaru'r canllawiau statudol dros y flwyddyn nesaf yn ein galluogi i fynd i'r afael â'r math o bwyntiau y mae wedi'u gwneud, yn ogystal ag adborth arall gan randdeiliaid. Ac yn bwysig, rydym eisiau creu cyfle i randdeiliaid yn gyffredinol, wrth gwrs, ond yn enwedig plant a phobl ifanc eu hunain a chymunedau ysgol, gyfrannu at y gwaith hwnnw a helpu i'w siapio mewn ffordd a fydd, gobeithio, yn gallu mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u gwneud.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar ddarpariaeth nyrsys mewn ysgolion? OQ60815
2. Will the Minister make a statement on the provision of nurses in schools? OQ60815
Certainly. The provision of nurses in schools is determined in line with local population health needs by the local health board.
Yn sicr. Mae'r ddarpariaeth nyrsys mewn ysgolion yn cael ei phennu gan y bwrdd iechyd lleol yn unol ag anghenion iechyd y boblogaeth leol.
Thank you, Minister. I have been contacted by several residents in my region who are deeply concerned about changes in the way medication is administered in local special educational needs schools in Rhondda Cynon Taf. Whereas previously on-site special school nurse teams were responsible for administering medication, medication is now being administered by teaching assistants. This understandably concerns many parents and carers whose children have very complex care needs, not only regarding the training and competency of teaching assistants to be able to administer medication, but also regarding what protections are in place for the teaching assistants themselves. I think we can all recognise the important and invaluable work that teaching assistants do in a classroom, and taking on this extra role will further add to the burden that they are under, at the disadvantage of pupil engagement and learning. And as the Minister will know, school nurses will have occupational protections that teaching assistants simply will not have. With this in mind, do you, Minister, recognise these concerns that parents, carers and teaching assistants have and the overall negative impact they will have on learning in the class, and what steps can be taken to address them? Thank you.
Diolch yn fawr, Weinidog. Mae sawl preswylydd yn fy rhanbarth wedi cysylltu â mi yn pryderu'n fawr am newidiadau yn y ffordd y caiff meddyginiaeth ei rhoi mewn ysgolion anghenion addysgol arbennig lleol yn Rhondda Cynon Taf. Lle'r oedd timau nyrsys ysgol arbennig ar y safle yn gyfrifol am roi meddyginiaeth yn y gorffennol, mae meddyginiaeth bellach yn cael ei rhoi gan gynorthwywyr addysgu. Yn ddealladwy, mae hyn yn peri pryder i lawer o rieni a gofalwyr y mae gan eu plant anghenion gofal cymhleth iawn, nid yn unig o ran hyfforddiant a chymhwysedd cynorthwywyr addysgu i allu rhoi meddyginiaeth, ond hefyd o ran pa amddiffyniadau sydd ar waith i'r cynorthwywyr addysgu eu hunain. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gydnabod y gwaith pwysig ac amhrisiadwy y mae cynorthwywyr addysgu yn ei wneud mewn ystafell ddosbarth, a bydd ymgymryd â'r rôl ychwanegol hon yn ychwanegu at y baich sydd arnynt, a hynny er anfantais i ymgysylltiad a dysg disgyblion. Ac fel y gŵyr y Gweinidog, mae gan nyrsys ysgol amddiffyniadau galwedigaethol lle nad oes gan gynorthwywyr addysgu amddiffyniadau o'r fath. Gyda hyn mewn golwg, Weinidog, a ydych chi'n cydnabod y pryderon sydd gan rieni, gofalwyr a chynorthwywyr addysgu a'r effaith negyddol gyffredinol y byddant yn ei chael ar ddysgu yn y dosbarth, a pha gamau y gellir eu cymryd i fynd i'r afael â nhw? Diolch.
I should say at the outset that, for the record, the responsibility for school nursing rests with the Minister for Health and Social Services, but I'm happy to respond to the question tabled today, although I think any similar questions or follow-ups might be better directed to the Minister for health in future.
Just to say that the arrangements for school nursing and the important work that they do to provide that link between school and home and the community is obviously particularly important in the context of providing medicine in the kind of situations that the Member has just outlined in his question. He will want to know that in April this year, NHS Wales will start the implementation of a new operating model to underpin the existing school nursing frameworks in Wales. It's a nurse-led model, which has been co-produced by the NHS and the Welsh Government, and it will set out some planned contacts that children and their families can expect from school nursing services. It will set out very clear guidance on the role of the school nursing service, and the involvement in relation to safeguarding, and to ensure provision of well-being contacts as well. So, I hope that the Member will welcome that progress during the course of this year.
Dylwn ddweud i ddechrau, ar gyfer y cofnod, mai'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol sy'n gyfrifol am nyrsio ysgolion, ond rwy'n hapus i ymateb i'r cwestiwn a gyflwynwyd heddiw, er fy mod yn credu y byddai'n well cyfeirio unrhyw gwestiynau tebyg neu gwestiynau dilynol at y Gweinidog iechyd yn y dyfodol.
Hoffwn ddweud bod y trefniadau ar gyfer nyrsio ysgolion a'r gwaith pwysig y maent yn ei wneud i ddarparu'r cysylltiad hwn rhwng yr ysgol a'r cartref a'r gymuned yn amlwg yn arbennig o bwysig yng nghyd-destun darparu meddyginiaeth yn y math o sefyllfaoedd y mae'r Aelod newydd eu hamlinellu yn ei gwestiwn. Ym mis Ebrill eleni, bydd GIG Cymru yn dechrau gweithredu model gweithredu newydd i ategu'r fframweithiau nyrsio ysgolion presennol yng Nghymru. Mae'n fodel dan arweiniad nyrsys, sydd wedi'i gydgynhyrchu gan y GIG a Llywodraeth Cymru, a bydd yn nodi cysylltiadau wedi'u cynllunio y gall plant a'u teuluoedd eu disgwyl gan wasanaethau nyrsio ysgolion. Bydd yn nodi canllawiau clir iawn ar rôl y gwasanaeth nyrsio ysgolion, a'r ymwneud mewn perthynas â diogelu, ac yn sicrhau bod cysylltiadau llesiant yn cael eu darparu hefyd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn croesawu'r cynnydd hwnnw yn ystod y flwyddyn hon.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Weinidog, the consultation into changing school term times ended a month ago, with the suggestions in it gaining widespread disapproval from teaching unions, families, and young people too. This co-operation agreement idea between Labour and Plaid Cymru jeopardises one of the pinnacle events in Wales's cultural calendar, potentially costing the Royal Welsh Show over £1 million, with possible other knock-on effects to eisteddfodau and other summer show events, directly impacting the Welsh language and our culture. Now, while it is likely that a different education Minister will be tasked with taking the findings of the consultation forward, are you able to confirm today that the Royal Welsh Show will continue to be held during the school holidays and will not be required to move its dates to another point in the year?
Diolch, Lywydd. Weinidog, daeth yr ymgynghoriad ar newid amseroedd tymhorau ysgolion i ben fis yn ôl, gyda'r awgrymiadau ynddo yn cael eu beirniadu'n eang gan undebau athrawon, teuluoedd a phobl ifanc hefyd. Mae'r syniad hwn, o'r cytundeb cydweithio rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru, yn peryglu un o'r digwyddiadau pwysicaf yng nghalendr diwylliannol Cymru, a allai gostio dros £1 filiwn i'r Sioe Frenhinol, gyda sgil-effeithiau posibl eraill i eisteddfodau a digwyddiadau eraill yn yr haf, gan effeithio'n uniongyrchol ar yr iaith Gymraeg a'n diwylliant. Nawr, er ei bod yn debygol mai Gweinidog addysg gwahanol fydd yn cael y dasg o fwrw ymlaen â chanfyddiadau'r ymgynghoriad, a ydych chi'n gallu cadarnhau heddiw y bydd Sioe Frenhinol Cymru yn parhau i gael ei chynnal yn ystod gwyliau'r ysgol ac na fydd yn rhaid iddi newid ei dyddiadau i adeg arall yn y flwyddyn?
Well, the consultation has closed. The responses are being considered. It's a very much more mixed response than the Member suggests in his question. I've met myself with the Royal Welsh Show. I heard from them, at first-hand, their concerns about their position, but also discussed with them options around the dates for the show. The purpose of the reform, just to be clear, is to make sure that our young people get the best possible education and that we are doing something proactive in relation to the learning loss that many of our young children face over the summer holiday. It is absolutely not a holiday for all our families in Wales—just to be clear. Some regard it with fear and anxiety. It also seeks to address the concern that staff and pupils and many parents talk about, which is the length of the autumn term. So, it's a complex set of reforms. It has many facets. That's why it's been important to hear the voices of a range of people, one of which is the Royal Welsh, but there will be a number of perspectives, and they will all be taken into account before any announcements are made.
Wel, mae'r ymgynghoriad wedi dod i ben. Mae'r ymatebion yn cael eu hystyried. Mae'n ymateb llawer mwy cymysg nag y mae'r Aelod yn ei awgrymu yn ei gwestiwn. Rwyf wedi cyfarfod â'r Sioe Frenhinol. Rwyf wedi clywed eu pryderon yn uniongyrchol, ond rwyf hefyd wedi trafod opsiynau gyda nhw ynghylch dyddiadau'r sioe. I fod yn glir, pwrpas y diwygio yw sicrhau bod ein pobl ifanc yn cael yr addysg orau sy'n bosibl a'n bod yn gwneud rhywbeth rhagweithiol ynglŷn â'r dysgu y mae llawer o'n plant ifanc yn ei golli dros wyliau'r haf. Nid yw'n wyliau o gwbl i'n holl deuluoedd yng Nghymru—i fod yn glir. Mae rhai yn ofnus ac yn bryderus yn ei gylch. Mae hefyd yn ceisio mynd i'r afael â'r pryder y mae staff a disgyblion a llawer o rieni yn sôn amdano, sef hyd tymor yr hydref. Felly, mae'n set gymhleth o ddiwygiadau. Mae llawer o agweddau arno. Dyna pam mae wedi bod yn bwysig clywed ystod o leisiau, ac un ohonynt yw'r Sioe Frenhinol, ond bydd yna sawl persbectif, a byddant i gyd yn cael eu hystyried cyn y byddwn yn gwneud unrhyw gyhoeddiad.
[Inaudible.]—confirmation there that the Royal Welsh will be able to continue during the school term and it won't have to be moved into another part of the school holidays, affecting potentially the National Eisteddfod, the Urdd Eisteddfod, and other cultural events in Wales. I'm sure a lot of people will be slightly disappointed with that response, education Minister.
But in recent weeks, a report of a school in my constituency experiencing violence from pupils towards teachers has appeared in the press. I've reached out to the school to offer my support, and was impressed with the response from the headteacher. Unfortunately, however, incidents such as this are on the rise, and my colleague Laura Anne Jones has highlighted this issue on a number of previous occasions. In January of this year, teachers at a high school in the Vale of Glamorgan went on strike to demand action, following more than 50 serious incidents of verbal and physical abuse towards staff between September and early January. Teachers have described how they have to lock themselves and pupils into classrooms to, and I quote, 'Protect them from being used like punch-bags.' It is vital that we attract new teachers to the profession, but with the rise in violent disruption, the profession isn't as attractive as it might well be. So, what action are the Welsh Government taking to address these issues and provide schools with the resources to make both teachers and pupils feel safe whilst in school? And have you given any consideration to the five-point plan brought forward by my colleague Laura Anne Jones to help in this regard?
[Anghlywadwy.]—cadarnhad yno y bydd y Sioe Frenhinol yn gallu parhau yn ystod gwyliau'r ysgol ac na fydd yn rhaid ei symud i adeg arall yn ystod gwyliau'r haf, gan effeithio ar yr Eisteddfod Genedlaethol o bosibl, Eisteddfod yr Urdd, a digwyddiadau diwylliannol eraill yng Nghymru. Rwy'n siŵr y bydd llawer o bobl braidd yn siomedig gyda'r ymateb hwnnw, Weinidog addysg.
Ond yn ystod yr wythnosau diwethaf, mae adroddiad wedi ymddangos yn y wasg sy'n cyfeirio at ddisgyblion yn ymddwyn yn dreisgar tuag at athrawon mewn ysgol yn fy etholaeth. Cynigiais fy nghefnogaeth i'r ysgol, ac mae'r ymateb gan y pennaeth wedi creu argraff arnaf. Yn anffodus, fodd bynnag, mae digwyddiadau fel hyn ar gynnydd, ac mae fy nghyd-Aelod Laura Anne Jones wedi tynnu sylw at y mater ar sawl achlysur yn flaenorol. Ym mis Ionawr eleni, aeth athrawon mewn ysgol uwchradd ym Mro Morgannwg ar streic i fynnu camau gweithredu, yn dilyn mwy na 50 o ddigwyddiadau difrifol o gam-drin geiriol a chorfforol tuag at staff rhwng mis Medi a dechrau mis Ionawr. Mae athrawon wedi disgrifio sut mae'n rhaid iddynt gloi eu hunain a disgyblion mewn ystafelloedd dosbarth er mwyn, ac rwy'n dyfynnu, 'eu gwarchod rhag cael eu dyrnu.' Mae'n hanfodol ein bod yn denu athrawon newydd i'r proffesiwn, ond gyda'r cynnydd mewn aflonyddwch treisgar, nid yw'r proffesiwn mor ddeniadol ag y gallai fod. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r materion hyn a darparu adnoddau i ysgolion i sicrhau bod athrawon a disgyblion yn teimlo'n ddiogel tra byddant yn yr ysgol? Ac a ydych chi wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i'r cynllun pum pwynt a gyflwynwyd gan fy nghyd-Aelod Laura Anne Jones i helpu yn hyn o beth?
Just on the Member's first supplementary comment on my first answer, I don't think those organisations will be disappointed by my response. I think they will be pleased to hear a Government taking a range of considerations into account before announcing a large policy change in accordance with our expectations on Governments everywhere.
In relation to your second point, I'm aware of the circumstances in the particular school to which the Member refers and I was distressed to hear the circumstances of the incident there, as we will all have been. There has been a change in society and there have been consequences to the way in which we have had to respond to COVID and other pressures in recent years. This is not a challenge unique to Wales, but that doesn't make it any less important for us here. And it has created additional pressures and complexities in our school system. Right across Wales, there are schools trying to navigate these new challenges day in, day out. Our role as a Government is to support them in doing that, in often very challenging circumstances.
What we are doing specifically in relation to this is making sure that we are supporting schools with additional resources to assess the challenges that they can face, to set out strategies that we feel can help prevent some of those behaviour issues from occurring, dealing with them when they do happen, and preventing problems, crucially, from being entrenched or escalating to a stage where exclusion is being considered, because that, actually, isn't the solution either. I have considered the five points in the plan that Laura Jones put forward. Practically, all of them are things we're already doing, but it's nevertheless helpful to get confirmation that that is something that she supports as well.
Ar sylw atodol yr Aelod ar fy ateb cyntaf, nid wyf yn credu y bydd y sefydliadau hynny'n siomedig ynghylch fy ymateb. Rwy'n credu y byddant yn falch o glywed Llywodraeth yn ystyried ystod o bethau cyn cyhoeddi newid polisi mawr yn unol â'n disgwyliadau gan Lywodraethau ym mhobman.
O ran eich ail bwynt, rwy'n ymwybodol o'r amgylchiadau yn yr ysgol benodol y cyfeiriwch ati ac roedd yn ddrwg gennyf glywed am amgylchiadau'r digwyddiad yno, fel y bydd pawb yma. Mae newid wedi bod mewn cymdeithas ac mae canlyniadau wedi bod i'r ffordd y bu'n rhaid i ni ymateb i COVID a phwysau eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Nid yw hon yn her sy'n unigryw i Gymru, ond nid yw hynny'n ei gwneud yn llai pwysig i ni yma. Ac mae wedi creu pwysau a chymhlethdodau ychwanegol yn ein system ysgolion. Ledled Cymru, mae ysgolion yn ceisio mynd i'r afael â'r heriau newydd hyn bob dydd. Ein rôl fel Llywodraeth yw eu cefnogi i wneud hynny, mewn amgylchiadau heriol iawn yn aml.
Yr hyn a wnawn yn benodol mewn perthynas â hyn yw sicrhau ein bod yn cefnogi ysgolion gydag adnoddau ychwanegol i asesu'r heriau y gallant eu hwynebu, i nodi strategaethau y teimlwn y gallant helpu i atal rhai o'r problemau ymddygiad hynny rhag digwydd, ymdrin â nhw pan fyddant yn digwydd, ac atal problemau, yn hollbwysig, rhag magu gwreiddiau neu waethygu i'r pwynt lle mae gwaharddiad yn cael ei ystyried, oherwydd nid dyna'r ateb ychwaith mewn gwirionedd. Rwyf wedi ystyried y pum pwynt yn y cynllun a gyflwynodd Laura Jones. Yn ymarferol, mae pob un ohonynt yn bethau rydym eisoes yn eu gwneud, ond serch hynny, mae'n ddefnyddiol cael cadarnhad ei bod hithau'n cefnogi hynny hefyd.
Felly, yn olaf, Weinidog, gan ei bod yn debygol mai dyma fydd ein set olaf o gwestiynau ar addysg a’r Gymraeg, roeddwn am ddiolch ichi am eich atebion—yn naturiol, nid wyf bob amser wedi cytuno â chi—a'r ffordd y mae gennym y gallu i weithio ar faterion yn ymwneud â'r Gymraeg.
Fodd bynnag, rwyf am dynnu sylw yn ôl at gwestiwn yr wyf wedi’i ofyn nifer o weithiau o'r blaen, ond sydd bob amser wedi cael ymateb gwan yn fy marn i. Rwyf i, a'm nghyd-Aelodau yn y Ceidwadwyr Cymreig, yn gefnogol o darged 'Cymraeg 2050', ac rydym yn sylweddoli pwysigrwydd sicrhau bod dysgu’r Gymraeg yn yr ysgol yn rhoi sylfaen gadarn yn yr iaith i'r genhedlaeth nesaf. Ond mae ansicrwydd a fydd digon o athrawon â sgiliau Cymraeg digon da i ddiwallu anghenion dysgu Cymraeg i ddisgyblion ym mhob ysgol ledled Cymru.
A allwch chi ddweud ble rydym ni ar hyn o bryd o ran darparu hyfforddiant iaith Gymraeg digonol a pha dargedau sydd ar waith i sicrhau y gall hyfforddiant o’r fath barhau a chynyddu? Diolch.
So, finally, Minister, as it is likely that this will be our final set of questions on education and the Welsh language, I wanted to thank you for your responses—naturally, I haven't always agreed with you—and for the way that we can work together on issues related to the Welsh language.
However, I do want to refer back to a question that I've asked a number of times in the past, which has always had a weak response in my view. I and my fellow Members of the Welsh Conservatives are supportive of the 'Cymraeg 2050' target, and we do understand the importance of ensuring that learning Welsh at school provides a firm foundation in the language for the next generation. But there's uncertainty as to whether there will be enough teachers with good enough Welsh language skills to meet the needs of teaching Welsh to pupils in all schools across Wales.
Can you tell us where we are at the moment in terms of providing adequate Welsh language training and what targets are in place to ensure that training of this kind can continue and increase? Thank you.
Diolch i Sam Kurtz. Gaf fi ddweud, rwy'n i'n cytuno â rhan gyntaf y cwestiwn a'i sylwadau hael iawn ynghylch hynny? Mae wedi bod yn braf cael y cyfle i gydweithio gyda fe, a hefyd mae cael llefarydd o'i blaid ef sydd mor bleidiol i’r Gymraeg yn beth i'w ddathlu, felly diolch iddo fe am hynny. Mae'r her a'r pwynt y mae’n ei wneud yn bwysig iawn o ran sicrhau bod staff digonol gyda ni i ddiwallu ac i ddarparu’r gwasanaeth rŷn ni ei eisiau i bawb sydd am ddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg.
O ran hyfforddiant, mae’r darlun yn un amrywiol o fewn y partneriaethau sy’n darparu'r addysg gychwynnol, ac, yn sicr, mae mwy i’w wneud i sicrhau bod recriwtio ar gyfer athrawon, trwy gyfrwng y Gymraeg yn benodol, yn fwy cyson ymhlith y partneriaethau a bod hynny’n cryfhau’n gyffredinol. Mae, wrth gwrs, targedau gan bob un ohonyn nhw. Mae hyn yn rhan o’r cynllun 10 mlynedd sydd gyda ni fel Llywodraeth i gynyddu’r niferoedd sydd yn dod i mewn i ddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg a byddwn ni'n gwneud adroddiad ar y cynnydd, yn ôl y cynllun hwnnw, maes o law.
Mae hefyd yn bwysig, rwy'n credu—. Er ein bod ni'n sôn yn aml iawn, am resymau sydd yn ddilys ac yn ddealladwy, am yr heriau sydd yn wynebu'r bobl sydd yn dewis mynd i ddysgu, mae hefyd wir yn bwysig inni gofio maint y cyfle i newid bywydau pobl ifanc a'r anrhydedd o allu gwneud hynny. Mae'n un o'r cyfleoedd prin sydd ar gael i rywun allu effeithio ar gynifer o bobl, felly mae hefyd yn broffesiwn i'w ddathlu. Ac rwy’n adnabod athrawon sydd yn mynd i mewn i'r gwaith bob dydd, sydd yn cael eu hysbrydoli ac sydd yn awyddus ac yn falch iawn o wneud y gwaith, ac rwy'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am yr hyn maen nhw'n ei wneud.
I thank Sam Kurtz. Could I just say that I agreed with the first part of the question and his very kind remarks about that? It has been nice to collaborate with him, and also to have a Conservative spokesperson who is so supportive of the Welsh language is something to celebrate, so I appreciate that. The challenge and the point that he makes are very important in terms of ensuring that we have adequate numbers of staff to meet the needs and to provide the service that we want for all those wanting to learn through the medium of Welsh.
In terms of training, it's a varied picture within the partnerships that provide initial education, and, certainly, there's more to do to ensure that recruitment for Welsh-medium teachers specifically is more consistent among those partnerships and that that is strengthened generally. Of course, there are targets for all of them. This is part of the 10-year plan that we have as a Government to increase the numbers coming into the Welsh-medium teaching workforce, and we'll be completing a progress report on that before long.
And it's also important—. Although we talk a lot about, for valid reasons, the challenges facing those who choose to go into teaching, it's also important that we remember the scale of the opportunity to change the lives of young people and the privilege of doing that. It's one of the few opportunities available for somebody to be able to affect the lives of so many people, so it's also a profession to be celebrated. And I know teachers who go into work every day, who are inspired and who are very eager and proud to do that work, and I'm very grateful to them for what they do.
Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.
Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan.
Diolch, Llywydd. Weinidog, mi oeddwn i, yn debyg iawn i Sam Kurtz, yn adlewyrchu efallai mai dyma ein sesiwn graffu olaf ni efo chi yn y rôl hon. Roeddwn i eisiau diolch am y berthynas adeiladol. Un peth a oedd yn sefyll allan i mi roedd yr adeg efo RAAC—roedd yna lawer o gamwybodaeth allan yn fanna ac ansicrwydd, a'ch bod chi wedi cymryd yr amser i fy mriffio i'n bersonol yr adeg honno. A dwi'n meddwl bod y ffaith ein bod ni'n gallu cydweithio yn adeiladol yn eithriadol o bwysig, a chael y negeseuon allan pan fo yna lot o anwiredd yna. Felly, diolch i chi am hynny. Hefyd, dwi eisiau croesawu'r buddsoddiad i Eisteddfod yr Urdd a'r Eisteddfod Genedlaethol a gyhoeddwyd eleni, a gobeithio'n fawr y bydd hyn yn rhywbeth fydd yn bosib i'r Llywodraeth ei gefnogi yn y dyfodol, fel bod pob ardal yn elwa o hynny.
Yn amlwg, pan fo'n dod i ddiwedd cyfnod Gweinidog, o bosib, mewn rôl, mae rhywun yn adlewyrchu ar record a gwaddol. Un o'r pethau yn sicr rydyn ni wedi'i weld ydy ein bod ni ymhellach o gyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr 'Cymraeg 2050' nag oeddem ni pan ddaethoch chi'n Weinidog, am amryw resymau. Ond pam ydych chi'n meddwl bod hynny, a beth sydd angen digwydd i newid hynny os ydym ni am gyrraedd y targed hwnnw?
Thank you, Llywydd. Minister, like Sam Kurtz, I was reflecting on the fact that this may be our final scrutiny session with you in this current role, and I wanted to thank you for the constructive relationship we've had. One thing that stood out to me was the issue of RAAC—there was a lot of misinformation and uncertainty out there, and you did take the time to brief me personally at that point. And I think the fact that we have been able to work constructively together is very important, and to get the messages out there when there's a great deal of misinformation out there. So, thank you for that. I also wanted to welcome the investment in the Urdd Eisteddfod and the National Eisteddfod announced for this year, and I very much hope that this will be something that the Government can also support in the future, so that every area benefits from that.
Clearly, when it comes to the end of one’s ministerial role, possibly, then one does reflect on the Minister’s legacy and record. One of the things that we have certainly seen is that we are further from reaching the target of a million Welsh speakers by 2050 than we were when you became Minister, and there are many reasons for that. But why do you think that’s the case, and what needs to happen to change that if we are to achieve that target?
Diolch i Heledd Fychan am y ffordd gwnaeth hi agor ei chwestiwn. Mae hi wedi bod yn bleser cydweithio â hi. Rwy'n gobeithio gallu parhau i gydweithio â chi yn y dyfodol, beth bynnag ddaw dros yr wythnosau nesaf. Ac mae hi wir yn bwysig ein bod ni'n ffeindio ffyrdd o gydweithio ar bethau rydyn ni'n eu gweld yn gyffredin. Felly, diolch am fod yn gallu gwneud hynny.
O ran y cynnydd yn erbyn y targed, gaf i jest dweud dwi ddim yn sicr ein bod ni'n gallu dweud mor glir â hynny ein bod ni'n gwybod beth yw'r cynnydd yn erbyn y targed? Mae'n glir, rwy'n credu, yn gynyddol glir, fod cyfyngiadau ar yr hyn y mae'r cyfrifiad yn gallu ei ddweud wrthym ni, ac mae ffynonellau eraill o ddata yn dangos darlun eithaf gwahanol. Felly, mae llawer iawn o waith yn digwydd ar hyn o bryd i fynd i'r afael â sut rydyn ni'n cysoni hynny. A hefyd, yn edrych tua'r dyfodol, mae posibilrwydd sicr na fydd cyfrifiad yn digwydd yn y dyfodol. Felly, mae angen edrych ar ffyrdd efallai yn fwy creadigol o asesu cynnydd yn erbyn y targed, a gallu ymateb i newidiadau mewn ffordd sydd efallai yn fwy hyblyg ac yn fwy nuanced na chyfrifiad bob 10 mlynedd. Gyda nod tuag at 2050, efallai nad yw hynny'n ddigon aml i ni allu gwneud y newidiadau i'n strategaeth fydd yn sicrhau ein bod ni'n gallu cyrraedd y nod. Felly, y peth pwysig, rwy'n credu, yw sicrhau ein bod ni'n deall beth mae'r data'n ei ddweud wrthym ni.
Ond, o ran yr ymateb a beth y gallwn ni ei wneud yn fwy, rwy'n ffyddiog iawn ac rwy'n optimistaidd iawn bod y Bil rydyn ni'n cydweithio â Phlaid Cymru arno fe o ran sicrhau addysg Gymraeg i bawb yng Nghymru—yn yr ystyr bod pawb yn gadael yr ysgol, o ba bynnag gyfrwng, yn gallu bod yn hyderus yn y Gymraeg—yn mynd i fod yn fwy uchelgeisiol ar un ogwydd na'r nod o filiwn o siaradwyr. Mae'n mynd i fod yn gatalydd i'r system mewn ffordd ehangach, ac yn mynd i'r afael rywfaint â'r cwestiwn gwnaeth Sam Kurtz ei ofyn ynglŷn â beth rŷn ni'n gallu ei wneud i sicrhau mwy o athrawon yn dod i mewn i'r system. Felly, rwy'n optimistaidd iawn bod yr hyn sydd gyda ni ar y gweill yn y Bil hwnnw yn mynd i fod yn gyfraniad pwysig tuag at y nod.
I thank Heledd Fychan for the way that she opened her question. It has been a pleasure to co-operate with her. I hope that I can continue to co-operate with you, whatever comes over the next few weeks. And it really is important that we do find ways to collaborate on the things that we see as common ground. So, I’m grateful for the opportunity to be able to do that.
In terms of progress against the target, can I just say that I’m not certain that we can say that clearly that we do know what the progress is against that target? It is increasingly clear, I think, that there are restrictions on what the census can tell us, and other sources of data show quite a different picture. So, a lot of work is happening at present to tackle how we make that consistent. And also, looking to the future, there is a possibility that there won’t be a census held in the future. So, we need to look at more creative ways perhaps of assessing progress against the target, and being able to respond to changes in a way that perhaps is more flexible and more nuanced than a 10-year census. In terms of the 2050 target, perhaps that isn’t frequent enough for us to be able to make the changes to the strategy that will ensure that we meet that target. So, the important thing, I think, is to ensure that we do understand what the data is telling us.
But, in terms of the response and what more we can do, I am very confident and I am very optimistic that the Bill that we’re working with Plaid Cymru on, in terms of ensuring Welsh-medium education for everyone in Wales—in the sense that everyone who leaves school, in whatever medium, can be confident in their Welsh language skills—is going to be more ambitious in one way than the 1 million Welsh speakers target. It’s going to be a catalyst for the system in a broader way, and tackles somewhat the question that Sam Kurtz asked about what we can do to ensure that more teachers are brought into the system. So, I’m very optimistic that what we have in the offing in that Bill is going to be an important contribution towards the target.
Diolch, Weinidog. I fod yn glir, nid sôn yn union roeddwn i am y cyfrifiad, ond o edrych ar yr holl dargedau sydd yn erbyn 'Cymraeg 2050'. Er enghraifft, efo targedau hyfforddi athrawon, 30 y cant, mae o wedi aros yn dipyn is ac aros yn debyg iawn ers 2019. Rydyn ni hefyd wedi gweld gostyngiad yn nifer y myfyrwyr sy'n cymryd lefel A cyfrwng Cymraeg, sydd wrth gwrs yn llwybr ar gyfer, wedyn, recriwtio athrawon, ond hefyd yr ystod o swyddi sydd eu hangen y tu hwnt i addysg o ran cyrraedd y targed. Felly, dwi eisiau gofyn yn benodol—mae gennym ni nifer o gynlluniau ar waith, mae yna dargedau: ydych chi'n meddwl bod angen ail-edrych ar y targedau hynny? Dwi'n derbyn o ran monitro, ond sut rydym ni wedyn yn mynd i sicrhau dydyn ni ddim efo'r targedau yma—? Er enghraifft, roedd yna 1,000 o bobl i fod yn cymryd lefel-A yn y Gymraeg erbyn 2021—rydyn ni'n bellach oddi wrth hynny. Felly, mae yna nifer o dargedau dydyn ni ddim yn eu cyrraedd. Sut ydym ni wedyn yn sicrhau nad dim ond geiriau neu strategaeth yw'r rhain, ein bod ni'n cyrraedd y targedau, a beth ydych chi'n meddwl sydd angen digwydd, os oes yna olynydd i'ch rôl chi, er mwyn sicrhau bod hynny'n newid gwirioneddol ar lawr gwlad?
Thank you, Minister. To be clear, I wasn’t talking directly about the census, but looking at all the targets involved with ‘Cymraeg 2050’. For example, with targets in terms of training new teachers, it’s 30 per cent, and it’s remained below that and has been below that since 2019. We’ve also seen a reduction in the number of students taking A-level Welsh, which, of course, is a pathway for the recruitment of teachers, but also the range of jobs that need to be filled beyond education in reaching that target. So, I wanted to ask you specifically—we have a number of plans in place and there are targets: do you think that we need to review those targets? I accept your point in terms of monitoring, but how are we then going to ensure that we don’t have these targets—? For example, 1,000 people were meant to be taking Welsh A-level by 2021—we’re further away from that now. So, there are a number of targets that we’re not achieving. How do we then ensure that these aren’t just words or a strategy, that we achieve those targets, and what do you think needs to happen, if there is a successor in your role, in order to ensure that that does change on the ground?
Wel, rwy'n derbyn nad yw'r targedau yn eu hunain yn ddigonol, wrth gwrs. Mae angen sicrhau ein bod ni'n greadigol ac yn parhau i fod yn greadigol ynglŷn â sut rŷn ni'n mynd i ateb rheini. Mae hynny'n rhan, wrth gwrs, o'r cynllun sydd gyda ni o ran y cynllun—. Wel, mae dau gynllun ar waith yn y maes yma: y cynllun recriwtio athrawon—ac mae'r targedau rydych chi'n sôn amdanyn nhw yn rhan o hwnnw hefyd—ond hefyd mae'n rhaid i ni edrych ar y taflwybr eto, mae'n rhaid edrych i sicrhau bod yr hyn rŷn ni'n ei wneud yn ddigonol er mwyn cyrraedd y targed. Felly, mae'r gwaith hwnnw wedi dechrau. Mae e'n waith sylweddol wrth gwrs, ond rwy'n hapus iawn i fod yn dryloyw ynglŷn â'r hyn rŷn ni'n ei gymryd mewn i ystyriaeth. Ar ddiwedd y dydd, rwy'n credu mai un o'r pethau sy'n fwyaf calonogol yw bod cefnogaeth i'r polisi yn trawstorri'n wleidyddol ar draws y Senedd. Felly, o'm safbwynt i, rwy'n credu mai ffordd agored, gydweithredol yw'r ffordd orau i fynd i'r afael â'r pethau yma, ac felly, wrth ein bod ni yn mynd â'r gwaith yn ei flaen o ran y taflwybr, rwy'n hapus i drafod hwnnw ymhellach mewn ffordd agored iawn.
Well, I accept that the targets in themselves aren’t enough, of course. We need to ensure that we are creative and continue to be creative in terms of how we approach this. But that’s part of the plan, of course, that we have in terms of the plan—. Well, we do have two plans in this area: the teacher recruitment plan—and the targets that you mentioned are a part of that as well—but also we have to look at the trajectory again, to ensure that what we are doing is adequate in order to meet that target. So, that work has started. It’s significant work, of course, but I’m very happy to be transparent about what we’re taking into consideration. At the end of the day, one of the things that is most encouraging is that there is cross-party support for this policy across the Senedd. So, from my perspective, I think an open, co-operative way is the best way to approach this, and so, as we take this forward in terms of the trajectory, I'm happy to discuss that, again, in an open way.
3. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog wedi'i rhoi i gael gwared ar fwydydd wedi'u prosesu'n helaeth o brydau ysgol? OQ60820
3. What consideration has the Minister given to removing ultra-processed foods from school meals? OQ60820
The Welsh Government has made a commitment to undertake a review of the healthy eating in schools regulations to consider the latest scientific research and recommendations concerning nutritional standards, including consideration of ultra-processed food. Preparation work to support this review is now under way.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynnal adolygiad o'r rheoliadau bwyta'n iach mewn ysgolion i ystyried yr ymchwil wyddonol ddiweddaraf a'r argymhellion sy'n ymwneud â safonau maethol, gan gynnwys ystyried bwyd wedi'i brosesu'n helaeth. Mae gwaith paratoi i gefnogi'r adolygiad hwn bellach ar y gweill.
Thank you. And, Minister, I thank you very much for all the discussions that we've had on this important issue. But the recent analysis of the extent of the evidence in the BMJ last month just adds to the body of evidence on this major public health concern. This is a failure of regulation and labelling of food for human consumption, which, in light of the United Kingdom Internal Market Act 2020 and other matters, is principally a matter for the UK Parliament to resolve as a matter of urgency. The issue for us in Wales is how quickly and at what cost we can remove ultra-processed foods from public procurement. With the obligation to the Social Partnership and Public Procurement (Wales) Act 2023 in mind, as well as the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and bearing in mind the work under way in places like Carmarthenshire and Monmouthshire, what steps should the incoming Government take to engage with procurers and providers to excise these ultra-processed chemicals from school meals?
Diolch. A diolch yn fawr iawn, Weinidog, am yr holl drafodaethau a gawsom ar y mater pwysig hwn. Ond mae'r dadansoddiad diweddar o faint y dystiolaeth yn y BMJ fis diwethaf yn ychwanegu at y corff o dystiolaeth ar y pryder iechyd cyhoeddus pwysig hwn. Mae hyn yn fethiant o ran rheoleiddio a labelu bwyd i'w fwyta gan bobl, sydd, yng ngoleuni Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 a materion eraill, yn fater yn bennaf i Senedd y DU ei ddatrys ar frys. Y broblem i ni yng Nghymru yw pa mor gyflym ac am ba gost y gallwn gael gwared ar fwydydd sydd wedi'u prosesu'n helaeth o systemau caffael cyhoeddus. Gan gofio am y rhwymedigaeth i Ddeddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) 2023, yn ogystal â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac o gofio'r gwaith sydd ar y gweill mewn lleoedd fel sir Gaerfyrddin a sir Fynwy, pa gamau y dylai'r Llywodraeth sy'n dod i mewn eu cymryd i ymgysylltu â chyrff caffael a darparwyr i gael gwared ar y cemegau hyn sydd wedi'u prosesu'n helaeth o brydau ysgol?
I thank Jenny Rathbone for her question and for her consistent and passionate advocacy of this cause, and I have a great deal of sympathy with the arguments that she makes, as she will know from our discussions in other contexts. I had an opportunity to look at the BMJ article in relation to this, and, whilst it's quite complex from a technical perspective, I was very, very struck by something, which, I'm afraid, I hadn't myself seen quite as central as some of the other elements to this, which is the relationship between, as they describe in the article, greater exposure, as it were, to ultra-processed foods and the high risk of prevalence of adverse sleep-related outcomes, as well as anxiety outcomes and other mental health concerns. I think the debate is often focused around the physical health implications of ultra-processed foods, so I think it's a broader discussion in some ways than that.
So, I think procurement has a role to play. There are existing pieces of work that we are undertaking within the Government already to pilot more local approaches to the school food system, which can then be more broadly applicable to food in public services more broadly, and there is a mix of local authorities, food wholesalers and growers being supported at the moment to focus on how we can localise school food supply, which I think is part of the answer to the challenge. That will, inevitably, mean that there is a lowering of exposure, as it were, to ultra-processed food. One of the pieces of work that the BMJ article refers to is some work which the Scientific Advisory Committee on Nutrition—the SACN—has been doing, and the expert work that they are doing will inform the review that we are undertaking of the regulations. So, the work they're already doing on ultra-processed food will be taken fully into account in the way in which we review the regulations. And, of course, there's a clear connection between what the regulations require to be provided in schools and the process of procurement, so aligning those, obviously, is critical.
Diolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn ac am ddadlau'n gyson ac yn angerddol dros yr achos hwn, ac mae gennyf gydymdeimlad mawr â'r dadleuon y mae'n eu gwneud, fel y bydd hi'n gwybod o'n trafodaethau mewn cyd-destunau eraill. Cefais gyfle i edrych ar erthygl y BMJ mewn perthynas â hyn, ac er ei fod yn eithaf cymhleth o safbwynt technegol, cefais fy nharo gan rywbeth nad oeddwn i fy hun wedi'i weld mor ganolog â rhai o'r elfennau eraill yn hyn, mae arnaf ofn, sef y berthynas rhwng mwy o amlygiad, fel petai, fel y maent yn ei ddisgrifio yn yr erthygl, i fwydydd wedi'u prosesu'n helaeth a'r risg uchel o ganlyniadau niweidiol sy'n gysylltiedig â chwsg, yn ogystal â chanlyniadau gorbryder a phryderon iechyd meddwl eraill. Rwy'n credu bod y ddadl yn aml yn canolbwyntio ar oblygiadau bwydydd wedi'u prosesu'n helaeth i iechyd corfforol, felly rwy'n credu ei bod yn drafodaeth ehangach na hynny mewn rhai ffyrdd.
Felly, rwy'n credu bod gan gaffael rôl i'w chwarae. Rydym eisoes yn gwneud gwaith o fewn y Llywodraeth ar dreialu dulliau mwy lleol o gyflawni'r system fwyd ysgolion, a all wedyn fod yn fwy perthnasol i fwyd mewn gwasanaethau cyhoeddus yn ehangach, ac mae cymysgedd o awdurdodau lleol, cyfanwerthwyr bwyd a thyfwyr yn cael eu cefnogi ar hyn o bryd i ganolbwyntio ar sut y gallwn gyflenwi bwyd ysgol yn lleol, y credaf ei fod yn rhan o'r ateb i'r her. Bydd hynny, yn anochel, yn golygu bod llai o amlygiad, fel petai, i fwyd wedi'i brosesu'n helaeth. Un o'r darnau o waith y cyfeiria erthygl y BMJ ato yw'r hyn y mae'r Pwyllgor Cynghori Gwyddonol ar Faetheg—SACN—wedi bod yn ei wneud, a bydd y gwaith arbenigol y maent yn ei wneud yn llywio ein hadolygiad o'r rheoliadau. Felly, bydd y gwaith y maent eisoes yn ei wneud ar fwyd wedi'i brosesu'n helaeth yn cael ei ystyried yn llawn yn y ffordd yr ydym yn adolygu'r rheoliadau. Ac wrth gwrs, mae cysylltiad clir rhwng yr hyn y mae'r rheoliadau'n ei gwneud ofynnol iddo gael ei ddarparu mewn ysgolion a'r broses gaffael, felly mae alinio'r rheini'n hanfodol wrth gwrs.
It's a really interesting question and it's something I take a great interest in, because, when I was working in the NHS, I used to have the same arguments in that context, from a rehab background, in saying, 'Well, how can we expect patients to make a full recovery without locally grown nutritious food?', and it's equally the same for children and children's development as well. Specifically, the UK Government has proposed a healthy schools rating scheme in England, something that the vast majority of parents are in favour of, where a rating is made of the nutritional value of a school's lunches that is made publicly available in a rating system available to parents. So, I'd just like to ask the Minister whether the Welsh Government would consider investigating something similar, where a rating is made based on the nutritional value of school food that is provided to pupils. Thanks.
Mae'n gwestiwn diddorol iawn ac mae'n rhywbeth y mae gennyf ddiddordeb mawr ynddo, oherwydd, pan oeddwn yn gweithio yn y GIG, roeddwn i'n arfer cael yr un dadleuon yn y cyd-destun hwnnw, o gefndir adsefydlu, a ddywedai, 'Wel, sut y gallwn ni ddisgwyl i gleifion wella'n llawn heb fwyd maethlon wedi'i dyfu'n lleol?', ac mae'r un mor wir am blant a datblygiad plant hefyd. Yn fwyaf arbennig, mae Llywodraeth y DU wedi cynnig cynllun sgorio ysgolion iach yn Lloegr, rhywbeth y mae'r mwyafrif helaeth o rieni o'i blaid, lle rhoddir sgôr i werth maethol cinio ysgol a ryddheir i'r cyhoedd mewn system raddio sydd ar gael i rieni. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ymchwilio i rywbeth tebyg, lle rhoddir sgôr yn seiliedig ar werth maethol y bwyd ysgol a ddarperir i ddisgyblion. Diolch.
So, our approach, as I mentioned in the answer to Jenny Rathbone, is to do a review of the regulations in their entirety to make sure that standards are driven through the regulatory change that we're planning to bring forward. So, we hope that will make the difference that we all prioritise.
Ein dull ni, fel y soniais yn yr ateb i Jenny Rathbone, yw cynnal adolygiad o'r rheoliadau yn eu cyfanrwydd i sicrhau bod safonau'n cael eu gyrru drwy'r newid rheoleiddiol y bwriadwn ei gyflwyno. Felly, rydym yn gobeithio y bydd hynny'n gwneud y gwahaniaeth sy'n flaenoriaeth i bawb ohonom.
4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog mwy o bobl ifanc i astudio pynciau STEM? OQ60806
4. What is the Welsh Government doing to encourage more young people to study STEM subjects? OQ60806
We've committed over £1.6 million for STEM learning initiatives for the next financial year. This recognises that STEM is essential in preparing our children and young people for a fast-changing technological world.
Rydym wedi ymrwymo dros £1.6 miliwn ar gyfer mentrau dysgu STEM ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Mae hyn yn cydnabod bod STEM yn hanfodol wrth baratoi ein plant a'n pobl ifanc ar gyfer byd technolegol sy'n newid yn gyflym.
Thank you for that response. Last week, I attended the launch of the sustainable power, renewables and construction alliance, or SPARC as it's better known, at Pembrokeshire College. The initiative is supported by Blue Gem Wind, Floventis Energy, Ledwood Mechanical Engineering, the Port of Milford Haven, RWE renewables, local secondary schools and, indeed, Pembrokeshire College, and it aims to promote gender diversity in these under-represented industries. So, Minister, will you join with me in welcoming this initiative, and can you tell us what the Welsh Government is doing to support schemes like this and what you are doing to replicate these sorts of schemes across Wales?
Diolch am yr ateb hwnnw. Yr wythnos diwethaf, mynychais lansiad y gynghrair pŵer cynaliadwy, ynni adnewyddadwy ac adeiladu, neu SPARC fel y caiff ei adnabod orau, yng Ngholeg Sir Benfro. Cefnogir y fenter gan Blue Gem Wind, Floventis Energy, Ledwood Mechanical Engineering, Porthladd Aberdaugleddau, ynni adnewyddadwy RWE, ysgolion uwchradd lleol a Choleg Sir Benfro, a'i nod yw hyrwyddo amrywiaeth rhywedd yn y diwydiannau hyn sydd heb gynrychiolaeth ddigonol. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r fenter hon, ac a allwch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi cynlluniau fel hyn a beth rydych chi'n ei wneud i efelychu'r mathau hyn o gynlluniau ledled Cymru?
That's great to hear. I was actually at Pembrokeshire College quite recently talking to them about—. They're very much leading the way, I think, in terms of renewables education more broadly. I was able to talk to some apprentices, and some of the apprentices were women apprentices, and I thought it was fantastic to see a gender mix in the work that they were doing. We do take it very seriously in Wales, as the Member will know. It is, in fact, built into our education programmes for STEM. One of the initiatives that we have is the Engineering Education Scheme Wales's Girls into STEM programme, and the Institute of Physics whole-school inclusion and equity programme. So, there are many initiatives which we prioritise because I think it's really important that we present STEM as an opportunity, whether you're a boy or a girl, that is equally available to you. I think things are changing. I think we can see that already, can't we? But, as the Member has said, it's really important that we draw on the best practice that particular colleges and, often, schools themselves are doing and then universalise that throughout the system. My sense of it is, in particular in the context of renewables, that the appreciation of the scale of the opportunity which that now represents to economies right across Wales, including the Member's constituency, will support that work, because I think everybody can see that it's an opportunity for everybody.
Mae hynny'n wych i'w glywed. Roeddwn yng Ngholeg Sir Benfro yn eithaf diweddar yn siarad gyda nhw am—. Maent yn bendant yn arwain y ffordd ar addysg ynni adnewyddadwy yn ehangach. Gallais siarad â phrentisiaid, ac roedd rhai ohonynt yn brentisiaid benywaidd, ac roeddwn i'n meddwl ei bod hi'n wych gweld cymysgedd rhwng y rhywiau yn y gwaith a wnaent. Rydym o ddifrif ynglŷn â hyn yng Nghymru, fel y bydd yr Aelod yn gwybod. Mae'n cael ei gynnwys yn ein rhaglenni addysg ar gyfer STEM. Un o'r mentrau sydd gennym yw rhaglen Denu Merched i Faes STEM Cynllun Addysg Peirianneg Cymru, a rhaglen cynhwysiant a thegwch ysgol gyfan y Sefydliad Ffiseg. Felly, mae llawer o fentrau yr ydym yn eu blaenoriaethu oherwydd credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn cyflwyno STEM fel cyfle sydd yr un mor hygyrch i fechgyn a merched. Rwy'n credu bod pethau'n newid. Rwy'n credu y gallwn ni weld hynny'n barod, oni allwn? Ond fel y dywedodd yr Aelod, mae'n bwysig iawn ein bod yn manteisio ar yr arfer gorau y mae colegau penodol, ac ysgolion eu hunain yn aml, yn ei wneud, a chyffredinoli hynny drwy'r system drwyddi draw. Rwy'n meddwl amdano'n arbennig yng nghyd-destun ynni adnewyddadwy, y bydd gwerthfawrogiad o raddfa'r cyfle y mae hynny bellach yn ei gynrychioli i economïau ledled Cymru, gan gynnwys etholaeth yr Aelod, yn cefnogi'r gwaith hwnnw, oherwydd rwy'n credu y gall pawb weld ei fod yn gyfle i bawb.
As one of the very few Members of the Senedd who is an applied scientist and who studied A-level pure mathematics, physics and chemistry, I look forward onto a Government with four legally qualified Members, as two of them, including you, Minister, compete to become First Minister. If we want more school pupils to study STEM subjects, does the Minister not agree we need society to value scientists and engineers as highly as solicitors and barristers?
Fel un o'r ychydig Aelodau o'r Senedd sy'n wyddonydd cymhwysol ac a astudiodd fathemateg bur, ffiseg a chemeg Safon Uwch, edrychaf ar Lywodraeth gyda phedwar Aelod sy'n meddu ar gymwysterau cyfreithiol, wrth i ddau ohonynt, gan eich cynnwys chi, Weinidog, gystadlu i ddod yn Brif Weinidog. Os ydym am i fwy o ddisgyblion ysgol astudio pynciau STEM, onid yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen i gymdeithas weld bod gwyddonwyr a pheirianwyr yr un mor werthfawr â chyfreithwyr a bargyfreithwyr?
Well, I'm not sure about the divisive tone of that question, Mike Hedges. [Laughter.] But, in all seriousness, I think the Member is right. We can have as many initiatives as we like, as I've just talked about with Paul Davies and we've discussed in the Chamber many, many times before, but I think it's partly about how we describe the aspirations for young people as to the kind of careers they should be aspiring to. Whilst I do think we are doing a lot of that in relation to scientists and engineers, I would say we should probably be valuing them more highly that solicitors and barristers given the contribution that they can make to our future prosperity, and I say that, as Mike recognises, as a solicitor myself. But I do think there is an important point, which is that we don't limit the range of ambitions for our young people and that we are as encouraging of fields and professions that we may not ourselves have as much exposure to. It's incumbent on us at all parts of the school and education system to help open the minds and expand the horizons of young people, and I entirely agree with what he has said.
Wel, nid wyf yn siŵr ynglŷn â chywair ymrannol y cwestiwn hwnnw, Mike Hedges. [Chwerthin.] Ond o ddifrif, rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn. Gallwn gael cymaint o fentrau ag y dymunwn, fel rwyf newydd eu trafod gyda Paul Davies ac fel y trafodwyd yn y Siambr sawl gwaith o'r blaen, ond credaf ei fod yn ymwneud rhannol â sut rydym yn disgrifio'r dyheadau i bobl ifanc o ran y math o yrfaoedd y dylent fod yn anelu amdanynt. Er fy mod yn credu ein bod yn gwneud llawer o hynny mewn perthynas â gwyddonwyr a pheirianwyr, byddwn yn dweud y dylem ystyried eu bod yn fwy gwerthfawr na chyfreithwyr a bargyfreithwyr o gofio'r cyfraniad y gallant ei wneud i'n ffyniant yn y dyfodol, ac rwy'n dweud hynny, fel y mae Mike yn cydnabod, fel cyfreithiwr fy hun. Ond rwy'n credu bod yna bwynt pwysig, sef na ddylem gyfyngu ar yr ystod o uchelgeisiau ar gyfer ein pobl ifanc a'n bod yr un mor gefnogol mewn perthynas â meysydd a phroffesiynau nad ydym wedi cael cymaint o gysylltiad â nhw ein hunain. Mae'n ddyletswydd arnom ym mhob rhan o'r system ysgolion ac addysg i helpu i agor meddyliau ac ehangu gorwelion pobl ifanc, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae wedi'i ddweud.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag ysgolion i sicrhau dull dim goddefgarwch o ran bwlio? OQ60809
5. How is the Welsh Government working with schools to ensure a zero-tolerance approach to bullying? OQ60809
The Welsh Government has a zero-tolerance approach to any form of bullying in the Welsh education system and we expect the same from schools. We provide a range of resources and support to schools so they can prevent and tackle bullying, including our statutory anti-bullying guidance.
Mae gan Lywodraeth Cymru ddull dim goddefgarwch at unrhyw fath o fwlio yn system addysg Cymru ac rydym yn disgwyl yr un peth gan ysgolion. Rydym yn darparu ystod o adnoddau a chymorth i ysgolion fel y gallant atal a mynd i'r afael â bwlio, gan gynnwys ein canllawiau gwrth-fwlio statudol.
I'm very grateful to the Minister for his answer this afternoon. I'm sure the Minister will agree with me that there is no place for bullying in our society, and certainly not in our schools and education system. Minister, I recently met with a parent whose son is being bullied in a school in my constituency. Do you agree with me and my constituent that school leadership should use all the resources and powers available to them to stop bullying both in and outside of schools, and, if so, will you use your office in the Welsh Government to encourage school leaders to do just that? Diolch.
Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am ei ateb y prynhawn yma. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi nad oes lle i fwlio yn ein cymdeithas, ac yn sicr nid yn ein hysgolion a'n system addysg. Weinidog, cyfarfûm yn ddiweddar â rhiant y mae ei fab yn cael ei fwlio mewn ysgol yn fy etholaeth. A ydych yn cytuno â mi a fy etholwr y dylai arweinyddiaeth ysgolion ddefnyddio'r holl adnoddau a phwerau sydd ar gael iddynt i atal bwlio mewn ysgolion a'r tu allan iddynt, ac os felly, a wnewch chi ddefnyddio eich swydd yn Llywodraeth Cymru i annog arweinwyr ysgolion i wneud hynny? Diolch.
Well, I'm grateful to Jack Sargeant for bringing this issue to the Chamber. It is a very, very important issue. We are in the course of updating our statutory guidance on anti-bullying for schools and, as he will know, schools are required to have regard to statutory guidance. I do agree that there is no place in either schools or in our wider society for bullying, and I think that we would all acknowledge that it is sometimes challenging for schools to be able to tackle issues that take place outside of schools. I would encourage schools not only to intervene when problems start to emerge, but to try to promote respectful relationships in that broader way within the school community. And I think making sure that we are providing that support, providing that guidance, is a significant part of the work that we can do. So, free and bilingual materials to support anti-bullying initiatives and, more broadly, to support respectful relationships are currently available to schools and education settings via Hwb. And, as I just mentioned, we are in the course of quite a significant refresh of our anti-bullying guidance, which I hope will support school leaders even further.
Wel, diolch i Jack Sargeant am ddod â'r mater hwn i'r Siambr. Mae'n fater pwysig iawn. Rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau statudol ar wrth-fwlio i ysgolion ac fel y gŵyr, mae'n ofynnol i ysgolion roi sylw i ganllawiau statudol. Rwy'n cytuno nad oes lle i fwlio mewn ysgolion nac yn ein cymdeithas ehangach, ac rwy'n credu y byddem i gyd yn cydnabod ei bod yn heriol weithiau i ysgolion allu mynd i'r afael â materion sy'n digwydd y tu allan i ysgolion. Hoffwn annog ysgolion nid yn unig i ymyrryd pan fydd problemau'n dechrau dod i'r amlwg, ond i geisio hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn y ffordd ehangach honno o fewn cymuned yr ysgol. Ac rwy'n credu bod sicrhau ein bod yn darparu cymorth, yn darparu arweiniad ar hynny yn rhan sylweddol o'r gwaith y gallwn ei wneud. Felly, mae deunyddiau am ddim a dwyieithog i gefnogi mentrau gwrth-fwlio, ac yn ehangach, i gefnogi perthnasoedd llawn parch, ar gael ar hyn o bryd i ysgolion a lleoliadau addysg drwy Hwb. Ac fel y soniais nawr, rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau gwrth-fwlio'n drylwyr, a gobeithio y byddant yn cefnogi arweinwyr ysgolion hyd yn oed ymhellach.
I thank Jack for raising this issue. Minister, over the past few days, I have been inundated with tales of the bullying of children at a school in my region. Many young people have had their lives dramatically impacted by persistent bullying at Brynteg School. Parents have told me about the severe mental trauma their children are subjected to or the physical abuse that is occurring on an almost daily basis, and how, through it all, they don't believe that their concerns are being seriously addressed. Minister, how can we say that there is a zero-tolerance approach to bullying when young people are regularly subjected to abuse and their bullies are treated with kid gloves and the victims are forced to look for alternative schools? Is it right that parents are left with no alternative but to remove their children from a school because their child is afraid to walk the halls or use the bathrooms? Minister, what more can your Government do to stamp out bullying at schools in Wales?
Diolch i Jack am godi'r mater hwn. Weinidog, dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, rwyf wedi cael fy llethu gan hanesion am fwlio plant mewn ysgol yn fy rhanbarth. Mae llawer o bobl ifanc wedi dioddef effaith ddramatig ar eu bywydau gan fwlio parhaus yn Ysgol Brynteg. Mae rhieni wedi dweud wrthyf am y trawma meddyliol difrifol y mae eu plant yn ei ddioddef neu'r cam-drin corfforol sy'n digwydd bron bob dydd, a sut, drwy'r cyfan, nad ydynt yn credu bod eu pryderon yn cael sylw go iawn. Weinidog, sut y gallwn ni ddweud bod dull dim goddefgarwch tuag at fwlio'n bodoli pan fydd pobl ifanc yn cael eu cam-drin yn rheolaidd a'u bwlis yn cael eu trin yn sensitif a'r dioddefwyr yn cael eu gorfodi i chwilio am ysgolion eraill? A yw'n iawn nad oes gan rieni ddewis arall ond symud eu plant o ysgol am fod eu plentyn ofn cerdded drwy'r coridorau neu ddefnyddio'r ystafelloedd ymolchi? Weinidog, beth arall y gall eich Llywodraeth ei wneud i gael gwared ar fwlio mewn ysgolion yng Nghymru?
Well, I won't comment on the specific example that the Member has given because I have no personal knowledge in relation to the incidents that he, I think, is alluding to, but, just to say, in the way that I answered the question from Jack Sargeant, we as a Government take it seriously. In my experience, schools generally take it seriously. There may be particular challenges in some schools, obviously, but we need to make sure that there is an anti-bullying culture in all schools and, as I was saying earlier, that starts with schools promoting more broadly respectful relationships. So, I hope that the resources that we provide, the priority that we attach to this and the further work that we have planned to renew our statutory guidance will make a difference in supporting school leaders to make sure that schools have anti-bullying cultures and promote those respectful relationships more broadly.
Wel, nid wyf am wneud sylwadau ar yr enghraifft benodol y mae'r Aelod wedi'i rhoi am nad oes gennyf unrhyw wybodaeth bersonol mewn perthynas â'r digwyddiadau y mae'n cyfeirio atynt, dim ond dweud, yn y ffordd yr atebais y cwestiwn gan Jack Sargeant, ein bod ni fel Llywodraeth o ddifrif yn ei gylch. Yn fy mhrofiad i, yn gyffredinol mae ysgolion o ddifrif yn ei gylch. Efallai y bydd heriau penodol mewn rhai ysgolion, yn amlwg, ond mae angen inni sicrhau bod diwylliant gwrth-fwlio ym mhob ysgol ac fel roeddwn yn dweud yn gynharach, mae hynny'n dechrau gydag ysgolion yn hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn fwy eang. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr adnoddau a ddarparwn, y flaenoriaeth a roddwn i hyn a'r gwaith pellach sydd wedi'i gynllunio gennym i ddiweddaru ein canllawiau statudol yn gwneud gwahaniaeth wrth gefnogi arweinwyr ysgolion i sicrhau bod gan ysgolion ddiwylliannau gwrth-fwlio a hyrwyddo perthnasoedd llawn parch yn ehangach.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella presenoldeb disgyblion? OQ60839
6. What steps is the Welsh Government taking to improve pupil attendance? OQ60839
There is statutory guidance—. No, forgive me; I turned too many pages.
Mae canllawiau statudol—. Na, maddeuwch i mi; rwyf wedi troi gormod o dudalennau.
Question 6.
Cwestiwn 6.
Yes. Diolch yn fawr.
I am committed to ensuring there is a relentless focus on continuing to improve attendance. That's why I established the national attendance taskforce in January to drive improvements in attendance and to re-engage our learners.
Ie. Diolch yn fawr.
Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod ffocws di-ildio ar barhau i wella presenoldeb. Dyna pam y sefydlais y tasglu presenoldeb cenedlaethol ym mis Ionawr i ysgogi gwelliannau i lefelau presenoldeb ac i ailgynnau diddordeb ein dysgwyr.
Thank you very much, Minister. The year before the pandemic, roughly one in 20 secondary school pupils in Wales was classed as being persistently absent, but, as of November 2023, that had increased to one in six. Now, that's obviously not just a Welsh problem; the pandemic has released an epidemic of persistent absence across the western world, and different governments are taking different approaches. In England, the UK Government has taken a suite of measures, including opening up 18 attendance hubs, led by schools with great attendance records, to share ideas and best practice to drive up those attendance figures across the board. Meanwhile, as you said, Minister, you've launched the national attendance taskforce to tackle persistent absence. When I spoke to one local authority education officer in Wales, I heard a lot about the good work that schools are doing on an individual basis to drive up attendance in their schools and in their area, but when I asked about the advice and support given to them by the Welsh Government and this taskforce, they said they'd not had any support from either yet, and that schools were broadly left to their own devices to deal with the problem. Now, I did have a look at the national attendance taskforce terms of reference, and it says that board meetings will occur bimonthly, subject to Ministers' diary commitments. That doesn't seem to me like a Welsh Government that is taking this problem with the seriousness that it deserves. So, are you confident that schools across Wales are being supported enough, centrally, by the Welsh Government and by this attendance taskforce, to give them the best practice to tackle persistent absence in Wales?
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Y flwyddyn cyn y pandemig, roedd tua un o bob 20 disgybl ysgol uwchradd yng Nghymru yn cael ei ystyried yn absennol yn barhaus, ond ym mis Tachwedd 2023, roedd hynny wedi cynyddu i un o bob chwech. Nawr, yn amlwg nid problem yng Nghymru'n yn unig yw hi; mae'r pandemig wedi rhyddhau epidemig o absenoldeb parhaus ar draws y byd gorllewinol, ac mae gwahanol lywodraethau'n ymateb mewn ffyrdd gwahanol. Yn Lloegr, mae Llywodraeth y DU wedi rhoi cyfres o fesurau ar waith, gan gynnwys agor 18 canolfan presenoldeb, dan arweiniad ysgolion sydd â chyfraddau presenoldeb gwych, i rannu syniadau ac arferion gorau er mwyn cynyddu ffigurau presenoldeb yn gyffredinol. Yn y cyfamser, fel y dywedoch chi, Weinidog, rydych wedi lansio'r tasglu presenoldeb cenedlaethol i fynd i'r afael ag absenoldeb parhaus. Pan siaradais ag un swyddog addysg awdurdod lleol yng Nghymru, clywais lawer am y gwaith da y mae ysgolion yn ei wneud yn unigol i gynyddu presenoldeb yn eu hysgolion ac yn eu hardal, ond pan ofynnais am y cyngor a'r gefnogaeth a roddwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru a'r tasglu hwn, roeddent yn dweud nad oeddent wedi cael unrhyw gefnogaeth gan y naill na'r llall eto, a bod ysgolion ar y cyfan wedi cael eu gadael i ymdrin â'r broblem ar eu pen eu hunain. Nawr, cefais olwg ar gylch gorchwyl y tasglu presenoldeb cenedlaethol, ac mae'n dweud y bydd cyfarfodydd bwrdd yn digwydd bob deufis, yn amodol ar ymrwymiadau dyddiadur y Gweinidogion. Nid yw hynny'n ymddangos i mi fel Llywodraeth Cymru sydd o ddifrif ynglŷn â'r broblem hon. Felly, a ydych chi'n hyderus fod ysgolion ledled Cymru yn cael digon o gefnogaeth yn ganolog gan Lywodraeth Cymru a chan y tasglu presenoldeb hwn, i roi'r arferion gorau iddynt allu mynd i'r afael ag absenoldeb parhaus yng Nghymru?
Well, the Member will know that we've reviewed the definition of persistent absence in Wales, I think, from the statistics that he's citing, so it no longer is defined as missing school at 20 per cent. It's now reduced to 10 per cent, so that the support can go in deeper and sooner. So, we expect that will enable us to make a difference, not least given the funding we're making available to family liaison officers and education welfare services to support this important priority.
The hubs that he talks about in England, I think—. I can't vouch for whether they are based on the work we do here in Wales, but we have attendance fora at local authority level both for primary and secondary schools. I'm not sure which particular authority the Member is talking to, but if he wants to let me know separately, I'd be happy to point him in the direction of the work that will be happening.
The work of the taskforce is a national strategic taskforce. It isn't there to solve challenges in individual schools, as I'm sure the Member will appreciate, and it was established at the end of last year and has met twice already, so its work—it's actually met three times—is progressing well. It's helping us understand what strategies we can put in place at a national level to better support schools and local authorities, and it is bearing fruit. The work it's doing is telling us very specific things about additional data that would be helpful in the system, but also how school leaders can use that data more consistently to develop effective strategies. And one of the crucial things it's able to do at a national level is identify best practice existing in schools and help us spread that throughout the system. But it's been established for a matter of weeks, it's met three times already, and I'm confident that it will help us solve the challenges.
Wel, bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi adolygu'r diffiniad o absenoldeb parhaus yng Nghymru, o'r ystadegau y mae'n eu dyfynnu, fel nad yw bellach yn cael ei ddiffinio fel colli 20 y cant o ysgol. Mae bellach wedi ei ostwng i 10 y cant, fel y gall y gefnogaeth fynd i mewn yn ddyfnach ac yn gynt. Felly, rydym yn disgwyl y bydd hynny'n ein galluogi i wneud gwahaniaeth, yn anad dim o ystyried yr arian a ddarparwn i swyddogion cyswllt teulu a gwasanaethau lles addysg i gefnogi'r flaenoriaeth bwysig hon.
Yr hybiau y mae'n sôn amdanynt yn Lloegr—. Ni allaf dyngu eu bod yn seiliedig ar y gwaith a wnawn yma yng Nghymru, ond mae gennym fforymau presenoldeb ar lefel awdurdod lleol ar gyfer ysgolion cynradd ac uwchradd. Nid wyf yn siŵr pa awdurdod penodol y mae'r Aelod yn siarad amdano, ond os yw am roi gwybod i mi wedi hyn, byddwn yn hapus i'w gyfeirio at y gwaith a fydd yn digwydd.
Mae gwaith y tasglu'n dasglu strategol cenedlaethol. Nid yw yno i ddatrys heriau mewn ysgolion unigol, fel y bydd yr Aelod yn deall, rwy'n siŵr, ac fe'i sefydlwyd ddiwedd y llynedd ac mae wedi cyfarfod ddwy waith eisoes, felly mae ei waith—mae wedi cyfarfod dair gwaith mewn gwirionedd—yn mynd rhagddo'n dda. Mae'n ein helpu i ddeall pa strategaethau y gallwn eu rhoi ar waith ar lefel genedlaethol i gefnogi ysgolion ac awdurdodau lleol yn well, ac mae'n dwyn ffrwyth. Mae'r gwaith y mae'n ei wneud yn dweud pethau penodol iawn wrthym am ddata ychwanegol a fyddai'n ddefnyddiol yn y system, ond hefyd sut y gall arweinwyr ysgolion ddefnyddio'r data hwnnw'n fwy cyson i ddatblygu strategaethau effeithiol. Ac un o'r pethau hanfodol y mae'n gallu ei wneud ar lefel genedlaethol yw nodi'r arferion gorau sy'n bodoli mewn ysgolion a'n helpu i ledaenu'r rheini drwy'r system gyfan. Ond mae wedi cael ei sefydlu ers rhai wythnosau, mae wedi cyfarfod dair gwaith yn barod, ac rwy'n hyderus y bydd yn ein helpu i ddatrys yr heriau.
7. Beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar blant sy'n colli addysg? OQ60805
7. What is the Welsh Government's policy on children missing education? OQ60805
There is statutory guidance in place that sets out the Welsh Government's policy on children missing education. This is available on the Welsh Government website.
Mae canllawiau statudol ar waith sy'n nodi polisi Llywodraeth Cymru ar blant sy'n colli addysg. Maent i'w gweld ar wefan Llywodraeth Cymru.
Diolch. Currently, the issue of the Children Act 2004 (Children Missing Education Database) (Wales) Regulations 202X is under consultation. This states that a local authority must establish and operate a children-missing-education database, and that the database must include a child who is not a registered pupil and it appears to the local authority that the child is not, or may not be, receiving a suitable education. The vast majority of children missing education are registered school pupils, and many of those are children in the care system. These are not home-educated children. Why, therefore, are these regulations directly targeted at home-educated children rather than children who are genuinely children missing education? And why has the Welsh Government recently issued a consultation under the title 'children and young people on the margins', in which it describes children not enrolled in mainstream education as at risk of criminal exploitation, when evidence shows that home-educated children are not at such risk?
Diolch. Ar hyn o bryd, mae mater Rheoliadau Deddf Plant 2004 (Cronfa Ddata Plant sy'n Colli Addysg) (Cymru) 202X yn destun ymgynghoriad. Mae'n nodi bod yn rhaid i awdurdod lleol sefydlu a gweithredu cronfa ddata plant sy'n colli addysg, a bod yn rhaid i'r gronfa ddata gynnwys plentyn nad yw'n ddisgybl cofrestredig a'i bod yn ymddangos i'r awdurdod lleol nad yw'r plentyn, neu efallai nad yw'r plentyn, yn cael addysg addas. Mae'r mwyafrif helaeth o blant sy'n colli addysg yn ddisgyblion ysgol cofrestredig, ac mae llawer o'r rheini'n blant yn y system ofal. Nid plant sy'n derbyn addysg yn y cartref yw'r rhain. Felly, pam mae'r rheoliadau hyn wedi'u targedu'n uniongyrchol at blant sy'n derbyn addysg yn y cartref yn hytrach na phlant sydd o ddifrif yn colli addysg? A pham mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ymgynghoriad yn ddiweddar o dan y teitl 'plant a phobl ifanc sydd ar yr ymylon', lle mae'n disgrifio plant nad ydynt wedi'u cofrestru mewn addysg prif ffrwd fel rhai sydd mewn perygl yn sgil camfanteisio troseddol, pan fo tystiolaeth yn dangos nad yw plant sy'n derbyn addysg yn y cartref mewn perygl o'r fath?
Well, as the Member says, there's a consultation on these matters, which he's welcome to respond to. I'd be grateful for any thoughts that he has in relation to it, as I'm sure there will be many responses. The consultation closes on 25 April.
I don't accept the characterisation, which the Member gives to this, that this an elective-home-education database. I think the proposals are both proportionate and reasonable. They're there to help local authorities effectively carry out their functions. If a local authority has been unable to determine that a home-educated child is in receipt of a suitable education, then that child is potentially missing education and will then be included in the database. That seems to me a reasonable step to take in the context of the challenge that the database regulations are there to solve. We've committed to undertaking a targeted consultation with children and young people themselves to ensure that their views are heard, and we'll be doing that in a child-friendly fashion so that we can engage the widest audience possible. It is important that we hear all the voices, and I'd encourage people to contribute to the consultation.
Wel, fel y dywed yr Aelod, mae ymgynghoriad ar y gweill ar y materion hyn, ac mae croeso iddo ymateb iddo. Byddwn yn ddiolchgar am unrhyw syniadau sydd ganddo mewn perthynas ag ef, gan fy mod yn siŵr y bydd llawer o ymatebion. Daw'r ymgynghoriad i ben ar 25 Ebrill.
Nid wyf yn derbyn disgrifiad yr Aelod o hyn, fod hon yn gronfa ddata ar addysg y dewisir ei rhoi yn y cartref. Rwy'n credu bod y cynigion yn gymesur ac yn rhesymol. Maent yno i helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu swyddogaethau yn effeithiol. Os nad yw awdurdod lleol wedi gallu penderfynu bod plentyn sy'n derbyn addysg yn y cartref yn cael addysg addas, mae'n bosibl fod y plentyn hwnnw'n colli addysg ac yna bydd yn cael ei gynnwys yn y gronfa ddata. Mae hynny'n ymddangos i mi yn gam rhesymol i'w gymryd yng nghyd-destun yr her y mae rheoliadau'r gronfa ddata yno i'w datrys. Rydym wedi ymrwymo i gynnal ymgynghoriad wedi'i dargedu gyda phlant a phobl ifanc eu hunain i sicrhau bod eu barn yn cael ei chlywed, a byddwn yn gwneud hynny mewn modd sy'n gyfeillgar i blant fel y gallwn ymgysylltu â'r gynulleidfa ehangaf sy'n bosibl. Mae'n bwysig ein bod yn clywed yr holl leisiau, a hoffwn annog pobl i gyfrannu at yr ymgynghoriad.
Yn olaf, cwestiwn 8, Siân Gwenllian.
Finally, question 8, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr, Llywydd. Yng Nghymru, dim ond Prifysgol Caerdydd sy'n darparu doethuriaeth—
Thank you, Llywydd. In Wales, only Cardiff University provides—
Mae eisiau gofyn—
You need to ask—
O, oes. Mae eisiau gofyn y cwestiwn.
Yes. I need to ask the question.
Mae eisiau gofyn y cwestiwn yn gyntaf ac wedyn fe gewch chi gyfle arall.
You need to ask the question on the order paper first and then you'll have another opportunity.
8. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad am hyfforddiant ar gyfer seicolegwyr addysg yn Arfon? OQ60808
8. Will the Minister provide an update on training for educational psychologists in Arfon? OQ60808
Wel, mae'n gysur i fi bod yr Aelod wedi gwneud hynny, gan fy mod i wedi rhoi'r ateb anghywir i'r cwestiwn blaenorol, neu gychwyn gwneud hynny o leiaf. [Chwerthin.]
Mae seicolegwyr addysg yn chwarae rhan bwysig yn y system addysg yn y gogledd. Rŷn ni wedi ymrwymo dros £2.6 miliwn rhwng 2022 a 2025 i hyfforddi a chadw seicolegwyr addysg newydd yng Nghymru.
It's a comfort to me that the Member did that, because I gave the wrong answer to the previous question, or I started to do so at least. [Laughter.]
Educational psychologists play an important role in the education system in north Wales. We have committed over £2.6 million between 2022 and 2025 to train and retain new educational psychologists in Wales.
Yng Nghymru, dim ond Prifysgol Caerdydd sy'n darparu'r ddoethuriaeth sy'n angenrheidiol ar gyfer cymhwyso fel seicolegydd addysg, ac mae hyn yn peri rhwystrau penodol i'r gogledd-orllewin. Mae'n rhaid i ddarpar seicolegwyr addysg deithio neu adleoli i Gaerdydd, a does yna ddim sicrwydd y byddan nhw'n dod yn ôl i'r gogledd. Mae yna heriau eraill hefyd yn y maes yma. Does gen i ddim amser i fynd ar ôl hynny heddiw, ond dwi yn mynd i ofyn pedwar cwestiwn penodol. Ydych chi'n cytuno bod angen llwybr hyfforddi wedi'i leoli yn y gogledd, sicrhau cyfle cyfartal i awdurdodau lleol y gogledd, hybu ymgeiswyr sy'n medru'r Gymraeg, ac, yn olaf, edrych ar lefel bwrsari seicolegwyr dan hyfforddiant?
In Wales, only Cardiff University provides the doctorate required to qualify as an educational psychologist, and this poses particular problems for the north-west of Wales. Prospective educational psychologists have to travel or relocate to Cardiff, and there's no certainty that they will return to north Wales. There are also other challenges in this area. I don't have the time to pursue those today, but I will ask four specific questions. Do you agree that we need a training pathway that's located in north Wales, to ensure equal opportunities for local authorities in north Wales, to promote candidates who can work through the medium of Welsh, and, finally, to look at the level of the bursary for educational psychologists in training?
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Ynglŷn â'r bwrsari, wrth gwrs, rŷn ni'n talu'r costau addysgu ar gyfer pobl ar y cynllun ac yn gofyn iddyn nhw, fel ymateb i hynny, i ymrwymo yn y system yma yng Nghymru am ddwy flynedd. O ran denu pobl sydd yn siarad Cymraeg, o ran y bwrsari, mae gofyniad bod isafswm o bobl yn gallu hyfforddi drwy gyfrwng y Gymraeg yn hynny o beth, ac yn y flwyddyn ddiwethaf mae'r ffigurau gyda fi, roedd mwy na'r targed wedi'i gyrraedd. Felly, mae hynny, o leiaf, rwy'n credu, yn galonogol, ond rwy yn derbyn bod her mewn denu pobl i mewn i'r proffesiwn yn y gogledd-orllewin yn benodol, mae'n ymddangos, ac mae denu ymgeiswyr i astudio yng Nghaerdydd wedi profi i fod yn heriol. Felly, mae Prifysgol Caerdydd yn gweithio'n agos gyda chynghorau ar draws Cymru i edrych ar beth allan nhw ei wneud er mwyn sicrhau lleoliadau hyfforddi i fyfyrwyr yn yr ardaloedd hynny, ac efallai fod mwy i wneud i adeiladu ar y cysylltiadau hynny i ddenu myfyrwyr i mewn i'r system yn y lle cyntaf. Felly, rwy'n credu, yn y maes hwn, fod gennym ni gynllun da; mae gennym ni lefel o ymrwymiad a lefel o gefnogaeth sydd yn sylweddol, ac mae'n ymddangos bod cynnydd yn digwydd o ran y rhifau sydd yn dod drwy'r system, yn benodol i weithio drwy gyfrwng y Gymraeg, ond rwy'n derbyn bod angen gwaith penodol i sicrhau bod cynnydd a bod budd hynny'n cael ei deimlo yn y gogledd-orllewin hefyd.
I thank the Member for those questions. In terms of the bursary, we do pay the education costs for the people on that scheme and we ask them, as a response to that, to commit to the system here in Wales for two years. In terms of attracting people who are Welsh speakers, in terms of the bursary, there is a requirement that a minimum number of people can train through the medium of Welsh in that sense, and in the last year that I have the figures for, a greater number than the target was reached. So, that, at least, is encouraging, I think, but I do accept that there is a challenge in attracting people into the profession in the north-west in particular, it appears, and attracting candidates to study in Cardiff has proven to be challenging. So, Cardiff University is working closely with councils across Wales to look at what they could do in order to secure training places for students in those areas, and maybe there's more to do to build on those links to attract students into the system in the first place. So, I think that, in this area, we do have a good plan; we have a level of commitment and a level of support that is significant, and it does appear that progress has been made in terms of the numbers coming through the system, specifically to work through the medium of Welsh, but I do accept that we do need specific work to ensure that progress is made and that the benefit of that will be felt in north-west Wales.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd eitem 3. Y ddadl ar yr ail gyllideb atodol 2023-24 yw hon, a dwi'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cyflwyniad yma, sef Rebecca Evans.
The next item is item 3, a debate on the second supplementary budget 2023-24, and I call on the Minister for finance to move the motion. Rebecca Evans.
Cynnig NDM8493 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Ail Gyllideb Atodol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2023-24 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ddydd Mawrth, 20 Chwefror 2024.
Motion NDM8493 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.30, approves the Second Supplementary Budget for the financial year 2023-24 laid in the Table Office on Tuesday, 20 February 2024.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. This supplementary budget presents the Welsh Government's final spending plans for the current financial year. It increases our fiscal revenue and capital spending plans by £429 million—a 1.9 per cent increase on the position set out in the first supplementary budget, published in June 2023.
This budget reflects the changes agreed in the in-year savings exercise in October. As a result of that work, we provided additional funding of £425 million to the NHS, and £125 million to Transport for Wales to help meet increased cost pressures.
Additional changes of a further £215 million revenue and £40 million capital have been made in this supplementary budget. We have made further allocations to the health and social services main expenditure group: £59 million has been allocated on a one-off basis to reflect the forecast deficit of the MEG, and an allocation of £95 million is regularised in this budget in respect of the backdated recovery payment element of the pay offer made to 'Agenda for Change' staff on 20 April 2023. Ten million pounds of capital has been provided to support a range of equipment and digital requests across the various health boards and trusts.
Thirty four million pounds of capital to support the core Valleys line has been allocated to the climate change MEG, and £15 million for maintenance and other capital works within the Wales trunk road network. The education and the Welsh language MEG has been allocated £12.56 million capital to address RAAC mitigation works, and to support capital maintenance and associated health and safety pressures across schools and colleges in Wales.
This supplementary budget also regularises funding received through Barnett consequentials, arising from changes to UK Government department spending. Only on 13 February did I receive confirmation of additional funding of £231 million revenue and £8 million capital, arising from Barnett consequentials. Due in part to the lateness of this notification, our spending plans for 2024-25 agreed last week, in our final budget, make use of £180 million of funding carried forward from this financial year.
I thank the committee for its consideration of this budget and the publication of its report. We will provide a detailed response to its recommendations in due course. I ask Members to support the motion.
Diolch. Mae'r gyllideb atodol hon yn cyflwyno cynlluniau gwariant terfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol. Mae'n sicrhau cynnydd o £429 miliwn i'n cynlluniau gwariant refeniw a chyfalaf—cynnydd o 1.9 y cant ar y sefyllfa a nodwyd yn y gyllideb atodol gyntaf a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2023.
Mae'r gyllideb hon yn adlewyrchu'r newidiadau y cytunwyd arnynt yn yr ymarfer arbedion yn ystod y flwyddyn ym mis Hydref. O ganlyniad i'r gwaith hwnnw, darparwyd cyllid ychwanegol o £425 miliwn i'r GIG, a £125 miliwn i Trafnidiaeth Cymru i helpu i leddfu pwysau costau cynyddol.
Mae newidiadau ychwanegol o £215 miliwn pellach o refeniw a £40 miliwn o gyfalaf wedi'u gwneud yn y gyllideb atodol hon. Rydym wedi gwneud dyraniadau pellach i'r prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol: dyrannwyd £59 miliwn ar sail untro i adlewyrchu diffyg a ragwelir yn y prif grŵp gwariant, ac mae dyraniad o £95 miliwn wedi'i reoleiddio yn y gyllideb hon mewn perthynas ag elfen taliad adfer ôl-ddyddiedig y cynnig cyflog a wnaed i staff 'Agenda ar gyfer Newid' ar 20 Ebrill 2023. Mae £10 miliwn o gyfalaf wedi'i ddarparu i gefnogi ystod o geisiadau offer a digidol ar draws y gwahanol fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau.
Mae £34 miliwn o gyfalaf i gefnogi llinell graidd y Cymoedd wedi'i ddyrannu i'r prif grŵp gwariant newid hinsawdd, a £15 miliwn ar gyfer cynnal a chadw a gwaith cyfalaf arall o fewn rhwydwaith cefnffyrdd Cymru. Mae'r prif grŵp gwariant addysg a'r Gymraeg wedi cael £12.56 miliwn o gyfalaf i fynd i'r afael â gwaith lliniaru concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth (RAAC), ac i gefnogi cyfalaf cynnal a chadw a phwysau iechyd a diogelwch cysylltiedig ar draws ysgolion a cholegau yng Nghymru.
Mae'r gyllideb atodol hon hefyd yn rheoleiddio'r cyllid a ddaeth i law drwy symiau canlyniadol Barnett, sy'n deillio o newidiadau i wariant adrannau'r DU. Ar 13 Chwefror y cefais gadarnhad o gyllid ychwanegol o £231 miliwn o refeniw a £8 miliwn o gyfalaf, yn deillio o gyllid canlyniadol Barnett. Yn rhannol oherwydd bod yr hysbysiad yn ei gylch mor ddiweddar, mae ein cynlluniau gwariant ar gyfer 2024-25 a gytunwyd yr wythnos diwethaf, yn ein cyllideb derfynol, yn defnyddio £180 miliwn o gyllid a gariwyd ymlaen o'r flwyddyn ariannol hon.
Diolch i'r pwyllgor am ystyried y gyllideb hon a chyhoeddi ei adroddiad. Byddwn yn darparu ymateb manwl i'w argymhellion maes o law. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.
I call on the Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf i siarad heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid. Bu’r pwyllgor yn craffu ar yr ail gyllideb atodol ar 29 Chwefror, a hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei phresenoldeb.
Yn gyntaf, mae'r pwyllgor yn falch o weld mwy o arian yn cael ei roi i Lywodraeth Cymru o ganlyniad i amcangyfrifon atodol y Deyrnas Unedig. Croesewir trosglwyddiadau ychwanegol bob amser, fodd bynnag, rydym yn cydnabod mai dim ond ar y funud olaf y gwyddai’r Gweinidog beth oedd eu gwir werth, ac rydym yn nodi bod hyn wedi achosi anawsterau. Yn ein barn ni, mae hyn yn arwain at ansicrwydd diangen ac yn ei wneud yn heriol i’r Gweinidog gynllunio ar gyfer yr hirdymor.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee scrutinised the second supplementary budget on 29 February, and I'd like to thank the Minister for her attendance.
First, the committee is pleased to see increased funding being given to the Welsh Government as a result of the UK supplementary estimates. We welcome additional transfers always, however, we recognise that it was only at the last minute that the Minister knew their true value, and we note that this has caused difficulties. In our view, this leads to needless uncertainty and makes it challenging for the Minister to plan for the long term.
The committee are also disappointed that the Minister’s request, in the autumn, to switch funding from revenue to capital budgets was declined by the Treasury. We therefore ask the Minister to provide further information to explain the rationale for the decision and the impact it will have on the Government’s funding position. That said, we are pleased that the Treasury has allowed flexibility for the Government to use this funding in the next financial year and to waive draw-down limits on the Wales reserve, in recognition of how late in the day the announcements were made. However, as we discussed in the Senedd only a few weeks ago, it is not appropriate for these arrangements to be made at the whim of the Treasury and on a case-by-case basis, and we call again for such powers to be formalised.
Dirprwy Lywydd, the committee notes that this supplementary budget puts into effect what was announced by the Minister’s financial update, issued in October. Although we recognise the value of this exercise, we remain of the view that the Minister should have brought forward an additional supplementary budget to aid transparency, and this should be the case in future should the Minister make significant in-year changes. While we appreciate the Minister appearing before the committee to discuss these issues in November, we want to make it clear that we expect this to happen as a matter of course when significant changes are announced.
Turning now to specific portfolio allocations made in this supplementary budget. Of course we welcome the additional funding given to the health service, but have concerns about the sustainability of this approach, given that it comes so soon after allocations made in October. We have similar fears regarding the allocations given to Transport for Wales. The number of health boards that have not met their target control totals this year is of particular interest, especially as information on their performance in relation to these targets will not be available until the summer. As a result, we call on the Minister to provide details of progress in this area, so we can understand the financial position of health boards as soon as possible.
We also welcome the assurances given by the Minister that reductions in the resource allocations for mental health policies and legislation will not result in cuts to front-line services. Nonetheless, we found it difficult to understand what these changes relate to, and have asked the Minister to explain their practical impact.
Dirprwy Lywydd, I would like to mention two other areas to finish. In relation to the additional allocations made to Transport for Wales, we have recommended that the Minister undertakes an impact assessment to ensure that the Welsh Government’s approach provides value for money. In addition, despite assurances by the Minister that the reduction in the central services and administration MEG will not impact on Welsh Government staff levels, we ask the Minister to provide an update on whether these changes will impact capacity within the Welsh civil service.
Mae'r pwyllgor hefyd yn siomedig fod cais y Gweinidog, yn yr hydref, i newid cyllid o gyllidebau refeniw i gyllidebau cyfalaf wedi ei wrthod gan y Trysorlys. Felly, gofynnwn i'r Gweinidog ddarparu rhagor o wybodaeth i egluro'r rhesymeg dros y penderfyniad a'r effaith y bydd yn ei chael ar sefyllfa ariannu'r Llywodraeth. Wedi dweud hynny, rydym yn falch fod y Trysorlys wedi caniatáu hyblygrwydd i'r Llywodraeth ddefnyddio'r cyllid hwn yn y flwyddyn ariannol nesaf a hepgor y terfynau tynnu i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, i gydnabod pa mor ddiweddar y gwnaed y cyhoeddiadau. Fodd bynnag, fel y trafodwyd yn y Senedd ychydig wythnosau yn ôl, nid yw'n briodol i'r trefniadau hyn gael eu gwneud ar fympwy'r Trysorlys ac ar sail achosion unigol, ac rydym yn galw eto am ffurfioli pwerau o'r fath.
Ddirprwy Lywydd, mae'r pwyllgor yn nodi bod y gyllideb atodol hon yn gweithredu'r hyn a gyhoeddwyd gan ddiweddariad ariannol y Gweinidog, a gyhoeddwyd ym mis Hydref. Er ein bod yn cydnabod gwerth yr ymarfer hwn, rydym yn parhau o'r farn y dylai'r Gweinidog fod wedi cyflwyno cyllideb atodol ychwanegol i sicrhau tryloywder, a dylai hyn ddigwydd yn y dyfodol pe bai'r Gweinidog yn gwneud newidiadau sylweddol yn ystod y flwyddyn. Er ein bod yn gwerthfawrogi'r ffaith bod y Gweinidog wedi ymddangos ger bron y pwyllgor i drafod y materion hyn ym mis Tachwedd, rydym am ei gwneud yn glir ein bod yn disgwyl i hyn ddigwydd fel mater o drefn pan fydd newidiadau sylweddol yn cael eu cyhoeddi.
Rwy'n troi nawr at ddyraniadau portffolio penodol a wnaed yn y gyllideb atodol hon. Wrth gwrs, rydym yn croesawu'r cyllid ychwanegol a roddir i'r gwasanaeth iechyd, ond mae gennym bryderon ynglŷn â chynaliadwyedd y dull hwn o weithredu, o gofio ei fod yn digwydd mor fuan ar ôl dyraniadau a wnaed ym mis Hydref. Mae gennym ofnau tebyg ynghylch y dyraniadau a roddwyd i Trafnidiaeth Cymru. Mae nifer y byrddau iechyd sydd heb gyrraedd eu cyfansymiau rheoli targed eleni o ddiddordeb arbennig, yn enwedig am na fydd gwybodaeth am eu perfformiad mewn perthynas â'r targedau hyn ar gael tan yr haf. O ganlyniad, galwn ar y Gweinidog i ddarparu manylion am gynnydd ar hyn, fel y gallwn ddeall sefyllfa ariannol byrddau iechyd cyn gynted â phosibl.
Rydym hefyd yn croesawu'r sicrwydd a roddwyd gan y Gweinidog na fydd gostyngiadau yn y dyraniadau adnoddau ar gyfer polisïau a deddfwriaeth iechyd meddwl yn arwain at doriadau i wasanaethau rheng flaen. Serch hynny, roedd hi'n anodd deall beth mae'r newidiadau hyn yn ymwneud ag ef, ac rydym wedi gofyn i'r Gweinidog egluro eu heffaith ymarferol.
Ddirprwy Lywydd, hoffwn sôn am ddau faes arall i orffen. O ran y dyraniadau ychwanegol a wnaed i Trafnidiaeth Cymru, rydym wedi argymell bod y Gweinidog yn cynnal asesiad effaith i sicrhau bod dull Llywodraeth Cymru o weithredu yn darparu gwerth am arian. Yn ogystal, er gwaethaf sicrwydd gan y Gweinidog na fydd y gostyngiad yn y prif grŵp gwariant gwasanaethau canolog a gweinyddiaeth yn effeithio ar lefelau staff Llywodraeth Cymru, gofynnwn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn ag a fydd y newidiadau hyn yn effeithio ar gapasiti o fewn gwasanaeth sifil Cymru.
Yn olaf, rydym yn croesawu bod gan y Gweinidog brosesau cadarn ar waith i fonitro gwariant yn ystod y flwyddyn. Wedi dweud hynny, rydym am iddi fynd ymhellach, ac rydym wedi argymell bod gwybodaeth alldro yn cael ei chyhoeddi'n rheolaidd o fewn y flwyddyn, i alluogi'r pwyllgor i edrych ar wariant y Llywodraeth mewn amser real.
Fel arfer, rydym yn croesawu ymgysylltiad parhaus y Gweinidog â ni ar y materion hyn, a gofynnwn iddi fwrw ymlaen â’r meysydd a nodwyd yn ein hadroddiad. Diolch yn fawr.
Finally, we welcome the fact that the Minister has robust processes in place to monitor in-year spending. That said, we want her to go further, and we have recommended that forecast outturn information is published at regular intervals within the year, to enable the committee to look at governmental spending in real time.
As ever, we welcome the Minister’s continued engagement with us on these issues, and we ask her to press ahead with the areas that we have identified in our report. Thank you very much.
I know we've had many debates on Welsh Government funding recently. Each one of these, while seemingly quite technical, is important and they all have a story to tell. Let's not forget the context of this supplementary budget. Much of this, we know, regularises the budget changes that happened following the surprise budget announcements we saw following the First Minister's warning of projected deficits during the summer recess. Those knee-jerk decisions were made in October due to poor forward planning by this Labour Government, who had clearly failed to acknowledge the inflationary indicators that were known about in advance of setting this year's final budget. This poor management created huge unrest and concern to many areas as their funding was withdrawn.
The supplementary budget provides additional money for the delivery of NHS core services, which is welcome, but it can't disguise the results of years of underfunding of our health service as a direct result of Welsh Government's policy agenda. As I've said time and time again, if the Welsh Government had been using all the full force of the funding made available for Welsh health services, then our Welsh NHS would have been more resilient, and our health boards would have been better prepared to manage today's challenges.
This set of funding decisions also saw cuts to the apprenticeships of £17.5 million, cuts that were carried forward in the 2024-25 draft budget. Now, whilst the 2024-25 final budget reinstates £5 million, this decision to cut that budget will, of course, lead to a reduction in the number of apprenticeships that will be delivered this Senedd term. This is a crying shame as these courses allowed the next generation of tradesmen, farmers, engineers and many other professions to access training and development opportunities that could help grow the Welsh economy. The cutting of these apprenticeships will do nothing but ensure Wales continues to fall behind the rest of the United Kingdom when it comes to average earnings and economic activity.
The Welsh economy is something this Government just doesn't focus enough on. Our small businesses, which make up the vast majority of business and employment opportunities for people across Wales, are the economy's lifeblood and should be Government priority. The Welsh Government needs to create an economic environment in which businesses can thrive, not one where businesses struggle to survive. This supplementary budget saw non-domestic rate relief cut by £31 million, which is drastic considering businesses in Wales pay the highest rate of business rates in Great Britain. To make matters worse, funding was provided by the UK Government to enable a cut in business rates for the hospitality, retail and leisure sectors, but this support was not passed on here in Wales. This decision punishes businesses here, with businesses in the sector paying almost double the amount in rates as they would if they were on the other side of the border.
Dirprwy Lywydd, if we are to see a Wales that thrives, we need to see better long-term strategic planning for our many public services and, of course, our economy, ensuring that both families and businesses are not held back from wanting to live here. Thank you.
Rwy'n gwybod ein bod wedi cael llawer o ddadleuon ar gyllid Llywodraeth Cymru yn ddiweddar. Mae pob un o'r rhain, er yn ymddangos yn eithaf technegol, yn bwysig ac mae gan bob un ohonynt stori i'w hadrodd. Gadewch inni beidio ag anghofio cyd-destun y gyllideb atodol hon. Gwyddom fod llawer o hyn yn rheoleiddio'r newidiadau i'r gyllideb a ddigwyddodd yn dilyn y cyhoeddiadau cyllidebol annisgwyl a welsom yn sgil rhybudd y Prif Weinidog am ddiffygion a ragwelir yn ystod toriad yr haf. Gwnaed y penderfyniadau disymwth hynny ym mis Hydref oherwydd blaengynllunio gwael gan y Llywodraeth Lafur hon, a oedd yn amlwg wedi methu cydnabod y dangosyddion chwyddiant a oedd yn hysbys cyn gosod y gyllideb derfynol ar gyfer eleni. Creodd y rheolaeth wael hon aflonyddwch a phryder enfawr mewn llawer o feysydd wrth i'w cyllid gael ei dynnu'n ôl.
Mae'r gyllideb atodol yn darparu arian ychwanegol ar gyfer darparu gwasanaethau craidd y GIG, sydd i'w groesawu, ond ni all guddio canlyniadau blynyddoedd o danariannu ein gwasanaeth iechyd o ganlyniad uniongyrchol i agenda bolisi Llywodraeth Cymru. Fel y dywedais ar sawl achlysur, pe bai Llywodraeth Cymru wedi bod yn defnyddio holl rym y cyllid a ddarparwyd ar gyfer gwasanaethau iechyd Cymru, byddai ein GIG yng Nghymru wedi bod yn fwy gwydn, a byddai ein byrddau iechyd wedi bod yn fwy parod i reoli'r heriau sy'n eu hwynebu heddiw.
Roedd y set hon o benderfyniadau ariannu hefyd yn golygu toriadau o £17.5 miliwn i brentisiaethau, toriadau a gafodd eu cario ymlaen yng nghyllideb ddrafft 2024-25. Nawr, er bod cyllideb derfynol 2024-25 yn adfer £5 miliwn, bydd y penderfyniad i dorri'r gyllideb honno yn arwain at ostyngiad yn nifer y prentisiaethau a fydd yn cael eu darparu yn nhymor y Senedd hon. Mae hyn yn drueni gan fod y cyrsiau hyn wedi caniatáu i'r genhedlaeth nesaf o grefftwyr, ffermwyr, peirianwyr a llawer o broffesiynau eraill gael mynediad at gyfleoedd hyfforddi a datblygu a allai helpu i dyfu economi Cymru. Ni fydd torri'r prentisiaethau hyn yn gwneud dim heblaw sicrhau bod Cymru'n parhau i lusgo ar ôl gweddill y Deyrnas Unedig o ran enillion cyfartalog a gweithgarwch economaidd.
Mae economi Cymru yn rhywbeth nad yw'r Llywodraeth hon yn canolbwyntio digon arno. Ein busnesau bach, sy'n ffurfio'r mwyafrif helaeth o gyfleoedd busnes a chyflogaeth i bobl ledled Cymru, yw anadl einioes yr economi a dylent fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth. Mae angen i Lywodraeth Cymru greu amgylchedd economaidd lle gall busnesau ffynnu, nid un lle mae busnesau'n cael trafferth goroesi. Gwelodd y gyllideb atodol hon ostyngiad o £31 miliwn i ardrethi annomestig, sy'n llym o ystyried mai busnesau yng Nghymru sy'n talu'r gyfradd uchaf o ardrethi busnes ym Mhrydain. I wneud pethau'n waeth, darparwyd cyllid gan Lywodraeth y DU i alluogi toriad mewn ardrethi busnes ar gyfer y sectorau lletygarwch, manwerthu a hamdden, ond ni throsglwyddwyd y cymorth hwn ymlaen yng Nghymru. Mae'r penderfyniad hwn yn cosbi busnesau yma, gyda busnesau yn y sector yn talu bron ddwbl y swm o ardrethi y byddent yn ei dalu pe baent yr ochr draw i'r ffin.
Ddirprwy Lywydd, os ydym am weld Cymru sy'n ffynnu, mae angen inni weld gwell cynllunio strategol hirdymor ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus niferus ac ar gyfer ein heconomi wrth gwrs, gan sicrhau nad yw teuluoedd a busnesau yn cael eu dal yn ôl rhag bod eisiau byw yma. Diolch.
Fel rydym ni wedi'i glywed yn barod gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, mae'r gyllideb atodol yma yn ymwneud yn bennaf â'r broses ailflaenoriaethu gafodd ei chynnal nôl ym mis Hydref. Mae wedi cymryd bron i saith mis—dros hanner y flwyddyn ariannol gyfredol—i ni gael darlun llawn o gynlluniau gwariant Llywodraeth Cymru. Unwaith eto, rydym ni mewn sefyllfa lle mae materion cyllidebol Cymru yn cael eu cyflwyno i ni fel fait accompli heb fawr o amser, mewn difrif, i allu craffu arnyn nhw. A dwi'n ategu galwadau Cadeirydd y pwyllgor am adolygiad i weld a ydy'r protocol sydd gennym ni ar hyn o bryd yn rhoi i ni'r lefel o atebolrwydd y dylem ni allu ei ddisgwyl gan Lywodraeth genedlaethol.
Ond i droi at gynnwys penodol y gyllideb atodol yma, mae o yn destun gofid bod y cynlluniau yn bennaf yn ymwneud â rhoi plastr dros dyllau cyllidebol mawr sydd wedi cael eu caniatáu i gronni dros flynyddoedd lawer. Fel y soniom ni nôl ym mis Hydref, mae'n rhaid i ni roi'r £425 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer y gwasanaeth iechyd yng nghyd-destun y ffaith bod yna ddiffyg cronnus o £648 miliwn ar draws y saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn y flwyddyn gyfredol. Er fy mod i’n nodi bod Llywodraeth Cymru wedi gosod targedau ar gyfer lleihau’r diffyg hwnnw, maen nhw wedi gorfod darparu £59 miliwn arall i gyfri am y ffaith y bydd tri bwrdd iechyd yn methu â chyrraedd y targedau hynny.
Mae hi’n anodd dod i unrhyw gasgliad ond ein bod ni, o ran y gwasanaeth iechyd, ar drywydd cwbl anghynaliadwy dan y Llywodraeth yma. Drwy’r amser rydyn ni’n gweld rhestrau aros yn hirfaith, rydyn ni’n gweld targed ar ôl targed yn cael ei fethu, ac er gwaethaf ymroddiad staff anhygoel ar draws y gwasanaeth iechyd, rydyn ni’n gweld lefelau o ofal iechyd sydd yn dal yn disgyn yn fyr iawn o’r safon y dylem ni allu ei disgwyl. Heb newid y cwrs ar frys, rydyn ni’n mynd i fod yn sownd mewn rhyw gylch dieflig lle mae cyfran gynyddol o gyllideb Cymru yn cael ei thaflu at iechyd heb weld y gwelliant sylfaenol y dylem ni yn sgil hynny yn safon y gwasanaeth.
Yn anffodus, thema debyg rydyn ni’n ei gweld yn achos trafnidiaeth—£125 miliwn yn cael ei ddyrannu i Trafnidiaeth Cymru yn cael ei ddefnyddio i lenwi bylchau mewn refeniw yn hytrach nag i hybu perfformiad gweithredwr rheilffyrdd sydd wedi cyrraedd y gwaelod yn ddiweddar ar gyfer boddhad cwsmeriaid mewn arolwg o ddefnyddwyr rheilffyrdd Transport Focus. Rydyn ni, wrth gwrs, yn cydnabod bod y pandemig wedi cael effaith sylweddol iawn ac anochel ar nifer y teithwyr, ond dim ond hyn a hyn o gydymdeimlad a all rhywun ei gael o wybod bod sawl gweithredwr rheilffyrdd ar draws y Deyrnas Unedig eisoes wedi llwyddo i gyrraedd a rhagori ar eu lefelau teithwyr cyn y pandemig. Mae defnyddwyr rheilffyrdd Cymru, wrth gwrs, yn gorfod derbyn cynnydd arall ym mhrisiau tocynnau o fis Ebrill ymlaen.
Mi wnaf i’r pwynt yma, hefyd, ac mae hwn yn un pwysig: mae angen i Lywodraeth Cymru fod yn eglur, dwi’n meddwl, ynglŷn â pham y dewiswyd cais uchelgeisiol KeolisAmey nôl yn 2018 o ystyried y gwahaniaeth mawr sydd yna rhwng gwerthiant tocynnau disgwyliedig a gwerthiannau tocynnau gwirioneddol. Mae COVID, wrth gwrs, fel dwi’n dweud, yn rhan o’r ateb hwnnw, ond rydyn ni wedi galw dro ar ôl tro i amcanion KeolisAmey gael eu gwneud yn gyhoeddus er mwyn cael tryloywder. Mae hynny’n allweddol, ac mae yn destun pryder braidd nad ydy yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru â’r wybodaeth honno i law, yn enwedig o ystyried y goblygiadau mae hyn wedi’u cael ar gyflwr cyllidebau Cymru ac ar ein gallu ni i wario arian cyhoeddus yn dda yn y flwyddyn yma a’r flwyddyn nesaf.
Yn y cyfamser, wrth gwrs, mae gwasanaethau bysiau, sy’n cyfri am 80 y cant o drafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru, yn cael eu hamddifadu o gyllid, yn codi’r posibilrwydd y bydd cymunedau yn dod yn fwy ynysig nag erioed o’r blaen. Mae yna agendor, dwi’n meddwl, hefyd, rhwng buddsoddiad mewn Cymru drefol a Chymru wledig yn hyn o beth, rhywbeth mae angen i’r Llywodraeth fod yn ymwybodol ohono fo drwyddi draw.
Ond—ac mi wnaf i ei gadael hi yn fan hyn—mae’n rhaid hefyd, wrth gwrs, gydnabod y diffyg adnoddau sydd gan Lywodraeth Cymru oherwydd penderfyniadau gwariant Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Dyna pam ei bod hi mor bwysig bod yr angen i ddiwygio trefniadau ariannol presennol Cymru, sydd â chefnogaeth drawsbleidiol yn fan hyn yn y Senedd, yn cael ei gyfleu yn y termau cryfaf posibl i’r prif bleidiau yn San Steffan. Dwi’n gwybod nad yw'r Prif Weinidog ddim yn hoffi fy ngweld i'n dychwelyd wythnos ar ôl wythnos at y cwestiwn o gyllid teg i Gymru, ond dydy Plaid Cymru ddim ar fin stopio mynnu y tegwch mae Cymru yn ei haeddu.
As we've already heard from the Chair of the Finance Committee, this supplementary budget relates mainly to the process of reprioritisation that was held back in October. It's taken almost seven months—over half of this current financial year—to get a full picture of the Welsh Government's spending plans. Once again, we're in a situation where fiscal issues in Wales are presented to us as a fait accompli, without much time, if truth be told, to scrutinise them. And I echo the calls made by the committee Chair for a review to see whether the protocol we currently have does give us that level of accountability that we should expect from a national Government.
But to turn to the specific content of the supplementary budget, it is a cause of concern that the plans are mainly putting sticking plasters over large budgetary holes that have been allowed to develop over many years. As we mentioned back in October, we do have to provide that £425 million of additional funding for the health service in the context of the fact that there’s a cumulative deficit of £648 million across the seven health boards in Wales in the current year. Although I do note that the Welsh Government has set targets to reduce that deficit, they have had to provide another £59 million to account for the fact that three health boards are to fail to meet those targets.
It’s difficult to come to any conclusion other than that we, in terms of our health service, are on a totally unsustainable path under this Government. We’re constantly seeing lengthy waiting lists, we are seeing target after target being missed, and despite the commitment of the incredible staff we have across our health service, we’re seeing levels of healthcare that still fall short of what we should be able to expect. Without an urgent change of course we are going to be stuck in a vicious circle where an increasing amount of the Welsh budget is thrown at health without seeing that fundamental improvement that we should expect as a result of that in terms of service standards.
Unfortunately, we’re seeing a similar theme in the case of transport—£125 million allocated to Transport for Wales being used to fill gaps in revenue rather than to improve the performance of a rail operator that’s reached the bottom of the league recently in terms of customer satisfaction in the Transport Focus survey of passengers. We of course recognise that the pandemic had a very significant impact and an inevitable impact on the number of passengers, but one can only have so much sympathy knowing that many rail operators across the UK have already managed to reach and get beyond passenger levels before the pandemic. And passengers in Wales have to accept another increase in ticket prices from April onwards.
I will make this point, too, and this is an important point: the Welsh Government needs to be clear, I think, on why the ambitious proposal of KeolisAmey was selected back in 2018, given the major difference there is between expected ticket sales and actual ticket sales. COVID, of course, as I’ve said, is part of the answer to that dilemma, but we’ve called time and time again for the KeolisAmey forecast to be made public for transparency’s sake. That is crucial, and it’s a cause of concern that it doesn’t appear that the Welsh Government has that information to hand, particularly given the implications that this has had in terms of the state of the Welsh budget and our ability to spend public funds effectively this year and next year.
In the meantime, of course, bus services, which account for 80 per cent of public transport in Wales, are being deprived of funding, raising the possibility that communities will become more isolated than ever before. I think there is a gulf between investment in urban and rural Wales in this regard, something that the Government needs to be aware of.
But—and I will make this my final point—we must also recognise the lack of resources available to the Welsh Government because of expenditure decisions made by the UK Government, and that’s why it is so important that the need to reform the current funding arrangements for Wales, which has cross-party support in this Senedd, is expressed in the strongest possible terms to the main parties in Westminster. I know that the First Minister doesn’t want to see me return to the issue of fair funding for Wales week after week, but Plaid Cymru will not stop insisting on the fairness that Wales deserves.
This is a strange debate. This supplementary budget regularises allocations to and from reserves, transfers within and between portfolios, and includes adjustments to the Wales budget to reflect the impact of UK Government fiscal events. In the second supplementary budget, the money, or almost all the money, has been spent. It has all been allocated. It has almost all been physically spent. I'm not sure what would happen if a supplementary budget is rejected. Are you going to take money off people, off the health service, because you shouldn't have spent it?
I have a number of points. The movement of revenue to capital or capital to revenue should be the decision of the Welsh Government, not the decision of the Treasury. The money has been allocated to Wales. How we spend it should be the decision of the Welsh Government supported by the Senedd, not being decided by the Treasury, which doesn't seem to grasp the fact that this is not another Government department; it's a devolved institution, and it's a Government in its own right.
I'll ask the Minister some questions. Can the finance Minister assure us that no money will be paid back to the Treasury? If that assurance cannot be made, can I suggest that the money is spent? I will suggest giving it to local government, which always has a need for additional money. Why can't updates on expenditure be given more regularly, even if only in written form to the Finance Committee?
And finally, an additional £59 million has been allocated in the supplementary budget to reflect the forecast deficit of the health and social services main expenditure group. Current forecasts from NHS bodies indicate that although there are significant improvements, with four of the seven local health boards forecasting to hit their target deficit, the other three will fall short of the target set in November, when they were given extra money in November. Why are health boards overspending? Can the health Minister provide a written statement on overspends, identifying the areas of overspending and the reasons for that overspending? Health seems to be given a free pass on overspending—it's health money; it must be good. And I think that some financial discipline and, dare I say, productivity needs to be brought into the health service.
Mae hon yn ddadl ryfedd. Mae'r gyllideb atodol hon yn rheoleiddio dyraniadau i ac o gronfeydd wrth gefn, trosglwyddiadau o fewn a rhwng portffolios, ac mae'n cynnwys addasiadau i gyllideb Cymru i adlewyrchu effaith digwyddiadau cyllidol Llywodraeth y DU. Yn yr ail gyllideb atodol, mae'r arian, neu bron yr holl arian, wedi cael ei wario. Mae'r cyfan wedi'i ddyrannu. Mae bron y cyfan wedi cael ei wario. Nid wyf yn siŵr beth fyddai'n digwydd pe bai cyllideb atodol yn cael ei gwrthod. A ydych chi'n mynd i fynd ag arian o ddwylo pobl, o ddwylo'r gwasanaeth iechyd am na ddylech fod wedi ei wario?
Mae gennyf nifer o bwyntiau. Dylai symud refeniw i gyfalaf neu gyfalaf i refeniw fod yn benderfyniad i Lywodraeth Cymru, nid penderfyniad i'r Trysorlys. Mae'r arian wedi cael ei ddyrannu i Gymru. Dylai'r ffordd rydym yn ei wario fod yn benderfyniad i Lywodraeth Cymru wedi'i chefnogi gan y Senedd, ac nid wedi'i benderfynu gan y Trysorlys, nad yw'n ymddangos fel pe bai'n deall nad dim ond adran arall o'r Llywodraeth yw'r lle hwn; mae'n sefydliad datganoledig, ac mae'n Llywodraeth yn ei hawl ei hun.
Rwyf am ofyn rhai cwestiynau i'r Gweinidog. A all y Gweinidog cyllid ein sicrhau na fydd unrhyw arian yn cael ei dalu'n ôl i'r Trysorlys? Os na ellir rhoi'r sicrwydd hwnnw, a gaf i awgrymu bod yr arian yn cael ei wario? Awgrymaf ei roi i lywodraeth leol, sydd bob amser angen arian ychwanegol. Pam na ellir rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am wariant yn fwy rheolaidd, hyd yn oed os mai dim ond ar ffurf ysgrifenedig i'r Pwyllgor Cyllid y gwneir hynny?
Ac yn olaf, dyrannwyd £59 miliwn ychwanegol yn y gyllideb atodol i adlewyrchu diffyg a ragwelir ym mhrif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae rhagolygon presennol gan gyrff GIG yn dangos, er bod gwelliannau sylweddol, gyda phedwar o'r saith bwrdd iechyd lleol yn rhagweld y byddant yn cyrraedd y targed o ran eu diffyg, bydd y tri arall yn methu cyrraedd y targed a osodwyd ym mis Tachwedd, pan gawsant arian ychwanegol. Pam fod byrddau iechyd yn gorwario? A all y Gweinidog Iechyd ddarparu datganiad ysgrifenedig ar orwariant, gan nodi'r meysydd lle mae gorwario'n digwydd a'r rhesymau dros y gorwariant? Mae'n ymddangos bod iechyd yn cael rhwydd hynt i orwario—mae'n arian iechyd; rhaid ei fod yn dda. Ac rwy'n credu bod angen dod â rhywfaint o ddisgyblaeth ariannol, a chynhyrchiant, mentraf ddweud, i mewn i'r gwasanaeth iechyd.
I hesitate to contradict Mike Hedges, who's obviously the expert on financial matters, hearing what he's saying that there isn't actually any extra money as we've already allocated it. But I want to probe with the finance Minister the allocation of additional money into the core budget of health boards, which I welcome, because I acknowledge the financial challenge they face in light of both increased costs and increased demand. We'd already recognised just what a challenging situation it was for them to endeavour to break even under the current circumstances. I want to understand where it leaves us on being able to resolve the junior doctors and consultants pay dispute, because we have rehearsed earlier just how much lack of clarity there's been from the Treasury as to what consequential we can get from the apparent resolution of pay disputes in the English NHS, which seems to be an absolutely crucial issue.
But I also wanted to just put in a plea, if there were to be any extra money, if Mike Hedges's analysis isn't quite as gloomy as it appears to be, for the social justice budget, which has suffered some of the most severe cuts, and wasn't a beneficiary of any of the supplementary budget that we debated most recently. I want to particularly get us to focus on the importance of continuing to ensure that we provide proper advice services to people who get themselves into debt, because, obviously, it's far more costly for them to move even further into debt if they don't understand the measures they can take to mitigate that, as well as the discretionary assistance fund to help the most desperate cases. We very much welcome the £30 million investment in the Warm Homes programme that we discussed yesterday, but, clearly, if there was any spare money at all, more money into that fund will pay dividends on the invest-to-save basis in the long term.
Rwy'n petruso i wrthddweud Mike Hedges, sy'n amlwg yn arbenigwr ar faterion ariannol, wrth glywed yr hyn y mae'n ei ddweud ac nad oes arian ychwanegol mewn gwirionedd gan ein bod eisoes wedi'i ddyrannu. Ond rwyf am ofyn i'r Gweinidog cyllid ynglŷn â dyraniad arian ychwanegol i gyllideb graidd y byrddau iechyd, ac rwy'n ei groesawu, oherwydd rwy'n cydnabod yr her ariannol y maent yn ei hwynebu yng ngoleuni costau cynyddol a chynnydd yn y galw. Roeddem eisoes wedi cydnabod pa mor heriol oedd hi iddynt ymdrechu i fantoli'r gyllideb yn yr amgylchiadau presennol. Rwyf am ddeall lle mae'n ein gadael ni o ran gallu datrys anghydfod cyflogau meddygon iau a meddygon ymgynghorol oherwydd fe wnaethom sôn yn gynharach faint o ddiffyg eglurder a gafwyd gan y Trysorlys ynghylch pa swm canlyniadol y gallwn ei gael o ddatrys anghydfodau cyflog yn y GIG yn Lloegr, sydd i'w weld yn fater cwbl allweddol.
Ond pe bai unrhyw arian ychwanegol i ddod, os nad yw dadansoddiad Mike Hedges lawn mor dywyll ag y mae'n ymddangos, roeddwn eisiau gwneud apêl ar ran y gyllideb cyfiawnder cymdeithasol, sydd wedi dioddef rhai o'r toriadau mwyaf difrifol, ac na chafodd ddim o'r gyllideb atodol a drafodwyd gennym yn fwyaf diweddar. Rwyf am ein hannog i ganolbwyntio'n benodol ar bwysigrwydd parhau i sicrhau ein bod yn darparu gwasanaethau cyngor priodol i bobl sy'n mynd i ddyled, oherwydd, yn amlwg, mae'n llawer mwy costus iddynt symud hyd yn oed ymhellach i ddyled os nad ydynt yn deall y camau y gallant eu cymryd i liniaru hynny, yn ogystal â'r gronfa cymorth dewisol i helpu'r achosion mwyaf enbyd. Rydym yn croesawu'n fawr y buddsoddiad o £30 miliwn yn y rhaglen Cartrefi Clyd a drafodwyd gennym ddoe, ond yn amlwg, pe bai unrhyw arian sbâr o gwbl, bydd mwy o arian i'r gronfa honno yn talu ar ei ganfed ar sail buddsoddi i arbed yn y tymor hir.
Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl.
I call on the Minister for Finance and Local Government to reply to the debate.
Thank you. I'm very grateful to colleagues for their contributions today. Obviously, the second supplementary budget is an important part of our budgeting process. It approves and authorises the revised spending plans of the Welsh Government and those bodies directly funded through the Welsh consolidated fund, and it sets the limits against which the final outturn position will be measured.
I'll respond to some of the specific points, and I'll start off with the Finance Committee's report, which we're very grateful for, and grateful for the scrutiny. I particularly welcome the committee's recognition of the constraints that are placed on us within the existing fiscal framework, and the agreement from the committee that the flexibilities that we are requiring are supported by the committee, and, indeed, by the entire Senedd, in the debate that we had recently. So, I'm very pleased to see that particular recommendation, but, of course, I'll provide a full response shortly to the report.
Mike Hedges asked about the reserve and the potential for breaching that reserve this year. Just to reassure colleagues, there's no prospect of that happening this year, and that's partly because of the extraordinary measures that we had to undertake in this financial year to manage the position. Essentially, we had leave from the Chief Secretary to the Treasury to withdraw everything from the Wales reserve, which was part of our plans, but, of course, we had a better situation come through the supplementary estimates than anticipated, so we do have room within the reserve to deal with any further underspends that emerge in this financial year, so that's a more comfortable place now. We were also able to carry some additional funding over outside of the reserve into next year, which, again, was pragmatic, I think, on the part of the UK Government.
In terms of the capital-to-revenue switch, it is the case that we've only had our Barnett share, if you like, of the capital-to-revenue switches that have been agreed by the UK Government for UK Government departments. Obviously, that is really problematic, because we do need a system whereby we can make that request, whether it's to the Treasury or whether it's to have agreement through the Senedd—we need a process that works for us here in devolved Government so that we're not just beneficiaries or otherwise of changes that take place in Westminster departments. We just need an opportunity to initiate that kind of change ourselves.
In terms of transparency, we tried to be as transparent as we could in October, when we were providing more detail of the reprioritisation exercise that we had to undertake in the Welsh Government. In terms of, though, putting that through a supplementary budget at the time, I think that would be problematic, in the sense that what we were doing then was moving money within the Welsh Government, whereas to undertake a proper supplementary budget you do need to understand what the other side of the coin is, if you like—so, the funding that's also coming in from the UK Government—which is why we have the main estimates, which inform our first supplementary budget and any spring statement, and then the second supplementary budget is informed by the supplementary estimates by the UK Government. I think that you do need to see both parts of that equation before you can really table a meaningful supplementary budget.
There were some questions about the spring statement and, particularly, that question about whether there was any additional money that did come and what that means for pay. So, £141 million of the additional funding that came through the spring statement is money that we already knew about, and it's already factored into our plans for health next year. So, there was nothing, really, particularly new in that space, although we are awaiting some funding from the UK Government in respect of the levy that, normally, we provide funding through to the advice services for. The Minister for Social Justice and I will be having some discussions on that; we normally passport that money across to the advice services, so we'll look to do that shortly.
I think that those were the key points that were raised. I'm trying to stick on this financial year, if I can, but I've done a terrible job of that so far. I know that there were several questions on health specifically, which I should respond to. As we've heard, at this point all but three of the NHS organisations are forecast to achieve the targets that were set for them in November, including, in the case of four health boards, the 10 per cent reductions in deficits that were requested by the health Minister. But just to be clear that the additional funding is not being provided to the health boards; it is a one-off contingency, which will be held by the health and social services MEG to offset the current forecast position of these boards, and we expect those boards to continue to make improvements as we go through to the end of the financial year as well.
I think what we do see in this supplementary budget, really, is a picture of the difficult choices that we've had to make, some of which, actually, we might not have had to have made if we had more clarity as we went through the financial year. But what you do also see, though, I think, is our ongoing commitment to supporting and prioritising our public services.
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i'm cyd-Aelodau am eu cyfraniadau heddiw. Yn amlwg, mae'r ail gyllideb atodol yn rhan bwysig o'n proses gyllidebu. Mae'n cymeradwyo ac yn awdurdodi cynlluniau gwariant diwygiedig Llywodraeth Cymru a'r cyrff sy'n cael eu hariannu'n uniongyrchol drwy gronfa gyfunol Cymru, ac mae'n gosod y terfynau y bydd sefyllfa'r alldro terfynol yn cael ei mesur yn eu herbyn.
Fe ymatebaf i rai o'r pwyntiau penodol, ac fe ddechreuaf gydag adroddiad y Pwyllgor Cyllid, yr ydym yn ddiolchgar iawn amdano, ac yn ddiolchgar am y craffu. Yn fwyaf arbennig, rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y pwyllgor o'r cyfyngiadau a osodir arnom o fewn y fframwaith cyllidol presennol, a'r cytundeb gan y pwyllgor fod yr hyblygrwydd sydd ei angen arnom yn cael ei gefnogi gan y pwyllgor, a chan y Senedd gyfan yn wir, yn y ddadl a gawsom yn ddiweddar. Felly, rwy'n falch iawn o weld yr argymhelliad penodol hwnnw, ond wrth gwrs, byddaf yn darparu ymateb llawn i'r adroddiad yn fuan.
Gofynnodd Mike Hedges am y gronfa wrth gefn a'r posibilrwydd o ddefnyddio'r arian hwnnw eleni. Rwyf am sicrhau fy nghyd-Aelodau nad oes unrhyw olwg y bydd hynny'n digwydd eleni, a hynny'n rhannol oherwydd y camau anarferol y bu'n rhaid i ni eu cymryd yn y flwyddyn ariannol hon i reoli'r sefyllfa. Yn y bôn, cawsom ganiatâd gan Brif Ysgrifennydd y Trysorlys i dynnu popeth yn ôl o gronfa wrth gefn Cymru, a oedd yn rhan o'n cynlluniau, ond wrth gwrs, fe gawsom sefyllfa well na'r disgwyl yn codi drwy'r amcangyfrifon atodol, felly mae gennym le o fewn y gronfa wrth gefn i ymdrin ag unrhyw danwariant pellach sy'n dod i'r amlwg yn y flwyddyn ariannol hon, felly mae hwnnw'n lle mwy cyfforddus i fod bellach. Roeddem hefyd yn gallu cario rhywfaint o arian ychwanegol y tu allan i'r gronfa wrth gefn i mewn i'r flwyddyn nesaf, a oedd, unwaith eto, yn bragmatig ar ran Llywodraeth y DU.
O ran y newid cyfalaf i refeniw, mae'n wir mai dim ond cyfran Barnett, os mynnwch, a gawsom o'r newidiadau cyfalaf i refeniw y cytunwyd arnynt gan Lywodraeth y DU ar gyfer adrannau Llywodraeth y DU. Yn amlwg, mae hynny'n wirioneddol broblemus, oherwydd mae arnom angen system lle gallwn wneud y cais, boed i'r Trysorlys neu drwy gael cytundeb drwy'r Senedd—mae angen proses sy'n gweithio i ni yma yn y Llywodraeth ddatganoledig fel ein bod yn fwy na buddiolwyr yn unig, neu fel arall, yn sgil newidiadau sy'n digwydd yn adrannau San Steffan. Rydym angen cyfle i gychwyn y math hwnnw o newid ein hunain.
O ran tryloywder, fe wnaethom geisio bod mor dryloyw ag y gallem ym mis Hydref, pan oeddem yn darparu mwy o fanylion am yr ymarfer ailflaenoriaethu yr oedd yn rhaid i ni ei wneud yn Llywodraeth Cymru. Ond o ran rhoi hynny drwy gyllideb atodol ar y pryd, rwy'n credu y byddai hynny'n broblemus, yn yr ystyr mai'r hyn yr oeddem yn ei wneud oedd symud arian o fewn Llywodraeth Cymru, ond er mwyn ffurfio cyllideb atodol briodol mae angen ichi ddeall beth yw ochr arall y geiniog, os mynnwch—felly, y cyllid sydd hefyd yn dod i mewn gan Lywodraeth y DU—a dyna pam mae gennym y prif amcangyfrifon, sy'n llywio ein cyllideb atodol gyntaf ac unrhyw ddatganiad y gwanwyn, ac yna mae'r ail gyllideb atodol yn cael ei llywio gan yr amcangyfrifon atodol gan Lywodraeth y DU. Rwy'n credu bod angen ichi weld dwy ran yr hafaliad hwnnw cyn y gallwch chi gyflwyno cyllideb atodol ystyrlon.
Cafwyd rhai cwestiynau am ddatganiad y gwanwyn ac yn enwedig y cwestiwn ynglŷn ag a oedd unrhyw arian ychwanegol a wnaeth ddod a beth mae hynny'n ei olygu i gyflogau. Felly, mae £141 miliwn o'r cyllid ychwanegol a ddaeth drwy ddatganiad y gwanwyn yn arian yr oeddem eisoes yn gwybod amdano, ac mae eisoes wedi'i gynnwys yn ein cynlluniau ar gyfer iechyd y flwyddyn nesaf. Felly, nid oedd unrhyw beth yn arbennig o newydd yn y gofod hwnnw, er ein bod yn aros am rywfaint o gyllid gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â'r ardoll yr ydym fel arfer yn darparu cyllid drwodd i'r gwasanaethau cynghori ar ei chyfer. Bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau yn cael trafodaethau am hynny; fel arfer, rydym yn pasbortio'r arian hwnnw draw i'r gwasanaethau cynghori, felly byddwn yn ceisio gwneud hynny cyn bo hir.
Rwy'n credu mai dyna'r pwyntiau allweddol a godwyd. Rwy'n ceisio cadw at y flwyddyn ariannol hon, os gallaf, ond nid wyf wedi cael llawer o lwyddiant yn gwneud hynny hyd yn hyn. Rwy'n gwybod bod sawl cwestiwn ar iechyd yn benodol y dylwn ymateb iddynt. Fel y clywsom, ar hyn o bryd rhagwelir y bydd pob un ond tri o sefydliadau'r GIG yn cyflawni'r targedau a osodwyd ar eu cyfer ym mis Tachwedd, gan gynnwys, yn achos pedwar bwrdd iechyd, y gostyngiadau o 10 y cant yn y diffygion y gofynnwyd amdanynt gan y Gweinidog iechyd. Ond i fod yn glir, nid yw'r arian ychwanegol yn cael ei ddarparu i'r byrddau iechyd; arian wrth gefn untro ydyw, a ddelir gan y prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol i wrthbwyso'r sefyllfa a ragwelir yn gyfredol yn y byrddau hyn, ac rydym yn disgwyl i'r byrddau hynny barhau i wneud gwelliannau wrth inni ddod at ddiwedd y flwyddyn ariannol hefyd.
Rwy'n credu mai'r hyn a welwn yn y gyllideb atodol hon yw darlun o'r dewisiadau anodd y bu'n rhaid i ni eu gwneud, ac efallai na fyddem wedi gorfod gwneud rhai ohonynt pe baem wedi cael mwy o eglurder wrth i ni fynd drwy'r flwyddyn ariannol. Ond yr hyn a welwch hefyd, rwy'n credu, yw ein hymrwymiad parhaus i gefnogi a blaenoriaethu ein gwasanaethau cyhoeddus.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. I will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 4 heddiw yw'r cwestiynau amserol, ac yn gyntaf cwestiwn gan Sioned Williams.
Item 4 today is the topical questions, and first we have a question from Sioned Williams.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y penderfyniad i wasanaethau tân ac achub Canolbarth a Gorllewin Cymru a Gogledd Cymru gynnal adolygiadau annibynnol i'w diwylliant a'u gwerthoedd? TQ1017
1. Will the Minister make a statement on the decision for Mid and West Wales and North Wales fire and rescue services to carry out independent reviews into their culture and values? TQ1017
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I made a written statement to update Members on this matter on 11 March.
Fe wneuthum ddatganiad ysgrifenedig i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar y mater hwn ar 11 Mawrth.
Diolch, Dirprwy Weinidog. I welcome the announcement from the Government to hold a review into the culture of all fire and rescue services in Wales, as we have been calling for, ever since the findings of the damning report into the South Wales Fire and Rescue Service was published. But this cannot distract from the fact that the Government has failed to get to grips with this matter earlier and that that has eroded staff confidence in the process.
In your statement on Monday, announcing the reviews, you mentioned it was because you had continued to receive correspondence, including allegations from current and former employees of both organisations, and that staff needed to be assured that they had safe and effective means to share their experiences. Given this reasoning, Deputy Minister, together with the testimony of those who spoke to ITV Wales news, including more than 35 whistleblowers, who were critical of the culture in north Wales—one describing sexual harassment and physical assault at the service—and the fact that Stuart Millington was head of safeguarding in North Wales Fire and Rescue Service, are you still content with his appointment by the commissioners as the South Wales Fire and Rescue Service's current interim chief fire officer? And what are your views on how it looks to both staff and the public? Fire Brigades Union members in south Wales have stated that they feel profoundly and deeply let down by this appointment, and given the allegations against Mr Millington and the fact that members of the south Wales fire brigade called an extraordinary meeting and passed a vote of no confidence in him, do you accept that these concerns have so far failed to be addressed? Do you have any concerns around the way this appointment was made by the commissioners, as regards transparency and in regard to the lack of consultation with the unions, or indeed with yourself?
And finally, Deputy Minister, these reviews must be thorough and wholly independent in their approach to tackling this unacceptable behaviour that we see all too often in our public services. So, how will you ensure the reviews are fully independent, if the fire and rescue services are appointing their own investigators? To ensure a full and sufficiently robust and deep review, will the Welsh Government provide the necessary resourcing and will you be ensuring that the reviews are based on the same terms of reference as those in south Wales for consistency? Diolch.
Diolch, Ddirprwy Weinidog. Rwy'n croesawu'r cyhoeddiad gan y Llywodraeth i gynnal adolygiad i ddiwylliant pob gwasanaeth tân ac achub yng Nghymru, fel y buom yn galw amdano, byth ers cyhoeddi canfyddiadau'r adroddiad damniol i Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru. Ond ni all hyn osgoi'r ffaith bod y Llywodraeth wedi methu mynd i'r afael â'r mater hwn yn gynharach a bod hynny wedi erydu hyder staff yn y broses.
Yn eich datganiad ddydd Llun, yn cyhoeddi'r adolygiadau, fe wnaethoch chi grybwyll eich bod yn gwneud hynny am eich bod wedi parhau i dderbyn gohebiaeth, gan gynnwys honiadau gan weithwyr presennol a chyn-weithwyr y ddau sefydliad, a bod angen i staff gael sicrwydd fod ganddynt fodd diogel ac effeithiol o rannu eu profiadau. O ystyried y rhesymeg hon, Ddirprwy Weinidog, ynghyd â thystiolaeth y rhai a siaradodd â newyddion ITV Cymru, gan gynnwys mwy na 35 chwythwr chwiban a oedd yn feirniadol o'r diwylliant yng ngogledd Cymru—gydag un yn disgrifio aflonyddu rhywiol ac ymosodiad corfforol yn y gwasanaeth—a'r ffaith mai Stuart Millington oedd pennaeth diogelu yng Ngwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, a ydych chi'n dal yn fodlon fod y comisiynwyr wedi ei benodi'n brif swyddog tân dros dro presennol Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru? A beth yw eich barn ar sut mae'n edrych i'r staff a'r cyhoedd? Mae aelodau Undeb y Brigadau Tân yn ne Cymru wedi datgan eu bod yn teimlo'n hynod o siomedig ynglŷn â'r penodiad, ac o ystyried yr honiadau yn erbyn Mr Millington a'r ffaith bod aelodau o frigâd dân de Cymru wedi galw cyfarfod eithriadol ac wedi pasio pleidlais o ddiffyg hyder ynddo, a ydych chi'n derbyn nad aethpwyd i'r afael â'r pryderon hyn hyd yma? A oes gennych unrhyw bryderon ynghylch y ffordd y gwnaed y penodiad hwn gan y comisiynwyr, o ran tryloywder ac o ran y diffyg ymgynghori â'r undebau, neu'n wir â chi eich hun?
Ac yn olaf, Ddirprwy Weinidog, rhaid i'r adolygiadau hyn fod yn drylwyr ac yn gwbl annibynnol yn eu dull o fynd i'r afael â'r ymddygiad annerbyniol a welwn yn rhy aml yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Felly, sut y gwnewch chi sicrhau bod yr adolygiadau'n gwbl annibynnol, os yw'r gwasanaethau tân ac achub yn penodi eu harchwilwyr eu hunain? Er mwyn sicrhau adolygiad sy'n ddigon cadarn a thrylwyr, a wnaiff Llywodraeth Cymru ddarparu'r adnoddau angenrheidiol ac a wnewch chi sicrhau bod yr adolygiadau'n seiliedig ar yr un cylch gorchwyl â'r rhai yn ne Cymru er mwyn sicrhau cysondeb? Diolch.
Diolch. Can I thank Sioned Williams for her question? I've been clear—. I keep Members in the Senedd updated, and that's what I've done, and as long as I'm in this position, I will continue to do that as well. As soon as the Fenella Morris KC report and its findings were published into the South Wales Fire and Rescue Service, I said that we would reflect urgently on the extent to which lessons were learnt in the other services, but whether similar issues were present in Wales's two other fire and rescue services.
In my first oral statement to this place on 9 January, I did urge other fire and rescue services, and indeed other public services, to reflect on that as an example of how badly wrong things can go, if issues of good governance and management are neglected. Since then, I've met with both the chief fire officers of Mid and West Wales Fire and Rescue Service and North Wales Fire and Rescue Service, as well as with the chairs of those two authorities, to discuss the Morris report and its recommendations, and, as I said in the written statement, to seek those assurances about the culture at these organisations and to set out those expectations about workplace culture in the services.
I think both organisations have already embarked on comprehensive programmes to review and improve their organisational cultures. As I said in the written statement too, some progress has been made, and there are examples of good practice. The fact that I and others continue to receive correspondence from current and former employees of both organisations means that it is time for them to carry out more in-depth reviews that, as you say, need to be led independently as well. And there should be—. And that's why we were clear in those discussions on getting to this point with them agreeing to carry out these independent reviews: they need to have, as part of that process, a transparent process or system for those people to be able to come forward. And I said to you and I said in this place previously that they shouldn't have to go to the press and they shouldn't have to go to politicians. And hopefully, as part of this review, we can make sure that that system is in place as well.
I continue to work with the commissioners of the South Wales Fire and Rescue Service. They will be moving to appoint a more substantive chief fire officer or chief executive officer. I would hope that, as part of that process, they will also update Members, particularly in the South Wales region, about that progress. And I understand that they will also make sure that as part of that process, within a more substantive post, there is a stakeholder engagement programme as part of that, not just with the FBU, but with other staff representative bodies and other trade unions, such as Unison, GMB and Unite, as part of that as well. From my perspective, I have always met regularly with the trade unions as well, and I will continue to do so. I have met with the FBU, including with their executive officer for Wales, and also the general secretary, Matt Wrack.
On Monday morning we were also in our regular social partnership forum for the fire and rescue services. Members will not be surprised that the substantive focus of that forum was on the findings of the Fenella Morris KC report, and the implications for the service. And in that meeting, there was a recognition of the challenges ahead and the need to work together to achieve that change. I'm under no allusions that this is going to be an easy task—this is cultural change, and, sadly, we've said before, it's one that's reflective and endemic of society. But I've been clear in my position, and the Welsh Government is, that we'll use all the levers we have, and we have done to date, to make sure we work collaboratively and together to effect the change that we all want to see. The people that work in the fire service are proud of the role they play, and we need to help them restore that pride, in a safe and inclusive working environment, and in a way that not just provides assurance for them but for the communities that they serve as well.
Diolch. A gaf i ddiolch i Sioned Williams am ei chwestiwn? Rwyf wedi dweud yn glir—. Rwy’n rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn y Senedd, a dyna rwyf wedi’i wneud, a chyhyd â fy mod yn y rôl hon, byddaf yn parhau i wneud hynny hefyd. Cyn gynted ag y cyhoeddwyd adroddiad Fenella Morris CB a’i ganfyddiadau ar Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru, dywedais y byddem yn ystyried ar frys i ba raddau y dysgwyd gwersi yn y gwasanaethau eraill, ond hefyd i weld a oedd materion tebyg yn bresennol yn nau wasanaeth tân ac achub arall Cymru.
Yn fy natganiad llafar cyntaf i’r lle hwn ar 9 Ionawr, anogais wasanaethau tân ac achub eraill, a gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn wir, i fyfyrio ar hynny fel enghraifft o ba mor wael y gall pethau fynd o chwith os caiff materion llywodraethu a rheoli da eu hesgeuluso. Ers hynny, rwyf wedi cyfarfod â phrif swyddogion tân Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru a Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, yn ogystal â chadeiryddion y ddau awdurdod, i drafod adroddiad Morris a’i argymhellion, ac fel y dywedais yn y datganiad ysgrifenedig, i geisio sicrwydd am y diwylliant yn y sefydliadau hyn ac i nodi’r disgwyliadau ynghylch diwylliant y gweithle yn y gwasanaethau.
Rwy'n credu bod y ddau sefydliad eisoes wedi cychwyn ar raglenni cynhwysfawr i adolygu a gwella eu diwylliant sefydliadol. Fel y dywedais yn y datganiad ysgrifenedig hefyd, fe wnaed rhywfaint o gynnydd, a cheir enghreifftiau o arferion da. Mae’r ffaith fy mod i ac eraill yn parhau i gael gohebiaeth gan weithwyr presennol a chyn-weithwyr o'r ddau sefydliad yn golygu ei bod yn bryd iddynt gynnal adolygiadau manylach sydd, fel y dywedwch, angen cael eu harwain yn annibynnol hefyd. A dylai fod—. A dyna pam ein bod yn glir yn y trafodaethau hynny ar gyrraedd y pwynt hwn gyda nhw o ran cytuno i gynnal yr adolygiadau annibynnol hyn: yn rhan o'r broses honno, mae angen iddynt gael proses neu system dryloyw er mwyn i'r bobl hynny allu codi eu llais. A dywedais wrthych chi ac rwyf wedi dweud yn y lle hwn o'r blaen na ddylent orfod mynd at y wasg ac na ddylent orfod mynd at wleidyddion. Ac fel rhan o'r adolygiad hwn, gobeithio y gallwn sicrhau bod y system honno yn ei lle hefyd.
Rwy’n parhau i weithio gyda chomisiynwyr Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru. Byddant yn mynd ati i benodi prif weithredwr neu brif swyddog tân mwy parhaol. Yn rhan o’r broses honno, byddwn yn gobeithio y byddant hefyd yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau, yn enwedig yn rhanbarth De Cymru, ynglŷn â'r cynnydd hwnnw. Ac rwy’n deall y byddant hefyd yn sicrhau, fel rhan o’r broses honno, mewn rôl fwy parhaol, fod rhaglen ymgysylltu â rhanddeiliaid yn rhan o hynny, nid yn unig gydag Undeb y Brigadau Tân, ond gyda chyrff cynrychioli staff eraill ac undebau llafur eraill, megis Unsain, GMB ac Unite, fel rhan o hynny hefyd. O’m rhan i, rwyf bob amser wedi cyfarfod yn rheolaidd â’r undebau llafur hefyd, a byddaf yn parhau i wneud hynny. Rwyf wedi cyfarfod ag Undeb y Brigadau Tân, gan gynnwys gyda’u swyddog gweithredol dros Gymru, yn ogystal â’r ysgrifennydd cyffredinol, Matt Wrack.
Fore Llun, roeddem hefyd yn ein fforwm partneriaeth gymdeithasol reolaidd ar gyfer y gwasanaethau tân ac achub. Ni fydd yn syndod i'r Aelodau fod prif ffocws y fforwm ar ganfyddiadau adroddiad Fenella Morris CB, a'r goblygiadau i'r gwasanaeth. Ac yn y cyfarfod hwnnw, rhoddwyd cydnabyddiaeth i'r heriau sy'n ein hwynebu a'r angen i gydweithio i gyflawni'r newid hwnnw. Nid wyf o dan unrhyw gamargraff fod hon yn mynd i fod yn dasg hawdd—mae'n newid diwylliannol, ac yn anffodus, rydym wedi dweud o'r blaen, mae'n newid sy'n adlewyrchu cymdeithas ac yn endemig ynddi. Ond rwyf wedi nodi fy safbwynt yn glir, a safbwynt Llywodraeth Cymru, y byddwn yn defnyddio'r holl ysgogiadau sydd gennym, ac rydym wedi gwneud hynny hyd yma, i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio ar y cyd a chyda'n gilydd i sicrhau'r newid y mae pob un ohonom yn dymuno'i weld. Mae’r bobl sy’n gweithio yn y gwasanaeth tân yn falch o’r rôl y maent yn ei chwarae, ac mae angen i ni eu helpu i adfer y balchder hwnnw, mewn amgylchedd gwaith diogel a chynhwysol, ac mewn ffordd sydd nid yn unig yn rhoi sicrwydd iddynt hwy ond i’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu hefyd.
Deputy Minister, I think it's plain to see by all that an independent review of the culture and values of all of Wales's fire and rescue services has been needed for some time. Indeed, I was the first to call for this back in January when you made your initial statement, and I believe, as I'm sure many other Members of this Chamber do, that this review was inevitable, and that, by delaying it, the Welsh Government have simply demonstrated their lack of leadership on the issue. Deputy Minister, I think it is an outright failure of you and this Government not to have taken action sooner, and you've put staff in North Wales Fire and Rescue Service into a position where they had no other choice than to go to the media in order to get their voice heard and to expose the culture of bullying, sexual harassment and favouritism that exists in the service. This has further caused immense reputational damage to the fire service in Wales.
As you will be aware, there's a major shortage of firefighters, in particular retained firefighters. And with more than a 20 per cent reduction in Wales since 2010, there is now an even greater potential for lives to be put at risk. We all recognise that considerably more needs to be done than just another review of culture and values, and that there needs to be a major overhaul of the Welsh fire service. With this in mind, Deputy Minister, and in light of the poor working conditions in the fire service, what proposals do you have to improve the reputation of the fire service as an employer, encourage more retained firefighters, rebuild public trust in the service, and show that it is fit for purpose? Thank you.
Ddirprwy Weinidog, credaf ei bod yn amlwg i bawb fod angen adolygiad annibynnol o ddiwylliant a gwerthoedd holl wasanaethau tân ac achub Cymru ers peth amser. Yn wir, fi oedd y cyntaf i alw am hyn yn ôl ym mis Ionawr pan wnaethoch eich datganiad cychwynnol, ac rwy'n credu, fel y mae llawer o Aelodau eraill o’r Siambr hon yn ei gredu, rwy’n siŵr, fod yr adolygiad hwn yn anochel, a bod Llywodraeth Cymru, drwy ei ohirio, wedi dangos eu diffyg arweiniad ar y mater. Ddirprwy Weinidog, credaf ei fod yn fethiant llwyr ar eich rhan chi a’r Llywodraeth hon i beidio â bod wedi gweithredu’n gynt, ac rydych wedi rhoi staff yng Ngwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru mewn sefyllfa lle nad oedd ganddynt unrhyw ddewis ond mynd at y wasg i sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed ac i amlygu’r diwylliant o fwlio, aflonyddu rhywiol a ffafriaeth sy’n bodoli yn y gwasanaeth. Mae hyn wedi peri niwed aruthrol pellach i enw da'r gwasanaeth tân yng Nghymru.
Fel y gwyddoch, mae prinder mawr o ddiffoddwyr tân, yn enwedig diffoddwyr tân wrth gefn. A chyda gostyngiad o fwy na 20 y cant yng Nghymru ers 2010, mae potensial hyd yn oed yn fwy, bellach, i fywydau gael eu rhoi mewn perygl. Mae pob un ohonom yn cydnabod bod angen gwneud llawer mwy na chynnal adolygiad arall o ddiwylliant a gwerthoedd, a bod angen ailwampio gwasanaeth tân Cymru yn llwyr. Gyda hyn mewn golwg, Ddirprwy Weinidog, ac yng ngoleuni’r amodau gwaith gwael yn y gwasanaeth tân, pa gynigion sydd gennych i wella enw da’r gwasanaeth tân fel cyflogwr, i ddenu mwy o ddiffoddwyr tân wrth gefn, i ailadeiladu ymddiriedaeth y cyhoedd yn y gwasanaeth, ac i ddangos ei fod yn addas i'r diben? Diolch.