National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i’r Gweinidog Newid Hinsawdd. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Luke Fletcher.

Diolch i’r comisiwn am eu gwaith ac rwy'n croesawu'r adroddiad. Mae’r argymhellion yn adeiladu ar y camau rydym eisoes yn eu cymryd i gyflawni ein gweledigaeth i Gymru ddiwallu ein holl anghenion trydan drwy ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2035. Byddaf yn ymateb yn ffurfiol i’r adroddiad yn y flwyddyn newydd.

Diolch am yr ateb, Weinidog.

Mae’r ychydig flynyddoedd diwethaf wedi dangos pa mor anwadal y gall ein systemau cyflenwi ynni fod a pha mor agored i niwed yw ein cymunedau i’r cynnydd mawr yn y prisiau. Dylid archwilio unrhyw fodd o ynysu ein hunain rhag hynny. Nawr, roedd yn dda gweld yr adroddiad yn pwysleisio pwysigrwydd y sector ynni cymunedol yn y broses o ddatgarboneiddio ein system ynni. Ond mae hefyd yn amlygu llawer o’r rhwystrau y mae’r sector ynni cymunedol yn eu hwynebu, megis diffyg maes polisi cydlynol yn ogystal ag ôl-groniad yn y grid a chostau. Ceir rhwystr pwysig arall i fasnachu ynni lleol, sydd â’r potensial i ddarparu sefydlogrwydd ynni hirdymor i’n cymunedau. Felly, hoffwn ofyn i’r Gweinidog a oes unrhyw waith wedi’i wneud ar asesu’r rhwystrau i fasnach leol, ac os nad oes, a yw hyn ar radar y Llywodraeth?

Ie, diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Yr ateb yw 'do'. Rydym wedi bod yn gweithio, wrth gwrs, fel rhan o’r cytundeb cydweithio, ar Ynni Cymru, sef cwmni sy’n mynd i gael ei gyfeirio tuag at y sector ynni cymunedol yng Nghymru. Er nad yw'r cwmni wedi'i ffurfio'n llawn eto, mae ar waith yn yr ystyr fod ganddo fwrdd cysgodol a rhywfaint o weithwyr. Ac un o'r nifer o bethau rydym yn cytuno i’w gwneud yw edrych ar yr union bwynt a wnewch, ochr yn ochr â nifer o’r rhwystrau eraill yng Nghymru.

Nid yw ôl-groniad y grid yn ôl-groniad ansylweddol, ond rydym yn edrych—fel y gwyddoch, rwy’n credu, gan fod gennych rai yn eich ardal—ar systemau dolen gaeedig, er enghraifft, a lle gall y prosiectau hynny gynhyrchu mwy na digon o ynni, rydym yn sicr yn edrych i weld beth y gellir ei wneud o ran masnach. Hefyd, mae gwahanol atebion storio ar gyfer hynny a gwahanol fecanweithiau. Felly, rydym yn ei ystyried yn rhan o waith parhaus Ynni Cymru, a byddwn yn gweithio gyda nhw i wneud hynny.

Yn fwy hirdymor, rwy'n siomedig iawn yn wir nad yw'r Canghellor wedi capio pris ynni yn natganiad yr hydref. Mae’n gwbl amlwg fod teuluoedd yn mynd i barhau i'w chael hi'n anodd eleni. A'r broblem sylfaenol yno, wrth gwrs, yw bod y farchnad ynni wedi torri, fel y gwyddoch, ac felly, yr hyn sydd ei angen arnom mewn gwirionedd yw mecanwaith gwahanol ar gyfer codi tâl am ynni adnewyddadwy, gan ei bod yn gwbl warthus fod popeth yn seiliedig ar bris ymylol nwy er bod gennym ddigon o ynni adnewyddadwy eisoes. Pe baem yn gallu newid yr un peth hwnnw'n unig, byddem yn trawsnewid ein cymunedau a'u holl ofynion ynni. Felly, byddwn yn parhau i lobïo am hynny, ochr yn ochr â’n gwaith gyda’r grid a chyda’r cwmni.

Rwy’n ddiolchgar i Luke Fletcher am gyflwyno’r cwestiwn hwn. Ar ôl edrych ar yr adroddiad a’r crynodeb o’r argymhellion—yr angen am arweinyddiaeth a dull strategol, grid sy’n addas ar gyfer Cymru'r dyfodol, yr amgylchedd adeiledig, buddion a pherchnogaeth gymunedol—mae llawer yn yr adroddiad hwn y buaswn yn cytuno ag ef. A chan nodi, Weinidog, eich ymateb cyntaf i Luke yn eich ymateb i hyn yn y flwyddyn newydd, ar gynllunio'n unig, os caf, a gaf fi eich holi ynglŷn â chrynodeb yr ymateb?

'Erbyn 2025, lle mae gan geisiadau cynllunio ynni adnewyddadwy… amserlen statudol, orfodol, dylai penderfyniadau fod yn gadarnhaol yn ddiofyn os yw’r amserlen yn mynd heibio heb unrhyw ymateb'.

Hefyd,

'Erbyn 2025, dylid creu adnodd cynllunio cyfunol ar gyfer ynni er mwyn rhannu arbenigedd a sgiliau technegol ar gyfer mynegi polisïau cynllunio, ymgysylltu â’r cyhoedd ac ystyried ceisiadau cynllunio.'

Nid wyf yn dymuno achub y blaen ar eich ymateb ar gyfer y flwyddyn newydd, ond a gaf fi eich barn ar y materion hynny mewn perthynas â chynllunio, gan y gwyddom fod cynllunio yn rhwystr go iawn i ddatgloi'r cyfleoedd sydd ynghlwm wrth ynni adnewyddadwy? Diolch, Lywydd.

Iawn, wel, yn sicr, byddaf yn ymateb yn ffurfiol ym mis Ionawr, ond ar hyn o bryd, mae’r polisi cynllunio cenedlaethol yn cefnogi egwyddor datblygu ynni adnewyddadwy a charbon isel o bob technoleg. Mae’n dechnoleg niwtral, yn gwbl fwriadol, ac mae hefyd yn cefnogi technolegau adnewyddadwy o bob maint hefyd. Felly, nid oes rhwystr i hynny yno.

Ceir cyfres gynhwysfawr o ganllawiau ochr yn ochr â ‘Polisi Cynllunio Cymru’ i gyflawni ein nodau ynni. Ac yna, yn 'Cymru’r Dyfodol’, mae gennym y polisi cenedlaethol ar ddatblygu ynni adnewyddadwy a charbon isel. Mae gennym gyfres o bolisïau—yn enwedig polisïau 16, 17, 18—sy’n nodi ardaloedd â blaenoriaeth ar gyfer rhwydweithiau gwresogi ardal, er enghraifft, ar gyfer cyflawni prosiectau ynni adnewyddadwy ar raddfa fawr a hefyd ardaloedd sydd wedi’u rhag-asesu ar gyfer datblygiadau ynni gwynt mawr.

Mae gennym hefyd ragdybiaeth o blaid adbweru yn yr ardaloedd hynny, yn amodol ar y meini prawf a nodir ym mholisi 18, y byddwch yn ymwybodol ohonynt, yn ymwneud â gosod llinellau tanddaearol lle bo modd, ac ati. Ac yna, mewn hawliau datblygu a ganiateir, rydym eisoes yn caniatáu datblygu llawer iawn o dechnolegau ynni carbon isel ac adnewyddadwy heb fod angen cyflwyno unrhyw fath o gais cynllunio. Ceir rhai cyfyngiadau mewn ardaloedd penodol, ni fyddwch yn synnu—felly, ardaloedd cadwraeth, neu ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol, er enghraifft. Ond yn fras, mae hawliau datblygu a ganiateir eisoes ar waith. Rydym wrthi'n adolygu’r canllawiau ar bympiau gwres ffynhonnell aer, gan fod gennym ganllawiau ar waith ar hyn o bryd sy’n eu hatal rhag bod o fewn 3m i eiddo cyfagos. Y rheswm am hynny yw bod rhai o'r modelau hŷn yn swnllyd iawn, ac rydym am sicrhau y gall pobl osod y rhai nad ydynt yn swnllyd. Ond fel y mae'r comisiwn seilwaith wedi nodi, mae mwy y gellir ei wneud bob amser, mae mwy o dechnoleg yn dod i'r amlwg, ac yn y blaen, felly byddaf yn ymateb yn gadarnhaol i'w hawgrymiadau.

Diolch am eich cwestiwn, Mark. Mae fy swyddogion yn gweithio gydag ystod eang o randdeiliaid, gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, awdurdodau lleol, parciau cenedlaethol, cyrff anllywodraethol amgylcheddol, a’r undebau ffermio drwy grŵp gweithredu’r cynllun gweithredu adfer natur. Rydym yn cydweithio â CNC ar y rhaglen rhwydweithiau natur ac yn ariannu’r partneriaethau natur lleol i roi'r cynllun gweithredu adfer natur ar waith ar lefel leol.

Diolch. Mae’r adroddiad ar yr adolygiad o fanteision bioamrywiaeth ac ecosystemau ehangach adfer y gylfinir a gomisiynwyd gan Cyfoeth Naturiol Cymru, y cyfeirioch chi ato, yn dangos y byddai adfer y gylfinir o fudd i oddeutu 70 o rywogaethau, yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol, gan ategu ein dealltwriaeth o’r gylfinir fel rhywogaeth ddangosol. Drwy ddiffiniad, mae hyn hefyd yn golygu, pe baem yn eu colli, y gallai hyd at 70 o rywogaethau eraill gael eu colli neu eu niweidio hefyd. Yn eich ymateb ysgrifenedig ataf ar 7 Gorffennaf ynghylch pryderon am goedwigo, seilwaith ynni adnewyddadwy a chadwraeth y gylfinir, fe wnaethoch chi groesawu fy mhryder ynghylch cadwraeth ac adfer gylfinirod sy'n nythu yng Nghymru, a chyfeirio at ddyletswyddau trwyddedu amgylcheddol cyrff cyhoeddus yng Nghymru. Fodd bynnag, cysylltodd etholwyr sy’n gweithio gyda Gylfinir Cymru â mi yn ddiweddar, gan nodi,

'Drwy gais rhyddid gwybodaeth, rydym yn gyfarwydd â llawer o ohebiaeth Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch safle fferm wynt arfaethedig Gaerwen, i’r de-orllewin o Gorwen. Nid ydynt yn sôn am y gylfinir yn unman. Mae hyn wedi'i ganoli ar Lyn Mynyllod, lle rydym wedi gweld gylfinirod a chornchwiglod'.

Heb gamau gweithredu brys ar faterion fel hyn, a’r gyfres o ysglyfaethwyr sy’n aros i fwyta cywion gylfinirod, bydd y gylfinir wedi diflannu fel poblogaeth nythu yng Nghymru ymhen degawd. Felly, pa gamau rydych chi'n cynnig eu cymryd ar unwaith, gan gydweithio ag aelodau Gylfinir Cymru—ac mae llawer o'r sefydliadau y sonioch chi amdanynt yn aelodau o Gylfinir Cymru—i atal hyn?

Ni allaf wneud sylwadau ar geisiadau cynllunio unigol, Mark, ond os hoffech ysgrifennu ataf fel arall ynglŷn â chais penodol, rwy’n amlwg yn fwy na pharod i edrych ar hynny. Ar Gylfinir Cymru yn benodol, rydym yn amlwg yn ymgysylltu â nhw, fel y gwyddoch. Ar hyn o bryd, rydym yn ystyried cyfres o geisiadau am gyllid ganddynt, i ariannu dull cydweithredol. Gwyddoch fy mod yn awyddus iawn i wneud hyn. Rydym hefyd yn edrych ar ffyrdd y gallwn ddarparu cyfleoedd i alluogi'r gylfinir i ffynnu. Rydym yn glir iawn fod unrhyw gynigion plannu coed yn parchu’r gylfinir a rhywogaethau eraill sy’n nythu ar y ddaear ac sydd angen tirweddau agored. Ochr yn ochr â fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, rydym yn edrych i weld sut y gallwn sicrhau bod y cynlluniau ffermio cynaliadwy, a chynlluniau eraill, yn ddigon hyblyg, i wneud yn siŵr ein bod yn plannu ein coed, ond gyda'r goeden gywir yn y lle cywir, fel y dywedwn bob amser. Ac wrth gwrs, mae llawer o’r glaswelltiroedd agored sy’n cynnal y gylfinir hefyd yn cynnal llawer iawn o rywogaethau eraill, ac yn ddalfeydd carbon naturiol ynddynt eu hunain, fel y gwyddoch, o’r dolydd a’r glaswelltiroedd, a hefyd rhai o fawnogydd yr ucheldir, ac yn y blaen. Ni allaf wneud sylw ar y cais cynllunio unigol, ond os hoffech ysgrifennu ataf yn ei gylch, rwy’n fwy na pharod i ymchwilio iddo.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Nawr, gŵyr pob un ohonom fod yna argyfwng tai difrifol yng Nghymru. Er mwyn mynd i’r afael â’r argyfwng hwn, fe wyddom hefyd fod yn rhaid adeiladu mwy o gartrefi, a hynny’n fuan. Nawr, ni ellir cyflawni hyn, wrth gwrs, heb fod system gynllunio effeithiol ar waith. Weinidog, rwyf wedi cynnal sawl cyfarfod ar draws y sector adeiladu tai dros yr haf, ac rwyf wedi clywed cymaint o bryderon ynghylch y ffordd y mae oedi yn y broses ceisiadau cynllunio bellach yn rhwystro eu gallu i fwrw ymlaen â chynlluniau tai. Nododd pob un ohonynt oedi—oedi difrifol—cyn cael caniatâd cynllunio, a fyddai'n caniatáu i’r cartrefi mawr eu hangen hyn gael eu hadeiladu. Roeddent hefyd yn tynnu sylw at yr adrannau cynllunio sydd dan ormod o bwysau. Ym mhob cornel, ym mhob awdurdod lleol, mae adrannau cynllunio dan ormod o bwysau. At ei gilydd, mae 135 o swyddi gwag yn ein hadrannau cynllunio, mae swyddi gwag yn ein hadrannau cyfreithiol, ac fel y nodwyd ddoe ddiwethaf, nid oes gennym ddigon o swyddogion rheolaeth adeiladu yng Nghymru. Gwelsom effaith uniongyrchol hyn yn yr haf, pan gyhoeddodd Cyngor Sir y Fflint ddatganiad yn rhybuddio am oedi yn y broses gynllunio oherwydd prinder staff difrifol. Rhybuddiodd prif swyddog cynllunio Wrecsam fod pob swyddog yn ymdrin â llwythi achosion mawr iawn. Rydym yn mynd i fethu—. Mae'r Llywodraeth yn mynd i fethu darparu nifer y cartrefi newydd sydd eu hangen yng Nghymru os nad ydych yn dadflocio’r broses gynllunio. Gyda chyflwyno’r Bil seilwaith, a mwy o bwyslais ar gynllunio yng Nghymru, pa gamau y gallwch eu cymryd i gynorthwyo ein hadrannau cynllunio i recriwtio swyddogion cynllunio?

Wel, Janet, ble i ddechrau gyda chi, mewn difrif? Rydych wedi gorfodi 10 mlynedd o gyni ar awdurdodau lleol, ac yn y gyllideb ddiwethaf, nid oedd unrhyw beth o gwbl iddynt. Nid oes unrhyw bwynt ichi ysgwyd eich pen arnaf; rwy'n eich cofio'n dweud mai’r hyn yr oedd angen inni ei wneud oedd cael gwared ar swyddi swyddfa gefn. Wel, dyma'r swyddi rydych chi nawr yn cwyno nad ydynt yno. Ni allwch ei chael hi bob ffordd. Os ydych yn cael gwared â swyddi rheng flaen mewn awdurdodau lleol oherwydd cyni, yr hyn a gewch yw dim cyfreithwyr, dim cynllunwyr, dim swyddogion rheolaeth adeiladu, a dyna rydym yn ei weld. Felly, ni allwch gymryd y broblem ar ddiwedd y cylch ac yna gweiddi arnaf nad yw'n digwydd.

Rydym yn gwneud nifer fawr o bethau ledled Cymru i geisio unioni’r rhaglen gyni lawdrwm sydd wedi taro ein hawdurdodau lleol. Mae bron yn amhosibl iddynt ehangu o ystyried eu trafferthion ariannol presennol. Felly, yr hyn a wnawn, yn union fel y dywedwch, yw gweithio ar drefniadau rhanbarthol, na allaf eich cofio'n eu cefnogi, i geisio cael y trefniadau rhanbarthol hynny ar waith, fel bod gennym well strwythur gyrfaoedd. Mewn gwirionedd, rydym yn gweithio gyda'n fforwm adeiladu a chyda'n datblygwyr i sicrhau nad ydynt yn eu potsio cyn gynted ag y byddant wedi hyfforddi ac wedi cymhwyso am bum mlynedd, sydd wedi bod yn digwydd ledled Cymru ers peth amser. Ac fel y dywedais yn fy natganiad ddoe, rydym yn ariannu rhaglenni hyfforddi penodol ar gyfer rhai o'r proffesiynau anoddaf eu recriwtio. Ond nid oes unrhyw amheuaeth mai'r rhaglen gyni, a orfodwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU, sydd wedi achosi'r broblem hon.

Er eglurhad, nid fi sy'n gweiddi arnoch chi; mewn gwirionedd, chi sy'n gweiddi arnaf fi—

Nid wyf yn gweiddi o gwbl.

—mewn ymateb i mi yn craffu arnoch.

Fe benderfynaf fi a yw pobl yn gweiddi yn y Siambr hon, felly parhewch â'r cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Iawn. Ac er eglurhad ar bwynt arall, fodd bynnag, yr unig dro rwyf fi erioed wedi gofyn am swyddi swyddfa gefn, roeddwn yn gofyn am gyflogres ranbarthol i ogledd Cymru. Nid wyf erioed wedi gofyn am ostyngiad yn nifer ein swyddogion cynllunio, swyddogion cyfreithiol, mawr eu hangen. Roedd angen dweud hynny.

Nawr, mae rhai datblygwyr tai, yn yr ymgysylltiad a gefais gyda nhw, wedi dweud y byddent yn fodlon gweithio gyda Llywodraeth Cymru, neu awdurdodau lleol unigol, i helpu i ariannu'r swyddi hyn, naill ai drwy roi ymgynghorydd cynllunio mewn adran awdurdod lleol, neu eu cael yn gweithio yno, ond yn gweithio gyda'r awdurdod lleol. Ac maent yn credu y byddai hyn yn helpu i leihau llwyth gwaith ein hawdurdodau cynllunio lleol, gan ei gwneud hi'n bosibl prosesu ceisiadau yn gyflymach. Yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf yn unig, gwariodd awdurdodau lleol bron i £1 filiwn ar ymgynghorwyr cynllunio. Felly, mae rhanddeiliaid wedi dweud yn glir wrthyf y gallai awdurdodau cynllunio leihau’r baich drwy weithio ar sail fwy rhanbarthol hefyd. Mae'n debyg y gallech ddechrau clustnodi refeniw a gynhyrchir o ffioedd cynllunio. O edrych arnynt, a ydynt yn ddigon uchel i allu recriwtio’r staff sydd eu hangen i gael y swyddogion awdurdodau cynllunio lleol hyn? Un peth sydd wedi cael ei godi gyda mi, Weinidog—

Mae'n ddrwg gennyf am dorri ar draws. Rwyf wedi bod yn hael iawn gyda'r cwestiwn cyntaf, a oedd bron yn ddwy funud. Mae hwn bellach yn funud a hanner. Felly, os gallwch ofyn eich cwestiwn.

Hoffent pe baech yn adolygu'r broses o wneud cais cyn cynllunio. Maent yn credu ei bod yn lletchwith ac yn llesteirio'r broses ymgeisio ei hun. Felly, a wnewch chi ystyried gweithio gyda’n diwydiant adeiladu tai a swyddogion cynllunio ledled Cymru i adolygu sut y gellir gwella perfformiad awdurdodau cynllunio lleol?

Wel, rydym eisoes yn gwneud hynny, Janet. Mae gennym fforwm adeiladu y gwahoddir pob adeiladwr BBaCh iddo. Os gwyddoch am unrhyw adeiladwyr tai nad ydynt yn mynychu'r fforwm hwnnw, dywedwch wrthyf pwy ydynt; rydym yn gwahodd pob un ohonynt. Rydym yn gwneud hynny’n rheolaidd iawn. Mae gennym fforwm adeiladu trosfwaol, ac yna ffrydiau gwaith penodol ar gyfer adeiladu tai, sydd, wrth gwrs, yn cynnwys cynllunio a nifer o feysydd eraill, wrth gwrs, fel ffosffadau ac yn y blaen. Mae gennym yr uwchgynhadledd ffosffadau ddiwedd yr wythnos hon. Rydym yn gwneud llawer o waith yn barod. Ond os ydych yn ymwybodol o unrhyw adeiladwyr tai sy'n teimlo nad ydynt wedi'u cynnwys yn y fforwm hwnnw, rhowch wybod i mi pwy ydynt.

Mae hynny'n gadarnhaol iawn, mewn gwirionedd, oherwydd efallai'n wir mai'r adeiladwyr tai rydym wedi cyfarfod â nhw yw'r rhai nad ydynt yn mynychu eich fforwm, ac os nad ydynt, pam? Felly, fe af yn ôl atynt ar hynny.

Nawr, yr amser cyfartalog ar gyfer cymeradwyo caniatâd cynllunio yw 374 diwrnod; ymhell dros flwyddyn. Ym Mhen-y-bont ar Ogwr, mae caniatâd cynllunio ar gyfer datblygiadau preswyl yn cymryd hyd at bum mlynedd. Mae datblygwyr yn dweud wrthyf ei bod yn cymryd tair blynedd iddynt, ar gyfartaledd, o’r cais cynllunio i osod y fricsen gyntaf. Mae cymdeithasau tai ac etholwyr yn dweud yn glir wrthyf: mae angen mwy o dai rhent cymdeithasol ac mae angen tai gwirioneddol fforddiadwy arnom. Er ein bod yng nghanol yr argyfwng cynllunio a thai, a wnewch chi archwilio opsiynau i roi ceisiadau ar gyfer y cartrefi rhent cymdeithasol a’r tai fforddiadwy mawr eu hangen hyn yma yng Nghymru ar lwybr carlam?

Mae tri pheth ynghlwm wrth hynny. Yn gyntaf, yn amlwg, mae angen yr adeiladu masnachol arnom—ni allaf gredu ein bod yn gwneud pethau yn y drefn hon, a dweud y gwir. Mae angen i’r sector masnachol adeiladu, gan fod arnom angen y 106 o dai sy’n dod allan o hynny, felly yn amlwg, mae angen i bob un o’r ceisiadau cynllunio hynny gael eu cymeradwyo. Rydym yn archwilio ffyrdd o sicrhau bod rhai o’r ceisiadau lle mae 50 y cant ohonynt yn dai cymdeithasol yn mynd rhagddynt. Mae gennyf yr uwchgynhadledd ffosffadau yfory, mewn gwirionedd—bore yfory—felly rydym yn edrych i weld a oes gennym bethau penodol iawn y gallwn eu gwneud i ryddhau rhywfaint o'r miloedd o gartrefi sy'n sownd y tu ôl i ffosffadau. Rydym wedi bod yn llwyddiannus i fyny yng ngogledd Cymru ar un neu ddau o'r safleoedd. Rydym yn gobeithio gallu ymestyn hynny ymhellach i'r de. Mae gennym—ni allaf gofio faint yn union—ond mae oddeutu 1,500 o gartrefi wedi'u datgloi yn y gogledd yn ddiweddar o ganlyniad i rywfaint o'r pethau yr ydym wedi gallu eu gwneud. Felly, rwy'n gobeithio, ar ôl yr uwchgynhadledd yfory, y byddwn yn gallu gwneud mwy o gynnydd gyda hynny.

Rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud gyda datblygwyr sydd â thir i sicrhau bod y ceisiadau sydd ganddynt yn rhai gwirioneddol, gan fod gan gryn dipyn ohonynt dir sydd wedi’i nodi yn y cynllun datblygu lleol ar gyfer tai, ond nid oes cais cynllunio wedi'i wneud ganddynt mewn gwirionedd. Felly, yr hyn a wnawn yw edrych, ar hyn o bryd, ar y rhai sydd wedi gwneud cais cynllunio, ond wedyn mae angen inni weithio gyda'r bobl sy'n berchen ar y tir sydd wedi'i nodi ar gyfer tai yn y CDLl i ddeall pam nad ydynt wedi cyflwyno cais cynllunio. Gallai hynny fod oherwydd eu bod yn credu bod y broblem ffosffad yno ac nid ydynt am wneud yr ymdrech ymlaen llaw, ond efallai y bydd amrywiaeth o feysydd eraill. Felly, rydym yn mynd ati yn benodol iawn i dargedu safleoedd yn y CDLlau ledled Cymru sydd wedi’u clustnodi ar gyfer tai, i edrych i weld a allwn weithio gyda’r deiliaid tir i ddeall beth yw’r rhwystr.

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae cynllun tlodi tanwydd y Llywodraeth yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ymgynghori ar sut i adeiladu a chryfhau rhaglen Cartrefi Clyd erbyn diwedd 2021, i gyhoeddi’r canfyddiadau yng ngwanwyn 2022 ac i fwrw ymlaen â'r rhaglen newydd o 2023 ymlaen. Dywedodd y Prif Weinidog ym mis Mawrth, yn ystod gwaith craffu’r pwyllgor, er y bu disgwyl i’r rhaglen newydd fod ar waith erbyn diwedd eleni, ei bod wedi'i gohirio. Mae rhaglen Nyth wedi'i hymestyn i fis Mawrth 2024, felly rwy'n cymryd y bydd rhaglen Cartrefi Clyd yn dechrau ym mis Ebrill neu yn y flwyddyn ariannol newydd. Os yw hynny’n wir, bydd hynny’n gadael miloedd o aelwydydd yn oer drwy gydol y gaeaf, mewn tlodi tanwydd neu’n cael eu gwthio ymhellach i ddyled oherwydd effeithlonrwydd ynni isel a chostau gwresogi. Weinidog, rwy'n gwybod na fyddwch yn hapus ynglŷn â’r ffaith bod hynny’n digwydd, ond drwy ohirio, mae'n condemnio pobl i’r oerfel, onid yw, gydag effeithiau trychinebus ar iechyd a lles pobl, cyllidebau cartrefi a'r amgylchedd. Felly, a allwch ddweud wrthym, os gwelwch yn dda, pryd yn union y gallwn ddisgwyl i'r rhaglen Cartrefi Clyd newydd gael ei chyflwyno? Ac a allwch ddweud wrthym pam ei bod yn cael ei gohirio tan y gwanwyn, os gwelwch yn dda?

Mae wedi'i rhoi allan ar dendr ar hyn o bryd mewn gwirionedd, ac mae'n dibynnu pwy sy'n ennill y tendr hwnnw. Os yw'r sawl sy'n ei ennill yn gallu cychwyn ar unwaith, byddwn yn dechrau ar unwaith; os oes angen amser i baratoi ar y sawl sy'n ei ennill, bydd yn rhaid inni ystyried hynny. Bydd hynny’n rhan o’r broses dendro. Rydym wedi ymestyn Nyth i fis Mawrth fel mesur rhagofalus; nid yw o reidrwydd yn golygu na fydd yn dod i rym. Felly, pe bai’r tendrwr llwyddiannus yn gallu dechrau y dydd Llun canlynol, byddem yn fwy na pharod iddynt wneud hynny. Mae'n ymwneud â'u paratoi a'u galluogi i wneud hynny. Felly, dyna sy'n achosi'r oedi. Roedd yr oedi gwreiddiol yn ymwneud â chael trefn ar rai o’r rheolau caffael aneglur nawr ein bod wedi gadael yr UE. Felly, cymerodd fwy o amser nag y byddem wedi'i hoffi inni osod y tendr, ac yna rydych mewn proses ddiwrthdro o ran yr amserlen. Felly, ni allaf wneud dim am hynny ar hyn o bryd.

Rydym wedi sicrhau bod rhaglen Nyth yno, er mwyn sicrhau bod rhywbeth ar waith, ond rwy'n cytuno, byddai'n llawer gwell gennyf pe bai wedi dechrau ymlaen llaw. Felly, gyda lwc, bydd rhywun a all ei wneud yn llawer cynt na mis Mawrth, ac rydym wedi dweud yn glir iawn yn y broses dendro ein bod am i hynny ddigwydd.

Diolch. Mae Brexit yn amlwg yn taflu cysgod hir dros gymaint o agweddau ar ein bywydau. Yn amlwg, mae'r rhaglen wedi'i llesteirio gan oedi—a gwn eich bod yn cyfaddef hynny—ac mae yna ganlyniadau, fel yr amlinellwyd eisoes. Nawr, nid ydym yn diystyru maint yr her fod stoc dai Cymru ymhlith yr hynaf a'r lleiaf effeithlon o ran ynni yn Ewrop. Gwn y bydd yn cymryd llawer o ymdrech ac adnoddau i godi safon ein tai fel y gall pawb fyw mewn cartref cynnes ac effeithlon o ran ynni. Nawr, o edrych ar yr amserlen bosibl ar gyfer gwella'r stoc dai i'r safon honno, ceir pryderon na fydd y rhaglen yn cael ei chyflawni ar y raddfa angenrheidiol nac ar y cyflymder angenrheidiol i sicrhau'r newid hwnnw. Ceir pryder fod hyn wedi digwydd oherwydd diffyg brys ar ran Llywodraeth Cymru i gyflawni lefel foddhaol o effeithlonrwydd ynni yn y stoc dai honno. Beth fyddai eich ymateb i hynny, os gwelwch yn dda? A faint o gartrefi yr hoffai'r Llywodraeth i raglen Cartrefi Clyd eu targedu erbyn diwedd tymor y Senedd hon, os gwelwch yn dda?

Mae hyn yn ymwneud â cheisio dod o hyd i ateb da, sy'n rhoi rhagor o gynhesrwydd i bobl dros dro ac yn datgarboneiddio ac yn sicrhau gwell effeithlonrwydd ynni yn y tymor hir. Felly, mewn gwirionedd, mae'n llwybr eithaf anodd ei gerdded. Felly, yr hyn rydym wedi'i benderfynu—ac rwyf wedi adrodd ar hyn mewn Seneddau blaenorol—yr hyn rydym wedi ceisio ei wneud yw sicrhau cydbwysedd rhwng, er enghraifft, atgyweirio a gwneud boeler nwy presennol yn fwy effeithlon a gosod system wedi'i datgarboneiddio yn ei le, sy'n aml yn golygu mwy o waith yn y tŷ. Felly, mae hynny'n bosibl o dan raglen Cartrefi Clyd—os mai dyna sydd ei angen ar eich tŷ, dyna fydd eich tŷ yn gallu ei gael. O dan Nyth, nid felly yr oedd hi; nid oeddem yn canolbwyntio ar y tŷ cyfan, roedd gennym ryw fath o raglen 'Beth yw eich ffynhonnell wres? Gadewch inni ei huwchraddio.'

Rydym wedi bod yn awyddus iawn hefyd i symud yr un hon ymlaen i gymdogaethau hefyd, felly os oes gennych gymdogaeth lle mae—. Gan ein bod wedi bod yn cynnal ein harchwiliadau ynni ardal leol, os oes gennym gymdogaeth lle mae'n amlwg fod angen uwchraddio stryd, ond bod dau berson ar y stryd honno nad ydynt yn gymwys ar gyfer y rhaglen am wahanol resymau, ni fydd hynny'n eu gwahardd rhag gwneud y gwaith. Byddai hynny wedi atal y gwaith yn y gorffennol. Felly, gallwn wneud rhaglenni llawer mwy effeithlon ar draws ardal, er enghraifft, ar deras cyfan, lle rydych yn gwneud yr holl waith inswleiddio ar yr un pryd. Ni fyddem wedi gallu gwneud hynny o’r blaen, felly rydym yn awyddus iawn i weithio ar hynny. Byddai hynny, felly, yn ddatgarboneiddio llawn. Ac fe fyddwch yn gwybod nad hon yw'r unig raglen sy'n gwneud hynny hefyd: rydym yn gweithredu'r rhaglen ôl-osod ac rydym newydd gyhoeddi safon ansawdd tai newydd Cymru, ac mae hynny'n mynd i orsgilio eu gweithlu yn fwriadol fel y gallwn roi systemau ar waith ar gyfer perchen-feddianwyr.

Rwyf wrth fy modd fod y lwfans tai lleol wedi codi yn ôl i 30 y cant. Hynny yw, byddai'n well pe bai'n 50 y cant, ond 30 y cant, gadewch inni beidio â throi ein trwynau ar hynny, gan fod hynny'n golygu y bydd gennym lawer mwy o eiddo yn y sector rhentu preifat yn dod i mewn i gynlluniau lesddaliad Cymru, gan fod hynny'n golygu ein bod yn cael y rheini am bump i 15 mlynedd—mae 15 mlynedd yn well, yn amlwg, ond pump yw'r isafswm—ac yna rydym yn sicrhau bod y cartrefi hynny'n cyrraedd y safon. Felly, mae'n ffordd o ddatgarboneiddio a chynyddu effeithlonrwydd y sector rhentu preifat, sydd y tu allan i raglen Cartrefi Clyd, gan na fyddai'r landlordiaid hynny yn gymwys ar gyfer hynny.FootnoteLink Felly, mae gennym nifer o gynlluniau eraill sy'n cydblethu â'i gilydd i geisio cyrraedd y bobl fwyaf agored i niwed. Cyfarfûm â Marie Curie ar y grisiau y tu allan, mewn gwirionedd, a derbyniais ddeiseb ganddynt. Rydym wedi cytuno y bydd fy swyddogion yn gweithio gyda nhw i sicrhau y gallwn gael cymaint ag y gallwn o'r bobl y maent yn ymwybodol ohonynt i mewn i'r rhaglen hefyd.

Diolch, Siân. Mae fy swyddogion wedi ymchwilio i’r opsiynau sydd ar gael i drigolion Arfon ac rwy'n fwy na pharod i gael cyfarfod arall gyda chi i drafod y sefyllfa a ffordd bosibl ymlaen.

Dwi ddim yn siŵr iawn faint o gyfarfodydd sydd angen cael eu cynnal ynglŷn â'r mater yma. Fel dŷch chi'n gwybod, dwi wedi bod yn sôn am hyn ac mae perchnogion tai yn Arfon wedi bod yn mynd ar ôl hyn ers blynyddoedd bellach, ac mae yna dal bobl sydd ddim yn cael cymorth gan y cwmni a wnaeth osod yr insiwleiddiad, na thrwy'r warant gafodd ei roi iddyn nhw pan wnaed y gwaith.

Mae yna un arall o'r cwmnïau gosod yma, rŵan, wedi mynd i drafferthion—cwmni oedd yn rhan o gynllun Arbed yn Arfon—ac mae gennym ni, rŵan, grŵp pellach o bobl efo nunlle i droi. Trigolion ydy'r rhain sy'n gorfod byw efo insiwleiddiad wal allanol diffygiol, a phob math o broblemau wedi codi yn sgil hynny, a dim modd i dalu am waith atgyweirio eu hunain a nunlle i droi am gymorth. Gaeaf arall o bryder, felly. A'r rhain yn bobl sydd wedi rhoi'u ffydd mewn cynllun effeithlonrwydd ynni, sy'n cael ei gefnogi gan y Llywodraeth, ac wedi cael eu siomi.

Felly, iawn, cawn ni gyfarfod eto, ond beth yn benodol fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud rŵan i helpu'r bobl yma? Ac i fynd yn ôl at y pwynt roedd Delyth Jewell yn ei godi yn gynharach ynglŷn â chynlluniau newydd sydd ar droed, sut dŷch chi'n disgwyl i bobl Arfon ymddiried yn y cynlluniau newydd yma os nad ydyn nhw yn cael help rŵan i ymdopi efo problemau sydd wedi codi efo'r hen gynlluniau?

Diolch, Siân. Rwy'n deall eich rhwystredigaeth gyda hyn. Felly, fel y gwyddoch, rydym wedi bod yn gweithio gyda chi ar hyn ers peth amser bellach. Yn ôl yn 2021, cysylltwyd â phob cartref yng nghynllun Arfon i’w cynorthwyo gyda'r ddogfennaeth, gan gynnwys y gwarantau y dylent eu cadw a gweithredu arnynt, a darparwyd copi o’r dogfennau gennym i bawb a ymatebodd yn gofyn amdanynt. Lle roedd modd, rwy'n gobeithio eu bod wedi gallu mynd ar drywydd iawndal drwy’r cynlluniau gwarant a oedd ar waith. Rwyf hefyd yn derbyn, serch hynny, Siân, fod rhai o’r cwmnïau wedi mynd i'r wal ac eraill mewn trafferthion, felly rwy’n fwy na pharod i weithio gyda chi ar eiddo penodol iawn lle mae hynny wedi digwydd.

Gadewch inni gael cyfarfod i drafod y manylion, ond fy nealltwriaeth i yw bod y nodweddion inswleiddio thermol wedi gweithio, ond mae ei olwg, y gorffeniad allanol, yn wael, ac rydym yn derbyn ei fod yn wael. Os ydych yn ymwybodol fod yr insiwleiddio thermol wedi methu, mae hynny'n fater gwahanol, gan fod hynny’n agor rhai llwybrau iawndal cyfreithiol eraill ar ein cyfer. Felly, rwy'n fwy na pharod i gael cyfarfod penodol iawn gyda chi ynglŷn â'r unigolion, gan fy mod yn credu bod hon yn sefyllfa lle nad yw un ateb addas i bawb yn mynd i weithio i ni, felly gadewch inni wneud hynny. Rwy'n deall eich rhwystredigaeth, ond credaf ei bod yn werth gwneud yr ymdrech olaf honno.

Rwy’n ddiolchgar i Siân Gwenllian am godi’r pryder hwn ar ran ei thrigolion, a fy nhrigolion innau fel Aelod rhanbarthol. Fe sonioch chi am 2021 yn eich ymateb i Siân Gwenllian, Weinidog, a gwyddom hefyd mai yn 2021 y nododd Archwilio Cymru bryderon difrifol am raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, a galw am iddi fod yn wyrddach, yn gliriach a chael ei rheoli’n dynnach—yr un rhaglen y cyfeiriodd Delyth Jewell ati yn ei chwestiwn yn gynharach. Gwyddom bellach nad yw llawer o'r rhaglen waith yn mynd i fod yn weithredol tan ar ôl y gaeaf eleni, felly mae'n amlwg fod pryderon ynghylch cyflwyno'r rhaglen honno. Felly, tybed, er lles y trigolion hynny yn Arfon, ac er lles trigolion ledled Cymru sy'n gobeithio cael cymorth drwy'r rhaglen waith hon, pa wersi a ddysgwyd o gynllun Arbed y gobeithiwch eu hunioni ar gyfer rhaglenni'r dyfodol?

Diolch, Sam. Rydym yn sicr wedi dysgu’r gwersi o’r cynlluniau hyn, a chawsom broblemau mewn mannau eraill hefyd—cafodd fy nghyd-Aelod Huw Irranca-Davies nifer o broblemau yng Nghaerau a mannau eraill yn ei etholaeth hefyd. Felly, ers hynny, mae wedi cyflwyno mesurau annibynnol ar gyfer sicrwydd ansawdd a rheoli perfformiad isgontractwyr i’r rhaglen Cartrefi Clyd, felly cânt eu gwirio’n annibynnol a’u cefnogi am yr union reswm pam fod gennym y broblem hon, a Siân, rwy'n ymddiheuro, ni wneuthum ateb y rhan honno o'ch cwestiwn. Ond rydym yn mynd i weithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym lwybr at iawndal am unrhyw beth sy'n mynd o'i le yn y rhaglen newydd, gan ddysgu o'r gwersi hyn.

Ceir problemau penodol er bod y gweithrediad sylfaenol yn gweithio, felly mae'r darn thermol wedi gweithio, ond yr olwg allanol—mae wedi difetha golwg eich cartref, sy'n peri cryn ofid i bobl. Mae gennym well iawndal os nad yw'r darn thermol wedi gweithio nag sydd gennym os yw'r broblem yn un gosmetig yn unig. Nid wyf am fychanu hynny, mae'r elfen gosmetig yn sicr yn bwysig, ond mae gennym lwybr iawndal cyfreithiol gwahanol os nad yw'r peth ei hun wedi gweithio. Rwy'n credu mai peth o'r drafferth a gawsom yn Arfon yw bod y darn thermol wedi gweithio, ond mae'r gorffeniad yn wael iawn. Mae honno'n broblem gyfreithiol ychydig yn wahanol ac ychydig yn anos ei datrys. Ond rwy'n fwy na pharod i weithio gyda chi i geisio cael atebion unigol i hynny.

Diolch, Heledd. Mae’r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd wrthi’n cynnal trafodaethau â Gweinidog y Gymraeg ac Addysg am ganfyddiadau’r adolygiad diweddar a gynhaliwyd ar Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 a’r camau nesaf posibl. Bydd datganiad ysgrifenedig yn cael ei gyhoeddi pan ddaw'r trafodaethau hyn i ben. Ac er nad yw'n rhan o'r ateb ffurfiol, Lywydd, hoffwn ddweud, gan nad yw'r Dirprwy Weinidog yma ar hyn o bryd, fod gennyf gyfarfod wedi'i drefnu ar gyfer dydd Mercher, 13 Rhagfyr gyda'r Gweinidog addysg fy hun i fynd i'r afael â'r mater gydag ef.

Diolch, Weinidog. Yn sicr, mae'n galonogol clywed bod rhywbeth ar y gweill, oherwydd ers dros flwyddyn bellach, rydym wedi bod yn clywed y bydd y camau nesaf yn cael eu rhannu gyda ni. Gwn fod y Dirprwy Weinidog wedi rhannu gyda Luke Fletcher yn ôl ar 19 Hydref 2022 y byddai’r camau nesaf yn cael eu rhannu, felly rydym ar bigau'r drain. Yn y cyfamser, mae awdurdodau fel Rhondda Cynon Taf yn ystyried gwneud newidiadau gwirioneddol. Maent wedi bod yn mynd y tu hwnt i'w dyletswyddau, ond oherwydd heriau ariannol, maent bellach yn ystyried y pethau statudol nawr. Bydd hyn yn amlwg yn cael effaith enfawr, ac mae'r anghysondeb hwnnw o ran profiad yn rhywbeth sy'n peri pryder, yn enwedig pan fo'n rhwystr i blant rhag cyrraedd yr ysgol ar hyn o bryd.

Tybed a allwch nodi pa gymorth fydd ar gael i sicrhau y gallai unrhyw newidiadau y mae awdurdodau lleol yn cynnig eu cyflwyno a allai fod yn groes i'r hyn yr hoffech iddo ddigwydd, o ystyried yr adolygiad—. Sut rydym yn mynd i gefnogi i sicrhau nad oes unrhyw ddisgybl yn methu cyrraedd yr ysgol? Oherwydd mewn llawer o’r Cymoedd a gynrychiolwn, dair milltir i fyny ac i lawr allt, nid oes llwybrau diogel. Nid yw'n fater o ddewis defnyddio llwybr teithio llesol, eu hunig ddewis yw bws, ac yn anffodus, mae hynny'n mynd i fod yn rhwystr pellach wrth i awdurdodau lleol geisio codi tâl ar fwy byth o ddisgyblion i ddefnyddio'r bws hwnnw.

Diolch yn fawr, Heledd. Rydych chi'n iawn; mae gennym ni arferion rhagorol ledled Cymru ond mae'n amrywio'n fawr, yn dibynnu ar eich topograffi a lleoliad eich ysgolion a'ch cymunedau a'r cyfan oll. Felly, rydym wedi cytuno, fel rwy'n deall—nid fy maes i yw hwn, felly rwy'n ei godi, ond—rydym wedi cytuno, fel rwy'n deall, fod angen diwygio ac adolygu'r Mesur dysgwyr. Rydym yn edrych i weld beth yn union fydd hynny'n ei olygu a sut mae'n cyd-fynd â'n diwygiadau ehangach i fysiau. Felly, rwy'n bwriadu cael cyfarfod gyda'r Gweinidog i fynd drwy'r holl faterion sy'n codi a gweld faint ohonynt y gellir edrych arnynt yn y tymor byrrach a faint ohonynt sy'n ddibynnol ar ddeddfwriaeth yn y dyfodol ac yn y blaen. Rwy'n ofni nad wyf mewn sefyllfa i'ch ateb ar hyn o bryd, ond cyn gynted ag y byddaf wedi cael y cyfarfod hwnnw, rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â chi a chael trafodaeth yn ei gylch.

Diolch.

Diolch yn fawr, Janet. Mae'r argyfwng hinsawdd yn mynnu ein bod yn defnyddio'r holl arfau sydd ar gael i ni i gyflymu cynnydd tuag at system ynni sero net. Gan weithio gyda phartneriaid rhanbarthol, rydym yn ystyried opsiynau i gefnogi cyflymu a defnyddio seilwaith hydrogen ledled Cymru, gan weithio ar draws sectorau gan gynnwys trafnidiaeth, cynhyrchu pŵer a hybiau treialu hydrogen.

Diolch. Er gwaethaf ymdrechion rhagorol HyCymru, Cymdeithas Masnach Hydrogen Cymru, mae'n deg tynnu sylw at y ffaith bod datblygiad yr economi hydrogen yng Nghymru yn llusgo ar ôl gwledydd eraill. Mae gan Norwy fferi sy'n cael ei bweru gan hydrogen. Rydym wedi gofyn am gynllun tebyg rhwng Cymru ac Iwerddon; nid oes unrhyw beth wedi digwydd hyd yma. Y flwyddyn nesaf, bydd gan yr Alban gymdogaeth nwy hydrogen. Unwaith eto, rydym wedi gofyn sut y gall prosiectau tebyg fynd rhagddynt yma yng Nghymru, a nawr mae'r UDA wedi cyhoeddi—mawredd—$7 biliwn o gyllid i'r Unol Daleithiau sefydlu chwech i 10 hyb hydrogen glân rhanbarthol ledled America, lle mae cefnogaeth ar gael ar gyfer cynhyrchu, prosesu, cyflenwi, storio a defnydd terfynol o hydrogen. A wnewch chi ddilyn arweiniad yr Unol Daleithiau? A gadewch inni fod yn anturus drwy wneud Cymru'n un hyb hydrogen mawr. Diolch. 

Wel, fe ddechreuoch chi mor dda, Janet, ond fel arfer, rydych chi'n teimlo'r angen i ladd arnom. Felly, gadewch imi ddweud wrthych beth rydym yn ei wneud mewn gwirionedd, ac efallai y gallech chi roi ychydig o glod i hynny. Ac mae croeso mawr i chi ddod i Abertawe a mynd ar y bws hydrogen y maent yn ei redeg yno, er enghraifft. [Torri ar draws.] Yn union. Felly, rydym wedi dyfarnu gwerth mwy na £2.6 miliwn o gyllid a chymorth arall i brosiectau ledled Cymru drwy gynllun ymchwil busnesau bach hybrid y fenter byw'n glyfar dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Cefnogodd 23 o astudiaethau dichonoldeb mewn ymchwil a datblygu a phedwar prosiect arddangos a phrototeipio ar gyfer defnyddio hydrogen ledled Cymru yn y cyfnod hwn. Mae'r prosiectau arddangos hybrid wedi bod yn arbennig o arwyddocaol wrth hyrwyddo'r defnydd o hydrogen yn ein fflydoedd cyhoeddus. Roedd prosiectau'r cynllun ymchwil busnesau bach hybrid hefyd yn cefnogi tri phrosiect dichonoldeb hydrogen yn uniongyrchol yng ngogledd Cymru, y prosiect momentwm hybrid a weithredir gan Baileys and Partners yn Nhal-y-bont yng Ngwynedd, a gyflwynodd astudiaeth ddichonoldeb fanwl ar gyfer cynllun technegol a chost datblygu hyb hydrogen gwyrdd a chyfleoedd y farchnad i gwsmeriaid ar gyfer tanwydd hydrogen mewn ardaloedd gwledig. Drwy'r prosiect hybrid FerMontation, rydym wedi cefnogi Menter Môn ar Ynys Môn i wneud astudiaeth ddichonoldeb ar y defnydd o hydrogen mewn eplesu manwl wrth gynhyrchu bwyd, ac mae gennym nifer o brosiectau cynllun ymchwil busnesau bach hybrid Cymru gyfan gyda ffocws cryf ar ogledd Cymru. Nododd adroddiadau dichonoldeb a phrototeipio trenau hydrogen hybrid Cymru fod Arup gyda mewnbwn Trafnidiaeth Cymru wedi nodi bod sawl rheilffordd yng ngogledd Cymru yn addas iawn ar gyfer treialu trenau hydrogen, gan gynnwys rheilffordd Calon Cymru, rheilffordd Cambrian, a rheilffyrdd Arfordir Gogledd Cymru, a Dyffryn Conwy. Ac mae Cyngor Sir y Fflint wedi comisiynu prosiect i fireinio'r cysyniad o hyb hydrogen, gyda chefnogaeth gan fargen twf gogledd Cymru ac arian Llywodraeth Cymru. Ar hyn o bryd mae hysbysiad gwybodaeth ymlaen llaw ar GwerthwchiGymru gan Uchelgais Gogledd Cymru i ymgysylltu â phartneriaid masnachol posibl, ac maent wedi dechrau ar y broses o benodi partner masnachol gyda phroses ddethol gystadleuol yno. Daeth yr Her Ariannu Hydrogen i ben ar 11 Medi 2023, gyda thri chais a fydd nawr yn mynd drwy'r broses arfarnu drwyadl. 

Hefyd, fe wnaethom gyhoeddi llwybr hydrogen Cymru ym mis Rhagfyr 2020, ac mae gennym ffocws cryf yn cael ei arwain gan nodau. Rydych chi'n ymwybodol iawn, rwy'n gwybod, o brosiect HyNet yng ngogledd Cymru, gyda chyfleoedd i ddal carbon ar gyfer gogledd Cymru ac ar gyfer hydrogen. Ac rydym yn cynnal cyfarfodydd misol rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru a thîm prosiect HyNet i edrych ar hynny. 

Felly, Lywydd, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, ymhell o fod dim byd yn digwydd, fod yna lawer iawn yn digwydd. Efallai y carai'r Aelod ganmol, yn hytrach na lladd ar hynny. 

Diolch yn fawr am y cwestiwn, Gareth. Rydym wedi darparu dros £75 miliwn ar gyfer gweithgareddau rheoli perygl llifogydd ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ariannol hon, 2023-24, gyda refeniw o £5.25 miliwn a £12 miliwn o gyllid cyfalaf ar gael i bob awdurdod llifogydd lleol blaenllaw, gan gynnwys Cyngor Sir Ddinbych.

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Cafodd Gogledd Cymru ei daro gan storm Babet ddiwedd mis Hydref, ond effeithiodd ar sir Ddinbych yn enwedig, lle cafodd y gwasanaethau tân eu galw i fynychu saith achos o lifogydd a gorfodwyd 11 ysgol gynradd ac uwchradd i gau, ac achoswyd difrod helaeth i gartrefi a busnesau. Rydym yn gweld cynnydd yn amlder digwyddiadau tywydd eithafol, ac mae cynnydd yn nifrifoldeb y difrod a achosir. Nid dyma'r tro cyntaf yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf i sir Ddinbych gael ei tharo gan lifogydd. Nid yw'r gwersi wedi'u dysgu o'r gorffennol, felly, fis wedi'r llifogydd hyn, hoffwn i Lywodraeth Cymru amlinellu pa gynlluniau y maent wedi dechrau eu rhoi ar waith, fel y soniais wrthych yn ddiweddar mewn cwestiwn amserol.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu lliniaru effaith stormydd yn sir Ddinbych o'r blaen. Serch hynny, yn ddiweddar, rydym wedi clywed adborth cadarnhaol gan Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch gwaith draenio o gwmpas y rhaeadr yn Nyserth, sy'n gam i'r cyfeiriad cywir. Yn ddiweddar, cyfarfûm â pherchnogion y New Inn yn Nyserth, sydd newydd ailagor ar ôl atgyweirio difrod llifogydd ar gost fawr. Mae angen inni roi sicrwydd i drigolion a pherchnogion busnesau mewn trefi a phentrefi fel Dyserth a Llanelwy nad yw hyn yn mynd i ddigwydd eto. 

Mae'r baich ariannol ar fy etholwyr yn sylweddol, mae'r trawma'n para'n hir, ac nid yw'r addysg a gollwyd trwy gau ysgolion wedi cael ei hadfer. Mae hyn yn rhwystredig, yn enwedig pan fo modd atal y difrod. Felly, a allai'r Gweinidog amlinellu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weithio gydag CNC ac awdurdodau lleol i sicrhau bod gwaith cynnal a chadw hanfodol yn cael ei wneud, a'i wneud yn amlach, gan roi rhywfaint o sicrwydd i fy etholwyr yn Nyffryn Clwyd? Diolch.

Diolch yn fawr, Gareth. Rwyf am ddweud fy mod yn gwbl ymwybodol o ba mor ddinistriol y gall effeithiau llifogydd fod ar gartrefi a bywoliaeth pobl, a bywydau hyd yn oed, felly rwyf am estyn fy nghydymdeimlad â phawb a effeithiwyd gan y stormydd. Yn anffodus, mae hwn yn batrwm sy'n cynyddu o ran ei amlder drwy'r amser. Mae newid hinsawdd gyda ni. Nid yw'n rhywbeth sydd—. Mae'n broblem ddirfodol nawr, nid problem y bydd rhaid inni fynd i'r afael â hi yn y dyfodol, ac mae angen inni roi mesurau llym ar waith i wneud rhywbeth am newid hinsawdd, gan gynnwys addasu. Felly, y llynedd, fe wnaethom gytuno ar gyllideb gyfalaf tair blynedd, cyfanswm o £102 miliwn, i gynllunio ein buddsoddiad yn well dros nifer o flynyddoedd ac i gefnogi ein cymunedau sydd mewn perygl. Rydym yn darparu £34 miliwn o gyllid cyfalaf i'n hawdurdodau rheoli risg y flwyddyn ariannol hon fel rhan o'n hymrwymiad parhaus i fuddsoddi mewn rheoli perygl llifogydd ac arfordirol. 

Mae CNC yn rheoli amddiffynfeydd rhag llifogydd er mwyn lleihau'r risg i dros 73,000 eiddo ledled Cymru. Felly, er enghraifft, fe wnaeth cynllun Llanelwy, a gwblhawyd yn 2018, ac a gostiodd £6 miliwn, berfformio'n dda iawn yn y stormydd diweddar ac atal llifogydd i 293 o gartrefi a 121 o fusnesau. Rwy'n defnyddio hynny fel enghraifft o'r ffaith bod y cynlluniau'n gweithio. Felly, mae angen rhoi sicrwydd i bobl, pan fydd y cynlluniau'n cael eu rhoi ar waith, eu bod yn gweithio. Rydym wedi darparu dros £900,000 i Gyngor Sir Ddinbych fwrw ymlaen â saith cynllun i leihau'r perygl o lifogydd i gymunedau, ac rydym yn buddsoddi dros £102 miliwn yn sir Ddinbych i ddatblygu tri chynllun yn nwyrain y Rhyl, canol y Rhyl a Phrestatyn.

Rydym hefyd yn gweithio gyda sir Ddinbych ar ddatblygiad gwerth £1.5 miliwn ar gyfer pum cynllun rheoli llifogydd yn naturiol yn sir Ddinbych. Mae cynllun grant gwaith graddfa fach ar gael hefyd, gyda phroses ymgeisio symlach, i ariannu awdurdodau lleol i wneud gwaith a chynnal a chadw ar raddfa fach iawn. Maent yn darparu hyd at £200,000 ac maent ar gyfer gwaith i leihau'r perygl o lifogydd i gartrefi unigol. Felly, mae'n ddigon posibl y bydd eich etholwyr am fynd at sir Ddinbych i weld sut mae hynny'n mynd—ac rydym wedi cymeradwyo dau gynllun a gyflwynwyd gan Gyngor Sir Ddinbych eleni, gwerth cyfanswm o £195,000. Felly, wyddoch chi, mae pethau ar y gweill i wneud hyn; mae arnaf ofn, serch hynny, y bydd amlder cynyddol y stormydd hyn yn golygu bod llawer mwy o bobl yn cael eu heffeithio gan newid hinsawdd, ond rwy'n eich annog i helpu eich etholwyr i ymgysylltu â sir Ddinbych i sicrhau eu bod yn ystyried y rheini pan fyddant yn cynllunio eu prosiectau.

Diolch, Jack. Mae gwella gwasanaethau ar reilffordd Wrecsam-Bidston wedi bod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru eleni. O fis Rhagfyr ymlaen, bydd teithwyr yn gweld trenau dosbarth 197 newydd sbon ar y rheilffordd, ochr yn ochr â'r trenau dosbarth 230, gydag amserlen newydd fwy cadarn yn darparu gwasanaethau ychwanegol yng ngogledd-ddwyrain Cymru.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am amlinellu blaenoriaeth Llywodraeth Cymru yno, a bydd y Gweinidog yn ymwybodol fy mod wedi codi mater rheilffordd Wrecsam-Bidston ar sawl achlysur yma yn y Senedd. Yr wythnos diwethaf cyfarfûm unwaith eto â thrigolion sy'n dibynnu ar reilffordd Wrecsam-Bidston. Maent yn rhwystredig oherwydd canslo trenau, maent yn rhwystredig ynghylch y gwasanaethau bysiau yn lle trenau, yn enwedig ar adegau cymudo brig i gyrraedd y gwaith ac i gyrraedd yn ôl o'r gwaith yn enwedig. Rwy'n ymwybodol o gyhoeddiad Trafnidiaeth Cymru fod yr amlder yn cynyddu i 45 munud ar y rheilffordd, ac wrth gwrs, rwy'n croesawu hyn, ond rwy'n gofyn i chi ymyrryd ymhellach bellach eto, Weinidog, i wthio Trafnidiaeth Cymru i wella dibynadwyedd y rheilffordd ymhellach, i ddod â'r defnydd o wasanaethau bysiau yn lle trenau a'r angen amdanynt i ben, ac yn bwysig, i gyfathrebu'n uniongyrchol â thrigolion Alun a Glannau Dyfrdwy ynghylch y gwaith o gyflawni a'r cynnydd ar y gwelliannau mawr eu hangen hyn.

Diolch, Jack. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod teithwyr wedi cael profiad gwael iawn yn defnyddio'r gwasanaethau rheilffyrdd, ac yn wir y gwasanaethau bysiau yn lle trenau, ar reilffordd Wrecsam-Bidston. Rwy'n credu y byddem yn cyfaddef hynny; mae'n ddrwg gennym am yr holl drafferthion sydd wedi digwydd yno. Rydym wedi ymgysylltu'n agos â chynrychiolwyr lleol—chi eich hun, wrth gwrs; rydych chi wedi ei godi nifer o weithiau—a grwpiau defnyddwyr rheilffyrdd i ddeall yr heriau y maent wedi'u hwynebu. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi gweithredu cynllun gwella pum pwynt sy'n cael ei ddarparu gan reolwr dynodedig ar gyfer y rheilffordd, sydd bellach, rwy'n credu, yn gwneud gwahaniaeth cadarnhaol i berfformiad y gwasanaeth. Rwy'n gobeithio eich bod chi'n gwybod pwy yw'r rheolwr dynodedig, ond os nad ydych, rwy'n hapus iawn i'ch rhoi mewn cysylltiad â nhw, a dyna'r llwybr uniongyrchol at gyfathrebu i breswylwyr. Rwy'n falch iawn fod gennym y rheolwr dynodedig yno i sicrhau bod y gwelliannau'n digwydd. Rydym yn cydnabod bod angen gwneud mwy, a dyna pam mae Trafnidiaeth Cymru yn gweithredu amserlen newydd ar y rheilffordd o fis Rhagfyr eleni—felly, o'r diwrnod ar ôl yfory, rwy'n credu. Maent yn hyderus y bydd hyn yn darparu gwasanaeth mwy dibynadwy ac aml i bob teithiwr, gan gynnwys yn benodol iawn y rhai sy'n dibynnu ar y rheilffordd i deithio i'r gwaith ac oddi yno. Rwy'n siŵr, Jack, y byddwch chi'n gallu fy nghadw i mewn cysylltiad â'r gwelliannau yno a rhoi gwybod i mi a ydynt yn gweithio'n dda iawn neu heb fod yn gweithio cystal ag yr hoffem.

Diolch am y cwestiwn, Cefin.

Rydym yn disgwyl i gwmnïau sy'n cynnig grid newydd ddilyn polisi cynllunio y dylid gosod llinellau pŵer newydd o dan y ddaear lle bo hynny'n bosibl a lliniaru eu heffaith pan nad yw'n bosibl eu gosod yn danddaearol. Mae angen ateb strategol arnom i ddiweddaru ein seilwaith grid i roi mynediad dibynadwy i bobl at wres glân, trafnidiaeth a swyddi da.

Diolch am y sicrwydd ynghylch gosod llinellau tanddaearol, ond yn natganiad yr hydref yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Canghellor y Trysorlys gynlluniau i gyflymu prosesau cynllunio ar gyfer peilonau newydd, yn ogystal ag i'r bobl sy'n byw agosaf at beilonau newydd ac is-orsafoedd trydan, gan gynnig hyd at £10,000 oddi ar eu biliau ynni dros 10 mlynedd. Nid ydym eto wedi gweld unrhyw fanylion go iawn am y cynlluniau hyn, ac ni fydd gostyngiadau arfaethedig mewn tariffau yn y dyfodol yn rhoi llawer o gysur i aelwydydd sy'n wynebu codiad o 5 y cant pellach yn y cap ar brisiau ynni y gaeaf hwn. Yn wir, ychydig iawn a gynigiai'r digwyddiad cyllidol hwn i aelwydydd Cymru sy'n dioddef yn wyneb argyfwng costau byw parhaus, ac fe gollodd Llywodraeth y DU gyfle i dderbyn galwadau Plaid Cymru am dariff ynni cymdeithasol newydd. Felly, fe wyddom fod yna nifer o rannau o Ganolbarth a Gorllewin Cymru lle mae cynigion ar gyfer peilonau newydd yn parhau i gael eu datblygu ac yn cael eu herio, felly a gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi'i wneud o oblygiadau'r cyhoeddiadau hyn i Gymru? Ac yng ngoleuni cynlluniau Llywodraeth y DU ynghylch y newidiadau i'r prosesau cynllunio, sut y byddwch yn gweithio i sicrhau ymgynghoriad cymunedol ystyrlon ar gynigion, gan gynnwys yr opsiynau ar gyfer gosod llinellau tanddaearol, a sut y byddwch yn ceisio sicrhau buddion cymunedol pendant, cynaliadwy a pharhaol o'r datblygiadau hyn?

Diolch, Cefin. Felly, mae tipyn o gymhlethdod yno. Nid ydym yn gwybod llawer mwy am hyn na chithau. Rydym yn gwybod beth oedd yn natganiad yr hydref. Ond mae gennyf grŵp rhyng-weinidogol wedi'i gynllunio gyda'r Gweinidog, felly rwy'n cynllunio cyfres o gwestiynau ynglŷn â sut yn union y maent yn argymell y dylai hynny weithio. Ein dealltwriaeth ni, er nad yw'n ddealltwriaeth gadarn, yw mai dim ond ar gyfer datblygiadau newydd y mae'r arian, nad yw'n llawer o gysur os oes gennych gynllun peilot o'r math hwnnw eisoes, ac nid wyf yn deall y rhesymeg dros hynny. Nid yw ychwaith yn llawer iawn o arian pan ystyriwch ei fod wedi ei wasgaru dros gyfnod hir, ac fel rydych chi wedi dweud, nid yw'n gwneud iawn am y farchnad ynni hurt yr ydym ynddi ar hyn o bryd. Felly, mae yna nifer o ddiffygion y gallwch eu gweld ar unwaith. Mae arnaf ofn nad wyf yn gwybod llawer mwy am beth oedd y bwriad. Gallaf weld o adroddiadau newyddion ledled Lloegr nad yw wedi cael derbyniad da iawn yn Lloegr ychwaith. Rwy'n credu bod pobl yn ei ystyried yn llwgrwobr tila braidd am gael rhywbeth nad ydynt ei eisiau. Felly, nid dyna yw ein ffordd ni o weithredu.

Ein dull ni o weithredu yw sicrhau bod ein cymunedau'n wybodus ac yn deall beth sy'n digwydd, ein bod yn gosod llinellau o dan y ddaear lle mae hynny'n bosibl; lle nad yw'n bosibl, ein bod yn lliniaru. Rydym yn gweithio gyda'r Grid Cenedlaethol i ddarganfod ffyrdd y gallwn edrych ymlaen llaw ar lwybrau trosglwyddo ledled Cymru. Nid oes llawer ohonynt. Felly, byddwn yn gallu darganfod ble maent oherwydd bod gennym lawer iawn o dirwedd warchodedig, mae gennym fawnogydd, mae gennym—. Mae yna lawer o bethau lle nad ydych chi am i'r llinellau trosglwyddo fynd. Nid oes cymaint â hynny o lwybrau, felly gallwn weithio'n iawn gyda'r cymunedau i ddeall yr effeithiau, ble mae modd inni eu gosod yn danddaearol, a sut mae hynny'n edrych.

Mae'r ceisiadau sy'n bodoli ar hyn o bryd yn ystod o geisiadau, gyda rhai ohonynt yn dod i mewn i broses gynllunio Cymru, ond bydd rhai ohonynt yn mynd yn rhan o broses gynllunio'r DU. Felly, rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i geisio sicrhau bod ein polisïau cynllunio yn cael eu gweithredu lle mae'n broses Llywodraeth y DU, oherwydd mae'r lefel yn uwch na lle rydym ni arni, ac yna ar gyfer gwynt ar y tir, rydym yn ceisio sicrhau bod y grid ei hun yn gweithio gyda ni.

Yn ddiweddar, euthum i gynhadledd datblygwyr ynni adnewyddadwy yng Nghasnewydd, lle buom yn trafod safon aur ar gyfer buddion cymunedol y gallai pawb eu cyflwyno, lle gallem gynorthwyo cymunedau i ddeall beth sy'n bosibl. Mae llawer o'r buddion cymunedol sy'n cael eu darparu ar hyn o bryd yn werth chweil, ond lle gallem gael cymunedau at ei gilydd, er enghraifft, i helpu gydag ôl-osod ac effeithlonrwydd ynni a mesurau eraill nad yw cymunedau yn gofyn amdanynt yn aml ar hyn o bryd, oherwydd bod angen help arnynt i roi'r darnau hynny at ei gilydd. Ac yna, gan weithio gyda chi fel rhan o'r cytundeb cydweithio, gobeithiwn y bydd Ynni Cymru a'r galluogwyr yr ydym wedi'u rhoi ar waith yn gallu helpu cymunedau i wneud eu gorau wrth ofyn sut bethau fyddai'r cynlluniau budd cymunedol hynny. Felly, mae nifer o bethau i'w gwneud, a Lywydd, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd pan fyddaf wedi cyfarfod â'r Gweinidog, os bydd gennyf fwy o wybodaeth.

Yn olaf, Jane Dodds.

Diolch yn fawr, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Os caf fynd ar ôl pwynt Cefin. Yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, mae gennym nifer o ddatblygiadau, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, o gwmnïau i ehangu'r grid, sydd wrth gwrs mewn egwyddor yn rhywbeth rydym i gyd yn derbyn bod angen ei wneud. Fodd bynnag, mae goblygiadau sylweddol o ran ymgynghori ac ymgysylltu â chymunedau. Roeddwn eisiau dilyn y cysyniad yr ydych newydd siarad amdano gyda buddion cymunedol. Nid wyf yn gwybod a ydych chi'n gwybod am Octopus Energy, ond mae Octopus wedi'u lleoli ledled y DU ac yng Nghaerffili a Gorllewin Swydd Efrog, rwy'n deall bod un tyrbin gwynt yno ar gyfer y gymuned mewn gwirionedd, sy'n caniatáu iddynt ymgysylltu a chofrestru ar gyfer y clwb cefnogwr ynni. Ac os ydynt yn gwneud hynny, mae ganddynt ap ar eu ffôn sy'n dweud wrthynt pryd mae'r gwynt yn chwythu, ac felly gallant gael gostyngiad o 50 y cant oddi ar eu biliau ynni. Mae hynny, i mi, yn fudd cymunedol anhygoel, ac roeddwn i'n meddwl tybed beth oedd eich barn chi ynglŷn â bwrw ymlaen â hynny, ac i ni gynnwys hynny yn y cymysgedd o fuddion cymunedol. Mae hwnnw'n arian uniongyrchol i bobl ar gyfer eu biliau ynni. Diolch yn fawr iawn.

Yn hollol, Jane. Mae gennym ddiddordeb mawr mewn cael ychydig bach o berchnogaeth gymunedol yn rhai o'r prosiectau ynni mwy o faint. Rwyf wedi siarad yn helaeth â llawer o'r datblygwyr ynglŷn â phan fyddant yn adeiladu prosiectau, gan gynnwys prosiectau gwynt arnofiol mae'n rhaid i mi ddweud, i weld a fyddent yn cael eu paratoi fel rhan o gydweithrediad â datblygwr ynni gwladol yng Nghymru i adeiladu un neu ddau o dyrbinau yn benodol ar gyfer perchnogaeth gymunedol. Gallai Llywodraeth Cymru ddadrisgio hynny a throsglwyddo'r berchnogaeth wedyn i gymunedau dros gyfnod llawer hwy, oherwydd ni fydd unrhyw un yn gallu fforddio ei wneud yn uniongyrchol, ond gallem ni ddadrisgio hynny i gymunedau. Ac rydych chi'n hollol iawn—yn llygad eich lle. Mae hynny'n caniatáu iddynt gael mynediad at yr ynni ei hun ac nid y pecyn buddion sy'n mynd gydag ef yn unig.

Yn fwy hirdymor, hoffwn weld Llywodraeth yn diwygio'r system ynni, fel nad oes gennych y nonsens hurt o ran beth sy'n fudd cymunedol a'r hyn nad yw'n fudd. Hefyd mae'r ffaith bod buddion cymunedol ar hyn o bryd yn mynd i gymunedau sy'n cynnal cynhyrchiant ynni, ond nid trosglwyddiad ynni, ac mae'r trosglwyddiad mewn gwirionedd yn fwy dadleuol mewn llawer o achosion na'r cynhyrchiant ei hun. Felly, roeddwn yn falch o weld Llywodraeth y DU o leiaf yn derbyn y cysyniad o gymunedau trosglwyddo, ond maent wedi mynd ati mewn ffordd nad wyf yn credu ei bod yn arbennig o effeithiol, ac ni fydd yn cael y gefnogaeth yr hoffem ei gweld ychwaith. Ond rwy'n awyddus iawn i sicrhau ein bod yn gwthio'r math o fodel perchnogaeth gymunedol y soniwch chi amdano, ac y mae gennym un neu ddau o fodelau ohono ledled Cymru.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, fydd y cwestiynau i Weinidog y Gymraeg ac Addysg. Y cwestiwn cyntaf gan Cefin Campbell.

Mae gan Lywodraeth Cymru weledigaeth a strategaeth glir i gefnogi dysgu ieithoedd tramor modern yng Nghymru. Mae cynllun strategol 'Dyfodol Byd-eang: Cynllun i wella a hyrwyddo ieithoedd rhyngwladol yng Nghymru 2022 i 2025', a gafodd ei lansio fis Tachwedd diwethaf, yn amlinellu sut y byddwn ni'n gwella ein darpariaeth ac yn hyrwyddo ieithoedd rhyngwladol yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn. Mae nifer o bobl wedi cysylltu â fi, ar draws y rhanbarth a dweud y gwir, yn nodi eu pryderon ynghylch darpariaeth addysgu ieithoedd tramor modern. Fe glywes i yn ddiweddar iawn gan fyfyriwr, yn Aberystwyth yn digwydd bod, oedd am barhau â’i astudiaethau mewn Almaeneg i lefel A, ond fe wrthodwyd y cyfle iddo fe achos doedd dim darpariaeth e-ddysgu mwyach ar gael. Ac rŷn ni wedi gweld, ar draws y rhanbarth dwi'n ei chynrychioli, gostyngiad yn y ddarpariaeth ieithoedd modern yn gyffredinol dros y blynyddoedd diwethaf, a'r niferoedd o fyfyrwyr sydd yn astudio. Yng Ngheredigion ar hyn o bryd, heblaw mewn un ysgol, Ffrangeg yw’r unig iaith dramor sy'n cael ei chynnig ar gyfer TGAU—a TGAU yn unig, nid lefel A. Mae hyn yn batrwm cyffredinol ar draws y rhanbarth. Felly, gaf i ofyn, er mor bwysig yw dysgu ieithoedd i'n heconomi fyd-eang ni, a’n heconomi ni yng Nghymru, a fyddech chi'n gallu sicrhau bod gennych chi strategaeth i fynd i'r afael â hyn? A pha mor bryderus ŷch chi ynglŷn â’r sefyllfa bresennol?

Mae hynny'n gwestiwn teilwng iawn. Rwy'n bryderus iawn am y sefyllfa, ac mae'r Aelod yn iawn i ddweud bod gostyngiad wedi bod, a gostyngiad sylweddol mewn rhai ieithoedd tramor modern. Mae'r her sy'n wynebu dysgu’r Almaeneg yn un penodol, ac rwy'n cael llythyrau’n aml wrth Aelodau ac wrth y cyhoedd ynglŷn â’r pryder o ran Almaeneg yn benodol.

O ran beth rŷn ni'n mynd i'w wneud fel Llywodraeth, neu beth rŷn ni eisoes yn ei wneud, mae gennym ni fwy nag un rhaglen i geisio cynyddu’r diddordeb mewn ieithoedd tramor modern yn ein hysgolion ni. Felly, yn y cyfnod cynradd, wrth gwrs, ac yn mynd nawr drwy’r cyfnod uwchradd hefyd, mae'r elfen honno o gyflwyno iaith ryngwladol yn gynnar yn addysg ein plant ni, rwy'n credu, yn un bwysig iawn. Mi es i'n ôl i fy ysgol gynradd fy hunan ddiwedd y flwyddyn academaidd ddiwethaf a chlywed dosbarth yn canu caneuon yn y Sbaeneg. Fydden i ddim wedi gweld hynny'n digwydd yn fy nghyfnod i yn yr ysgol. Ond rwy'n derbyn mai rhywbeth fydd yn cael canlyniadau yn y tymor hir yw hynny.

Mae gennym ni hefyd raglen mentora drwy law Prifysgol Caerdydd sydd yn rhoi cefnogaeth uniongyrchol i ysgolion uwchradd: myfyrwyr yn mynd yn ôl i'r ysgolion rheini i fentora o ran ieithoedd modern. A hefyd mae gennym ni raglen drwy’r Brifysgol Agored sydd yn dysgu athrawon sut i ddysgu ieithoedd modern ac, ynghyd â hynny, rhyw fuddsoddiad o dros £2.5 miliwn i gynyddu argaeledd a diddordeb mewn cymryd ieithoedd tramor modern ar gyfer TGAU.

Mae'r her yn un sylweddol. Dyw e ddim yn un sydd yn unig yma yng Nghymru, er dyw hynny, wrth gwrs, ddim yn unrhyw gysur. Bydden i'n annog ysgolion—ac, ar ddiwedd y dydd, ysgolion sy'n gwneud y penderfyniadau o ran y mix o ieithoedd sydd yn cael eu dysgu yn eu hysgolion nhw—bydden i yn annog ysgolion i ymwneud â'r rhaglen Dyfodol Byd-eang a'r partneriaid sydd yno i ddarparu cefnogaeth i ysgolion am sut i newid y sefyllfa yma.

Rydym wedi darparu buddsoddiad sylweddol ar gyfer swyddogion ymgysylltu â theuluoedd, gyda chyfanswm y cyllid eleni yn £6.5 miliwn. Mae hyn yn ychwanegol at y £2.5 miliwn a ddarparwyd i'r gwasanaeth lles addysg eleni, i ddarparu capasiti ychwanegol mawr ei angen.

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Rydym wedi clywed yn ddiweddar fod Ysgol Uwchradd y Rhyl yn fy etholaeth i wedi cael ei rhoi mewn sefyllfa lle maent wedi gorfod cyflwyno diwrnodau byrrach er mwyn annog disgyblion yn ôl i'r ysgol. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno bod yr ateb hwn ymhell o fod yn ddelfrydol i'r ysgol a'r myfyrwyr fel ei gilydd. Rwy'n croesawu'r grŵp y mae'r Gweinidog yn ei sefydlu er mwyn mynd i'r afael ag absenoldeb ysgol, ond fel y gwyddom, mae'n argyfwng cenedlaethol o ran lefelau presenoldeb mewn ysgolion ac mae angen gwneud llawer mwy o waith gan Lywodraeth Cymru i unioni hyn.

Cafodd y cyfyngiadau symud a gyflwynwyd o ganlyniad i bandemig COVID-19 ôl-effeithiau pellgyrhaeddol i'r economi, iechyd meddwl, ac iechyd yn ehangach, ond cafodd addysg ei tharo'n arbennig o galed. Yn anffodus, nid oes digon wedi'i wneud i ailgyflwyno disgyblion yn ôl i'r ystafell ddosbarth yn llwyddiannus a sicrhau bod unrhyw ddysgu a gollwyd yn cael ei adfer. Mae'n amlwg fod canlyniadau dysgu gartref yn dal i gael eu teimlo, gyda'r disgyblion yn methu ymgynefino ag ysgol, a'r sefydliadau, fel Ysgol Uwchradd y Rhyl, yn ei chael hi'n anodd cael disgyblion yn ôl i mewn i'r ystafell ddosbarth. Mae athrawon a gweithwyr proffesiynol eraill wedi mynegi sut mae diffyg addysgu wyneb yn wyneb wedi effeithio nid yn unig ar sgiliau llythrennedd a rhifedd disgyblion, ond hefyd ar eu sgiliau cymdeithasol.

Felly, Weinidog, sut ydych chi'n bwriadu gweithio gydag ysgolion i sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth angenrheidiol i gynyddu presenoldeb ysgol yn gyflym heb droi at fesurau llym fel byrhau'r diwrnod ysgol, ac rwy'n siŵr y gall y ddau ohonom gytuno bod hynny'n niweidiol iawn i addysg plentyn? Diolch.

Wel, rwy'n cytuno â'r pwynt cyffredinol y mae'r Aelod yn ei wneud mewn perthynas ag effaith COVID ar safonau llythrennedd, rhifedd a chyrhaeddiad yn gyffredinol yn ein hysgolion; mae wedi cael effaith niweidiol iawn. Ar y pryd, roeddem yn glir iawn fel Llywodraeth fod pob penderfyniad a wnaem mewn perthynas ag ysgolion yn ystod y pandemig yn cael ei wneud ar sail cydbwyso niwed: y risg o haint ar y naill law, ond y risg amlwg o effaith peidio â bod yn yr ysgol neu ddysgu o bell ar y llaw arall. Rwy'n credu bod cwestiwn yr Aelod yn dangos pam fod y dull hwnnw mor bwysig, yn ogystal â'n hymrwymiad mai ysgolion fyddai'r pethau olaf i'w cau a'r pethau cyntaf i'w hagor.

Ar ei bwynt ynghylch presenoldeb yn gyffredinol, bydd yn gwybod o fy ateb cynharach ar sefydlu'r tasglu cenedlaethol, gyda phrofiad nid yn unig o fyd addysg ond gan y gwasanaethau cymdeithasol, iechyd, yr heddlu, rhieni ac academyddion sydd â diddordeb yn hyn a phrofiad penodol ohono, mai'r hyn y byddwn yn ceisio ei wneud yw nodi'r arferion gorau sydd eisoes yn digwydd yn y system—ac mae llawer ohonynt—a sicrhau bod pob ysgol yn cael budd o hynny, fel y gallant bwyso ar hynny, ei addasu, adeiladu arno, a'i gael i weithio ar gyfer eu hardaloedd eu hunain.

Ar y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud mewn perthynas ag Ysgol Uwchradd y Rhyl yn benodol, gadewch imi fod yn glir fod y sefyllfa ychydig yn wahanol yno, rwy'n credu, i'r ffordd y cafodd ei disgrifio gan yr Aelod. Nid byrhau'r diwrnod ysgol yn gyffredinol ydyw; mae'n gadael i rai plant ddechrau'r ysgol ychydig yn hwyrach yn y dydd i osgoi cyfnod cofrestru prysur ar sail dros dro, i annog pobl ifanc a allai fod wedi ei chael hi'n anodd mynychu i ddod yn ôl i'r ysgol. Rwy'n gwybod y bydd yn awyddus i wneud yn siŵr ein bod yn rhoi cynnig ar unrhyw gamau sy'n ymarferol i sicrhau bod pobl ifanc yn ôl yn yr ysgol, a dyna'r math o beth y mae Ysgol Uwchradd y Rhyl, fel rwy'n ei ddeall, yn ceisio ei wneud.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Anne Jones.

Diolch, Lywydd. Weinidog, yn ddiweddar gwelsom lywodraethwyr ysgolion yn cyflwyno deiseb a lofnodwyd gan 7,000 o bobl ac yn rhoi tystiolaeth yn codi pryderon difrifol am y sefyllfa ariannol 'frawychus' sy'n wynebu ysgolion yng Nghymru, gyda rhybuddion bod rhai ysgolion yn gweithredu 'o'r llaw i'r genau'. Ers 2010, mae ysgolion wedi derbyn cynnydd o 1.1 y cant o gyllid mewn termau real, sy'n cyfateb i gynnydd o 0.7 y cant y disgybl. Mae'n amlwg nad yw hyn yn foddhaol, a'i fod yn niweidiol i addysg yng Nghymru. Mae Dr Martin Price, cadeirydd cymdeithas llywodraethwyr ysgolion Bro Morgannwg, wedi dweud

'mae cyfran sylweddol o ysgolion yng Nghymru yn gweithredu heb unrhyw arian neu, yn nhermau'r sector preifat, yn fethdalwyr i bob pwrpas',

ac

'nid oes digon o arian yn mynd i mewn i lawer o ysgolion, os nad y rhan fwyaf o ysgolion yng Nghymru, i allu cyflawni eu gofynion cyfreithiol mewn perthynas ag addysg'.

Rydych chi'n dweud eich bod chi'n poeni am addysg ein plant yng Nghymru, ac rwy'n gobeithio eich bod, Weinidog, ond yn sicr nid ydych chi'n rhoi eich arian ar eich gair. Yn amlwg, nid oes digon o arian yn cyrraedd lle mae ei wir angen. Weinidog, a yw hon yn record rydych chi'n falch ohoni, ac os nad ydyw, pam eich bod chi wedi torri'r gyllideb addysg eleni eto, a phryd y bydd y Llywodraeth hon yn teimlo'r angen i ariannu ysgolion yn iawn?

Wel, rwy'n gobeithio na fydd yr Aelod eisiau dweud unrhyw beth sy'n camliwio'r hyn a wnaethom eleni, oherwydd, mewn gwirionedd, nid yw cyllidebau ysgolion wedi'u torri eleni. Fel y bydd hi'n gwybod o'n trafodaethau blaenorol mewn perthynas â hyn, mae'r gostyngiadau yn ystod y flwyddyn y bu'n rhaid inni eu gwneud eleni wedi bod ar sail rhaglenni a arweinir gan alw, lle nad yw'r galw wedi bod mor uchel ag y darparwyd ar ei gyfer yn ein cyllideb. Felly, nid yw cyllidebau rheng flaen i ysgolion wedi cael eu heffeithio yn y ffordd y credaf fod ei chwestiwn yn awgrymu.

Mae hi'n iawn i ddweud bod cyllidebau ysgolion mewn llawer o ysgolion dan bwysau, fel y mae cyllidebau awdurdodau lleol, fel y mae cyllideb Llywodraeth Cymru. Yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, fel Llywodraeth rydym wedi gallu darparu symiau sylweddol o gyllid ychwanegol i gynghorau lleol, sydd, wrth gwrs, yn uniongyrchol gyfrifol am ariannu ysgolion. Fodd bynnag, mae effaith chwyddiant a'r argyfwng costau byw, wrth gwrs, wedi erydu gwerth y cynnydd hwnnw, ac mae lefel y galw, ar gyllidebau llywodraeth leol a'n cyllideb ni yn wir, wedi cynyddu. Felly, dyna'r cyd-destun y gweithredwn ynddo ar hyn o bryd.

Byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod cymaint o gyllid â phosibl yn cyrraedd y rheng flaen mewn ysgolion. Fe fuom gyda'n gilydd mewn cyfarfod pwyllgor y bore yma lle amlinellais y symiau sylweddol iawn yr ydym yn eu buddsoddi ar gyfer y diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol, sy'n dod o fy nghyllideb i, ond hefyd ar gyfer diwygio'r cwricwlwm a llawer o gynlluniau eraill. Ac mae hyn yn ychwanegol at y grant cynnal refeniw sy'n ariannu ysgolion yn uniongyrchol.

Weinidog, rydych chi'n dal i grybwyll potiau bach o arian a ddarparqyd gennych. Y realiti ar lawr gwlad yw bod ysgolion yn ei chael hi'n anodd, a beth bynnag y dywedwch eich bod yn ei wneud, mae'n amlwg nad yw'n gweithio. Efallai mai'r rheswm am hyn yw bod y Llywodraeth Lafur hon wedi tanariannu addysg yng Nghymru flwyddyn ar ôl blwyddyn, ddegawd ar ôl degawd, ond yn Lloegr mae'r Llywodraeth Geidwadol wedi cynyddu'r cyllid ar gyfer addysg flwyddyn ar ôl blwyddyn.

Rwyf eisoes wedi dyfynnu'r Pwyllgor Deisebau, ond nid dyna'r cyfan a ddywedwyd, Weinidog. Yn ôl Matthew Gilbert, pennaeth Ysgol Gynradd Ynys y Barri, mae'r pwysau ariannol yn 'frawychus'. Dywedodd: 

'Rwyf wedi gweithio ym myd addysg ers dros 20 mlynedd ac nid wyf erioed wedi profi anawsterau o'r fath gyda chyllid.'

Mynegodd bryderon am gydraddoldeb, gan ddweud ei bod hi'n anodd darparu cefnogaeth un i un o ystyried y niferoedd cynyddol o ddisgyblion ag anghenion cymhleth, fel y nodwyd y bore yma, a chyllid cyfyngedig. Dywedodd:

'mae'n rhaid inni osod cyllidebau diffyg. Fel arall, ni fyddwn yn gallu rhoi cymorth un i un i'r plant hynny'.

Aeth rhagddo i ddweud:

'rydym eisiau cael gwared ag amddifadedd, er mwyn galluogi plant i ddarllen ac ysgrifennu ac rydym eisiau cael gwared ar y bwlch tlodi hwnnw.... Ond fel y mae pethau, mae'r sefyllfa o ran y diffyg yn enbyd.... Cawn ein gorfodi i fyw o'r llaw i'r genau, ac mae'r cypyrddau'n wag.'

Ac i rwbio halen yn y briw, Weinidog, aeth Mr Gilbert ymlaen i ddweud bod ei ysgolion—ac rwy'n ymwybodol bod ysgolion eraill yr un fath—yn aml yn gorfod mynd ar drywydd grantiau cymunedol bach, a ddylai fod yn foethusrwydd nid yn anghenraid, i gynnal cyllidebau ysgolion lle nad oes arian ar ôl er mwyn cyflawni'r pethau sylfaenol yn unig.

Yn dilyn hynny, hoffwn ddarllen un dyfyniad bach arall i chi mewn perthynas â'r gyllideb addysg yr ydych wedi'i thorri, Weinidog:

'Rydym wedi gwneud dewisiadau, ac rwy'n dweud wrthych pa ddewisiadau rydym wedi'u gwneud. Rwy'n falch ohonyn nhw.'

Chi a ddywedodd hynny, Weinidog, yn gynharach eleni, gan honni eich bod yn falch o fod wedi gwneud toriadau mewn termau real i addysg. Rydych yn methu derbyn bai yn gyson ac yn methu derbyn atebolrwydd am fethiannau clir ac amlwg eich adran. Weinidog, a ydych chi'n derbyn disgrifiad Mr Gilbert o addysg yng Nghymru a phawb arall rwy'n siarad â nhw, neu a yw'n fai rhywun arall, fel arfer?

Yn sicr, nid wyf yn derbyn eich disgrifiad o'r mater. Mae'r sefyllfa rydym yn gweithio ynddi drwy Lywodraeth Cymru yn un lle rydym yn profi canlyniadau uniongyrchol—. Ac mae hi'n fy ngwahodd i gymharu'r sefyllfa yng Nghymru a Lloegr ac fe fydd hi'n canfod, yn sicr, os yw'n edrych ar gyllid addysg, fod y darlun y mae hi'n ei beintio'n gwbl gamarweiniol ac anghywir. Y sefyllfa, os yw hi am gymharu, yw bod cyllideb Llywodraeth Cymru yn cael ei heffeithio gan Lywodraeth Geidwadol yn San Steffan, sy'n gweithredu economi o drethi uchel, chwyddiant uchel, twf isel, buddsoddiad isel a chyfradd llog uchel. Dyna sy'n digwydd, ac mae'n amhosibl osgoi canlyniadau hynny yng Nghymru, yr Alban neu Ogledd Iwerddon. Yr unig ffordd o sicrhau'r newid sylweddol yr ydym eisiau ei weld ledled y DU o ran buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus yw drwy ethol Llywodraeth Lafur.

Rwy'n dechrau arfer â chlywed yr agwedd 'Nid fy mai i' gan y Gweinidog. Unwaith eto, rydym wedi cael llwyth arall o eiriau gwag, rhywbeth rydych yn dod i arbenigo ynddo. 

Mynegwyd pryderon gan David Blackwell, pennaeth Ysgol Uwchradd Gatholig Syr Richard Gwyn yn y Barri, a soniodd am argyfwng recriwtio a chadw enfawr:

'rydym yn gweld ansawdd yr ymgeiswyr ynghyd â nifer yr ymgeiswyr yn dirywio'n ddramatig.'

Aeth rhagddo i ddweud

'mae llai o bobl yn gweithio yn fy ysgol pan fo'r anghenion yn fwy nag a welais erioed yn y 23 i 24 mlynedd y bûm yn gweithio mewn ysgolion.'

Ac i goroni'r cyfan, mae oedran darllen cyfartalog plentyn sy'n dechrau yn yr ysgol uwchradd ddwy flynedd yn is na'r hyn ydoedd bum mlynedd yn ôl. Weinidog, mae hwn yn gondemniad enbyd o'ch cyfnod yn y swydd. Nid yw ysgolion yn hapus, nid yw eich undebau yn hapus, nid yw athrawon yn hapus, nid yw llywodraethwyr ysgolion yn hapus ac nid yw rhieni a phlant yn hapus. Rydych wedi siomi cenhedlaeth o ddysgwyr, ac eto rydych chi'n dal i sefyll yno ac yn ailadrodd yr un llinellau wrthyf, wythnos ar ôl wythnos. Faint o weithwyr proffesiynol sydd angen i mi eu dyfynnu cyn y byddwch yn rhoi camau brys ar waith? Nid oes angen adolygiad arall ar ysgolion, Weinidog, fel yr addawoch chi ddoe; maent angen cymorth ariannol digonol nawr, o ystyried difrifoldeb y sefyllfa. Weinidog, pryd y gall ysgolion ddisgwyl gweld rhywfaint o oleuni ym mhen draw'r twnnel llwm iawn hwn? Ac a ydych yn derbyn yr effaith niweidiol y mae Llafur Cymru wedi'i chael ar fyd addysg drwy dorri'r gyllideb nid unwaith ond ddwywaith yn ystod eich cyfnod yn y swydd?

Nid wyf yn gwybod sawl gwaith y mae angen i mi ddweud hyn, ond mae'r Aelod yn gwneud pwynt sy'n gwbl ddi-sail. Mae nifer y pwyntiau y mae'n eu gwneud nad ydynt yn seiliedig ar realiti yn cyrraedd lefel newydd, hyd yn oed iddi hi. Yr hyn y gwnaf ei dderbyn yw bod yna benaethiaid ledled Cymru, ac mae hi wedi dyfynnu llawer ohonynt yno, sy'n gweithio'n galed o ddydd i ddydd, gydag athrawon a chynorthwywyr addysgu, i gyflawni dros ein pobl ifanc mewn amgylchiadau sy'n gynyddol heriol. Ac rwy'n siŵr y byddai eisiau ymuno â mi ac eraill yn y Siambr i ddiolch iddynt am y gwaith caled y maent yn ei wneud.

Lleafarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd yr adroddiad ystadegol ar batrymau cyrhaeddiad mewn darllen a rhifedd, gan ddefnyddio data ar lefel genedlaethol, asesiadau personol, ynghyd â'ch datganiad ysgrifenedig cysylltiedig. Heb os, roedd y canlyniadau hyn, ar y cyfan, yn siomedig ac yn bryderus, yn arbennig o ran bod cyrhaeddiad cyfartalog disgyblion mewn rhifedd yng Nghymru yn bedwar mis yn is nag yn 2018-19, ac, o ran darllen yn Saesneg, pedwar mis yn is nag yn 2018-19. Roedd y dirywiad mwyaf gyda darllen yn y Gymraeg, a ddangosodd ostyngiad o 11 mis mewn cyrhaeddiad cyfartalog, o'i gymharu â 2018-19. Gaf i ofyn yn benodol, felly, Weinidog, pa waith sy'n mynd rhagddo i ddeall pam ein bod ni'n gweld gwahaniaeth mor fawr rhwng y canlyniadau yn y Saesneg a'r Gymraeg—dwi'n derbyn bod peth o'r atebion, efallai, o ran COVID—ond yn benodol hefyd o ran cefnogi cynnydd y dysgwyr hyn, a rhoi sicrwydd i rieni fel nad ydym yn eu colli o addysg Gymraeg, sydd efallai'n bryderus o weld cymaint o wahaniaeth rhwng y Gymraeg a'r Saesneg?

Ydy, mae hi'n bryderus, ac mae'n bwysig ein bod ni'n cyhoeddi'r ffigurau yma ac yn gallu cael y math o drafodaeth rŷn ni'n ei chael heddiw, ac i wneud hynny mewn ffordd dryloyw. Felly, mae hynny dwi'n credu yn gam ymlaen. Mae'r Aelod yn iawn i ddweud bod gwahaniaeth yn y ffigurau rhwng y ddau. Mae rhai o'r effeithiau yn rhai cyffredin, yn sgil COVID, ac rŷn ni hefyd yn gwybod, ar gyfer dysgwyr o aelwydydd lle nad yw'r Gymraeg yn cael ei siarad, bod yr effaith ar eu gafael ar y Gymraeg o beidio â bod yn yr ysgol yn debygol o fod yn fwy andwyol oherwydd hynny. Felly, dyna'r rhagdybiaeth, os hoffwch chi. Ond mae gwaith yn mynd rhagddo nawr, yn sgil cyhoeddi'r ffigurau hynny, i edrych o dan y data, i weld pa wersi y gallwn ni eu dysgu o hynny. Fel y bydd yr Aelod yn ei wybod, dwi wedi datgan heddiw ddiweddariad i'n cynllun darllen a llythrennedd ni, a hefyd cynllun newydd ar gyfer rhifedd. Mae her yn y ddau faes, ac mae'n bwysig ein bod ni'n cydnabod beth sydd wedi digwydd yn sgil COVID ac yn ymateb i hynny'n rhagweithiol.

Diolch. Un o'r pryderon, efallai, ydy pa negeseuon sy'n mynd i'r rhieni, er mwyn rhoi'r sicrwydd iddyn nhw na fydd eu plant nhw'n dioddef drwy barhau o fewn y cyfrwng Cymraeg.

Os caf i droi wedyn at adroddiad arall a ddaeth allan yn ddiweddar, sef yr un gan Gomisiynydd y Gymraeg ynglŷn ag addysg ôl-orfodol a'r Gymraeg, mi fyddwch chi'n gweld bod yna wahaniaethau mawr rhwng y rheini sydd ôl-16 mewn ysgol a'r rheini mewn coleg, ac mae hynny er gwaethaf gwaith gwych y Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn hyn o beth. Felly, gaf i ofyn yn benodol, o weld bod yna gymaint o wahaniaeth, a bod yna rai cynghorau sir hefyd wedi newid i fodel o fod yn annog cau chweched dosbarth a symud fwy i fodel o gael y dysgwyr mewn coleg, ac o weld yr effaith y mae hyn yn ei gael wedyn o ran y nifer sy'n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg ôl-16, pa gamau pellach sy'n cael eu cymryd a chefnogaeth i'r coleg Cymraeg fynd ymhellach efo'r gwaith hwn?

Mae hwnna'n gwestiwn pwysig iawn, ac mae hi wir yn bwysig, dwi'n credu, i sicrhau nid jest bod cynnig hafal, os hoffwch chi, rhwng y chweched dosbarth a choleg ôl-16, ond hefyd o ran ffyniant y Gymraeg yn yr economi leol. Mae lot o bobl yn mynd i'r coleg addysg bellach, efallai, a fydd yn gweithio yn yr economi leol, ac mae sicrhau bod cyfleoedd gyda nhw i ddysgu yn y Gymraeg a bod yn weithwyr drwy gyfrwng y Gymraeg—. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n llwyddo i wneud hynny.

Mae gwaith da yn digwydd mewn colegau ar draws Cymru. Roeddwn i yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni yn siarad â choleg Llandrillo Menai—mae pethau arloesol y maen nhw wedi bod yn eu gwneud, a dweud y gwir, i annog pobl ifanc i gymryd cyrsiau drwy gyfrwng y Gymraeg yn eu coleg nhw, ac mae cyfleoedd i ni ddysgu, dwi'n credu, o'r arfer da sydd yn digwydd, a sicrhau bod hynny'n cael ei ledaenu ar draws ein colegau ni i gyd.

Beth byddwn i yn dweud yw fy mod i'n gweld bod pobl yn derbyn bod hyn yn her a bod angen gwella'r ddarpariaeth. Mae heriau o ran y gweithlu, ac rŷn ni'n ceisio mynd i'r afael â hynny yn ein cynllun recriwtio cyfrwng Cymraeg dros y ddegawd nesaf. Mae'r gwaith mae'r coleg Cymraeg yn ei wneud yn bwysig, ac mae'r gyllideb wedi cynyddu iddyn nhw allu ehangu'r ddarpariaeth, ac mae nhw wedi gwneud hynny mewn ffordd sydd yn galonogol iawn. Mae mwy, wrth gwrs, i'w wneud. 

Bydd yr Aelod hefyd yn gwybod bod un o'r cyfleoedd pwysig ar y gorwel yn dod i law yn y flwyddyn newydd, hynny yw gyda sefydlu'r comisiwn newydd, a rôl benodol y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, fel dwi nawr wedi dynodi, i roi cyngor penodol i'r comisiwn am hyn—sut allwn ni gael cydweithio gwell rhwng ysgolion, chweched dosbarth a'r colegau addysg bellach, fel ein bod ni'n gallu cynyddu'r ddarpariaeth honno, a'i wneud yn fwy cyson ac yn fwy hafal ym mhob rhan o Gymru. 

Lywydd, deallaf eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiwn 3 a chwestiwn 9 gael eu grwpio.

Dylai pawb ddysgu am hanes eu hardal leol a'n gwlad ac ymgysylltu'n feirniadol â'r hanes hwnnw. Dyna pam, yn y Cwricwlwm i Gymru, y mae'n orfodol i ysgolion ddysgu hanes eu hardal leol a Chymru.

Rwy'n falch iawn o glywed bod y gofyniad hwnnw yn y cwricwlwm newydd. Un agwedd ar hanes lleol sy'n aml yn cael ei hanwybyddu, a rhywbeth a oedd yn destun trafodaeth mewn cyfarfod diweddar o'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid, yw ein hanes milwrol lleol. Rwy'n derbyn bod llawer o ddehongliadau o hynny, ond gall arwyr lleol yn ein cymunedau, a'u straeon, helpu i ennyn brwdfrydedd ein pobl ifanc ac ennyn eu diddordeb mewn hanes mewn ffordd na all unrhyw beth arall ei wneud.

Hyd yn oed fel oedolyn, rwy'n mwynhau ymweld â mynwentydd lleol, edrych ar gerrig beddi lleol, ac ymweld â chofebion lleol. Cefais fy nharo yr wythnos hon pan glywais am William Donaghy o Dowyn ger Abergele. Gwelodd frwydro yng ngogledd Affrica ac yn yr Eidal yn ystod yr ail ryfel byd, a dyfarnwyd medal ymddygiad rhagorol iddo am ei wasanaeth a'i arweiniad pan gafodd ei anafu'n ddifrifol yn ystod glaniadau Salerno yn yr Eidal, ar ôl gwasanaethu yng ngogledd Affrica gyda'r Desert Rats.

Felly, mae yna bobl leol hynod ddiddorol, ac rwy'n credu bod hon yn ffordd effeithiol iawn o ennyn diddordeb ein pobl ifanc mewn hanes yn gyffredinol a thrysorau hanes ar garreg eu drws. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn benodol i hyrwyddo ymgysylltiad â'n hanes milwrol yn ein cymunedau, yn enwedig gyda'r holl enwau hynny, yr holl gofebion hynny, a'r enwau ar y cofebion ledled y wlad?

Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig. Rwy'n credu y gall y disgrifiad y mae wedi'i roi fod yn rhan bwysig o'r ymdeimlad o gynefin, sy'n un o gysyniadau sylfaenol y cwricwlwm—yr ymdeimlad o berthyn i'r hanes, ond hefyd i ddeall y byd drwy brofiadau ffigurau, gan gynnwys pobl sydd â phrofiad milwrol, yn ein cymunedau lleol. Yn fy etholaeth i, ychydig wythnosau yn ôl—fe fynychodd y Prif Weinidog hefyd—cynhaliwyd gwasanaeth i goffáu milwr a oedd wedi cael ei saethu am encilio ac a oedd wedi cael maddeuant yn sgil hynny. Ac roeddwn yn falch iawn o weld llawer o bobl ifanc yno i nodi'r achlysur hefyd.

Rwy'n credu bod yr enghraifft y mae'n ei rhoi yn un o sawl ffordd y bydd ysgolion eisiau myfyrio ar ffigurau lleol, o hanes ac o'r cyfnod presennol. Mae'n ymwneud â hanes, ond mae'n ymwneud â mwy na hynny, onid yw? Mae'n ymwneud â chyd-destunau lleol yn ehangach—daearyddiaeth, crefydd, gwerthoedd ac yn y blaen—a chredaf fod hynny'n rhan o gyfoeth ein cwricwlwm. Bydd athrawon yn ei etholaeth ef, fel yn fy etholaeth i, ac mewn mannau eraill, rwy'n siŵr, yn chwilio am y cyfleoedd hynny i allu cyfoethogi dysgu ein pobl ifanc. 

Jack Sargeant.

Diolch, Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i chi am grwpio fy nghwestiwn i, cwestiwn 9, â chwestiwn 3, ac rwy'n cefnogi sylwadau Darren Millar ynghylch addysgu hanes milwrol lleol, fel rhywun sydd hefyd yn rhan o'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid. Wedi'r cyfan, mae hanes lleol yn ennyn diddordeb plant mewn ffordd nad oes fawr ddim arall yn ei wneud. Yn ddiweddar, ymwelais ag Ysgol Tŷ Ffynnon yn Shotton a gwelais y gwaith y mae disgyblion wedi'i wneud fel rhan o brosiect hanes lleol yno. Mae'r plant hyn yn byw mewn cymuned sy'n llawn o hanes diwydiant. Fe wnaethant greu llinell amser—llinell amser leol a llinell amser genedlaethol. Roedd yn mynd o Owain Glyndŵr, i Nye Bevan ac effaith y GIG, i waith dur Shotton, ar garreg ein drws. Roedd rhan fodern y llinell amser yn cynnwys creu'r Senedd hon. Roedd hefyd yn cynnwys adeiladu Ysgol Tŷ Ffynnon ei hun, ysgol newydd o'r radd flaenaf, a ariannwyd gan raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain Llafur Cymru. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y disgyblion a'r staff yn Ysgol Tŷ Ffynnon am eu gwaith, ac a wnewch chi annog ysgolion eraill drwy ein gwlad i wneud yr un peth i ddysgu mwy am eu hanes lleol?

Gwnaf, yn sicr. Diolch i Jack Sargeant am dynnu sylw at y gwaith gwych y mae ysgol gynradd Tŷ Ffynnon yn ei wneud. Mae'n ein hatgoffa, onid yw, fod ein hanes yng Nghymru yn cynnwys tywysogion a radicaliaid hefyd, ac rydym eisiau i'n pobl ifanc ddysgu am gyfoeth a llawnder yr hanes hwnnw. Rwy'n credu hefyd ei bod yn wych clywed sut maent yn defnyddio cyllid cymunedau dysgu cynaliadwy, i ddefnyddio gofod yr ysgol at y diben hwn. Rwy'n credu mai un o'r heriau sydd gennym mewn ysgolion ar hyn o bryd yw sut y gallwn ail-ymgysylltu â rhai o'n dysgwyr a allai fod yn teimlo'n bryderus, a allai fod yn teimlo'n ansicr ynglŷn â bod yn ôl yn yr ysgol. A'r un peth y credaf y gallwn i gyd gytuno arno mae'n debyg yw bod yr ymdeimlad o berthyn, fod gennych gymuned a hanes rydych chi'n perthyn iddynt, yn rhan bwysig iawn o fod ar y daith honno, a chredaf fod y math o esiampl y mae wedi'i rhoi heddiw yn adlewyrchiad pwerus iawn o hynny.

Rwy'n cytuno'n gryf fod pobl ifanc yn ein hysgolion yn ymgysylltu'n gadarn iawn â'u hanes lleol, y gallant ei weld o'u cwmpas, ac mae'n offeryn dysgu ac addysgu da iawn. A fyddech chi'n cytuno â mi, Weinidog, ei bod hi hefyd yn bwysig, wrth gyflwyno'r hanes lleol hwn yn ein hysgolion, fod ysgolion yn cysylltu â sefydliadau allanol fel y cymdeithasau hanes lleol? Yn lleol yma yng Ngwent, mae gweithgor o Archifau Gwent yn gallu darparu deunyddiau ac adnoddau, ac yng Nghasnewydd, mae yna grŵp bywiog iawn sy'n bwrw ymlaen â'n dathliadau o hanes rhyfeddol y Siartwyr. Rwy'n credu y gall y grwpiau allanol hyn ychwanegu rhywbeth at addysgu hanes lleol.

Rwy'n cytuno'n llwyr. Yn y trafodaethau a gaf o bryd i'w gilydd gyda'r trydydd sector mewn perthynas â'u cyfraniad i'n cwricwlwm ysgolion, un o'r trafodaethau a gawn yw sut y gallwn hwyluso'r cysylltiadau rhwng ysgolion ac athrawon sy'n brysur yn llunio ac yn gweithio ar gwricwla ysgolion a gwaith cyrff allanol yn ein cymunedau. A dweud y gwir, os ydym yn dilyn egwyddorion y cwricwlwm ac yn caniatáu'r elfen o gydgynllunio, rwy'n credu bod cyfle sylweddol iawn i ysgolion, sydd mewn proses gyson o greadigrwydd, ail-greu ac ailgynllunio mewn perthynas â'r cwricwlwm, ac rwy'n siŵr y byddai ysgolion yn gwerthfawrogi cael y ffynhonnell allanol honno o ysbrydoliaeth a phartner i gefnogi'r gwaith hwnnw.

Mae meithrin cysylltiadau cryf a llwyddiannus rhwng cyflogwyr, colegau ac ysgolion i gefnogi dysgwyr gyda'u camau nesaf yn hanfodol i wella eu rhagolygon swydd ac i'w helpu i ddeall y gwerthoedd sydd gan gyflogwyr lleol, ac mae gennym nifer o gynlluniau yng Nghymru i gefnogi hyn. A diolch i'r Aelod am y gwaith y mae wedi'i wneud ar nodi sut y gallwn adeiladu ar hyn. 

Ac yn y gwaith y mae'n cyfeirio ato, dywedais

'Dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod sefydliadau addysg bellach, cyflogwyr a rhanddeiliaid perthnasol eraill yn cael mynediad priodol at ddysgwyr drwy gydol eu gyrfa ysgol,'

o'r ysgol gynradd ymlaen, ond 'yn enwedig pan yn 11-16 oed.' Mae'r Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu a'r Ffederasiwn y Busnesau Bach wedi cynhyrchu adroddiad newydd yn ddiweddar sy'n adleisio hynny, lle maent yn dweud, mewn perthynas â'r agenda bolisi, y dylai Llywodraeth Cymru a'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil adeiladu ar hynny, gyda'i

'themâu ar bontio i fyd gwaith ac ymrwymiad i ddysgu sy'n gysylltiedig â gwaith, ochr yn ochr â strategaeth ehangach i baratoi twf mewn busnesau bach a chanolig i agor cyfleoedd newydd.'

Wrth gwrs, mae busnesau bach yn ei chael hi'n anodd iawn ymgysylltu â'r amgylchedd addysg, ac efallai eu bod yn ei chael hi'n anos na chwmnïau mwy o faint. Felly, sut mae'r Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil yn gwneud cynnydd ar yr argymhellion hynny, a beth arall y gellir ei wneud i sicrhau ein bod yn cyflawni hyn?

Wel, er mwyn adleisio'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud, cefais gyfle i siarad yn lansiad yr adroddiad y mae'n cyfeirio ato, ac mae'n adroddiad y dylai'r Aelodau ei ddarllen yn sicr. Roeddwn yn credu bod ynddo rai argymhellion buddiol iawn a rhai syniadau y gallem i gyd fyfyrio arnynt. Rwy'n credu bod yna rai pethau ymarferol a wnaethom fel Llywodraeth, yn dilyn yr adroddiad a roddodd Hefin David ei hun i ni. Felly, yn dilyn cynllun peilot y prosiect profiad gwaith wedi'i deilwra y llynedd, rydym wedi cynyddu'r cyllid i Gyrfa Cymru i gefnogi dysgwyr ym mlwyddyn 10 a blwyddyn 11 sydd wedi cael trafferth i ail-ymgysylltu â'u haddysg ar ôl y pandemig. Rydym hefyd wedi comisiynu gwaith ar gyfres o ganllawiau lleoliad gwaith ar gyfer cyflogwyr ac ysgolion, i gefnogi'r math o gysylltiadau yr oedd Hefin David yn cyfeirio atynt yn ei gwestiwn. Ac rydym hefyd wedi comisiynu adolygiad o ymwneud athrawon a chyflogwyr ar lefel ysgol uwchradd i geisio deall beth sy'n digwydd ar hyn o bryd, gyda'r lleoliadau hynny, rhwng athrawon a lleoliadau cyflogaeth a cheisio treialu modelau cyflawni posibl ar gyfer y dyfodol. Mae dau gynllun peilot yn mynd rhagddynt yn Abertawe ac Ynys Môn ar hyn o bryd. A phan ddarllenais yr adolygiad o'r ymwneud rhwng athrawon a chyflogwr, ynghyd â lleoliadau gyda rhai o'r cyflogwyr mwy o faint, fel y byddai rhywun yn ei ddisgwyl, cefais fy nghalonogi o weld fod yna enghreifftiau o weithio gyda chyflogwyr llai hefyd. Ac rwy'n cytuno'n llwyr ag ef, mewn economi fel ein heconomi ni, lle mae mentrau bach a chanolig yn chwarae rhan mor fawr, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn gwneud y cysylltiadau rhwng y lleoliadau gwaith y gallant eu darparu ac ysgolion hefyd, ar lefel gynradd ac uwchradd.

Weinidog, mae cysylltu plant ysgol â chyflogwyr posibl yn y dyfodol yn gwbl allweddol, ac mae'n rhywbeth y bûm yn gweithio'n galed i'w gyflawni ledled de-ddwyrain Cymru. Gan wisgo fy het dechnoleg am ryw bum eiliad, roeddwn i'n ddigon ffodus i ymweld â chanolfan Sony yn ne Cymru yn ddiweddar i ddathlu 50 mlynedd o fusnes Japaneaidd yng Nghymru. Tra oeddwn yno, cefais wybod mwy am raglenni addysgol y cwmni, sy'n ceisio ysbrydoli'r genhedlaeth nesaf ac arddangos llwybrau gyrfa. Ers 2012, Weinidog, rydym wedi croesawu mwy na 25,000 o ddisgyblion i'w canolfan dechnoleg yn y DU, i ddechrau eu taith yn y diwydiant. Mae'r rhaglenni'n rhoi cyfle i ddisgyblion brofi amgylchedd gweithgynhyrchu a dysgu sgiliau penodol, gan gynnwys codio. Mae'n gynllun gwirioneddol ryfeddol, Weinidog, ac roeddwn yn arbennig o falch o ddarganfod rhaglen addysgol Sony i geisio denu mwy o ferched i feysydd STEM, ac mae honno'n rhaglen sy'n ffynnu. Weinidog, rwyf wedi bod yn lledaenu'r neges am y sesiynau rhad ac am ddim hyn gydag ysgolion ledled Dwyrain De Cymru, ond dylai disgyblion ledled Cymru gael mynediad at y math hwn o beth hefyd. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i ganmol cynllun Sony ac ymrwymo i helpu i godi ymwybyddiaeth ohono mewn ysgolion ym mhob cwr o Gymru?

Mae'r cynllun hwnnw'n swnio fel datblygiad diddorol iawn, a hoffwn ddarganfod mwy amdano. Felly, hoffwn pe gall rannu peth o'r wybodaeth honno gyda mi.

Ymhlith pethau eraill, mae ein grant hanfodion ysgol wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol i lawer o deuluoedd incwm is ledled Cymru, gan helpu i leihau'r pryder ynghylch prynu gwisg a chyfarpar ysgol, er enghraifft. Mae cyllid o £2.5 miliwn wedi'i ddarparu i deuluoedd yn y gogledd yn 2023-24.

Dyw teuluoedd, wrth gwrs, sy'n byw mwy na 2 filltir o ysgol gynradd neu fwy na 3 milltir o ysgol uwchradd ddim yn cael mynediad i drafnidiaeth ysgol. Nawr, mae hynny yn gadael rhai o'r teuluoedd tlotaf, efallai, sydd heb gar ond sydd efallai yn byw bron i 2 neu bron i 3 milltir i ffwrdd o'r ysgol, yn ddibynnol ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac mae hynny'n dod â chost. Felly, y sefyllfa sydd gennym ni yw bod y llai abl i fforddio trafnidiaeth gyhoeddus yn gorfod talu am hynny er mwyn cael eu plant i'r ysgol. Nawr, yn ôl Arriva Bus, mae tocyn tymor i blentyn yn £125, sydd yn gost enfawr, wrth gwrs, os ŷch chi'n byw ar y dibyn ariannol yna, a hynny ar gyfer bob plentyn, bob tymor. Ydych chi'n meddwl bod hynny'n deg, Gweinidog? Ac os nad ŷch chi, a ydych chi'n barod i ystyried edrych ar hynny?

Wel, mae'r Aelod yn gwybod bod gwaith eisoes yn digwydd i edrych ar y trefniadau ar gyfer trafnidiaeth i'r ysgol. Mae adolygiad wedi digwydd o'r Mesur eisoes, ac rwy'n cyfarfod â'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn y dyddiau nesaf i drafod canlyniadau'r adolygiad hynny. Beth fydd yn heriol yw mynd i'r afael â rhai o'r newidiadau sy'n golygu newid y gyfraith, ond mae cyfle gyda ni i edrych ar ystod o bethau y gallem ni wneud yng nghyd-destun canllawiau statudol, er enghraifft, i gryfhau'r disgwyliadau ac i ddysgu o rai o'r arferion da sy'n digwydd mewn rhai mannau yng Nghymru. Felly, byddwn ni'n gallu gwneud datganiad maes o law ynglŷn â chanlyniadau'r drafodaeth honno.

Unwaith eto, o ganlyniad i'r cytundeb cydweithio rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru, gwelwn y bydd pob plentyn ysgol gynradd yng Nghymru bellach yn cael prydau ysgol am ddim erbyn 2024. Y gost i drethdalwyr am hyn yw £40 miliwn yn 2022-23, £70 miliwn yn 2023-24, a £90 miliwn yn 2024-25. Nawr, nid oes amheuaeth y bydd teuluoedd incwm is yn elwa o'r cynllun hwn. Fodd bynnag, mae yna rieni nad ydynt ei angen sy'n gallu fforddio cyfrannu, ac maent eisiau cyfrannu. Ar adeg pan fo cyrff llywodraethu ysgolion yn gorfod chwilio am arbedion, nid yw'n gwneud synnwyr o gwbl nad yw rhieni cefnog sy'n gallu fforddio talu am eu plant yn cael gwneud hynny. Nawr, rwy'n cyfarfod ac yn siarad gyda fy mhenaethiaid yn rheolaidd. Nid ydynt yn gwybod a allant fforddio staff o flwyddyn i flwyddyn, ac mewn gwirionedd, mae rhai'n gorfod diswyddo staff. Felly, ar ryw gam, Weinidog, a wnewch chi edrych ar y polisi prydau am ddim i bawb gyda'r nod o sefydlu a ellir ei ddiwygio, fel bod y rhai sy'n gallu fforddio talu yn gwneud hynny? Ac yn bwysicach fyth, a wnewch chi edrych i weld ai dyna'r defnydd gorau a mwyaf darbodus o arian trethdalwyr?

Wel, gadewch i mi roi sicrwydd i'r Aelod fy mod i eisoes wedi edrych ar y cynllun, ac rwy'n credu ei fod yn gynllun sy'n darparu ar gyfer teuluoedd ledled Cymru, ac mae'n bosibl y bydd llawer ohonynt nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ond maent yn dal i'w chael hi'n anodd iawn, a bydd llawer o'r rheini yn ei hetholaeth hi. 

Mae cyfraddau presenoldeb ar draws pob ysgol yng Nghymru yn parhau i fod yn bryder. Dyna pam fy mod wedi sefydlu'r tasglu presenoldeb i osod blaenoriaethau a nodi camau pellach pendant i ysgogi gwelliannau mewn presenoldeb ac ail-ymgysylltu â'n dysgwyr.

Diolch yn fawr, Weinidog. Cawsoch eich cofnodi'n dweud mai mynd i'r afael ag absenoldeb mewn ysgolion yw eich prif flaenoriaeth, ac fel rydych wedi ei gydnabod, mae data addysgol yn awgrymu bod lefelau absenoldeb yn uwch na chyn i'r pandemig byd-eang daro Cymru a'r DU. Felly, rwy'n croesawu'r penderfyniad dewr i ailddiffinio'r term 'cyson' i gynnwys disgyblion sy'n colli 10 y cant o'r ysgol o'i gymharu ag 20 y cant, ac i fynd i'r afael â'r problemau yn llawer cynharach. Mae llawer o drafod wedi bod mewn perthynas â diwygio'r flwyddyn ysgol, costau gwisg ysgol wedi'u brandio ac urddas mislif—gwir gost ysgol. Ond gwyddom fod costau byw, yn ddi-os, yn cael yr effaith fwyaf ar ein plant tlotaf, ac o bosibl yn effeithio ar bresenoldeb ein disgyblion mwyaf agored i niwed. Weinidog, pa wybodaeth newydd allwch chi ei rhoi i ni heddiw ar sefydlu'r tasglu presenoldeb cenedlaethol arloesol, ac a gaf fi eich annog i barhau i gyfarwyddo eich swyddogion i ganolbwyntio eu holl egni ar y flaenoriaeth genedlaethol allweddol hon?

Rwy'n hapus iawn i ddweud wrth yr Aelod fod cyfarfod cyntaf y tasglu presenoldeb cenedlaethol yn cael ei gynnal ddydd Llun nesaf, a bydd hwnnw'n gyfle ac yn gydnabyddiaeth, rwy'n credu, fod yr ystod o bartneriaid o amgylch y bwrdd hwnnw—mae gan bob un ohonynt, mewn gwahanol ffyrdd, eu perthynas eu hunain â theuluoedd, gyda phlant nad ydynt yn yr ysgol—yn gallu dysgu o'r arferion sydd gan y lleill, ac mae'r ffordd amlasiantaethol honno o weithio yn bwysig iawn yn fy marn i. Ond yr hyn y byddaf eisiau ei glywed gan y tasglu yw dealltwriaeth ddofn o rai o'r rhesymau mwy cymhleth pam nad yw pobl ifanc yn dod i'r ysgol, oherwydd mae'r sefyllfa wedi gwaethygu ers COVID, fel y soniodd yn ei chwestiwn, a hynny am amrywiaeth o resymau cymhleth.

Ond mewn gwirionedd, rwyf eisiau i'r ffocws fod ar weithredu fel y gallwn ddeall yr hyn sydd eisoes yn gweithio'n dda mewn ysgolion yng Nghymru, a sut y gallwn ledaenu'r arferion gorau hynny, ac yn hollbwysig, beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod hon yn flaenoriaeth genedlaethol i bob un ohonom. Er yr holl bethau da a wnawn mewn ysgolion, yr holl ddiwygiadau a gyflwynwn i roi'r dechrau gorau mewn bywyd i bob unigolyn ifanc yng Nghymru, os nad yw pobl ifanc yn yr ysgol, ni allant fanteisio ar y rheini. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i fynd i'r afael â hyn. 

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu drwy ein diwygiadau addysg fel bod pob dysgwr, gan gynnwys y rhai ag anghenion cyfathrebu, yn gallu cael mynediad at addysg sy'n eu galluogi i gyflawni eu potensial. Ar gyfer disgyblion anabl ag anghenion dysgu ychwanegol, mae'r system ADY yn helpu i sicrhau bod eu darpariaeth ddysgu ychwanegol yn cael ei chynllunio a'i diogelu'n briodol.

Diolch. Wrth eich holi chi yma ym mis Mai, gofynnais i chi ymateb i rybuddion y Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar fod yna argyfwng addysgol ar y gorwel i blant byddar yng Nghymru. Yn eich ymateb, fe ddywedoch chi y byddech yn rhoi ystyriaeth bellach i'w hadroddiad i weld beth arall y gallech ei wneud. Yng nghyfarfod y grŵp trawsbleidiol ar faterion pobl fyddar ym mis Hydref, soniodd y Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar am yr annigonolrwydd dychrynllyd mewn cymorth addysg arbenigol i blant byddar. Mae Cymru'n wynebu argyfwng recriwtio a chadw athrawon disgyblion byddar, gydag un o bob pump wedi gadael y proffesiwn ers 2011 a disgwylir y bydd un o bob tri arall yn ymddeol dros y degawd nesaf—mater y mae deiseb Seneddol, sy'n casglu llofnodion ar hyn o bryd, yn ei amlygu. Mae'r cod ADY, y cyfeirioch chi ato, yn nodi bod plant a phobl ifanc byddar, ynghyd â'r rhai sy'n ddall neu sydd ag amhariad ar eu golwg,

'yn fwy tebygol o fod ag ADY yn rhinwedd y ffaith bod y nam yn debygol o'u hatal neu eu rhwystro rhag defnyddio cyfleusterau addysgol neu hyfforddi ac mae'n debygol o alw am DDdY.'

Sut ydych chi'n ymateb i'r datganiad gan aelodau'r Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar, felly, a'r ddeiseb hon, nad yw'n wir ar lawr gwlad, oherwydd y gostyngiad yn niferoedd yr athrawon sy'n dysgu disgyblion byddar ochr yn ochr â'r materion eraill sy'n codi wrth gyflwyno'r diwygiadau ADY?

Rydym yn parhau i adolygu’r materion hyn yn barhaus, ac rydym wedi buddsoddi dros dair blynedd academaidd i gefnogi hyfforddiant ôl-raddedig i athrawon sy’n gweithio mewn awdurdodau lleol ar gyfer dysgwyr ag amhariad ar y synhwyrau, sy’n cynnwys athrawon plant byddar. Mae athrawon plant byddar ac arbenigwyr eraill yn amlwg yn rhan hanfodol o’r gweithlu addysg ac yn hollbwysig wrth gyflawni’r diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol. Maent yn darparu ystod o gymorth a chyngor proffesiynol i’r gweithlu yn fwy cyffredinol, a dyna pam ein bod wedi darparu’r buddsoddiad, i gynyddu’r capasiti hwnnw. Ond mae’r Ddeddf ei hun yn ei gwneud yn ofynnol hefyd i awdurdodau lleol adolygu eu trefniadau ar gyfer disgyblion ag ADY ac ystyried gallu eu gweithlu a pha gymysgedd sgiliau sydd ei angen arnynt yn y gweithlu hwnnw yn y dyfodol. Byddwn yn parhau i adolygu hyn ac i wneud pa ddarpariaeth bynnag y teimlwn fod ei hangen yn y dyfodol.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Heledd Fychan.

Mae gan Lywodraeth Cymru weledigaeth a strategaeth glir i gefnogi dysgu ieithoedd tramor modern yng Nghymru. Mae cynllun strategol 'Dyfodol Byd-eang' tan 2025, a lansiwyd fis Tachwedd diwethaf, yn amlinellu sut y byddwn ni'n mynd ati i wella darpariaeth a hyrwyddo ieithoedd rhyngwladol yng Nghymru.

Diolch, Weinidog, a dwi'n meddwl bod y ffaith bod Cefin Campbell a minnau wedi rhoi cwestiynau ar hyn yn dangos bod hyn yn bryderus, yn enwedig o weld y ffigyrau o ran Almaeneg—58 oedd wedi cymryd lefel A ynddo fo, a oedd yr isaf o ran y Deyrnas Unedig. Dwi'n derbyn y pwynt dŷch chi'n ei wneud o ran y Brifysgol Agored a'r gwaith pwysig yna, ac roeddwn wedi clywed ganddyn nhw fod 150 o athrawon wedi elwa o'r rhaglen honno. Ond yn amlwg, un o'r pryderon hefyd ydy bod y Cyngor Prydeinig, o ran edrych ar y trends, yn dweud mai ond un ymhob 14 o ysgolion cynradd sydd efo'r gallu i fynd ati o ran dysgu ieithoedd modern ar y funud.

Felly, gaf i ofyn—oherwydd, yn amlwg, nid dim ond gwlad ddwyieithog ydy Cymru, ond un amlieithog—ydych chi'n meddwl bod mwy y gallem ni fod yn ei wneud, hefyd, o ran annog disgyblion sydd efo gallu ieithoedd modern i chwarae rhan flaenllaw yn rhannu'r iaith? Achos mae'n bwysig eithriadol, a ninnau ddim yn yr Undeb Ewropeaidd bellach, ein bod ni efo'r gallu i fod yn datblygu sgiliau yn yr ieithoedd yma, a sicrhau bod pawb, o ba bynnag ysgol maen nhw, yn cael y cyfle i ddysgu ieithoedd amgen i Gymraeg a Saesneg.

Dwi'n cytuno gyda beth mae'r Aelod yn ei ddweud. Mae hi'n iawn i ddweud efallai fod yna her benodol yn y cynradd. Felly, mae rhaglen y Brifysgol Agored wedi ffocysu yn benodol ar greu capasiti mewn ysgolion cynradd, a dyna yw pwrpas y rhaglen honno. O ran y gwaith mae myfyrwyr yn gallu ei wneud, byddaf i eisiau gweld beth yw canlyniadau'r gwaith peilot o ran mentora rhwng myfyrwyr ym Mhrifysgol Caerdydd ac ysgolion uwchradd, yn yr achos hynny, i weld a allem ni ledaenu hynny, achos byddai hynny, rwy'n credu, yn ffordd o greu synnwyr o bwysigrwydd dysgu ieithoedd tramor modern.

Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt teilwng fod y ffaith ein bod ni tu allan i'r Undeb Ewropeaidd yn golygu bod angen i ni gadw'r ffocws ar hyn. Un o'r pethau sydd wedi dod fel canlyniad i Taith, rwy'n credu, ydy—. Roeddwn i mewn cyfarfod yn ddiweddar yn clywed gan ddisgyblion mewn ysgol gyfun yn y de am eu profiad nhw o fod yn cydweithio gydag ysgolion mewn rhannau eraill o Ewrop. Mae hynny, rwy'n credu, yn rhan bwysig o'r cyd-destun ehangach o'n hatgoffa ni pam mae e'n bwysig ein bod ni'n dysgu ieithoedd tramor modern.

Diolch i'r Gweinidog. 

Nid oes unrhyw gwestiynau amserol wedi'u derbyn heddiw.

Felly, symudaf ymlaen at eitem 4, y datganiadau 90 eiliad. Ac yn gyntaf, Huw Irranca-Davies. 

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae Pontyclun Bosom Pals yn dathlu eu pymthegfed pen-blwydd, yn dathlu 15 mlynedd o gefnogaeth barhaus i bobl sydd wedi cael diagnosis o ganser y fron a chefnogaeth i'w teuluoedd a'u gofalwyr hefyd. Mae’r grŵp cymorth canser y fron, sy’n gwasanaethu Pont-y-clun a’r ardaloedd cyfagos, o Bontypridd i Bencoed, yn rhan mor bwysig o gymaint o fywydau. Ac fel un o ymddiriedolwyr y grŵp, rwy'n falch o barhau fy nghefnogaeth iddynt a thynnu sylw at y gwaith anhygoel y maent yn ei wneud. Gall fod yn unig ar adegau, cyn ac ar ôl triniaeth, i'r claf ac i'r teulu. Gall iechyd meddwl ddirywio hefyd, a dyna pam ei bod mor bwysig fod grwpiau fel Bosom Pals yn bodoli er mwyn rhoi dihangfa o fywyd bob dydd, dihangfa rhag pryderon ynghylch diagnosis, triniaeth a gwellhad hefyd.

Maent yn cyfarfod unwaith y mis. Maent yn cynnig seibiant mawr ei angen, hoe fach i gleifion, i’w teuluoedd ac i’r gofalwyr, i dreulio amser gyda’i gilydd a chyda’r gymuned ehangach. Amser i fwynhau rhai o’r nifer o ddigwyddiadau y maent yn eu trefnu: digwyddiadau codi arian gyda dawnsio, ciniawau arbennig, te prynhawn, sesiynau maldodi, hyd yn oed cinio Nadolig, a diwrnodau allan hefyd, ac maent o fewn galwad ffôn.

Mae Sue Hadlow, llysgennad Pontyclun Bosom Pals, yn ffigur allweddol wrth wneud i hyn oll weithio. Pan fydd gennych bobl dda wrth y llyw, gall pethau da ddigwydd. A diolch hefyd i Wayne o'r Boar's Head, sy'n rhoi lle i'r menywod gyfarfod. Heb bobl fel y rhain, ni fyddai llawer ohonynt yn cael cyfle i sgwrsio a chwerthin gydag eraill. Ac o fis Ionawr ymlaen, maent yn cynnig cymorth pellach i'r gymuned, gan ymestyn eu cyfarfodydd misol arferol o gyfarfodydd cymorth canser y fron rheolaidd i ddarparu canolfannau clyd hefyd.

Felly, ar bwynt olaf, Ddirprwy Lywydd, yng ngeiriau Sue: 'Weithiau yn ystod y driniaeth, mae angen cwtsh, gwên neu sgwrs arnoch. Rydym yn rhoi hyn oll, a mwy gobeithio, gan obeithio y bydd hyn yn eich helpu drwy'r dyddiau tywyllaf hynny.' Diolch yn fawr iawn.

Ar un adeg, roedd Cwmdâr wedi'i amgylchynu gan bedwar pwll glo. Nid oedd hyn yn syndod, efallai—roedd galw mawr am y glo ager a gâi ei gloddio yn yr ardal, ac a ddefnyddid ar gyfer llongau, trenau a gweithfeydd pŵer. Erbyn 1971, ar ôl canrif o gloddio, dim ond Bwllfa Dare oedd yn dal i weithredu, a phenderfynwyd adfer y tir. Dros y ddwy flynedd nesaf, cafwyd trawsnewidiad aruthrol—cliriwyd tomenni glo a slag, dargyfeiriwyd cwrs afon Dâr, crëwyd llynnoedd artiffisial.

Ym 1973, ar ôl cwblhau'r gwaith, agorodd Parc Gwledig Cwm Dâr i'r cyhoedd. Y parc hwn oedd y parc cyntaf yng Nghymru a Lloegr i gael ei greu o dir a arferai gael ei ddefnyddio gan ddiwydiant. Mae'n cynnwys oddeutu 500 erw o goetir pori a rhostir mynydd a chymoedd rhewlifol mwyaf deheuol Prydain. Yn baradwys i rai sy'n caru natur, mae'r parc yn gartref i amrywiaeth eang o blanhigion ac anifeiliaid. Mae hefyd yn cynnwys pethau sy'n ein hatgoffa'n gryf am orffennol diwydiannol yr ardal.

Mae’r cyfleusterau y mae’r parc yn eu cynnig wedi’u gwella dros y blynyddoedd, a’r ychwanegiad diweddar yw’r parc beicio teuluol cyntaf yn y DU, sy'n denu dros 0.25 miliwn o bobl o bob man i ymweld â’r parc bob blwyddyn ac i fwynhau un o’r enghreifftiau gorau o adfer tir mewn amgylchedd sborion glo ym Mhrydain. Ddydd Sul, bydd parti Nadoligaidd yn cael ei gynnal i ddathlu hanner canmlwyddiant Parc Gwledig Cwm Dâr, ac edrychaf ymlaen at ymuno â'r gymuned yn y dathliadau hyn.

Dydd Gwener, 1 Rhagfyr yw Diwrnod AIDS y Byd 2023. Neithiwr, noddais dderbyniad yn y Senedd ar gyfer Diwrnod AIDS y Byd i godi ymwybyddiaeth o nodau 2030 i roi diwedd ar ddiagnosis o HIV a'r stigma sy'n gysylltiedig â HIV, ac i nodi cyflawniadau Fast Track Cymru.

Diolch i sefydliadau a gweithwyr proffesiynol fel Ymddiriedolaeth Terrence Higgins Cymru a Fast Track, rydym wedi dod yn bell o’r feirniadaeth, yr ynysigrwydd, ac yn rhy aml o lawer, y ddedfryd o farwolaeth yn y 1980au, a heddiw, mae triniaeth effeithiol yn golygu bod gan bobl sy'n byw gyda’r clefyd ddisgwyliad oes arferol, ac na allant ei drosglwyddo i eraill.

Yn gynharach eleni, lansiwyd 'Cynllun Gweithredu HIV i Gymru 2023 i 2026' gan Lywodraeth Cymru i herio, addysgu a newid gwybodaeth ac agweddau'r cyhoedd, fel ein bod yn gweld llai o feirniadaeth ac ynysigrwydd, er mwyn sicrhau bod mwy a mwy o bobl yn dechrau meddwl am eu hiechyd rhywiol, fel ein bod yn gweld cynnydd yn nifer y bobl sy'n cael profion am HIV ac yn dileu'r stigma sy'n gysylltiedig â HIV ac AIDS yn llwyr, ac fel bod pobl yn teimlo'n hyderus ac yn ddiogel i gael triniaeth ac i fyw bywyd normal. Bydd y gwaith sydd ei angen i gyrraedd targedau cynllun gweithredu HIV Llywodraeth Cymru yn galw am barhau gwaith partneriaeth ac ymrwymiad i'r cyllid angenrheidiol. Yn aml mewn gwleidyddiaeth, gall ymgyrchoedd, uchelgeisiau a gwneud newid gwirioneddol—gall deimlo fel gwaith caled, brwydr anodd, yn aml heb lawer i’w ddangos dros hynny. Ond yng Nghymru, mae gennym gynllun eisoes, ac mae gennym yr ymroddiad diwyro eisoes; y cyfan sydd ei angen arnom yw’r cyllid. Mae hwn yn gyfle unigryw i newid bywydau, ac yn bersonol, rwy'n llawn cyffro. Hoffwn ddiolch i bawb yn Ymddiriedolaeth Terrence Higgins Cymru a Fast Track Cymru, ac edrychaf ymlaen at flwyddyn arall o weithredu.

Diolch, bawb.

Eitem 5 yw'r datganiad gan Sam Rowlands—cyflwyno Bil arfaethedig Aelod: Bil Addysg Awyr Agored Breswyl (Cymru). Galwaf ar Sam Rowlands i wneud y datganiad.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n hynod ddiolchgar am y cyfle hwn i gyflwyno Bil Addysg Awyr Agored Breswyl (Cymru) i’r Senedd yma y prynhawn yma. A wnaiff Cymru arwain y ffordd? Dyna gwestiwn a ofynnwyd i mi ar y cyfryngau cymdeithasol am y Bil hwn. A wnaiff Cymru arwain y ffordd a sicrhau bod holl blant ysgol Cymru yn gallu cael profiadau addysg awyr agored breswyl o ansawdd uchel? A wnaiff Cymru arwain y ffordd a rhoi gwell canlyniadau addysgol a phrofiadau sy’n newid bywydau i’r plant hynny? A wnaiff Cymru arwain y ffordd drwy basio Bil addysg awyr agored breswyl sy’n darparu ateb ymarferol i annog gwell canlyniadau iechyd corfforol a meddyliol wrth wella addysg ac ymwybyddiaeth o'r amgylchedd? Credaf fod y rhain yn gwestiynau i bob un ohonom yn y lle hwn y prynhawn yma.

Mae’n teimlo fel amser maith yn ôl pan roddodd y Senedd ganiatâd imi fwrw ymlaen â’r Bil hwn ym mis Hydref 2022, a hyd yn oed yn hirach yn ôl, ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno, pan enillais bleidlais yr Aelodau. Mae’r daith wedi bod yn gromlin ddysg wirioneddol i mi, nid yn unig yng ngwaith y Senedd hon y tu ôl i’r llenni ond drwy gyfarfod a gweithio gydag ystod eang o unigolion a grwpiau sydd wedi ymrwymo i addysg awyr agored ac sy’n gwneud y gorau oll dros blant Cymru a thu hwnt. Rwy'n ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi cefnogi a chyfrannu at y broses hon hyd yma.

Felly, yn gyntaf y prynhawn yma, hoffwn amlinellu beth yn union yw addysg awyr agored breswyl. Profiadau yw'r rhain sy'n cynnwys amrywiaeth o weithgareddau sy'n digwydd mewn lleoliad preswyl lle mae'r cyfranogwyr oddi cartref gyda'i gilydd. Mae’r gweithgareddau’n aml yn heriol ac anturus, gan ddarparu cyfleoedd ar gyfer gweithgarwch corfforol, ymgysylltu â’r amgylchedd naturiol a datblygu’r cymwyseddau sydd wrth wraidd y Cwricwlwm i Gymru—unigolion iach, hyderus sy’n gyfranwyr creadigol; dysgwyr uchelgeisiol a galluog; a dinasyddion moesegol wybodus.

Mae gan Gymru dreftadaeth gyfoethog o addysg awyr agored. Bydd llawer o Aelodau yma, yn ddiau, wedi cael profiad o gwrs preswyl addysg awyr agored yn rhan o’u plentyndod; efallai yng Nglan-llyn yng ngogledd Cymru neu'r Storey Arms, os aethoch i'r ysgol yn nes at Gaerdydd, neu efallai Tregoyd House yr ochr draw i Fronllys. I rai ohonoch, efallai mai'r amser hwn oedd eich profiad cyntaf o weithgareddau awyr agored sydd wedi troi'n ddiddordeb gydol oes o bosibl. I lawer o’n pobl ifanc, yn enwedig yn ein cymunedau tlotach, efallai mai hwn hefyd fydd eu cyfle cyntaf i gael y profiadau anhygoel hyn. Mae'r amseroedd hyn yn wych i’r bobl sy’n cymryd rhan, gyda’r holl fanteision y gwyddom amdanynt, ond fe wyddom hefyd fod y sector gweithgareddau awyr agored yn gatalydd economaidd yng Nghymru, sy’n werth oddeutu £1.5 biliwn ar hyn o bryd. Felly, mae datblygu diddordeb yn yr awyr agored yn hybu ffordd iach o fyw, gyda’i holl fanteision i’n gwasanaeth iechyd yn y dyfodol, ac mae hefyd yn gosod sylfaen ar gyfer gwella lles economaidd.

Ond mewn gwirionedd mae’r Bil hwn yn canolbwyntio ar y cyfleoedd i’n pobl ifanc, ac mae llawer iawn o dystiolaeth yn dangos bod cyrsiau preswyl addysg awyr agored yn cynnig cyfleoedd sylweddol ar gyfer datblygiad personol a chymdeithasol plant a phobl ifanc. Mae tystiolaeth ymchwil yn dangos yn glir y manteision a all ddeillio o addysg awyr agored, gan ddangos bod cyrsiau preswyl addysg awyr agored yn rhan allweddol o daith addysg unigolyn ifanc. Mae'r buddion yn ymestyn y tu hwnt i'r unigolyn mewn lleoliad ysgol, gan gael effaith hirdymor bosibl ar ddysgu gydol oes, iechyd, cyflogaeth, yr economi a'r amgylchedd. Mae manylion y dystiolaeth hon wedi’u nodi’n glir yn y memorandwm esboniadol sy’n dod gyda’r Bil, ac sydd ar gael i chi heddiw.

Felly, rwy’n dyfalu mai’r cwestiwn yw: pam fod angen Bil? Yn fy marn i, mae dau reswm sylfaenol pam fod Bil yn angenrheidiol a pham y byddai o fudd i blant ysgol ledled Cymru. Y cyntaf yw i sefydlu cwrs o addysg awyr agored breswyl fel hawl yn y cwricwlwm, yn hytrach na chyfoethogiad yn unig. Mae hyn, i mi, yn cydnabod ac yn cadarnhau bod cwrs addysg awyr agored breswyl yn agwedd allweddol ar addysg statudol yng Nghymru. Felly, byddai’r Bil yn galluogi pob disgybl mewn ysgolion a gynhelir i gael profiad o’r addysg awyr agored breswyl honno. Byddai dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gymryd pob cam rhesymol i sicrhau bod cwrs o addysg awyr agored breswyl yn cael ei ddarparu unwaith i bob disgybl mewn ysgolion a gynhelir, yn rhad ac am ddim iddynt. Byddai plant a phobl ifanc yn cael eu hannog, ond nid eu gorfodi, i gymryd rhan yn y profiad hwnnw.

Yr ail reswm pam y credaf fod y Bil yn angenrheidiol yw er mwyn i bob plentyn ac unigolyn ifanc mewn ysgolion a gynhelir gael cyfle i gymryd rhan yn rhad ac am ddim mewn cwrs addysg awyr agored breswyl drwy ddarparu’r modd ariannol iddynt wneud hynny. Bydd hyn yn mynd i'r afael â sefyllfa lle gallai amgylchiadau economaidd teulu olygu bod plant a phobl ifanc yn colli cyfle, naill ai am nad oedd eu hysgol wedi trefnu cwrs addysg awyr agored breswyl, neu fod eu hysgol yn gwneud hynny, ond na allant gymryd rhan oherwydd cyfyngiadau ariannol.

A gadewch imi ddweud yn glir: gall y profiadau hyn newid bywydau cymaint o blant. Pam y dylid amddifadu plentyn o gefndir tlotach o’r cyfle addysgol a’r garreg filltir bwysig hon y gall cymaint o blant o gefndiroedd cyfoethocach gael mynediad hawdd ati? Gwyddom fod fforddiadwyedd a chyfyngiadau ariannol yn rhwystrau sylweddol i rai pobl rhag manteisio ar y cyfle i gael profiad awyr agored preswyl. Yn syml, bydd y Bil yn sicrhau na chaiff unrhyw blentyn neu unigolyn ifanc eu hatal rhag cael addysg awyr agored breswyl unwaith yn eu bywyd ysgol am na all eu teulu ei fforddio.

Ar y pwynt hwn, credaf ei bod yn bwysig cydnabod yr effaith y mae peidio â mynd ar gwrs preswyl yn ei chael hefyd. Mae’n ymwneud â mwy na’r manteision a gaiff y rhai sy’n mynychu, sy’n sylweddol, mae'n ymwneud hefyd â'r bwlch y mae hyn yn ei greu i’r rhai nad ydynt yn mynychu. I’r plant a’r bobl ifanc hynny na all eu teuluoedd fforddio talu i'w plant fynychu, gwyddom fod colli’r cyfle i gymryd rhan lawn ym mywyd yr ysgol yn arwain at lefelau hunan-barch a hyder is, sy’n niweidio llesiant. Ac yn anffodus, ar hyn o bryd, mae mynediad at y buddion hyn yn anghyfartal. Ceir anghysondebau ac amrywio rhwng ysgolion o ran trefnu cwrs addysg awyr agored breswyl ar gyfer eu disgyblion. Gwyddom fod dysgwyr mewn oddeutu traean yr ysgolion cynradd a rhwng traean a hanner yr ysgolion uwchradd yn cael eu hamddifadu o'r cyfle ar hyn o bryd, gan nad yw’r profiadau hyn yn cael eu cynnig. A lle caiff cyrsiau preswyl eu cynnig, mae’r lefelau amrywiol o gymorth ariannol sydd ar gael gan ysgolion ac awdurdodau lleol yn golygu'n aml nad yw rhieni ar incwm isel yn gallu talu’r cyfraniad ariannol sy’n angenrheidiol i’w plant gymryd rhan, ac felly maent yn colli cyfle i gael profiadau addysgol allweddol sydd â photensial i drawsnewid eu bywydau ifanc. Mewn oddeutu traean o’r ysgolion sy’n trefnu sesiynau preswyl addysg awyr agored, gwyddom fod llai na 75 y cant o ddisgyblion yn cymryd rhan, a chyfyngiadau ariannol yw’r prif reswm.

I fy nghyd-Aelodau yn y Llywodraeth, bydd y Bil hwn yn helpu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei dyletswydd economaidd-gymdeithasol. Mae’n cefnogi’r strategaeth arloesi ac yn cyfrannu at y nodau llesiant sy’n ymwneud ag iechyd meddwl a chorfforol, mynediad teg, y Gymraeg a’r amgylchedd. Wrth wneud hynny, bydd y Bil yn rhoi Cymru ar flaen y gad gydag addysg awyr agored yn y DU, gan fanteisio ar ein tirwedd gyfoethog, ein diwylliant a’n cyfleoedd economaidd. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi tegwch a llesiant yn gyson fel egwyddorion sylfaenol mewn addysg yng Nghymru. Bydd y Bil hwn yn sicrhau bod agweddau ar y ddwy elfen wedi’u gwreiddio yn ein system addysg, ac nad ydynt yn ddarostyngedig i'r pwysau sylweddol ar gyllidebau awdurdodau lleol na chostau dyraniadau ar gyfer blaenoriaethau polisi eraill sy’n cystadlu â’i gilydd. Mae cefnogaeth gref ac eang i’r cynigion y tu ôl i’r Bil hwn. Mae’r ymgynghoriad wedi dangos, bron yn unfrydol, pa mor bwysig yw addysg awyr agored i bobl, ac mae’r mwyafrif helaeth o blaid y cyfle i gymryd rhan mewn addysg awyr agored breswyl. Yn anffodus, mae llawer gormod o blant nad ydynt wedi cael y cyfle, gyda'r ymrwymiad ariannol sydd ei angen y tu hwnt i gyrraedd teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd.

Felly, ar ddechrau hyn, Aelodau, gofynnais gwestiwn: a wnaiff Cymru arwain y ffordd? Credaf y gallwn arwain y ffordd. Gadewch inni sicrhau bod y cyfle gwych hwn ar gael i'n holl bobl ifanc. Gadewch inni arwain y ffordd yma yng Nghymru. Diolch yn fawr iawn.

Hoffwn atgoffa’r Aelodau, os gwelwch yn dda, mai datganiad yw hwn, nid dadl. Mae'n ddatganiad gan Aelod sy'n cyflwyno Bil, fel y byddai Aelod o'r Llywodraeth sy'n gyfrifol am Fil hefyd yn ei wneud, felly cawn gwestiynau i'r Aelod. Weinidog.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy gydnabod y cyfraniad y gall addysg awyr agored breswyl ei wneud i ddatblygiad a llesiant ein pobl ifanc? Mae gennyf atgofion melys iawn o hynny fel plentyn, ac rwyf wedi gweld yn uniongyrchol yn fy rôl bresennol yr effaith gadarnhaol a gaiff. Mae dysgu yn yr awyr agored a phrofi’r hyn sydd gan yr awyr agored i’w gynnig yn ehangu gorwelion, yn cyfoethogi dysgu pobl ifanc, yn eu helpu i gadw’n iach yn gorfforol ac yn gallu cefnogi eu lles meddyliol ac emosiynol hefyd. Gwyddom fod yr amgylchedd y mae plentyn yn dysgu ynddo yn hollbwysig. Mae hynny’n wir boed eu bod yn dair oed neu’n 16 oed. Dyna pam fod dysgu yn yr awyr agored yn bwysig, a pham fod y cwricwlwm yn disgwyl i ysgolion feddwl sut mae’n cefnogi dysgu.

Er mwyn helpu dysgwyr i ddod yn unigolion iach a hyderus a meithrin perthynas gadarnhaol gydol oes gydag amgylcheddau awyr agored, mae angen cyfleoedd parhaus ar ddysgwyr i ddysgu, chwarae ac archwilio yn yr awyr agored drwy bob cam o addysg orfodol. Mae’n llawer mwy nag un profiad, a dyna mae’r Cwricwlwm i Gymru yn ei ddisgwyl.

Mae’r Llywodraeth hon wedi, a bydd yn parhau, i bwysleisio rôl dysgu awyr agored ar draws y cwricwlwm mewn meysydd sy’n cynnwys iechyd a llesiant, gwyddoniaeth a thechnoleg, y dyniaethau a’r celfyddydau mynegiannol, ac i werthfawrogi’r ymrwymiad a’r cyfraniad y mae’r sector addysg awyr agored breswyl yn ei wneud i addysg yng Nghymru. Ym mis Mawrth 2021, fe wnaethom sefydlu cronfa bwrpasol gwerth £2 filiwn i gefnogi’r sector yn ystod y pandemig, pan oedd rheoliadau cadw pellter cymdeithasol yn golygu nad oedd y rhan fwyaf yn gallu gweithredu. Roedd sefydlu’r gronfa yn cydnabod bod y sector bob amser wedi bod yn rhan werthfawr o’r profiad addysgol i blant a phobl ifanc, a’i bod yn bwysig fod y sector yn gallu parhau i fod yn hyfyw ac yn gallu gweithredu’n llwyddiannus unwaith eto pan fyddai'r pandemig drosodd. Mae mwy y gellid ei wneud, wrth gwrs, a hoffwn ddweud yn glir fod fy nghynnig i’r Aelod, a wnaed yn gynharach eleni, i weithio gyda mi ac eraill ar ffyrdd o gryfhau, cefnogi a pharhau i ddatblygu’r cyfraniad y mae addysg awyr agored breswyl yn ei wneud i addysg yng Nghymru ac i ddatblygiad ein plant a’n pobl ifanc, yn dal i sefyll.

Fodd bynnag, mae’n rhaid datblygu’r cymorth hwn o fewn cyfyngiadau’r amgylchiadau ariannol gwirioneddol y mae'n rhaid inni wneud penderfyniadau ynddynt ar hyn o bryd ynghylch cyllid ar gyfer addysg ac ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus ehangach. Mae’r Prif Weinidog wedi dweud yn glir iawn wrth y Senedd a’r cyhoedd dros y misoedd diwethaf fod sefyllfa’r gyllideb ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus o dan bwysau aruthrol. Yr wythnos diwethaf, mewn ymateb i ddatganiad cyllideb yr hydref Canghellor y DU, dywedodd y Gweinidog cyllid fod cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25 bellach £3 biliwn yn is nag y byddai wedi bod pe bai wedi tyfu'n unol â’r economi ers 2010. Mae’r Gweinidog cyllid wrthi’n paratoi’r gyllideb ddrafft ar gyfer 2024-25, y bwriadwn ei chyhoeddi ar 19 Rhagfyr.

Gadewch inni gydnabod nawr, fodd bynnag, ein bod ni, fel y mae’r Prif Weinidog wedi’i ddweud eisoes, yn wynebu pwysau ariannol sylweddol. Dyma’r sefyllfa ariannol anoddaf a wynebwyd gennym ers datganoli. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol fod y cyfuniad gwenwynig o chwyddiant uwch nag erioed a phrisiau ynni uchel eisoes wedi ein harwain i edrych ar ostyngiadau yn ystod y flwyddyn yn y gyllideb. Fel y soniais yn gynharach, rydym wedi gweithio'n galed yn fy mhortffolio i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen drwy wneud gostyngiadau mewn cyllid refeniw o danwariant mewn grantiau a chyllidebau seiliedig ar alw. Ond ar ôl mwy na degawd o gyni, gwyddom fod cyllid yn hynod o brin.

Mae’r memorandwm esboniadol yn amcangyfrif y byddai cost ychwanegol i’r trethdalwr o hyd at £19.7 miliwn y flwyddyn. Rydych wedi clywed yr hyn a ddywedais am werth addysg awyr agored a'r hyn a ddywedais am fod yn awyddus i wneud mwy, ond mae Bil sy'n creu angen am gost o £20 miliwn i ysgolion a chynghorau—. Mae arnaf ofn nad wyf yn fodlon torri cyllidebau rheng flaen ysgolion i ariannu'r ddeddfwriaeth honno. Nid datganiad cyffredinol o gefnogaeth i addysg awyr agored yw'r Bil hwn. Byddai pob un ohonom yn pleidleisio drosto’n unfrydol pe bai hynny’n wir. Mae’r Bil yn gosod rhwymedigaeth ar Lywodraeth Cymru i ddarparu ac ariannu’r holl ddarpariaeth addysg awyr agored breswyl, beth bynnag y bo a beth bynnag y bo’r gost. Nid yw hynny'n fforddiadwy.

Mae'r memorandwm esboniadol yn nodi mai:

'Y cynnig oedd sefydlu Bil i roi dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i sicrhau bod pobl ifanc sy’n cael addysg a gynhelir yn cael y cyfle i brofi addysg awyr agored breswyl, am o leiaf wythnos, ar ryw adeg yn ystod eu blynyddoedd ysgol',

ond nid yw’r Bil yn gosod y rhwymedigaeth i ddarparu hynny ar awdurdodau lleol, fel y nodir yn y memorandwm esboniadol, ond yn hytrach, mae'n ei gosod yn uniongyrchol ar Weinidogion Cymru, gan ei gwneud yn ofynnol, ar yr un pryd, iddyn nhw ariannu’r ddarpariaeth o addysg awyr agored breswyl, wedi'i gael gan eraill, yn ôl pob tebyg—nid yw'n glir. Mae’r memorandwm esboniadol yn nodi:

'Bydd plant a phobl ifanc yn cael eu hannog—ond nid yn cael eu gorfodi—i gymryd rhan',

ond yn anffodus, wrth ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru wneud hyn yn rhan orfodol o’r cwricwlwm, mae’n ei wneud yn orfodol. Nid yw honno’n set synhwyrol o ddarpariaethau deddfwriaethol.

Mae angen i chi ddirwyn i ben, Weinidog.

Felly, er fy mod yn cymeradwyo bwriadau Bil yr Aelod, ac yn rhannu ei ymrwymiad, hoffwn ofyn iddo egluro i’r Senedd pa wasanaethau y byddai’n cynnig eu torri er mwyn talu am ei gynigion. Mae llawer o’r gwasanaethau hynny o fudd uniongyrchol i’r dysgwyr y mae wedi dweud eu bod yn canolbwyntio arnynt yn y Bil hwn. Mae fy ngwahoddiad iddo'n dal i sefyll: gadewch inni ddod o hyd i ffordd arall o weithio drwy ein cwricwlwm newydd i adael i’n pobl ifanc brofi manteision a llawenydd dysgu yn yr awyr agored.

Cawsoch gwestiwn ar y diwedd, felly—.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch, Weinidog, am eich ymateb i fy natganiad yma y prynhawn yma. Ac rwy’n sicr yn rhannu eich cydnabyddiaeth fod addysg awyr agored yn fwy nag un profiad yn unig. Ond credaf, fel y byddech chi'n cydnabod, fod cryn dipyn o dystiolaeth yn dangos bod y profiad unigol hwnnw’n mynd ymhell fel rhan o’r daith addysg awyr agored honno, sy'n aml, i lawer o blant—ac i lawer o bobl yn yr ystafell hon, rwy’n tybio—yn foment gofiadwy ar y daith addysg awyr agored, gan adeiladu ar gryn dipyn o ddysgu drwy'r amser hwnnw gyda'i gilydd. Ac rwy’n sicr yn cydnabod y cymorth a roddodd y Llywodraeth i’r sector addysg awyr agored yn ystod cyfnod COVID hefyd, fel y gwnaethoch chi nodi. Rwy'n sicr yn ddiolchgar am eich cynnig parhaus i ymgysylltu ynghylch mater ehangach addysg awyr agored, yn enwedig yr agwedd breswyl ar hynny. Rwy’n sicr yn parhau i fod yn agored o fy ochr innau hefyd i’r sgyrsiau hynny.

Ar y gyllideb, mae’n her deg. Mae Bil ger ein bron heddiw sy'n costio arian, fel y mae Llywodraeth Cymru yn aml yn rhoi Biliau ger bron yr Aelodau yma sydd â chostau sylweddol ynghlwm wrthynt, ac mae'n debyg fod popeth a wnawn yn y lle hwn, ac rydym yn clywed hyn yn aml gan y Prif Weinidog, yn ymwneud â blaenoriaethau. Mae gan Lywodraeth Cymru gyllideb o oddeutu £22 biliwn i'w gwario bob blwyddyn. Fel y nododd y Gweinidog, rhan fach iawn o hynny yw cost y Bil penodol hwn: cyllideb o £22,000 miliwn ac rwy’n gofyn am lai nag £20 miliwn ohoni i roi rhywbeth ar waith a allai newid bywydau cymaint o bobl.

Felly, tybiaf ei fod yn ymwneud â blaenoriaethau yn y lle cyntaf, o ran y cyllid hwnnw, a'r ail ran o hynny, mae'n debyg, yw her i bob un ohonom yn y lle hwn o bryd i'w gilydd: mae'n ymwneud â meddwl y tu hwnt i'r uniongyrchol, ac am yr agenda ataliol. Mae'n her i bob Llywodraeth, rwy'n credu, gyda chylchoedd etholiadol hefyd: sut mae meddwl y tu hwnt i'r amser sydd o'n blaenau a'r blynyddoedd sydd o'n blaenau? Mae llawer iawn o dystiolaeth yn dangos yr effaith hirdymor y mae faint o amser a gaiff pobl ifanc yn yr awyr agored yn ei chael ar eu hiechyd; yn wir, mae ymchwil ddiweddar a gyflwynwyd drwy Gymdeithas Ymchwil Addysgol Prydain yn dangos cysylltiadau arwyddocaol rhwng iechyd pobl hŷn, lefelau gweithgarwch a’r profiadau a gawsant yn bobl ifanc wrth gymryd rhan mewn addysg awyr agored.

Gwyddom fod yna her o’n blaenau o ran ein hiechyd fel poblogaeth, a gwyddom fod gennym bethau fel deddfwriaeth cenedlaethau’r dyfodol, sy’n ceisio lleihau risgiau i genedlaethau’r dyfodol. Rwy'n tybio bod angen inni ystyried cenedlaethau heddiw a'u dyfodol nhw hefyd, pa risgiau sydd angen inni eu lleihau ar eu cyfer, a chredaf y byddai'r profiadau hyn yn mynd ymhell i wneud hynny, ac yn sicr, yn cael effaith fawr ar gyllidebau Llywodraethau Cymru yn y dyfodol.

Yn gyntaf, llongyfarchiadau i Sam Rowlands, fy nghyd-Aelod sy’n cynrychioli Gogledd Cymru, ar gyflwyno Bil Addysg Awyr Agored Breswyl (Cymru) heddiw. Mae'n bleser siarad ar y darlleniad cyntaf hwn, ac rwy'n cefnogi ei Fil yn llwyr. Gwn faint o amser ac ymdrech y mae wedi’u rhoi iddo—ymweliadau, cyfarfodydd a sgyrsiau di-rif gyda gweithwyr proffesiynol yn y sector hwn—felly, diolch iddo am hynny. Rwy’n edmygu nod y Bil hwn, sef galluogi pob disgybl o ysgolion a gynhelir i gael profiad o addysg awyr agored breswyl yn rhad ac am ddim am o leiaf bedwar diwrnod neu bum noson yn ystod eu gyrfa ysgol. Fel y gŵyr pob un ohonom, mae cyrsiau addysg awyr agored breswyl yn cynnig ystod eang o fuddion sy’n effeithio ar ddatblygiad personol a chymdeithasol disgyblion. Rydym wedi gweld pa mor fuddiol a phwysig yw hynny, yn amlwg, yn ystod y pandemig ac ar ôl y pandemig ym mywyd addysgol plentyn.

Mae’r buddion yn ymestyn y tu hwnt i’r unigolyn mewn lleoliad ysgol ac yn cael effaith hirdymor bosibl ar ddysgu gydol oes, iechyd, cyflogaeth a chanlyniadau economaidd, a’r amgylchedd, fel yr amlinellwyd gennych. Felly, roeddwn yn siomedig o glywed ymateb y Gweinidog nawr. Ac rwy'n siŵr y byddai'r Aelod yn cytuno â mi fod y cyfan yn fater o flaenoriaethau, onid yw? Buaswn yn dweud y byddai’r math hwn o Fil yn arwain at fwy o fudd ariannol na 36 o wleidyddion ychwanegol yn y lle hwn.

Felly, hoffwn ofyn i chi ymhelaethu ar sut y credwch y byddai hyn yn helpu'r bobl dlotaf yn ein cymdeithas, ac yn amlwg, yn mynd ymhell i helpu i fynd i'r afael â'r nifer cynyddol o broblemau iechyd meddwl yn ein hysgolion ar hyn o bryd.

Mae'n bwysig nid yn unig i helpu teuluoedd yn ariannol i sicrhau cyfle cyfartal o fewn addysg, sy'n rhywbeth y byddai’r Bil hwn yn ei ddarparu; fel y gŵyr fy nghyd-Aelod, mae gan y Bil botensial hefyd i fynd ymhell i gefnogi dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol ac anableddau yn benodol. Fel y dywed y memorandwm esboniadol,

'Ar gyfer plant a phobl ifanc ag ADY, gellir dadlau bod y manteision hyn hyd yn oed yn fwy dwys'—

y manteision y gallai’r Bil hwn eu darparu—

'ac yn gallu newid bywydau. Mae Ymddiriedolaeth Bendrigg, darparwr arbenigol ar gyfer pobl anabl a difreintiedig o bob rhan o’r DU, yn datgan bod cyrsiau preswyl o ansawdd uchel yn darparu cyfleoedd i fyfyrwyr ag anableddau gymryd rhan mewn gweithgareddau corfforol y mae ei angen yn fawr arnynt gan nad yw 86% o deuluoedd â phlant anabl yn cymryd rhan mewn gweithgareddau hamdden.'

Ac mae hwn yn ddarlun rwy'n ei adnabod o ymweld ag ysgolion ledled Cymru a siarad â rhieni â phlant ag anableddau difrifol, sy’n dueddol o golli cyfle i fwynhau gweithgareddau a theithiau ysgol am amrywiaeth o resymau.

Felly, mae gwir angen darpariaeth addysg awyr agored wirioneddol gynhwysol, gyda chyfleoedd gwirioneddol i brofi risg dan reolaeth, er mwyn sicrhau bod pawb yn gallu mwynhau ein gwlad brydferth. Drwy wneud cwrs addysg awyr agored breswyl yn hawl o fewn y cwricwlwm, bydd pob plentyn ag ADY neu anabledd yn cael cyfle i fanteisio ar y buddion, ni waeth beth fo’u hamgylchiadau. A gallai hyn newid bywydau llawer o blant ledled Cymru, ac yn aml, mae'n darparu cyfle teg i lawer o ddisgyblion ac yn dod â disgyblion at ei gilydd.

Yn olaf, hoffwn—. Hoffwn ofyn i’r Aelod—. Mae’n ddrwg gennyf, pa grwpiau y mae’r Aelod wedi ymgysylltu â nhw yn ystod y broses hon—y rhai ag ADY ac anableddau—ac wedi siarad â nhw? Hoffwn glywed beth roedden nhw'n ei ddweud pan gyflwynoch chi eich syniad am y Bil iddynt.

Yn olaf, hoffwn wneud sylw ar sut rwyf innau hefyd yn credu y gallai hyn fod yn wirioneddol drawsnewidiol i addysg yng Nghymru. Mae’n amlwg, fel y dengys yr ymchwil, y byddai’r Bil hwn yn arwain at ganlyniadau gwirioneddol gadarnhaol yn ymwneud â hyder, cyfathrebu, gwytnwch, sgiliau cymdeithasol ac annibyniaeth. Rwy’n cofio'r hwyl a gefais ar fy nheithiau addysg awyr agored fy hun i Forest Coal Pit yn Nhal-y-bont, a phrofiadau a oedd yn dod â phob plentyn o bob cefndir a phob lliw yn agosach at ei gilydd. Ac yn aml, dyma'r tro cyntaf i blant gael profiad o fod oddi wrth eu rhieni hefyd. Ac rydych yn llygad eich lle fod y manteision yn parhau ar ôl y profiad ysgol hwnnw, gan fy mod yn dal i fwynhau'r profiadau hynny nawr, wedi'u sbarduno gan y sbarc a daniodd yn ôl yn fy nyddiau ysgol, a gwn fod hwnnw'n gariad rwyf wedi ei drosglwyddo i fy mhlant fy hun.

Ni all hyn ond argoeli’n dda ar gyfer dysgu yn yr ystafell ddosbarth hefyd, gan fynd i’r afael â bwlio a heriau y bydd dysgwyr yn eu hwynebu yn ddiweddarach mewn bywyd. Bydd y Bil yn rhoi'r hwb gwirioneddol sydd ei angen ar ddysgwyr ar ôl effeithiau niweidiol y pandemig a chau ysgolion. Wrth imi ymweld ag ysgolion ledled Cymru, gwelaf fod disgyblion bob amser yn mwynhau gweithgareddau awyr agored yn fawr ac yn cymryd rhan ynddynt ac yn eu croesawu, a hoffwn ofyn iddo beth oedd rhai o ymatebion y bobl ifanc hynny pan soniodd wrthynt am y Bil. Ac wrth gwrs, hoffwn ddweud, i gloi, fy mod yn annog pawb yn y Siambr i gefnogi Bil Sam Rowlands heddiw. Bydd y gost, Weinidog, yn talu amdani’i hun drwy atal, wrth gwrs, sy’n well na gwella. Ac rwy'n dymuno pob lwc i chi, Sam, ac yn rhoi fy nghefnogaeth lawn i chi.

Wel, diolch yn fawr iawn am y cyfraniad hwnnw hefyd, Laura Anne Jones, ac yn sicr am gydnabod manteision y Bil, yn enwedig yn yr ystafell ddosbarth. Roeddwn i'n meddwl ei fod yn ddarn diddorol gan Sefydliad Paul Hamlyn, a wnaeth ymchwil dros gyfnod o saith mlynedd yn ddiweddar, gan gynnwys 60 o ysgolion a oedd yn ymgorffori ffurfiau ar gyrsiau preswyl. Ac i gefnogi'r hyn a ddywedodd Laura Anne Jones yno, fe welsant fod cyrsiau preswyl blaengar wedi'u cynllunio'n dda wedi cael effaith gadarnhaol ar sawl ffactor, gan gynnwys perthnasoedd, gwytnwch, hunanhyder a llesiant, diddordeb mewn dysgu—a oedd yn rhan ddiddorol o safbwynt profiad yr ystafell ddosbarth—cyflawniad, gwybodaeth, sgiliau a dealltwriaeth a hefyd addysgeg athrawon.

Ac mae ochr yr athro yn rhan ddiddorol o ran manteision yn yr ystafell ddosbarth, fel rydych chi'n cydnabod. Oherwydd unwaith eto, mae ymchwil yn nodi'n glir fod y profiadau hyn, lle mae athrawon yn mynd i ffwrdd yn aml gyda'r disgyblion y maent yn treulio amser gyda nhw, a threulio amser mewn amgylchedd gwahanol, mae ymchwil yn dangos mwy o wybodaeth am fyfyrwyr, eu diddordebau a'u dyheadau, sy'n trosglwyddo'n ôl i'r ystafell ddosbarth, a gwell perthynas â myfyrwyr, sy'n hyrwyddo ymgysylltiad yn yr ystafell ddosbarth. Ac yn ddiweddar mae Laura Anne Jones ei hun wedi tynnu sylw at rai o'r problemau y mae rhai athrawon yn eu profi ar ffurf ymddygiad amhriodol, ac ymddygiad gwael, yn ein hysgolion. Ac mae'r mathau hyn o brofiadau'n helpu i feithrin y perthnasoedd cadarnhaol hynny rhwng athrawon a disgyblion.

Ar y pwyntiau a godwyd gennych ynglŷn â phlant ag anghenion dysgu ychwanegol, rwy'n falch fod y ddyletswydd yno, ar wyneb y Bil, yn sicrhau bod yn rhaid darparu

'bod addysg breswyl yn yr awyr agored yn addas ar gyfer oedran, gallu, a dawn disgybl ac unrhyw anghenion dysgu ychwanegol'.

Oherwydd fel y nodwyd gennych yn briodol, mae llawer gormod o blant ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael eu hamddifadu o'r profiadau hyn. Ac yn wir, o'r 37 ysgol arbennig sydd gennym yng Nghymru, y llynedd, dim ond naw o'r ysgolion hynny a drefnodd unrhyw un o'r profiadau hyn mewn gwirionedd, er bod darpariaeth arbenigol iawn ar gael i gefnogi disgyblion ar yr adegau hynny.

Ar ymgysylltu, fel y byddech yn disgwyl, bu llawer iawn o ymgysylltu â phob math o sefydliadau dros y 18 mis diwethaf. Cynhaliais ymgynghoriad yn ôl ym mis Ionawr eleni, ar syniad y Bil yn fras. Cynhaliais ymgynghoriad gyda phlant a phobl ifanc hefyd cyn yr haf, ac ymgynghoriad ffurfiol dros gyfnod yr haf hefyd. O ran ymateb pobl ifanc i hyn, fel y byddech yn disgwyl, maent yn hynod o gadarnhaol am y profiadau hyn, ac yn sicr byddent am weld y rhain ar gael yn fwy eang iddyn nhw a'u ffrindiau ysgol yn y dyfodol.

Ac yn ddiddorol—nid o'r ymgysylltu a wneuthum, ond drwy'r ymchwil—pan ofynnwyd i ddisgyblion am eu pryderon ynghylch yr ysgol, y tri uchaf yn gyson gan ddisgyblion, o ran pryderon ysgol, oedd yr anallu i fynd ar dripiau ysgol neu deithiau preswyl ysgol eu hunain. Felly, iddyn nhw fel pobl ifanc, yn yr ystafell ddosbarth ar y pryd, os na all eu teulu fforddio cael y profiadau hyn, maent yn gwbl ymwybodol o'r effaith y mae'n ei chael arnyn nhw. Ac rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yn hoffi gweld y pryder hwnnw'n cael ei ddileu.

Dwi'n falch o'r cyfle i siarad ar hyn heddiw, ac, o ran y nod, rydym ni fel plaid yn gefnogol.

Rhaid imi wneud pwynt serch hynny ynghylch cyffredinolrwydd—rhywbeth rwy'n ei gefnogi—fel y soniodd eich cyd-Aelod Janet Finch-Saunders yn gynharach am y darpariaethau prydau ysgol am ddim, ac y dylai pobl sy'n gallu fforddio talu allu ei fforddio. Wel, mewn gwirionedd, rydym yn talu am bethau fel prydau ysgol am ddim drwy ein trethi. Rwy'n cefnogi hyn, ond mae angen inni gael cysondeb oddi ar y meinciau hynny ynghylch yr hyn y mae cyffredinolrwydd yn ei olygu a pham ei bod yn bwysig nad oes pris ynghlwm wrth y mathau hyn o brofiadau, a bod pawb yn gallu eu cael. Felly, hoffwn ofyn i chi nodi wrth ymateb pam ein bod yn dewis a dethol cyffredinolrwydd, oherwydd mae hyn fater o egwyddor.

Ac yn yr un modd, nid wyf yn gwybod faint o weithiau mae'r meinciau Ceidwadol wedi gwario'r arian ychwanegol ar fwy o wleidyddion. Nid dyna'r pwynt yma. A dyna pam rwy'n cefnogi'r hyn rydych chi'n ei gynnig yma, o ran sicrhau bod pob plentyn yn cael cyfle cyfartal, a dylai hynny fod yn berthnasol—[Torri ar draws.]

Hoffwn wrando ar y cwestiynau sy'n dod gan yr Aelod, a pheidio â gwrando ar sgyrsiau ar draws y Siambr rhwng dau Aelod ar y meinciau cefn—wel, arweinydd yr wrthblaid ac Aelod ar feinciau cefn y Llywodraeth. Heledd. Mae'n ddrwg gennyf.

Diolch yn fawr iawn. Heb os, mae yna heriau ariannol gan y Llywodraeth hon, a dwi'n meddwl bod yn rhaid i ni edrych, os nad ydy'r Llywodraeth efo'r cyllid ar y funud, sut ydyn ni'n sicrhau bod mwy o ddysgwyr yn cael profiadau bythgofiadwy fel hyn. Ac mae gen i rai cwestiynau penodol felly o ran plant ag anableddau. Dwi'n falch iawn eich bod chi wedi eu cynnwys yn hyn. Ond rydyn ni'n gweld efo'r pwyllgor plant a phobl ifanc ar y funud y rhwystrau lu sydd o ran hynny, a dwi jest eisiau cael mwy o eglurder ynglŷn â sut y byddech yn mynd i'r afael â phryderon, a sut byddai eich Bil chi'n gweithio mewn ffordd ymarferol i sicrhau mynediad teg i bawb, a chyfleoedd i bawb, oherwydd, hefyd, mae'r math o adnoddau sydd eu hangen i gefnogi pob dysgwr yn amrywio'n fawr.

Byddwch chi hefyd yn cofio, dwi'n siŵr, yn fy nghyfraniad blaenorol pan oeddem ni'n trafod hyn, y gwnes i gyfeirio at yr iaith Gymraeg, a sut bod hwn yn gyfle, felly, i hyrwyddo'r iaith Gymraeg a datblygiad iaith. A gaf ofyn yn benodol, felly, o ran plant o ysgolion Saesneg yn gallu profi addysg awyr agored drwy gyfrwng y Gymraeg? Rydyn ni'n gwybod eisoes bod nifer o blant o ysgolion Saesneg yn mwynhau yng Nglan-llyn a Llangrannog, ac mai hynna yn aml yw'r unig brofiad, neu'r profiad cyntaf mae plant yn ei gael o ddefnyddio'r iaith y tu hwnt i'r dosbarth. Felly, a gaf i ofyn sut drafodaethau ydych chi wedi eu cael o ran hynny? Ac rydych chi'n sôn yng nghynnwys y Bil y bydd y cynigion ddim yn effeithio ar gynaliadwyedd cymunedau Cymraeg eu hiaith, nag ar addysg Gymraeg na dysgwyr Cymraeg. Wel, byddwn i'n gobeithio y byddai o'n effeithio, ond mewn ffordd gadarnhaol. Felly, os caf i holi chi ynglŷn â hynny.

Ac, yn olaf, dwi'n ymwybodol bod yna rai pryderon wedi'u codi o ran y goblygiadau staffio os bydd y Bil yn dod yn statudol. Rydyn ni'n gwybod bod yna argyfwng o ran staffio yn ein hysgolion ni. Felly, sut bydd eich Bil chi'n mynd i'r afael â'r angen i nifer ddigonol o staff ysgol fynd gyda'r disgyblion ar y teithiau hyn? Oherwydd, yn aml iawn, mae athrawon yn gwneud hyn am eu bod nhw eisiau cefnogi plant i gael y math yma o brofiadau, ond mae'n gallu rhoi straen ychwanegol arnyn nhw. Mae'n bwysig iawn bod plant yn cael y cyfleon yma, ond dwi yn meddwl na fedrwn ni ddiystyru ychwaith yr effaith ar y gweithlu.

Wel, diolch yn fawr iawn am y cwestiynau a'r sylwadau yno, Heledd. Rwy'n gwerthfawrogi'r gefnogaeth eang i egwyddorion y Bil hwn yma heddiw, yn sicr. Ar y pwynt cyntaf ynghylch cyffredinolrwydd, mae'n debyg ei fod yn fater o gyffredinolrwydd addysg, a syniad y Bil yw ei fewnosod o fewn y Cwricwlwm i Gymru. Felly, mae cyffredinolrwydd addysg yn parhau drwy'r cwricwlwm. Ac felly, fel y dywedais yn fy ymateb i'r Gweinidog yn gynharach, mae'n ymwneud â'r flaenoriaeth i'r math hwn o addysg o fewn y Cwricwlwm i Gymru, a'i bwysigrwydd, a'i fudd, a'i effaith o fewn addysg yn ehangach. 

O ran mynediad teg i bawb, yn enwedig i'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol, tynnodd Laura Anne Jones sylw'n gynharach at y bwlch sydd yno ar hyn o bryd, a phwysleisiodd yn gywir ddigon fod 86 y cant o deuluoedd â phlant anabl yn mynd heb weithgareddau hamdden, felly, unwaith eto, os caf ailadrodd pwysigrwydd hyn i bobl ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae un o fanteision y Bil yn ymwneud â chanfyddiad o risg a pherygl corfforol, gan fod oddeutu 71 y cant o blant ag anableddau heb ganfyddiad o risg a pherygl corfforol. Felly, mae cyfle diddorol iawn yma yn y Bil hwn, a'r profiadau y byddai pobl yn eu cael, i adeiladu ar y canfyddiad o risg a pherygl corfforol—addysg fwy cyflawn i'r unigolion hynny.

Felly, o ran mynediad a chostau, mae hynny o fewn amcangyfrifon o gostau y Bil yma heddiw. Ni wnaed y costau heb blant ag anghenion dysgu ychwanegol mewn golwg. Fe'u hystyrir yn y costau sydd o'ch blaenau yma heddiw. 

Ar yr iaith Gymraeg, rwy'n cytuno'n llwyr. Rwy'n credu bod y profiadau hyn yn gwneud mwy na dim ond diogelu; maent yn hyrwyddo'r Gymraeg yn sylweddol mewn gwirionedd. Roeddwn yn nigwyddiad yr Urdd y prynhawn yma, lle cafwyd yr asesiad o effaith economaidd yr Urdd a'u gwaith, a amlygodd unwaith eto fod y profiadau y bydd plant yn eu cael drwy ganolfannau'r Urdd yn enwedig yn sicr yn hybu'r Gymraeg. A cheir llawer o dystiolaeth—nid wyf am ddyfynnu'r cyfan yma heddiw—ond ceir tystiolaeth a ddarperir gan Gomisiynydd y Gymraeg yn enwedig sy'n dangos bod dysgu y tu allan i'r ystafell ddosbarth, mewn profiadau yn yr awyr agored, yn dod â'r Gymraeg yn fyw i bobl, a dysgu'r iaith yn fyw i bobl. Ac i roi sicrwydd i chi, eto ar wyneb y Bil, mae'r canllawiau i'r Gweinidog eu dilyn yn dangos bod rhaid darparu'r profiad hwn—. Mae'n ddrwg gennyf. Rhaid i'r canllawiau

'ddarparu y caiff addysg awyr agored breswyl ei darparu yn Gymraeg, cyn belled â'i bod ar gael, pan fo ysgol yn gwneud cais am hynny'.

Felly, os caf roi'r sicrwydd hwnnw: yn achos yr ysgolion a fyddai'n gofyn am hynny, boed yn ysgol cyfrwng Saesneg neu'n ysgol cyfrwng Cymraeg, os ydynt eisiau'r profiad yn Gymraeg, rhaid i'r ddarpariaeth honno fod ar gael iddynt.

Rwy'n credu bod yna her ynghylch capasiti yn y sector ar hyn o bryd mewn perthynas â darpariaeth Gymraeg. Mae yna waith da iawn yn cael ei wneud gan y Bartneriaeth Awyr Agored yn enwedig, ar hyfforddi pobl sy'n arbenigwyr addysg awyr agored yn y Gymraeg fel rhan o'u hyfforddiant. A byddai angen adeiladu'r capasiti hwnnw gan nad oes digon o siaradwyr Cymraeg i'w cael mewn canolfannau addysg awyr agored sy'n darparu'r gwaith hwn.

Ac yna ar effaith staffio ar ysgolion, unwaith eto, mae adran gostau'r Bil yn ystyried hynny. Yn dibynnu ar ba adeg y bydd plant yn ymgymryd â'r profiad, yn amlach na pheidio, mae'n digwydd ym mlwyddyn 5 neu flwyddyn 6 i lawer o blant, ac yn amlach na pheidio mae'r athrawon yn mynd gyda'u dosbarthiadau ar y profiadau hynny. Yn gyffredinol, mae dosbarth cyfan sy'n mynd gydag athro yn golygu nad oes lle yn ôl yn yr ysgol i orfod ei lenwi. Ond mae'r Bil a'r memorandwm esboniadol wedi ystyried y gallai fod adegau pan nad yw hynny'n bosibl ac mae hynny o fewn y costau yma hefyd.

Yr hyn nad ydym yn dadlau yn ei gylch yma yw'r rhinwedd o gael mwy o addysg awyr agored gan gynnwys addysg breswyl. Gallwn i gyd gytuno ar hynny. Y peth yw: sut y gellir talu amdano? O ble y daw'r £20 miliwn? Yn amlwg, y pwyllgor plant a phobl ifanc sy'n gallu craffu ar y gyllideb maes o law, yn gynnar y flwyddyn nesaf, i weld a allant wasgu £20 miliwn o'r gyllideb addysg. Ac rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog, wyddoch chi—. Pe gallem ddod o hyd iddo, byddem yn ei wneud. Felly, rwy'n credu mai'r hyn sydd ar ôl i ni yw: sut mae rhoi blaenoriaeth i sicrhau bod mwy o bobl ifanc sydd heb unrhyw arian yn cael addysg awyr agored, gan gynnwys addysg breswyl?

Rwy'n synnu mai dim ond naw o'r 32 o ysgolion arbennig sy'n trefnu tripiau i ffwrdd, oherwydd dylai hynny fod yn brif flaenoriaeth, ac mae digon o sefydliadau gwirfoddol sy'n arbenigo ar y math hwn o beth. Mae'r rhai y gwn i amdanynt yn Ardal y Llynnoedd, yng ngogledd Cymru ac yn Wirral, ond rhaid bod rhai yn ne Cymru hefyd. Pam nad ydynt yn ymateb i'ch ymgynghoriad?

Ar hyn o bryd, lle mae gan ysgolion ddarpariaeth awyr agored weddus, fel sydd gan rai o fy ysgolion, dylem fod yn eu hannog i wneud mwy o ddefnydd ohono, gan fod y dysgu'n llawer mwy cynhwysol ac ymlaciol hefyd. Ond rwyf am wybod sut y gallwn ysgogi mwy o sefydliadau gwirfoddol i gynnig y cyfleoedd hyn, i fynd i wersylla er enghraifft, oherwydd ni fydd llawer o deuluoedd yn mynd â'u plant i wersylla, sef y ffordd rataf o gael gwyliau, am nad ydynt yn gwybod sut i osod pabell. Felly, sut y gallem roi addysg i bobl ifanc ar sut i wneud hynny, fel y gallant fynd â'u plant nhw i ffwrdd wedyn?

Diolch, Jenny.

Diolch am y pwyntiau hynny, Jenny Rathbone. Unwaith eto, rwy'n gwerthfawrogi'r gefnogaeth fras i egwyddorion y Bil. Yn sicr, rwy'n cydnabod yr heriau sy'n gysylltiedig â chyllido hyn. Yn gyntaf oll, ynglŷn â'ch pwynt nad yw ysgolion arbennig yn manteisio ar y cyfle hwn i'r graddau y byddem am iddynt ei wneud efallai, roeddwn innau hefyd yn synnu at hynny. Nid wyf yn hollol glir pam nad yw pawb yn gwneud hynny ar hyn o bryd. Mae'n ddiddorol nodi mai dim ond 67 y cant o ysgolion cynradd a drefnodd y teithiau hyn y llynedd. Felly, mae bylchau mewn addysg prif ffrwd hefyd. Drwy'r ymgynghoriad, un o'r prif ffactorau oedd cyfyngiadau ariannol, ond hefyd efallai, camddealltwriaeth o risg gan rai o'n hysgolion a'n hathrawon, ac o ymwneud â gweithgareddau sy'n seiliedig ar risg, fel bod allan yn yr awyr agored. Felly, mae peth gwaith i'w wneud ar hynny.

Ar eich pwynt ehangach ynglŷn â sut yr awn ati i ysgogi mudiadau gwirfoddol, fe wyddom fod yna sefydliadau gwych allan yno. Rydym yn meddwl am sefydliadau fel y Sgowtiaid a'r Geidiaid, darparwyr addysg awyr agored a phob math o sefydliadau gwych eraill sy'n ymwneud â phobl ifanc yn yr awyr agored. Rwy'n credu bod yna elfen o rieni efallai'n llai parod i annog plant i fynd allan i'r awyr agored. Nid wyf yn siŵr sut mae newid hynny drwy ddeddfwriaeth neu drwy'r Senedd yma. Nid wyf yn siŵr weithiau nad ydym wedi creu diwylliant o ofn diangen o weld plant allan yn yr awyr agored. Pan fyddaf yn mynd â fy mhlant i lawr i fy mharc lleol, rwy'n aml yn synnu cyn lleied o blant eraill sydd allan yno. I lawer o rieni, rwy'n credu ei bod yn haws aros gartref o bosibl a bod y tu ôl i sgrin. Felly, yr holl bwynt o ddod â hyn i mewn i ddeddfwriaeth yw sicrhau'r profiadau hynny ac i'r bobl ifanc hynny gael cyfle sydd, efallai, yn rhoi hyder iddynt gael y profiadau hynny eu hunain yn y dyfodol ac ymgysylltu â rhai o'r sefydliadau gwirfoddol yn fwy rheolaidd. Mae yna anghysondeb enfawr ar draws Cymru ar hyn o bryd, ac rwy'n credu bod angen inni weld mwy o gysondeb mewn perthynas â hynny. 

A gaf fi ddiolch i Sam Rowlands am ei ddatganiad ac am gyflwyno ei Fil arfaethedig i ni heddiw? Yng Nghymru, ac yn y DU, mae gennym rai o'r canlyniadau iechyd gwaethaf o'i gymharu â'n cymdogion Ewropeaidd, a hynny am sawl rheswm: rydym yn bwyta'n llai iach, rydym yn bwyta gormod o fwyd wedi'i brosesu, ac rydym yn byw bywydau afiach o ran ein gweithgareddau a diffyg cerdded a beicio. Ac i mi, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno nifer o fesurau sy'n annog beicio, cerdded a mesurau eraill i annog newid ffordd o fyw, ac mae hyn o bosibl yn llwybr arall hefyd. Ond a allwch chi siarad am ba dystiolaeth sydd gennych chi y byddwn ni'n gweld Cymru iachach—boed hynny 10, 15 neu 20 mlynedd o nawr—oherwydd hynny'n benodol? Ac efallai hefyd y gallwch ddweud wrthym pa ymchwil a wnaethoch ynglŷn â gwledydd eraill ledled Ewrop a'r byd sydd wedi cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon neu ddeddfwriaeth debyg gan arwain at y newid cadarnhaol hwn. 

Rydych chi wedi cael eich herio'n briodol ar y gost gan y Gweinidog, Jenny Rathbone ac eraill, ond pa dystiolaeth sydd gennych y bydd hyn yn arwain at bobl yn y dyfodol—unwaith eto, 20 mlynedd o nawr—yn bod yn llai tebygol o orfod mynd i leoliadau iechyd o ganlyniad i'r ffyrdd o fyw iachach hynny? Pan fyddwch chi'n annog newid ffordd o fyw mewn person iau, mae popeth yn dweud wrthym fod hynny'n debygol o barhau pan fyddant yn oedolion, ond pa dystiolaeth sydd gennych i gefnogi hynny?

Diolch i Russell George am dynnu sylw at rai o fanteision iechyd y Bil hwn. Fel y dywedoch chi, fe wyddom fod yna broblem gynyddol yng Nghymru, ac yn ehangach yn y byd gorllewinol, gyda phethau fel diabetes. Gwyddom fod gan oddeutu 200,000 o bobl yng Nghymru ddiabetes ar hyn o bryd, ac amcangyfrifir bod y gost i'r GIG yng Nghymru oddeutu £500 miliwn y flwyddyn ar gyfer hynny'n unig. Ac rydym yn gwybod y gall gweithgarwch corfforol leihau'r risg o ddatblygu diabetes math 2, gyda modd o atal tua 50 y cant o'r achosion hynny. Felly, mae'n debyg mai'r cwestiwn yw sut mae atal hynny a sut mae helpu i arbed £500 miliwn y flwyddyn i'r GIG. Gall ddigwydd drwy bethau fel: cael pobl ifanc i gymryd rhan mewn gweithgarwch awyr agored. Dyfynnais yn gynharach y cysylltiad arwyddocaol rhwng iechyd pobl hŷn, lefelau gweithgarwch a'r profiad y mae pobl ifanc yn ei gael wrth gymryd rhan mewn gweithgaredd awyr agored. 

Ar y dystiolaeth sy'n sail i hyn, mae yna ymchwil, unwaith eto, sy'n cyfeirio at yr elw cymdeithasol ar fuddsoddiad. Mae'r elw cymdeithasol ar fuddsoddiad yn ymwneud â gwella lles meddyliol a chorfforol, hunanhyder, annibyniaeth—yr holl bethau da hynny. Dangosodd y Bartneriaeth Awyr Agored elw cymdeithasol ar fuddsoddiad, am bob £1 a fuddsoddir, o £7.12 mewn perthynas â'r agenda atal. Mae yna ymchwil hefyd yn dangos, lle caiff dysgu yn yr awyr agored ei ymgorffori yn yr ysgol, fod elw o £4.32 ar fuddsoddiad am bob £1 mewn lleoliad ysgol. Felly, mae llawer o waith da allan yno sy'n dangos, os gallwch chi fuddsoddi i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael y profiadau hyn yn ifanc, y byddant yn parhau i gael hynny yn y dyfodol, ac felly fe fydd yn talu amdano'i hun yn y tymor hir iawn. A dyna'r pwynt yr oeddwn yn ei wneud i'r Gweinidog yn gynharach: ein bod yn ei chael hi'n anodd iawn gwneud penderfyniadau heddiw a fydd o fudd i bobl yn y tymor hir iawn. 

Mae yna waith ymchwil arall hefyd, o'r enw gwerthusiad economaidd a chymdeithasol o'r sector gweithgareddau awyr agored, sy'n awgrymu, os ydych chi'n cael cynnydd o 10 y cant mewn ymwneud yn yr awyr agored, y bydd hynny'n creu gwerth o oddeutu £187 miliwn ar draws iechyd meddwl a chorfforol, lles meddyliol, cyfalaf cymdeithasol a datblygiad unigol. Felly, mae symiau sylweddol o arian y gellir eu harbed yn y gwasanaeth iechyd drwy gael pobl ifanc i gymryd rhan yn hyn. Ar eich pwynt ynghylch gwledydd eraill, mae yna wledydd eraill sydd o ddifrif ynglŷn â hyn. Mae Singapore, yn arbennig, wedi ei gynnwys yn eu cwricwlwm. Bydd plant yn Singapore yn cael tri phrofiad preswyl yn rhan o'u cwricwlwm yno. Hefyd, rwy'n ymwybodol fod gan Slofenia brofiadau preswyl yn rhan o'u cwricwlwm. Rwyf wedi cyfarfod â chymheiriaid o Singapore a Slofenia yn ogystal â chlywed sut y gwnaethant ei weithredu a'r buddion a brofwyd ganddynt.

Mae'r Aelod yn gwneud achos da, cryf a phwerus iawn dros ei ddeddfwriaeth. Mewn sawl ffordd, rwy'n credu bod cytundeb ar draws y Siambr gyfan mai dyma'r profiadau yr ydym am i bobl ifanc eu cael, profiadau a fydd yn cyfoethogi eu plentyndod ac yn cyfoethogi eu dysgu. Roeddwn i'n lwcus iawn yn Nhredegar i gael athro, Peter Jones, PJ, a oedd yn gwneud mwy na siarad gyda ni am hanes Tredegar, Blaenau'r Cymoedd a Bannau Brycheiniog, a gwnaeth i ni fyw y profiadau hynny. Nid dim ond ein dysgu ni am feddygon Myddfai a wnaeth, fe aeth â ni i Lyn y Fan Fawr ac yna fe'n gorfododd i ddringo Fan Brycheiniog, Fan Hir a hyd yn oed Picws Du. Nid oeddem wedi cerdded digon y diwrnod hwnnw. Ac roedd yn benderfynol nad dim ond dysgu'r gwersi hyn yn unig a wnaem, ond ein bod wrth ein bodd gyda'r profiad o ddysgu. Rwy'n credu ei fod yn beth cwbl hanfodol, ac rwy'n canmol yr Aelod yn fawr am ei uchelgais yn y maes hwn.

Lle rwy'n anghytuno â'r ddeddfwriaeth yw nad wyf yn credu mai dyma sut y dylem fod yn gwneud cwricwlwm. Bydd yr Aelodau a oedd yma yn y Senedd ddiwethaf yn cofio'r cyfyng-gyngor personol go iawn a wynebais pan oedd Suzy Davies yn pwyso am addysgu adfywio cardio-pwlmonaidd yn rhan o'r cwricwlwm. Cefais sgyrsiau anodd iawn gyda Kirsty Williams yn y cyfnod hwnnw. Mae gennyf ymrwymiad personol i hynny, fel y bydd pobl yn ei ddeall ac yn ei werthfawrogi, ond ni allwch greu cwricwlwm cynhwysfawr, cyfannol drwy ddefnyddio darnau tameidiog o ddeddfwriaeth. Mae angen adolygu, sydd wedi'i amlinellu gan Weinidogion addysg olynol ac sy'n cael ei gyflawni gan y Gweinidog presennol. Yr hyn y byddwn yn ei awgrymu i'r Aelod yw ei fod yn gweithio ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael y profiadau hyn, a gyfoethogodd fy mywyd i, ac y credaf y byddant yn cyfoethogi bywydau plant y mae pob un ohonom yn eu cynrychioli ym mhob rhan wahanol o'r wlad.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau cadarnhaol am addysg awyr agored breswyl ac addysg awyr agored yn ehangach. Rwy'n credu bod addysg drwy brofiad yn bwysig iawn o safbwynt dysgu, ond hefyd o safbwynt cynefin i ni yma yng Nghymru—yr hyn y mae'n ei olygu inni fod allan yn yr awyr agored a'r gwahaniaeth y mae hynny'n ei wneud i'n dealltwriaeth o fod yn Gymry a'n hanes a'n diwylliant drwy hynny hefyd. O ran sut y dylid ffurfio deddfwriaeth o amgylch y cwricwlwm, rwy'n derbyn yr her y mae'r Aelod yn ei chyflwyno, ond rwyf am ddadlau'n ôl ychydig hefyd os ydym yn awgrymu na ellir addasu'r cwricwlwm ac na ellir ei newid pan gyflwynir syniadau da. Rwy'n credu y dylem fod yn agored i ddweud, ydy, fod y cwricwlwm ar waith, ond nid yw'n golygu ei fod ar waith fel y mae am byth, a dylid gwneud addasiadau iddo pan gaiff syniadau da eu cyflwyno. Rwy'n derbyn na ddylid gwneud addasiadau o'r fath wythnos ar ôl wythnos—byddai'n drychineb pe bai ein staff ysgol yn gorfod ymdopi â hynny—ond pan fydd yna syniadau da, pan all pethau yn sicr wneud gwahaniaeth mawr i'n disgyblion, rwy'n credu y dylid o leiaf ystyried yr addasiadau hynny.

Diolch am gyflwyno'r Bil hwn heddiw, Sam. Rwy'n credu ei fod yn un o'r darnau hynny o ddeddfwriaeth, yn un o'r Biliau hynny, y bydd rhywun yn edrych arno ac yn meddwl, 'Wel, pam nad yw hyn yn rhywbeth sydd wedi digwydd eisoes?'. Rwy'n credu ei fod yn un o'r syniadau pwysig hynny. Mae Aelodau ar draws y Siambr heddiw wedi sôn am eu profiadau personol eu hunain o ddysgu yn yr awyr agored. Rwy'n cofio mynd i Lan-llyn, ac roeddwn wrth fy modd yn eich clywed yn sôn amdano yn eich datganiad chi hefyd. Dyna'r tro cyntaf i mi fod yng ngogledd Cymru ac mae'n un o'r pethau hynny sy'n gadael cerdyn post ar y meddwl o ardal, o ran o'r wlad, a gwahoddiad, os mynnwch, i ddychwelyd. Ond mae hefyd yn eich galluogi i ddeall mwy am ddiwylliant y wlad rydych yn byw ynddi yn ehangach. Felly, tybed, o'ch safbwynt chi, beth y credwch chi y gallai'r prif fuddion twristiaeth fod, ond hefyd, budd diwylliannol addysg awyr agored a phobl ifanc yn archwilio'r tir y maent yn byw ynddo, am y tro cyntaf efallai. 

Diolch yn fawr am hynny, Tom Giffard. Rydych chi'n hollol gywir, a chyfeiriais ato yn fy ymateb i Alun Davies eiliad yn ôl, ynglŷn â disgyblion yn ymgysylltu â'u cynefin. Mae'n rhan o'r Cwricwlwm i Gymru. A dweud y gwir, mae bod allan mewn parc cenedlaethol, neu heb fod mor ddramatig â hynny efallai ond mae bod allan yn ein cefn gwlad hardd, yn creu ymdeimlad o gynefin a'r hyn y mae'n ei olygu i fod yn Gymry—ein treftadaeth, ein diwylliant, ein hiaith—oherwydd mae tirweddau hardd yn gwneud hynny i chi, yn enwedig yma yng Nghymru. Felly—roedd yn rhan o fy ymateb i Heledd Fychan yn gynharach—rwy'n credu bod yna gyfle gyda Bil fel hwn, nid yn unig i dderbyn y status quo yn ein cariad tuag at ein hiaith, ein diwylliant a'n treftadaeth, ond i wella pob un o'r pethau hynny.

Ar yr effaith economaidd, rydym yn gwybod, fel y dywedais yn gynharach, fod y sector yn werth tua £1.5 biliwn y flwyddyn i Gymru. Mae'n helpu i gynnal degau o filoedd o swyddi, ac mewn gwirionedd, gweithgareddau awyr agored sydd i gyfrif am oddeutu 21 y cant o'r swyddi twristiaeth yng Nghymru. Felly, os oes ffordd gynaliadwy o gefnogi plant a chael y profiadau hyn, rwy'n awgrymu bod hynny'n beth da i sefydlogrwydd y rhan hon o'r economi a'r swyddi hynny'n gyffredinol.

Mae gan y Bil nodau canmoladwy. Rwy'n credu'n gryf ym manteision addysg awyr agored, ac yn croesawu ysgolion coedwig yn ein darpariaethau. Fodd bynnag, rwy'n teimlo ei bod yn anonest cyflwyno Bil o'r fath pan fo eich plaid wedi treulio bron i 14 mlynedd yn torri cyllid i wasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys addysg, ar drywydd cyni. Mae datganiad yr hydref y Canghellor wedi rhoi ergyd o £20 biliwn i wasanaethau cyhoeddus wrth i chwyddiant barhau i gynyddu, ac rydych chi eich hun, fel cyn-arweinydd cyngor yng ngogledd Cymru, wedi llywodraethu dros doriadau i ysgolion yng Nghonwy. Roedd cynghorau'n arfer ariannu canolfannau addysg awyr agored fel Glan-llyn. Pan gafodd y Bil ei gynnig, roedd arweinwyr addysg awdurdodau lleol yn syfrdan, a bellach, mae'n rhaid rhoi amser pwyllgor gwerthfawr i hyn pan nad oes digon o gyllid i ddarparu anghenion addysg ac iechyd sylfaenol. Felly, Sam, a gaf fi ofyn, pa sylwadau a gyflwynwyd gennych i'ch cyd-bleidwyr yn San Steffan i ofyn am y cyllid addysg canlyniadol sydd ei angen arnom yng Nghymru i wneud Biliau fel eich un chi yn bosibl? Diolch.

Diolch am hynny, Carolyn. Mae'n ddrwg gennyf eich bod chi'n meddwl bod amser pwyllgor wedi cael ei wastraffu yn edrych ar Fil Aelod preifat. Fel Aelodau nad ydynt yn y Llywodraeth, rwy'n credu ein bod ni i gyd yn ddiolchgar i bwyllgorau am eu gwaith ar hyn, ac rwy'n credu ei fod yn amser gwerthfawr iawn, mewn gwirionedd, pan fo pwyllgorau'n edrych ar Filiau Aelodau, oherwydd nid ydym yn cael cyfle bob dydd i gyflwyno deddfwriaeth, fel y caiff y Llywodraeth. Mae'n rhan bwysig iawn o'r Senedd hon mewn gwirionedd—Aelodau'n cael cyfle i gyflwyno deddfwriaeth.

O ran gweithio gyda chyd-bleidwyr ar draws y Deyrnas Unedig, rwy'n falch iawn fod un o fy nghyd-bleidwyr, cyd-Geidwadwr, Aelod o Senedd yr Alban, Liz Smith, wedi cyflwyno Bil Aelod preifat tebyg iawn yno. Mae'n braf clywed bod gan Tim Farron AS, un o'r Democratiaid Rhyddfrydol yn San Steffan, Fil Aelod tebyg iawn, sydd wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol yn San Steffan hefyd. Felly, mae cryn dipyn o gefnogaeth i Fil fel hwn ar draws y Deyrnas Unedig, ond gadewch inni beidio ag anghofio, er gwaethaf y synau a glywn o bryd i'w gilydd, mae hwn yn faes cymhwysedd datganoledig, ac mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb am addysg yma yng Nghymru, a dyna pam y cyflwynir y Bil hwn yma yn Senedd Cymru.

Diolch, Sam, am gyflwyno'r agwedd hynod bragmatig hon tuag at addysg a chyfrwng i sbarduno newid cymdeithasol. Rwy'n credu'n gryf mewn addysg awyr agored. Fel cyn-arweinydd sir Fynwy, fe wnaethom gadw ein sector addysg awyr agored, tra bod ein cyd-Aelodau Llafur mewn awdurdodau cyfagos wedi tynnu buddsoddiad yn ôl. Fe wnaethom ni ddal ati a'i barhau, oherwydd roeddem yn gweld pa mor bwysig ydoedd. Diolch am gyflwyno hyn. Mae corff sylweddol o dystiolaeth sy'n dangos pwysigrwydd hyn. Rydym wedi clywed yr ateb stoc gan y Gweinidog heddiw: 'O ble y daw'r arian?' Roeddwn yn teimlo'r un peth yn eich lle chi pan wnaethom drafod fy Mil bwyd, ac mae yna reswm bob amser pam na all rhywbeth ddigwydd yn y lle hwn, yn hytrach na pham y gall ddigwydd. Mae yna ddiffyg uchelgais llwyr yn y lle hwn, ac mae'n bwysig fod pobl fel chi yn cyflwyno deddfwriaeth fel hon, oherwydd mae rhywun bob amser yn dod o hyd i reswm pam na all rhywbeth ddigwydd yma. Rydych chi'n llygad eich lle, mae hwn yn faes datganoledig, ac os yw'r Llywodraeth o ddifrif eisiau gwneud gwahaniaeth, gallent edrych ar symud ymlaen, neu o leiaf eich helpu i archwilio faint mwy y gallem ei wneud yn y maes hwn. Felly, fy nghwestiwn i, Lywydd, yw hwn: gyda hyn mewn golwg, pa arbedion hirdymor y gellir eu canfod yn y Bil, o ran arian cyhoeddus a manteision ehangach i'r economi?

Diolch am eich cyfraniad, Peter Fox. Rwy'n sicr yn cydnabod yr ymdrechion a wnaed, yn eich cyfnod chi, i gynnal y canolfannau yn sir Fynwy, ac roeddwn yn falch hefyd, yng Nghonwy, fod—. Conwy, sir Fynwy a Chaerdydd, rwy'n credu, yw'r unig gynghorau yng Nghymru sydd wedi cynnal eu canolfannau addysg awyr agored—sy'n bwysig iawn yn wir.

O ran y gefnogaeth a'r manteision ariannol, rwyf eisoes wedi tynnu sylw at nifer o astudiaethau sy'n dangos gwerth dysgu y tu allan i'r ystafell ddosbarth o safbwynt elw cymdeithasol ar fuddsoddiad. Rydym hefyd yn gwybod mai i iechyd corfforol a meddyliol y ceir y newid mwyaf arwyddocaol yn sgil y profiadau hyn. Gwyddom fod problemau iechyd meddwl yn mynd â bron i £1 biliwn o gyfanswm gwariant GIG Cymru, ac fel y clywsom yn gynharach, os gwelwn gynnydd o 10 y cant yn nifer y bobl sy'n ymgysylltu â'r awyr agored, gallem weld arbediad o bron i £200 miliwn o ganlyniad i bobl yn bod yn fwy egnïol yn gorfforol, gan arwain at ganlyniadau iechyd corfforol gwell, at ganlyniadau iechyd meddwl gwell—mae gwell ymgysylltiad â'r awyr agored yn gwneud gwahaniaeth enfawr.

A gaf fi ddweud faint rwy'n cefnogi'r Bil hwn? Rwy'n credu ei bod yn warth, a dweud y gwir, fod pobl yn defnyddio'r ffaith y bydd angen buddsoddiad mewn addysg awyr agored i beidio â chaniatáu i'r Bil hwn fynd yn ei flaen. Rydym i gyd yn gwybod y bydd agenda Llywodraeth Cymru i ddiwygio'r Senedd yn costio mwy i'r trethdalwr na'r mathau o symiau y mae angen eu buddsoddi'n flynyddol yn y Bil addysg awyr agored, os ydym am gyflawni hyn. Ac rydym yn gwybod bod y rhain yn benderfyniadau hirdymor ar gyfer dyfodol gwell, onid ydynt, oherwydd yn y pen draw, bydd £19 miliwn a fuddsoddir yn flynyddol nawr yn arbed swm enfawr o arian yn y dyfodol i wella iechyd y genedl oherwydd yr enillion iechyd cyhoeddus hynny, fel y dywedodd Russell George yn gwbl gywir.

Ond yr un peth roeddwn eisiau gofyn i chi yn ei gylch, Sam, yw ein bod yn gwybod bod potensial yma am fudd net enfawr i economi Cymru. Iawn, rydych chi wedi sôn am y buddsoddiad a'r elw ar fuddsoddiad sy'n bosibl, ond os ydym yn darparu'r mathau hyn o gyfleoedd i'n pobl ifanc yma yng Nghymru, nid oes gennyf amheuaeth o gwbl y bydd Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn gwneud yr un peth. Ac wrth gwrs, rydym yn gwybod bod gennym lawer iawn o gyfleoedd addysg awyr agored ardderchog yma yng Nghymru a bydd pobl wedyn yn gallu manteisio arnynt ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Felly, pa waith a wnaed hyd yma ar edrych ar fanteision economaidd eich Bil i Gymru, yn enwedig o ystyried y gallai'r sector addysg awyr agored elwa'n helaeth iawn pe bai eich Bil yn mynd rhagddo?

Wel, diolch i chi unwaith eto, Darren, am eich cefnogaeth gyffredinol i hyn a hefyd am gydnabod yr effaith economaidd y gallai'r Bil hwn ei chael, a'r gwahaniaeth economaidd y mae canolfannau addysg a gweithgareddau awyr agored yn ei wneud i'r economi ar hyn o bryd. Fel y dywedais yn gynharach, mae'r sector gweithgareddau awyr agored yn cyfrannu tua £1.6 biliwn i'n heconomi yma yng Nghymru. Drwy gynyddu capasiti yn y sector, byddwn yn anochel yn ei weld yn gwella'n sylweddol.

Roedd yn astudiaeth ddiddorol eto, o bob cwr o'r byd, a gweld sut mae'r pethau hyn yn datblygu. Yn Nenmarc, pan wnaethant fabwysiadu profiadau preswyl ac ymgysylltiad gwell â'r awyr agored yno, mae'n dangos bod lefel gyfatebol—mae'n ffigur enfawr yma—ond lefel sy'n cyfateb i wahaniaeth o £840 miliwn i ostwng costau iechyd a chymdeithasol yn y lle cyntaf. Felly, o ran y pwrs cyhoeddus, fel sydd wedi'i ddangos dro ar ôl tro, mae yna wahaniaeth sylweddol i'r pwrs cyhoeddus.

Ar yr economi, rydych chi'n hollol gywir y byddem yn gweld y sector yn ffynnu hyd yn oed ymhellach, creu mwy o swyddi, a byddem yn arwain y ffordd. Fel y dywedais, mae yna Filiau tebyg yn mynd drwy Seneddau'r Alban a San Steffan ar hyn o bryd. Buaswn yn falch pe byddem ni yma yng Nghymru yn arwain y ffordd ar hyn, ac yn dangos sut y gellir ei wneud.

Diolch i Sam Rowlands am y datganiad yna.