Y Cyfarfod Llawn
Plenary
21/11/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da, a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn o'r Senedd. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Sioned Williams.
Good afternoon and welcome to this Senedd Plenary meeting. The first item this afternoon will be questions to the First Minister, and the first question is from Sioned Williams.
1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi plant o deuluoedd incwm isel dros y gaeaf? OQ60303
1. How is the Welsh Government supporting children from low-income families over the winter? OQ60303
Diolch, Llywydd, am y cwestiwn. Mae teuluoedd ar draws Cymru yn gweld y gostyngiad mwyaf mewn safonau byw ers dechrau cadw cofnod. Dyna'r cyd-destun llwm lle mae ymdrechion Llywodraeth Cymru yn parhau i leddfu'r pwysau ariannol, hybu incwm pobl, a gadael arian ym mhocedi teuluoedd, yn enwedig y rhai sydd â phlant.
Thank you, Llywydd, for that question. Families across Wales are experiencing the largest fall in living standards since records began. That is the bleak context in which the Welsh Government's efforts continue to alleviate the financial pressures, maximise incomes, and leave money in the pockets of families, especially those with children.
Diolch, Brif Weinidog. Mae'r cyd-destun yn llwm, ac mae cyrff sy'n cefnogi plant mewn tlodi yn dweud bod y gaeaf hwn yn mynd i fod yn fwy caled na'r llynedd i deuluoedd mewn tlodi, yn sgil yr argyfwng costau byw, a bod cymaint o ffyrdd o gefnogaeth erbyn hyn wedi diflannu. Ond mae'r Llywodraeth wedi dileu'r cynllun i ddarparu bwyd i blant mewn tlodi yn ystod gwyliau ysgol, gan nad oedd wedi ei gyllidebu, ond wedi ei ariannu yn gyntaf gan gyllid ychwanegol a ddaeth yn sgil COVID, ac yna gan danwariant o gyllideb prydau bwyd am ddim mewn ysgolion cynradd, sy'n rhan, wrth gwrs, o'r cytundeb gyda Phlaid Cymru.
Ym mis Gorffennaf, dywedoch chi nad oedd unrhyw danwariant o'r fath ar ôl ar gyfer gwyliau'r haf, ond yna canfuwyd dros £11 miliwn yn y lein wariant a'i dorri o'r gyllideb addysg. Yn y datganiad sydd newydd ei gyhoeddi i gyfiawnhau peidio â pharhau â chynllun o'r fath, dywed y Llywodraeth mai cost yw'r rheswm pennaf, sy'n adleisio agwedd at dlodi, yn anffodus, a glywn gan Geidwadwyr fel arfer. Mae'n awgrymu efallai na fyddai rhai teuluoedd yn gwario'r arian ar y pethau iawn. Mae hynny, os caf ddweud, yn warthus.
Dywed y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant eu bod yn gweld, bob dydd, effaith diffyg maeth ar iechyd a lles plant. Ac i lawer o deuluoedd, mae prydau ysgol yn achubiaeth, yn enwedig yn ystod—
Thank you, First Minister. It is bleak, as you say, and bodies supporting children in poverty say that this winter will be even more difficult than last year for families in poverty, because of the cost-of-living crisis and because so many means of support have now disappeared. But the Government has scrapped the scheme to provide food to children in poverty during the school holidays, because it hadn't been budgeted for and was initially funded by additional funds that came as a result of COVID, and then from an underspend from free school meals in primary schools, which was part of the agreement with Plaid Cymru.
In July, you said that there was no such underspend available for the summer holidays, but then over £11 million was found in the expenditure line and cut from the education budget. In the statement just published in order to justify not continuing with such a scheme, the Government said that cost is the main reason, which echoes an attitude to poverty that we unfortunately hear from Conservatives usually. It suggests that some families wouldn't spend the money on the right things, which, if I may say, is disgraceful.
The Royal College for Paediatrics and Child Health say that they, daily, see the impact of lack of nutrition on the health and well-being of children. And, for many families, free school meals are a lifeline, particularly—
Bydd rhaid dod i gwestiwn.
You will need to come to a question.
—misoedd tywyll a drud y gaeaf. Os nad yw'n medru fforddio cynnal y cynllun yn barhaus, a fyddai'r Llywodraeth yn fodlon ystyried cyflwyno cynllun argyfwng y gaeaf hwn i sicrhau bod plant mewn tlodi, o leiaf, yn cael sicrwydd o fwyd dros bythefnos gwyliau'r Nadolig?
—during the bleak and expensive winter months. If it is unable to continue to fund these schemes, would the Government be willing to introduce a crisis programme for this winter to ensure that children in poverty at least have an assurance of food over the fortnight of Christmas holidays?
Wel, Llywydd, mae'r gaeaf yn mynd i fod yn anodd i deuluoedd gyda phlant, wrth gwrs. Mae hwnna'n wir. Ond mae'n anodd i bob un o'r gwasanaethau cyhoeddus hefyd, achos does dim digon o arian gyda ni i wneud popeth rŷn ni eisiau gwneud. Ac, ar ddiwedd y dydd, mae dewisiadau i gael eu gwneud, ac mae'r Llywodraeth wedi gwneud nifer o'r dewisiadau gyda Phlaid Cymru. Dyna pam rŷn ni'n buddsoddi mewn prydau am ddim yn ein hysgolion. A dyna pam rŷn ni'n dal i roi arian i helpu gyda'r brecwast am ddim yn yr ysgol hefyd. Dyna pam rŷn ni'n rhoi arian bob blwyddyn nawr i deuluoedd i helpu gyda'r costau ysgol.
So, ar ddiwedd y dydd, Llywydd, pan does dim digon o arian gyda ni i wneud popeth y gallem ni wneud, ac y gallem ni wneud pe byddai'r arian gyda ni, penderfyniadau anodd ydyn nhw, ond blaenoriaethu pethau yw beth rŷn ni'n gwneud fel Llywodraeth i drio gwarchod y teuluoedd mwyaf bregus yng Nghymru, a'i wneud e mewn ffordd sy'n effeithiol yn eu bywydau nhw.
Llywydd, the winter is going to be tough for families with children, of course. That's true. But it's tough for all the public services as well, because we don't have sufficient funding to do everything that we want to do. And, at the end of the day, choices have to be made, and the Government has made a number of choices with Plaid Cymru. That's why we are investing in free school meals in our schools. And that's why we are continuing to provide funding to help with free breakfasts in schools as well. That's why we're providing funding every year now to families to help with school costs.
So, at the end of the day, Llywydd, when we don't have adequate funding to do everything that we want to do, and the things that we could do if we did have funding, we have tough choices to make, and we have to prioritise as a Government to try and protect those most vulnerable families in Wales, and to do that in a way that has an impact on their lives.
As we know, families with a disabled member or members are more likely to have a lower income than otherwise, which is why the direct support provided by the third sector in Wales is so vital. Cerebral Palsy Cymru has recently written to all members here, urging them to write to your Minister for Health and Social Services to support their request for funding for their early intervention programme, so that they don't have to turn away any baby or family in Wales who can benefit from their life-changing service. Only 20 per cent of their funding comes from statutory bodies via local health boards' specialist interventions, and their funding has not increased since 2009.
Family Fund supports low-income families raising a disabled or seriously ill child or young person, and I'm hosting their fiftieth anniversary Senedd event tomorrow. The essential work provided by charities such as these merits support not only because of the essential services they provide, but also because they take resource pressure off the NHS and social services in Wales, i.e., smart budgeting. How do you respond to the invitation extended to you by Cerebral Palsy Cymru to visit their specialist centre in Cardiff to see their unique work with children and families across Wales, and to the invitation to visit tomorrow's Family Fund fiftieth anniversary Senedd event?
Fel y gwyddom ni, mae teuluoedd ag aelod neu aelodau anabl yn fwy tebygol o fod ag incwm is na fel arall, a dyna pam mae'r cymorth uniongyrchol a ddarperir gan y trydydd sector yng Nghymru mor hanfodol. Yn ddiweddar, mae Cerebral Palsy Cymru wedi ysgrifennu at yr holl aelodau yn y fan yma, yn eu hannog i ysgrifennu at eich Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gefnogi eu cais am gyllid ar gyfer eu rhaglen ymyrraeth gynnar, fel nad oes rhaid iddyn nhw droi ymaith unrhyw fabi neu deulu yng Nghymru a all elwa ar eu gwasanaeth sy'n newid bywydau. Dim ond 20 y cant o'u cyllid sy'n dod gan gyrff statudol drwy ymyriadau arbenigol byrddau iechyd lleol, ac nid yw eu cyllid wedi cynyddu ers 2009.
Mae Family Fund yn cefnogi teuluoedd incwm isel sy'n magu plentyn neu berson ifanc anabl neu ddifrifol wael, ac rwy'n cynnal digwyddiad yn y Senedd yfory i nodi hanner canfed pen-blwydd. Mae'r gwaith hanfodol a ddarperir gan elusennau fel y rhain yn haeddu cefnogaeth nid yn unig oherwydd y gwasanaethau hanfodol y maen nhw'n eu darparu, ond hefyd oherwydd eu bod yn tynnu pwysau o ran adnoddau oddi ar y GIG a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru, h.y. cyllidebu clyfar. Sut ydych chi'n ymateb i'r gwahoddiad a estynnwyd atoch gan Cerebral Palsy Cymru i ymweld â'u canolfan arbenigol yng Nghaerdydd i weld eu gwaith unigryw gyda phlant a theuluoedd ledled Cymru, ac i'r gwahoddiad i ymweld â digwyddiad hanner canfed pen-blwydd y Family Fund yn y Senedd yfory?
Llywydd, I have no doubt at all that both organisations to which the Member refers do excellent work and make a difference in the lives of Welsh citizens. The position that the Welsh Government will be in is that there simply isn't money to do all the things we would like to do. It's as plain and simple as that. And Members who pop up, across the Chamber, asking for more money for this and more money for that, and why can't we fund something else, have, I'm afraid, to face the reality that our budget goes down every year. It's gone down year after year in real terms as a result of the austerity policies followed by the UK Government. And we have reached a point where there simply will have to be very difficult choices. Priorities that we will set—others may set them differently—. When you set priorities, let me explain to Members on the Conservative benches this: for everything you want to do, you have to be able to say what you would not do. That's what prioritisation means, and I look forward to Members of the Conservative Party standing up and explaining those things that they would stop funding, as well as all those many things that they say they would like to.
Llywydd, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl bod y ddau sefydliad y mae'r Aelod yn cyfeirio atyn nhw yn gwneud gwaith rhagorol ac yn gwneud gwahaniaeth ym mywydau dinasyddion Cymru. Y sefyllfa y bydd Llywodraeth Cymru ynddi yw nad oes arian i wneud yr holl bethau yr hoffem ni eu gwneud. Mae mor syml â hynny. Ac mae'n rhaid i Aelodau sy'n codi, ar draws y Siambr, yn gofyn am fwy o arian ar gyfer hwn a mwy o arian ar gyfer y llall, a pham na allwn ni ariannu rhywbeth arall, mae gennyf i ofn, wynebu'r realiti bod ein cyllideb yn gostwng bob blwyddyn. Mae wedi mynd i lawr flwyddyn ar ôl blwyddyn mewn termau real o ganlyniad i'r polisïau cyni a ddilynir gan Lywodraeth y DU. Ac rydym wedi cyrraedd pwynt lle bydd yn rhaid gwneud dewisiadau anodd iawn. Blaenoriaethau y byddwn ni'n eu pennu—efallai y bydd eraill yn eu pennu'n wahanol—. Pan fyddwch chi'n pennu blaenoriaethau, gadewch i mi egluro i'r Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr hyn: ar gyfer popeth rydych chi eisiau ei wneud, mae'n rhaid i chi allu dweud beth na fyddech chi'n ei wneud. Dyna mae blaenoriaethu yn ei olygu, ac edrychaf ymlaen at weld Aelodau'r Blaid Geidwadol yn sefyll i fyny ac esbonio'r pethau hynny y bydden nhw yn rhoi'r gorau i'w hariannu, yn ogystal â'r holl bethau niferus hynny y maen nhw'n dweud y bydden nhw'n hoffi eu hariannu.
First Minister, I'd like to take this topic back to basics. I'm alarmed at the silence from the UK Government on whether benefits will be upraised in line with the rampant inflation that it has created. This is especially the case when we contrast this silence with their high-profile and vocal consideration of reducing inheritance tax, when we know that there is a link between inadequate benefits, including in-work benefits such as universal credit, and family and child poverty. First Minister, what assessment has the Welsh Government made of the impact of failure to do this on children from low-income families in Wales?
Prif Weinidog, hoffwn fynd â'r pwnc hwn yn ôl at y pethau sylfaenol. Rwy'n arswydo at y distawrwydd gan Lywodraeth y DU ynghylch a fydd budd-daliadau'n cael eu codi yn unol â'r chwyddiant rhemp y mae wedi'i greu. Mae hyn yn arbennig o wir pan fyddwn ni'n cyferbynnu'r distawrwydd hwn â'u hystyriaeth proffil uchel a lleisiol o leihau treth etifeddiaeth, pan fyddwn yn gwybod bod cysylltiad rhwng budd-daliadau annigonol, gan gynnwys budd-daliadau mewn gwaith fel credyd cynhwysol, a thlodi teulu a phlant. Prif Weinidog, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith methu â gwneud hyn ar blant o deuluoedd incwm isel yng Nghymru?
Llywydd, we know that there are hundreds of thousands of children across the United Kingdom who will be in poverty as a result of the decisions made by the UK Government. That is what the UK Government itself says. That's not something that I am making up—their own figures demonstrate that hundreds of thousands more children will be in poverty as a result of the decisions they have already made. And you know when the Tories are desperate, Llywydd, because they turn as ever on the weakest members of our society. And the shameful stuff that we've had to read over the weekend about targeting benefit claimants, saying that people who have health and disability conditions—. I wonder if Mark Isherwood is listening; no, I don't think he is. His Government's Minister is saying that they will be reducing the benefit of people with disabilities, who rely on that benefit for their weekly sustenance. I'm asked a question by Conservative Members about what we can do for people with disabilities, and I'm explaining that the things that we can do have to be set in the context of further cuts—further cuts—which his Government plans to make for people with disabilities. And that contrasts very directly, doesn't it, with news that the Conservative Party is considering cuts to inheritance tax. Four per cent—the richest 4 per cent—of people in the whole of the country to see their incomes increased, while people who manage on the smallest incomes of all have to worry about those incomes being eroded even further.
Llywydd, gwyddom fod cannoedd o filoedd o blant ledled y Deyrnas Unedig a fydd mewn tlodi o ganlyniad i'r penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth y DU. Dyna mae Llywodraeth y DU ei hun yn ei ddweud. Nid rhywbeth yr wyf i'n ei wneud i fyny yw hynny—mae eu ffigyrau nhw eu hunain yn dangos y bydd cannoedd o filoedd yn rhagor o blant mewn tlodi o ganlyniad i'r penderfyniadau y maen nhw wedi eu gwneud yn barod. Ac rydych chi'n gwybod pan fydd y Torïaid yn anobeithiol, Llywydd, oherwydd maen nhw'n troi fel erioed ar aelodau gwannaf ein cymdeithas. A'r pethau cywilyddus rydyn ni wedi gorfod eu darllen dros y penwythnos ynglŷn â thargedu hawlwyr budd-daliadau, gan ddweud bod pobl sydd â chyflyrau iechyd ac anabledd—. Tybed a yw Mark Isherwood yn gwrando; na, dydw i ddim yn credu ei fod e. Mae Gweinidog ei Lywodraeth yn dweud y byddan nhw'n lleihau budd-dal pobl ag anableddau, sy'n dibynnu ar y budd-dal hwnnw am eu cynhaliaeth wythnosol. Gofynnir cwestiwn i mi gan Aelodau Ceidwadol am yr hyn y gallwn ni ei wneud i bobl ag anableddau, ac rwy'n egluro bod yn rhaid gosod y pethau y gallwn eu gwneud yng nghyd-destun toriadau pellach—toriadau pellach—y mae ei Lywodraeth ef yn bwriadu eu gwneud ar gyfer pobl ag anableddau. Ac mae hynny'n cyferbynnu'n uniongyrchol iawn, onid ydyw, gyda newyddion bod y Blaid Geidwadol yn ystyried toriadau i dreth etifeddiaeth. Pedwar y cant—y 4 y cant cyfoethocaf—o bobl yn y wlad gyfan i weld eu hincwm yn cynyddu, tra bod pobl sy'n ymdopi ar yr incymau lleiaf oll yn gorfod poeni bod yr incymau hynny'n cael eu herydu hyd yn oed ymhellach.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y broses ar gyfer llunio cynlluniau rhwydwaith bysiau diwygiedig y mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn i Drafnidiaeth Cymru ac awdurdodau lleol eu gwneud ar sail ranbarthol? OQ60274
2. Will the First Minister make a statement on the process for drawing up revised bus network plans that the Welsh Government has asked Transport for Wales and local authorities to undertake on a regional basis? OQ60274
I thank the Member for that question, Llywydd. Local authorities have been asked to plan a network and prioritise routes that best serve the needs of their citizens. They are supported in that work by Transport for Wales and Welsh Government officials.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Gofynnwyd i awdurdodau lleol gynllunio rhwydwaith a blaenoriaethu llwybrau sy'n gwasanaethu anghenion eu dinasyddion orau. Maen nhw'n cael eu cefnogi yn y gwaith hwnnw gan Trafnidiaeth Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru.
Thank you. Well, firstly, it's not happening, and, (b), they're not being supported, because I can tell you. The main population hub for rural Conwy is the market town of Llanrwst. Forty-four per cent of residents have to travel more than 2 km to work. They certainly cannot rely on any bus service. The last one is in the evening at 6.50 p.m., and it is such a sporadic service that employees cannot get to work, and business owners are in despair at staff shortages as a result of this. Now, on 12 September, Lee Waters, the Deputy Minister, wrote to me stating that he has asked TfW to work closely with our local authorities on a regional basis to produce revised bus network plans. It's not happening. He has also said that the planning work under way for north Wales includes a careful examination of key routes in the Conwy valley. Despite writing to TfW and local authorities, no information whatsoever has been forthcoming. They just ignored the question when we asked for those plans. So, can you, First Minister, go back and find out for us as Members time frames and details as to when these plans for the revised bus network in the Conwy valley will actually be available for us all not only to see, but also to be consulted on as elected Members? Thank you.
Diolch. Wel, yn gyntaf, nid yw'n digwydd, a, (b), nid ydyn nhw'n cael eu cefnogi, oherwydd gallaf i ddweud wrthych chi. Y brif ganolfan boblogaeth ar gyfer cefn gwlad Conwy yw tref farchnad Llanrwst. Mae'n rhaid i bedwar deg pedwar y cant o'r preswylwyr deithio mwy na 2 km i'r gwaith. Yn sicr, gallan nhw ddim dibynnu ar unrhyw wasanaeth bws. Mae'r un olaf gyda'r nos am 6.50 p.m., ac mae'n wasanaeth mor achlysurol na all gweithwyr gyrraedd y gwaith, ac mae perchnogion busnes mewn anobaith oherwydd prinder staff o ganlyniad i hyn. Nawr, ar 12 Medi, ysgrifennodd Lee Waters, y Dirprwy Weinidog, ataf yn datgan ei fod wedi gofyn i TrC weithio'n agos gyda'n hawdurdodau lleol ar sail ranbarthol i gynhyrchu cynlluniau rhwydwaith bysiau diwygiedig. Nid yw'n digwydd. Mae hefyd wedi dweud bod y gwaith cynllunio sydd ar y gweill ar gyfer y gogledd yn cynnwys archwiliad gofalus o lwybrau allweddol yn nyffryn Conwy. Er gwaethaf ysgrifennu at TrC ac awdurdodau lleol, nid oes unrhyw wybodaeth o gwbl wedi bod ar gael. Fe wnaethon nhw anwybyddu'r cwestiwn pan ofynnom ni am y cynlluniau hynny. Felly, a allwch chi, Prif Weinidog, fynd yn ôl i ddarganfod drosom ni yr Aelodau, amserlenni a manylion ynghylch pryd y bydd y cynlluniau hyn ar gyfer y rhwydwaith bysiau diwygiedig yn Nyffryn Conwy ar gael i ni i gyd mewn gwirionedd, nid yn unig i'w gweld, ond hefyd i ymgynghori arnyn nhw fel Aelodau etholedig? Diolch.
Well, Llywydd, I don't think the fact that the work has not been completed should be taken as evidence that the work is not going on, because the work is progressing. It has been progressing on that regional footprint. Local authorities, working with others, will identify a core network of strategic services—services, for example, that serve key employment sites, healthcare facilities, education and training venues. The work may not be completed and it may not yet be available to communicate to Members, but that shouldn't be taken as evidence that the work is not going on.
Wel, Llywydd, nid wyf yn credu y dylid cymryd y ffaith nad yw'r gwaith wedi'i gwblhau fel tystiolaeth nad yw'r gwaith yn mynd rhagddo, oherwydd mae'r gwaith yn mynd rhagddo. Mae wedi bod yn mynd rhagddo ar yr ôl troed rhanbarthol hwnnw. Bydd awdurdodau lleol, gan weithio gydag eraill, yn nodi rhwydwaith craidd o wasanaethau strategol—gwasanaethau, er enghraifft, sy'n gwasanaethu safleoedd cyflogaeth allweddol, cyfleusterau gofal iechyd, lleoliadau addysg a hyfforddiant. Efallai nad yw'r gwaith wedi'i gwblhau ac efallai nad yw ar gael eto i'w gyfleu i'r Aelodau, ond ni ddylid cymryd hynny fel tystiolaeth nad yw'r gwaith yn mynd rhagddo.
Mae'r cynllun Fflecsi Bwcabus wedi dod i ben, ddiwedd mis diwethaf, yng Ngheredigion a sir Gaerfyrddin. Yn sgil hynny, mae yna gais wedi dod i'r bysys eu hunain gael eu dychwelyd i Drafnidiaeth Cymru. Ydy'r Llywodraeth yn fodlon rhoi addewid y gellir cadw'r bysys yna'n lleol tra bod yna ymgais yn dal i fynd ymlaen i geisio ffeindio ffordd amgen i ailddechrau'r gwasanaeth? Ac, yn y cyswllt hynny, mae trafnidiaeth gyhoeddus wledig yn flaenoriaeth gyda'r Llywodraeth o ran polisi trafnidiaeth. A fyddech chi'n fodlon edrych yn ffres, yn greadigol, pe bai yna adnoddau ychwanegol yn dod yn sgil unrhyw benderfyniad cyllidol yn San Steffan, yn anuniongyrchol trwy gynlluniau fel yr SPF, fel eich bod chi'n fodlon edrych yn greadigol i weld a oes ffordd ymlaen ar y cyd gyda'r awdurdodau yn lleol?
The Fflecsi Bwcabus service came to an end at the end of last month in Ceredigion and Carmarthenshire and, in light of that, a request has been made that the buses themselves should be returned to Transport for Wales. Is the Government willing to give a pledge that those buses could be kept locally whilst there are ongoing efforts to try to find an alternative way of recommencing that service? And, in that context, rural public transport is a priority for Government in terms of transport policy. Would you be willing to look anew and creatively, if there were additional resources in light of any fiscal decisions in Westminster or indirectly through plans such as the SPF, to see if there is a way forward jointly with the local authorities?
Wel, Llywydd, diolch yn fawr i Adam Price am y pwynt yna. Dwi'n ymwybodol o'r ffaith bod y bysys ar gael ar hyn o bryd yn sir Gâr ar ôl y gwasanaeth Bwcabus, a beth dwi'n ei ddeall yw bod y Llywodraeth yn fodlon i sir Gâr gadw'r bysys—mae pump ohonyn nhw ar hyn o bryd—am y chwe mis nesaf i ddechrau, i gael mwy o drafodaethau gyda Trafnidiaeth Cymru ac i weld a oes rhywbeth mwy hyblyg y gallwn ni feddwl amdano neu a oes syniadau newydd ar gael. Felly, dwi'n hapus i gadarnhau hwnna heddiw.
Well, Llywydd, I thank Adam Price for that point. I'm aware of the fact that buses are available at present in Carmarthenshire after the Bwcabus services, and what I understand is that the Government is willing for Carmarthenshire to keep the buses—there are five of them at present—for the next six months initially, to have more discussions with Transport for Wales and to see whether there is anything more flexible or creative we can think about or whether new ideas emerge. So, I'm happy to confirm that today.
First Minister, I'm really concerned that the proposed core network will have enough funding, going forward, after over a decade of austerity. And it has been so disappointing—you hear about a staggering £100 billion of Tory waste. That money could have gone on public services. So, that really concerns me. But, First Minister, local authority and driver and passenger knowledge is absolutely vital in creating sustainable bus networks. So, as we plan those, going forward, and with this in mind, could you outline what role Welsh Government sees for local authority-owned municipal bus companies under a revised bus network, which I think will be really important, making sure we've got that local knowledge? And if we can get that public service funding back into Wales, that would be marvellous. Thank you.
Prif Weinidog, rwy'n bryderus iawn y bydd gan y rhwydwaith craidd arfaethedig ddigon o gyllid, wrth fwrw ymlaen, ar ôl dros ddegawd o gyni. Ac mae wedi bod mor siomedig—rydych chi'n clywed am £100 biliwn syfrdanol o wastraff Torïaidd. Gallai'r arian hwnnw fod wedi mynd ar wasanaethau cyhoeddus. Felly, mae hynny wir yn fy mhryderu. Ond, Prif Weinidog, mae gwybodaeth awdurdod lleol a gyrwyr a theithwyr yn gwbl hanfodol wrth greu rhwydweithiau bysiau cynaliadwy. Felly, wrth i ni gynllunio'r rheini, wrth fwrw ymlaen, a gyda hyn mewn golwg, a allech chi amlinellu pa rôl y mae Llywodraeth Cymru yn ei weld i gwmnïau bysiau trefol sy'n eiddo i awdurdodau lleol o dan rwydwaith bysiau diwygiedig, a fydd, yn fy marn i, yn bwysig iawn, gan sicrhau bod gennym yr wybodaeth leol honno? Ac os gallwn ni gael y cyllid gwasanaeth cyhoeddus hwnnw yn ôl i Gymru, byddai hynny'n wych. Diolch.
Well, thank you to Carolyn Thomas for that, Llywydd. And, of course, the Member is right to allude to the fact that, when bus services were marketised and privatised, the Government of the time introduced a prohibition on the further municipalisation of buses. We still do have two municipal bus services in Wales. I was very pleased to meet with the new chief executive of Cardiff Bus recently and hear of the plans that they have for developing their service. It's a very good model because it doesn't involve the distribution of private profit. Any money that is made is invested in improving the quality of the service. And that is why our forthcoming bus Bill will lift the ban on the creation of new municipal bus companies here in Wales as part of our determination to put the bus services of the future on a basis where the public interest is what drives decisions that are made.
Wel, diolch i Carolyn Thomas am hynna, Llywydd. Ac, wrth gwrs, mae'r Aelod yn iawn i gyfeirio at y ffaith, pan oedd gwasanaethau bws yn cael eu hamlygu i rymoedd y farchnad a'u preifateiddio, bod Llywodraeth y cyfnod wedi cyflwyno gwaharddiad ar ragor o fysiau sy'n eiddo i'r awdurdod lleol. Mae gennym ddau wasanaeth bws trefol yng Nghymru o hyd. Roeddwn i'n falch iawn o gyfarfod â phrif weithredwr newydd Bws Caerdydd yn ddiweddar a chlywed am y cynlluniau sydd ganddyn nhw ar gyfer datblygu eu gwasanaeth. Mae'n fodel da iawn oherwydd nid yw'n cynnwys dosbarthu elw preifat. Mae unrhyw arian sy'n cael ei wneud yn cael ei fuddsoddi i wella ansawdd y gwasanaeth. A dyna pam y bydd ein Bil bysiau arfaethedig yn dileu'r gwaharddiad ar greu cwmnïau bysiau sy'n eiddo i'r awdurdod lleol yma yng Nghymru fel rhan o'n penderfyniad i roi gwasanaethau bysiau'r dyfodol ar sail lle mai budd y cyhoedd yw'r hyn sy'n ysgogi penderfyniadau a wneir.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, last week the Government brought a statement forward about its TB eradication strategy. Regrettably, the Member for Mid and West Wales posed a question about the viability of farms continuing if they find themselves in perpetual TB. That really is a question that is not worthy of putting on the floor of the Senedd because, ultimately, every livestock farm in this country has done everything that the Government has asked of it by meeting the biosecurity standards, going to annual testing, having pre-movement testing and complying as best they can with every measure the Government has put in place. The Minister, when she replied to that question, did not indicate whether the Government was actively considering such measures to farms that find themselves in perpetual TB. Can you confirm today, First Minister, that it will not be Welsh Government policy to remove livestock farms that, through no fault of their own, find themselves increasingly under threat because of bovine TB from having livestock on their farms?
Diolch yn fawr, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf cyflwynodd y Llywodraeth ddatganiad am ei strategaeth dileu TB. Yn anffodus, gofynnodd yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru gwestiwn am hyfywedd ffermydd o ran parhau os ydyn nhw'n dioddef o TB yn barhaus. Mae hwnnw'n gwestiwn nad yw'n deilwng i'w roi ar lawr y Senedd oherwydd, yn y pen draw, mae pob fferm da byw yn y wlad hon wedi gwneud popeth y mae'r Llywodraeth wedi'i ofyn ohonynt drwy fodloni'r safonau bioddiogelwch, mynd i brofion blynyddol, profi cyn symud a chydymffurfio cystal ag y gallant gyda phob mesur y mae'r Llywodraeth wedi'i roi ar waith. Ni wnaeth y Gweinidog, pan atebodd y cwestiwn hwnnw, nodi a oedd y Llywodraeth yn mynd ati i ystyried mesurau o'r fath ar gyfer ffermydd sy'n dioddef o TB yn barhaus. A allwch chi gadarnhau heddiw, Prif Weinidog, nad polisi Llywodraeth Cymru fydd atal ffermydd da byw sydd, heb unrhyw fai arnyn nhw, yn cael eu hunain dan fygythiad cynyddol oherwydd TB buchol rhag bod â da byw ar eu ffermydd?
Llywydd, I'm very happy to confirm there is no Welsh Government policy of that sort.
Llywydd, rwy'n hapus iawn i gadarnhau nad oes polisi Llywodraeth Cymru o'r math hwnnw.
That's very pleasing to hear, First Minister, but would you agree with me that it is regrettable that that proposition was put forward? Because if someone was accused, because of the colour of their skin or their religion, that they had to move from a community, that would be wholly unacceptable. And because someone finds themselves in a farming situation with perpetual bovine TB through no fault of their own—and we know the damage that bovine TB does to the emotional and mental well-being of farming families—that is an unacceptable proposition to put forward. Do you believe that that proposition is wrong and, ultimately, should the Member reconsider that proposition that she put on the floor of the Senedd in the statement for bovine TB last week?
Mae hynny'n braf iawn clywed, Prif Weinidog, ond a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod yn anffodus i'r cynnig hwnnw gael ei gyflwyno? Oherwydd petai rhywun yn cael ei gyhuddo, oherwydd lliw ei groen neu ei grefydd, ac yn gorfod symud o gymuned, byddai hynny'n gwbl annerbyniol. Ac oherwydd bod rhywun yn canfod eu hun mewn sefyllfa ffermio gyda TB buchol parhaus heb unrhyw fai arno fe—ac rydyn ni'n gwybod y difrod y mae TB buchol yn ei wneud i lesiant emosiynol a meddyliol teuluoedd ffermio—mae hynny'n gynnig annerbyniol i'w gyflwyno. A ydych chi'n credu bod y cynnig hwnnw'n anghywir ac, yn y pen draw, a ddylai'r Aelod ailystyried y cynnig hwnnw a roddodd ar lawr y Senedd yn y datganiad ar gyfer TB buchol yr wythnos diwethaf?
Llywydd, first of all, let me acknowledge the emotional and mental health impact that farmers experience when, after many years of investment, in many cases, in building up herds, they find that TB requires them to take such dramatic action. And it's why the Welsh Government has invested so many millions and millions of pounds, year after year, in trying to make sure that, when farmers are faced with that misfortune, there is a safety net there provided by the state to assist them through that very terrible experience.
Llywydd, on the floor of the Senedd, Members are able to ask questions and express views. We often end up doing it in a shorthanded way because of the nature of debate here. I've read since that Joyce Watson has explained that, had she had an opportunity to set out her views more fully, it was never her intention to suggest that people would be forced off the land. It was more a matter of expressing concern for the well-being of people who, time after time in those hotspot areas, find that, having taken action to attempt to eradicate TB, the disease comes back, and the very adverse impact that that must have on those families.
In Pembrokeshire particularly, as the leader of the opposition will know, we now have a new project, a project involving 15 farms, six vets, a new way of trying to make sure that, where the disease has the strongest hold, there are new forms of co-operative action that we can take together in our shared ambition, which is to eradicate bovine TB in Wales.
Llywydd, yn gyntaf oll, gadewch i mi gydnabod yr effaith emosiynol ac iechyd meddwl ar ffermwyr pan, ar ôl blynyddoedd lawer o fuddsoddiad, mewn llawer o achosion, wrth ddatblygu buchesi, maen nhw'n canfod bod TB yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw gymryd camau mor sylweddol. A dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi cymaint o filiynau a miliynau o bunnau, flwyddyn ar ôl blwyddyn, i geisio sicrhau, pan fydd ffermwyr yn wynebu'r anffawd honno, fod rhwyd ddiogelwch yno a ddarperir gan y wladwriaeth i'w cynorthwyo drwy'r profiad ofnadwy hwnnw.
Llywydd, ar lawr y Senedd, gall Aelodau ofyn cwestiynau a mynegi barn. Yn aml, rydyn ni yn y pen draw yn gwneud hynny mewn ffordd gryno oherwydd natur y ddadl yn y fan yma. Rwyf wedi darllen ers hynny bod Joyce Watson wedi egluro, pe bai hi wedi cael cyfle i fynegi ei barn yn llawnach, nad oedd byth yn fwriad ganddi awgrymu y byddai pobl yn cael eu gorfodi oddi ar y tir. Roedd yn fwy o fater o fynegi pryder am lesiant pobl sydd, dro ar ôl tro yn yr ardaloedd hyn lle ceir problemau, yn canfod bod y clefyd, ar ôl cymryd camau i geisio dileu TB, yn dod yn ôl, a'r effaith andwyol iawn y mae'n rhaid bod hynny yn ei chael ar y teuluoedd hynny.
Yn sir Benfro yn arbennig, fel y bydd arweinydd yr wrthblaid yn gwybod, mae gennym bellach brosiect newydd, prosiect sy'n cynnwys 15 fferm, chwe milfeddyg, ffordd newydd o geisio sicrhau, lle mae'r clefyd â'r gafael cryfaf, fod yna fathau newydd o weithredu cydweithredol y gallwn eu cymryd gyda'n gilydd yn ein huchelgais a rennir, sef dileu TB buchol yng Nghymru.
And we share that ambition about eradicating bovine TB, and I commend the work of the Minister and her officials to do that, but, when you see such comments, and the comments ended with the words
'they need to find another business',
what can people think and deduce from such comments, when they hear them, of the support that they might be able to receive in this unified fight to eradicate bovine TB? I've heard what you said, First Minister. I'm sure others outside of this place have heard what you've said. People will draw their conclusions.
But if I could ask on another point about the regulations around bovine TB, my colleague Sam Kurtz has highlighted the regulation in particular when it comes to cattle that are heavily in calf, and ultimately being dispatched in not the most humane way—and that's the most polite way I can put it. In other parts of the United Kingdom, the regulations allow for a more sensitive approach to be adopted. That sensitive approach is adopted on animal health grounds as well as people’s welfare and mental well-being. Could I implore you to accept that regulation change here in Wales—because it has proven to be successful in other parts of the United Kingdom, and I can’t see how we are distinctly different here in Wales—to allow that change to happen that would make such a benefit to people’s welfare and animal welfare?
Ac rydym yn rhannu'r uchelgais hwnnw ynghylch dileu TB buchol, ac rwy'n cymeradwyo gwaith y Gweinidog a'i swyddogion i wneud hynny, ond, pan welwch sylwadau o'r fath, a daeth y sylwadau i ben gyda'r geiriau
'mae angen iddyn nhw ddod o hyd i fusnes arall',
beth all pobl feddwl a deall oddi wrth sylwadau o'r fath, pan fyddan nhw'n eu clywed, o'r gefnogaeth y gallent ei derbyn yn y frwydr unedig hon i ddileu TB buchol? Rwyf wedi clywed yr hyn a ddywedoch chi, Prif Weinidog. Rwy'n siŵr bod eraill y tu allan i'r lle hwn wedi clywed yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud. Bydd pobl yn dod i'w casgliadau.
Ond pe bawn i'n gallu gofyn ar bwynt arall am y rheoliadau ynghylch TB buchol, mae fy nghyd-Aelod, Sam Kurtz wedi tynnu sylw at y rheoliad yn benodol o ran gwartheg cyflo sy'n tynnu at ddiwedd eu beichiogrwydd, ac yn y pen draw yn cael eu difa heb fod hynny yn y ffordd fwyaf trugarog—a dyna'r ffordd fwyaf cwrtais y gallaf ei rhoi. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae'r rheoliadau'n caniatáu mabwysiadu dull mwy sensitif. Mae'r dull sensitif hwnnw yn cael ei fabwysiadu ar sail iechyd anifeiliaid yn ogystal â lles a llesiant meddyliol pobl. A gaf i erfyn arnoch i dderbyn bod y newid hwnnw o ran rheoleiddio yma yng Nghymru—oherwydd mae wedi profi i fod yn llwyddiannus mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ac ni allaf weld sut yr ydym ni'n wahanol iawn yma yng Nghymru—i ganiatáu i'r newid hwnnw ddigwydd a fyddai'n gwneud cymaint o fudd i les pobl a lles anifeiliaid?
I thank the leader of the opposition for drawing attention to that. It’s a hugely sensitive issue and it must be absolutely awful for farmers who find themselves in that position. The Minister has asked the new technical advisory group that we are setting up—and adverts are out and people are being recruited to it—to give her direct advice on exactly that matter. If there’s evidence from elsewhere in the United Kingdom of how that set of circumstances can be addressed in a way that is humane and takes into account the human cost of having to slaughter animals on farm when they are in calf, then of course the Minister will be very receptive to that advice.
Diolch i arweinydd yr wrthblaid am dynnu sylw at hynny. Mae'n fater hynod sensitif ac mae'n rhaid ei bod yn gwbl ofnadwy i ffermwyr sy'n cael eu hunain yn y sefyllfa honno. Mae'r Gweinidog wedi gofyn i'r grŵp cynghori technegol newydd yr ydym yn ei sefydlu—ac mae hysbysebion allan a phobl yn cael eu recriwtio iddo—i roi cyngor uniongyrchol iddi ar yr union fater hwnnw. Os oes tystiolaeth o fannau eraill yn y Deyrnas Unedig o sut y gellir mynd i'r afael â'r gyfres honno o amgylchiadau mewn ffordd drugarog ac sy'n ystyried y gost ddynol o orfod lladd anifeiliaid cyflo ar y fferm, yna wrth gwrs bydd y Gweinidog yn barod iawn i dderbyn y cyngor hwnnw.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Plaid Cymru leader, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Last month, Plaid Cymru tabled a series of amendments to the NHS procurement Bill, amendments aimed at protecting our NHS from creeping privatisation. Now, over the weekend, the Labour shadow health Secretary, Wes Streeting, said he would, and I quote,
'hold the door wide open'
to private sector entrepreneurs in the NHS. He said NHS England under the Tories had started to move in the right direction by bringing in more private companies, but he wanted to see a Labour Government, and I quote again,
‘put our foot on the accelerator’.
Does the First Minister agree that bringing in the private sector is the key to an improved NHS?
Diolch, Llywydd. Fis diwethaf, cyflwynodd Plaid Cymru gyfres o welliannau i Fil caffael y GIG, gwelliannau gyda'r nod o amddiffyn ein GIG rhag preifateiddio graddol. Nawr, dros y penwythnos, dywedodd Ysgrifennydd iechyd y Blaid Lafur, Wes Streeting, y byddai, ac rwy'n dyfynnu,
'yn dal y drws yn llydan agored'
i entrepreneuriaid y sector preifat yn y GIG. Dywedodd fod GIG Lloegr o dan y Torïaid wedi dechrau symud i'r cyfeiriad cywir drwy ddod â mwy o gwmnïau preifat i mewn, ond roedd eisiau gweld Llywodraeth Lafur, ac rwy'n dyfynnu eto,
'yn rhoi ein troed ar y sbardun'.
A yw'r Prif Weinidog yn cytuno mai dod â'r sector preifat i mewn yw'r allwedd i wella'r GIG?
I wonder if I need to remind the leader of Plaid Cymru that health has been a devolved matter in Wales since 1999. We make decisions here in Wales for the Welsh health service and we will continue to do so. What is said in Westminster—where I know is where he would rather be—and what happens in Westminster is of no relevance to the decisions that we will make here.
Tybed a oes angen i mi atgoffa arweinydd Plaid Cymru bod iechyd wedi bod yn fater datganoledig yng Nghymru ers 1999. Ni sy'n gwneud penderfyniadau yma yng Nghymru ar gyfer gwasanaeth iechyd Cymru a byddwn ni'n parhau i wneud hynny. Nid yw'r hyn sy'n cael ei ddweud yn San Steffan—lle rwy'n gwybod y byddai'n well ganddo fod—na'r hyn sy'n digwydd yn San Steffan yn berthnasol i'r penderfyniadau y byddwn ni'n eu gwneud yma.
Thank you very much for the answer. It’s such a shame, in that context, that the Welsh Government rejected our amendments to the NHS procurement Bill, which would have protected the NHS in Wales from creeping privatisation. But we’ll move on from that.
We do need innovation, actually, in the NHS—absolutely. But that does not need to mean privatisation, and the clear implication from Wes Streeting is that Labour supports more private sector delivery of NHS services.
Now, we need investment, too, in the NHS. I fear tomorrow’s autumn statement will be a pretty desperate tax-based headline grabber that will make investment in people and in public services even more difficult. The alternative? Well, the Institute for Fiscal Studies’s Paul Johnson says Labour is only promising what he calls a ‘teeny weeny’ uplift of £1 billion in health funding for the whole of the UK if they come into power. That equates to something like £16 per head for Wales if there are consequentials. Fifty million pounds—does the First Minister believe that £50 million is enough to bring the Welsh NHS back from the brink?
Diolch yn fawr iawn am yr ateb. Mae'n gymaint o drueni, yn y cyd-destun hwnnw, fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ein gwelliannau i Fil caffael y GIG, a fyddai wedi amddiffyn y GIG yng Nghymru rhag preifateiddio graddol. Ond fe wnawn ni symud ymlaen o hynny.
Mae angen arloesi, mewn gwirionedd, yn y GIG—yn sicr. Ond nid oes angen i hynny olygu preifateiddio, a'r awgrym clir gan Wes Streeting yw bod Llafur yn cefnogi mwy o ddarparu gwasanaethau'r GIG gan y sector preifat.
Nawr, mae angen buddsoddiad arnom hefyd, yn y GIG. Rwy'n ofni y bydd datganiad yr hydref yfory yn ymgais eithaf gofidus i sicrhau penawdau yn ymwneud â threthi a fydd yn gwneud buddsoddiad mewn pobl ac mewn gwasanaethau cyhoeddus hyd yn oed yn anoddach. Y dewis arall? Wel, mae Paul Johnson o'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dweud bod Llafur ond yn addo yr hyn y mae'n ei alw'n gynnydd bach iawn iawn o £1 biliwn o gyllid iechyd i'r DU gyfan os ydyn nhw'n dod i rym. Mae hynny'n cyfateb i rywbeth fel £16 y pen i Gymru os oes symiau canlyniadol. Hanner can miliwn o bunnau—ydy'r Prif Weinidog yn credu bod £50 miliwn yn ddigon i ddod â GIG Cymru yn ôl o'r dibyn?
Llywydd, it seems to me we repeat this game every week, in which the leader of Plaid Cymru wants to ask me highly speculative questions about a Government that hasn't been elected, and I'm just not going to indulge him in that. My efforts, and the efforts of my colleagues here, will be directed to making sure that we get that Labour Government, and then we will get the investment that we need in our public services. No incoming Government, faced with the aftermath of the Liz Truss crashing of our economy, will be able to fill every hole in every service that has been created over the last 13 years. But I'll say this to him: if there is to be a chance of having investment in our public services, it will come with that Labour Government, and that's what we will be working here to achieve.
Llywydd, mae'n ymddangos i mi ein bod yn ailadrodd y gêm hon bob wythnos, lle mae arweinydd Plaid Cymru eisiau gofyn cwestiynau i mi gan ddyfalu am Lywodraeth nad yw wedi'i hethol, ac nid wyf am dderbyn hynny ganddo. Bydd fy ymdrechion i, ac ymdrechion fy nghyd-Aelodau yma, yn cael eu cyfeirio at sicrhau ein bod yn cael y Llywodraeth Lafur honno, ac yna byddwn yn cael y buddsoddiad sydd ei angen arnom yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Ni fydd unrhyw Lywodraeth sy'n dod i mewn, yn wyneb canlyniad Liz Truss yn chwalu ein heconomi, yn gallu llenwi pob twll ym mhob gwasanaeth sydd wedi'i greu dros y 13 blynedd diwethaf. Ond fe ddywedaf hyn wrtho: os bydd cyfle i fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus, fe ddaw gyda'r Llywodraeth Lafur honno, a dyna fyddwn ni'n gweithio yma i'w gyflawni.
I'm desperate to get rid of the Tory Government, but I will repeat every week here how little Labour offers Wales as they go into next year's general election. Yesterday, I met GPs and primary care leaders on Ynys Môn. I did the same in Ruthin recently with Llyr Gruffydd. It's clear that a squeeze on primary care budgets, bringing them to well below the historical levels of share of NHS funding that they used to have, means inadequate resources, it means unsustainable workloads, it means a workforce under pressure. Now primary care is at the heart of preventative measures. For example, if Ynys Môn’s surgeries were given modest resource to manage chronic kidney disease, and if by doing so they could stop maybe a dozen people from needing dialysis down the line, it would then pay for itself.
A good way of giving reassurance to primary care that things could get better would be to admit some mistakes that have been done in the past. So, does the First Minister, as a former health Minister himself, agree with me now that the current funding model, the underfunding of primary care as a share of NHS funding, has been a mistake?
Rwy'n ysu am gael gwared ar y Llywodraeth Dorïaidd, ond byddaf yn ailadrodd bob wythnos yn y fan yma cyn lleied y mae Llafur yn ei gynnig i Gymru wrth iddyn nhw fynd i mewn i'r etholiad cyffredinol y flwyddyn nesaf. Ddoe, cwrddais â meddygon teulu ac arweinwyr gofal sylfaenol ar Ynys Môn. Fe wnes i'r un peth yn Rhuthun yn ddiweddar gyda Llyr Gruffydd. Mae'n amlwg bod pwysau ar gyllidebau gofal sylfaenol, gan ddod â nhw ymhell islaw'r lefelau hanesyddol o gyfran o gyllid y GIG yr oedden nhw'n arfer eu cael, mae hynny'n golygu adnoddau annigonol, mae'n golygu llwyth gwaith anghynaliadwy, mae'n golygu gweithlu o dan bwysau. Nawr mae gofal sylfaenol wrth wraidd mesurau ataliol. Er enghraifft, pe bai meddygfeydd Ynys Môn yn cael adnodd cymedrol i reoli clefyd cronig yr arennau, ac os trwy wneud hynny y gallen nhw atal dwsin o bobl rhag gorfod cael dialysis yn nes ymlaen, yna byddai'n talu amdano'i hun.
Ffordd dda o roi sicrwydd i ofal sylfaenol y gallai pethau wella fyddai cyfaddef rhai camgymeriadau a wnaed yn y gorffennol. Felly, a yw'r Prif Weinidog, fel cyn-Weinidog iechyd ei hun, yn cytuno â mi nawr bod y model cyllido presennol, tanariannu gofal sylfaenol fel cyfran o gyllid y GIG, wedi bod yn gamgymeriad?
Well, I'll put things positively to him, because I don't share his constantly negative view of the world. I'll put it positively to him that successive Welsh Governments have made efforts to move funding out of secondary care and into primary care. And I can tell you, from all those efforts, that it is far, far harder to do than it is to sloganise. Because the inherent tendency in the health service is to draw money into hospitals and to draw money into the things that constantly attract headlines whenever anything goes wrong. We continue to invest heavily in primary care alongside all of that: money last year in the general practitioners committee negotiations to take account of the new access standards that we have implemented this year and are already making a significant difference; the extra money we have put into the pharmacy contract. There is a very good example of where services are relieving pressure on our GP surgeries as people are able to use the minor ailments scheme—thousands and thousands of new consultations in community pharmacies in Wales this year—and the new contract that we will negotiate with our optometrists will have the same effect.
It's the policy of the Welsh Government to move activity into primary care, into preventative work, but—I can tell you this—the policy intention and the ability to implement it, I wish it was as easy as Plaid Cymru think it is.
Wel, fe wnaf roi pethau'n gadarnhaol iddo, oherwydd nid wyf yn rhannu ei farn gyson negyddol o'r byd. Fe wnaf ei roi yn gadarnhaol iddo fod Llywodraethau olynol Cymru wedi gwneud ymdrechion i symud cyllid allan o ofal eilaidd ac i ofal sylfaenol. A gallaf ddweud wrthych chi, o'r holl ymdrechion hynny, ei fod yn llawer, llawer anoddach i'w wneud nag ydyw ei droi yn slogan. Oherwydd y duedd gynhenid yn y gwasanaeth iechyd yw tynnu arian i mewn i ysbytai a thynnu arian i mewn i'r pethau sy'n denu penawdau yn gyson pryd bynnag y bydd unrhyw beth yn mynd o'i le. Rydyn ni'n parhau i fuddsoddi'n helaeth mewn gofal sylfaenol ochr yn ochr â hynny i gyd: arian y llynedd yn negodiadau'r pwyllgor meddygon teulu i ystyried y safonau mynediad newydd yr ydym wedi'u gweithredu eleni ac rydyn ni eisoes yn gwneud gwahaniaeth sylweddol; yr arian ychwanegol yr ydym wedi'i roi yn y contract fferyllfeydd. Mae enghraifft dda iawn o ble mae gwasanaethau'n lleddfu pwysau ar ein meddygfeydd gan fod pobl yn gallu defnyddio'r cynllun mân anhwylderau—miloedd ar filoedd o ymgynghoriadau newydd mewn fferyllfeydd cymunedol yng Nghymru eleni—a bydd y contract newydd y byddwn yn ei drafod gyda'n optometryddion yn cael yr un effaith.
Polisi Llywodraeth Cymru yw symud gweithgarwch i ofal sylfaenol, i waith ataliol, ond—gallaf ddweud hyn wrthych chi—bwriad y polisi a'r gallu i'w weithredu, o na bai mor hawdd ag y mae Plaid Cymru yn credu y mae.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad am yr ymdrechion i ddenu swyddi i Barc Bryn Cegin ar gyrion Bangor? OQ60307
3. Will the First Minister provide an update on efforts to attract jobs to Parc Bryn Cegin on the outskirts of Bangor? OQ60307
Diolch yn fawr i Siân Gwenllian, Llywydd, am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn trafod gyda datblygwyr sector preifat ac Uchelgais Gogledd Cymru i ddatblygu cynigion ar gyfer Parc Bryn Cegin. Mae diddordeb yn y safle wedi cynyddu ac mae disgwyl y bydd rhagor o ddefnydd o'r plotiau sydd ar gael.
I thank Siân Gwenllian for the question. The Welsh Government is currently discussing with private sector developers and Ambition North Wales to progress proposals for Parc Bryn Cegin. Interest in the site has increased, and it's expected that more use of the plots that are available will be made.
Mae datblygu'r parc yma'n gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru a rydych chi'n gwybod fy mod i wedi bod yn holi yn fan hyn ers 2016 beth sy'n digwydd yna, a dwi ddim yn mynd i ymddiheuro am fynd yn ôl at y pwnc eto. Mae peth cynnydd wedi digwydd yn ddiweddar, fel rydych chi'n amlinellu, ond mae hynny ar ôl bron i 20 mlynedd o ddim cynnydd o gwbl yna. A bron i 30 mlynedd ers i'r addewidion mawr am greu swyddi gael eu gwneud, does yna ddim yr un swydd—dim un—ym Mharc Bryn Cegin hyd heddiw. Felly, a wnewch chi, os gwelwch yn dda, roi blaenoriaeth i greu swyddi yn y fan hon? Dyma ydy'r peth lleiaf fedraf i ofyn i chi, fel cynrychiolydd pobl yr ardal, i wneud, i roi blaenoriaeth i'r mater yma.
The development of this park is the Welsh Government’s responsibility and you'll know that I have been asking questions here since 2016 in terms of what's happening there, and I won't apologise for returning to the issue once again. There has been some progress recently, as you've outlined, but that's after almost 20 years of no progress whatsoever there. And almost 30 years since the great pledges on job creation were made, not a single job has been created in Parc Bryn Cegin. So will you please give priority to creating jobs on this site? This is the least I could ask you to do, as the representative of the people of the area, to prioritise this issue.
Wel, diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn ychwanegol, ac, wrth gwrs, dwi'n deall pam ei bod hi fel yr Aelod lleol yn tynnu sylw unwaith eto at Barc Bryn Cegin. Mae'r newyddion yn dda, yn well. Mae wedi bod yn amser hir yn dod, ond mae yn dod nawr. Mae tri o'r naw plot wedi cael eu gwerthu'n barod, mae tri arall lle mae pobl wedi gwneud cais i'w prynu, a gyda'r tri sydd ar ôl, rŷn ni'n cydweithio gydag Uchelgais Gogledd Cymru i fuddsoddi mewn plot newydd i gael cyfleusterau newydd sydd yn mynd, os rŷn ni'n llwyddo, i greu 70 o swyddi newydd yn y parc. So, dwi'n hapus i ddweud wrth yr Aelod heddiw ein bod ni yn gweithio'n galed fel Llywodraeth. Rŷn ni wedi cael mwy o lwyddiant dros y flwyddyn ddiwethaf ac rŷn ni'n awyddus nawr i adeiladu ar hynny i dynnu mwy o swyddi i mewn i Fangor ac i'r ardal.
I thank Siân Gwenllian for that supplementary question and, of course, I understand why she, as the local Member, is drawing attention once again to Parc Bryn Cegin. The news is better. It's been a long time coming, but it is coming now. Three of the nine plots have been sold already, there are another three where people have made bids to buy them, and with the three remaining plots, we are co-operating with Ambition North Wales to invest in a new plot to have new facilities that, if we succeed, are going to create 70 new jobs in the park. So, I'm happy to tell the Member today that we are working very hard as a Government. We've had more success over the past year and we're very eager to build on that to draw more jobs into Bangor and the area.
Thank you, First Minister, for that response there, and it's good to hear that some progress is being made at the site. I think credit needs to be given to Siân Gwenllian for continuously raising this issue here in the Chamber time and time again; I believe this is the fourth time I've had a supplementary question to one of these similar questions here in the Chamber.
First Minister, you mentioned the role of Ambition North Wales in the work there, and, of course, it's now established as a corporate joint committee, with the ability to hold assets and to employ people as such. I wonder what consideration you've given to Parc Bryn Cegin being handed over to the CJC in north Wales to manage in the future, and parks similar to it in north Wales, so a more local, regional body, like Ambition North Wales, can manage this more closely.
Diolch i chi, Prif Weinidog, am yr ymateb yna, ac mae'n dda clywed bod rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud ar y safle. Rwy'n credu bod angen rhoi clod i Siân Gwenllian am godi'r mater hwn yn barhaus yma yn y Siambr dro ar ôl tro; rwy'n credu mai dyma'r pedwerydd tro i mi gael cwestiwn atodol i un o'r cwestiynau tebyg hyn yma yn y Siambr.
Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn am rôl Uchelgais Gogledd Cymru yn y gwaith yno, ac, wrth gwrs, mae bellach wedi'i sefydlu fel cyd-bwyllgor corfforedig, gyda'r gallu i ddal asedau a chyflogi pobl yn hynny o beth. Tybed pa ystyriaeth rydych chi wedi'i rhoi i Barc Bryn Cegin yn cael ei drosglwyddo i'r cyd-bwyllgor corfforedig yn y gogledd i'w reoli yn y dyfodol, a pharciau tebyg iddo yn y gogledd, fel y gall corff mwy lleol, rhanbarthol, fel Uchelgais Gogledd Cymru, ei reoli yn agosach.
Well, Llywydd, thanks to Sam Rowlands for that. I'm encouraged by the progress that has been made through Ambition North Wales in the creation of the CJC, and that's why I was able, in my answer to Siân Gwenllian, to point to the project that we are jointly engaged in with Ambition North Wales in one of the three remaining plots to create new facilities there that we think will bring renewed interest from the private sector in taking up those facilities.
I think the Welsh Government is open-minded about the long-term way in which the park might be managed. I don't want to hand over anything to another organisation until we are confident that it is in a successful place. I wouldn't want to hand it over as a problem to anybody else, but, given that there is progress, both in terms of the use of Parc Bryn Cegin itself, but also in the maturity of the arrangements across north Wales, then future possibilities, we'll be open-minded about the best way in which those could be discharged.
Wel, Llywydd, diolch i Sam Rowlands am hynny. Rwy'n cael fy nghalonogi gan y cynnydd a wnaed drwy Uchelgais Gogledd Cymru wrth greu'r cyd-bwyllgor corfforedig, a dyna pam roeddwn i'n gallu, yn fy ateb i Siân Gwenllian, dynnu sylw at y prosiect yr ydym yn ei wneud ar y cyd ag Uchelgais Gogledd Cymru yn un o'r tri llain sy'n weddill i greu cyfleusterau newydd yno y credwn bydd yn dod â diddordeb o'r newydd gan y sector preifat o ran manteisio ar y cyfleusterau hynny.
Rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru â meddwl agored am y ffordd y gallai'r parc gael ei reoli yn yr hirdymor. Nid wyf am drosglwyddo unrhyw beth i sefydliad arall nes ein bod yn hyderus ei fod mewn lle llwyddiannus. Fyddwn i ddim am ei drosglwyddo fel problem i unrhyw un arall, ond, o ystyried bod cynnydd, o ran defnyddio Parc Bryn Cegin ei hun, ond hefyd o ran aeddfedrwydd y trefniadau ar draws gogledd Cymru, yna fyddwn ni â meddwl agored am y ffordd orau o ryddhau posibiliadau'r dyfodol.
4. Beth yw asesiad Llywodraeth Cymru o gadernid y sector gofal sylfaenol yng Nghymru? OQ60305
4. What is the Welsh Government's assessment of the resilience of the primary care sector in Wales? OQ60305
Resilience is achieved through diversification of the workforce, making the maximum use of all clinically qualified staff, and strong collaboration and integration between all aspects of primary care, using an accelerated cluster model in order to do so.
Cyflawnir cydnerthedd trwy arallgyfeirio'r gweithlu, gwneud y defnydd gorau posibl o'r holl staff â chymwysterau clinigol, a chydweithio ac integreiddio cryf rhwng pob agwedd ar ofal sylfaenol, gan ddefnyddio model clwstwr carlam er mwyn gwneud hynny.
Thank you for that response, First Minister. It does not take a genius to conclude that primary care is far from resilient. I, like most Members, have been overwhelmed by letters from general practitioners expressing dismay at the breakdown in negotiations around the general medical services contract. Many indicate that they are considering leaving general practice. GPs are the backbone of our NHS, yet they have been underfunded, undervalued and overworked for decades.
Now, with backlogs in secondary care putting additional pressure onto primary care, we are at a crisis point. GPs are leaving the profession in droves as workloads and underfunding take their toll. Over the last 10 years, we have seen a 93,000 increase in patients, but at the same time a loss of 84 surgeries and over a fifth fewer GPs. General practice now only accounts for around 7 per cent of NHS funding. First Minister, will you pledge to save our surgeries? Will you commit to a fully funded workforce plan that retains existing GPs, at the same time as training sufficient new GPs to meet demand? Thank you.
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Nid yw'n cymryd athrylith i ddod i'r casgliad bod gofal sylfaenol ymhell o fod yn gydnerth. Rwyf i, fel y rhan fwyaf o'r Aelodau, wedi cael fy llethu gan lythyrau gan feddygon teulu yn mynegi siom ynghylch y dadansoddiad yn y trafodaethau ynghylch y contract gwasanaethau meddyg teulu. Mae llawer yn nodi eu bod yn ystyried gadael y maes meddyg teulu. Meddygon teulu yw asgwrn cefn ein GIG, ac eto maen nhw wedi cael eu tangyllido, eu tanwerthfawrogi a'u gorweithio ers degawdau.
Nawr, gydag ôl-groniadau mewn gofal eilaidd yn rhoi pwysau ychwanegol ar ofal sylfaenol, rydyn ni mewn argyfwng. Mae meddygon teulu yn gadael y proffesiwn yn eu dwsinau wrth i lwyth gwaith a thanariannu effeithio arnyn nhw. Dros y 10 mlynedd diwethaf, rydyn ni wedi gweld cynnydd o 93,000 mewn cleifion, ond ar yr un pryd wedi colli 84 o feddygfeydd a dros un rhan o bump yn llai o feddygon teulu. Bellach, dim ond tua 7 y cant o gyllid y GIG yw meddygon teulu. Prif Weinidog, a wnewch chi addewid i achub ein meddygfeydd? A wnewch chi ymrwymo i gynllun gweithlu wedi'i ariannu'n llawn sy'n cadw meddygon teulu presennol, ac ar yr un pryd yn hyfforddi digon o feddygon teulu newydd i ateb y galw? Diolch.
Well, Llywydd, let me just put a few facts on the record here. We have a system in which, absolutely, month after month, we assess the state of pressure in our primary care services. The latest figures show that 86 per cent of GP practices report the lowest level of escalation. So, while it is absolutely true that the system is under huge pressure of demand and of numbers—I completely accept that—the idea that it is somehow in a crisis is to exaggerate and, I think, to underplay the resilience of the system itself.
The reason that there are no current discussions is because the General Practitioners Committee Wales paused contract negotiations, not because the Welsh Government paused them; GPC Wales paused those negotiations. There had already been five meetings with GPC Wales, and I must say again this afternoon, and to them, that we are at the limit of the finance available to us in what has been put on the table already in those negotiations.
And the Member says to me that GPs are leaving the service in droves. Let me quote to him the latest figures that were published on this matter. In the last 12 months, despite all the financial difficulties that we face, there was a 4 per cent growth in the head count of GPs in Wales—not leaving in droves; a 4 per cent growth in head count—and a 1 per cent growth in full-time equivalents as well. Amongst trainee GPs, head count and FTEs up by 3.2 per cent, and amongst wider primary care practice staff, the head count is up by 2.9 per cent and full-time equivalents are up by 2.8 per cent. So, on every single measure, numbers are growing, not falling, and certainly do not bear out any suggestion that people are somehow leaving the service in droves.
Wel, Llywydd, gadewch i mi roi ychydig o ffeithiau ar y cofnod yn y fan yma. Mae gennym system lle, yn sicr, fis ar ôl mis, rydym yn asesu cyflwr y pwysau yn ein gwasanaethau gofal sylfaenol. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod 86 y cant o feddygfeydd teulu yn adrodd y lefel isaf o ddwysáu. Felly, er ei bod yn hollol wir fod y system dan bwysau aruthrol o ran galw a niferoedd—rwy'n derbyn hynny'n llwyr—mae'r syniad ei fod rywsut mewn argyfwng yn gorliwio'r sefyllfa ac, rwy'n credu, yn tanbwysleisio cydnerthedd y system ei hun.
Y rheswm nad oes trafodaethau ar hyn o bryd yw oherwydd bod Pwyllgor Meddygon Teulu Cymru wedi oedi trafodaethau cytundebau, nid oherwydd bod Llywodraeth Cymru yn eu hoedi; fe wnaeth Pwyllgor Meddygon Teulu Cymru oedi'r trafodaethau hynny. Roedd pum cyfarfod eisoes wedi bod gyda'r pwyllgor, ac mae'n rhaid i mi ddweud eto y prynhawn yma, ac iddyn nhw, ein bod ni ar derfyn y cyllid sydd ar gael i ni yn yr hyn sydd wedi'i roi ar y bwrdd eisoes yn y trafodaethau hynny.
Ac mae'r Aelod yn dweud wrthyf fod meddygon teulu yn gadael y gwasanaeth yn eu dwsinau. Gadewch i mi ddyfynnu iddo y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd ar y mater hwn. Yn ystod y 12 mis diwethaf, er gwaethaf yr holl anawsterau ariannol sy'n ein hwynebu, roedd twf o 4 y cant yn nifer y meddygon teulu yng Nghymru—nid yn gadael yn eu dwsinau; twf o 4 y cant o ran niferoedd—a thwf o 1 y cant cyfwerth ag amser llawn hefyd. Ymhlith meddygon teulu dan hyfforddiant, mae'r niferoedd a rhai cyfwerth ag amser llawn i fyny 3.2 y cant, ac ymhlith staff practis gofal sylfaenol ehangach, mae'r niferoedd i fyny 2.9 y cant a chyfwerth ag amser llawn i fyny 2.8 y cant. Felly, ar bob un mesur, mae'r niferoedd yn tyfu, nid yn gostwng, ac yn sicr nid ydynt yn cadarnhau unrhyw awgrym bod pobl rywsut yn gadael y gwasanaeth yn eu dwsinau.
I want to thank the First Minister for that answer and the full update on where we are with the GPC contract, but also on the recruitment and retention of GPs.
I want to take him back, if I may, to a visit that the two of us made earlier this summer to Jonathan up in Caerau pharmacy. Jonathan Jones, it's probably fair to say, is one of the pioneers, actually, of prescription-led pharmacy, doing minor illnesses and non-serious diagnoses. Because he's doing that and doing it in conjunction with the surgeries throughout the area, alongside working with other pharmacists, but working with other GPs, he's helping to reduce some of the pressure on those very surgeries—they're working with them. So, would he agree with me that it's on that sort of work, right across the primary care sector, right across preventative medicine, that is where we need to also focus? This is not a one-stop shop, it's not one solution; we need all the players working together to give the very best treatment and diagnoses to people in our communities.
Hoffwn ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb hwnnw a'r diweddariad llawn ar ble rydyn ni gyda'r contract Pwyllgor Meddygon Teulu, ond hefyd ar recriwtio a chadw meddygon teulu.
Rwyf am fynd ag ef yn ôl, os caf, i ymweliad gan y ddau ohonom ni yn gynharach yn yr haf at Jonathan i fyny yn fferyllfa Caerau. Mae Jonathan Jones, mae'n debyg ei bod yn deg dweud, yn un o'r arloeswyr, mewn gwirionedd, fferyllfa a arweinir gan bresgripsiynau, yn rhoi diagnosis ar gyfer mân afiechydon a phethau nad ydynt yn ddifrifol. Oherwydd ei fod yn gwneud hynny ac yn ei wneud ar y cyd â'r meddygfeydd ledled yr ardal, ynghyd â gweithio gyda fferyllwyr eraill, ond yn gweithio gyda meddygon teulu eraill, mae'n helpu i leihau rhywfaint o'r pwysau ar yr union feddygfeydd hynny—maen nhw'n gweithio gyda nhw. Felly, a fyddai'n cytuno â mi mai ar y math hwnnw o waith, ar draws y sector gofal sylfaenol, ar draws meddygaeth ataliol, y mae angen i ni ganolbwyntio hefyd? Nid siop un stop yw hon, nid un ateb mohono; mae angen i'r holl chwaraewyr weithio gyda'i gilydd i roi'r driniaeth a'r diagnosis gorau posibl i bobl yn ein cymunedau.
I thank Huw Irranca-Davies for that, Llywydd, and it's exactly what I meant in my original answer when I said that, in order to confirm the resilience of the primary care sector in Wales, we have to use the talents of all those people who work in the different branches of primary care. It was a memorable visit that we made together. Here is a pharmacy that, not that long ago was struggling to provide services to its local community, but now, with an independent prescriber in community pharmacy, it is absolutely thriving. You and I saw people coming through the door, able to access advice and able to access prescriptions as well when they needed them, and doing so in a close arrangement with the local GP practice as well.
Llywydd, in 2017-18, there were no community pharmacy prescribing services in Wales—none at all. This year, we expect that there will be around 77,000 consultations of that sort and that's up from 46,000 last year. So, this is a rapidly growing number, it's a result of contract reform, it's a result of investment and it's a result of the actions that we are taking to make sure that the practical placements that are necessary for our pharmacists to become independent prescribers are made easier in the sector. I think it's been a remarkable achievement here in Wales at a time when community pharmacies across our border in England have been closing; the numbers that have closed are more and more for each of the last five years, and where the closures in deprived communities of the sort that we visited have been twice the level of closures in better-off communities.
Diolch i Huw Irranca-Davies am hynny, Llywydd, a dyna'n union roeddwn i'n ei olygu yn fy ateb gwreiddiol pan ddywedais i, er mwyn cadarnhau cydnerthedd y sector gofal sylfaenol yng Nghymru, bod yn rhaid i ni ddefnyddio talentau'r holl bobl hynny sy'n gweithio yn y gwahanol ganghennau o ofal sylfaenol. Roedd yn ymweliad cofiadwy a wnaethom gyda'n gilydd. Dyma fferyllfa a oedd, ddim mor bell yn ôl, yn ei chael hi'n anodd darparu gwasanaethau i'w chymuned leol, ond nawr, gyda rhagnodwr annibynnol mewn fferyllfa gymunedol, mae'n gwbl ffyniannus. Fe welsoch chi a fi bobl yn dod trwy'r drws, yn gallu cael cyngor ac yn gallu cael gafael ar bresgripsiynau hefyd pan oedd eu hangen nhw, ac yn gwneud hynny mewn trefniant agos gyda'r feddygfa leol hefyd.
Llywydd, yn 2017-18, nid oedd unrhyw wasanaethau rhagnodi fferyllfa gymunedol yng Nghymru—dim o gwbl. Eleni, rydym yn disgwyl y bydd tua 77,000 o ymgynghoriadau o'r math hwnnw ac mae hynny yn gynnydd o 46,000 y llynedd. Felly, mae hwn yn nifer sy'n tyfu'n gyflym, mae o ganlyniad i ddiwygio contractau, mae o ganlyniad i fuddsoddiad ac mae o ganlyniad i'r camau yr ydyn ni'n eu cymryd i sicrhau bod y lleoliadau ymarferol sy'n angenrheidiol i'n fferyllwyr ddod yn ragnodwyr annibynnol yn haws yn y sector. Rwy'n credu ei fod wedi bod yn gamp ryfeddol yma yng Nghymru ar adeg pan fo fferyllfeydd cymunedol dros ein ffin yn Lloegr wedi bod yn cau; mae'r niferoedd sydd wedi cau yn fwy a mwy am bob un o'r pum mlynedd diwethaf, a lle mae'r cau mewn cymunedau difreintiedig o'r math y gwnaethom ni ymweld ag ef wedi bod ddwywaith lefel y cau mewn cymunedau mwy cefnog.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r broses o drosglwyddo i ynni adnewyddadwy? OQ60287
5. How is the Welsh Government supporting the transition to renewable energy? OQ60287
Llywydd, by 2035, we want 100 per cent of our annual electricity consumption to come from renewable sources while also retaining wealth and value in Wales. We are streamlining planning and consenting processes, working to secure an effective energy grid and co-operating with others to maximise the potential of new technologies.
Llywydd, erbyn 2035, rydym am i 100 y cant o'n defnydd trydan blynyddol ddod o ffynonellau adnewyddadwy tra hefyd yn cadw cyfoeth a gwerth yng Nghymru. Rydym yn symleiddio prosesau cynllunio a chydsynio, gan weithio i sicrhau grid ynni effeithiol a chydweithredu ag eraill i wneud y mwyaf o botensial technolegau newydd.
Diolch, Prif Weinidog. Jane Dodds and I recently joined a round-table discussion at RWE power station in my constituency with developers, stakeholders and key industry bodies to discuss the opportunities in the Celtic sea, at Pembroke port and within the south Wales industrial cluster area. A key takeaway from that discussion was the need for grid capacity for renewable projects in the Celtic sea and the prioritisation of projects, so that large-scale renewables aren't held in the same queue as, say, domestic solar photovoltaic installations. With the Great Grid Upgrade project announced earlier this year, what actions are the Welsh Government taking to feed in the views and the needs of Wales, and potential Welsh developments, to the National Grid to ensure we have a grid to allow our projects to be successful?
Diolch, Prif Weinidog. Yn ddiweddar, ymunodd Jane Dodds a minnau â thrafodaeth bord gron yng ngorsaf bŵer RWE yn fy etholaeth i gyda datblygwyr, rhanddeiliaid a chyrff allweddol y diwydiant i drafod y cyfleoedd yn y Môr Celtaidd, ym mhorthladd Penfro ac o fewn ardal clwstwr diwydiannol y de. Un o'r pethau allweddol a gafwyd o'r drafodaeth honno oedd yr angen am gapasiti'r grid ar gyfer prosiectau adnewyddadwy yn y Môr Celtaidd a blaenoriaethu prosiectau, fel nad yw ynni adnewyddadwy ar raddfa fawr yn cael eu dal yn yr un ciw â, dyweder, gosodiadau ffotofoltäig solar domestig. Gyda'r prosiect Uwchraddio Grid Mawr wedi'i gyhoeddi yn gynharach eleni, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gyfrannu barn ac anghenion Cymru, a datblygiadau posibl Cymru, i'r Grid Cenedlaethol i sicrhau bod gennym grid i ganiatáu i'n prosiectau fod yn llwyddiannus?
Well, I thank the Member for that supplementary question, and for the consistent interest he takes in this matter and the huge opportunities that I know he believes—and I share that belief—are there for residents in Carmarthen West and South Pembrokeshire. I was in RWE myself earlier in the summer, and it's a hugely ambitious programme that they have in the field of hydrogen. And, as Sam Kurtz said, Llywydd, the grid is absolutely fundamental to this.
I wrote to the Prime Minister on 12 October. And I write very rarely to the Prime Minister, because I think a letter from a First Minister should be rare enough to have an impact. And in that letter I raised, alongside a number of other matters relevant to Pembrokeshire, the need for critical infrastructure in the grid, and to ask the UK Government to recognise that the existing grid infrastructure across the Celtic sea is not fit for purpose, requires innovative solutions both on and offshore, and to ensure that anticipatory investment becomes the way in which the grid is able to operate in future. As the Member will know, the pattern of grid investment has been they've not been able to invest, other than where there is already a demonstrated demand. We need to be able to anticipate demand because of all the electricity that we want to see generated from renewable sources around our coastline. I'm looking forward to a reply from the Prime Minister. I'm sure there will be one, and, then, we will be able to work together.
The Member will know that we published 'The Future Energy Grids for Wales' report in July this year, and the Minister for Climate Change set out our next steps here in the Senedd only a week ago. There is more that we can do, but we can only do it together, and that's why I hope that we will have a UK Government equally committed to making sure that the investment that is necessary, if we're to take advantage of the huge opportunities that are there for Wales, that that investment is readily forthcoming.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw, ac am y diddordeb cyson y mae'n ei gymryd yn y mater hwn a'r cyfleoedd enfawr y gwn y mae e'n credu—ac rwy'n rhannu'r gred honno—sydd yno i drigolion Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Roeddwn i yn RWE fy hun yn gynharach yn yr haf, ac mae'n rhaglen hynod uchelgeisiol sydd ganddyn nhw ym maes hydrogen. Ac, fel y dywedodd Sam Kurtz, Llywydd, mae'r grid yn gwbl sylfaenol i hyn.
Ysgrifennais at y Prif Weinidog ar 12 Hydref. Ac anaml iawn y byddaf yn ysgrifennu at y Prif Weinidog, oherwydd rwy'n credu y dylai llythyr gan Brif Weinidog Cymru fod yn ddigon prin i gael effaith. Ac yn y llythyr hwnnw fe godais, ochr yn ochr â nifer o faterion eraill sy'n berthnasol i sir Benfro, yr angen am seilwaith allweddol yn y grid, a gofyn i Lywodraeth y DU gydnabod nad yw'r seilwaith grid presennol ar draws y Môr Celtaidd yn addas i'r diben, yn gofyn am atebion arloesol ar y môr ac oddi arno, ac i sicrhau bod buddsoddiad rhagweladwy yn dod yn y ffordd y gall y grid weithredu yn y dyfodol. Fel y bydd yr Aelod yn gwybod, patrwm y buddsoddiad grid fu nad ydyn nhw wedi gallu buddsoddi, heblaw lle mae galw wedi'i ddangos eisoes. Mae angen i ni allu rhagweld y galw oherwydd yr holl drydan yr ydym am ei weld yn cael ei gynhyrchu o ffynonellau adnewyddadwy o amgylch ein harfordir. Rwy'n edrych ymlaen at ateb gan y Prif Weinidog. Rwy'n siŵr y bydd un, ac yna, byddwn yn gallu gweithio gyda'n gilydd.
Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi cyhoeddi adroddiad 'Gridiau Ynni'r Dyfodol i Gymru' ym mis Gorffennaf eleni, a nododd y Gweinidog Newid Hinsawdd ein camau nesaf ni yma yn y Senedd dim ond wythnos yn ôl. Mae mwy y gallwn ni ei wneud, ond dim ond gyda'n gilydd y gallwn ni ei wneud, a dyna pam rwy'n gobeithio y bydd gennym Lywodraeth y DU sydd yr un mor ymrwymedig i sicrhau bod y buddsoddiad sy'n angenrheidiol, os ydym am fanteisio ar y cyfleoedd enfawr sydd yno i Gymru, bod y buddsoddiad hwnnw'n dod yn rhwydd.
Good afternoon, First Minister. As Sam Kurtz says, we went to this round-table, and it is quite inspiring, the plans that they have for renewable energy in that particular area, which obviously covers Mid and West Wales as well. So, just focusing on one of the other key takeaways, jobs and skills, it was really hammered home to us how many people they actually need in Pembroke in order to develop the ambitious plans they have. So, for floating offshore wind, which I know you have supported and you continue to support, for every 1 GW of energy produced in the first phase they need 10,000 new jobs, and that will go on obviously over 20 years or so. And so, you can imagine the potential to create new jobs that are needed in that region, but they actually need them quite quickly, as 2035 is only 12 years away. So, I wonder if you would consider accelerating the net-zero action skills plan, in order to ensure that they can lock in to the people and jobs that they need in that area. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Fel y dywed Sam Kurtz, aethom i'r ford gron hon, ac mae'n eithaf ysbrydoledig, y cynlluniau sydd ganddyn nhw ar gyfer ynni adnewyddadwy yn yr ardal benodol honno, sy'n amlwg yn cynnwys Canolbarth a Gorllewin Cymru hefyd. Felly, dim ond canolbwyntio ar un o'r elfennau allweddol eraill, swyddi a sgiliau, cafodd ei bwysleisio i ni faint o bobl sydd eu hangen arnyn nhw mewn gwirionedd ym Mhenfro er mwyn datblygu'r cynlluniau uchelgeisiol sydd ganddyn nhw. Felly, ar gyfer gwynt alltraeth arnofiol, rwy'n gwybod eich bod wedi ei gefnogi ac rydych yn parhau i'w gefnogi, ar gyfer pob 1 GW o ynni a gynhyrchir yn y cam cyntaf mae angen 10,000 o swyddi newydd arnyn nhw, a bydd hynny'n mynd ymlaen yn amlwg dros 20 mlynedd. Felly, gallwch chi ddychmygu'r potensial i greu swyddi newydd sydd eu hangen yn y rhanbarth hwnnw, ond mae eu hangen arnyn nhw yn eithaf cyflym, gan mai dim ond 12 mlynedd i ffwrdd yw 2035. Felly, tybed a fyddech chi'n ystyried cyflymu'r cynllun sgiliau gweithredu sero-net, er mwyn sicrhau y gallan nhw sicrhau'r bobl a'r swyddi sydd eu hangen arnyn nhw yn yr ardal honno. Diolch yn fawr iawn.
Wel, diolch i Jane Dodds am y cwestiwn, Llywydd.
I thank Jane Dodds for the question.
Look, I hope that all those jobs absolutely will be realised. They will be jobs in parts of Wales where it's sometimes been difficult to find new economic opportunities, and they will be jobs that will allow young people who want to stay and make their futures in those parts of Wales—they will be able to see that future in front of them. There is one prior step before we can be confident about that, and that is that investors in the renewable energy future of Wales have to have the confidence that there is a long-term prospect for them too. At the moment, we're not in that position. We have a four-year horizon from the Crown Estate, and that simply is not enough. If you speak to the very big developers, who have very large sums of money that they're looking to invest in Wales, they say they're only able to mobilise that level of investment if they know that there are 20 years in front of them in which those leases, those new possibilities will be there for them. If they don't see that in front of them, then those jobs are not going to be realised, the jobs won't come.
That means that it is sometimes difficult to persuade young people in that part of Wales to take that leap of faith, and that when they have choices in front of them about careers that they could pursue, they should choose to take up the courses at Pembroke college, for example, that will create the skills that we need for floating offshore wind in future. Why would you do that as a young person if you weren't confident that those two years you will spend will genuinely lead to a job in that industry? When I was at Pembrokeshire College not that long ago, Llywydd, I was talking to people who are running these new courses. They were explaining how they'd go out into schools, they try and meet young people when they're 14 years of age, they make a special effort to talk to young women, and they enthuse them with what might be possible for them in their lifetime. Then those young people go home, they talk to their parents, and they say, 'I'm going to go on a course that will equip me with the skills I need to be part of the renewable energy future of Wales.' Their parents say to them, ‘Well, I haven't heard much about that. I know what a teacher does, and I know what somebody who works for the council does.' We have to create the confidence amongst those young people and their families that if you choose to acquire the skills that you will need to be part of this industry, that industry and those jobs are going to materialise.
That's why I say we will do more. We are already investing in Pembrokeshire, particularly, to make sure there are skills there. We're working with Blue Gem Wind, Floventis Energy and others to make sure that the voice of employers is heard in the way those courses are designed. But until there is a pathway, not just for the next couple of years but well into the future, the investment that we need will be stifled, and the jobs that we want to train people for will not come in the volumes that we would wish to see and that were being discussed at the round-table.
Edrychwch, rwy'n gobeithio y bydd yr holl swyddi hynny'n cael eu gwireddu'n llwyr. Byddan nhw'n swyddi mewn rhannau o Gymru lle mae wedi bod yn anodd dod o hyd i gyfleoedd economaidd newydd weithiau, a byddan nhw'n swyddi fydd yn caniatáu i bobl ifanc sydd eisiau aros a gwneud eu dyfodol yn y rhannau hynny o Gymru—byddan nhw'n gallu gweld y dyfodol hwnnw o'u blaenau. Mae un cam cyn y gallwn fod yn hyderus am hynny, sef bod yn rhaid i fuddsoddwyr yn nyfodol ynni adnewyddadwy Cymru fod â'r hyder bod gobaith hirdymor iddyn nhw hefyd. Ar hyn o bryd, nid ydym yn y sefyllfa honno. Mae gennym orwel pedair blynedd o Ystad y Goron, ac nid yw hynny'n ddigon. Os ydych chi'n siarad â'r datblygwyr mawr iawn, sydd â symiau mawr iawn o arian y maen nhw'n bwriadu eu buddsoddi yng Nghymru, maen nhw'n dweud eu bod ond yn gallu defnyddio'r lefel honno o fuddsoddiad os ydyn nhw'n gwybod bod 20 mlynedd o'u blaenau lle y bydd y prydlesi hynny, y posibiliadau newydd hynny yno iddyn nhw. Os nad ydyn nhw'n gweld hynny o'u blaenau, yna nid yw'r swyddi hynny'n mynd i gael eu gwireddu, fydd y swyddi ddim yn dod.
Mae hynny'n golygu ei bod weithiau'n anodd argyhoeddi pobl ifanc yn y rhan honno o Gymru i gymryd y naid honno o ffydd, a phan fydd ganddyn nhw ddewisiadau o'u blaenau am yrfaoedd y gallen nhw eu dilyn, dylen nhw ddewis dilyn y cyrsiau yng ngholeg Penfro, er enghraifft, a fydd yn creu'r sgiliau sydd eu hangen arnom ar gyfer gwynt alltraeth arnofiol yn y dyfodol. Pam fyddech chi'n gwneud hynny fel person ifanc pe na byddech chi'n hyderus y bydd y ddwy flynedd y byddwch chi'n eu treulio yn arwain at swydd yn y diwydiant hwnnw? Pan oeddwn i yng Ngholeg Sir Benfro ddim mor bell yn ôl, Llywydd, roeddwn i'n siarad â phobl sy'n rhedeg y cyrsiau newydd hyn. Roedden nhw'n esbonio sut y bydden nhw'n mynd allan i ysgolion, maen nhw'n ceisio cwrdd â phobl ifanc pan fyddan nhw'n 14 oed, maen nhw'n gwneud ymdrech arbennig i siarad â menywod ifanc, ac maen nhw'n eu hannog nhw gyda'r hyn a allai fod yn bosibl iddyn nhw yn ystod eu hoes. Yna mae'r bobl ifanc hynny'n mynd adref, maen nhw'n siarad â'u rhieni, ac maen nhw'n dweud, 'Rwy'n mynd i fynd ar gwrs a fydd yn rhoi'r sgiliau sydd eu hangen arnaf i fod yn rhan o ddyfodol ynni adnewyddadwy Cymru.' Mae eu rhieni yn dweud wrthyn nhw, 'Wel, dydw i ddim wedi clywed llawer am hynny. Rwy'n gwybod beth mae athro yn ei wneud, ac rwy'n gwybod beth mae rhywun sy'n gweithio i'r cyngor yn ei wneud.' Mae'n rhaid i ni greu'r hyder ymhlith y bobl ifanc hynny a'u teuluoedd, os byddwch chi'n dewis ennill y sgiliau y bydd eu hangen arnoch i fod yn rhan o'r diwydiant hwn, bydd y diwydiant a'r swyddi hynny'n cael eu gwireddu.
Dyna pam rwy'n dweud y byddwn ni'n gwneud mwy. Rydym eisoes yn buddsoddi yn sir Benfro, yn arbennig, i sicrhau bod sgiliau yno. Rydym yn gweithio gyda Blue Gem Wind, Floventis Energy ac eraill i sicrhau bod llais cyflogwyr yn cael ei glywed yn y ffordd y mae'r cyrsiau hynny'n cael eu cynllunio. Ond nes bod llwybr, nid yn unig am yr ychydig flynyddoedd nesaf ond ymhell i'r dyfodol, bydd y buddsoddiad sydd ei angen arnom yn cael ei atal, ac ni fydd y swyddi yr ydym ni am hyfforddi pobl ar eu cyfer yn dod yn y niferoedd y byddem yn dymuno eu gweld ac a oedd yn cael eu trafod yn y ford gron.
Prif Weinidog, the transition to renewable energy will play a huge part in our carbon-neutral future, as will work to make the public sector carbon neutral by 2030. Members will be aware of my campaign of public sector disinvestment to also be achieved by the 2030 date, a date in line with climate science and recognising the need to act now. In December, the Welsh Local Government Association has a meeting with leaders and its pension leads; the meeting is all about getting consensus around pension investments, the need to meet that target date of 2030 and the need to move away from fossil fuels and invest in other sectors, like the growing market of the renewable energy sector. First Minister, will you join me in congratulating partners in local government and the WLGA for taking these steps and urge them to find consensus around the 2030 date?
Prif Weinidog, bydd y newid i ynni adnewyddadwy yn chwarae rhan enfawr yn ein dyfodol carbon niwtral, fel y bydd gwaith i wneud y sector cyhoeddus yn garbon niwtral erbyn 2030. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o fy ymgyrch o ddadfuddsoddi yn y sector cyhoeddus i'w gyflawni erbyn y dyddiad 2030 hefyd, dyddiad sy'n unol â gwyddor hinsawdd ac sy'n cydnabod yr angen i weithredu nawr. Ym mis Rhagfyr, mae gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gyfarfod ag arweinwyr a'i harweinwyr pensiwn; mae'r cyfarfod yn ymwneud â chael consensws ynghylch buddsoddiadau pensiwn, yr angen i gyflawni erbyn y dyddiad targed hwnnw o 2030 a'r angen i symud i ffwrdd oddi wrth danwydd ffosil a buddsoddi mewn sectorau eraill, fel marchnad gynyddol y sector ynni adnewyddadwy. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch partneriaid mewn llywodraeth leol a CLlLC am gymryd y camau hyn a'u hannog i ddod i gonsensws ynghylch y dyddiad 2030?
Thanks to Jack Sargeant for this, and thank you to Jack for all the work that he has done to highlight this issue and for the meetings that I've been able to have with him and with other players in this field. The Welsh Government continues to encourage local government pension authorities to decarbonise their pension investments, and it's good to know that there will be that workshop happening in early December, a pensions and decarbonisation workshop. But the point I think that I'd like to emphasise, and that ties the two parts of this question together, is we don't simply need pension funds to decarbonise, we need them to have positive ambitions to invest in those things that will make a difference to all our futures. I think Members will have heard some things in the news today about new ways in which pension funds can be encouraged to invest the huge sums that they have at their disposal in creating the jobs of the future. As pension funds decarbonise on the one hand, wouldn’t it be fantastic if they were also part of the investment that we will need in those new forms of renewable energy that will sustain jobs in Wales, and at the same time play our part in meeting that huge challenge of our lifetime, climate change?
Diolch i Jack Sargeant am hyn, a diolch i Jack am yr holl waith y mae ef wedi'i wneud i dynnu sylw at y mater hwn ac am y cyfarfodydd rydw i wedi gallu'u cael gydag ef a gyda chwaraewyr eraill yn y maes hwn. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i annog awdurdodau pensiwn llywodraeth leol i ddatgarboneiddio eu buddsoddiadau pensiwn, ac mae'n dda gwybod y bydd y gweithdy hwnnw'n digwydd ddechrau mis Rhagfyr, gweithdy pensiynau a datgarboneiddio. Ond y pwynt rwy'n credu yr hoffwn i ei bwysleisio, ac sy'n clymu dwy ran y cwestiwn hwn gyda'i gilydd, yw mae angen i gronfeydd pensiwn ddatgarboneiddio, ond mae angen iddyn nhw hefyd fod ag uchelgeisiau cadarnhaol i fuddsoddi yn y pethau hynny a fydd yn gwneud gwahaniaeth i ddyfodol pob un ohonom. Rwy'n credu y bydd yr Aelodau wedi clywed rhai pethau yn y newyddion heddiw am ffyrdd newydd o annog cronfeydd pensiwn i fuddsoddi'r symiau enfawr sydd ar gael iddyn nhw i greu swyddi'r dyfodol. Wrth i gronfeydd pensiwn ddatgarboneiddio ar y naill law, oni fyddai'n wych pe baen nhw hefyd yn rhan o'r buddsoddiad y bydd ei angen arnom yn y mathau newydd hynny o ynni adnewyddadwy a fydd yn cynnal swyddi yng Nghymru, ac ar yr un pryd yn chwarae ein rhan wrth ateb her enfawr ein hoes, newid hinsawdd?
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am argaeledd therapïau modiwlaidd ar gyfer cleifion ffibrosis systig yng Nghymru yn y dyfodol? OQ60275
6. Will the First Minister make a statement on the future availability of modulator therapies for cystic fibrosis patients in Wales? OQ60275
I thank Darren Millar for that question. The cystic fibrosis treatments Kaftrio, Symkevi, Orkambi and Kalydeco are all today routinely available in Wales, in accordance with the commercial access agreement reached with the manufacturer in 2020. Future use is currently subject to a consultation being undertaken by the National Institute for Health and Care Excellence.
Diolch i Darren Millar am y cwestiwn yna. Mae'r triniaethau ffibrosis systig Kaftrio, Symkevi, Orkambi a Kalydeco i gyd ar gael fel mater o drefn yng Nghymru heddiw, yn unol â'r cytundeb mynediad masnachol a gytunwyd gyda'r gwneuthurwr yn 2020. Ar hyn o bryd, mae defnydd yn y dyfodol yn ddarostyngedig i ymgynghoriad yn cael ei gynnal gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal.
Thank you for that response, First Minister. There have been huge leaps forward in cystic fibrosis treatments in recent decades. We’ve seen life expectancy leap from being in the thirties to being in the fifties. Thanks to the modulator therapies that are currently available to patients, now a near-normal life expectancy is expected for many cystic fibrosis patients. But as you said, there is now some draft guidance from NICE in relation to a number of modulator therapies and there is a prospect potentially of them not being available in the future because of the significant cost of these particular medications.
I appreciate, and everybody in this Senedd appreciates, the importance of balancing the public purse against the benefits that people might derive, but these are game-changing therapies that are available to hundreds of patients in Wales, and may not be in the future. If NICE do make a decision not to recommend these treatments, what consideration has the Welsh Government given to continuing to have a commercial arrangement with the manufacturer of some of these modulator therapies? Can the First Minister confirm that the individual patient funding request route to accessing these medications may still be available?
Diolch am yr ateb hwnnw, Prif Weinidog. Mae camau bras wedi'u cymryd mewn triniaethau ffibrosis systig yn ystod y degawdau diwethaf. Rydyn ni wedi gweld disgwyliad oes yn neidio o fod yn y tridegau i fod yn y pumdegau. Diolch i'r therapïau modiwlaidd sydd ar gael i gleifion ar hyn o bryd, mae gan lawer o gleifion ffibrosis systig ddisgwyliad oes sydd bron â bod yn normal erbyn hyn. Ond fel y dywedoch, mae rhai canllawiau drafft gan NICE nawr o ran nifer o therapïau modiwlaidd ac mae posibilrwydd na fyddan nhw ar gael yn y dyfodol oherwydd cost sylweddol y meddyginiaethau penodol hyn.
Rwy'n gwerthfawrogi, ac mae pawb yn y Senedd hon yn gwerthfawrogi pwysigrwydd cydbwyso'r pwrs cyhoeddus yn erbyn y buddion y gallai pobl eu cael, ond mae'r rhain yn therapïau sy'n gweddnewid pethau sydd ar gael i gannoedd o gleifion yng Nghymru, ac efallai na fyddan nhw ar gael yn y dyfodol. Os bydd NICE yn penderfynu peidio ag argymell y triniaethau hyn, pa ystyriaeth mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i barhau i gael trefniant masnachol â gwneuthurwyr rhai o'r therapïau modiwlaidd hyn? A all y Prif Weinidog gadarnhau y bydd y llwybr cais cyllid cleifion unigol dal ar gael o bosibl i fanteisio ar y meddyginiaethau hyn?
First of all, I completely understand the anxiety that the consultation has caused for so many families. I want to make completely clear to people that anybody who is currently a beneficiary of these drugs will continue to be so, including those younger children between aged two and seven who have recently been eligible for the drugs.
I think we have to recognise that NICE is often in a negotiation with a pharmaceutical company, and I think that this is what you see happening at the moment. At the moment, the price that the company requires is one that NICE says it could not recommend. So, part of what will need to go on will be a negotiation with the company to bring the price within that affordable range. I think you see those negotiations lying behind what we see going on today. I very much hope that Vertex Pharmaceuticals will come to an arrangement that would allow the drug to be available not just in Wales but across the whole of the United Kingdom. That is the right outcome for patients, and I believe it’s probably the right outcome for the company as well, because they get paid a great deal now for making those drugs available.
In the end, we rely on the advice of NICE: independent, expert, impartial. We take it when we like the advice, and we have to take it when we don’t like the advice, because otherwise, the system is broken. And that’s always been the case in health; not just with NICE but with organisations like the Joint Committee on Vaccination and Immunisation. We’ve had many questions on the floor here about whether we could support a vaccine for this condition, and so on. We take the advice of the JCVI. If they say we do it, we do it. And the same would be true of NICE. My hope is that, as a result of the consultation and the discussions that go on, we will reach a position where these drugs, life-saving in the way that the Member described, will continue to be available here in Wales.
Yn gyntaf oll, rwy'n deall yn llwyr y pryder y mae'r ymgynghoriad wedi'i achosi i gynifer o deuluoedd. Rwyf eisiau ei gwneud yn gwbl glir i bobl y bydd unrhyw un sy'n manteisio ar y cyffuriau hyn ar hyn o bryd yn parhau i wneud hynny, gan gynnwys y plant iau hynny rhwng dwy a saith oed sydd wedi bod yn gymwys ar gyfer y cyffuriau yn ddiweddar.
Rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod bod NICE yn aml mewn trafodaethau â chwmni fferyllol, ac rwy'n credu mai dyma rydych chi'n ei weld yn digwydd ar hyn o bryd. Ar hyn o bryd, mae'r pris sydd ei angen ar y cwmni yn un y mae NICE yn dweud na allai ei argymell. Felly, rhan o'r hyn y bydd angen digwydd fydd trafodaeth â'r cwmni i ddod â'r pris o fewn yr ystod fforddiadwy honno. Rwy'n credu eich bod chi'n gweld y trafodaethau hynny y tu ôl i'r hyn yr ydyn ni'n ei weld yn digwydd heddiw. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Vertex Pharmaceuticals yn dod i drefniant a fyddai'n caniatáu i'r cyffur fod ar gael nid yn unig yng Nghymru ond ledled y Deyrnas Unedig gyfan. Dyna'r canlyniad cywir i gleifion, ac rwy'n credu mai dyna, fwy na thebyg, yw'r canlyniad cywir i'r cwmni hefyd, oherwydd maen nhw'n cael eu talu llawer iawn nawr am sicrhau bod y cyffuriau hynny ar gael.
Yn y pen draw, rydyn ni'n dibynnu ar gyngor NICE: annibynnol, arbenigol, diduedd. Rydyn ni'n ei gymryd pan ydyn ni'n hoffi'r cyngor, ac mae'n rhaid i ni ei gymryd pan nad ydyn ni'n hoffi'r cyngor, oherwydd fel arall, mae'r system wedi torri. Ac mae hynny wastad wedi bod yn wir ym maes iechyd; nid yn unig gyda NICE ond gyda sefydliadau fel y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu. Rydyn ni wedi cael llawer o gwestiynau ar y llawr fan hyn ynghylch a fydden ni'n gallu cefnogi brechlyn ar gyfer y cyflwr hwn, ac yn y blaen. Rydyn ni'n cymryd cyngor y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu. Os ydyn nhw'n dweud ein bod ni'n gwneud hynny, rydyn ni'n ei wneud. A byddai'r un peth yn wir am NICE. Fy ngobaith, o ganlyniad i'r ymgynghoriad a'r trafodaethau sy'n digwydd, yw y byddwn ni'n cyrraedd sefyllfa lle bydd y cyffuriau hyn, sy'n achub bywydau yn y ffordd y disgrifiodd yr Aelod, yn parhau i fod ar gael yma yng Nghymru.
Many of my constituents continue to get in touch with me—including the Perkins family and their daughter Delilah, and I’m also meeting another family this Friday in Bridgend—because they have children with cystic fibrosis, and as we have said, these therapies can give people with this life-limiting condition an extra 50 years—like an actual life. So effective are these therapies that the Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency announced approval for Kaftrio for eligible two to five-year olds just last week. As you said, First Minister, NICE's committee concluded that modulator therapies, including all the ones we've talked about, do have important benefits for people with cystic fibrosis, but they cannot be considered to offer sufficient value for money at the current price for them to be recommended for routine use on the NHS. This does sound incredibly cold and callous, I think, to many of the families out there and their children. I would also hope, therefore, that the manufacturer really does work with NICE to offer a price that presents better value, because it is incredibly expensive, what they're trying to charge. First Minister, will you join with me in encouraging all of our constituents to provide feedback to the consultation so that they can have their say—for themselves and for their children—and hope that a negotiation can come forward with the best option for everybody? Diolch.
Mae llawer o fy etholwyr yn parhau i gysylltu â mi—gan gynnwys y teulu Perkins a'u merch Delilah, ac rydw i hefyd yn cyfarfod â theulu arall ddydd Gwener yma ym Mhen-y-bont ar Ogwr—oherwydd bod ganddyn nhw blant â ffibrosis systig, ac fel rydyn ni wedi dweud, gall y therapïau hyn roi 50 mlynedd ychwanegol i bobl sydd â'r cyflwr hwn sy'n cyfyngu ar fywyd—fel bywyd go iawn. Mae'r therapïau hyn mor effeithiol fel y gwnaeth yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd gyhoeddi bod Kaftrio yn cael ei chymeradwyo ar gyfer plant cymwys rhwng dwy a phum mlwydd oed yr wythnos diwethaf. Fel y dywedoch, Prif Weinidog, daeth pwyllgor NICE i'r casgliad bod gan therapïau modiwlaidd, gan gynnwys yr holl rai yr ydyn ni wedi siarad amdanyn nhw, fuddion pwysig i bobl â ffibrosis systig, ond ni ellir ystyried eu bod yn cynnig digon o werth am arian am y pris presennol iddyn nhw gael eu hargymell i'w defnyddio fel mater o drefn ar y GIG. Mae hyn yn swnio'n eithriadol o oeraidd a dideimlad, rwy'n credu, i lawer o deuluoedd allan yno a'u plant. Byddwn i hefyd yn gobeithio, felly, fod y gwneuthurwr yn gweithio gyda NICE i gynnig pris sy'n cyflwyno gwell gwerth, oherwydd mae'n ddrud iawn, yr hyn y maen nhw'n ceisio'i godi. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i annog pob un o'n hetholwyr i roi adborth i'r ymgynghoriad fel y gallan nhw ddweud eu dweud—drostyn nhw eu hunain a'u plant—a gobeithio y gall trafodaeth gynnig y dewis gorau i bawb? Diolch.
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. I certainly agree that the voice of the patient needs to be heard very clearly in the consultation and those individual stories need to be fed through to both NICE and to the manufacturer as well. It's a very important job we ask NICE to do in coming to that calculation. If we didn't ask them to do it, companies would simply be able to set their own price, and you can imagine what that would mean. So, cold-hearted as it sounds that this is a matter of negotiation and getting a price that the NHS can afford, it's an absolutely necessary negotiation. I hope that those families who have been worried by the fact of the consultation and know the difference these drugs make in the lives of their children will contribute to the consultation, and contribute not simply to NICE but also to the company itself, so that a price can be agreed that allows the good that these drugs undoubtedly do in people's lives to continue.
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. Yn sicr rwy'n cytuno bod angen i lais y claf gael ei glywed yn glir iawn yn yr ymgynghoriad ac mae angen i'r straeon unigol hynny gael eu rhoi i NICE ac i'r gwneuthurwr hefyd. Mae'n waith pwysig iawn yr ydyn ni'n gofyn i NICE ei wneud wrth ddod i'r cyfrifiad hwnnw. Pe na baem ni'n gofyn iddyn nhw wneud hynny, byddai cwmnïau'n gallu gosod eu pris eu hunain, a gallwch chi ddychmygu beth fyddai hynny'n ei olygu. Felly, er mor oeraidd y mae'n swnio mai mater o drafod a chael pris y gall y GIG ei fforddio yw hwn, mae'n drafodaeth gwbl angenrheidiol. Rwy'n gobeithio y bydd y teuluoedd hynny sydd wedi bod yn poeni am yr ymgynghoriad ac sy'n gwybod y gwahaniaeth y mae'r cyffuriau hyn yn ei wneud ym mywydau eu plant yn cyfrannu at yr ymgynghoriad, ac yn cyfrannu nid yn unig at NICE ond hefyd at y cwmni ei hun, fel bod modd cytuno ar bris sy'n caniatáu i'r da y mae'r cyffuriau hyn yn sicr yn ei wneud ym mywydau pobl barhau.
James Evans.
James Evans.
Diolch, Llywydd; I'm grateful to you. First Minister, a constituent contacted me about the new drugs that are coming out to help children with cystic fibrosis. Young Bertie, a constituent of mine, is now approaching his second birthday. At three weeks old, he was diagnosed with cystic fibrosis, but the only hope that the parents were given then was that these new treatments would prolong his life and his quality of care. So, First Minister, following on from the consultation, can you outline to the Chamber today what informal discussions you've had as a Government with NICE and what you've put in to this consultation to make sure that no children in Wales are left without the treatment they need and to make sure that we can extend the lives of our young people in Wales? Because I think that is fundamentally what we are here to do—to improve the lives of our young people here in Wales.
Diolch, Llywydd; rwy'n ddiolchgar i chi. Prif Weinidog, cysylltodd etholwr â mi am y cyffuriau newydd sy'n cael eu cyflwyno i helpu plant â ffibrosis systig. Mae Bertie bach, un o fy etholwyr, yn agosáu at ei ben-blwydd yn ddwy oed erbyn hyn. Yn dair wythnos oed, cafodd ddiagnosis o ffibrosis systig, ond yr unig obaith a gafodd y rhieni bryd hynny oedd y byddai'r triniaethau newydd hyn yn ymestyn ei fywyd ac ansawdd ei ofal. Felly, Prif Weinidog, yn dilyn yr ymgynghoriad, a allwch chi amlinellu i'r Siambr heddiw pa drafodaethau anffurfiol yr ydych chi wedi'u cael fel Llywodraeth gyda NICE a'r hyn yr ydych chi wedi'i roi yn yr ymgynghoriad hwn i sicrhau nad oes unrhyw blant yng Nghymru yn cael eu gadael heb y driniaeth sydd ei hangen arnyn nhw ac i sicrhau y gallwn ni ymestyn bywydau ein pobl ifanc yng Nghymru? Oherwydd rwy'n credu mai dyna yr ydyn ni yma i'w wneud yn y bôn—i wella bywydau ein pobl ifanc yma yng Nghymru.
I agree with the points that the Member makes. We won't have informal conversations with NICE; I don't think that would be right or proper. We will quite definitely represent the views of the Welsh NHS and Welsh patients in the consultation exercise, and that will reflect many of the views that have been expressed around the Chamber this afternoon.
Rwy'n cytuno â'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud. Ni fyddwn ni'n cael sgyrsiau anffurfiol â NICE; nid wyf i'n credu y byddai hynny'n iawn nac yn gywir. Yn sicr, fe wnewn ni gynrychioli barn cleifion GIG Cymru a chleifion Cymru yn yr ymarfer ymgynghori, a bydd hynny'n adlewyrchu llawer o'r safbwyntiau sydd wedi'u mynegi o amgylch y Siambr y prynhawn yma.
7. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau ei bod yn monitro'r Post Brenhinol yng Nghymru yn effeithiol? OQ60308
7. How does the Welsh Government ensure that it effectively monitors the Royal Mail in Wales? OQ60308
As a reserved matter, monitoring of postal services and the Royal Mail lies in the hands of the UK Government. Royal Mail has failed to meet its obligations to people in Wales over recent years and the Welsh Government raises this at every opportunity.
Fel mater a gedwir yn ôl, mae monitro gwasanaethau post a'r Post Brenhinol yn nwylo Llywodraeth y DU. Mae'r Post Brenhinol wedi methu â chyflawni ei rwymedigaethau i bobl yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf ac mae Llywodraeth Cymru yn codi hyn ar bob cyfle.
Diolch. First Minister, the Royal Mail continues to play an important role in the lives of communities across Wales, but its workforce on the ground is overworked, physically exhausted and stressed to the limit. And yet, the privatised Royal Mail has been fined £5.6 million by Ofcom for failing to meet both its first and second-class delivery targets. In 2023, post rounds are physically impossible for its hard-working employees. The workforce are facing 13-mile rounds, told to take on extra rounds, told to leave letters and told to focus on more valuable deliveries such as tracked or parcel deliveries. So, it's no wonder that morale is at absolute rock bottom. And in September, Royal Mail raised the price for a book of first-class stamps to £10, and that's the second rise in six months. This increase in the price of a book this year alone is an increase of more than four times the rate of inflation—another blow to the people of Wales that use Royal Mail. But all this further pain is being inflicted whilst International Distributions Services, Royal Mail's owner, has paid £447 million in dividends to its shareholders since March 2021. First Minister, Royal Mail was controversially sold off by David Cameron's Tory-led UK coalition Government, and the selling off of the family silver saw the universal service obligation retained, but a responsibility that Royal Mail now wishes to divest itself of. So, then, First Minister, how does the Welsh Government assess the performance of the privatised Royal Mail for the people of Wales? What actions can it take to hold the Royal Mail to its lawful commitments? And, secondly—
Diolch. Prif Weinidog, mae'r Post Brenhinol yn parhau i chwarae rhan bwysig ym mywydau cymunedau ledled Cymru, ond mae ei weithlu ar lawr gwlad yn cael ei orweithio, mae wedi blino'n gorfforol ac mae o dan lawer iawn o straen. Ac eto, mae'r Post Brenhinol sydd wedi'i breifateiddio wedi cael dirwy o £5.6 miliwn gan Ofcom am fethu â chyrraedd ei dargedau dosbarthu dosbarth cyntaf ac ail ddosbarth. Yn 2023, mae rowndiau post yn gorfforol amhosibl i'w gyflogeion sy'n gweithio'n galed. Mae'r gweithlu'n wynebu rowndiau o 13 milltir, yn cael cyfarwyddyd i gymryd rowndiau ychwanegol, yn cael cyfarwyddyd i adael llythyrau ac yn cael cyfarwyddyd i ganolbwyntio ar ddanfoniadau mwy gwerthfawr fel y rhai sy'n cael eu tracio neu barseli. Felly, nid yw'n syndod bod morâl mor isel ag y gall fod. Ac ym mis Medi, cododd y Post Brenhinol y pris am lyfr o stampiau dosbarth cyntaf i £10, a dyna'r ail gynnydd mewn chwe mis. Mae'r cynnydd hwn ym mhris llyfr eleni yn unig yn gynnydd o fwy na phedair gwaith cyfradd chwyddiant—ergyd arall i bobl Cymru sy'n defnyddio'r Post Brenhinol. Ond tra bod yr holl boen ychwanegol hon yn cael ei hachosi, mae International Distribution Services, perchennog y Post Brenhinol, wedi talu £447 miliwn mewn difidendau i'w gyfranddalwyr ers mis Mawrth 2021. Prif Weinidog, cafodd y Post Brenhinol ei werthu yn ddadleuol gan Lywodraeth glymblaid y DU dan arweiniad y Torïaid David Cameron, a phan werthwyd llestri arian y teulu cadwyd rhwymedigaeth gyffredinol y gwasanaeth, ond mae'n gyfrifoldeb y mae'r Post Brenhinol eisiau gwaredu ei hun ohono nawr. Felly, Prif Weinidog, sut mae Llywodraeth Cymru yn asesu perfformiad y Post Brenhinol wedi'i breifateiddio ar gyfer pobl Cymru? Pa gamau y gall eu cymryd i sicrhau bod y Post Brenhinol yn cyflawni ei ymrwymiadau cyfreithlon? Ac, yn ail—
No, no 'secondly' at 1 minute and 45. We'll just take the first of those, First Minister.
Na, nid 'yn ail' ar 1 munud a 45. Byddwn ni'n cymryd y cyntaf o'r rheini, Prif Weinidog.
I tried. [Laughter.]
Fe driais i. [Chwerthin.]
You did.
Fe wnaethoch chi.
Well, Llywydd, I well remember the promises that were made at the time of privatisation—how this was going to be yet another magic bullet, if only you handed it over to somebody else, the service would be better run, it would be more effectively run, it would provide a better service to customers. Well, none of that has turned out to be true at all. In the way that Rhianon Passmore has set out, users of the service get a worse service now as a result of privatisation, and the people who work for the service, quite certainly, have borne the brunt of those failures.
Now, we take those opportunities that come our way to raise these matters. The Minister for Social Justice and I met the regulator recently, alongside other regulators, asking them what they are doing to protect the most disadvantaged customers—people who can't afford those rates of increases to buy a simple postage stamp. Beyond our responsibilities, of course, we rely on our colleagues at Westminster to discharge their scrutiny responsibilities, and I look forward, Llywydd—I look forward to the day when people in Wales are served by Labour Ministers at Westminster, where we will be able to do a better job of making sure the Royal Mail provides the service in Wales to which people in Wales are entitled.
Wel, Llywydd, rwy'n cofio'n dda yr addewidion a gafodd eu gwneud ar adeg y preifateiddio—sut yr oedd hyn yn mynd i fod yn ateb delfrydol arall eto, pe baech chi ond yn ei drosglwyddo i rywun arall, byddai'r gwasanaeth yn cael ei redeg yn well, byddai'n cael ei redeg yn fwy effeithiol, byddai'n darparu gwell gwasanaeth i gwsmeriaid. Wel, nid oes dim o hynny wedi troi allan i fod yn wir o gwbl. Yn y ffordd y mae Rhianon Passmore wedi'i nodi, mae defnyddwyr y gwasanaeth yn cael gwasanaeth gwaeth nawr o ganlyniad i breifateiddio, ac mae'r bobl sy'n gweithio i'r gwasanaeth, yn sicr, wedi dioddef baich y methiannau hynny.
Nawr, rydyn ni'n manteisio ar y cyfleoedd hynny sy'n dod i'r amlwg i godi'r materion hyn. Gwnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a minnau gyfarfod â'r rheoleiddiwr yn ddiweddar, ochr yn ochr â rheoleiddwyr eraill, gan ofyn iddyn nhw beth maen nhw'n ei wneud i ddiogelu'r cwsmeriaid mwyaf difreintiedig—pobl na allan nhw fforddio'r cyfraddau cynnydd hynny i brynu stamp syml. Y tu hwnt i'n cyfrifoldebau, wrth gwrs, rydyn ni'n dibynnu ar ein cydweithwyr yn San Steffan i gyflawni eu cyfrifoldebau craffu, ac rwy'n edrych ymlaen, Llywydd—rwy'n edrych ymlaen at y diwrnod pan fydd pobl yng Nghymru yn cael eu gwasanaethu gan Weinidogion Llafur yn San Steffan, lle byddwn ni'n gallu gwneud gwaith gwell o sicrhau bod y Post Brenhinol yn darparu'r gwasanaeth yng Nghymru y mae gan bobl yng Nghymru yr hawl i'w gael.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Tom Giffard.
And finally, question 8, Tom Giffard.
8. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cysylltiadau trafnidiaeth yng Ngorllewin De Cymru? OQ60300
8. What is the Welsh Government doing to improve transport links in South Wales West? OQ60300
Llywydd, working with Transport for Wales, we continue to develop a metro system for Swansea bay to deliver safe, accessible and affordable public transport for the region. This work will inform regional transport plans, which are due to be submitted by the end of March 2025.
Llywydd, gan weithio gyda Trafnidiaeth Cymru, rydyn ni'n parhau i ddatblygu system metro ar gyfer Bae Abertawe i ddarparu trafnidiaeth gyhoeddus ddiogel, hygyrch a fforddiadwy i'r rhanbarth. Bydd y gwaith hwn yn llywio cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol, y disgwylir iddyn nhw gael eu cyflwyno erbyn diwedd mis Mawrth 2025.
Thank you, First Minister for your answer. I wonder if you could cast your mind back to 23 March 2001. And if it helps, Bill Clinton had not long left the White House, Hear'Say's 'Pure and Simple' was No. 1 in the charts—a great song, I'd recommend it—and a young Tom Giffard was looking forward to his tenth birthday. It was also the day that the then Welsh Labour Government Minister, Sue Essex, held a turf-cutting ceremony to begin the works at a brand-new Brackla railway station. But the 22 and a half years since have been anything but pure and simple, as the station has not been built and the land remains barren. And whilst it was included in the initial metro plan, the south Wales metro phase 2 interim evaluation report makes no mention of a Brackla station either, and it's instead pushed into a future phase with no date.
So, First Minister, I just think people in Brackla want clarity. If the station isn't going ahead, wouldn't it be better just to say so now, and then the land could be used for something else, rather than remaining in limbo for another quarter of a century? So, how are you working with TfW and the south Wales metro to offer people in Brackla that clarity?
Diolch, Prif Weinidog, am eich ateb. Tybed a allwch chi gofio nôl i 23 Mawrth 2001. Ac os yw'n helpu, roedd Bill Clinton newydd adael y Tŷ Gwyn a 'Pure and Simple' gan Hear'Say oedd ar frig y siartiau—cân wych, byddwn i'n ei hargymell—ac roedd Tom Giffard ifanc yn edrych ymlaen at ei ben-blwydd yn ddeg oed. Hwn hefyd oedd y diwrnod y cynhaliodd Sue Essex, y Gweinidog Llywodraeth Lafur Cymru ar y pryd, seremoni torri tywarchen i ddechrau'r gwaith ar orsaf reilffordd newydd sbon Bracla. Ond dydy'r 22 mlynedd a hanner ers hynny ddim wedi adlewyrchu teitl y gân, gan nad yw'r orsaf wedi'i hadeiladu ac mae'r tir dal yn ddiffaith. Ac er iddi gael ei chynnwys yn y cynllun metro cychwynnol, nid yw adroddiad gwerthuso interim cam 2 metro de Cymru yn sôn am orsaf Bracla chwaith, ac yn lle hynny mae wedi'i gwthio i gyfnod yn y dyfodol heb ddyddiad.
Felly, Prif Weinidog, rwy'n credu bod pobl ym Mracla eisiau eglurder. Os nad yw'r orsaf yn mynd yn ei blaen, oni fyddai'n well dweud hynny nawr, ac yna byddai modd defnyddio'r tir ar gyfer rhywbeth arall, yn hytrach na bod ansicrwydd am chwarter canrif arall? Felly, sut ydych chi'n gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru a metro de Cymru i gynnig yr eglurder hwnnw i bobl ym Mracla?
I'll make sure the Minister writes to the Member with the clarity he seeks.
Fe wnaf i sicrhau bod y Gweinidog yn ysgrifennu at yr Aelod gyda'r eglurder y mae'n ei geisio.
Diolch i'r Prif Weinidog.
I thank the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad yna—Lesley Griffiths.
The next item will be the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r busnes drafft am y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Can I please ask for a statement from the Deputy Minister for Climate Change about the ongoing fiasco happening at Quakers Yard? This train station—a vital transport hub for many in the area—was closed in April to allow upgrade works to be carried out. We were told that Quakers Yard would be opened in October, yet here we are in November and it's very much closed. Recently, it was revealed that the blame for this sorry saga lies at the doors of Transport for Wales, and it would appear, Minister, that TfW oversaw a series of planning blunders that has resulted in long delays to the station reopening.
A spokesperson in Merthyr council said that if TfW had followed planning procedure, this could have been avoided. Minister, commuters are really genuinely paying the price as a result of this shambolic situation, with many residents at their wits' end. This Government is constantly attacking motorists, telling them to get out of their cars and onto public transport, yet it's near enough impossible when blunders like this are unfolding. It's getting beyond a joke, and residents are understandably feeling neglected and frustrated.
Early 2024 has been given as the expected reopening date, but how can we have any confidence in that, given that previous reopening dates have come and gone and Quakers Yard is still closed? So, a statement from the Deputy Minister outlining how on earth this has happened and what has been learnt from this situation would be really greatly appreciated, because we don't want to see this happening again. Thank you, Minister.
A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â'r ffiasgo parhaus sy'n digwydd ym Mynwent y Crynwyr? Cafodd yr orsaf drenau hon—hwb trafnidiaeth hanfodol i lawer yn yr ardal—ei chau ym mis Ebrill er mwyn caniatáu i waith uwchraddio gael ei wneud. Cawsom ni wybod y byddai Mynwent y Crynwyr yn cael ei hagor ym mis Hydref, ac eto dyma ni ym mis Tachwedd ac mae hi'n bendant ar gau. Yn ddiweddar, cafodd ei ddatgelu mai ar Trafnidiaeth Cymru mai bai'r am y saga druenus hon, a byddai'n ymddangos, Gweinidog, fod Trafnidiaeth Cymru wedi goruchwylio cyfres o gamau cynllunio gwag sydd wedi arwain at oedi hir cyn i'r orsaf gael ei hailagor.
Dywedodd llefarydd yng nghyngor Merthyr, petai Trafnidiaeth Cymru wedi dilyn y drefn gynllunio, byddai wedi bod modd osgoi hyn. Gweinidog, mae cymudwyr wir yn talu'r pris o ganlyniad i'r llanast o sefyllfa hon, gyda llawer o drigolion ar ben eu tennyn. Mae'r Llywodraeth hon yn ymosod ar fodurwyr yn barhaus, gan ddweud wrthyn nhw am fynd allan o'u ceir ac ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac eto mae hi bron yn amhosibl pan fydd camgymeriadau fel hyn yn datblygu. Mae'n mynd y tu hwnt i bob rheswm, ac mae'n ddealladwy bod trigolion yn teimlo'n rhwystredig a'u bod wedi'u hesgeuluso.
Mae dechrau 2024 wedi cael ei roi fel y dyddiad ailagor disgwyliedig, ond sut allwn ni gael unrhyw ffydd yn hynny, o gofio bod dyddiadau ailagor blaenorol wedi mynd a dod a Mynwent y Crynwyr yn dal i fod ar gau? Felly, byddai datganiad gan y Dirprwy Weinidog yn amlinellu sut ar y ddaear mae hyn wedi digwydd a'r hyn sydd wedi'i ddysgu o'r sefyllfa yn cael ei werthfawrogi'n fawr, oherwydd nid ydyn ni eisiau gweld hyn yn digwydd eto. Diolch, Gweinidog.
Well, my understanding is that it will be reopened in early 2024.
Wel, fy nealltwriaeth i yw y bydd yn cael ei hailagor ar ddechrau 2024.
Over the past couple of months, I've become increasingly concerned to see the nightmarish, overwhelmingly dystopian circus of the UK Conservative Party unravelling in real time. And whilst I'm glad to see the prospect of a UK Labour Government, there remains a very real prospect of a scorched-earth tactic up until then. Chief amongst these, Minister, is the UK Government's desire to give police instant access to not only private dashcam footage, but also the passport database and the immigration and asylum system databases, potentially turning loved ones against each other, in an alarming Orwellian fashion. At present, the police national database is limited to individuals who have been arrested. So, Minister, would you be able to confirm whether the Welsh Government has had any discussions to ensure that a firewall is in place, to protect those who have done no wrong, and, additionally, have you had any discussions with the UK Government about more police officers on our streets and in our communities, instead of being part of a Big Brother scheme? Diolch.
Yn ystod y misoedd diwethaf, rwyf i wedi dod yn fwyfwy pryderus o weld syrcas hunllefus, hynod ddystopaidd Plaid Geidwadol y DU yn datod mewn amser real. Ac er fy mod i'n falch o weld y posibilrwydd o gael Llywodraeth Lafur yn y DU, mae posibilrwydd real iawn o hyd y bydd tacteg ennill ar unrhyw gost hyd at hynny. Yn bennaf ymhlith y rhain, Gweinidog, yw awydd Llywodraeth y DU i roi mynediad uniongyrchol i'r heddlu nid yn unig at luniau dashcam preifat, ond hefyd cronfa ddata pasbortau a'r cronfeydd data system mewnfudo a lloches, gan droi anwyliaid yn erbyn ei gilydd o bosibl, mewn modd Orwelaidd brawychus. Ar hyn o bryd, mae cronfa ddata genedlaethol yr heddlu wedi'i chyfyngu i unigolion sydd wedi cael eu harestio. Felly, Gweinidog, a fyddech chi'n gallu cadarnhau a yw Llywodraeth Cymru wedi cael unrhyw drafodaethau i sicrhau bod wal dân yn ei lle, i amddiffyn y rhai sydd heb wneud unrhyw beth o'i le, ac, yn ogystal, a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau gyda Llywodraeth y DU am fwy o heddweision ar ein strydoedd ac yn ein cymunedau, yn lle bod yn rhan o gynllun Brawd Mawr? Diolch.
Thank you. Well, as obviously you're very aware, policing is not devolved to the Welsh Government, and is a responsibility of the Home Office. But, obviously, Welsh Government Ministers do have many conversations with our policing leads here in Wales, because there is a very close interface with community safety, for instance, and the Minister for Social Justice leads on those conversations. I think what is really important is that the public must have trust and confidence in the actions of the police, especially, I think, in terms of clarity for what their data is used for. And I know it was something that was discussed at the recent policing partnership board for Wales—I think back in September. The Minister for Social Justice chairs that board, along with the First Minister. I think you make a really important point. We know that the number of police officers funded by the Home Office is still lower than it was back in 2010.
Diolch. Wel, fel yr ydych chi'n amlwg yn ymwybodol iawn, nid yw plismona wedi'i ddatganoli i Lywodraeth Cymru, ac mae'n gyfrifoldeb ar y Swyddfa Gartref. Ond, yn amlwg, mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn cael llawer o sgyrsiau gyda'n harweinwyr plismona yma yng Nghymru, oherwydd mae rhyngwyneb agos iawn gyda diogelwch cymunedol, er enghraifft, ac mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn arwain ar y sgyrsiau hynny. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw bod yn rhaid i'r cyhoedd fod â ffydd a hyder yng ngweithredoedd yr heddlu a bod â ffydd ynddyn nhw, yn enwedig, rwy'n credu, o ran eglurder ynghylch yr hyn y caiff eu data ei ddefnyddio ar ei gyfer. Ac rwy'n gwybod ei fod yn rhywbeth y cafodd ei drafod ym mwrdd partneriaeth plismona Cymru yn ddiweddar—rwy'n meddwl yn ôl ym mis Medi. Y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sy'n cadeirio'r bwrdd hwnnw, ynghyd â'r Prif Weinidog. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Gwyddom ni fod nifer y swyddogion heddlu sy'n cael eu hariannu gan y Swyddfa Gartref yn dal i fod yn is nag yr oedd yn ôl yn 2010.
Trefnydd, I'd like to call for a statement from the Minister for Climate Change on local authority housing allocation expectations. I've heard concerns from residents in Gwynedd, in my region of North Wales, regarding the social housing register, and they've shared with me that, when their circumstances change within the house that they're in, or if they move within private rented accommodation, they automatically come off the social housing register, and then that person has to reapply, go to the bottom of the list, and the whole process starts over and over again. I have a resident in particular who's had to move a number of times in private rented accommodation, mainly for reasons outside of their control, desperate to get into social housing, but the way in which the housing allocation works means they're right at the bottom of the list every single time, and it seems to be unfair. So, I'd be grateful to receive a statement from the Minister for Climate Change, outlining Welsh Government's expectations when it comes to the allocation of local authority housing. Diolch yn fawr iawn.
Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar ddisgwyliadau dyrannu tai awdurdodau lleol. Rwyf i wedi clywed pryderon gan drigolion Gwynedd, yn fy rhanbarth i yn y gogledd, ynghylch y gofrestr tai cymdeithasol, ac maen nhw wedi rhannu gyda mi, pan fydd eu hamgylchiadau'n newid o fewn y tŷ y maen nhw ynddo, neu os ydyn nhw'n symud o fewn y sector llety rhent preifat, eu bod nhw'n dod oddi ar y gofrestr tai cymdeithasol yn awtomatig, ac yna mae'n rhaid i'r person hwnnw ailymgeisio, mynd i waelod y rhestr, ac mae'r broses gyfan yn dechrau drosodd a throsodd. Mae gen i breswylydd yn arbennig sydd wedi gorfod symud nifer o weithiau mewn llety rhent preifat, yn bennaf am resymau y tu hwnt i'w reolaeth, ac yn daer angen mynd i lety cymdeithasol, ond mae'r ffordd y mae'r broses dyrannu tai yn gweithio yn golygu ei fod ar waelod y rhestr bob tro, ac mae'n ymddangos yn annheg. Felly, byddwn i'n ddiolchgar i dderbyn datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, yn amlinellu disgwyliadau Llywodraeth Cymru o ran dyrannu tai awdurdodau lleol. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. Well, the Welsh Government obviously gives all our local authorities guidance in relation to the way they allocate. I think you make a really important point—there can be nothing more disheartening than applying and then going back to the bottom of the list, or indeed reapplying. I will ask the Minister for Climate Change if there are any plans to update that guidance.
Diolch. Wel, mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn rhoi canllawiau i'n holl awdurdodau lleol o ran y ffordd y maen nhw'n dyrannu. Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn—ni all dim byd fod yn fwy digalon na gwneud cais ac yna mynd yn ôl i waelod y rhestr, nac yn wir ailymgeisio. Gwnaf i ofyn i'r Gweinidog Newid Hinsawdd a oes unrhyw gynlluniau i ddiweddaru'r canllawiau hynny.
I want to raise a deeply concerning matter relating to an alarming increase in the number of hate crime and Islamaphobic e-mails that have inundated Swansea central mosque's inbox recently. I'm asking for a Government statement on how they are working with the police to support those of the Muslim faith in Wales.
The second statement I'm asking for is an update on energy standing charges. Can the Welsh Government provide an update on discussions taking place with the regulator regarding energy standing charges? Standing charges punish those who can least afford to pay. At a very minimum, no standing charges should be paid on days when no energy is used. People who cannot afford to use energy, when they finally put a £10 token in, discover a large portion of it has gone to pay for their standing charge, before they actually use any energy at all. This in my opinion, whilst legal, is both cruel and unnecessary. Thank you.
Rwyf i eisiau codi mater sy'n peri pryder dwys yn ymwneud â chynnydd brawychus yn nifer y negeseuon e-bost Islamoffobig a thoseddau casineb sydd wedi llenwi mewnflwch mosg canolog Abertawe yn ddiweddar. Rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar sut maen nhw'n gweithio gyda'r heddlu i gefnogi rhai hynny o'r ffydd Fwslimaidd yng Nghymru.
Yr ail ddatganiad rwy'n gofyn amdano yw'r wybodaeth ddiweddaraf ar daliadau sefydlog ynni. A all Llywodraeth Cymru roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am drafodaethau sy'n cael eu cynnal gyda'r rheoleiddiwr ynglŷn â thaliadau sefydlog ynni? Mae taliadau sefydlog yn cosbi y rhai hynny sy'n gallu fforddio eu talu leiaf. Fel lleiafswm, ni ddylai unrhyw daliadau sefydlog gael eu gwneud ar ddiwrnodau pan nad yw unrhyw ynni'n cael ei ddefnyddio. Mae pobl na allan nhw fforddio defnyddio ynni, pan fyddan nhw o'r diwedd yn rhoi taleb £10 i mewn, yn darganfod bod cyfran fawr ohono wedi mynd i dalu am eu tâl sefydlog, cyn iddyn nhw ddefnyddio unrhyw ynni o gwbl. Mae hyn, yn fy marn i, er ei fod yn gyfreithiol, yn greulon ac yn ddiangen. Diolch.
Thank you. Well, this month does see Islamophobia Awareness Month, and it's really important that challenging Islamophobia should not be left solely to Muslims. I think it's important that every one of us calls out and eliminates hate and prejudice in all its forms. And I think every one of us has a responsibility in this area. The Welsh Government have spoken to policing leads regularly across the last few weeks particularly, where we have unfortunately seen a rise in hate crime, and we've emphasised the importance of people across Wales feeling safe, no matter their faith or ethnic identity, and no person—no-one—should have to tolerate hate or prejudice. And I absolutely encourage everyone to report every incident of hate.
In response to your second question regarding energy standing charges, I think there are two issues with standing charges. We've obviously got the postcode lottery around the amounts charged, and the fact that costs are applied, as you said, even when people have used very little or even no electricity or energy that day. As Ministers, we've regularly called for urgent reform of standing charges by UK Ministers. The Minister for Social Justice recently reiterated this with the UK Minister for Energy Consumers and Affordability earlier this month, and we will also be reiterating our call in a formal response to the Ofgem review into standing charges, which Ofgem announced, I think, in the middle of November.
Diolch. Wel, mae hi'n Fis Ymwybyddiaeth o Islamoffobia y mis hwn, ac mae'n bwysig iawn na ddylai herio Islamoffobia gael ei adael i Fwslimiaid yn unig. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pob un ohonom ni'n herio ac yn dileu casineb a rhagfarn yn ei holl ffurfiau. Ac rwy'n credu bod gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb yn y maes hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi siarad ag arweinwyr plismona yn rheolaidd yn ystod yr wythnosau diwethaf, yn enwedig, lle'r ydyn ni, yn anffodus, wedi gweld cynnydd mewn troseddau casineb, ac rydyn ni wedi pwysleisio ei bod yn bwysig i bobl ledled Cymru deimlo'n ddiogel, beth bynnag yw eu ffydd neu eu hunaniaeth ethnig, ac ni ddylai unrhyw un—neb—orfod goddef casineb na rhagfarn. Ac rwy'n annog pawb i riportio pob achos o gasineb.
Mewn ymateb i'ch ail gwestiwn ynglŷn â thaliadau sefydlog ynni, rwy'n credu bod dau fater o ran taliadau sefydlog. Mae'n amlwg bod gennym ni'r loteri cod post ynghylch y symiau sy'n cael eu codi, a'r ffaith bod costau'n cael eu cymhwyso, fel y dywedoch chi, hyd yn oed fo pobl wedi defnyddio ychydig iawn neu, hyd yn oed, ddim trydan nac ynni y diwrnod hwnnw. Fel Gweinidogion, rydyn ni wedi galw'n rheolaidd am ddiwygio taliadau sefydlog ar frys gan Weinidogion y DU. Gwnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ailadrodd hyn gyda Gweinidog y DU dros Ddefnyddwyr Ynni a Fforddiadwyedd yn gynharach y mis hwn, a byddwn ni hefyd yn ailadrodd ein galwad ni mewn ymateb ffurfiol i adolygiad Ofgem i daliadau sefydlog, y gwnaeth Ofgem ei gyhoeddi, rwy'n credu, ganol mis Tachwedd.
Good afternoon, Minister. I wonder if I could request two statements, please. One is from the Minister for Climate Change on the issue of building safety remediation costs, which are currently and still continue to be passed on to residents in properties with fire and other safety defects. I've been contacted by a growing number of distressed constituents and other people who are facing unaffordable costs for essential safety works on their buildings. And as the Minister has said previously, these costs should rightly be paid by developers. So, I wonder if there could be a statement from the Minister, please.
And the second statement is with regard to the funding of the arts. Organisations in my region such as the Hafren, Mid Wales Opera and Impelo have lost their funding completely. The Wyeside Arts Centre, which is an iconic venue serving the people of Powys in Builth Wells for decades, has had its support cut to a mere 20 per cent. And, sadly, if it doesn't get any funding by 2024, the curtains could come down for good. Whilst I understand the allocation of funding is by the independent Arts Council of Wales, I wonder if consideration might be given to any interim funding to tide them over until the outcome of an appeal. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Prynhawn da, Gweinidog. Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda. Mae un ohonyn nhw gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar fater costau cyweirio diogelwch adeiladau, sydd ar hyn o bryd, ac sy'n parhau i gael eu trosglwyddo i breswylwyr mewn eiddo sydd â diffygion tân a diogelwch eraill. Mae nifer cynyddol o etholwyr gofidus a phobl eraill wedi cysylltu â mi sy'n wynebu costau anfforddiadwy am waith diogelwch hanfodol ar eu hadeiladau. Ac fel mae'r Gweinidog wedi'i ddweud eisoes, dylai'r costau hyn gael eu talu'n briodol gan ddatblygwyr. Felly, tybed a oes modd cael datganiad gan y Gweinidog, os gwelwch yn dda.
Ac mae'r ail ddatganiad am ariannu'r celfyddydau. Mae sefydliadau yn fy rhanbarth i fel yr Hafren, Opera Canolbarth Cymru ac Impelo wedi colli eu cyllid yn llwyr. Mae cyllid Canolfan Gelfyddydau Wyeside, sy'n lleoliad eiconig sy'n gwasanaethu pobl Powys yn Llanfair-ym-Muallt ers degawdau, wedi cael ei dorri i ddim ond 20 y cant. Ac, yn anffodus, os na fydd yn cael unrhyw gyllid erbyn 2024, gallai'r llenni ddisgyn am byth. Er fy mod i'n deall bod y cyllid yn cael ei ddyrannu gan Gyngor Celfyddydau Cymru, sy'n annibynnol, tybed a oes modd ystyried unrhyw gyllid dros dro i'w helpu tan y daw canlyniad apêl. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Thank you. The Minister for Climate Change will be bringing forward a statement on building safety next week in the Chamber.
With regard to your questions around arts funding, the Welsh Government, as you point out, funds the arts mainly through the Arts Council of Wales, which operates in accordance with the arm's-length principle. You mentioned three particular organisations in your own area, and I'm aware of Mid Wales Opera and Hafren. I think it would be important, if they don't agree with the outcome, that they have the opportunity to engage with the appeals process. Unfortunately, that did close, so I hope they did do that, if that was the case. And around Wyeside Arts Centre, as you say, they have been successful. They haven't received the full amount, and unfortunately many successful organisations, with the current financial position, did not receive indicative awards for the full amounts requested through the investment review. Obviously, the outcomes of that review are a matter for ACW.
Diolch. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno datganiad ar ddiogelwch adeiladau yr wythnos nesaf yn y Siambr.
O ran eich cwestiynau ynghylch cyllid celfyddydol, mae Llywodraeth Cymru, fel y nodwch chi, yn ariannu'r celfyddydau yn bennaf drwy Gyngor Celfyddydau Cymru, sy'n gweithredu yn unol ag egwyddor hyd braich. Gwnaethoch chi sôn am dri sefydliad penodol yn eich ardal chi, ac rwy'n ymwybodol o Opera Canolbarth Cymru a Hafren. Rwy'n credu y byddai'n bwysig, os nad ydyn nhw'n cytuno â'r canlyniad, eu bod yn cael cyfle i ymgysylltu â'r broses apêl. Yn anffodus, fe wnaeth honno gau, felly gobeithio y gwnaethon nhw hynny, os mai dyna oedd y sefyllfa. Ac o ran Canolfan Gelfyddydau Wyeside, fel y dywedwch chi, maen nhw wedi bod yn llwyddiannus. Nid ydyn nhw wedi derbyn y swm llawn, ac yn anffodus ni chafodd llawer o sefydliadau llwyddiannus, gyda'r sefyllfa ariannol bresennol, ddyraniad dangosol am y symiau llawn y gwnaethon nhw ofyn amdanyn nhw drwy'r adolygiad buddsoddi. Yn amlwg, mater i Gyngor Celfyddydau Cymru yw canlyniadau'r adolygiad hwnnw.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Trefnydd, could I please ask for a statement from the Deputy Minister for Climate Change on the review of transport solutions in South Wales East? With the introduction of the 20 mph policy increasing the already insurmountable congestion in Chepstow on one of the most congested roads in Wales, my constituents have been absolutely reaching out, expressing their desperation for the Chepstow bypass. Now, I raised it with the First Minister here some 18 months ago, and he explained that no action would be taken until Monmouthshire County Council had consulted on their possible solutions. Today there is still no update on this. But the Deputy Minister then informed me that Transport for Wales would undertake stakeholder workshops to deal with travel issues at the end of this year. We are now just 40 days away from the end of the year, and the situation in Chepstow and many other areas in South Wales East is getting worse. Constituents need hope and clarity as soon as possible, hence the request for this statement. Thank you, Trefnydd.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar yr adolygiad o ddatrysiadau trafnidiaeth yn Nwyrain De Cymru? Gyda chyflwyno'r polisi 20 mya yn cynyddu'r tagfeydd sydd eisoes yn anoresgynnol yng Nghas-gwent ar un o'r ffyrdd â'r tagfeydd mwyaf yng Nghymru, mae fy etholwyr wedi bod yn cysylltu'n daer, gan fynegi eu hanobaith am ffordd osgoi Cas-gwent. Nawr, fe wnes i ei godi gyda'r Prif Weinidog yn y fan yma tua 18 mis yn ôl, ac eglurodd na fyddai unrhyw gamau yn cael eu cymryd nes bod Cyngor Sir Fynwy wedi ymgynghori ar eu datrysiadau posibl. Heddiw, nid oes unrhyw ddiweddariad ar hyn o hyd. Ond dywedodd y Dirprwy Weinidog wrthyf i wedyn y byddai Trafnidiaeth Cymru yn cynnal gweithdai rhanddeiliaid i ymdrin â materion teithio ar ddiwedd y flwyddyn. Rydyn ni erbyn hyn 40 diwrnod i ffwrdd o ddiwedd y flwyddyn, ac mae'r sefyllfa yng Nghas-gwent a llawer o ardaloedd eraill yn Nwyrain De Cymru yn gwaethygu. Mae angen gobaith ac eglurder ar etholwyr cyn gynted â phosibl, ac felly'r cais am y datganiad hwn. Diolch yn fawr, Trefnydd.
Thank you. I will ask the Deputy Minister for Climate Change to update you on the stakeholder workshops.
Diolch. Gwnaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am y gweithdai rhanddeiliaid.
I wonder, Minister, if we might have a Welsh Government statement on a policy of treating care experience as a protected characteristic. Local authorities, for example, can pass motions adopting that policy, and care experience could then be treated as a protected characteristic in terms of equality impact assessments. So, it is a policy that can have practical benefits, and it has been adopted, for example, by some local authorities in England. We know that care experience does have many lifetime consequences, unfortunately, Minister—in terms of health and well-being, in terms of income, in terms of the likelihood of experiencing homelessness, and a number of other important aspects of life. So, I wonder if we might have a Welsh Government statement on these important matters.
Tybed, Gweinidog, a fyddai modd i ni gael datganiad gan Lywodraeth Cymru ar bolisi o drin profiad o ofal fel nodwedd warchodedig. Gall awdurdodau lleol, er enghraifft, basio cynigion i fabwysiadu'r polisi hwnnw, ac yna gallai profiad o ofal gael ei drin fel nodwedd warchodedig o ran asesiadau effaith cydraddoldeb. Felly, mae'n bolisi a all fod â manteision ymarferol, ac mae wedi cael ei fabwysiadu, er enghraifft, gan rai awdurdodau lleol yn Lloegr. Rydyn ni'n ymwybodol bod profiad o ofal â llawer o ganlyniadau oes, yn anffodus, Gweinidog—o ran iechyd a lles, o ran incwm, o ran y tebygolrwydd o wynebu digartrefedd, a nifer o agweddau pwysig eraill ar fywyd. Felly, tybed a fedrwn ni gael datganiad gan Lywodraeth Cymru ar y materion pwysig hyn.
Thank you. The Equality Act 2010 determines protected characteristics, and, obviously, that is a reserved matter. It's outside of our competence, but we are all aware that there are differing views and potential unintended consequences around the issue of assigning a protected characteristic. As a Government, we remain committed to talking to young people about this issue, to shape our policy thinking, going forward. I absolutely understand the stigma that can be felt by care-experienced young people in their day-to-day lives. It's really important that we do listen to children and young people. I know the Deputy Minister absolutely does that and continues to meet many to be able to help form her thinking around policies. I'm sure you're aware Welsh Government is signed up as a corporate parent, and we will continue to work to support the consideration of the needs of care-experienced children when we're looking at that policy development across Government.
Diolch. Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn pennu nodweddion gwarchodedig, ac, yn amlwg, mae hynny'n fater a gedwir yn ôl. Mae y tu hwnt i'n cymhwysedd ni, ond rydyn ni i gyd yn ymwybodol bod safbwyntiau gwahanol a chanlyniadau anfwriadol posibl ynghylch y mater o bennu nodwedd warchodedig. Fel Llywodraeth, rydyn ni'n parhau i fod yn ymrwymedig i siarad â phobl ifanc am y mater hwn, i lunio ein meddylfryd polisi, wrth fwrw ymlaen. Rwy'n deall yn iawn y stigma y gall pobl ifanc â phrofiad o ofal ei deimlo yn eu bywyd o ddydd i ddydd. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwrando ar blant a phobl ifanc. Rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog wir yn gwneud hynny ac yn parhau i gwrdd â llawer ohonyn nhw er mwyn helpu i ffurfio ei syniadau am bolisïau. Rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi cofrestru fel rhiant corfforaethol, a byddwn ni'n parhau i weithio i gefnogi ystyried anghenion plant â phrofiad o ofal pan fyddwn ni'n ystyried datblygu'r polisi hwnnw ar draws y Llywodraeth.
Can I have a statement from the Minister for Health and Social Services this afternoon regarding north Denbighshire community hospital in Rhyl, or the lack of north Denbighshire community hospital for my constituents in Rhyl, Prestatyn, Rhuddlan, Dyserth and other areas, at the Royal Alexandra Hospital in the town? I know, in previous answers, you and the health Minister have said you are waiting for the submission of a business case from Betsi Cadwaladr University Health Board, but I believe this is not the case, unfortunately, Trefnydd, as the business case was submitted way back in November 2020 with approval from the board, and has been on your desk for over three years. I have a copy of it, which confirms the date on which it was submitted to the Welsh Government, while my constituents are suffering on a daily basis with a struggling accident and emergency service at Glan Clwyd Hospital, with long waiting times, as we don't have a minor injuries unit in Denbighshire, with local people needing to travel out of the county to Holywell or Llandudno to access MIU for the walking wounded. As you know, north Denbighshire community hospital with a minor injuries unit has been promised for over a decade, with no progress from the Welsh Government in these 10 years, leaving the people of Denbighshire struggling to find timely healthcare. And with such a high level of elderly people, your failure on this matter really is affecting the most vulnerable people in society. So, can I have a statement from the health Minister detailing what progress has been made on this since I last raised it with you, and, if there is no progress, will you admit that you and the Labour Party have failed the people of the Vale of Clwyd?
A gaf i ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol y prynhawn yma ynglŷn ag ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych yn Y Rhyl, neu ddiffyg ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych ar gyfer fy etholwyr yn Y Rhyl, Prestatyn, Rhuddlan, Dyserth ac ardaloedd eraill, yn Ysbyty Brenhinol Alexandra yn y dref? Rwy'n gwybod, mewn atebion blaenorol, eich bod chi a'r Gweinidog iechyd wedi dweud eich bod chi'n aros i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gyflwyno achos busnes, ond rwy'n credu nad yw hyn yn wir, yn anffodus, Trefnydd, gan fod yr achos busnes wedi'i gyflwyno ymhell yn ôl ym mis Tachwedd 2020 gyda chymeradwyaeth gan y bwrdd, ac mae wedi bod ar eich desg chi am dros dair blynedd. Mae gennyf i gopi ohono, sy'n cadarnhau'r dyddiad y cafodd ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru, tra bod fy etholwyr i'n dioddef yn ddyddiol gyda gwasanaeth damweiniau ac achosion brys sy'n cael trafferthion yn Ysbyty Glan Clwyd, gydag amseroedd aros hir, gan nad oes gennym ni uned mân anafiadau yn sir Ddinbych, gyda phobl leol yn gorfod teithio allan o'r sir i Dreffynnon neu Landudno i gael mynediad i uned mân anafiadau ar gyfer pobl sydd wedi'u hanafu ond sy'n gallu cerdded. Fel y gwyddoch chi, mae ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych gydag uned mân anafiadau wedi ei addo ers dros ddegawd, heb unrhyw gynnydd gan Lywodraeth Cymru yn y 10 mlynedd hyn, gan adael pobl sir Ddinbych yn cael trafferth dod o hyd i ofal iechyd amserol. A gyda lefel mor uchel o bobl oedrannus, mae'ch methiant ar y mater hwn wir yn effeithio ar y bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Gweinidog iechyd yn manylu ar ba gynnydd sydd wedi'i wneud ar hyn ers i mi ei godi gyda chi ddiwethaf, ac, os nad oes cynnydd, a wnewch chi gyfaddef eich bod chi a'r Blaid Lafur wedi methu pobl Dyffryn Clwyd?
Well, I don't have to do that, because there has been progress, and I'm very happy to update Gareth Davies. There was a meeting on 17 October with representatives from the Welsh Government, Conwy, Denbighshire and Flintshire local authorities, and the health board have agreed to review the model for the north Denbighshire hospital, with a focus on a minor injuries unit, intermediate care beds and integrated care.
Wel, nid oes rhaid i mi wneud hynny, oherwydd mae cynnydd wedi bod, ac rwy'n hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Gareth Davies. Roedd cyfarfod ar 17 Hydref gyda chynrychiolwyr o awdurdodau lleol Llywodraeth Cymru, Conwy, sir Ddinbych a sir y Fflint, ac mae'r bwrdd iechyd wedi cytuno i adolygu'r model ar gyfer ysbyty gogledd sir Ddinbych, gyda phwyslais ar uned mân anafiadau, gwelyau gofal canolradd a gofal integredig.
Ac yn olaf, Joyce Watson.
And finally, Joyce Watson.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'd appreciate a Welsh Government statement, please, on support for farmers to diversify their business. During last week's statement on bovine tuberculosis, I attempted to explore issues around recurring breakdown. It's important that Members speak freely—truth through argument, and all that—but we must always do so responsibly. In this case, I was clumsy and I didn't express myself terribly well, and I'm sorry for any upset that was caused. I should have been clearer that I was talking about farms that have been continuously impacted by TB and the ongoing pressures of the current system. I know that the cycle of having to test, to cull, then to start all over again causes huge stress. In those cases, I think there should be a conversation about how that situation can be resolved, or at least improved, and diversification should be part of that. So, I would appreciate an update on Welsh Government support for farmers looking for help to do that. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad gan Lywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, ar gefnogaeth i ffermwyr arallgyfeirio eu busnesau. Yn ystod datganiad yr wythnos diwethaf ar dwbercwlosis buchol, ceisiais archwilio materion sy'n ymwneud â heintio dro ar ôl tro. Mae'n bwysig bod Aelodau'n siarad yn rhydd—y gwir drwy ddadl, ac yn y blaen—ond rhaid i ni wneud hynny mewn modd cyfrifol bob amser. Yn yr achos hwn, roeddwn i'n drwsgl ac ni wnes i fynegi fy hun yn dda iawn, ac mae'n ddrwg gennyf i am unrhyw ofid a gafodd ei achosi. Dylwn i fod wedi bod yn gliriach fy mod i'n siarad am ffermydd sydd wedi eu heffeithio yn barhaus gan TB a phwysau parhaus y system bresennol. Rwy'n gwybod bod y cylch o orfod profi, difa, yna dechrau unwaith eto yn achosi straen enfawr. Yn yr achosion hynny, rwy'n credu dylai fod sgwrs ynglŷn â sut y mae modd datrys y sefyllfa honno, neu o leiaf ei gwella, a dylai arallgyfeirio fod yn rhan o hynny. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi'r wybodaeth ddiweddaraf ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i ffermwyr sy'n chwilio am help i wneud hynny. Diolch.
Thank you. Well, I'm sure your words will be very welcome in the agricultural sector. Around diversification, we've supported our farmers to be able to diversify through a wide range of schemes. Just now, I've got the second agricultural diversification scheme window open. I think that closes in the middle of January, and I've put aside an indicative budget of around £1 million for that window. So, any farmers are able to apply for that. But, as I say, we've worked very closely with the sector, being led as to in which way they would like to diversify. So, probably when I first came into post, there was a big push, I remember, around glamping and what support we could give, and then renewable energy, and there's still a focus on renewable energy. You'll be aware, during the passing of the Agriculture (Wales) Act earlier this year, Jane Dodds brought forward an amendment about diversification in relation to renewable energy. I think, at the moment, an area that farmers are really keen to look at is horticulture. So, again, we've had schemes, and we will continue to bring forward schemes, such as the horticulture development scheme, going forward.
Diolch i chi. Wel, rwy'n siŵr y bydd croeso mawr i'ch geiriau chi yn y sector amaethyddol. O ran arallgyfeirio, rydym ni wedi cefnogi ein ffermwyr i allu arallgyfeirio drwy ystod eang o gynlluniau. Ar hyn o bryd, mae'r ail ffenestr ar agor gennyf i gyda'r cynllun arallgyfeirio amaethyddol. Rwy'n credu y bydd honno'n cau ar ganol mis Ionawr, ac fe roddais i gyllideb ddangosol o tua £1 miliwn o'r neilltu ar gyfer y ffenestr honno. Felly, fe all unrhyw ffermwr wneud cais am hwnnw. Ond, fel dywedais i, rydym ni wedi gweithio yn agos iawn gyda'r sector, a chael ein tywys ynglŷn â'r ffordd y byddent yn hoffi arallgyfeirio. Felly, pan ddes i mewn i'r swydd gyntaf mae'n debyg, roedd yna ymdrech fawr, rwy'n cofio, ynghylch glampio ac unrhyw gefnogaeth y gallem ni ei rhoi, ac yna gydag ynni adnewyddadwy, ac mae'r canolbwyntio yn parhau ar ynni adnewyddadwy. Fe fyddwch yn ymwybodol, yn ystod pasio Deddf Amaethyddiaeth (Cymru) yn gynharach eleni, fe gyflwynodd Jane Dodds welliant ynghylch arallgyfeirio o ran ynni adnewyddadwy. Rwy'n credu, ar hyn o bryd, mai un maes o weithgaredd y mae ffermwyr yn awyddus iawn i'w ystyried yw garddwriaeth. Felly, unwaith eto, rydym ni wedi bod â chynlluniau, ac fe fyddwn ni'n parhau i gyflwyno cynlluniau, fel y cynllun datblygu garddwriaeth, wrth symud ymlaen.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Eitem 3 yw datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar y Bil Cyllid Llywodraeth Leol (Cymru), a galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Rebecca Evans.
Item 3 is a statement by the Minister for Finance and Local Government on the Local Government Finance (Wales) Bill. I call on the Minister to make the statement—Rebecca Evans.
Yesterday, the Local Government Finance (Wales) Bill and explanatory memorandum were laid before the Senedd. This Bill will make a significant contribution to the delivery of a major package of reforms to the local taxation systems in Wales, addressing many of the limitations of the current arrangements identified from extensive research and experience of operating the current systems for over twenty years. Some of the Bill's provisions will deliver specific improvements in the short to medium term, while others enable the Welsh Government to better adapt the system as circumstances and priorities change. Our experience, especially during the COVID-19 pandemic and the cost-of-living crisis in recent years, has been that these systems need to be more agile so that we can respond to changing contexts for households and businesses.
In relation to non-domestic rates, the Bill provides for a range of reforms, which were the subject of consultation last year. These include a fundamental improvement to the system, in the form of three-yearly revaluations. This is a core aspect of our non-domestic rates reform agenda, ensuring that valuations are updated more frequently to reflect recent market conditions. It will also be possible, in future, for the revaluation year or cycle to be adjusted by regulations. To ensure more frequent revaluations are sustainable over the longer term, the Bill provides for changes to the way ratepayers provide information to the Valuation Office Agency.
In future, ratepayers will check the information held by the Valuation Office Agency annually and report any changes when they occur through the year. This will help the Valuation Office Agency maintain accurate records and reduce the amount of additional evidence gathered from ratepayers ahead of each revaluation. We will commence these new requirements when a clear and straightforward online service for ratepayers to use, supported by guidance, is made available by the Valuation Office Agency. Providing information in this way will support the ongoing maintenance of accurate rating lists. This aim will also be supported by the extension of the completion notice procedure for new buildings provided by the Bill. In future, completion notices will also be served on buildings that have been temporarily removed from a rating list while alterations are made. This closes a gap in the procedure. Timely information benefits all stakeholders by ensuring that bills are accurate and improving fairness.
The non-domestic rates tax base is unique to Wales. Our reforms seek to ensure we have the necessary levers to adapt the system in future as circumstances and priorities change. The Bill provides regulation-making powers to confer, vary and withdraw reliefs and exemptions, and to prescribe differential multipliers. The extent to which we are currently able to adjust these parameters of the system in a responsive manner is inconsistent. In relation to the ability of local authorities to award relief, the Bill removes a timing restriction that's not compatible with their otherwise broad discretion.
Finally on non-domestic rates, the Bill delivers on two established commitments relating to avoidance. Strengthened eligibility conditions will address the exploitation for avoidance purposes of charitable relief for unoccupied properties while ensuring it is still available for genuine cases. Techniques for tax avoidance continually evolve, and non-domestic rates are no exception. The Bill makes provision about counteracting advantages arising from artificial non-domestic rating avoidance arrangements. Specific avoidance behaviours will be defined in regulations, which will enable us to be more responsive in future. Taken together, these provisions amount to a significant refresh and modernisation of the framework for non-domestic rates.
In relation to council tax, Wales continues to lead the way on reform. Earlier this month, I launched a phase 2 consultation on making the system fairer. We will not shy away from grasping the issues presented by a regressive and outdated tax, and this aim is shared within this Senedd through the co-operation agreement. In the phase 2 consultation, I set out three possible approaches for how a reformed system could look under a revaluation. Looking ahead, the Bill will put more frequent revaluations on a statutory footing. This serves to maintain the integrity of the tax base on a regular basis, ensuring households are paying the right amount of council tax. I'm clear that we need to avoid distortions that can occur when revaluations are postponed over many years. After consultation, I believe revaluations should take place every five years, and the Bill reflects this. The Bill sets out that the cycle will begin in 2030. However, this date might need to change during the passage of the Bill as we receive and understand the responses to the consultation that I issued last week on the scale and the pace of council tax reform. As part of each revaluation, we will be able to review the bands and the tax rates to ensure the system remains fair. We will also have the ability to shorten or lengthen the cycles if needed. The Bill will also confer regulation-making powers that will enable changes to the labelling of any future band structure developed as part of a revaluation exercise, and to amend the date for publishing a draft list.
Achieving a robust and fair council tax is one of the single most beneficial actions that this Government and future governments can take towards making Wales a fairer country. I hope the benefits of what I'm setting out today will be felt in the pockets of many households over the years to come. The provisions relating to council tax discounts and disregards are important levers for ensuring certain households are supported, and to contributing to broader socioeconomic goals, such as tackling poverty. The Bill provides an opportunity to change the highly restrictive legislation applying in this area and supports efforts to make the system fairer, reduce complexity and achieve greater alignment with our goals. Provisions within this Bill will allow greater flexibility to set, create and make changes to council tax discounts and disregards in the future, and to respond to changing needs. The Welsh Government has been clear that the existing one-adult council tax discount will remain in place, and this is confirmed in the Bill. It is also our intention that this will continue at 25 per cent. The phase 2 council tax consultation provides an update on our review of the framework of discounts, disregards and exemptions and on our review of the council tax reduction scheme. I have been clear that the arrangements must be fit for purpose and that there must be robust arrangements in place to help low-income households.
I look forward to the scrutiny of the Bill by Members and to hearing the views of stakeholders, delivery partners and the public during the legislative process. Diolch.
Ddoe, fe osodwyd y Bil Cyllid Llywodraeth Leol (Cymru) a'r memorandwm esboniadol gerbron y Senedd. Fe fydd y Bil hwn yn gwneud cyfraniad sylweddol at gyflawni pecyn mawr o ddiwygiadau i'r systemau trethiant lleol yng Nghymru, gan fynd i'r afael â llawer o gyfyngiadau'r trefniadau presennol a nodwyd wedi ymchwil helaeth a phrofiad o fod yn gweithredu'r systemau presennol am dros ugain mlynedd. Fe fydd rhai o ddarpariaethau'r Bil yn cyflawni gwelliannau penodol yn y byrdymor hyd y tymor canolig, tra bydd eraill yn galluogi Llywodraeth Cymru i addasu'r system yn well wrth i amgylchiadau a blaenoriaethau newid. Ein profiad ni, yn enwedig yn ystod pandemig COVID-19 a'r argyfwng costau byw yn ystod y blynyddoedd diwethaf, fu sylweddoli'r angen i'r systemau hyn fod yn fwy ystwyth er mwyn ymateb i gyd-destunau newidiol ar gyfer cartrefi a busnesau.
O ran ardrethi annomestig mae'r Bil yn darparu ar gyfer ystod o ddiwygiadau, a fu'n destun ymgynghoriad y llynedd. Mae'r rhain yn cynnwys gwelliant sylfaenol i'r system, ar ffurf ailbrisiadau pob tair blynedd. Mae hon yn agwedd greiddiol ar ein hagenda ni i ddiwygio ardrethi annomestig gan sicrhau y bydd prisiadau yn cael eu diweddaru yn fwy aml i adlewyrchu amodau mwy cyfredol yn y farchnad. Fe fydd hi'n bosibl hefyd, yn y dyfodol, i'r flwyddyn neu'r cylch ailbrisio gael ei addasu gan reoliadau. Ar gyfer sicrhau bod ailbrisiadau mwy aml yn gynaliadwy yn y tymor hwy, mae'r Bil yn darparu ar gyfer newidiadau i'r ffordd y mae talwyr ardrethi yn darparu gwybodaeth i Asiantaeth y Swyddfa Brisio.
Yn y dyfodol, fe fydd trethdalwyr yn gwirio'r wybodaeth a gedwir gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn flynyddol ac yn adrodd am unrhyw newidiadau wrth iddyn nhw ddigwydd trwy'r flwyddyn. Fe fydd hyn yn helpu Asiantaeth y Swyddfa Brisio i gadw cofnodion cywir a lleihau cyfran y dystiolaeth ychwanegol a gesglir gan drethdalwyr cyn pob ailbrisiad. Fe fyddwn ni'n dechrau'r gofynion newydd hyn pan fydd gwasanaeth ar-lein eglur a syml ar gael i drethdalwyr ei ddefnyddio, gyda chefnogaeth canllawiau, oddi wrth Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Fe fydd darparu gwybodaeth yn y modd hwn yn cefnogi cynnal a chadw rhestrau sgorio cywir yn barhaus. Fe fydd y nod hwn hefyd yn cael ei ategu gan ymestyniad y weithdrefn hysbysiadau cwblhau ar gyfer adeiladau newydd a ddarperir gan y Bil. Yn y dyfodol, fe fydd hysbysiadau cwblhau yn cael eu cyflwyno hefyd ar adeiladau a dynnwyd oddi ar y rhestr ardrethu dros dro wrth i newidiadau gael eu gwneud. Fe fydd hyn yn cau bwlch yn y weithdrefn. Mae gwybodaeth amserol o fudd i bob rhanddeiliad gan sicrhau bod biliau yn gywir ac yn sicrhau mwy o degwch.
Mae'r sylfaen dreth ardrethi annomestig yn unigryw i Gymru. Mae ein diwygiadau ni'n ceisio sicrhau y bydd y dulliau angenrheidiol gennym ni i addasu'r system yn y dyfodol wrth i amgylchiadau a blaenoriaethau newid. Mae'r Bil yn darparu pwerau deddfu i gynnig ac amrywio rhyddhadau ac esemptiadau a'u tynnu nhw'n ôl, a rhagnodi lluosyddion gwahaniaethol. Mae'r graddau yr ydym ni'n gallu addasu'r paramedrau hyn o'r system mewn modd ymatebol yn anghyson iawn ar hyn o bryd. O ran gallu'r awdurdodau lleol i ddyfarnu rhyddhad, mae'r Bil yn diddymu cyfyngiad o ran amseru nad yw'n cyd-fynd â'u gallu nhw i ymarfer disgresiwn yn eang fel arall.
Yn olaf o ran ardrethi annomestig, mae'r Bil yn cyflawni yn ôl dau ymrwymiad sefydledig yn ymwneud ag osgoi trethi. Fe fydd amodau cymhwysedd mwy cadarn yn mynd i'r afael â chamfanteisio at ddibenion osgoi rhyddhad elusennol ar gyfer eiddo gwag gan sicrhau ei fod yn dal i fod ar gael ar gyfer achosion sy'n ddilys. Mae technegau ar gyfer osgoi trethi yn esblygu trwy'r amser, ac nid yw ardrethi annomestig yn eithriad. Mae'r Bil yn gwneud darpariaeth ynghylch gwrthweithio manteision sy'n tarddu o drefniadau osgoi ardrethu annomestig sy'n artiffisial. Fe fydd ymddygiadau penodol i osgoi trethi yn cael eu diffinio mewn rheoliadau, a fydd yn ein galluogi ni i ymateb yn well yn y dyfodol. Gyda'i gilydd, mae'r darpariaethau hyn yn gyfystyr ag adnewyddu a moderneiddio'r fframwaith ar gyfer ardrethi annomestig.
O ran y dreth gyngor, mae Cymru'n parhau i arwain y ffordd ar ddiwygio. Yn gynharach y mis hwn, fe wnes i lansio ymgynghoriad cam 2 ynglŷn â chael mwy o degwch yn y system. Ni fyddwn yn cilio rhag ymrafael yn y materion a gyflwynir gan dreth atchweliadol a hen ffasiwn, ac mae'r nod hwn yn cael ei rannu yn y Senedd hon drwy'r cytundeb cydweithio. Yn yr ymgynghoriad cam 2, fe nodais i dri dull posibl o ran gwedd system ddiwygiedig yn ôl ailbrisiad. Gan edrych ymlaen, fe fydd y Bil yn rhoi ailbrisiadau mwy cyson ar sail statudol. Fe fydd hyn yn atgyfnerthu uniondeb y sylfaen dreth yn rheolaidd, gan sicrhau y bydd aelwydydd yn talu'r swm cywir o'r dreth gyngor. Rwy'n eglur ynglŷn â'r angen i ni osgoi ystumiadau a all ddigwydd pan gaiff ailbrisiadau eu gohirio dros nifer o flynyddoedd. Ar ôl ymgynghori, rwyf i o'r farn y dylid cynnal ailbrisiadau bob pum mlynedd, ac mae'r Bil yn adlewyrchu hyn. Mae'r Bil yn nodi y bydd y cylch hwnnw'n dechrau yn 2030. Serch hynny, efallai y bydd angen i'r dyddiad hwn newid ar daith y Bil wrth i ni dderbyn a deall yr ymatebion i'r ymgynghoriad a gyhoeddais i'r wythnos diwethaf ar raddfa a chyflymder diwygio'r dreth gyngor. Yn rhan o bob ailbrisiad, fe fyddwn ni'n gallu adolygu'r bandiau a chyfraddau'r dreth i sicrhau y bydd y system yn parhau i fod yn deg. Fe fydd gennym ni allu hefyd i fyrhau neu ymestyn y cylchoedd pe byddai angen. Fe fydd y Bil yn rhoi pwerau o ran rheoleiddio hefyd a fydd yn galluogi newidiadau i'r labelu a fydd ar unrhyw strwythur band a ddatblygir yn y dyfodol yn rhan o ymarfer ailbrisio, a diwygio'r dyddiad ar gyfer cyhoeddi rhestr ddrafft.
Mae sicrhau treth gyngor gadarn a theg yn un o'r camau mwyaf buddiol y gall y Llywodraeth hon a llywodraethau'r dyfodol eu cymryd at fod â mwy o degwch yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y bydd manteision yr hyn yr wyf i'n ei roi gerbron heddiw ag effaith gadarnhaol ym mhocedi llawer o aelwydydd dros y blynyddoedd i ddod. Mae'r darpariaethau sy'n ymwneud â disgowntiau a diystyriadau treth gyngor yn ysgogiadau pwysig ar gyfer sicrhau bod rhai aelwydydd yn cael eu cefnogi, a chyfrannu at nodau economaidd-gymdeithasol ehangach, fel mynd i'r afael â thlodi. Mae'r Bil yn rhoi cyfle i newid y ddeddfwriaeth gyfyngol iawn sy'n berthnasol yn y maes hwn ac mae'n cefnogi ymdrechion i wneud y system yn decach, gan leihau cymhlethdod a sicrhau mwy o gyd-fynd â'n nodau eraill ni. Fe fydd yna ddarpariaethau o fewn y Bil hwn i ganiatáu rhagor o hyblygrwydd i nodi, llunio a gweithredu newidiadau i ddisgowntiau a diystyriadau treth gyngor yn y dyfodol, ac ymateb i anghenion sy'n newid. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eglur y bydd y disgownt presennol i un oedolyn ar gyfer y dreth gyngor yn parhau fel mae, ac mae hynny'n cael ei gadarnhau yn y Bil. Ein bwriad ni hefyd yw y bydd hwnnw'n parhau ar gyfradd o 25 y cant. Mae ymgynghoriad cam 2 y dreth gyngor yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ein hadolygiad ni o'r fframwaith ar gyfer disgowntiau, diystyriadau ac esemptiadau ac am ein hadolygiad o gynllun lleihau'r dreth gyngor. Rwyf i wedi bod yn eglur y bydd yn rhaid i'r trefniadau fod yn addas i'r diben a bod trefniadau cadarn ar waith i helpu aelwydydd incwm isel.
Rwy'n edrych ymlaen at y gwaith craffu ar y Bil gan Aelodau ac at glywed barn rhanddeiliaid, partneriaid cyflawni a'r cyhoedd yn ystod y broses ddeddfwriaethol. Diolch.
Thank you, Minister, for bringing forward this statement to the Chamber here this afternoon. Certainly, local government finance is hugely important, and we're seeing it now play out with councils, coming up to the budget-setting process at the moment. I certainly appreciate the complexity of this and the effort that goes into sustaining and supporting councils and the services that they provide to our residents.
In terms of the Bill, there is, of course, a long way to go on this journey, and I welcome the chance to scrutinise it as it makes its way through the Senedd. I'll do this, of course, as a member of the Local Government and Housing Committee, but also in my role here in the Chamber as the shadow Minister for local government, and, of course, there are lots of different parts to scrutinise within this Bill. As a gut reaction, there are elements of the Bill to welcome, including the desire to make the work of the Valuation Office Agency more transparent for ratepayers here in Wales, in terms of the information that's held, and also the desire for a more efficient system, as I think you describe it, to close the gaps in procedure. I'm sure ratepayers would welcome that.
In terms of the initial read of the explanatory memorandum and the statement here today, I also do have some concerns. I'd like to start by focusing on the provision for council tax within the Bill. It states that the Bill would allow Welsh Ministers greater flexibility to create and make changes to discounts and categories of disregard. I am concerned that this could lead Wales towards higher taxes through the back door, further increasing the burden on working people here. And also I'm not clear how much of the decision-making power in this area would be removed from locally elected councillors, because it looks as though more power is going to Welsh Ministers and perhaps away from local councillors. So, perhaps some clarification on that would be welcome. In terms of discounts and disregards, Minister, you'll know that they can be life savers for certain people, and I'm pleased again today you've confirmed that the 25 per cent single person discount will remain. But there are of course other discounts in terms of council tax that people rely on, and I'd perhaps like to hear more from you today as to where you see those finishing, with the result of this Bill. Will some people suffer because some of the discounts will be taken away from them?
Just going back to that broader point of local democracy, I do have some concerns that this Bill could water down the role of locally elected councillors. It looks as though there are a number of powers that Ministers are looking to take on, such as the duty for a single national council-tax reduction scheme. I would have thought that—. My general ethos is that those being seen to take the taxes should also be the ones responsible for setting that tax, and I'm sure, Minister, you'd want to see local democracy strengthened not weakened. So, I want to know perhaps what you'll do to protect local council powers. And in addition, in terms of the role of corporate joint committees at a regional structure as well, I haven't seen anything in particular in here that is a role for them to play in terms of taxation, and I'd be interested in your thoughts on that as well.
In terms of revaluations on non-domestic rates, which you outlined in your statement—a move to every three years from the current ambition of five—we do know also that businesses like certainty and stability when it comes to investment and planning for them, so I wonder how much of that perhaps faster change, in terms of revaluation, will impact them, from a certainty point of view. It's also interesting, isn't it, that, for council tax, you seem to be comfortable for revaluation to take place every five years, but, for the non-domestic rates, you're looking for every three years. I wonder if you'll be able to outline why you think there should be a difference from two sets of considerations, considering they are probably quite similar, as a property tax, essentially. So, that change and uncertainty, in my view, does pose a risk to businesses, and, on page 10 of the explanatory memorandum, it quotes the many benefits of the existing non-domestic rates system, including its demonstrated longevity, its proportionality, its ability to flex in order to provide support for those less able to meet their liability obligations. So, I think my general message there, Minister, is that you've outlined a number of positives about the current system, so I just urge some caution in terms of dramatic change, because we want businesses to be certain of the future that's ahead of them.
In terms of a missed potential opportunity, I'd like to hear, perhaps, if you've had any discussions or thoughts as to the role of the levy within the fire and rescue service. So, currently, as you'll know, councils are levied by the fire and rescue service, whereas the police do a precept directly to people. So, I wonder whether that's perhaps a missed opportunity of, perhaps, fire and rescue services precepting for their funding, rather than a levy to councils. And I would like to hear perhaps whether that's something you considered being included within the Bill, and, if it was, why it was dismissed as an idea, perhaps for greater transparency as to the way in which the fire and rescue services are funded. I'm conscious of time, Deputy Presiding Officer, so I'll pause my questions. Diolch yn fawr iawn. Thank you.
Diolch i chi, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad hwn i'r Siambr hon y prynhawn yma. Yn sicr, mae cyllid llywodraeth leol yn hynod bwysig, ac rydym ni'n gweld hynny nawr yn dod i'r amlwg gyda chynghorau, wrth ddod at y broses o bennu cyllidebau ar hyn o bryd. Rwy'n sicr yn gwerthfawrogi'r cymhlethdod yn hyn o beth a'r ymdrech a wneir i gynnal a chefnogi cynghorau a'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu i'n trigolion.
O ran y Bil, wrth gwrs, mae yna ffordd bell i fynd eto ar y daith hon, ac rwy'n croesawu'r cyfle i graffu arno wrth iddo wneud ei ffordd drwy'r Senedd. Fe fyddaf i'n gwneud hyn, wrth gwrs, yn rhinwedd fy aelodaeth o'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, ond hefyd yn rhinwedd fy swyddogaeth i yn y Siambr hon yn Weinidog llywodraeth leol yr wrthblaid, ac, wrth gwrs, mae yna lawer o wahanol adrannau i fyfyrio arnyn nhw yn y Bil hwn. Rwy'n teimlo yn reddfol fod elfennau o'r Bil i'w croesawu, gan gynnwys yr awydd i wneud gwaith Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn fwy tryloyw i drethdalwyr yma yng Nghymru, o ran yr wybodaeth a gedwir, a'r dyhead am system sy'n fwy effeithlon hefyd ar gyfer cau'r bylchau yn y weithdrefn, rwy'n credu i chi ddisgrifio hynny. Rwy'n siŵr y byddai trethdalwyr yn croesawu hynny.
O ran y darlleniad cychwynnol o'r memorandwm esboniadol a'r datganiad yn y fan hon heddiw, mae gennyf i rai pryderon hefyd. Fe hoffwn i ddechrau drwy ganolbwyntio ar y ddarpariaeth ar gyfer y dreth gyngor o fewn y Bil. Mae honno'n nodi y byddai'r Bil yn caniatáu mwy o hyblygrwydd i Weinidogion Cymru lunio a gwneud newidiadau i ddisgowntiau a chategorïau diystyriadau. Rwy'n pryderu y gallai hynny dywys Cymru tuag at drethi uwch drwy'r drws cefn, gan gynyddu'r baich unwaith eto ar y gweithwyr yma. Ac nid wyf i'n deall yn iawn ychwaith pa gyfran o'r pŵer i wneud penderfyniadau yn y maes hwn a fyddai'n cael ei ddwyn oddi ar gynghorwyr etholedig lleol, oherwydd mae hi'n ymddangos fel pe bai mwy o bŵer am fynd i Weinidogion Cymru ac oddi wrth gynghorwyr lleol. Felly, efallai y byddai rhywfaint o eglurhad ynglŷn â hynny i'w groesawu. O ran disgowntiau a diystyriadau, Gweinidog, fe wyddoch chi y gall y rhain fod yn waredigaeth i rai, ac rwy'n falch unwaith eto eich bod chi wedi cadarnhau heddiw y bydd y disgownt o 25 y cant ar gyfer un oedolyn yn parhau. Ond wrth gwrs, fe geir disgowntiau eraill o ran y dreth gyngor y mae pobl yn dibynnu arnyn nhw, ac efallai y byddwn i'n hoffi clywed mwy oddi wrthych chi heddiw ynglŷn â sefyllfa derfynol y rhain, o ganlyniad i'r Bil hwn. A fydd rhai pobl yn dioddef oherwydd y byddan nhw'n colli rhai o'r disgowntiau hyn?
Gan fynd yn ôl at y pwynt ehangach hwnnw o ran democratiaeth leol, mae gennyf i rai pryderon y gallai'r Bil hwn wanio swyddogaeth cynghorwyr a etholwyd yn lleol. Mae hi'n ymddangos fel pe bai nifer o bwerau y mae Gweinidogion yn gobeithio ymgymryd â nhw, fel y ddyletswydd i fod â chynllun gostyngiadau'r dreth gyngor unigol cenedlaethol. Fe fyddwn i wedi credu y—. Fy ethos cyffredinol i yw mai'r rhai sy'n casglu'r dreth i bob golwg a ddylai fod yn gyfrifol am bennu'r dreth honno hefyd, ac rwy'n siŵr, Gweinidog, y byddech chi'n dymuno gweld democratiaeth leol yn ffynnu ac nid yn gwanio. Felly, fe hoffwn i gael gwybod beth fyddwch chi'n ei wneud efallai i ddiogelu pwerau cynghorau lleol. Ac yn ogystal â hynny, o ran swyddogaeth cyd-bwyllgorau corfforedig ynglŷn â strwythurau rhanbarthol hefyd, nid wyf wedi gweld unrhyw beth penodol yn y fan hon sy'n rhoi unrhyw swyddogaeth iddyn nhw o ran trethiant, ac fe fyddai hi'n dda iawn gennyf i gael gwybod beth yw eich ystyriaethau chi ynglŷn â hynny hefyd.
O ran ailbrisio ardrethi annomestig a amlinellwyd gennych chi yn eich datganiad—symudiad at wneud hynny bob tair blynedd dros ben yr uchelgais o bump ar hyn o bryd—fe wyddom ni hefyd fod busnesau yn hoffi sicrwydd a sefydlogrwydd o ran buddsoddiadau a chynllunio ar eu cyfer nhw, felly faint tybed y bydd y newid cyflymach hwn o ran ailbrisio, yn effeithio arnyn nhw, o ran sicrwydd. Mae hi'n ddiddorol hefyd, onid yw hi, ar gyfer y dreth gyngor, ei bod hi'n ymddangos eich bod chi'n ddigon bodlon i ailbrisio ddigwydd bob pum mlynedd, ond, ar gyfer yr ardrethi annomestig rydych chi am wneud hynny bob tair blynedd. A wnewch chi amlinellu tybed pam rydych chi o'r farn y dylai'r gwahaniaeth hwnnw fod rhwng y ddwy set o ystyriaethau, gan ystyried eu bod nhw'n debyg iawn i'w gilydd, sef treth ar eiddo yn y bôn. Felly, mae'r newid a'r ansicrwydd hwnnw, yn fy marn i, yn achosi peryglon i fusnesau, ac, ar dudalen 10 o'r memorandwm esboniadol, fe geir rhestr o fanteision niferus y system ardrethi annomestig bresennol, gan gynnwys ei hirhoedledd amlwg, ei chymesuredd, ei gallu i addasu ar gyfer estyn cefnogaeth i'r rhai sy'n llai abl i fodloni eu rhwymedigaethau o ran atebolrwydd. Felly, rwy'n credu mai fy neges gyffredinol yn hyn o beth, Gweinidog, yw eich bod chi wedi amlinellu nifer o bethau cadarnhaol ynglŷn â'r system bresennol, felly rwy'n annog rhywfaint o bwyll o ran gormod o newid, oherwydd rydym ni'n dymuno i fusnesau fod yn sicr ynglŷn â'r dyfodol sydd o'u blaenau nhw.
O ran cyfle a gollwyd o bosibl, fe hoffwn i gael gwybod, efallai, a gawsoch chi unrhyw drafodaethau neu syniadau ynghylch swyddogaeth yr ardoll yn y gwasanaeth tân ac achub. Felly, ar hyn o bryd, fel gwyddoch chi, mae'r gwasanaeth tân ac achub yn codi ardoll ar gynghorau lleol, tra bod yr heddlu'n rhoi praesept uniongyrchol i bobl. Felly, tybed a yw hwnnw'n gyfle a gollwyd, efallai, i wasanaethau tân ac achub roi praesept am eu cyllid nhw, yn hytrach nag ardoll i gynghorau. Ac fe hoffwn i glywed a fyddai hwnnw, efallai, yn rhywbeth yr oeddech chi'n ystyried ei gynnwys yn y Bil, ac os felly, pam y cafodd y syniad hwnnw ei wrthod, ar gyfer bod â mwy o dryloywder efallai ynghylch y ffordd y mae'r gwasanaethau tân ac achub yn cael eu hariannu. Rwy'n ymwybodol o'r amser, Dirprwy Lywydd, felly rwyf i am atal fy nghwestiynau eraill am y tro. Diolch yn fawr iawn.
I'm grateful to the Member for those questions—an awful lot there to go through, and I know that we'll have many more opportunities to get into the depth of it through the committee scrutiny process. But just to reassure colleagues that this has been a culmination of an awful lot of work over many years. So, colleagues will remember when we published 'Reforming Local Government Finance in Wales: Summary of Findings', in 2021, and that looked back at all of the research that we'd undertaken since 2017. And I think that the message there was strongly that the system does need to be reformed to bring it up to date. That's because local taxation is just so central and important to our daily lives. Local government spends over £10 billion annually delivering services, and around 30 per cent of that is raised through local taxes, so it's important that the system that we have is up to date and is robust.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am y cwestiynau yna—llawer iawn o sylwedd i fynd drwyddo, ac fe wn i y bydd llawer mwy o gyfleoedd i ni dreiddio i fanylder hyn drwy broses graffu'r pwyllgor. Ond dim ond i sicrhau cyd-Aelodau mai penllanw llawer iawn o waith dros nifer o flynyddoedd yw hwn. Felly, mae'n debyg y bydd cyd-Aelodau yn cofio pan wnaethom ni gyhoeddi'r ddogfen 'Diwygio Cyllid Llywodraeth Leol yng Nghymru: Crynodeb o'r Canfyddiadau', yn 2021, ac roedd honno'n edrych yn ôl ar yr ymchwil i gyd a wnaethom ni ers 2017. Ac rwy'n credu mai'r neges amlwg yn hynny o beth oedd ynglŷn â'r angen i ddiwygio'r system er mwyn ei diweddaru. Mae hynny oherwydd bod trethiant lleol mor ganolog a phwysig i'n bywydau ni bob dydd. Mae llywodraeth leol yn gwario dros £10 biliwn bob blwyddyn ar ddarparu gwasanaethau, ac mae tua 30 y cant o hwnnw'n cael ei godi trwy drethi lleol, felly mae hi'n bwysig fod y system sydd gennym ni'n gyfredol ac yn gadarn.
In terms of the purpose of the Bill, then—and I don't want to conflate the discussion that we had on the phase 2 consultation on council tax reform last week with the work that we're doing now, nor on the reviews that we're doing in terms of the discounts and exemptions and so on—the aim, really, is to ensure that the council tax and non-domestic rates systems are more reflective of market conditions, and it does that through the more frequent revaluations, that the frameworks for council tax and non-domestic rates are more responsive to changing priorities—so, we've seen through the pandemic how we had to operate very quickly to address some of those issues—and also that the changes are tailored to Wales's needs. So, I think those things are very important.
In terms of the non-domestic rates provisions, Sam Rowlands referred to CJCs, and I think that in that he was referring to the potential for rates retention. That's something that, obviously, we are looking at through the work that's going on in terms of free ports and also the work, potentially, around investment zones as well. We have to work through the parameters of that, but it wouldn't be relevant to this Bill, but just to reassure colleagues that that's part of the consideration as we move forward on those and other important economic development agendas.
Considering the revaluations and particularly the revaluation year, we have listened to calls from stakeholders in the business community that have been asking for these more frequent revaluations, and the three years has been warmly welcomed by the business sector. It does provide a balance between certainty but then also ensuring that the tax base is current and it is up to date, and that there is a degree of predictability and certainty in terms of when rates might change, so it doesn't happen too frequently, whilst also recognising that there are changing economic situations that we have to respond to too. So, I think that's the difference, really, with the council tax five years and the desire of businesses to have it slightly more up to date, if you like, and to do it more frequently.
I know that there is some interest in the antecedent valuation date and we are exploring with the Valuation Office Agency, because there is that gap between the AVD and the date that the revaluation comes into force. So, we are exploring whether there could be longer term, and it would be more fundamental, change in the system, and that could be considered, but, again, that's not part of the Bill—it's something that we are considering for the future.
In terms of the council tax reduction scheme, what this Bill does is make it a duty for Welsh Government Ministers to put in place a council tax reduction scheme in the future, because we know how important it is to supporting households. It doesn't take away the important roles that local authorities have in terms of delivering that scheme, and it doesn't take away their local discretion that they have in that area as well. What it does do is give people certainty that that scheme will be there for them if they need it in the future.
In terms of the discounts and so on, the Bill will confer a power on Welsh Ministers to make regulations to enable change to be implemented more quickly and more responsively over time, and Welsh Ministers could set different conditions for statutory discounts or add new categories of discounts, including new rates, for example, in the future. Again, that would allow us to respond to different situations. We've acted to support people coming from Ukraine, for example, but that required us to undertake quite a lot of work, which could be done much more quickly and in a more agile way in future. So, those are just some examples.
I'm really pleased that the Member has noted in the legislation that there are no plans to reduce the single person's discount. I was disappointed by the Welsh Conservatives' response to the legislation suggesting that we were doing away with a 'widower's tax'. Well, we're not doing away with a widower's tax, because there's no such tax in the first place. The Welsh Conservatives are literally making it up as they go along. So, either whoever is behind this hasn't read the Bill, they haven't understood the Bill, or they are deliberately misleading people, because those are the only possible ways in which you can explain that. So, it is the case that the single person's discount remains. Of course, it's not just for people who are widows or widowers, it's for single parents and other people who live on their own as well. So, that's not going anywhere, and the rate at which it's set isn't going anywhere either. So, all I ask for a bit of fair play. This is complex stuff. It really matters to people; it really matters to businesses. So, let's just be honest with them when we're talking to them about it.
O ran diben y Bil, felly—ac nid wyf i'n dymuno cyd-doddi'r drafodaeth a gawsom ni ar ymgynghoriad cam 2 ar ddiwygio'r dreth gyngor yr wythnos diwethaf gyda'r gwaith a wnawn ni nawr, na'r adolygiadau sydd gennym ni o'r disgowntiau a'r esemptiadau ac ati—y nod, mewn gwirionedd, yw sicrhau bod y systemau treth gyngor ac ardrethi annomestig yn fwy adlewyrchol o gyflwr y farchnad, ac mae'n gwneud hynny drwy ailbrisiadau mwy rheolaidd, er mwyn i'r fframweithiau ar gyfer y dreth gyngor ac ardrethi annomestig fod yn fwy ymatebol i flaenoriaethau sy'n newid—felly, fe welsom ni oherwydd y pandemig sut y bu'n rhaid i ni weithredu yn gyflym iawn i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn—a bod y newidiadau wedi cael eu teilwra i anghenion Cymru hefyd. Felly, rwyf i o'r farn fod y pethau hyn yn bwysig iawn.
O ran y darpariaethau gydag ardrethi annomestig, fe gyfeiriodd Sam Rowlands at gyd-bwyllgorau corfforedig, ac rwy'n credu ei fod ef yn cyfeirio at y posibilrwydd o ddargadw ardrethi yn hynny o beth. Mae hwnnw'n rhywbeth yr ydym ni, yn amlwg, yn ei ystyried yn y gwaith sy'n mynd rhagddo o ran porthladdoedd rhydd a'r gwaith hefyd, o bosibl, ynglŷn â pharthau buddsoddi hefyd. Mae'n rhaid i ni weithio trwy baramedrau hynny, ond ni fyddai hynny'n berthnasol i'r Bil hwn, ond dim ond ar gyfer sicrhau cyd-Aelodau bod hynny'n rhan o'r ystyriaeth wrth i ni symud ymlaen gyda'r rhain ac agendâu datblygu economaidd pwysig eraill.
O ystyried yr ailbrisiadau ac yn enwedig y flwyddyn ailbrisio, rydym ni wedi gwrando ar alwadau gan randdeiliaid yn y gymuned fusnes o ofynnodd am yr ailbrisiadau mwy cyson hyn, ac fe groesawyd y cylch tair blynedd gan y sector busnes. Mae'n darparu cydbwysedd rhwng sicrwydd â sicrhau bod sylfaen y dreth yn gyfredol ac yn amserol hefyd, ac y bydd yna rywfaint o ragweladwyedd a sicrwydd o ran pryd y gallai cyfraddau newid, fel na fydd hynny'n digwydd yn rhy aml, gan gydnabod hefyd bod sefyllfaoedd economaidd sy'n newid y mae'n rhaid i ni ymateb iddyn nhw, yn ogystal â hynny. Felly, rwy'n credu mai dyna'r gwahaniaeth, mewn gwirionedd, rhwng pum mlynedd gyda'r dreth gyngor ac awydd busnesau i allu diweddaru ychydig mwy ar eu sefyllfaoedd nhw, os mynnwch chi, a gwneud hynny'n fwy rheolaidd.
Fe wn i fod cryn ddiddordeb yn y dyddiad prisio rhagflaenol ac rydym ni'n archwilio i hynny gydag Asiantaeth y Swyddfa Brisio, oherwydd y bwlch hwnnw rhwng y dyddiad prisio rhagflaenol a'r dyddiad y daw'r ailbrisio i rym. Felly, rydym ni'n archwilio a ellid bod â newid yn y tymor hwy, ac fe fyddai hwnnw'n fwy sylfaenol, yn y system, ac fe ellid ystyried hynny, ond, unwaith eto, nid yw hynny'n rhan o'r Bil—rhywbeth yr ydym ni'n ei ystyried i'r dyfodol yw hwnnw.
O ran cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei wneud yw ei gwneud hi'n ddyletswydd ar Weinidogion Llywodraeth Cymru i sefydlu cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn y dyfodol, gan ein bod ni'n gwybod pa mor bwysig yw cefnogi aelwydydd. Nid yw'n dileu'r swyddogaethau pwysig sydd gan awdurdodau lleol o ran cyflawni'r cynllun hwnnw, ac nid yw'n dileu'r disgresiwn sydd ganddyn nhw'n lleol yn yr ardal honno ychwaith. Yr hyn y mae'n ei wneud ydy rhoi sicrwydd i bobl y bydd y cynllun hwnnw yno ar eu cyfer nhw pe byddai ei angen arnyn nhw yn y dyfodol.
O ran y disgowntiau ac ati, fe fydd y Bil yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau i alluogi gweithredu newid yn gyflymach ac yn fwy ymatebol dros amser, a gallai Gweinidogion Cymru bennu amodau amrywiol ar gyfer disgowntiau statudol neu ychwanegu categorïau newydd o ddisgowntiau, gan gynnwys cyfraddau newydd, er enghraifft, yn y dyfodol. Unwaith eto, fe fyddai hynny'n ein galluogi ni i ymateb i wahanol sefyllfaoedd. Rydym ni wedi gweithredu i gefnogi pobl sy'n dod o Wcráin, er enghraifft, ond roedd hynny'n gofyn am gryn dipyn o waith gennym ni, y gellid ei wneud yn llawer cyflymach ac mewn ffordd fwy hyblyg i'r dyfodol. Felly, dim ond rhai enghreifftiau yw'r rhain.
Rwy'n falch iawn fod yr Aelod wedi nodi nad oes cynlluniau yn y ddeddfwriaeth i leihau disgownt person sengl. Fe gefais i fy siomi gan ymateb y Ceidwadwyr Cymreig i'r ddeddfwriaeth a oedd yn awgrymu ein bod ni'n disodli'r 'dreth ar weddwon'. Wel, nid ydym ni'n disodli'r dreth ar weddwon oherwydd nid oes treth o'r fath yn y lle cyntaf. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig mewn gwirionedd yn gwneud y stori wrth fynd ymlaen. Felly, naill ai bod pwy bynnag sydd y tu ôl i hyn heb ddarllen y Bil, neu heb ddeall y Bil, neu ei fod yn camarwain pobl yn fwriadol, oherwydd dyna'r unig ffyrdd posibl i chi egluro hyn. Felly, mae hi'n wir fod y person sengl am barhau. Wrth gwrs, nid dim ond ar gyfer pobl sy'n weddwon, mae hynny ar gyfer rhieni sengl a phobl eraill sy'n byw ar eu pennau eu hunain hefyd. Felly, nid yw hynny am orffen o gwbl, na'r gyfradd a bennir iddo ychwaith. Felly, y cyfan yr wyf i'n ei ofyn amdano yw ychydig o chwarae teg. Mae'r rhain yn bethau cymhleth. Maen nhw'n bwysig iawn i bobl; maen nhw'n wirioneddol bwysig i fusnesau. Felly, gadewch i ni fod yn ddidwyll pan fyddwn ni'n siarad amdano â phobl a busnesau.
Diolch to the Minister for the statement today. As has already been alluded to, this Bill encompasses a wide range of measures that, taken together, will amount to the most radical and progressive reform of local government finances in the devolution era. The centrepiece of the Bill is, of course, the power to enable long overdue changes to council tax in Wales. Plaid Cymru has been clear for some time that council tax in its current state is regressive and outdated. It's an outdated system that disproportionately affects poorer households. I have long campaigned on this issue in my region for many years, and I'm therefore proud that, thanks to our co-operation agreement with the Welsh Government, we will be delivering this vital reform.
I'm also very pleased that the Institute for Fiscal Studies's independent report has emphatically concluded that this is unambiguously a good idea and shows that Wales is leading the way on council tax reform, compared to the rest of the UK. Good ideas can always be further improved, of course, and one issue cited in the IFS report in this respect was the council tax reduction scheme, the CTRS. As my colleague Sioned Williams raised last week, recent research by Citizens Advice has shown that council tax arrears is the most common debt issue facing Welsh people, as part of the problem is that the current qualification criteria for the CTRS do not always effectively support people on low incomes to meet their council tax liability. Could you, therefore, confirm whether the Bill will be used to explore ways of improving the CTRS to ensure that people who need support do not fall through the net?
We're also of the view that these measures should be considered as a starting point for longer term progress of reform of local government finance, something with which the report wholeheartedly concurs, and the projected state of local government finance over the next few years underlines the clear and urgent case for a radical approach. Even accounting for the predicted uplift of £169 million in local government funding next year, local governments are likely to face a funding gap of £354 million in 2024-25, which could rise to £744 million by 2027-28, a situation that the Wales Governance Centre rightly characterises as unsustainable. We simply cannot afford to stand still and shy away from bringing bold solutions to the table so that local government finances are placed on a sustainable footing.
A long-term ambition, therefore, is for council tax to be eventually replaced by a land value tax, which would go some way towards counteracting the shocking societal unfairness whereby 70 per cent of land in Britain is owned by less than 1 per cent of the population. It would also encourage far more efficient use of land than what happens at present. As part of the evidence-gathering process for this Bill, research was conducted by Bangor University into the feasibility of a land value tax in Wales, and the findings showed that a uniform national LVT rate of 1.41 per cent on residential land would be sufficient to raise the same revenues as are currently raised by council tax. But, as was highlighted in the study, the main impediment to introducing such a tax is the lack of effective data systems at the moment, which is a recurring theme across many aspects of governance in Wales. Can I, therefore, ask the Minister what work has been undertaken by the Welsh Government since the publication of the study to address this issue? And what are the practical steps to provide this foundation for an eventual introduction of a LVT in Wales?
Another benefit of LVT is that it would bring in revenue straight to the Welsh Treasury from the vast amount of land owned by the Crown Estate, in contrast to the current situation, where any profits from these assets are siphoned away to the UK Treasury. Does the Minister agree with me that introducing land value tax on Crown Estate property would deliver a much needed boost to the Welsh Treasury, allowing for far greater headroom for public spending in Wales?
A further benefit of a local land value tax is that it could also replace non-domestic rates, thereby fulfilling one of the key objectives of the Welsh Government’s tax policy framework to simplify the design of tax. We know that NDR in its current form is something of a blunt policy instrument, and whilst the intention to legislate for more frequent revaluations is undoubtedly a step in the right direction, as well as the continuation of relief schemes for certain sectors, this fundamental premise of taxing primary rentable properties as opposed to the owners of the land is particularly burdensome on SMEs. Plaid Cymru firmly believes that stimulating growth in our domestic SME sector is vital for reinvigorating Wales’s flatlining economy. Does the Minister agree that replacing NDR with LVT would facilitate this?
Finally, the Bill has thrown up one area of concern. Whilst I was reading it early—
Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Fel y cyfeiriwyd at hynny eisoes, mae'r Bil hwn yn cwmpasu ystod eang o fesurau a fydd, gyda'i gilydd, yn gyfystyr â'r diwygiad mwyaf radical a blaengar o gyllid llywodraeth leol yn oes datganoli. Canolbwynt y Bil, wrth gwrs, yw'r pŵer i alluogi newidiadau hir-ddisgwyliedig i'r dreth gyngor yng Nghymru. Mae Plaid Cymru wedi bod yn eglur ers peth amser bod y dreth gyngor yn ei chyflwr presennol yn atchweliadol ac wedi dyddio. Mae hi'n system hen ffasiwn sy'n effeithio yn anghymesur ar aelwydydd tlotach. Rwyf i wedi ymgyrchu ers amser maith ar y mater hwn yn fy rhanbarth i am flynyddoedd lawer, ac felly rwy'n falch iawn, diolch i'n cytundeb cydweithio â Llywodraeth Cymru, y byddwn ni'n cyflawni'r diwygiad pwysig hwn.
Rwy'n falch iawn hefyd fod adroddiad annibynnol y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi dod i'r casgliad pendant a diamwys mai syniad da yw hwn sy'n dangos bod Cymru yn arwain y ffordd o ran diwygio'r dreth gyngor, o gymharu â gweddill y DU. Fe ellir gwella syniadau da bob amser, wrth gwrs, ac un mater a ddyfynnir yn adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn hyn o beth oedd cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, y CGDG. Fel mynegodd fy nghyd-Aelod Sioned Williams yr wythnos diwethaf, mae ymchwil diweddar gan Gyngor ar Bopeth yn dangos mai ôl-ddyledion treth gyngor yw'r mater mwyaf cyffredin o ran dyled sy'n wynebu pobl Cymru, a rhan o'r broblem yw nad yw'r meini prawf cymhwyster presennol ar gyfer y CGDG yn cefnogi pobl ar incwm isel i fodloni eu hatebolrwydd o ran y dreth gyngor bob amser. A wnewch chi, felly, gadarnhau y bydd y Bil yn cael ei ddefnyddio i archwilio ffyrdd o wella'r CGDG i sicrhau nad yw pobl sydd ag angen cymorth yn mynd drwy'r rhwyd?
Rydym ni o'r farn hefyd y dylid ystyried y mesurau hyn yn fan cychwyn ar gyfer cynnydd o ran diwygio cyllid llywodraeth leol yn y tymor hwy, rhywbeth y mae'r adroddiad yn cytuno yn llwyr ag ef, ac mae'r sefyllfa a ragwelir o ran cyllid llywodraeth leol dros yr ychydig flynyddoedd nesaf yn tanlinellu'r achos eglur ac argyfyngus dros ddull radical. Hyd yn oed gan ystyried y cynnydd disgwyliedig o £169 miliwn yng nghyllid llywodraeth leol y flwyddyn nesaf, mae hi'n debygol y bydd llywodraethau lleol yn wynebu bwlch cyllido o £354 miliwn yn 2024-25, ac fe allai hwnnw ehangu i £744 miliwn erbyn 2027-28, sefyllfa y mae Canolfan Llywodraethiant Cymru yn ei nodweddu yn un na ellir ei chynnal. Yn syml, ni allwn ni fforddio sefyll yn llonydd nac osgoi dodi datrysiadau beiddgar gerbron fel bydd cyllid llywodraeth leol yn cael ei roi ar sail gynaliadwy.
Uchelgais i'r hirdymor, felly, yw disodli'r dreth gyngor yn y pen draw gan dreth gwerth tir, a fyddai'n mynd rhywfaint o'r ffordd tuag at wyrdroi'r annhegwch cymdeithasol dychrynllyd ym Mhrydain lle mae 70 y cant o dir yn eiddo i lai nag 1 y cant o'r boblogaeth. Fe fyddai'n annog defnydd llawer mwy effeithlon hefyd o dir na'r hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd. Yn rhan o'r broses o gasglu tystiolaeth ar gyfer y Bil hwn, fe ymchwiliodd Prifysgol Bangor i ymarferoldeb treth gwerth tir yng Nghymru, ac roedd y canfyddiadau yn dangos y byddai cyfradd genedlaethol unffurf o 1.41 y cant i'r dreth gwerth tir ar dir preswyl yn ddigonol i godi'r un refeniw ag a godir ar hyn o bryd gan y dreth gyngor. Ond, fel amlygodd yr astudiaeth, y prif rwystr i gyflwyno treth o'r fath yw'r diffyg systemau data effeithiol ar hyn o bryd, sy'n thema sy'n cael ei hailadrodd ar draws sawl agwedd ar lywodraethu yng Nghymru. A gaf i, felly, ofyn i'r Gweinidog pa waith a wnaeth Llywodraeth Cymru ers cyhoeddiad yr astudiaeth i fynd i'r afael â'r mater hwn? A beth yw'r camau ymarferol i ddarparu'r sylfaen hon ar gyfer cyflwyno treth gwerth tir yng Nghymru yn y pen draw?
Mantais arall sydd i dreth gwerth tir yw y byddai'n dod â refeniw i mewn yn syth i Drysorlys Cymru o'r swm helaeth o dir sy'n eiddo i Ystad y Goron, yn wahanol i'r sefyllfa bresennol, lle mae unrhyw elw o'r asedau hyn yn cael eu neilltuo i Drysorlys y DU. A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi y byddai cyflwyno treth gwerth tir ar eiddo Ystad y Goron yn rhoi hwb mawr y mae ei angen ar Drysorlys Cymru, gan ganiatáu i lawer mwy o hyblygrwydd fod yng ngwariant cyhoeddus Cymru?
Un o fanteision pellach treth gwerth tir leol yw y gallai ddisodli ardrethi annomestig hefyd a chyflawni drwy hynny un o amcanion allweddol fframwaith polisi treth Llywodraeth Cymru i symleiddio dyluniad treth. Fe wyddom ni fod ardreth annomestig yn ei ffurf bresennol yn erfyn polisi di-awch, ac er bod y bwriad i ddeddfu ar gyfer ailbrisiadau amlach yn gam i'r cyfeiriad cywir yn ddiamau, yn ogystal â pharhad y cynlluniau rhyddhad i sectorau penodol, mae'r cynsail sylfaenol hwn o drethu eiddo rhentadwy sylfaenol yn hytrach na pherchnogion y tir yn arbennig o feichus ar fusnesau bach a chanolig. Mae Plaid Cymru o'r farn gadarn fod ysgogi twf yn ein sector busnesau bach a chanolig domestig yn hanfodol er mwyn adfywio economi farwaidd Cymru yn raddol. A yw'r Gweinidog yn cytuno y byddai disodli ardrethi annomestig gyda threth gwerth tir yn hwyluso hyn?
Yn olaf, mae'r Bil wedi codi un maes sy'n peri pryder. Tra oeddwn i'n ei ddarllen yn gynnar—
Finally, you've gone over time, so be very quick, please.
Yn olaf, rydych chi wedi mynd dros eich amser, felly byddwch yn gyflym iawn, os gwelwch yn dda.
I'll be very quick. Clause 20 talks about using digital only to publicise council tax changes. Could you revisit the wording in that to make sure that publication is done in newspapers as well? Diolch.
Fe fyddaf i'n gyflym iawn. Mae cymal 20 yn sôn am ddefnyddio cyhoeddusrwydd digidol yn unig ar gyfer newidiadau i'r dreth gyngor. A allech chi ailystyried geiriad hwnnw er mwyn gwneud yn siŵr y bydd yn cael ei gyhoeddi mewn papurau newydd hefyd? Diolch.
I'm grateful to the Member for those questions, and for recognising the important link to the work that we're doing through the co-operation agreement in terms of making council tax fairer. I'm very grateful to the designated Member for all the work that he's been doing to support that, because it has been a genuinely collaborative effort. So, I should put on record my thanks there. And yes, definitely, I'm open to ways in which we can further improve the legislation. Of course, that's why I look forward so much to the scrutiny process beginning, and when we bring this to have a fuller debate within the Senedd, but then also those important committee stages will be really instructive. No, of course we’re genuinely open to suggestions from colleagues as to how we can strengthen the Bill.
In terms of the council tax reduction scheme, what it does is it places a duty on the Welsh Ministers to make a single national council tax reduction scheme through regulations, with the ability to make in-year changes to the scheme. Obviously, the scheme we have at the moment was introduced in 2013, and it does provide local authorities with £244 million of support a year to support people in a whole range of situations—pensioners, working-age households, universal credit recipients, and so on. So, obviously it does make a big contribution to tackling poverty and to safeguarding people who are in financial difficulty, especially as a consequence of changes to the non-devolved welfare system.
The proposals for the scheme have been especially important during the cost-of-living crisis, and the changes that we are suggesting would be to allow us to make in-year changes, and that will help us to respond to those in-year emerging demands, such as the example that I gave previously. We are also doing, separately, a piece of work looking at the council tax reduction scheme in particular, so looking at the impact of universal credit on it, for example, and looking at what more we can do to get people signed up to the council tax reduction scheme. We know so many people who are eligible for it don’t have it, and that’s partly because people aren’t automatically enrolled for it, people aren’t automatically told about it. These simple things that we could do could make a big difference to making sure people get the support that they need. So, we’re looking at all of that as part of our wider work on the council tax reform programme.
And then in terms of the discounts and so on, the Bill will confer a power on Welsh Ministers to make regulations to enable change to be implemented more quickly and more responsibly over time. Again, this is because the current system in terms of both non-domestic rates and council tax predates devolution. So, it is old, it has not kept pace with changes, and obviously we’ve had to go back, I think, 13 times to the UK Government to have them legislate on our behalf to make changes, so we need to be able to make those changes here, and for this Senedd to be able to scrutinise those changes. So, I think that those things will be very important as well.
And then the point about electronic communications, I know that will be part of the scrutiny of the Senedd. The Bill at the moment replaces the current requirement under the Local Government Finance Act 1992 to publish details relating to council tax in newspapers, as the Member has said, with a requirement to place a notice of council tax charges on the local authority's website and to put suitable alternative arrangements in place to ensure that such information is accessible to citizens who do have difficulty accessing online facilities. But I'm sure we'll get into some of the detail of that in due course.
And then to the main substance, really, of the contribution, which was about alternative models to that which we're proposing through the Local Government Finance (Wales) Bill. I know that the Member’s got a particular interest in a land value tax and, for a long time, the existing local taxes have provided that kind of stable basis for tax, but it doesn't mean that we shouldn't be looking at other models as well. So, we do continue to explore the potential for a local land value tax and that builds on Bangor University’s detailed technical assessment that it did in the last Senedd term for us, to aid our thinking about the future of local taxation. Over the coming years, we will move forward with the findings of that report, drawing on a wide range of expertise to develop that clear understanding of what such a significant change would look like for Wales and how it could work in practice. And that analysis will then include a potential road map for implementation. And I think, as was recognised in the contribution, perhaps in the first instance it might be more—I'd say 'simple', but that's really not the word—relatively simple to apply it to non-domestic rates rather than council tax. But it is a piece of work that is ongoing alongside the work that we're doing on the immediate reforms.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am y cwestiynau yna, ac am gydnabod y cysylltiad pwysig â'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud drwy'r cytundeb cydweithio o ran gwneud y dreth gyngor yn decach. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelod dynodedig am yr holl waith a wnaeth ef i gefnogi hynny, oherwydd fe fu hi'n ymdrech wirioneddol gydweithredol. Felly, fe ddylwn i ddiolch iddo ef ar goedd. Ac ydw, yn bendant, rwy'n agored i ffyrdd y gallwn ni wella'r ddeddfwriaeth ymhellach. Wrth gwrs, dyna pam rwy'n edrych ymlaen gymaint at ddechrau'r broses graffu, a phan fyddwn ni'n cyflwyno hyn eto i gael dadl lawnach yn y Senedd, ond wedyn hefyd fe fydd y camau pwyllgor pwysig hynny'n dysgu llawer iawn i ni. Nage, wrth gwrs, rydym ni'n wirioneddol agored i awgrymiadau gan gyd-Aelodau ynghylch sut y gallwn ni rymuso'r Bil.
O ran y cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, yr hyn y mae'n ei wneud yw ei gwneud hi'n ddyletswydd i Weinidogion Cymru lunio un cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor cenedlaethol drwy gyfrwng rheoliadau, gyda'r gallu i wneud newidiadau i'r cynllun hwnnw yn ystod blwyddyn. Yn amlwg, fe gafodd y cynllun sydd gennym ni ar hyn o bryd ei gyflwyno yn 2013, ac mae'n rhoi £244 miliwn o gymorth y flwyddyn i awdurdodau lleol ar gyfer cefnogi pobl mewn ystod eang o sefyllfaoedd—pensiynwyr, aelwydydd o oedran gweithio, derbynwyr credyd cynhwysol, ac ati. Felly, yn amlwg, mae'n gwneud cyfraniad mawr at fynd i'r afael â thlodi ac at ddiogelu pobl sydd mewn trafferthion ariannol, yn enwedig o ganlyniad i newidiadau i'r system les na chafodd ei datganoli.
Mae'r cynigion ar gyfer y cynllun hwn wedi bod yn hynod o bwysig yn ystod yr argyfwng costau byw, a'r newidiadau yr ydym ni'n eu hawgrymu a fyddai ein galluogi ni i wneud newidiadau yng nghwrs blwyddyn, ac fe fyddai hynny yn ei dro yn ein helpu ni i ymateb i'r gofynion a allai ddod i'r golwg yn ystod y flwyddyn, fel yr enghraifft a roddais i'n gynharach. Rydym ni'n gwneud darn o waith hefyd, ar wahân, sy'n edrych yn benodol ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, gan ystyried felly effaith credyd cynhwysol arno, er enghraifft, ac ystyried unrhyw beth arall y gallwn ni ei wneud i weld pobl yn ymuno â'r cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Fe wyddom ni nad yw nifer o bobl sy'n gymwys ar ei gyfer yn ei gael, ac mae hynny'n rhannol am na chafodd pobl eu cofrestru yn awtomatig ar ei gyfer, nid yw pobl yn cael gwybod amdano yn awtomatig. Fe allai'r pethau syml hyn y gallem ni eu gwneud olygu gwahaniaeth enfawr o ran sicrhau y bydd pobl yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw. Felly, rydym ni'n edrych ar hynny i gyd yn rhan o'n gwaith ni ar y rhaglen i ddiwygio'r dreth gyngor yn fwy eang.
Ac yna o ran y gostyngiadau ac ati, fe fydd y Bil yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau i alluogi gweithredu newidiadau yn gyflymach ac mewn ffordd fwy cyfrifol dros amser. Unwaith eto, mae hynny oherwydd bod y system gyfredol o ran ardrethi annomestig a'r dreth gyngor yn rhagddyddio datganoli. Felly, mae hi'n hen, nid yw hi wedi dal i fyny â newidiadau, ac yn amlwg, bu rhaid i ni ddychwelyd, rwy'n credu, 13 o droeon at Lywodraeth y DU er mwyn iddyn nhw ddeddfu ar ein rhan ni i weithredu newidiadau, felly mae angen i ni allu gwneud y newidiadau hynny yn y fan hon, ac i'r Senedd hon allu craffu ar y newidiadau hynny. Felly, rwy'n credu y bydd y pethau hyn yn bwysig iawn hefyd.
Ac yna'r pwynt ynglŷn â chyfathrebu electronig, fe wn i y bydd hynny'n rhan o'r gwaith craffu yn y Senedd. Mae'r Bil ar hyn o bryd yn disodli'r gofyniad presennol yn unol â Deddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992 i gyhoeddi manylion sy'n ymwneud â'r dreth gyngor mewn papurau newydd, fel soniodd yr Aelod, gyda gofyniad i roi hysbysiad o daliadau treth gyngor ar wefan yr awdurdod lleol a rhoi trefniadau amgen addas ar waith i sicrhau bod gwybodaeth o'r fath yn hygyrch i ddinasyddion sy'n ei chael hi'n anodd defnyddio gwasanaethau ar-lein. Ond rwy'n siŵr y byddwn ni'n manylu rhywfaint ar y materion hynny maes o law.
Ac yna at brif bwnc y cyfraniad, mewn gwirionedd, sef yr un yn ymwneud â modelau amgen o gymharu â'r hyn yr ydym ni'n ei gynnig drwy'r Bil Cyllid Llywodraeth Leol (Cymru). Fe wn i fod gan yr Aelod ddiddordeb arbennig yn y dreth gwerth tir ac, ers amser maith, mae'r trethi lleol presennol wedi darparu rhyw gymaint o sefydlogrwydd fel hyn ar gyfer trethiant, ond nid yw hynny'n golygu na ddylem ni fyth fod yn ystyried modelau eraill hefyd. Felly, fe fyddwn ni'n parhau i archwilio'r posibiliadau ar gyfer treth gwerth tir leol ac mae hynny'n adeiladu ar yr asesiad technegol manwl a wnaeth Prifysgol Bangor i ni yn nhymor diwethaf y Senedd, ar gyfer helpu wrth ystyried dyfodol trethiant lleol. Dros y blynyddoedd nesaf, fe fyddwn ni'n bwrw ymlaen â chanfyddiadau'r adroddiad hwnnw, gan fanteisio ar ystod eang o arbenigedd i ddatblygu'r ddealltwriaeth eglur honno o sut wedd fyddai ar newid mor arwyddocaol i Gymru a sut y gallai hynny weithio yn ymarferol. Ac yna fe fydd y dadansoddiad hwnnw'n cynnwys map ffordd posibl ar gyfer ei weithredu. Ac rwy'n credu, fel roedd y cyfraniad yn ei gydnabod, efallai yn y lle cyntaf y byddai'n fwy—fe hoffwn i ddweud 'syml', ond nid dyna'r gair mewn gwirionedd—yn gymharol syml ei gymhwyso i ardrethi annomestig yn hytrach na'r dreth gyngor. Ond mae'n ddarn o waith sy'n mynd rhagddo ochr yn ochr â'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud ynglŷn â'r diwygiadau uniongyrchol.
I very much welcome the statement. Non-domestic rates are disliked by the rich because they're difficult to reduce, as opposed to corporation tax, which is very easy to reduce. For example, Amazon paid £6.3 million in corporation tax in the UK last year, despite an income of £13 billion in sales.
I welcome a fundamental improvement to the system in the form of three-yearly valuations. I agree on the importance of valuations being updated more frequently to reflect changing market conditions. Why cannot we move to annual revaluations? I also welcome that specific avoidance behaviours would be defined in regulations.
Sam Rowlands mentioned the fire service levy, and I agree with him. Should all levies be shown outside the council tax as the police levy is, because the council has no control over the money that has been levied on them?
On land value tax, simple question, really: how would it affect social housing in very high value areas, such as within your own constituency, Minister?
Rwy'n croesawu'r datganiad yn fawr iawn. Mae'r cyfoethogion yn casáu ardrethi annomestig oherwydd eu bod nhw'n anodd eu lleihau, yn wahanol i'r dreth gorfforaeth, sy'n hawdd iawn ei lleihau. Er enghraifft, fe dalodd Amazon £6.3 miliwn o dreth gorfforaeth yn y DU y llynedd, er bod eu hincwm o werthiant yn £13 biliwn.
Rwy'n croesawu gwelliant sylfaenol i'r system o ran y prisiadau pob tair blynedd. Rwy'n cytuno â phwysigrwydd diweddaru prisiadau yn fwy aml ar gyfer adlewyrchu cyflwr cyfnewidiol y farchnad. Pam na allwn ni symud tuag at ailbrisiadau blynyddol? Rwy'n croesawu hefyd y byddai ymddygiadau penodol ar gyfer osgoi yn cael eu diffinio mewn rheoliadau.
Roedd Sam Rowlands yn sôn am ardoll y gwasanaeth tân, ac rwy'n cytuno ag ef. Ac fe ddylai pob ardoll gael ei dangos y tu allan i'r dreth gyngor fel y gwneir gydag ardoll yr heddlu, gan nad oes gan y cyngor unrhyw reolaeth dros yr arian a godwyd arnyn nhw?
O ran treth gwerth tir, cwestiwn syml, mewn gwirionedd: sut fyddai honno'n effeithio ar dai cymdeithasol mewn ardaloedd gyda gwerthoedd uchel iawn, fel yn eich etholaeth chi eich hun, Gweinidog?
I’m grateful to Mike Hedges for those questions, and just to say that the issue of the levies has been raised with me also by local authority leaders outside of the discussions around council tax reform, and it's something that I'm interested in exploring further with officials following the discussions that I've had. But we have no plans in that regard at the moment and, as colleagues will know, it's not reflected in the Bill.
I think the anti-avoidance work that is in the Bill, though, is really important because the avoidance of non-domestic rates liability isn't illegal, but we obviously want to reduce the opportunities for avoidance because it's a behaviour that does create artificial arrangements to gain tax advantages and that costs between £10 million and £20 million a year of lost revenue. So, that's money that should be going into local services that is being avoided.
One of the things that the Bill looks to do is around a general anti-avoidance rule. There's currently nothing of that sort for non-domestic rates in Wales. So, it's just important that we move forward with that and also to recognise that the efforts of the vast majority of taxpayers are to pay what is due, and it is important that we look to that minority who are intent on exploiting or abusing the system, to help make sure it's fair. We do have a long-standing commitment to tackling the avoidance of NDR and we've made significant progress already in delivering a range of measures over recent years. But what we see in the Bill is the flexibility, really, to respond to tax avoidance because techniques are always evolving and we need to be as fleet of foot as those who are intent on abusing the system. So, I'm really pleased that those measures are within the Bill and I look forward to further scrutiny on them.
And then, on land value tax, the specific point that has been raised will definitely need to be something that we consider as we do the longer term piece of work around land value taxation.
Rwy'n ddiolchgar i Mike Hedges am y cwestiynau yna, a dim ond gair o ran mater yr ardollau a godwyd â mi gan arweinwyr yr awdurdodau lleol hefyd y tu draw i'r trafodaethau ynghylch diwygio'r dreth gyngor, ac mae hwnnw'n rhywbeth yr hoffwn i ymchwilio ymhellach iddo gyda swyddogion yn dilyn y trafodaethau a gefais i. Ond nid oes gennym ni unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd yn hynny o beth ac, fel gŵyr cyd-Aelodau, ni chaiff hynny ei adlewyrchu yn y Bil.
Rwy'n credu bod y gwaith o ran atal osgoi trethi yn y Bil, serch hynny, yn bwysig iawn oherwydd nid yw osgoi yn anghyfreithlon o ran atebolrwydd ardrethi annomestig, ond yn amlwg, rydym ni'n awyddus i leihau'r cyfleoedd i osgoi talu am mai ymddygiad ydyw sy'n creu trefniadau artiffisial i ennill manteision o ran y dreth ac sy'n costio rhwng £10 miliwn ac £20 miliwn y flwyddyn o golled mewn refeniw. Felly, arian yw hwnnw a ddylai fynd at wasanaethau lleol y mae rhai'n osgoi ei dalu.
Mae un o'r pethau y mae'r Bil yn ceisio ei wneud ynghylch rheol gyffredinol yn erbyn osgoi trethi. Ar hyn o bryd nid oes unrhyw beth o'r fath yn bodoli ar gyfer ardrethi annomestig yng Nghymru. Felly, mae hi'n bwysig ein bod ni'n symud ymlaen gyda hynny a chydnabod bod mwyafrif helaeth y trethdalwyr yn gwneud ymdrech i dalu'r hyn sy'n ddyledus hefyd, ac mae hi'n bwysig ein bod yn edrych ar y lleiafrif hwnnw sy'n benderfynol o gamfanteisio neu gamddefnyddio'r system, er mwyn sicrhau sefyllfa sy'n deg. Mae ymrwymiad hirsefydlog gennym ni i fynd i'r afael ag osgoi ardrethi annomestig ac fe welsom ni gynnydd sylweddol eisoes wrth gyflawni ystod o fesurau dros y blynyddoedd diwethaf. Ond yr hyn a welwn ni yn y Bil yw'r hyblygrwydd, mewn gwirionedd, i ymateb i osgoi talu trethi gan fod technegau yn esblygu trwy'r amser ac mae angen i ni fod mor chwim â'r rhai sy'n benderfynol o gam-drin y system. Felly, rwy'n falch iawn fod y mesurau hynny o fewn y Bil ac rwy'n edrych ymlaen at graffu ymhellach arnyn nhw.
Ac yna, ar y dreth gwerth tir, yn sicr fe fydd angen i'r pwynt penodol a godwyd fod yn rhywbeth yr ydym ni'n ei ystyried wrth i ni wneud y darn o waith hirdymor ynglŷn â threthiant gwerth tir.
Council tax used to cover the provision of 24 per cent of services, prior to 2010 and the Cameron budget cutting public service funding; now it covers 30 per cent. I know that councillors dread every year the council tax-setting process they go through.
I'm concerned about the misinformation that came out last week regarding council tax. I'd like you to confirm that there will be a proper consultation process. You've said today that the council tax reduction scheme will still be in place—the single-person discount. Can you let me know what the time frame is? It's not about raising more money for the Welsh Government; it's about money for councils and it's about having a fairer system. We all need to make sure that the right information is being provided, rather than the scaremongering.
I'm very interested to hear that the reforms in the future might include land value tax, which was raised by Peredur; I think that would be really good. I know that we need to have a mapping system in place for that to happen. So, just, really, it's about getting the right facts out there and a timeline, please. Thank you.
Arferai'r dreth gyngor dalu am ddarpariaeth 24 y cant o wasanaethau, cyn 2010 a chyllideb Cameron a dorrodd gyllid gwasanaethau cyhoeddus; mae'n talu am 30 y cant nawr. Fe wn i fod cynghorwyr yn arswydo rhag mynd drwy'r broses flynyddol o bennu'r dreth gyngor.
Mae'r wybodaeth anghywir a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf ynglŷn â'r dreth gyngor yn fy ngofidio i. Fe hoffwn i chi gadarnhau y bydd proses ymgynghori briodol. Rydych chi wedi dweud heddiw y bydd y cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn dal yn ei le—y disgownt person sengl. A wnewch chi roi gwybod i mi beth yw'r amserlen? Nid yw hyn yn ymwneud â chodi rhagor o arian i goffrau Lywodraeth Cymru; mae'n ymwneud â chodi arian i gynghorau a bod â system decach. Mae angen i bob un ohonom ni sicrhau bod yr wybodaeth gywir yn cael ei rhoi, yn hytrach na chodi bwganod.
Fe hoffwn i'n fawr iawn glywed y gallai'r diwygiadau yn y dyfodol gynnwys treth gwerth tir, y soniodd Peredur amdani; rwy'n credu y byddai hynny'n ardderchog. Rwy'n gwybod y bydd angen bod â system fapio ar waith er mwyn i hynny ddigwydd. Felly, yn syml, mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â bod â'r ffeithiau cywir ar goedd ac amserlen, os gwelwch chi'n dda. Diolch i chi.
I'm very, very grateful to Carolyn Thomas for raising that this afternoon. I've been really concerned at the level of misinformation that there's been out there about our proposals for council tax reform. I'm particularly concerned about it because whilst it might give a certain party a particular short-term advantage with the voters, what it really does is make those voters really stressed. I've had correspondence from people who are now really, really worried—people who are really struggling with their bills—that they're going to be losing their single-person discount. There's no truth in that at all, but people have been, unfortunately, misled, and now they're really feeling that they're misled about it.
I hear the Member behind me saying, 'We all know who the winners and losers are, don't we?' Well, we do, because the winners will be your constituents and mine who are most struggling; the people who need the help most will be the people who benefit most from this. I encourage everybody to have their say in the consultation.
We've also, you know, heard scaremongering that this is about raising more council tax overall. Again, it's nothing of the sort. There is no intention here to raise more council tax overall. It's not about raising a penny more; it's about raising what we raise in a fairer way, and I think that that should be something that all colleagues would be able to get behind.
Rwy'n ddiolchgar dros ben i Carolyn Thomas am godi hynna'r prynhawn yma. Rwyf wedi bod yn bryderus iawn ynglŷn â chyfradd y gamwybodaeth a gyhoeddwyd ynglŷn â'n cynigion ni ar gyfer diwygio'r dreth gyngor. Rwy'n arbennig o bryderus ynglŷn â'r peth oherwydd er y gallai hynny roi mantais fyrdymor arbennig i blaid arbennig gyda'r pleidleiswyr, yr hyn a wna mewn gwirionedd yw pryderu'r pleidleiswyr hynny'n wirioneddol. Fe gefais i ohebiaeth oddi wrth bobl sy'n poeni'n ofnadwy erbyn hyn—pobl sy'n ei chael hi'n anodd iawn gyda'u biliau nhw—y byddan nhw'n colli eu disgownt person sengl. Nid oes unrhyw wirionedd yn hynny, ond yn anffodus mae pobl wedi cael eu camarwain, ac erbyn hyn maen nhw'n teimlo eu bod nhw wedi cael eu camarwain ynglŷn â'r peth.
Rwy'n clywed yr Aelod y tu ôl i mi'n dweud, 'Fe wyddom ni i gyd pwy fydd ar eu hennill a phwy fydd ar eu colled, onid ydym ni?' Wel, fe wyddom ni, oherwydd y rhai a fydd ar eu hennill fydd eich etholwyr chi a rhai finnau sy'n ei chael hi'n fwyaf anodd; y bobl sydd angen y cymorth mwyaf a fydd y bobl i elwa fwyaf ar hyn. Rwy'n annog pawb i ddweud eu dweud yn yr ymgynghoriad.
Rydym ni hefyd wedi clywed bwganod yn cael eu codi ynglŷn â chynnydd yn y dreth gyngor yn gyffredinol. Unwaith eto, nid oes y ffasiwn beth yma. Nid oes unrhyw fwriad yma i godi mwy o dreth cyngor yn gyffredinol. Nid yw hyn yn ymwneud â chodi'r un geiniog yn rhagor; mae'n ymwneud â chodi'r hyn a godwn ni mewn ffordd decach, ac rwy'n credu y dylai hwnnw fod yn rhywbeth y byddai pob cyd-Aelod yn gallu ei gefnogi.
Ac yn olaf, Vikki Howells.
Finally, Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and thank you, Minister, for your statement today. I have two questions. Firstly, I'm glad to hear about the proposed changes to the way that ratepayers check and submit information to the Valuation Office Agency. I know from my own casework that some businesses have struggled with having to provide a large volume of evidence in a comparatively short space of time. In terms of managing what will be expected from ratepayers, have you had any discussions around the type of information that will need to be submitted and what kind of assessments will be built into any new system, so that we can be sure it's helping and supporting the small businesses that are at the heart of our high streets?
Secondly, any system of revaluation could, of course, have winners and losers. People who lose out may not have access to the resources, short term, to make up any shortfall, and that's in terms of both business rates and council tax. With flexibility being key to the Welsh Government's proposals, what sort of mechanisms will be put in place so that any change is managed and can be sympathetically dealt with?
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Dau gwestiwn sydd gennyf i. Yn gyntaf, rwy'n falch o glywed am y newidiadau arfaethedig i'r ffordd y mae talwyr ardrethi yn gwirio ac yn cyflwyno gwybodaeth i Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Rwy'n gwybod o fy ngwaith achos i fod rhai busnesau wedi cael trafferth o ran yr orfodaeth i gyflwyno llawer iawn o dystiolaeth mewn cyfnod cymharol fyr. O ran rheoli'r hyn a ddisgwylir oddi wrth y talwyr ardrethi, a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau ynghylch y math o wybodaeth y bydd angen ei chyflwyno a pha fath o asesiadau a fydd yn cael eu cynnwys mewn unrhyw system newydd, er mwyn i ni fod yn siŵr ei bod hi'n eu helpu nhw ac yn cefnogi'r busnesau bach sydd wrth hanfod ein strydoedd mawr?
Yn ail, fe allai unrhyw system ailbrisio, wrth gwrs, olygu y bydd rhai ar eu hennill ac eraill ar eu colled. Efallai na fydd y bobl sydd ar eu colled yn gallu cael gafael ar yr adnoddau, yn y byrdymor, i unioni unrhyw ddiffyg, ac mae hynny o ran ardrethi busnes a'r dreth gyngor fel ei gilydd. Gan fod hyblygrwydd yn allweddol i gynigion Llywodraeth Cymru, pa fath o fecanweithiau a gaiff eu rhoi ar waith fel bydd unrhyw newid yn cael ei reoli ac y gellir ymdrin ag ef mewn ffordd dosturiol?
I'm very grateful for those questions. It is important that the VOA has the latest and most up-to-date information about properties, because that can, obviously, improve the accuracy of the ratings list. So, improvements to the flow will, obviously, benefit ratepayers and local authorities, as well as the VOA itself, actually, because it will assist their work. So, what we intend is that ratepayers will access an online service, which will be provided by the VOA, and that will lead them through the steps that they need to comply with the requirement in the Bill to report changes to the information about their property. Then, through self-declaration, that will be updated annually, and we really are only talking about a quick visit to the website. But we won't activate any of those requirements until we are absolutely satisfied that ratepayers will have a very smooth and seamless way in which to provide that information, so that they can do what we're expecting of them. That might, actually, take place at the start of the next rating list.
In terms of transitional relief, well, we've just last year, now, undertaken a very successful revaluation of the NDR list, and there was transitional support provided to those businesses that saw an increase in their bills over a certain percentage. In future, when we do move to that more frequent revaluation, we shouldn't see such churn in the list, because it will be based on information that is much more current and up to date. And the same goes for council tax. When there is a revaluation, it is the intention to consider whether transitional support is required for those households that see an increase in their bills, and also to consider what transitional arrangements might be needed for local authorities that might see changes based on their local tax base as well.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau yna. Mae'n bwysig bod yr wybodaeth ddiweddaraf a chyfredol gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio ynglŷn â thai eiddo, oherwydd fe all hynny, yn amlwg, wella uniondeb y rhestr ardrethu. Felly, bydd gwelliannau i'r llif, yn amlwg, o fantais i dalwyr ardrethi ac awdurdodau lleol, yn ogystal ag i Asiantaeth y Swyddfa Brisio ei hun, mewn gwirionedd, gan y bydd hynny'n cynorthwyo eu gwaith nhw. Felly, yr hyn yr ydym ni'n ei fwriadu yw y bydd talwyr ardrethi yn cael gafael ar wasanaeth ar-lein, a fydd yn cael ei ddarparu gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio, a bydd hwnnw'n eu harwain nhw drwy'r camau angenrheidiol i gydymffurfio â'r gofyniad yn y Bil i adrodd am newidiadau i'r wybodaeth am eu heiddo. Yna, trwy hunan-ddatganiad, fe fydd hynny'n cael ei ddiweddaru yn flynyddol, a dim ond sôn am ymweliad cyflym â'r wefan yr ydym ni mewn gwirionedd. Ond ni fyddwn ni'n gweithredu unrhyw un o'r gofynion hyn nes ein bod ni'n gwbl fodlon y bydd gan dalwyr ardrethi ffordd rwydd iawn a di-dor o ddarparu'r wybodaeth honno, er mwyn gwneud yr hyn yr ydym ni'n ei ddisgwyl oddi wrthyn nhw. Efallai y bydd hynny, mewn gwirionedd, yn digwydd ar ddechrau'r rhestr ardrethu nesaf.
O ran rhyddhad trosiannol, wel, rydym ni newydd gynnal ailbrisiad llwyddiannus iawn o'r rhestr ardrethi annomestig, ac fe ddarparwyd cymorth trosiannol i'r busnesau hynny a oedd yn gweld cynnydd yn eu biliau dros ganran benodol. Yn y dyfodol, pan fyddwn ni'n symud at yr ailbrisiad amlach hwnnw, ni ddylem weld cymaint o gorddi yn y rhestr, oherwydd fe fydd hi'n seiliedig ar wybodaeth sy'n llawer mwy cyfredol a diweddar. Ac mae'r un peth yn wir am y dreth gyngor. Pan fydd yna ailbrisiad, y bwriad yw ystyried a oes angen cymorth trosiannol ar yr aelwydydd hynny sy'n gweld cynnydd yn eu biliau nhw, ac ystyried hefyd pa drefniadau trosiannol a ellid bod eu hangen ar awdurdodau lleol a allai weld newidiadau ar sail eu sylfaen drethu leol nhw hefyd.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 4 y prynhawn yma yw'r datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar ddiwygio'r flwyddyn ysgol. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles.
Item 4 this afternoon is a statement by the Minister for Education and the Welsh Language on reform of the school year. I call on the Minister, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn fy natganiad llafar cyntaf i'r Siambr hon fel Gweinidog y Gymraeg ac Addysg, fe ddywedais yn glir y byddai pob un o fy mhenderfyniadau i yn cael eu harwain gan anghenion a lles dysgwyr, ac yn canolbwyntio ar leihau anghydraddoldebau addysgol. Er mwyn gwneud hyn, rhaid i ni fod yn agored i ffyrdd newydd o weithio, a pheidio ag ofni gwneud newidiadau.
Mae un agwedd sylfaenol yn ein system addysg sydd heb newid mewn ymhell dros ganrif, un sydd â'r potensial i wella safonau addysgol a rhoi gwell cefnogaeth i staff a dysgwyr, yn enwedig y rhai mwyaf difreintiedig, sef y ffordd rŷn ni'n strwythuro tymhorau a gwyliau ysgol. Mae'r calendr ysgol presennol wedi bod ar waith ers dros 150 o flynyddoedd. Bryd hynny, dim ond nes cyrraedd 12 oed roedd yn orfodol mynd i'r ysgol. Doedd dim arholiadau, ac roedd dyddiadau'r tymor ysgol wedi'u pennu gan yr angen i'r plant gyfrannu at yr economi yn ystod yr haf. Rydyn ni'n byw mewn cyfnod gwahanol iawn heddiw.
Trwy ein rhaglen lywodraethu a'n cytundeb cydweithio, rydyn ni am sicrhau calendr tecach, sydd wedi'i gynllunio i gefnogi cynnydd dysgwyr, i wella lles dysgwyr a staff, ac i gyd-fynd yn well gyda phatrymau bywyd a gwaith modern. Wrth ddechrau ar y gwaith hwn, rydyn ni wedi ystyried tystiolaeth ryngwladol a lleol. Rydyn ni wedi trafod opsiynau a'u heffeithiau posib yn uniongyrchol gyda phawb sy’n ymwneud â’r system bresennol—y rhai sy’n ei chynllunio, yn gweithio ynddi, neu’n ei defnyddio.
Rydyn ni'n gwybod y gall patrwm calendr presennol yr ysgol gael effaith niweidiol ar bresenoldeb myfyrwyr ac achosi iddyn nhw fynd gam yn ôl o ran dysgu. Gall anghysondeb yn hyd y tymhorau effeithio ar les dysgwyr a staff, ac mae'n annhebygol mai dyma'r amodau gorau ar gyfer rheoli llwyth gwaith neu ddysgu yn effeithiol. Yn ogystal â hyn, gall blinder gynyddu yn ystod tymhorau hirach, a gall fod yn heriol mynd dros holl gynnwys y cwricwlwm mewn hanner tymor byr iawn.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In my first oral statement to this Chamber as Minister for Education and the Welsh Language, I stated clearly that every decision that I made would be guided by the needs and well-being of learners, and a relentless focus on narrowing educational inequalities. In order to do this, we must be open to new ways of working and not be afraid to make changes.
There is one fundamental aspect of our education system that hasn't changed in well over a century, one that has the potential to improve educational standards and to better support staff and learners, particularly the most disadvantaged, namely the way in which we structure school terms and holidays. The current school calendar has been in place for over 150 years. At that time, school was only compulsory up until the age of 12, there were no examinations, and the dates of the school terms were decided by the need for children to contribute to the economy during the summer. We live in very different times today.
Through our programme for government and the co-operation agreement, we want to achieve a more equitable calendar that is designed to support learner progression, to benefit learner and staff well-being, and to better suit modern living and working patterns. In starting on this work, we have considered international and local evidence. We've talked about options and their potential impacts directly with all those involved in the current system—those who design it, work within it, or those who use it.
We know that the current school calendar pattern can have a detrimental impact on student attendance and cause them to experience learning loss. Uneven term lengths can impact on the well-being of learners and staff, and it's unlikely that these will be the best conditions for managing workload or learning effectively. As well as this, fatigue can increase in the longer terms, and it can be challenging to cover curriculum content comprehensively in short half terms.
Dirprwy Lywydd, last month, I published further evidence relating to how learners, staff and families view the school calendar. This shows that the current structure is not as effective as it could be, and more evenly distributed breaks and more equal term lengths could be better at supporting learning, improving well-being and reducing fatigue in both learners and staff.
We must address this, so that high standards and aspirations are achieved for all learners. Our most disadvantaged learners and those with additional learning needs are the learners most adversely affected by the current calendar, where learning loss and disruption to routine present acute challenges. Similarly, a six-week summer isn't seen by everyone as a holiday. Many parents view a six-week summer break as too long, where boredom, less physical activity and risk of isolation can significantly impact the well-being of learners. Working parents can struggle to take the full six weeks off, and finding and financing childcare can be a challenge.
Our dedicated school staff also deserve a structure that allows them to teach and support learners, alongside the opportunity to properly rest and recuperate. Considering all of this, I believe that now is the right time to bring forward a progressive school calendar, deliberately designed to promote a more stable rhythm for continuous learning throughout the year, a school calendar that acknowledges the importance of well-being for learners and the education workforce alike and works to reduce fatigue by offering breaks at the right time, a school calendar that recognises the way we live, the way we work, and the way we learn today, and responds to these developments.
Last year, I issued a written statement announcing the intention to bring forward a consultation on the structure of the school calendar. That consultation exercise begins today. The current school calendar has uneven terms, with a longer autumn and shorter spring and summer terms. This is not intentional. Term length has been determined by the placement of public holidays such as Christmas and Easter. As Easter does not fall on a fixed date each year, this means term lengths change year on year. Terms that vary considerably in length can have negative impacts, as teachers and learners are faced with an uneven playing field from one year to the next, whereas terms of similar length present consistent blocks, facilitating equitable time to explore topics.
Learning loss over the summer break affects many learners, and this could be alleviated somewhat by redistributing part of the summer break to other times. Therefore, our first proposal is to extend the October half-term break to offer increased opportunity for learners and teachers to decompress during the longest term. Doing this would also reduce the length of time spent in school during the autumn term, to bring it more in line with the length of spring and summer terms, while also reducing the summer break by one week, to help alleviate learning loss.
As the length of half terms in the spring term may vary depending on where Easter falls, our second proposal is a spring break that has the potential to be decoupled from Easter, should we need to, to regulate the length of half terms in the spring. We aim to introduce these proposed changes from the start of the 2025 school year. Following this, and subject to feedback, we will seek initial views on further amendments, including extending the May break, and a four-week summer break, to equalise the length of the spring term. We will look to explore these over the coming years, on the same time frame as the roll-out of our made-for-Wales qualifications. There's more detail set out on this in the consultation document itself.
To be clear, when we consider amendments to the school calendar, there will be no change to the overall number of teaching days or to the overall number of school breaks, and the summer break will not be reduced to fewer than four weeks. We recognise that changes to the school calendar will be wide reaching. It is important therefore that as many individuals, groups and organisations as possible engage with this consultation. We will be talking directly to a wide range of stakeholders through the consultation, including learners, their families and the education sector, as well as tourism, childcare, faith and belief groups, and others who have important views to share. These proposals have been developed with school staff and learners in mind, and present an opportunity, Dirprwy Lywydd, to ensure that our most disadvantaged learners in particular are given the best opportunities in learning and life.
Dirprwy Lywydd, fis diwethaf, cyhoeddais dystiolaeth bellach yn ymwneud â sut mae dysgwyr, staff a theuluoedd yn edrych ar y calendr ysgol. Mae hyn yn dangos nad yw'r strwythur presennol mor effeithiol ag y gallai fod, ac y gallai seibiannau sydd wedi'u dosbarthu'n fwy cyfartal a thymhorau mwy cyfartal fod yn well o ran cefnogi dysgu, gwella lles a lleihau blinder ymhlith dysgwyr a staff.
Mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â hyn, fel bod safonau uchel a dyheadau yn cael eu cyflawni ar gyfer pob dysgwr. Ein dysgwyr mwyaf difreintiedig a'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol yw'r dysgwyr y mae'r calendr presennol yn effeithio arnyn nhw fwyaf, lle mae colli dysgu a tharfu ar drefn arferol yn heriau dwys. Yn yr un modd, nid pawb sy'n ystyried chwe wythnos o haf yn wyliau. Mae llawer o rieni'n ystyried bod egwyl o chwe wythnos yn yr haf yn rhy hir, lle gall diflastod, llai o weithgaredd corfforol a risg o ynysu gael effaith sylweddol ar les dysgwyr. Gall rhieni sy'n gweithio ei chael hi'n anodd cymryd y chwe wythnos lawn i ffwrdd, a gall dod o hyd i ofal plant a'i ariannu fod yn her.
Mae ein staff ysgol ymroddedig hefyd yn haeddu strwythur sy'n eu galluogi i addysgu a chefnogi dysgwyr, ochr yn ochr â'r cyfle i orffwys ac ymadfer yn iawn. O ystyried hyn oll, credaf mai nawr yw'r amser iawn i gyflwyno calendr ysgol blaengar, sydd wedi'i gynllunio'n fwriadol i hyrwyddo rhythm mwy sefydlog ar gyfer dysgu parhaus drwy gydol y flwyddyn, calendr ysgol sy'n cydnabod pwysigrwydd lles i ddysgwyr a'r gweithlu addysg fel ei gilydd ac sy'n gweithio i leihau blinder trwy gynnig seibiannau ar yr adeg iawn, calendr ysgol sy'n cydnabod y ffordd yr ydym yn byw, y ffordd yr ydym yn gweithio, a'r ffordd yr ydym yn dysgu heddiw, ac yn ymateb i'r datblygiadau hyn.
Y llynedd, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn nodi'r bwriad i gyflwyno ymgynghoriad ar strwythur y calendr ysgol. Mae'r ymgynghoriad hwnnw'n dechrau heddiw. Mae gan galendr presennol yr ysgol dymhorau anghyson, gyda thymor hirach yn yr hydref a thymhorau byrrach yn y gwanwyn a'r haf. Nid yw hyn yn fwriadol. Mae hyd y tymor wedi cael ei bennu gan wyliau cyhoeddus fel y Nadolig a'r Pasg. Gan nad yw'r Pasg yn disgyn ar ddyddiad penodol bob blwyddyn, mae hyn yn golygu bod hyd y tymor yn newid o flwyddyn i flwyddyn. Gall tymhorau sy'n amrywio'n sylweddol o ran hyd gael effeithiau negyddol, gan fod athrawon a dysgwyr yn wynebu anghysondeb o un flwyddyn i'r llall, tra bod tymhorau sy'n debyg o ran hyd yn cynnig blociau cyson, sy'n rhoi amser teg i archwilio pynciau.
Mae'r dysgu sy'n cael ei golli dros wyliau'r haf yn effeithio ar lawer o ddysgwyr, a gellid lleddfu hyn rhywfaint drwy ailddosbarthu rhan o wyliau'r haf i amseroedd eraill. Felly, ein cynnig cyntaf yw ymestyn egwyl hanner tymor mis Hydref i gynnig mwy o gyfle i ddysgwyr ac athrawon ymlacio yn ystod y tymor hiraf. Byddai gwneud hyn hefyd yn lleihau'r amser a dreulir yn yr ysgol yn ystod tymor yr hydref, er mwyn sicrhau ei fod yn fwy cyson â thymhorau'r gwanwyn a'r haf, a byddai hefyd yn lleihau egwyl yr haf o wythnos, i helpu i leddfu'r dysgu sy'n cael ei golli.
Gan fod hyd hanner tymor y gwanwyn yn gallu amrywio yn dibynnu ar ble mae'r Pasg yn disgyn, ein hail gynnig yw toriad yn y gwanwyn sydd â'r potensial i gael ei ddatgysylltu o'r Pasg, pe bai angen, i reoleiddio hyd hanner tymor yn y gwanwyn. Ein nod yw cyflwyno'r newidiadau arfaethedig hyn o ddechrau blwyddyn ysgol 2025. Yn dilyn hyn, ac yn amodol ar adborth, byddwn yn gofyn am farn gychwynnol ar welliannau pellach, gan gynnwys ymestyn toriad mis Mai, a gwyliau haf pedair wythnos, i gydraddoli hyd tymor y gwanwyn. Byddwn yn edrych i archwilio'r rhain dros y blynyddoedd nesaf, gan ddilyn yr un amserlen â chyflwyno ein cymwysterau gwneud-i-Gymru. Mae mwy o fanylion ar hyn yn y ddogfen ymgynghori ei hun.
I fod yn glir, pan fyddwn yn ystyried gwelliannau i'r calendr ysgol, ni fydd unrhyw newid i gyfanswm nifer y diwrnodau addysgu nac i gyfanswm nifer y gwyliau ysgol, ac ni fydd gwyliau'r haf yn cael ei leihau i lai na phedair wythnos. Rydym yn cydnabod y bydd newidiadau i'r calendr ysgol yn bellgyrhaeddol. Mae'n bwysig felly bod cynifer o unigolion, grwpiau a sefydliadau â phosibl yn cymryd rhan yn yr ymgynghoriad hwn. Byddwn yn siarad yn uniongyrchol ag ystod eang o randdeiliaid drwy'r ymgynghoriad, gan gynnwys dysgwyr, eu teuluoedd a'r sector addysg, yn ogystal â thwristiaeth, gofal plant, grwpiau ffydd a chred, ac eraill sydd â safbwyntiau pwysig i'w rhannu. Datblygwyd y cynigion hyn gyda staff a dysgwyr ysgolion mewn golwg, ac maen nhw'n gyfle, Dirprwy Lywydd, i sicrhau bod ein dysgwyr mwyaf difreintiedig yn arbennig yn cael y cyfleoedd dysgu gorau a'r cyfleoedd gorau mewn bywyd.
Thank you for your statement, Gweinidog. Minister, are you really so comfortable within your Cardiff Bay bubble that you no longer have any idea about what the education sector's urgent priorities are on the ground in Wales? As you well know, Welsh education is facing a myriad of acute challenges at the moment, yet, astoundingly, this is the focus of your efforts.
You only have to step through the door of any school in Wales to realise that school budgets are so stretched and that children are not supported in the way that they absolutely need to be. Schools are really struggling, with the rise of children presenting with ALN, to be able to look after them, and with the capabilities of dealing with more severe learning needs, which are presenting themselves in acute ways now in our mainstream education. You have failed to deliver a national plan to help young people with mental health in our schools. The Government has failed to recruit new teachers and retain the ones that we have. You are failing to deal with concerning attainment levels, and, to top it off, the Programme for International Student Assessment results are on a par with those of Baltic states.
The fact that you're choosing now to prioritise changing the school year beggars belief. This shows how out of touch you are with the reality facing teachers and schools on a day-to-day basis. It was just last week we heard from school governors raising grave concerns about the frightening financial situation facing schools across Wales. Now is not the time to worry about your legacy or leadership campaign, when our education sector is crying out for urgent support. Minister, why do you feel that now is the right time to bring about this change, especially when no-one from the sector—nor parents—is calling for this? The First Minister said earlier that it's all a matter of priorities. Well, your priorities are clearly all wrong.
You and the Welsh Government commissioned Beaufort Research to carry out a research and engagement exercise into attitudes towards school year reform in Wales. The majority of respondents said that they were reasonably content with the status quo. However, they were concerned about any changes and the effect they would have, consequences on the exam series and how Wales-based learners may face disadvantage over that, and also not aligning with the majority of England, with whom we share porous borders.
Today, we've seen your own unions, like the National Education Union, come out and express their disappointment in you, Minister, for pressing ahead with this when there are clearly more urgent priorities, along with the Association of School and College Leaders Cymru dismissing the plan for a four-week summer holiday as an act of folly. Following this, Minister, my question to you is: can you reassure us in this Chamber that this Government will actually listen to any responses or act on any responses from a consultation, as that's not what you did with the 20 mph limits?
I haven't even mentioned concerns about the tourism sector yet, with fears from the sector that reducing the summer break will have serious consequences for their industry in Wales and a negative knock-on effect on the wider Welsh economy. Minister, in the report compiled by Beaufort Research that you commissioned, one tourism boss said that a four-week summer holiday, and I quote, 'absolutely terrifies me' and would be a 'monumental nightmare'. Another predicted Wales would lose approximately 75 per cent of tourism attractions if the current six-week holiday is cut by two weeks. Minister, the tourism sector isn't happy, your own unions aren't happy, teachers aren't happy, and parents and learners, from your own research, aren't happy. We've seen no actual evidence that changing the school year will have a positive impact whatsoever. So, what, Minister, do you know that the rest of us don't?
Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Gweinidog, ydych chi mor gyfforddus yn eich swigen ym Mae Caerdydd fel nad oes gennych chi unrhyw syniad erbyn hyn ynglŷn â blaenoriaethau brys y sector addysg ar lawr gwlad yng Nghymru? Fel y gwyddoch chi'n iawn, mae addysg yng Nghymru yn wynebu myrdd o heriau dwys ar hyn o bryd, ond, yn rhyfeddol, dyma ffocws eich ymdrechion.
Does dim ond rhaid i chi gamu trwy ddrws unrhyw ysgol yng Nghymru i sylweddoli bod cyllidebau ysgolion dan gymaint o bwysau ac nad yw plant yn cael eu cefnogi yn y ffordd y mae gwir angen iddyn nhw fod. Mae ysgolion yn ei chael hi'n anodd iawn, gyda'r cynnydd yn nifer y plant ag ADY, i ofalu amdanyn nhw, a gyda'r gallu i ddelio ag anghenion dysgu mwy difrifol, sy'n cyflwyno eu hunain mewn ffyrdd dwys yn ein haddysg brif ffrwd erbyn hyn. Rydych chi wedi methu â chyflwyno cynllun cenedlaethol i helpu pobl ifanc ag iechyd meddwl yn ein hysgolion. Mae'r Llywodraeth wedi methu recriwtio athrawon newydd a chadw'r rhai sydd gennym. Rydych chi'n methu â delio â lefelau cyrhaeddiad sy'n peri pryder, ac, ar ben hynny, mae canlyniadau'r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr yn gyfartal â rhai'r gwladwriaethau Baltig.
Mae'n gwbl anhygoel eich bod chi'n dewis nawr i flaenoriaethu newid y flwyddyn ysgol. Mae hyn yn dangos cyn lleied rydych chi'n ei ddeall am y realiti sy'n wynebu athrawon ac ysgolion o ddydd i ddydd. Dim ond yr wythnos diwethaf, clywsom gan lywodraethwyr ysgolion a oedd yn codi pryderon difrifol am y sefyllfa ariannol frawychus sy'n wynebu ysgolion ledled Cymru. Nid nawr yw'r amser i boeni am eich etifeddiaeth na'ch ymgyrch arwain, pan yw ein sector addysg yn ymbil am gymorth brys. Gweinidog, pam ydych chi'n teimlo mai nawr yw'r amser iawn i gyflwyno'r newid hwn, yn enwedig pan nad oes neb o'r sector—na rhieni—yn galw am hyn? Dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach mai mater o flaenoriaethau yw'r cyfan. Wel, mae'n amlwg bod eich blaenoriaethau chi i gyd yn anghywir.
Fe wnaethoch chi a Llywodraeth Cymru gomisiynu Beaufort Research i gynnal ymarfer ymchwil ac ymgysylltu i agweddau tuag at ddiwygio'r flwyddyn ysgol yng Nghymru. Dywedodd y mwyafrif o'r ymatebwyr eu bod yn eithaf bodlon â'r sefyllfa bresennol. Fodd bynnag, roedden nhw'n pryderu am unrhyw newidiadau a'r effaith y bydden nhw'n ei gael, yr effeithiau ar y gyfres arholiadau a sut y gallai dysgwyr yng Nghymru wynebu anfantais oherwydd hynny, a'r ffaith hefyd na fyddai aliniad â'r rhan fwyaf o Loegr, yr ydym yn rhannu ffiniau mandyllog â nhw.
Heddiw, rydym wedi gweld eich undebau eich hun, fel yr Undeb Addysg Cenedlaethol, yn mynegi eu siom ynoch chi, Gweinidog, am fwrw ymlaen â hyn pan ei bod yn amlwg bod blaenoriaethau mwy brys, ac mae Cymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau Cymru wedi diystyru'r cynllun ar gyfer gwyliau haf pedair wythnos fel gweithred o ffolineb. Yn dilyn hyn, Gweinidog, fy nghwestiwn i chi yw: a allwch chi ein sicrhau ni yn y Siambr hon y bydd y Llywodraeth hon yn gwrando ar unrhyw ymatebion neu'n gweithredu ar unrhyw ymatebion o ymgynghoriad, gan nad dyna wnaethoch chi gyda'r terfynau 20 mya?
Nid wyf hyd yn oed wedi crybwyll pryderon am y sector twristiaeth eto, gyda'r sector yn pryderu y bydd lleihau'r gwyliau haf yn cael effaith ddifrifol ar y diwydiant yng Nghymru a sgil-effaith negyddol ar economi ehangach Cymru. Gweinidog, yn yr adroddiad a luniwyd gan Beaufort Research a gomisiynwyd gennych, dywedodd un pennaeth twristiaeth fod gwyliau haf pedair wythnos, ac rwy'n dyfynnu, 'yn fy nychryn i'n llwyr' ac y byddai'n 'hunllef enfawr'. Roedd un arall yn rhagweld y byddai Cymru yn colli tua 75 y cant o atyniadau twristiaeth pe bai'r gwyliau chwe wythnos presennol yn cael ei dorri o bythefnos. Gweinidog, nid yw'r sector twristiaeth yn hapus, nid yw eich undebau eich hun yn hapus, nid yw athrawon yn hapus, ac nid yw rhieni a dysgwyr, o'ch ymchwil eich hun, yn hapus. Nid ydym wedi gweld unrhyw dystiolaeth wirioneddol y bydd newid y flwyddyn ysgol yn cael effaith gadarnhaol o gwbl. Felly beth, Gweinidog, ydych chi'n ei wybod nad yw'r gweddill ohonom ni'n ei wybod?
Well, where to begin? I was at a school in the Member's region yesterday, and I had an opportunity to discuss the proposals with the school council, ranging throughout each year in the school. I actually would like to compliment them for a much more thoughtful, balanced and authentic discussion than the Member was able to manage in her question.
She cites a number of points in her question that have no basis in truth or reality. She mentions the lack of evidence—[Interruption.] She mentions the lack of evidence, and I'm happy to point out to her—[Interruption.] Well, if she would like to listen, I'll point out to her that, in June, we published research on the effects of changes to the school year, a review of evidence. In June, we published a piece of work by Beaufort Research, exploring reform of the school year. In October of this year, we published research exploring perceptions and experiences of the school calendar, as well as a document of qualitative research and an updated review of the evidence. In March 2022, the Child Poverty Action Group published their views on reform of the school day and year in Wales. There is a wealth of evidence drawn both from our experience in the UK and internationally. She will know that Conservative Bromley in London, Conservative Northamptonshire and Cheshire West and Chester on our border with England are all authorities that have taken the approach that we are advocating in the consultation, because I think they share our view—[Interruption.]
Wel, ble ddylwn i ddechrau? Roeddwn i mewn ysgol yn rhanbarth yr Aelod ddoe, a chefais gyfle i drafod y cynigion gyda'r cyngor ysgol, o bob blwyddyn yn yr ysgol. Yn wir, hoffwn eu canmol am drafodaeth llawer mwy meddylgar, cytbwys a dilys na'r hyn a gafwyd gan yr Aelod yn ei chwestiwn hi.
Mae'n nodi nifer o bwyntiau yn ei chwestiwn nad oes ganddyn nhw sail mewn gwirionedd na realiti. Mae hi'n sôn am y diffyg tystiolaeth—[Torri ar draws.] Mae hi'n sôn am y diffyg tystiolaeth, ac rwy'n hapus i dynnu ei sylw at—[Torri ar draws.] Wel, os hoffai wrando, fe wnaf y pwynt iddi ein bod ni, ym mis Mehefin, wedi cyhoeddi ymchwil ar effeithiau newidiadau i'r flwyddyn ysgol, adolygiad o dystiolaeth. Ym mis Mehefin, gwnaethom gyhoeddi darn o waith gan Beaufort Research, yn archwilio diwygio'r flwyddyn ysgol. Ym mis Hydref eleni, gwnaethom gyhoeddi ymchwil yn archwilio canfyddiadau a phrofiadau o'r calendr ysgol, yn ogystal â dogfen o ymchwil ansoddol ac adolygiad wedi'i ddiweddaru o'r dystiolaeth. Ym mis Mawrth 2022, cyhoeddodd y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant eu barn ar ddiwygio'r diwrnod a'r flwyddyn ysgol yng Nghymru. Mae cyfoeth o dystiolaeth yn deillio o'n profiad yn y DU ac yn rhyngwladol. Bydd hi'n gwybod bod Bromley yn Llundain sydd o dan reolaeth y Ceidwadwyr, Swydd Northampton sydd o dan reolaeth y Ceidwadwyr a Gorllewin Swydd Gaer a Chaer ar ein ffin â Lloegr i gyd yn awdurdodau sydd wedi mabwysiadu'r dull o weithredu yr ydym yn ei hyrwyddo yn yr ymgynghoriad, oherwydd rwy'n credu eu bod nhw'n rhannu ein barn—[Torri ar draws.]
The Member for South Wales East has had the opportunity to give her contribution. She should now allow the Minister to respond to that contribution.
Mae'r Aelod dros Ddwyrain De Cymru wedi cael cyfle i roi ei chyfraniad. Dylai hi nawr ganiatáu i'r Gweinidog ymateb i'r cyfraniad hwnnw.
She cites the concerns of the tourism sector, and I'm quoting here from one of our leading tourism businesses: 'The more we can spread the balance of holiday bookings throughout the year and away from summer peak, the better. We represent many of the finest holiday cottages in Wales, and we can fill them 10 times over in August, but encouraging bookings in spring and autumn could be a real help'.
But the best quote, I think, which I think encapsulates the balance of the argument here, is as follows, if I may, Dirprwy Lywydd: the current arrangements have
'been around for decades...and was designed at a time to suit the needs of those, like my own family members, who were then working on the farm. But things have changed, changed and changed again since then, and the modern world moves at a fast pace...and I do believe that the way we educate and how it's structured needs to adapt with the changing needs and wants of families, teachers, children and, of course, society at large, because of the wider impact that this change would have on them.'
Llywydd, these are the words of Laura Anne Jones in response to my statement on the school day and school year reform, and I agree with her and I'm now at a loss about whether she agrees with herself.
Mae hi'n nodi pryderon y sector twristiaeth, ac rwy'n dyfynnu yma gan un o'n busnesau twristiaeth blaenllaw: 'Po fwyaf y gallwn ni ledaenu cydbwysedd archebion gwyliau drwy gydol y flwyddyn ac i ffwrdd oddi wrth yr adeg brysuraf yn yr haf, gorau oll. Rydym yn cynrychioli llawer o'r bythynnod gwyliau gorau yng Nghymru, a gallwn ni eu llenwi 10 gwaith drosodd ym mis Awst, ond gallai annog archebion yn y gwanwyn a'r hydref fod o gymorth mawr'.
Ond y dyfyniad gorau, rwy'n credu, sydd, yn fy marn i, yn crynhoi cydbwysedd y ddadl yma, yw, os caf i, Dirprwy Lywydd: mae'r trefniant presennol
'wedi bod ar waith ers degawdau...ac fe'i cynlluniwyd ar adeg i ddiwallu anghenion y rhai hynny, fel aelodau fy nheulu fy hun, a oedd yn gweithio ar y fferm bryd hynny. Ond mae pethau wedi newid, newid a newid eto ers hynny, ac mae'r byd cyfoes yn symud yn gyflym...ac rwyf i yn credu bod angen i'r ffordd yr ydym yn addysgu a’r ffordd y mae wedi ei strwythuro addasu gydag anghenion a dymuniadau newidiol teuluoedd, athrawon, plant ac, wrth gwrs, cymdeithas yn gyffredinol, oherwydd yr effaith ehangach y byddai'r newid hwn yn ei chael arnyn nhw.'
Llywydd, dyma eiriau Laura Anne Jones mewn ymateb i fy natganiad ar ddiwygio'r diwrnod ysgol a'r flwyddyn ysgol, ac rwy'n cytuno â hi a wyddwn i ddim nawr a yw hi'n cytuno â hi ei hun.
Dwi'n falch, Gweinidog, ein bod ni'n cael datganiad heddiw a chyfle i drafod. Mae'n bwysig bod datganiadau llafar yn digwydd ar y diwrnod maen nhw'n cael eu cyhoeddi. Fel dŷn ni wedi gweld, mae yna gryn ddiddordeb wedi bod yn barod ac ymateb, a gobeithio bydd y trafod a'r diddordeb hwn yn parhau drwy gyfnod yr ymgynghoriad.
Yn amlwg, o ran Plaid Cymru, dŷn ni'n croesawu dechrau trafodaeth ar greu system decach ac mae'n bwysig pwysleisio ar y dechrau nad oes yna unrhyw leihad yn nifer y diwrnodau o wyliau, dim ond cynnig i fyrhau'r cyfnod hir i ffwrdd o'r ysgol dros yr haf, tra'n ychwanegu at wyliau ar adegau eraill o'r flwyddyn i gael strwythur o flociau mwy cyson. Dydy hyn ddim yn beth newydd o ran beth mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano fo. Pan oedd Nerys Evans yn y rôl yma, fel llefarydd Plaid Cymru ar addysg, mi wnaeth hi gynnig diwygio yn Ionawr 2011. Doedd Leighton Andrews ddim mor agored i'r opsiynau ag yr ydych chi, rŵan, Weinidog, a dwi'n meddwl nad oes yna byth amser da i ddechrau trafodaethau o'r fath, ond dwi'n meddwl ei fod o'n bwysig ein bod ni'n parhau i adolygu a'n bod ni yn cymryd pob cyfle posib i fynd â thrafodaethau fel hyn rhagddynt.
Wedi'r cyfan, fe fyddech chi'n gallu dweud mai ceidwadaeth fyddai gwrthod hyd yn oed ystyried newid i system sydd yn deillio nôl i'r ganrif cyn ddiwethaf, fel dŷch chi'n sôn. Ac mae'r ymrwymiad i edrych ar ddiwygiadau radical yn rhan o'r cytundeb cydweithio. Ond ydych chi'n rhannu rhywfaint ar fy rhwystredigaeth, serch hynny, Weinidog, ein bod ni'n ymgynghori ar gynnig eithaf cyfyngedig a bod diffyg adnoddau, efallai, yn sicr o ran y diwrnod ysgol, yn golygu na allwn ni fod, ar y pwynt yma, yn codi ein golygon yn ehangach? Wedi'r cyfan, rydym yn barod ymhlith y gwledydd gyda'r lleiaf o wyliau haf yn y byd, felly oni fyddai wedi bod yn fanteisiol gallu edrych ar opsiynau gwirioneddol radical megis ehangu'r gefnogaeth sydd ar gael yn ystod gwyliau ysgol a sut mae strwythur ysgolion yn gweithio, yn debycach i'r hyn, wrth gwrs, sy'n digwydd mewn gwledydd Sgandinafaidd ac Ewropeaidd, ac nid cyfyngu'r ymgynghoriad i rywbeth sydd, ar bapur, ddim i'w weld mor radical â hynny? Nodaf fod bocs 15 o'r ymgynghoriad yn rhoi cyfle i bobl dynnu sylw at unrhyw faterion cysylltiedig. Fyddwch chi, felly, yn croesawu ac yn annog syniadau uchelgeisiol, yn ychwanegol at yr hyn sydd yn y ddogfen ymgynghori, ynghylch sut allai'r cynnig penodol yma gyd-fynd efo newidiadau blaengar eraill posib, fel yr wythnos waith bedwar diwrnod dŷn ni'n sôn amdani'n gyson yn y Siambr hon?
Dwi'n cytuno'n llwyr o ran rhoi'r pwyslais ar y dysgwyr yn ganolog, ac, fel dŷch chi wedi cyfeirio ati, mae yna beth tystiolaeth i ddangos bod y cynnig yma am fod o fudd i lawer o blant a phobl ifanc o ran llesiant, lliniaru effaith anfantais a chefnogi cynnydd addysgol. Yr ymateb cychwynnol y bore yma gan rai o'r undebau addysg yw nad ydyn nhw wedi'u hargyhoeddi hyd yma ar resymeg a sail dystiolaethol yr achos sydd wedi'i roi gerbron. Gaf i ofyn, felly, pa drafodaethau y byddwch chi'n eu cael gyda'r undebau llafur yn ystod y cyfnod ymgynghori i sicrhau bod y dystiolaeth ganddyn nhw a'n bod ni'n rhannu, felly—? Dŷch chi wedi cyfeirio at rai dogfennau, ond dwi'n meddwl bod yna rai cwestiynau eraill o ran y gwahanol opsiynau a pham, felly, mai'r opsiwn penodol yma dŷch chi'n ymgynghori arno fo. Eto, fel y crybwyllwyd yn barod o ran yr ymateb cychwynnol, mae rhai lleisiau o'n cymuned amaethyddol wedi cwestiynu beth fyddai effaith dechrau'r gwyliau haf ddiwedd fis Gorffennaf yn 2026 ar y sioe fawr a'i bod hi'n bwysig i blant a phobl ifanc o deuluoedd fferm ac fel arall i gael manteisio ar brofiadau fel mynd i'r Sioe Frenhinol o hyd.
Ond yn ehangach, fel y soniwyd gan Laura Anne Jones, yn y portffolio addysg, mae yna lawer iawn o heriau, o broblemau recriwtio athrawon newydd a'r baich gwaith i raddfeydd uchel o absenoldeb ymhlith disgyblion, cynnydd mawr mewn problemau iechyd meddwl a chefnogaeth i ddysgwyr gydag anghenion dysgu ychwanegol. Mae'r bwlch cyrhaeddiad rhwng plant o wahanol gefndiroedd yn parhau yn ystyfnig o fawr ac mae cost y diwrnod ysgol yn creu problemau yn yr argyfwng costau byw presennol. Felly, fedrwch chi gadarnhau na fyddwch chi'n cyfyngu eich radicaliaeth i’r meysydd rydw i wedi eu henwi, ac y byddwch yn dod â chynlluniau yr un mor gadarn a chyflym i wireddu ein huchelgais dros holl bobl ifanc ac athrawon Cymru? Oherwydd sut mae disgwyl i ddysgwyr fanteisio ar newidiadau o ran y flwyddyn ysgol os nad ydyn nhw hyd yn oed yn yr ysgol, neu’n derbyn y gefnogaeth yn yr ysgol sydd ei hangen arnynt neu fynediad at fwyd yn y gwyliau ysgol, beth bynnag fo hyd y gwyliau hynny?
Fe glywsoch chi'n gynharach Sioned Williams yn gofyn cwestiwn i'r Prif Weinidog ynglŷn â bwydo plant yng ngwyliau'r ysgol. Fy un pryder am bythefnos yn y mis Hydref yna ydy o ran y diffyg cefnogaeth yn y gwyliau o ran pryd cynnes o fwyd am bythefnos lle mae'r tywydd yn gallu bod cymaint oerach a'r costau ychwanegol o ran cynhesu tai yn y pythefnos penodol hwnnw. Felly, gaf i ofyn pa asesiad sydd wedi ei wneud a sut dŷn ni am sicrhau bod y newidiadau hyn ddim yn mynd i olygu bod y plant dŷn ni'n trio eu cefnogi hefo'r cynlluniau hyn yn dioddef oherwydd effeithiau tlodi fel arall?
I'm pleased, Minister, that we're having a statement today and an opportunity to discuss. It is important that oral statements are made on the day of the announcement. As we've seen, there's been great interest in this already and a great response, and I hope that this debate and this interest will continue throughout the consultation period.
As for Plaid Cymru, we welcome the start of a discussion on creating a fairer system and it is important to stress at the outset that there is no reduction in the number of days of holidays, only a proposal to shorten the long period spent away from school over the summer, while adding to holidays at other times of the year to ensure a structure that features more consistent blocks. This is not a new thing in terms of what Plaid Cymru has been calling for. When Nerys Evans was the Plaid Cymru spokesperson for education, she proposed reform in 2011. Leighton Andrews wasn't so open to the options as you are now, Minister, and I think there's never a perfect time to start these discussions, but I think it is important that we do continue to review and that we do take every possible opportunity to progress such discussions.
After all, you could say that it would be conservative to simply refuse to even consider changing a system that dates back to the century before last, as you mentioned. And the commitment to look at radical reforms is part of the co-operation agreement. But do you share some of my frustration, however, Minister, that we are consulting on quite a limited proposal and that a lack of resources, perhaps, certainly in terms of the school day, means that at this point, we cannot raise our sights more broadly? After all, we are already among the countries with the shortest summer holidays in the world, so wouldn't it have been advantageous to be able to look at some truly radical options such as expanding the support available during the school holidays and how school structure works, akin to what happens, of course, in Scandinavian and European countries, rather than limiting the consultation to something that, on paper, doesn't seem to be that radical at all? I note that box 15 of the consultation gives people the opportunity to highlight any related issues. Will you, therefore, welcome and encourage ambitious ideas, in addition to what is in the consultation document, about how this particular proposal could be aligned with other possible progressive changes, such as the four-day working week, which we talk about constantly in this Chamber?
I agree entirely about putting the central focus on learners, and, as you've referred to, there's some evidence to show that this proposal will benefit many children and young people in terms of their well-being, by mitigating the impact of disadvantage and supporting educational progress. The initial response this morning from some of the education unions is that they are not yet persuaded so far by the logic and evidential basis of the case that has been put forward. Could I ask you, therefore, what discussions you will be having with the trade unions during the consultation period to ensure that they have the evidence and that we do share—? Well, you've referred to some documents, but there are some other questions in terms of the different options and why you are consulting on this particular option. Again, as has already been mentioned in terms of the initial response, some voices from our agricultural community have questioned what the impact of starting the summer holidays at the end of July in 2026 would have on the Royal Welsh Show, stating that it's important for children and young people from farming families and otherwise to still be able to take advantage of experiences such as attending the Royal Welsh Show.
But more widely, as was mentioned by Laura Anne Jones, in the education portfolio, there are many challenges, from problems in recruiting new teachers and excessive workloads to high rates of absence among pupils, a large increase in mental health problems and support for learners with additional learning needs. The attainment gap between children from different backgrounds remains stubbornly large and the cost of the school day is creating problems amid the current cost-of-living crisis. So, could you confirm that you will not limit your radicalism to the areas that I've just cited, and that you will bring forward plans that are just as robust and rapid to realise our ambitions for all young people and teachers in Wales? Because how are learners expected to take advantage of changes in terms of the school year if they are not even at school, or receiving the support at school that they need, or accessing food in the school holidays, however long those holidays are?
You heard earlier Sioned Williams asking a question to the First Minister in terms of feeding schoolchildren during the school holidays. My one concern about the autumn fortnight is the lack of support in the holidays in terms of having a hot meal for a fortnight at a period when the weather can be so much colder and there are additional costs in terms of heating homes during that specific fortnight. So, could I ask you what assessment has been made and how do we ensure that these changes are not going to mean that the children we are trying to support with these plans are suffering because of the effects of poverty otherwise?
Jest fel bod dim unrhyw gamddealltwriaeth, mae hon yn ddogfen sydd wedi ei chytuno ar y cyd gyda Phlaid Cymru, felly mae'r cwestiynau mae'r Aelod yn gofyn amdanyn nhw yn bethau sydd wedi eu hystyried eisoes gan ei phlaid hi wrth gytuno'r ddogfen hon linell wrth linell gyda ni, gan gynnwys rhai o'r heriau mae'r Aelod yn eu codi yn ei chwestiwn a gan gynnwys yr impact ar y Sioe Frenhinol ac ati. Felly, mater o flaenoriaethu yw hyn, yntefe? Rŷn ni'n cychwyn o'r sail mai addysg plentyn yw'r peth pwysicaf sydd wrth wraidd y diwygiadau rŷn ni'n eu cynnig fan hyn. Mae goblygiadau eraill yn codi yn sgil hynny ac mae'n rhaid gwrando ar hynny yn sgil yr ymgynghoriad, ond fel mae'r Aelod yn dweud, y peth pwysig yw ein bod ni'n sicrhau cyfleoedd addysgiadol i'n pobl ifainc, felly dyna pam rŷn ni wedi ei strwythuro fe yn y ffordd rŷn ni wedi gwneud. Rŷn ni'n credu, fel mae'ch plaid chi'n cytuno, mai dyma'r ffordd orau i fynd i'r afael gyda hynny.
O ran uchelgais bellach, wrth gwrs, mae dau gam yn yr ymgynghoriad, fel mae'r Aelod yn gwybod. Y cam cyntaf: pum wythnos o haf a phythefnos o doriad yn yr hydref, ac wedyn cam pellach o bedair wythnos ac wythnos yn y gwanwyn yn ychwanegol. Felly, mae uchelgais yn rhan gynhenid o'r cynigion yma, ond does dim angen anogaeth wrth Blaid Cymru arnaf i i fod yn radical yn yr hyn rwy'n ei wneud i gefnogi plant yn ein hysgolion ni. Ond dwi'n diolch ichi am y gefnogaeth.
Mae gyda ni raglen eang, fel rŷch chi'n gwybod, o'r hyn rŷn ni'n ceisio ein gorau i'w wneud i warchod buddiannau ein plant a'n pobl ifanc, mewn cyfnod sydd yn heriol iawn ar hyn o bryd, ac mae gyda ni ystod o bethau rŷn ni'n eu gwneud, fel soniodd y Prif Weinidog yn ei ymateb yn gynt, i fynd i'r afael gyda phwysau costau byw ar deuluoedd a sicrhau bod cyn lleied â phosib o rwystredigaethau yn y ffordd rŷn ni'n sicrhau bod plant yn mynd i'r ysgol. Rwy'n credu, ac rwy'n sicr bod yr Aelod yn cytuno, fod y cynlluniau sydd yn y rhaglen hon, yn y ddogfen ymgynghori hon, yn mynd i'n helpu ni i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn gallu dod i'r ysgol yn barod i fod yno yn dysgu, wedi cael gorffwys, wedi cael cyfle i allu ailgydio a chael recharge i'r batri, fel petai, ac yn barod i ddysgu. Wrth gwrs, ar ddiwedd y dydd, dyna'r peth pwysig.
Just to clear up any misunderstanding, this is a document that's been jointly agreed with Plaid Cymru, so the questions that the Member asked are issues that have already been considered by her party in agreeing this document line by line with us, including some of the challenges that the Member raised, including the impact on the Royal Welsh Show et cetera. This is a matter of prioritisation. We're starting from the foundation that a child's education is the most important thing, and that's at the heart of these proposed reforms. Other implications arise from that and we need to listen to the consultation response, but as the Member said, the important thing is that we ensure educational opportunities for our young people, and that's why we've structured it the way that we have done. We believe, and your party agrees, that this is the way to tackle this issue.
In terms of further ambition, there are two stages in the consultation as the Member knows. The first, the five-week summer holiday and a fortnight's break in the autumn, and then a further step of four weeks in the summer and an additional week in the spring. So, ambition is an integral part of these proposals, but I don't need encouragement from Plaid Cymru to be radical in what I do in supporting our young people. But I thank you for your support.
We have a broad programme, as you know, in terms of trying to protect the interests of our children and young people at a time that is extremely challenging, and we have a range of things that we are doing, as the First Minister mentioned in his earlier response, to tackle cost-of-living pressures and ensure that there are as few barriers as possible to children attending school. I believe, and I'm sure the Member agrees, that the plans in this proposal and in this consultation document will assist us to ensure that children and young people can come to school ready to learn, have been well rested, having had an opportunity to recharge their batteries, if you like, and that they are ready to learn, because, at the end of the day, that's the most important thing.
Jayne Bryant fel Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg.
Jayne Bryant as Chair of the Children, Young People and Education Committee.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you, Minister, for your statement today. Our committee has committed to paying particular close attention to the views of children and their families, who aren't always listened to by people in positions of power—children and families who have so much to say, but whose voices, all too often, go unheard. Listening to your statement today and reflecting on the Welsh Government's work on reform of the school year, the findings of the research commissioned by the Welsh Government and our ongoing work looking at whether disabled children have equal access to education and childcare, it appears that some of those groups of learners are more affected by the structure of the school year and the school day than others: learners with additional learning needs and pupils from low-income households, whose knowledge and skills may regress more than their peers' over the course of long summer breaks, neurodiverse learners who may find long autumn or spring terms particularly draining, as you've mentioned in your statement today, or learners who are struggling with their mental health and emotional well-being, who may feel a heightened sense of anxiety about returning to school after a six-week-long school holiday.
We know from our committee's work that these children and their families often feel like they are sidelined and that their experience and views are not given the weight they deserve. So, Minister, I'm very pleased that the research into experiences of the current school calendar commissioned by the Welsh Government involved engagement with learners with ALN and from a range of socioeconomic backgrounds. Can you assure the Senedd that the Welsh Government will proactively seek the views of those learners who face the most acute barriers in their education as part of its formal consultation process, particularly given that the well-being attendance and attainment of those learners are likely to be disproportionately affected by changes to the school year? And I’m sure you’ll agree, Minister, that it’s our responsibility as people in positions of power to make sure that we’re asking the right questions to the right people and in the right way to ensure that everybody has the opportunity to share their views. And will the Minister also assure us that a primary policy objective of any reforms will be to improve the well-being and attainment of learners? Understandably, many arguments about reform of the school year focus on childcare or other economic issues. These are undoubtedly important matters, but I urge the Minister to ensure that children themselves and their well-being and attainment are at the heart of the Welsh Government’s work in this area. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Mae ein pwyllgor wedi ymrwymo i roi sylw manwl arbennig i farn plant a'u teuluoedd, nad yw pobl mewn swyddi pwerus bob amser yn gwrando arnyn nhw—plant a theuluoedd sydd â chymaint i'w ddweud, ond nad yw eu lleisiau, yn rhy aml o lawer, yn cael eu clywed. Wrth wrando ar eich datganiad heddiw a myfyrio ar waith Llywodraeth Cymru ar ddiwygio'r flwyddyn ysgol, canfyddiadau'r ymchwil a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru a'n gwaith parhaus sy'n edrych ar p'un a oes gan blant anabl fynediad cyfartal at addysg a gofal plant, mae'n ymddangos bod strwythur y flwyddyn ysgol a'r diwrnod ysgol yn cael mwy o effaith ar rai o'r grwpiau hynny o ddysgwyr nag eraill: dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol a disgyblion o aelwydydd incwm isel, y gall eu gwybodaeth a'u sgiliau atchwelyd yn fwy na'u cyfoedion yn ystod gwyliau hir yr haf, dysgwyr niwroamrywiol a allai deimlo bod tymhorau hir yr hydref neu'r gwanwyn yn arbennig o flinderus, fel rydych chi wedi sôn yn eich datganiad heddiw, neu ddysgwyr sy'n cael trafferth gyda'u hiechyd meddwl a'u lles emosiynol, a allai deimlo'n fwy pryderus ynghylch dychwelyd i'r ysgol ar ôl gwyliau ysgol chwe wythnos o hyd.
Gwyddom o'r gwaith y mae ein pwyllgor wedi'i wneud fod y plant hyn a'u teuluoedd yn aml yn teimlo eu bod yn cael eu gwthio i'r cyrion ac nad yw eu profiad a'u barn yn cael yr ystyriaeth y maen nhw'n ei haeddu. Felly, Gweinidog, rwy'n falch iawn bod yr ymchwil i brofiadau o'r calendr ysgol presennol a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn cynnwys ymgysylltu â dysgwyr ADY a'r rhai o ystod o gefndiroedd economaidd-gymdeithasol. A allwch chi sicrhau'r Senedd y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol i geisio barn y dysgwyr hynny sy'n wynebu'r rhwystrau anoddaf yn eu haddysg fel rhan o'i phroses ymgynghori ffurfiol, yn enwedig o gofio bod newidiadau i'r flwyddyn ysgol yn debygol o gael effaith anghymesur ar les, presenoldeb a chyrhaeddiad y dysgwyr hynny? Ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno, Gweinidog, mai ein cyfrifoldeb ni fel pobl mewn swyddi pwerus yw sicrhau ein bod ni'n gofyn y cwestiynau cywir i'r bobl gywir yn y ffordd gywir i sicrhau bod pawb yn cael cyfle i rannu eu barn. Ac a wnaiff y Gweinidog hefyd ein sicrhau mai un o brif amcanion polisi unrhyw ddiwygiadau fydd gwella lles a chyrhaeddiad dysgwyr? Yn ddealladwy, mae llawer o ddadleuon ynghylch diwygio'r flwyddyn ysgol yn canolbwyntio ar ofal plant neu faterion economaidd eraill. Heb os, mae'r rhain yn faterion pwysig, ond rwy'n annog y Gweinidog i sicrhau bod plant eu hunain a'u lles a'u cyrhaeddiad wrth wraidd gwaith Llywodraeth Cymru yn y maes hwn. Diolch.
I thank Jayne Bryant for those thoughtful remarks and questions, and I do agree with her: it is important that we hear the voice of those learners and their families who are most likely to be affected. We’ve provided, alongside the consultation document that we are publishing today, an easy-read version of the consultation, if you like, which we hope and we’re confident will enable a wider audience for the proposals and therefore, in the way that she says really importantly, to make sure that all voices are heard in that, and I hope that schools—. At Caerleon comprehensive, which I was at yesterday, in the Member’s constituency, I was struck, as I said earlier, by the nature of the discussion that the school had set up with the school council and I hope that schools will take advantage of that easy-read version of the consultation, to encourage a discussion in school.
We also know that the work that Parentkind has done in surveying parents suggested, on the basis of a survey of just under 7,000 parents, that there was strong support for more equal distribution of school holidays, and that those parents who felt that they struggled the most financially were the most likely to support the reforms, with around 72 per cent of parents in that category supporting a different distribution of school holidays.
So, I think that was a very clear signal of the importance of exploring these reforms, and I have no hesitation whatsoever in giving the Member the commitment that the well-being and attainment of our young people is at the very heart of this. We want to make sure that young people are in school, able to take full advantage of all we are doing to improve literacy, numeracy, to increase standards and to improve attainment, and in order to be in that position, you need to feel rested and recharged and ready to learn. So, I think these reforms will have that effect.
In the discussion we had yesterday, one of the learners said to me that they felt that at the start of the autumn term, it could take a week, two weeks, sometimes three weeks or more, to catch up on learning loss over the summer months, so that is time that isn’t available to advance the learning of young people in that situation. So, I do think that this is a timely set of reforms, and I would encourage people to contribute and respond to the consultation so that we can take all voices and all views into account.
Diolch i Jayne Bryant am y sylwadau a'r cwestiynau meddylgar hynny, ac rwy'n cytuno â hi: mae'n bwysig ein bod ni'n clywed llais y dysgwyr hynny a'u teuluoedd sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio. Rydym wedi darparu, ochr yn ochr â'r ddogfen ymgynghori yr ydym yn ei chyhoeddi heddiw, fersiwn hawdd ei deall o'r ymgynghoriad, os mynnwch chi, yr ydym yn gobeithio ac rydym yn hyderus y bydd yn galluogi cynulleidfa ehangach ar gyfer y cynigion ac felly, yn y ffordd y mae'n ei ddweud yn wirioneddol bwysig, i wneud yn siŵr bod pob llais yn cael ei glywed yn hynny, ac rwy'n gobeithio y bydd ysgolion—. Yn ysgol uwchradd Caerllion, yr oeddwn i yno ddoe, yn etholaeth yr Aelod, cefais fy nharo, fel y dywedais i yn gynharach, gan natur y drafodaeth yr oedd yr ysgol wedi'i chychwyn â chyngor yr ysgol ac rwy'n gobeithio y bydd ysgolion yn manteisio ar y fersiwn hawdd ei deall honno o'r ymgynghoriad, i annog trafodaeth yn yr ysgol.
Gwyddom hefyd fod y gwaith y mae Parentkind wedi'i wneud drwy gynnal arolwg o rieni yn awgrymu, ar sail arolwg o ychydig o dan 7,000 o rieni, fod cefnogaeth gref o blaid dosbarthu gwyliau ysgol yn fwy cyfartal, ac mai'r rhieni hynny oedd yn teimlo eu bod yn ei chael hi'n fwyaf anodd yn ariannol oedd y rhai a oedd fwyaf tebygol o gefnogi'r diwygiadau, gyda thua 72 y cant o rieni yn y categori hwnnw yn cefnogi dosbarthu gwyliau ysgol mewn ffordd wahanol.
Felly, credaf fod hynny'n arwydd clir iawn o bwysigrwydd archwilio'r diwygiadau hyn, ac nid oes angen i mi betruso o gwbl wrth roi ymrwymiad i'r Aelod fod lles a chyrhaeddiad ein pobl ifanc wrth wraidd hyn. Rydym am sicrhau bod pobl ifanc yn yr ysgol, yn gallu manteisio'n llawn ar bopeth rydym yn ei wneud i wella llythrennedd, rhifedd, cynyddu safonau a gwella cyrhaeddiad, ac er mwyn bod yn y sefyllfa honno, mae angen i chi deimlo eich bod wedi ymlacio ac adfer a'ch bod yn barod i ddysgu. Felly, rwy'n credu y bydd y diwygiadau hyn yn cael yr effaith honno.
Yn y drafodaeth a gawsom ddoe, dywedodd un o'r dysgwyr wrthyf ei fod yn teimlo, ar ddechrau tymor yr hydref, y gallai gymryd wythnos, pythefnos, tair wythnos neu fwy weithiau, i ddal i fyny ar y dysgu a gollwyd dros fisoedd yr haf, felly mae hynny'n amser nad yw ar gael i ddatblygu dysgu pobl ifanc yn y sefyllfa honno. Felly, rwy'n credu bod hon yn gyfres amserol o ddiwygiadau, a byddwn i'n annog pobl i gyfrannu ac ymateb i'r ymgynghoriad fel y gallwn ni ystyried pob llais a phob barn.
Just as you said just now to Jayne Bryant, I’ve never met a teacher who doesn’t say it isn’t really, really challenging at the beginning of September to get children settled back into the ways of learning, of listening and responding because of that loss of learning, and also, for some young people, it will have been not the most joyous time of their life. So, I’m very interested in this, and thank you very much for having the commitment to do what you said you would do at the very beginning of your term in office.
One of the things you say is that working parents struggle to take six weeks off, and, of course, whether we redistribute these in a different way, that’s still going to be the case, so I wonder why we don’t, for example, encourage schools to take pupils off on school trips during the holidays, rather than during the school term. It’s a very important moment to allow children to bond with each other and to learn a bit more independence, those older primary school kids. But I think there are different ways of looking at this, and, obviously, when we have more money in the system, we ought to be able to enhance the provision that's available for young people in the holidays. In terms of the spring term—
Yn union fel y dywedoch chi wrth Jayne Bryant nawr, dydw i erioed wedi cwrdd ag athro nad yw'n dweud nad yw hi'n heriol iawn, iawn ddechrau mis Medi i gael plant i setlo nôl i'r ffyrdd o ddysgu, gwrando ac ymateb oherwydd y dysgu hynny sydd wedi cael ei golli, a hefyd, i rai pobl ifanc, ni fydd wedi bod yr adeg fwyaf llawen o'u bywyd. Felly, mae gen i ddiddordeb mawr yn hyn, a diolch yn fawr iawn i chi am ymrwymo i wneud yr hyn y dywedoch chi y byddech chi'n ei wneud ar ddechrau eich tymor yn y swydd.
Un o'r pethau rydych chi'n ei ddweud yw bod rhieni sy'n gweithio yn ei chael hi'n anodd cymryd chwe wythnos i ffwrdd, ac, wrth gwrs, p'un a fyddwn ni'n ailddosbarthu'r rhain mewn ffordd wahanol, bydd hynny'n dal i fod yn wir, felly tybed pam nad ydym, er enghraifft, yn annog ysgolion i fynd â disgyblion ar deithiau ysgol yn ystod y gwyliau, yn hytrach nag yn ystod y tymor ysgol. Mae'n foment bwysig iawn i ganiatáu i blant fondio â'i gilydd a dysgu ychydig mwy o annibyniaeth, y plant ysgol gynradd hŷn hynny. Ond rwy'n credu bod ffyrdd gwahanol o edrych ar hyn, ac, yn amlwg, pan fydd gennym fwy o arian yn y system, dylem fod yn gallu gwella'r ddarpariaeth sydd ar gael i bobl ifanc yn ystod y gwyliau. O ran tymor y gwanwyn—
Jenny, you—
Jenny, chi—
Can I—? I just want to ask you—. You've already indicated—
A gaf i—? Rwyf eisiau gofyn i chi—. Rydych chi wedi nodi yn barod—
Quickly, please.
Yn gyflym, os gwelwch yn dda.
—that you want to disregard when Easter falls in terms of the spring term, and I wondered whether you'd considered allowing other religious holidays to be—. You know, people will still want to take Good Friday and Easter Monday off if they—. And will be able to do so, if they follow that particular religion, but what about Eid, Hanukkah and Diwali? Could there not be some way in which we could allow pupils to book their religious holidays, as relevant, if those are things that they do?
—eich bod chi eisiau diystyru pryd fydd y Pasg yn disgyn o ran tymor y gwanwyn, ac roeddwn i'n meddwl tybed a oeddech chi wedi ystyried caniatáu i wyliau crefyddol eraill fod—. Rydych chi'n gwybod, bydd pobl yn dal i fod eisiau cymryd Dydd Gwener y Groglith a Dydd Llun y Pasg i ffwrdd os ydyn nhw—. A byddan nhw'n gallu gwneud hynny, os ydyn nhw'n dilyn y grefydd benodol honno, ond beth am Eid, Hanukkah a Diwali? Oni allai fod rhyw ffordd y gallem ganiatáu i ddisgyblion gymryd eu gwyliau crefyddol i ffwrdd, fel y bo'n berthnasol, os yw'r rheini'n bethau y maen nhw'n eu gwneud?
I've given you—.
Rwyf wedi rhoi i chi—.
So, that's just one of the things that we could explore.
Felly, dyna un o'r pethau y gallem ni ei archwilio.
Thank you to Jenny Rathbone for those questions. So, I agree with her, actually, that, you know, we should look creatively at what we can do during school holidays. We already have, of course, food and fun provision and the school holiday enrichment programme and Playworks, and the community focused schools policy, as that develops and matures, I think will provide opportunities in that way, and I think that will become increasingly important in the future—how we can extend some of those arrangements into the holiday so that there is—. You know, even a five-week holiday for some young people causes that learning loss, and having touchpoints with the school or the school community can be really important. And, in her constituency and in mine, we'll have been to schools during the summer holiday and seen the effects of being able to be at school with their peers—playing a little bit of sport, learning a bit about nutrition, is just really important for lots of learners. So, I think there is more, I'm sure, that we would like to do in that area. Our programme has actually extended, as she will know, over the last few years, and, if we had resources to do that, I'm sure we'd want to do more of that in the future.
The point about the Easter changes is this, really: it's to allow the decoupling of Easter from the timing of the half-term and end-of-term breaks. As it happens, over the next few years, that isn't a practical concern, but the issue really is how you can achieve more even terms, and, by linking, as we do now, to the particular point at which Easter happens to fall, that just makes it impossible to deliver that. But, of course, just to reassure people, this isn't to say that the bank holidays around Easter would change; obviously, they would not change. And the point that she makes about other faiths—of course, it is possible for parents to apply for children not to be in school on special occasions such as that, and I do know that many heads do exercise that discretion in a way that supports those choices.
Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiynau hynny. Felly, rwy'n cytuno â hi, mewn gwirionedd, rydych chi'n gwybod, y dylem edrych yn greadigol ar yr hyn y gallwn ni ei wneud yn ystod gwyliau'r ysgol. Wrth gwrs, mae gennym ni ddarpariaeth bwyd a hwyl a'r rhaglen gwella gwyliau'r haf a Gwaith Chwarae yn barod, ac, rwy'n credu y bydd y polisi ysgolion sy'n canolbwyntio ar y gymuned, wrth i hwnnw ddatblygu ac aeddfedu, yn cynnig cyfleoedd yn y ffordd honno, ac rwy'n credu y bydd hynny'n dod yn fwyfwy pwysig yn y dyfodol—sut y gallwn ni ymestyn rhai o'r trefniadau hynny i'r gwyliau fel bod yna—. Rydych chi'n gwybod, mae hyd yn oed gwyliau pum wythnos i rai pobl ifanc yn golygu eu bod yn colli dysgu, a gall cael pwyntiau cyswllt â'r ysgol neu gymuned yr ysgol fod yn bwysig iawn. Ac, yn ei hetholaeth hi ac yn fy un i, byddwn ni wedi bod i ysgolion yn ystod gwyliau'r haf ac wedi gweld effeithiau gallu bod yn yr ysgol gyda'u cyfoedion—mae chwarae ychydig o chwaraeon, dysgu ychydig am faeth, yn bwysig iawn i lawer o ddysgwyr. Felly, rwy'n credu bod mwy, rwy'n siŵr, yr hoffem ei wneud yn y maes hwnnw. Mae ein rhaglen wedi ehangu mewn gwirionedd, fel y bydd hi'n gwybod, dros y blynyddoedd diwethaf, a, phe bai gennym yr adnoddau i wneud hynny, rwy'n siŵr y byddem am wneud mwy o hynny yn y dyfodol.
Y pwynt am y newidiadau adeg y Pasg yw hyn, mewn gwirionedd: mae'n ymwneud â chaniatáu datgysylltu'r Pasg o amseru'r gwyliau hanner tymor a diwedd tymor. Fel mae'n digwydd, dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, nid yw hynny'n bryder ymarferol, ond y mater mewn gwirionedd yw sut y gallwch chi sicrhau bod y tymhorau yn fwy cyson, a thrwy gysylltu, fel y gwnawn ni nawr, â'r pwynt penodol pan fydd y Pasg yn digwydd disgyn, mae hynny yn ei gwneud hi'n amhosibl cyflawni hynny. Ond, wrth gwrs, i dawelu meddyliau pobl, nid yw hyn yn gyfystyr â dweud y byddai gwyliau'r banc o gwmpas y Pasg yn newid; yn amlwg, fydden nhw ddim yn newid. A'r pwynt y mae hi'n ei wneud am grefyddau eraill—wrth gwrs, mae'n bosib i rieni wneud cais i blant beidio â bod yn yr ysgol ar achlysuron arbennig fel hynny, ac rwy'n gwybod bod llawer o benaethiaid yn arfer y disgresiwn hwnnw mewn ffordd sy'n cefnogi'r dewisiadau hynny.
Thank you, Minister, for your statement today. I welcome your announcement of this consultation, given the fact that the current academic calendar has been in place since 1873, when Queen Victoria was on the throne and Gladstone was in his first term as Prime Minister. It is only right and responsible for us to reassess whether it is fit for purpose today. I note that all three teaching unions have called for Welsh Government to provide an evidence base to support any changes to the school year. Minister, learning loss was certainly a concept that formed the basis of my postgraduate certificate in education back in 1999, but it appears to be still a much-debated concept, despite the fact that many of my colleagues who teach children with additional learning needs and children in the most disadvantaged backgrounds would certainly cite it as a truth. So, are you confident that you can provide rigorous evidence to support the existence of learning loss and to show that creating a more even spread of holidays throughout the academic year can improve teaching and learning outcomes?
And you will know, Minister, that I've been a big supporter of what is now the school holiday enrichment programme, so what thought has been given to the impact of any changes in the school year on this? If the number of weeks the programme is to be delivered over the summer is to be reduced, could it be rolled out during other school holidays to support families during these times?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Rwy'n croesawu eich cyhoeddiad am yr ymgynghoriad hwn, o ystyried y ffaith bod y calendr academaidd presennol wedi bod yn weithredol ers 1873, pan oedd y Frenhines Fictoria ar yr orsedd ac roedd Gladstone yn ei dymor cyntaf fel Prif Weinidog. Nid yw ond yn iawn ac yn gyfrifol i ni ailasesu a yw'n addas at y diben heddiw. Nodaf fod y tri undeb athrawon wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu sylfaen dystiolaeth i gefnogi unrhyw newidiadau i'r flwyddyn ysgol. Gweinidog, roedd colli dysgu yn sicr yn gysyniad a oedd yn sail i fy nhystysgrif ôl-raddedig mewn addysg nôl ym 1999, ond mae'n ymddangos ei fod yn dal i fod yn gysyniad a drafodir yn helaeth, er gwaethaf y ffaith y byddai llawer o fy nghydweithwyr sy'n addysgu plant ag anghenion dysgu ychwanegol a phlant o'r cefndiroedd mwyaf difreintiedig yn sicr yn dweud ei fod yn wir. Felly, a ydych chi'n hyderus y gallwch chi ddarparu tystiolaeth drylwyr i gefnogi bodolaeth colli dysgu ac i ddangos y gall gwasgaru gwyliau yn fwy cyfartal drwy gydol y flwyddyn academaidd wella canlyniadau addysgu a dysgu?
A byddwch chi'n gwybod, Gweinidog, fy mod i wedi bod yn gefnogwr mawr o'r rhaglen gwella gwyliau'r haf, fel y'i gelwir erbyn hyn, felly pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi i'r effaith y bydd unrhyw newidiadau i'r flwyddyn ysgol yn ei chael ar hyn? Os yw nifer yr wythnosau y bydd y rhaglen yn cael ei chyflwyno dros yr haf yn cael ei lleihau, a ellid ei chyflwyno yn ystod gwyliau ysgol eraill i gefnogi teuluoedd yn ystod y cyfnodau hyn?
I thank Vikki Howells for those questions and I defer to her greater expertise about the experience of being a teacher and how it must feel coming up to the end of this autumn term. I can see by the smile on her face that she remembers that fondly. But I think, on the question of learning loss and the impact on teachers and of the workload during this term, I think—. This was very much the conversation I was having in the school I mentioned yesterday, but I don't go into any school at this point in the school calendar without having that sort of conversation with parents, and I'm sure most teachers would recognise and share that experience. There is a body of evidence, which we have already published, which we've made available, which goes to the points that the Member has raised, but it's really important, I think, as part of the consultation, that people, if they're interested, should take a look at that evidence and consider it, and people may disagree, of course—that's the nature of a consultation. But we have experience from other parts of the UK, both local authority areas in England and in Scotland, but also internationally, and it isn't a question of just cut and paste. I don't really believe that you can pick up practices and wholesale bring them over to a system. We all have different education systems. They're different for good reasons. But I do think it's important to look at the evidence and to consider what changes in other parts of the world and other parts of the UK have shown us, and that absolutely does go to support the view that changing the shape of the school year can help with that learning loss, and I think that is a really important objective.
Diolch i Vikki Howells am y cwestiynau hynny ac rwy'n nodi bod ganddi fwy o arbenigedd o ran y profiad o fod yn athrawes a sut mae'n teimlo, mae'n rhaid, wrth ddod i ddiwedd tymor yr hydref hwn. Gallaf weld wrth y wên ar ei hwyneb bod ganddi atgofion melys o hynny. Ond rwy'n meddwl, o ran y cwestiwn o golli dysgu a'r effaith ar athrawon ac ar y llwyth gwaith yn ystod y tymor yma, rwy'n credu—. Dyma'r sgwrs roeddwn i'n ei chael yn yr ysgol y soniais amdani ddoe, ond dydw i ddim yn mynd i unrhyw ysgol ar yr adeg hon yng nghalendr yr ysgol heb gael y math yna o sgwrs gyda rhieni, ac rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf o athrawon yn cydnabod ac yn rhannu'r profiad hwnnw. Mae yna gorff o dystiolaeth, yr ydym wedi'i gyhoeddi'n barod, yr ydym wedi'i roi ar gael, sy'n mynd i'r afael â'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u codi, ond mae'n bwysig iawn, rwy'n credu, fel rhan o'r ymgynghoriad, y dylai pobl, os oes ganddyn nhw ddiddordeb, edrych ar y dystiolaeth honno a'i hystyried, ac efallai y bydd pobl yn anghytuno, wrth gwrs—dyna natur ymgynghoriad. Ond mae gennym brofiad o rannau eraill o'r DU, ardaloedd awdurdodau lleol yn Lloegr ac yn yr Alban, ond hefyd yn rhyngwladol, ac nid yw'n fater o dorri a gludo yn unig. Nid wyf yn credu mewn gwirionedd y gallwch chi nodi arferion a'u trosglwyddo i system yn ddiymatal. Mae gennym ni i gyd systemau addysg gwahanol. Maen nhw'n wahanol am resymau da. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig edrych ar y dystiolaeth ac ystyried beth mae newidiadau mewn rhannau eraill o'r byd a rhannau eraill o'r DU wedi dangos i ni, ac mae hynny yn sicr yn cefnogi'r farn y gall newid siâp y flwyddyn ysgol helpu gyda'r dysgu hynny sy'n cael ei golli, ac rwy'n credu bod hynny'n amcan pwysig iawn.
Ac yn olaf, Hefin David.
And finally, Hefin David.
I think it's really important that we listen to the consultation outcomes as well, and I'm looking forward to hearing those responses. Two things I just want clarification on: I've run through the consultation myself, and I don't think the language is entirely clear in the consultation, where it says, 'Our second proposal is a spring break that has the potential to be decoupled from Easter should we need to.' I understand, now, having listened to the Minister, what exactly that means, but it takes a few goes to really understand exactly what those words mean. So, I think we could have more clarity there in the consultation documents themselves. And the other thing is, to get to the consultation online, it took me at least four or five clicks just to get through to it, and that's before even conducting a Google search. It is not an easy consultation to find. Now, I'm going to be posting it to my social media, and I urge other Members to do the same, but can the Government provide a clear link to that, and also address the issue I raised as well?
Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n gwrando ar ganlyniadau'r ymgynghoriad hefyd, ac rwy'n edrych ymlaen at glywed yr ymatebion hynny. Dau beth rydw i eisiau eglurhad yn eu cylch: rwyf wedi mynd trwy'r ymgynghoriad fy hun, ac nid wyf yn credu bod yr iaith yn gwbl glir yn yr ymgynghoriad, lle mae'n dweud, 'Ein hail gynnig yw gwyliau'r gwanwyn sydd â'r potensial i gael ei ddatgysylltu oddi wrth y Pasg pe bai angen.' Rwy'n deall, nawr, ar ôl gwrando ar y Gweinidog, beth yn union mae hynny'n ei olygu, ond mae'n cymryd sawl tro i ddeall yn union beth mae'r geiriau hynny'n ei olygu. Felly, rwy'n credu y gallem gael mwy o eglurder yn y fan honno yn y dogfennau ymgynghori eu hunain. A'r peth arall yw, er mwyn cyrraedd yr ymgynghoriad ar-lein, fe gymerodd hi o leiaf bedwar neu bum clic i mi fynd ato, a hynny cyn hyd yn oed cynnal chwiliad Google. Nid yw'n ymgynghoriad hawdd dod o hyd iddo. Nawr, rydw i'n mynd i fod yn ei bostio ar fy nghyfryngau cymdeithasol, ac rwy'n annog Aelodau eraill i wneud yr un peth, ond a all y Llywodraeth ddarparu dolen glir i hynny, a hefyd fynd i'r afael â'r mater a godais hefyd?
I thank Hefin David for that, and I absolutely agree. As I mentioned a couple of times in my statement earlier, I think it's really important that we hear the views and perspectives of a range of people, of everyone who is affected—so, learners themselves, most crucially, parents, the education workforce—but, beyond that, it's a set of proposed changes that has implications for society and the economy more broadly, so I'm really keen to hear and to consider the range of perspectives that I very much hope we will learn from. I will follow up on the two points that he made specifically, one around making sure that it's as easy as possible to find the document online. And in relation to the point of clarity on the decoupling of Easter, there's also an easy-read version of the consultation document. I very much hope that is easier to grasp than perhaps some of the text in the consultation document itself on this point.
Diolch i Hefin David am hynny, ac rwy'n cytuno'n llwyr. Fel y soniais i sawl gwaith yn fy natganiad yn gynharach, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n clywed barn a safbwyntiau amrywiaeth o bobl, pawb sy'n cael eu heffeithio—felly, dysgwyr eu hunain, yn bwysicaf oll, rhieni, y gweithlu addysg—ond, y tu hwnt i hynny, mae'n gyfres o newidiadau arfaethedig sydd â goblygiadau i gymdeithas a'r economi yn ehangach, felly rwy'n awyddus iawn i glywed ac i ystyried yr ystod o safbwyntiau y gobeithiaf yn fawr y byddwn ni'n dysgu ohonyn nhw. Byddaf yn mynd ar drywydd dau bwynt a wnaeth yn benodol, un ynghylch gwneud yn siŵr ei bod mor hawdd â phosibl dod o hyd i'r ddogfen ar-lein. Ac mewn perthynas â'r pwynt eglurder ynghylch datgysylltu'r Pasg, mae fersiwn hawdd ei deall o'r ddogfen ymgynghori hefyd. Rwy'n mawr obeithio bod honno'n haws ei deall nag efallai peth o'r testun yn y ddogfen ymgynghori ei hun ar y pwynt hwn.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Before we move on, Laura Anne Jones wishes to make a point of order.
Cyn i ni symud ymlaen, mae Laura Anne Jones yn dymuno gwneud pwynt o drefn.
Yes, thank you, Deputy Presiding Officer. I'd just like to make a point of order and just reassure the Chamber that the quote that the Minister kindly read out at the end of his contribution, answering to me, was about the school day, not the school year. So, it's the right quote but the wrong subject, Minister. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn wneud pwynt o drefn a sicrhau'r Siambr bod y dyfyniad a ddarllenodd y Gweinidog yn garedig ar ddiwedd ei gyfraniad, yn ei ateb i mi, yn ymwneud â'r diwrnod ysgol, nid y flwyddyn ysgol. Felly, y dyfyniad cywir yw e' ond y pwnc anghywir, Gweinidog. Diolch.
The Member has made the clarification of the quote, and I'm sure that's been therefore put on the record.
Mae'r Aelod wedi egluro'r dyfyniad, ac rwy'n siŵr bod hynny wedi cael ei gofnodi felly.
Eitem 5, Rheoliadau Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 a Gorchymyn Digartrefedd (Addasrwydd Llety) (Cymru) 2015 (Diwygio) 2023. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig—Julie James.
Item 5, the Renting Homes (Wales) Act 2016 and Homelessness (Suitability of Accommodation) (Wales) Order 2015 (Amendment) Regulations 2023. I call on the Minister for Climate Change to move the motion—Julie James.
Cynnig NDM8407 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 a Gorchymyn Digartrefedd (Addasrwydd Llety) (Cymru) 2015 (Diwygio) 2023 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Hydref 2023.
Motion NDM8407 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves that the draft The Renting Homes (Wales) Act 2016 and Homelessness (Suitability of Accommodation) (Wales) Order 2015 (Amendment) Regulations 2023 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 October 2023.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Today I've laid the Renting Homes (Wales) Act 2016 and Homelessness (Suitability of Accommodation) (Wales) Order 2015 (Amendment) Regulations 2023. These regulations will ensure bed and breakfast and hotel accommodation that has been arranged by local authorities via a third party provider for the purposes of providing homelessness accommodation will not give rise to an occupation contract under the Renting Homes (Wales) Act 2016.
Dirprwy Lywydd, I am immensely proud of our response here in Wales to the tragedy of homelessness and of the outstanding work being undertaken by our front-line homelessness services, led by local authorities and supported by the third sector. Since the beginning of the pandemic, we haven't just maintained an ambition to make homelessness rare, brief and unrepeated; we have accelerated it. However, we know this approach does not come without challenges. The numbers in temporary accommodation continue to increase as the impact of the pandemic is compounded by the increase in the cost of living. It is for this reason that, today, I have laid the new regulations. This is in response to the demands currently placed on local authorities and the need to be pragmatic in the face of this challenge and support local authorities to maximise and maintain the stock available to them locally in the short term. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Heddiw, rwyf wedi gosod Rheoliadau Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 a Gorchymyn Digartrefedd (Addasrwydd Llety) (Cymru) 2015 (Diwygio) 2023. Bydd y rheoliadau hyn yn sicrhau na fydd llety gwely a brecwast a gwesty sydd wedi'i drefnu gan awdurdodau lleol drwy ddarparwr trydydd parti at ddibenion darparu llety digartrefedd yn arwain at gontract meddiannaeth o dan Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016.
Dirprwy Lywydd, rwy'n hynod falch o'n hymateb yma yng Nghymru i drasiedi digartrefedd a'r gwaith rhagorol sy'n cael ei wneud gan ein gwasanaethau digartrefedd rheng flaen, dan arweiniad awdurdodau lleol a gyda chefnogaeth y trydydd sector. Ers dechrau'r pandemig, rydym wedi gwneud mwy na chynnal uchelgais i wneud achosion o ddigartrefedd yn brin, yn fyr ac yn ddi-ail-adrodd; rydym wedi'i chyflymu. Fodd bynnag, rydym yn gwybod nad yw'r dull hwn heb ei heriau. Mae'r niferoedd mewn llety dros dro yn parhau i gynyddu wrth i effaith y pandemig gael ei gwaethygu gan y cynnydd mewn costau byw. Dyna'r rheswm pam yr wyf wedi gosod y rheoliadau newydd heddiw. Mae hyn mewn ymateb i'r gofynion a roddir ar awdurdodau lleol ar hyn o bryd a'r angen i fod yn bragmatig yn wyneb yr her hon a chefnogi awdurdodau lleol i wneud y mwyaf o'r stoc sydd ar gael iddyn nhw'n lleol yn y tymor byr a'i chynnal. Diolch.
Nid oes unrhyw siaradwyr eraill. Weinidog, a ydych chi am ychwanegu unrhyw beth arall?
I have no other speakers. Minister, do you have anything to add?
I'd ask the Senedd to support these regulations.
Byddwn i'n gofyn i'r Senedd gefnogi'r rheoliadau hyn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, there are no objections. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
I will now call for a short break before we go into Stage 3 to ensure everybody is available in the room. Five minutes, please.
Byddaf nawr yn galw am seibiant byr cyn i ni fynd i mewn i Gam 3 i sicrhau bod pawb ar gael yn yr ystafell. Pum munud, os gwelwch yn dda.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:11.
Plenary was suspended at 16:11.
Ailymgynullodd y Senedd am 16:21, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 16:21, with the Llywydd in the Chair.
Dyma Gyfnod 3 Bil yr Amgylchedd (Ansawdd Aer a Seinweddau) (Cymru). Grŵp 1 yw'r grŵp cyntaf o welliannau, ac mae'r rhain yn ymwneud â'r gofyniad i osod targedau ansawdd aer. Gwelliant 37 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gyflwyno'r prif welliant. Janet Finch-Saunders.
We will therefore begin our Stage 3 deliberations on the Environment (Air Quality and Soundscapes) (Wales) Bill. The first group of amendments is group 1, and they relate to the requirement to set air quality targets. The lead amendment in the group is amendment 37, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 37 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 37 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. So, I would first like to place on record my thanks to Mostyn Jones, my researcher; Molly Skates, our group researcher; and also Daniel and the Deputy Minister Lee Waters MS for their work on this important legislation and for taking on board and actually supporting some amendments that we have tabled. So, again, diolch, Llywydd.
I will be speaking to all amendments in the group, but I will start by making an important observation first. The manifesto by our First Minister, Mark Drakeford MS, included the proposal to
'Develop a new Clean Air Act to ensure that our children can go to school, be active and play outside safely without fear of respiratory problems, such as asthma, because of pollution levels in some of our towns and cities.'
There is cross-party consensus on the need for legislation on clean air, but it is the largest party in this Senedd that has delayed the development of the Bill, taking some five years from the commitment in 2018 to reach this point.
When considering that the burden of poor air in the UK is estimated to be the equivalent of between 29,000 and 43,000 deaths per year, and that Healthy Air Cymru have found that air pollution is the biggest environmental threat to public health, second only to smoking in Wales, this Senedd and the Welsh Government should have legislated sooner. Despite it being the sixtieth anniversary of Doctor Who, we sadly cannot go back in time, so we must now make the most of the legislative process before us.
My amendment 37 requires Welsh Ministers to set long-term targets in respect of any matter relating to air quality in Wales. Should you not support this amendment, the legislation will include the word 'may', which would give the Welsh Government the option not to set long-term targets. This amendment builds on the evidence from Asthma and Lung UK Cymru, who have also expressed their disappointment at the use of the word 'may' instead of 'must'.
Amendment 38 places significant pollutants on the face of the Bill under a new section. This amendment requires the Welsh Ministers to set at least one target in respect of all the pollutants listed in the provision. The provision also provides Welsh Ministers with the regulation-making powers to add to the list of pollutants, and this amendment is very similar to amendment 3 by our colleague Delyth, but there is an important legal difference. My amendment includes an additional provision: regulation-making power for Welsh Ministers to amend the list of pollutants for which targets must be set. As it stands, I have included PM10, ground-level ozone, nitrogen dioxide, carbon monoxide and sulphur dioxide as significant pollutants. But I believe it is essential to good governance that Welsh Ministers have the ability to add to that list.
The rest of the amendments tabled in my name in this section are technical, so I will not go into any detail on those. However, I do wish to make a few observations in relation to some of the other amendments in the group.
We are very pleased to support amendment 1, by our colleague Rhys ab Owen, as it actually offers to help clarify the law. I will also be supporting amendment 4, by Delyth Jewell, which places nitrogen dioxide on the face of the Bill in a new section. Nitrogen dioxide causes inflammation of the airways, increases susceptibility to respiratory infections and to allergens. At present, the law on nitrogen dioxide pollution in Wales says annual average concentrations cannot exceed 40 µg per cubic metre of air. In 2017, the Welsh Government was taken to court by ClientEarth, due to these limits having been exceeded in Cardiff, Caerphilly, Hafodyrynys and trunk roads. The most recent Department for Environment Food and Rural Affairs compliance assessment on air in 2021 shows the south Wales zone still failing to meet the nitrogen dioxide annual limit value. In the face of failure, it is appropriate that nitrogen dioxide be put on the face of the Bill.
Finally, I will comment on amendment 73, which does place Welsh Ministers under a duty to make regulations to set a long-term target for one of the pollutants listed, which includes ammonia. I am opposed to the inclusion of ammonia. The National Farmers Union Cymru have previously made clear their willingness to work with Government, and partners, to reach sustainable ammonia emissions. Should you again vote in favour of the amendment today, you will be doing so without understanding the wider economic, environmental, social and cultural impacts of this law on rural Wales. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Felly, hoffwn gofnodi fy niolch i Mostyn Jones, fy ymchwilydd; Molly Skates, ein hymchwilydd grŵp; a hefyd Daniel a'r Dirprwy Weinidog Lee Waters AS am eu gwaith ar y ddeddfwriaeth bwysig hon ac am ystyried a chefnogi rhai gwelliannau yr ydym wedi'u cyflwyno. Felly, diolch unwaith eto, Llywydd.
Byddaf yn siarad ynghylch pob gwelliant yn y grŵp, ond rwyf am ddechrau trwy wneud sylw pwysig. Roedd maniffesto ein Prif Weinidog, Mark Drakeford AS, yn cynnwys y cynnig i
'Datblygu Deddf Aer Glân newydd i sicrhau bod ein plant yn gallu mynd i'r ysgol, bod yn egnïol a chwarae y tu allan yn ddiogel heb ofni problemau anadlol, fel asthma, oherwydd lefelau llygredd yn rhai o'n trefi a'n dinasoedd.'
Mae consensws trawsbleidiol ynghylch yr angen am ddeddfwriaeth ar aer glân, ond y blaid fwyaf yn y Senedd hon sydd wedi gohirio datblygu'r Bil, gan gymryd rhyw bum mlynedd ers yr ymrwymiad yn 2018 i gyrraedd y pwynt hwn.
Wrth ystyried yr amcangyfrifir bod baich aer gwael yn y DU yn cyfateb i rhwng 29,000 a 43,000 o farwolaethau'r flwyddyn, a bod Awyr Iach Cymru wedi canfod mai llygredd aer yw'r bygythiad amgylcheddol mwyaf i iechyd y cyhoedd, yn ail yn unig i ysmygu yng Nghymru, dylai'r Senedd hon a Llywodraeth Cymru fod wedi deddfu'n gynt. Er bod Doctor Who yn dathlu ei ben-blwydd yn 60 yn anffodus ni allwn fynd yn ôl mewn amser, felly mae'n rhaid i ni nawr wneud y gorau o'r broses ddeddfwriaethol sydd o'n blaenau.
Mae fy ngwelliant 37 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru osod targedau hirdymor mewn cysylltiad ag unrhyw fater sy'n ymwneud ag ansawdd aer yng Nghymru. Os na fyddwch yn cefnogi'r gwelliant hwn, bydd y ddeddfwriaeth yn cynnwys y geiriau 'Caiff Gweinidogion', a fyddai'n rhoi'r dewis i Lywodraeth Cymru beidio â gosod targedau tymor hir. Mae'r gwelliant hwn yn adeiladu ar y dystiolaeth gan Asthma and Lung UK Cymru, sydd hefyd wedi mynegi eu siom ynghylch y defnydd o'r geiriau 'Caiff Gweinidogion' yn hytrach na 'Rhaid i Weinidogion'.
Mae gwelliant 38 yn gosod llygryddion sylweddol ar wyneb y Bil o dan adran newydd. Mae'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru osod o leiaf un targed mewn cysylltiad â'r holl lygryddion a restrir yn y ddarpariaeth. Mae'r ddarpariaeth hefyd yn rhoi'r pwerau gwneud rheoliadau i Weinidogion Cymru i ychwanegu at y rhestr o lygryddion, ac mae'r gwelliant hwn yn debyg iawn i welliant 3 gan ein cyd-Aelod Delyth, ond mae gwahaniaeth cyfreithiol pwysig. Mae fy ngwelliant i yn cynnwys darpariaeth ychwanegol: pŵer gwneud rheoliadau i Weinidogion Cymru ddiwygio'r rhestr o lygryddion y mae'n rhaid gosod targedau ar eu cyfer. Fel y mae, rwyf wedi cynnwys PM10, osôn ar lefel y ddaear, nitrogen deuocsid, carbon monocsid a sylffwr deuocsid fel llygryddion sylweddol. Ond credaf ei bod yn hanfodol ar gyfer llywodraethu da fod gan Weinidogion Cymru y gallu i ychwanegu at y rhestr honno.
Mae gweddill y gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i yn yr adran hon yn dechnegol, felly ni wnaf fanylu ar y rheini. Fodd bynnag, hoffwn wneud ychydig o sylwadau mewn cysylltiad â rhai o'r gwelliannau eraill yn y grŵp.
Rydym yn falch iawn o gefnogi gwelliant 1, gan ein cyd-Aelod Rhys ab Owen, gan ei fod yn cynnig helpu i egluro'r gyfraith. Byddaf hefyd yn cefnogi gwelliant 4, gan Delyth Jewell, sy'n gosod nitrogen deuocsid ar wyneb y Bil mewn adran newydd. Mae nitrogen deuocsid yn achosi llid y llwybrau anadlu, yn cynyddu tueddiad i gael heintiau anadlol ac alergenau. Ar hyn o bryd, mae'r gyfraith ar lygredd nitrogen deuocsid yng Nghymru yn dweud na all crynodiadau cyfartalog blynyddol fod yn fwy na 40 μg fesul metr ciwbig o aer. Yn 2017, cafodd Llywodraeth Cymru ei dwyn i'r llys gan ClientEarth, oherwydd aethpwyd dros y terfynau hyn yng Nghaerdydd, Caerffili, Hafodyrynys a chefnffyrdd. Mae asesiad cydymffurfio diweddaraf Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig ar aer yn 2021 yn dangos bod parth de Cymru yn dal i fethu â bodloni gwerthrif terfyn blynyddol nitrogen deuocsid. Yn wyneb methiant, mae'n briodol bod nitrogen deuocsid yn cael ei roi ar wyneb y Bil.
Yn olaf, fe wnaf wneud sylwadau ar welliant 73, sy'n gosod Gweinidogion Cymru o dan ddyletswydd i wneud rheoliadau i osod targed hirdymor ar gyfer un o'r llygryddion a restrir, sy'n cynnwys amonia. Rwy'n gwrthwynebu cynnwys amonia. Mae Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru eisoes wedi datgan yn glir eu parodrwydd i weithio gyda'r Llywodraeth, a phartneriaid, i gyrraedd allyriadau amonia cynaliadwy. Pe baech yn pleidleisio eto o blaid y gwelliant heddiw, byddwch yn gwneud hynny heb ddeall effeithiau economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol ehangach y gyfraith hon ar gefn gwlad Cymru. Diolch, Llywydd.
I will be speaking to amendments 3, 4 and 15 in this group. There is a great deal in the amendments that Janet has laid that we agree with, and the amendment that Rhys has laid, and some of the Government amendments in this group as well. Now, for much of what I'll be speaking on today, I'm indebted to the advice of Healthy Air Cymru, of Joseph Carter, Haf Elgar and others, for their dedicated campaigning on clean air. The fact that this legislation is before us today is due in no small part to their work. And I'd also like to thank Tomos Rowley in the Plaid group for his work on this legislation.
Now, I would say at the outset, Llywydd, how much I have welcomed the approach taken by the Deputy Minister at Stage 2 of this legislation. In his absence today, I would like to put on the record how welcome his willingness was to work with Members of all parties, to find common ground and to listen. I know that the Minister as well cares a great deal about these issues, so I'm sure she will be open and fair in how she responds to these debates. Now, there may be some areas where the Government and we will still disagree, but the general attitude that they've taken is one that is to be welcomed.
This present amendment, so amendment 3, does represent one of the areas where we still have a little distance between us, although I hope it isn't insurmountable. To give some context, at Stage 2 the Deputy Minister restated his hesitancy to support amendments that would require setting additional pollutant-specific targets ahead of consultation and engagement with experts. Now, we in Plaid aren't wholly convinced by this line of argument, which is why we have retabled it. The World Health Organization has already done the work and identified specific pollutants that are harmful to human health.
The purpose of the Bill is, of course, to give Ministers and local authorities the powers to reduce the presence of these harmful substances over time. This is not, after all, a Bill with the sole purpose of tackling PM2.5. The Welsh Government has acknowledged that targets will be need to be introduced for the specific pollutants we've discussed, as they have instructed officials to undertake impact assessments and analysis on a range of pollutants beyond PM2.5, and that work is ongoing. Now, our understanding is that the work on these pollutants is being done concurrently as a wider piece of work, rather than the Welsh Government receiving analysis bit by bit, in the coming months and years, on each pollutant. Now, we believe that that would help our argument that all of the pollutants should have targets included within the Bill, alongside a timeline, as the Welsh Government will be in possession of this detail for all other World Health Organization pollutants reasonably soon.
On the principle of introducing amendments before consultation, the environment Bill already commits the Welsh Government to introduce regulations to tackle PM2.5 at the end of a three-year period after the Bill receives Royal Assent, during which time there will be a public consultation on regulations for reducing PM2.5. Therefore, we don't think it's unreasonable for this approach to be extended to other pollutants that are harmful to human health, as identified by the World Health Organization. We believe that the introduction of timelines for specific pollutants within the Bill is of greater importance than the deadlines themselves. There are concerns in the public health sector that the process of setting targets could drag on, as there have been instances where Ministers or the Welsh Government have opted not to lay certain regulations as envisaged in primary legislation previously.
Finally, for clarity on this amendment, this amendment captures pollutants with regulations being laid by a specified date in the legislation. If the Welsh Government doesn't accept this, we would urge the Senedd to vote in favour of our amendment 4, which focuses on the introduction of a target for nitrogen dioxide, as Janet has already alluded to, by a specified date, using that same approach as already taken for PM2.5.
I'll turn briefly to amendment 4. I believe that this is crucial for safeguarding human health in Wales, because nitrogen dioxide pollutants pose significant risks to us, both respiratory and cardiovascular. Thus, introducing a specific target for nitrogen dioxide would be an urgent way of responding to those risks. This is an amendment that, again—amendment 4—is particularly vital for vulnerable populations like children, the elderly and people with pre-existing health conditions, who are disproportionately affected by air pollution. So, this would promote environmental justice and ensure that equal protection for all communities is promoted, regardless of people's socioeconomic status.
Moreover, the reduction of nitrogen dioxide would align with our broader environmental goals. Nitrogen dioxide isn't only harmful to human health; it contributes to the climate crisis. It is a potent greenhouse gas. So, I would urge Members to support that amendment for the sake of improved air quality, reduced healthcare costs and a healthier future for our planet.
And finally on this group, Llywydd, amendment 15. This was a matter that was discussed at Stage 2, I think, which is that the five-year review process within the Bill as drafted provides, I think, too few opportunities for scrutiny of the Welsh Government's progress. With the Senedd reform Bill very likely to pass, this five-year review process may mean there would be instances where the Welsh Government did not publish air quality data in relation to their targets throughout an entire Senedd term. That isn't definite, of course—I'd welcome the Minister's thoughts on that point—but I'd also appreciate clarity on how the Welsh Government will publish data across pollutants. For example, publication of levels of PM2.5 may come separately to other pollutants, given the timelines specified in the legislation.
I'd be grateful to receive more clarity on the Welsh Government's intentions around reporting, and when it comes to this amendment on the review cycle, our preference would be for the review cycle to be published every four years. And I would say again how vital it would be to have this scrutiny at least once per Senedd term. Diolch, Llywydd.
Rwyf am siarad am welliannau 3, 4 a 15 yn y grŵp hwn. Mae llawer iawn yn y gwelliannau y mae Janet wedi'u gosod yr ydym yn cytuno â nhw, a'r gwelliant y mae Rhys wedi'i osod, a rhai o ddiwygiadau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn hefyd. Nawr, o ran llawer o'r hyn y byddaf yn siarad amdano heddiw, rwy'n ddyledus i gyngor Awyr Iach Cymru, Joseph Carter, Haf Elgar ac eraill, am eu hymgyrchu ymroddedig ynghylch aer glân. Mae'r ffaith bod y ddeddfwriaeth hon ger ein bron heddiw yn ganlyniad i'w gwaith sylweddol nhw. A hoffwn ddiolch hefyd i Tomos Rowley yng ngrŵp y Blaid am ei waith ar y ddeddfwriaeth hon.
Nawr, fe fyddwn i'n dweud ar y dechrau, Llywydd, cymaint rydw i wedi croesawu'r dull a fabwysiadwyd gan y Dirprwy Weinidog yng Nghyfnod 2 y ddeddfwriaeth hon. Yn ei absenoldeb heddiw, hoffwn gofnodi bod ei barodrwydd i weithio gydag Aelodau o bob plaid, i ddod o hyd i dir cyffredin ac i wrando, wedi ei groesawu'n fawr. Gwn fod y Gweinidog hefyd yn pryderu llawer am y materion hyn, felly rwy'n siŵr y bydd hi'n agored ac yn deg yn y modd y mae'n ymateb i'r dadleuon hyn. Nawr, efallai y bydd rhai meysydd lle bydd y Llywodraeth a ninnau dal yn anghytuno, ond mae'r agwedd gyffredinol y maen nhw wedi'i mabwysiadu yn un i'w chroesawu.
Mae'r gwelliant presennol hwn, gwelliant 3, yn cynrychioli un o'r meysydd lle mae pellter bach rhyngom o hyd, er fy mod yn gobeithio nad yw'n anorchfygol. Er mwyn rhoi rhywfaint o gyd-destun, yng Nghyfnod 2 fe wnaeth y Dirprwy Weinidog ailddatgan ei fod yn petruso cyn cefnogi gwelliannau a fyddai'n gofyn am osod targedau ychwanegol ar gyfer llygryddion penodol cyn ymgynghori ac ymgysylltu ag arbenigwyr. Nawr, nid ydym ni ym Mhlaid Cymru yn gwbl argyhoeddedig ynghylch y ddadl hon, a dyna pam yr ydym wedi ei hailgyflwyno. Mae Sefydliad Iechyd y Byd eisoes wedi gwneud y gwaith ac wedi nodi llygryddion penodol sy'n niweidiol i iechyd pobl.
Diben y Bil, wrth gwrs, yw rhoi'r pwerau i Weinidogion ac awdurdodau lleol i leihau presenoldeb y sylweddau niweidiol hyn dros amser. Wedi'r cyfan, nid Bil yw hwn gyda'r unig ddiben o fynd i'r afael â PM2.5. Mae Llywodraeth Cymru wedi cydnabod y bydd angen cyflwyno targedau ar gyfer y llygryddion penodol yr ydym wedi'u trafod, gan eu bod wedi cyfarwyddo swyddogion i gynnal asesiadau effaith a dadansoddiad ar ystod o lygryddion y tu hwnt i PM2.5, ac mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Nawr, ein dealltwriaeth ni yw bod y gwaith ar y llygryddion hyn yn cael ei wneud ar yr un pryd fel darn ehangach o waith, yn hytrach na bod Llywodraeth Cymru yn derbyn dadansoddiad fesul tipyn, yn y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, ar bob llygrydd. Nawr, credwn y byddai hynny'n helpu ein dadl y dylai pob llygrydd gynnwys targedau o fewn y Bil, ochr yn ochr â llinell amser, gan y bydd Llywodraeth Cymru yn meddu ar y manylion hyn ar gyfer holl lygryddion eraill Sefydliad Iechyd y Byd yn weddol fuan.
O ran yr egwyddor o gyflwyno gwelliannau cyn ymgynghori, mae'r Bil amgylchedd eisoes yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i gyflwyno rheoliadau i fynd i'r afael â PM2.5 ar ddiwedd cyfnod o dair blynedd ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol, ac yn ystod y cyfnod hwnnw bydd ymgynghoriad cyhoeddus ar reoliadau ar gyfer lleihau PM2.5. Felly, nid ydym yn credu ei bod yn afresymol i'r dull hwn gael ei ymestyn i lygryddion eraill sy'n niweidiol i iechyd pobl, fel y nodwyd gan Sefydliad Iechyd y Byd. Credwn fod cyflwyno llinellau amser ar gyfer llygryddion penodol o fewn y Bil yn bwysicach na'r terfynau amser eu hunain. Mae pryderon yn y sector iechyd cyhoeddus y gallai'r broses o osod targedau lusgo ymlaen, gan y bu achosion pan fo Gweinidogion neu Lywodraeth Cymru wedi dewis peidio â gosod rheoliadau penodol fel y rhagwelwyd mewn deddfwriaeth sylfaenol o'r blaen.
Yn olaf, er mwyn cael eglurder ynghylch y gwelliant hwn, mae'r gwelliant hwn yn cipio llygryddion gyda rheoliadau'n cael eu gosod erbyn dyddiad penodedig yn y ddeddfwriaeth. Os nad yw Llywodraeth Cymru yn derbyn hyn, byddem yn annog y Senedd i bleidleisio o blaid ein gwelliant 4, sy'n canolbwyntio ar gyflwyno targed ar gyfer nitrogen deuocsid, fel y mae Janet eisoes wedi cyfeirio ato, erbyn dyddiad penodol, gan ddefnyddio'r un dull hwnnw ag a ddefnyddwyd eisoes ar gyfer PM2.5.
Fe drof yn fyr at welliant 4. Rwy'n credu bod hwn yn hanfodol ar gyfer diogelu iechyd pobl yng Nghymru, gan fod llygryddion nitrogen deuocsid yn peri risgiau sylweddol i ni, yn anadlol ac yn gardiofasgwlaidd. Felly, byddai cyflwyno targed penodol ar gyfer nitrogen deuocsid yn ffordd gyflym o ymateb i'r risgiau hynny. Mae hwn yn welliant sydd, unwaith eto—gwelliant 4—yn arbennig o hanfodol i boblogaethau agored i niwed fel plant, yr henoed a phobl â chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes y mae llygredd aer yn effeithio'n anghymesur arnynt. Felly, byddai hyn yn hybu cyfiawnder amgylcheddol ac yn sicrhau bod amddiffyniad cyfartal i bob cymuned yn cael ei hybu, ni waeth beth yw statws economaidd-gymdeithasol pobl.
At hynny, byddai lleihau nitrogen deuocsid yn cyd-fynd â'n nodau amgylcheddol ehangach. Nid yw nitrogen deuocsid yn niweidiol i iechyd pobl yn unig; mae'n cyfrannu at yr argyfwng hinsawdd. Mae'n nwy tŷ gwydr cryf. Felly, byddwn yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwnnw er mwyn gwella ansawdd aer, lleihau costau gofal iechyd a sicrhau dyfodol iachach i'n planed.
Ac yn olaf ar y grŵp hwn, Llywydd, gwelliant 15. Roedd hwn yn fater a drafodwyd yng Nghyfnod 2, rwy'n credu, sef nad yw'r broses adolygu pum mlynedd o fewn y Bil fel y'i drafftiwyd yn darparu digon o gyfleoedd i graffu ar hynt gwaith Llywodraeth Cymru. Gyda Bil diwygio'r Senedd yn debygol iawn o gael ei basio, gallai'r broses adolygu pum mlynedd hon olygu y byddai achosion pryd nad oedd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi data ansawdd aer mewn cysylltiad â'u targedau drwy gydol tymor cyfan y Senedd. Nid yw hynny'n bendant, wrth gwrs—byddwn yn croesawu barn y Gweinidog ar y pwynt hwnnw—ond byddwn hefyd yn gwerthfawrogi eglurder ar sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi data ar yr holl lygryddion. Er enghraifft, gall cyhoeddi lefelau PM2.5 ddod ar wahân i lygryddion eraill, o ystyried yr amserlenni a bennir yn y ddeddfwriaeth.
Byddwn yn ddiolchgar i dderbyn mwy o eglurder ynghylch bwriadau Llywodraeth Cymru ynghylch adrodd, a phan ddaw'r gwelliant hwn i'r cylch adolygu, ein dewis fyddai cyhoeddi'r cylch adolygu bob pedair blynedd. A byddwn yn dweud eto pa mor hanfodol fyddai cael y gwaith craffu hwn o leiaf unwaith bob tymor y Senedd. Diolch, Llywydd.
Hoffwn i symud gwelliant 1 ar ansawdd aer dan do. Dwi'n ddiolchgar iawn am gymorth oddi wrth academyddion ym mhrifysgolion Caerdydd a Chaergrawnt, a'r grŵp trawsbleidiol ar garbon monocsid yn San Steffan. Dwi hefyd yn ddiolchgar am gefnogaeth yr elusen Asthma and Lung UK, a hefyd y mynegiant heno o gefnogaeth oddi wrth Janet a Delyth.
Rŷm ni'n treulio rhwng 80 y cant a 90 y cant o'n bywydau dan do, felly drwy hynny mae rhesymeg yn mynnu er mwyn byw bywydau iach, rhaid bod yr aer dan do o ansawdd uchel. Yn anffodus, y gwrthwyneb sy'n wir yn ôl y dystiolaeth wyddonol ddiweddaraf.
I'd like to move amendment 1 on indoor air quality. I'm grateful for the assistance from academics at Cardiff and Cambridge universities, and the Westminster all-party parliamentary carbon monoxide group. I'm also grateful for the support of the Asthma and Lung UK charity, and also the expression of support from Janet and Delyth.
We spend between 80 per cent and 90 per cent of our lives indoors, so logic dictates that in order to live healthy lives, the air inside buildings must be of high quality. Unfortunately, the opposite is true according to the latest scientific evidence.
Concentration of pollutants can be up to four times higher inside than outside, and almost all volatile organic compounds exposure happens indoors due to, for example, tobacco smoke and solvents. As we face winter yet again, carbon monoxide will become more of an issue, as people rely on combustion heaters to warm their homes. Crucially, this impacts disproportionately the poorest in our society. Those who rely on heaters rather than central heating are far more at risk of carbon monoxide poisoning. It’s frightening that, in the UK in 2023, 35 per cent of low-income and vulnerable households exceed the World Health Organization threshold for carbon monoxide levels. Thirty-five per cent. Worryingly, logic suggests that this figure is likely to rise as the cost-of-living crisis continues to bite. Even at very low concentrations, exposure to pollutants indoors can create horrible and tragic consequences. In pregnant women, studies have associated indoor air pollution with low birth weight and, tragically, with stillbirth.
I believe this amendment is important. The problems of air pollution should be linked within this legislation. Obviously, improving the quality of the air outside will, with proper ventilation, inevitably improve the air inside. It is all well and good to monitor and improve the air quality outside, but if you spend over 80 per cent of your time in a poorly ventilated office, school, hospital or home, then all that progress is mainly in vain. Of course, it is also likely that some vulnerable individuals in care homes and hospitals will be indoors for nearly 100 per cent of the time.
This amendment adapts the definition of air quality in section 1 to explicitly require that indoor air quality is included. According to the United Nations, only 7 per cent of countries worldwide have adopted explicit legal indoor air quality standards. Therefore, this evening we are presented with a choice. If this amendment is voted down, we will have a Bill that deals with less than half of the issue, whereas if we vote for it tonight, we will be ensuring that Wales truly does lead the way internationally on air quality. This will be a Senedd Act that will be the envy of the world.
Clarity is crucial for good legislation. It is important to ensure that individuals, governments and organisations are held accountable for the standard of air in public buildings, in buildings that include the most vulnerable in our society. It is correct that many local authorities include indoor air quality in their air quality strategies, but this is hindered by their lack of statutory footing.
The Welsh Government has already said it is willing to follow emerging trends in scientific research when it comes to monitoring and mitigating outdoor air pollution. This should also be the case for indoor air pollution. Research shows that 10 per cent to 30 per cent of the health burden from particulates comes from indoor air quality, and there are tens of thousands of cases every year of serious illness from carbon monoxide exposure.
Therefore, I would invite you all in the Senedd to join me in ensuring that the issue of pollution is dealt with wholly, not as purely an outdoor phenomenon. It’s time we fill this legislation with a breath of fresh air, and account for every part of the pollution problem. Diolch yn fawr.
Gall crynodiad llygryddion fod hyd at bedair gwaith yn uwch dan do nag yw yn yr awyr agored, ac mae bron pob achos o ddod i gysylltiad â chyfansoddion organig anweddol ehedol yn digwydd dan do oherwydd, er enghraifft, mwg tybaco a thoddyddion. Wrth i ni wynebu'r gaeaf unwaith eto, bydd carbon monocsid yn dod yn fwy o broblem, wrth i bobl ddibynnu ar wresogyddion hylosgi i gynhesu eu cartrefi. Yn hollbwysig, mae hyn yn effeithio'n anghymesur ar y tlotaf yn ein cymdeithas. Mae'r rhai sy'n dibynnu ar wresogyddion yn hytrach na gwres canolog mewn mwy o berygl o gael eu gwenwyno gan garbon monocsid. Mae'n frawychus, yn y DU yn 2023, bod 35 y cant o aelwydydd incwm isel ac agored i niwed dros ben trothwy Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer lefelau carbon monocsid. Tri deg pump y cant. Yn frawychus, mae rhesymeg yn awgrymu bod y ffigur hwn yn debygol o godi wrth i'r argyfwng costau byw barhau i frathu. Hyd yn oed gyda chrynodiadau isel iawn, gall dod i gysylltiad â llygryddion dan do greu canlyniadau erchyll a thrasig. O ran menywod beichiog, mae astudiaethau wedi cysylltu llygredd aer dan do â phwysau geni isel ac, yn drasig, gyda marw-enedigaeth.
Rwy'n credu bod y gwelliant hwn yn bwysig. Dylid cysylltu problemau llygredd aer â'r ddeddfwriaeth hon. Yn amlwg, bydd gwella ansawdd yr aer yn yr awyr agored yn anochel, gydag awyru priodol, yn gwella'r aer dan do. Mae'n iawn i fonitro a gwella ansawdd aer yn yr awyr agored, ond os ydych chi'n treulio dros 80 y cant o'ch amser mewn swyddfa, ysgol, ysbyty neu gartref sydd wedi'i awyru'n wael, yna ofer yw'r rhan fwyaf o'r cynnydd hwnnw. Wrth gwrs, mae hefyd yn debygol y bydd rhai unigolion agored i niwed mewn cartrefi gofal ac ysbytai dan do am bron i 100 y cant o'r amser.
Mae'r gwelliant hwn yn addasu'r diffiniad o ansawdd aer yn adran 1 i'w gwneud yn ofynnol yn benodol bod ansawdd aer dan do wedi'i gynnwys. Yn ôl y Cenhedloedd Unedig, dim ond 7 y cant o wledydd ledled y byd sydd wedi mabwysiadu safonau ansawdd aer dan do cyfreithiol penodol. Felly, heno rydyn ni'n cael dewis. Os pleidleisir yn erbyn y gwelliant hwn, bydd gennym Fil sy'n ymdrin â llai na hanner y problemau, ond os byddwn yn pleidleisio o'i blaid heno, byddwn yn sicrhau bod Cymru wir yn arwain y ffordd yn rhyngwladol o ran ansawdd aer. Bydd hon yn Ddeddf Senedd a fydd yn destun cenfigen i'r byd.
Mae eglurder yn hanfodol ar gyfer deddfwriaeth dda. Mae'n bwysig sicrhau bod unigolion, llywodraethau a sefydliadau yn atebol am safon yr aer mewn adeiladau cyhoeddus, mewn adeiladau sy'n cynnwys y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Mae'n wir fod llawer o awdurdodau lleol yn cynnwys ansawdd aer dan do yn eu strategaethau ansawdd aer, ond mae hyn yn cael ei rwystro gan eu diffyg sylfaen statudol.
Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi dweud ei bod yn barod i ddilyn tueddiadau sy'n dod i'r amlwg mewn ymchwil wyddonol o ran monitro a lliniaru llygredd aer yn yr awyr agored. Dylai hyn hefyd fod yn wir am lygredd aer dan do. Mae ymchwil yn dangos bod 10 y cant i 30 y cant o'r baich iechyd yn sgil gronynnau yn deillio o ansawdd aer dan do, ac mae degau o filoedd o achosion bob blwyddyn o salwch difrifol o ganlyniad i bobl yn dod i gysylltiad â charbon monocsid.
Felly, byddwn yn eich gwahodd chi i gyd yn y Senedd i ymuno â mi i sicrhau yr ymdrinnir â llygredd yn llwyr, nid fel ffenomen awyr agored yn unig. Mae'n bryd i ni lenwi'r ddeddfwriaeth hon gyda chwa o awyr iach, a rhoi cyfrif am bob rhan o broblem llygredd. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. Since the introduction of this Bill I have welcomed our shared ambition to go as far as possible to improve air quality for the benefit of public health and for the natural environment. It is essential we take preventative action now to achieve better outcomes for future generations. At Stage 2, we tabled an amendment that requires Welsh Ministers to report annually on consideration they have given to setting a section 1 long-term air quality target for the pollutants named in section 9 of the Bill. It provides a powerful and transparent mechanism for the Senedd to hold Ministers to account on the exercise of their powers under section 1.
We've listened to feedback from Members and stakeholders throughout the scrutiny process, and as a result we are keen to go further. The Deputy Minister for Climate Change tabled amendment 73 and related amendments, which require Welsh Ministers to exercise their powers under section 1 to set long-term air quality targets for one of the following pollutants within six years of Royal Assent: carbon monoxide, nitrogen dioxide, PM10, sulphur dioxide, ground-level ozone or ammonia. The list mirrors the list in section 9 relating to the duty to report annually on the consideration of setting long-term targets. The amendment strengthens section 1. It places a duty on Welsh Ministers to make regulations for one pollutant whilst maintaining Ministers’ broad regulation-making power to set a broader range of air quality targets where there is a need to do so. This amendment alongside the new reporting duty agreed at Stage 2 clearly demonstrates our ongoing commitment to further meeting our ambition for cleaner air and holds current and future Ministers to account.
Diolch, Llywydd. Ers cyflwyno'r Bil hwn, rwyf wedi croesawu ein huchelgais gyffredin i fynd cyn belled ag y bo modd i wella ansawdd aer er budd iechyd y cyhoedd ac ar gyfer yr amgylchedd naturiol. Mae'n hanfodol ein bod yn cymryd camau ataliol nawr i sicrhau canlyniadau gwell ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Yng Nghyfnod 2, gwnaethom gyflwyno gwelliant sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru adrodd yn flynyddol ar yr ystyriaeth y maent wedi'i rhoi i osod targed ansawdd aer tymor hir adran 1 ar gyfer y llygryddion a enwir yn adran 9 o'r Bil. Mae'n darparu dull pwerus a thryloyw er mwyn i'r Senedd ddwyn Gweinidogion i gyfrif ynghylch arfer eu pwerau o dan adran 1.
Rydym wedi gwrando ar adborth gan Aelodau a rhanddeiliaid drwy gydol y broses graffu, ac o ganlyniad rydym yn awyddus i fynd ymhellach. Cyflwynodd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd welliant 73 a diwygiadau cysylltiedig, sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru arfer eu pwerau o dan adran 1 i osod targedau ansawdd aer tymor hir ar gyfer un o'r llygryddion canlynol o fewn chwe blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol: carbon monocsid, nitrogen deuocsid, PM10, sylffwr deuocsid, osôn ar lefel y ddaear neu amonia. Mae'r rhestr yn adlewyrchu'r rhestr yn adran 9 sy'n ymwneud â'r ddyletswydd i adrodd yn flynyddol ar ystyried gosod targedau tymor hir. Mae'r gwelliant yn cryfhau adran 1. Mae'n gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau ar gyfer un llygrydd gan gynnal pŵer eang Gweinidogion i ddeddfu i osod ystod ehangach o dargedau ansawdd aer pan fo angen gwneud hynny. Mae'r gwelliant hwn, ochr yn ochr â'r ddyletswydd adrodd newydd y cytunwyd arni yng Nghyfnod 2, yn dangos yn glir ein hymrwymiad parhaus i gyflawni ein huchelgais o ran aer glanach ymhellach a dwyn Gweinidogion presennol a'r dyfodol i gyfrif.
I recognise Senedd Members have received recent correspondence from Healthy Air Cymru calling for further air quality target commitments, particularly in relation to nitrogen dioxide. And I also note Delyth Jewell’s amendment 4 has been framed in a similar context. I acknowledge the ethos behind these calls for amendments to the Bill. However, I wish to reiterate that whilst we have a clear understanding of the health and environmental imperative to set future air quality targets, we do not yet have the full suite of evidence necessary to inform pollutant-specific target options.
We have openly shared our programme of work with the Senedd, highlighting the complex process that is under way. We have taken the decision not to specify a pollutant in our amendment to enable flexibility to focus action in a way that will achieve the best outcomes. Our amendment states that we must make regulations within six years of Royal Assent. I want to assure you that six years is an absolute deadline, not a target. A period of six years is based on consideration of work required to deliver air quality target policy, alongside parallel duties under the Bill and commitments in our national air quality strategy.
Llywydd, before I move on to consider the other amendments in this group, I would like to highlight that actions taken to reduce PM2.5 will not only be beneficial for public health, but will likely see additional benefits to society. This could include, for example, reductions in other air pollutant emissions such as nitrogen dioxide and greenhouse gas emissions.
There are a number of amendments that seek to change the target-setting provisions in the Bill, which emphasise the interest in and the importance of this area. Amendments have been tabled by Delyth Jewell MS for Plaid Cymru and Janet Finch-Saunders MS for the Welsh Conservatives. There are overlapping amendments and amendments that seem to have been tabled as alternatives. Therefore, it's necessary to unpick the amendments in this group to fully assess and comment on what is being proposed.
Janet Finch-Saunders and Delyth Jewell have tabled amendments that are very similar in nature, albeit with subtle nuances. Therefore, I recommend to the Senedd that we consider these carefully to ensure that whatever is agreed provides us collectively with clear and workable legislation. There are clear risks for clarity of legislation if the Senedd were to pass amendments that seek to do very similar things.
Turning first to Welsh Conservatives amendment 37, this seeks to turn Welsh Ministers’ power to make regulations setting long-term air quality targets in section 1 of the Bill into a duty. It seems that amendment 45 must be read with amendment 37 and their joint effect is to require regulations made under section 1 to be made within three years of Royal Assent. Firstly, as previously stated by the Deputy Minister during Stage 2, changing the discretion in section 1 into a duty without naming the pollutants to which the duty applies is too vague. And secondly, for reasons I will go on to explain, such an amendment is not necessary.
Welsh Conservatives amendment 38 requires Welsh Ministers to make regulations setting a target for each of the World Health Organization's air quality guideline pollutants. It also gives Welsh Ministers the power by regulations to add to the list of pollutants. Plaid Cymru’s amendment 3 has a very similar effect, other than it doesn't contain the regulation-making power allowing Welsh Ministers to add to the list of pollutants.
I believe the intention of the Welsh Conservatives with their amendment 44 is that such regulations should be made within three years of Royal Assent. Similarly, I believe the intention of Plaid Cymru with their amendment 15 is for the regulations required by amendment 3 to be made within four years of Royal Assent. However, I'm afraid the application of the time frame is unclear in both cases.
Taking Plaid Cymru’s amendment 15 first, on our interpretation the duty to lay regulations within four years would be satisfied as long as the Welsh Ministers laid one set of regulations containing one specific pollutant air quality target within four years of Royal Assent. Welsh Ministers would still be under a duty to make regulations setting targets for remaining pollutants, but the time frame for this is uncertain.
Taking Welsh Conservatives amendment 44, the use of the word 'or' rather than 'and' in this amendment means it can be interpreted that the duty to lay regulations within three years of Royal Assent will be satisfied by either laying regulations setting a PM2.5 target or regulations setting a target for one of the pollutants listed in amendment 38. Again, this leaves the time frame for complying with the duty in amendment 38 uncertain. Llywydd, this is clearly not satisfactory.
Plaid Cymru has also laid an additional amendment—amendment 4—which requires Welsh Ministers to set a target for nitrogen dioxide. Amendment 16 requires such regulations to be laid within four years of Royal Assent. None of these amendments, tabled by Plaid Cymru or the Conservatives, contains provision preventing the revocation of the targets they require the Welsh Ministers to set. This is a significant oversight, which, in my view, undermines the whole purpose of the provisions. In contrast, our Government amendment 77 provides such protection for the Government's proposed new duty. This mirrors existing provision in the Bill preventing the revocation of a PM2.5 air quality target.
In relation to amendments 3 and 38, it is simply not feasible to lay target regulations for each of the World Health Organization's air quality guideline pollutants within three or four years of Royal Assent. In addition, as discussed previously, we do not yet have the evidence to demonstrate which further targets are needed. This is why we have not specified in our amendment which pollutant needs to be the subject of the target's regulations within the six-year period. The Senedd will play a key role in considering appropriate pollutants.
As recognised by the World Health Organization, air quality standard-setting processes need to aim to achieve the lowest concentrations possible in the context of national and local constraints, capabilities and public health priorities. It is important that we collectively make informed decisions on action to improve air quality. While I absolutely respect the ethos of the other amendments in this group, which I have just outlined, I would ask the Senedd to only support amendments 73 to 79 tabled by the Government. They strike the right balance between ambition and achievability.
As well as the amendments to extend the duties placed on Welsh Ministers to make target-setting regulations, there is one other amendment in this group, which I will turn to next. My understanding of the effect of amendment 1 is that it turns section 1 of the Bill into a power for Welsh Ministers to make regulations setting long-term targets for indoor or outdoor air quality. I understand the Member's intention behind bringing indoor air quality into the scope of the Bill. However, Llywydd, we are not at that stage yet. A lot more research needs to be invested into indoor air quality before we can make legislative provision. I therefore do not support this amendment and ask the Senedd not to pass it. Diolch.
Rwy'n cydnabod bod Aelodau'r Senedd wedi derbyn gohebiaeth ddiweddar gan Awyr Iach Cymru yn galw am ragor o ymrwymiadau targed ansawdd aer, yn enwedig mewn cysylltiad â nitrogen deuocsid. Ac rwyf hefyd yn nodi bod gwelliant 4 Delyth Jewell wedi ei fframio mewn cyd-destun tebyg. Rwy'n cydnabod yr ethos y tu ôl i'r galwadau hyn am welliannau i'r Bil. Fodd bynnag, hoffwn ailadrodd er bod gennym ddealltwriaeth glir o'r rheidrwydd iechyd ac amgylcheddol i osod targedau ansawdd aer yn y dyfodol, nid oes gennym y gyfres lawn o dystiolaeth sy'n angenrheidiol eto i lywio opsiynau targed sy'n benodol i lygredd.
Rydym wedi rhannu ein rhaglen waith yn agored gyda'r Senedd, gan dynnu sylw at y broses gymhleth sydd ar y gweill. Rydym wedi penderfynu peidio ag enwi llygrydd yn ein gwelliant i alluogi hyblygrwydd i ganolbwyntio gweithredu mewn ffordd a fydd yn cyflawni'r canlyniadau gorau. Mae ein gwelliant yn nodi bod yn rhaid i ni wneud rheoliadau o fewn chwe blynedd ar ôl cael y Cydsyniad Brenhinol. Rwyf am eich sicrhau bod chwe blynedd yn ddyddiad cau absoliwt, nid yn darged. Mae cyfnod o chwe blynedd yn seiliedig ar ystyriaeth o'r gwaith sydd ei angen i gyflawni polisi targed ansawdd aer, ochr yn ochr â dyletswyddau cyfochrog o dan y Bil ac ymrwymiadau yn ein strategaeth ansawdd aer genedlaethol.
Llywydd, cyn i mi symud ymlaen i ystyried y gwelliannau eraill yn y grŵp hwn, hoffwn dynnu sylw at y ffaith y bydd camau a gymerir i leihau PM2.5 nid yn unig o fudd i iechyd y cyhoedd, ond y byddant yn debygol o weld manteision ychwanegol i gymdeithas. Gallai hyn gynnwys, er enghraifft, gostyngiadau mewn allyriadau eraill sy'n llygru aer fel nitrogen deuocsid ac allyriadau nwyon tŷ gwydr.
Mae nifer o welliannau sy'n ceisio newid y darpariaethau gosod targedau yn y Bil, sy'n pwysleisio pwysigrwydd y maes hwn a'r diddordeb ynddo. Mae gwelliannau wedi eu cyflwyno gan Delyth Jewell AS ar ran Plaid Cymru a Janet Finch-Saunders AS ar gyfer y Ceidwadwyr Cymreig. Mae yna ddiwygiadau sy'n gorgyffwrdd a diwygiadau y mae'n ymddangos eu bod wedi'u cyflwyno fel dewisiadau amgen. Felly, mae angen dadbwytho'r gwelliannau yn y grŵp hwn i asesu a rhoi sylwadau llawn ar yr hyn sy'n cael ei gynnig.
Mae Janet Finch-Saunders a Delyth Jewell wedi cyflwyno gwelliannau sy'n debyg iawn eu natur, serch hynny ceir awgrymiadau bach cynnil. Felly, rwy'n argymell i'r Senedd ein bod yn ystyried y rhain yn ofalus i sicrhau bod beth bynnag y cytunir arno yn rhoi deddfwriaeth glir ac ymarferol i ni. Mae risgiau clir i eglurder deddfwriaeth pe bai'r Senedd yn pasio gwelliannau sy'n ceisio gwneud pethau tebyg iawn.
Gan droi'n gyntaf at welliant 37 y Ceidwadwyr Cymreig, mae hyn yn ceisio troi pŵer Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy'n gosod targedau ansawdd aer tymor hir yn adran 1 o'r Bil yn ddyletswydd. Mae'n ymddangos bod yn rhaid darllen gwelliant 45 gyda gwelliant 37 a'u heffaith ar y cyd yw ei gwneud yn ofynnol i reoliadau a wneir o dan adran 1 gael eu gwneud o fewn tair blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol. Yn gyntaf, fel y nodwyd yn flaenorol gan y Dirprwy Weinidog yn ystod Cyfnod 2, mae newid y disgresiwn yn adran 1 yn ddyletswydd heb enwi'r llygryddion y mae'r ddyletswydd yn berthnasol iddynt yn rhy amwys. Ac yn ail, am resymau y byddaf yn mynd ymlaen i'w hesbonio, nid oes angen gwelliant o'r fath.
Mae gwelliant 38 y Ceidwadwyr Cymreig yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n gosod targed ar gyfer pob un o lygryddion canllaw ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd. Mae hefyd yn rhoi'r pŵer i Weinidogion Cymru drwy reoliadau ychwanegu at y rhestr o lygryddion. Mae gwelliant 3 Plaid Cymru yn cael effaith debyg iawn, heblaw nad yw'n cynnwys y pŵer i wneud rheoliadau sy'n caniatáu i Weinidogion Cymru ychwanegu at y rhestr o lygryddion.
Rwy'n credu mai bwriad y Ceidwadwyr Cymreig gyda'u gwelliant 44 yw y dylid gwneud rheoliadau o'r fath o fewn tair blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol. Yn yr un modd, rwy'n credu mai bwriad Plaid Cymru gyda'u gwelliant 15 yw i'r rheoliadau sy'n ofynnol gan welliant 3 gael eu gwneud o fewn pedair blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol. Fodd bynnag, rwy'n ofni bod cymhwyso'r ffrâm amser yn aneglur yn y ddau achos.
Gan gymryd gwelliant Plaid Cymru 15 yn gyntaf, yn ôl ein dehongliad ni fyddai'r ddyletswydd i osod rheoliadau o fewn pedair blynedd yn cael ei bodloni cyn belled â bod Gweinidogion Cymru wedi gosod un set o reoliadau sy'n cynnwys un targed ansawdd aer llygrydd penodol o fewn pedair blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol. Byddai Gweinidogion Cymru yn dal i fod o dan ddyletswydd i wneud rheoliadau sy'n gosod targedau ar gyfer llygryddion sy'n weddill, ond mae'r amserlen ar gyfer hyn yn ansicr.
Gan gymryd gwelliant 44 y Ceidwadwyr Cymreig, mae'r defnydd o'r gair 'neu' yn hytrach nag 'a' yn y gwelliant hwn yn golygu y gellir dehongli y bydd y ddyletswydd i osod rheoliadau o fewn tair blynedd i Gydsyniad Brenhinol yn cael ei bodloni naill ai drwy osod rheoliadau sy'n gosod targed PM2.5 neu reoliadau sy'n gosod targed ar gyfer un o'r llygryddion a restrir yng ngwelliant 38. Unwaith eto, mae hyn yn gadael y ffrâm amser ar gyfer cydymffurfio â'r ddyletswydd yn ngwelliant 38 yn ansicr. Llywydd, yn amlwg nid yw hyn yn foddhaol.
Mae Plaid Cymru hefyd wedi gosod gwelliant ychwanegol—gwelliant 4—sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru osod targed ar gyfer nitrogen deuocsid. Mae gwelliant 16 yn ei gwneud yn ofynnol i osod rheoliadau o'r fath o fewn pedair blynedd i'r Cydsyniad Brenhinol. Nid oes yr un o'r gwelliannau hyn, a gyflwynwyd gan Blaid Cymru na'r Ceidwadwyr, yn cynnwys darpariaeth sy'n atal dirymu'r targedau y maent yn gofyn i Weinidogion Cymru eu gosod. Mae hwn yn amryfusedd sylweddol, sydd, yn fy marn i, yn tanseilio holl bwrpas y darpariaethau. Mewn cyferbyniad, mae gwelliant 77 ein Llywodraeth yn darparu amddiffyniad o'r fath ar gyfer dyletswydd newydd arfaethedig y Llywodraeth. Mae hyn yn adlewyrchu'r ddarpariaeth bresennol yn y Bil sy'n atal dirymu targed ansawdd aer PM2.5.
Mewn cysylltiad â gwelliannau 3 a 38, nid yw'n ymarferol gosod rheoliadau targed ar gyfer pob un o lygryddion ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd o fewn tair neu bedair blynedd i Gydsyniad Brenhinol. Yn ogystal, fel y trafodwyd yn flaenorol, nid oes gennym dystiolaeth eto i ddangos pa dargedau ychwanegol sydd eu hangen. Dyna pam nad ydym wedi nodi yn ein gwelliant pa lygrydd y mae angen iddo fod yn destun rheoliadau'r targed o fewn y cyfnod o chwe blynedd. Bydd y Senedd yn chwarae rhan allweddol wrth ystyried llygryddion priodol.
Fel y cydnabuwyd gan Sefydliad Iechyd y Byd, mae angen i brosesau gosod safonau ansawdd aer fod â'r bwriad i gyflawni'r crynodiadau isaf posibl yng nghyd-destun cyfyngiadau, galluoedd a blaenoriaethau iechyd cyhoeddus cenedlaethol a lleol. Mae'n bwysig ein bod gyda'n gilydd yn gwneud penderfyniadau gwybodus ar weithredu i wella ansawdd aer. Er fy mod yn parchu ethos y gwelliannau eraill yn y grŵp hwn, yr wyf newydd eu hamlinellu, byddwn yn gofyn i'r Senedd gefnogi gwelliannau 73 i 79 a gyflwynwyd gan y Llywodraeth yn unig. Maent yn taro'r cydbwysedd cywir rhwng uchelgais a chyraeddadwyedd.
Yn ogystal â'r diwygiadau i ymestyn y dyletswyddau a osodir ar Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau gosod targedau, mae un gwelliant arall yn y grŵp hwn, ac rwyf am droi ato nesaf. Fy nealltwriaeth o effaith gwelliant 1 yw ei fod yn troi adran 1 o'r Bil yn bŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n gosod targedau hirdymor ar gyfer ansawdd aer dan do neu yn yr awyr agored. Rwy'n deall bwriad yr Aelod wrth ddod ag ansawdd aer dan do i gwmpas y Bil. Fodd bynnag, Llywydd, nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto. Mae angen buddsoddi llawer mwy o ymchwil i ansawdd aer dan do cyn y gallwn wneud darpariaeth ddeddfwriaethol. Felly, nid wyf yn cefnogi'r gwelliant hwn ac rwy'n gofyn i'r Senedd beidio â'i basio. Diolch.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl—Janet.
Janet Finch-Saunders to reply to the debate—Janet.
I'd like to thank Delyth Jewell and Rhys ab Owen, and I think the three of us have made some really salient points. We want this Bill to go through, but we believe that it has to do exactly what we want it to do. It is so far behind; now is the time to actually make this Bill something that we can all be proud of. Diolch.
Hoffwn ddiolch i Delyth Jewell a Rhys ab Owen, ac rwy'n credu bod y tri ohonom ni wedi gwneud rhai pwyntiau pwysig iawn. Rydym eisiau i'r Bil hwn fynd trwyddo, ond credwn fod yn rhaid iddo wneud yn union yr hyn yr ydym eisiau iddo ei wneud. Mae mor bell ar ei hôl hi; nawr yw'r amser i wneud y Bil hwn yn rhywbeth y gallwn i gyd fod yn falch ohono. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 37? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly cawn ni bleidlais ar welliant 37. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 37 wedi'i wrthod.
The proposal is to agree amendment 37. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 37. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions and 27 against. Therefore, amendment 37 is not agreed.
Gwelliant 37: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 37: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 73. Ydy e'n cael ei gynnig?
Amendment 73. Is it being moved?
Cynigiwyd gwelliant 73 (Lee Waters).
Amendment 73 (Lee Waters) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Formally.
Yn ffurfiol.
Os gwrthodir gwelliant 73, bydd gwelliannau 74, 77 a 78 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 73? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly cawn ni bleidlais ar welliant 73. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal a 15 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 73 wedi'i dderbyn.
If amendment 73 is not agreed, amendments 74, 77 and 78 will fall. The question is that amendment 73 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 73. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no abstentions and 15 against. Therefore, amendment 73 is agreed.
Gwelliant 73: O blaid: 37, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 1 sydd nesaf. Ydy e'n cael ei gynnig gan Rhys ab Owen?
Amendment 1 is next. Is it moved by Rhys ab Owen?
Cynigiwyd gwelliant 1 (Rhys ab Owen).
Amendment 1 (Rhys ab Owen) moved.
Ydy, diolch.
Yes, thank you.
Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly byddwn ni'n pleidleisio ar welliant 1. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Felly mae gwelliant 1 wedi'i wrthod.
It is. The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore move to a vote on amendment 1. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions and 27 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 74. Yn cael ei gynnig gan y Gweinidog, Julie James?
Amendment 74. Minister, is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 74 (Lee Waters).
Amendment 74 (Lee Waters) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 74? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 74. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal ac 14 yn erbyn. Mae gwelliant 74 wedi'i basio.
The question is that amendment 74 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is. We will therefore proceed to a vote on amendment 74. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions and 14 against. Amendment 74 is agreed.
Gwelliant 74: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 75.
Amendment 75.
Formally, by the Minister?
Yn ffurfiol, gan y Gweinidog?
Cynigiwyd gwelliant 75 (Lee Waters).
Amendment 75 (Lee Waters) moved.
Yes, it's moved.
Ydy, mae wedi'i gynnig.
A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 75? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 75. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal ac 14 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 75 wedi'i gymeradwyo.
Is there any objection to amendment 75? [Objection.] There is. We will therefore move to a vote on amendment 75. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions and 14 against. Therefore, amendment 75 is agreed.
Gwelliant 75: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Cynigiwyd gwelliant 76 (Lee Waters).
Amendment 76 (Lee Waters) moved.
Ydy. Felly, a ddylid derbyn gwelliant 76? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Cawn ni bleidlais ar welliant 76. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal ac 14 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 76 wedi'i gymeradwyo.
The question is that amendment 76 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will proceed to a vote on amendment 76. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions and 14 against. Therefore, amendment 76 is agreed.
Gwelliant 76: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 3 yw'r gwelliant nesaf.
Amendment 3 is next.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Delyth Jewell).
Amendment 3 (Delyth Jewell) moved.
Mae'n cael ei symud gan Delyth Jewell. Os gwrthodir gwelliant 3, bydd gwelliannau 5, 7, 9, 11, 13, 19, 21, 23, 25, 27, 30, 33 a 35 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly cawn ni bleidlais ar welliant 3. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal a 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi'i wrthod.
It is moved by Delyth Jewell. If amendment 3 is not agreed, amendments 5, 7, 9, 11, 13, 19, 21, 23, 25, 27, 30, 33 and 35 will fail. The question is that amendment 3 be agreed to? Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 3. Open the vote. Close the vote. In favour 12, no abstentions and 40 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 12, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Methodd gwelliannau 5, 7, 9, 11, 13, 19, 21, 23, 25, 27, 30, 33 a 35.
Amendments 5, 7, 9, 11, 13, 19, 21, 23, 25, 27, 30, 33 and 35 fell.
Ydy gwelliant 4 yn cael ei gynnig gan Delyth Jewell?
Is amendment 4 moved by Delyth Jewell?
Cynigiwyd gwelliant 4 (Delyth Jewell).
Amendment 4 (Delyth Jewell) moved.
Ydy. Os na dderbynnir gwelliant 4, bydd gwelliannau 6, 8, 10, 12, 14, 20, 22, 24, 26, 28, 31, 34 a 36 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 4. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, felly mi fyddaf i'n defnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn gwelliant 4. Canlyniad y bleidlais, felly, yw bod 26 o blaid, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 4 wedi'i wrthod.
It is. If amendment 4 is not agreed, amendments 6, 8, 10, 12, 14, 20, 22, 24, 26, 28, 31, 34 and 36 will fall. The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 4. Open the vote. Close the vote. The vote is equal, therefore I exercise my casting vote against amendment 4. The result of the vote is that there were 26 in favour, no abstentions and 27 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 4: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Methodd gwelliannau 6, 8, 10, 12, 14, 20, 22, 24, 26, 28, 31, 34 a 36.
Amendments 6, 8, 10, 12, 14, 20, 22, 24, 26, 28, 31, 34 and 36 fell.
Gwelliant 38 yw'r gwelliant nesaf.
Amendment 38 is next.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, a yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 38 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 38 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynnig.
Ydy. Os gwrthodir gwelliant 38, bydd gwelliannau 39, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 56 a 58 yn methu.
It is. If amendment 38 is not agreed, amendments 39, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 56 and 58 will fall.
It was a bit like Llanybydder mart here, at that point [Laughter.]
Roedd hi'n debyg i fart Llanybydder yma gynnau [Chwerthin.]
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 38? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly cawn ni bleidlais ar welliant 38. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 38 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 38 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 38. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions and 27 against. Therefore, amendment 38 is not agreed.
Gwelliant 38: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 38: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliannau 39, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 56 a 58.
Amendments 39, 40, 41, 42, 43, 44, 47, 49, 51, 52, 53, 55, 56 and 58 fell.
Sy'n mynd â ni at welliant 77.
Which takes us on to amendment 77.
Is it being moved formally—gwelliant 77—Minister?
A yw'n cael ei gynnig yn ffurfiol—gwelliant 77—Gweinidog?
Cynigiwyd gwelliant 77 (Lee Waters).
Amendment 77 (Lee Waters) moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 77? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 77. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Mae gwelliant 77 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 77 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 77. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 77 is agreed.
Gwelliant 77: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 78.
Amendment 78.
Cynigiwyd gwelliant 78 (Lee Waters).
Amendment 78 (Lee Waters) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 78? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, agor y bleidlais ar welliant 78. [Anghlywadwy.]—37, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 78 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 78 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Open the vote on amendment 78. [Inaudible.] In favour 37, no abstentions, 15 against. Therefore, amendment 78 is agreed.
Gwelliant 78: O blaid: 37, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 45 sydd nesaf. Ydy e'n cael ei symud gan Janet Finch-Saunders?
Amendment 45 is next. Is it moved by Janet Finch-Saunders?
Forty-five.
Pedwar deg pump.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 45 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Ydy. Oes gwrthwynebiad i welliant 45? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 45. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 45 wedi ei wrthod.
It is. Does any Member object to amendment 45? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 45. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 45 is not agreed.
Gwelliant 45: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 45: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 15 sydd nesaf, yn enw Delyth Jewell. Ydy e'n cael ei symud?
Amendment 15 is next, in the name of Delyth Jewell. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 15 (Delyth Jewell).
Amendment 15 (Delyth Jewell) moved.
Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Felly, gwnawn ni gael pleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 15. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 15 wedi ei wrthod.
It is. The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore proceed to a vote. Open the vote on amendment 15. Close the vote. In favour 12, no abstentions and 40 against. Therefore, amendment 15 is not agreed.
Gwelliant 15: O blaid: 12, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 15: For: 12, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf fydd gwelliant 16. Delyth Jewell, ydy e'n cael ei symud?
The next amendment is amendment 16. Delyth Jewell, is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 16 (Delyth Jewell).
Amendment 16 (Delyth Jewell) moved.
Ydy. Oes gwrthwynebiad i welliant 16? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 16. Agor y bleidlais. [Anghlywadwy.] Mi ddefnyddiaf i fy mhleidlais fwrw yn erbyn gwelliant 16. Felly, canlyniad y bleidlais yw bod 26 o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae gwelliant 16 yn cael ei wrthod.
It is. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore proceed to a vote on amendment 16. Open the vote. [Inaudible.] Therefore, I will exercise my casting vote against amendment 16. The result of the vote is, therefore, there were 26 in favour, no abstentions and 27 against. Amendment 16 is not agreed.
Gwelliant 16: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 16: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Gwelliant 17.
Amendment 17.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Delyth Jewell).
Amendment 17 (Delyth Jewell) moved.
Mae'n cael ei symud gan Delyth Jewell. Oes gwrthwynebiad i welliant 17? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, cawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 17. Cau'r bleidlais. O blaid 12, 14 yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 17 wedi ei wrthod.
It is moved. Does any Member object to amendment 17? [Objection.] Yes, there is objection. We'll therefore proceed to a vote. Open the vote on amendment 17. Close the vote. In favour 12, 14 abstentions and 26 against. Therefore, amendment 17 is not agreed.
Gwelliant 17: O blaid: 12, Yn erbyn: 26, Ymatal: 14
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 17: For: 12, Against: 26, Abstain: 14
Amendment has been rejected
Ydy gwelliant 18 yn cael ei symud? Ydy.
Amendment 18, is it moved? It is.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Delyth Jewell).
Amendment 18 (Delyth Jewell) moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Cawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 18. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Felly, defnyddiaf i fy mhleidlais fwrw yn erbyn gwelliant 18. Felly, mae yna 26 o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae'r gwelliant felly yn cwympo.
The question is that amendment 18 be agreed to. [Objection.] There is objection. We will proceed to a vote. Open the vote on amendment 18. The vote is tied. I will exercise my casting vote against amendment 18. So, there were 26 in favour, no abstentions and 27 against. The amendment is therefore not agreed.
Gwelliant 18: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 18: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Gwelliant 46 sydd nesaf.
Amendment 46 is next.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, a yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 46 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 46 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 46? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Mi gawn ni bleidlais ar welliant 46. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 46 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 46 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will proceed to a vote on amendment 46. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 27 against. And therefore, amendment 46 is not agreed.
Gwelliant 46: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 46: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Dyna ni ddiwedd ar y pleidleisiau yn y grŵp cyntaf yna, felly.
That concludes voting on that first group of amendments.
Grŵp 2 yw'r grŵp o welliannau sy'n ymwneud ag adrodd, adolygu a monitro mewn perthynas â thargedau ansawdd aer. Gwelliant 48 yw’r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gyflwyno'r gwelliant yma a'r gwelliannau eraill. Janet Finch-Saunders.
Group 2 relates to reporting, reviewing and monitoring in relation to air quality targets. Amendment 48 is the lead amendment in this group and I call on Janet Finch-Saunders to speak to that amendment and other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 48 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 48 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. If this Senedd is to treat air quality seriously, it does need to set challenging targets and ones that force the machinery of Government to move more quickly, and this amendment 48 does exactly that. In Stage 2, I tabled an amendment that requires Welsh Ministers to publish a report on why a target has not been met within six months of the statement being laid. In the Bill’s current form, this is 12 months. I remain unconvinced that the Welsh Government need a year to explain why a particular target that has been set has not been met. If there is such a failure, Wales needs urgent, not sluggish, action. As Healthy Air Cymru have stated:
‘With almost 2,000 lives cut short every year due to air pollution, we worry that 12 months to publish a report setting out what the Welsh Government will do to correct air pollution exceedance is too long. We would like to see this reduced to 6 months, if not further.’
Amendment 50 inserts a provision that, where a review is being carried out in relation to a long-term target, the review must contain at least one interim target that is to be achieved before the next review, which currently stands at five years. I've recommended this as I believe it will be beneficial in monitoring progress. So, to ensure that reviews and monitoring are as effective as possible, we do need to be clear what information we require. Amendment 54 would require that the statements published after a review are to set out the costs that have been incurred in relation to the target and to provide an assessment of the economic effect of the target on the local and national economy. I have been pleased to co-operate with the Deputy Minister and his team on amendment 57, and that seeks to add a sense of urgency to the time frame in which Welsh Ministers must publish data obtained under section 7.
Amendment 59 removes ammonia from the list of pollutants that must be considered within a report made under section 9. I’ve already explained my views on the inclusion of ammonia in the legislation and that we should be co-operating more with the agricultural sector, rather than introducing more legislation that will likely have a negative impact on them. If you don’t trust me me, listen to Gareth Wyn Jones, who has publicly supported our scrutiny of the inclusion of ammonia in this Bill. I urge you all to back our farmers by backing this amendment.
I will also be supporting the amendments in this group by Delyth Jewell, which reduce time frames from five to two years. As I explained at the outset, if this Senedd is really serious about this legislation, if this Senedd wishes to treat air quality seriously, it needs to set those challenging targets that force the machinery of this Government to move more quickly. Amendments 29 and 32 would just do that. Diolch.
Diolch, Llywydd. Os yw'r Senedd hon am drin ansawdd aer o ddifrif, mae angen iddi osod targedau heriol a rhai sy'n gorfodi peiriannau'r Llywodraeth i symud yn gyflymach, ac mae gwelliant 48 yn gwneud yn union hynny. Yng Nghyfnod 2, cyflwynais welliant sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi adroddiad ar pam nad yw targed wedi'i gyrraedd o fewn chwe mis ar ôl i'r datganiad gael ei osod. Ar ffurf bresennol y Bil, mae hyn yn 12 mis. Rwy'n dal heb gael fy argyhoeddi bod angen blwyddyn ar Lywodraeth Cymru i esbonio pam nad yw targed penodol a osodwyd wedi'i gyrraedd. Os oes yna fethiant o'r fath, mae Cymru angen gweithredu ar frys, nid gweithredu araf. Fel y dywedodd Awyr Iach Cymru:
'Gyda bron i 2,000 o fywydau yn cael eu torri'n fyr bob blwyddyn oherwydd llygredd aer, rydym yn poeni bod 12 mis i gyhoeddi adroddiad yn nodi beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gywiro gormodedd o lygredd aer yn rhy hir. Hoffem weld hwn yn cael ei leihau i 6 mis, os nad ymhellach.'
Mae gwelliant 50 yn mewnosod darpariaeth, pan fo adolygiad yn cael ei gynnal mewn cysylltiad â tharged hirdymor, rhaid i'r adolygiad gynnwys o leiaf un targed interim sydd i'w gyflawni cyn yr adolygiad nesaf, sydd ar hyn o bryd yn bum mlynedd. Rwyf wedi argymell hyn gan fy mod yn credu y bydd o fudd wrth fonitro cynnydd. Felly, er mwyn sicrhau bod adolygiadau a monitro mor effeithiol â phosibl, mae angen i ni fod yn glir pa wybodaeth sydd ei hangen arnom. Byddai gwelliant 54 yn ei gwneud yn ofynnol i'r datganiadau a gyhoeddwyd ar ôl adolygiad nodi'r costau a ysgwyddwyd mewn cysylltiad â'r targed ac i ddarparu asesiad o effaith economaidd y targed ar yr economi leol a chenedlaethol. Rwyf wedi bod yn falch o gydweithio â'r Dirprwy Weinidog a'i dîm ar welliant 57, ac mae hwnnw'n ceisio ychwanegu ymdeimlad o frys at yr amserlen y mae'n rhaid i Weinidogion Cymru gadw ati ar gyfer cyhoeddi data a gafwyd o dan adran 7.
Mae gwelliant 59 yn dileu amonia o'r rhestr o lygryddion y mae'n rhaid eu hystyried o fewn adroddiad a wnaed o dan adran 9. Rwyf eisoes wedi egluro fy safbwyntiau ar gynnwys amonia yn y ddeddfwriaeth ac y dylem fod yn cydweithredu mwy â'r sector amaethyddol, yn hytrach na chyflwyno mwy o ddeddfwriaeth a fydd yn debygol o gael effaith negyddol arnynt. Os nad ydych chi'n ymddiried ynof i, gwrandewch ar Gareth Wyn Jones, sydd wedi cefnogi'n gyhoeddus ein gwaith craffu ar gynnwys amonia yn y Bil hwn. Rwy'n eich annog chi i gyd i gefnogi ein ffermwyr trwy gefnogi'r gwelliant hwn.
Byddaf hefyd yn cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn gan Delyth Jewell, sy'n lleihau fframiau amser o bump i ddwy flynedd. Fel yr eglurais ar y dechrau, os yw'r Senedd hon o ddifrif ynglŷn â'r ddeddfwriaeth hon, os yw'r Senedd hon yn dymuno trin ansawdd aer o ddifrif, mae angen iddi osod y targedau heriol hynny sy'n gorfodi peiriannau'r Llywodraeth hon i symud yn gyflymach. Byddai gwelliannau 29 a 32 yn gwneud hynny. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. I'll turn first to amendment 48 tabled by Janet Finch-Saunders, which has the effect of reducing Welsh Ministers' time to report on non-compliance with the target from 12 months to six. Where the Welsh Ministers make a statement that a target has not been met, Welsh Ministers must, before the end of the 12 months, explain why the target has not been met and the steps they will take to achieve the standard. Whilst we absolutely appreciate the committee would like to see information on non-compliance as soon as possible, six months would not allow for sufficient time to establish a proper understanding and develop and implement mitigatory steps. A 12-month limit provides appropriate time to get to get this right and avoid adverse consequences. I therefore ask the Senedd to resist this amendment.
Next, amendment 50, tabled by Janet Finch-Saunders, adds a requirement to include at least one interim target when conducting a review of a long-term target under section 6(1). Undertaking a review of targets provides us with a check that they remain fit for purpose. When setting and reviewing targets under the framework, the Bill requires Welsh Ministers to seek advice from relevant experts and have regard to scientific knowledge. The need for any interim target, the form it should take and when it should apply would be expected to form part of this initial and ongoing advice. Welsh Ministers already have existing powers to make interim targets where it's appropriate to do so, the same as we do for any short-term air quality target. You will recognise a range of actions will be needed across different sectors to achieve long-term targets, each requiring engagement and consultation. The setting of shorter-term interim concentration targets may not always be an effective indicator of progress towards a long-term target when the policy landscape is undetermined and subject to legislative or technological changes. It is important that progress towards the targets is regularly assessed so policies and actions can be adjusted, taking into account the latest evidence. Reviewing actions being taken will be an important part of ensuring long-term targets are successfully met, which is already being delivered by the national air quality strategy. Further, the amendment as drafted does not work, as the review is not itself a document, so can't contain anything. I therefore ask that the Senedd resist this amendment.
Next, amendment 54, tabled by Janet Finch-Saunders, adds a new requirement for the Welsh Ministers to include information about the costs incurred and the economic effect of a target on the local and national economy in the statement they must publish after a review of targets under section 6. Reviews in this section are designed to test whether a target remains fit for purpose and achieving it would result in the net benefits expected when the target was set. A review would be expected to consider that a target remains achievable and that achieving it would be coherent with broader Government policy and avoid adverse consequences or disproportionate costs. If the overall evidence and advice remains largely unchanged from when a target was set, the target would be expected to remain fit for purpose. However, measures to improve air quality will be included within the national air quality strategy and reported on annually. Further, the overall expected costs and benefits of a target will be reflected in mandatory impact assessments, including the regulatory impact assessment, and consulted on prior to a target being introduced. These will be published as required. I therefore ask the Senedd to resist this amendment also.
Next, amendments 29 and 32, tabled by Delyth Jewell, are to reduce the period within which the first review and subsequent reviews of targets under section 6 must be completed from every five years to every two years from when the first target is set. Reviews in this section are designed to test whether a target remains fit for purpose and achieving it would result in the net benefits expected when the target was set. If the overall evidence and advice remains largely unchanged from when a target was set, the target would be expected to remain fit for purpose. A period of five years provides sufficient time for data to be collected, evidence to be synthesised and independent expert advice to be sought by Ministers in successive Senedd terms. Reducing the time for the first review of targets set from five years to two is unnecessary, as independent expert advice and scientific knowledge about air pollution are very unlikely to have changed within 24 months of setting the target. The early focus needs to be on the development and implementation of measures—. Sorry, Delyth.
Diolch, Llywydd. Rwyf am droi yn gyntaf at welliant 48 a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, sy'n cael yr effaith o leihau amser sydd gan Weinidogion Cymru i adrodd ar ddiffyg cydymffurfio â'r targed o 12 mis i chwech. Pan fo Gweinidogion Cymru yn gwneud datganiad nad yw targed wedi'i gyrraedd, rhaid i Weinidogion Cymru, cyn diwedd y 12 mis, egluro pam nad yw'r targed wedi'i gyrraedd a'r camau y byddant yn eu cymryd i gyrraedd y safon. Er ein bod yn llwyr werthfawrogi y byddai'r pwyllgor yn hoffi gweld gwybodaeth am beidio â chydymffurfio cyn gynted â phosibl, ni fyddai chwe mis yn caniatáu digon o amser i sefydlu dealltwriaeth briodol a datblygu a gweithredu camau lliniaru. Mae terfyn o 12 mis yn rhoi amser priodol i gael hyn yn iawn ac osgoi canlyniadau niweidiol. Felly, gofynnaf i'r Senedd wrthsefyll y gwelliant hwn.
Nesaf, mae gwelliant 50, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn ychwanegu gofyniad i gynnwys o leiaf un targed interim wrth gynnal adolygiad o darged hirdymor o dan adran 6(1). Mae cynnal adolygiad o dargedau yn rhoi gwiriad i ni eu bod yn parhau i fod yn addas i'r diben. Wrth bennu ac adolygu targedau o dan y fframwaith, mae'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru geisio cyngor gan arbenigwyr perthnasol a rhoi sylw i wybodaeth wyddonol. Byddai disgwyl i'r angen am unrhyw darged dros dro, ei ffurf a phryd y byddai'n gymwys fod yn rhan o'r cyngor cychwynnol a pharhaus hwn. Mae gan Weinidogion Cymru eisoes bwerau presennol i wneud targedau interim pan fo'n briodol gwneud hynny, fel y gwnawn ni ar gyfer unrhyw darged ansawdd aer tymor byr. Byddwch yn cydnabod y bydd angen ystod o gamau gweithredu ar draws gwahanol sectorau i gyflawni targedau tymor hir, gyda phob un angen ymgysylltiad ac ymgynghori. Efallai na fydd gosod targedau crynodiadau interim tymor byrrach bob amser yn ddangosydd effeithiol o gynnydd tuag at darged hirdymor pan nad yw'r dirwedd bolisi wedi'i phennu a'i bod yn destun newidiadau deddfwriaethol neu dechnolegol. Mae'n bwysig bod cynnydd tuag at y targedau yn cael ei asesu'n rheolaidd fel y gellir addasu polisïau a chamau, gan ystyried y dystiolaeth ddiweddaraf. Bydd adolygu'r camau sy'n cael eu cymryd yn rhan bwysig o sicrhau bod targedau tymor hir yn cael eu cyflawni'n llwyddiannus, sydd eisoes yn cael eu cyflawni gan y strategaeth ansawdd aer genedlaethol. Hefyd, nid yw'r gwelliant fel y'i drafftiwyd yn gweithio, gan nad yw'r adolygiad ei hun yn ddogfen, felly ni all gynnwys unrhyw beth. Gofynnaf felly i'r Senedd wrthsefyll y gwelliant hwn.
Nesaf, mae gwelliant 54, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn ychwanegu gofyniad newydd i Weinidogion Cymru gynnwys gwybodaeth am y costau a ysgwyddir ac effaith economaidd targed ar yr economi leol a chenedlaethol yn y datganiad y mae'n rhaid iddynt ei gyhoeddi ar ôl adolygiad o dargedau o dan adran 6. Mae adolygiadau yn yr adran hon wedi'u cynllunio i brofi a yw targed yn parhau i fod yn addas i'r diben a byddai ei gyflawni yn arwain at y manteision net a ddisgwylir pan osodwyd y targed. Byddai disgwyl i adolygiad ystyried bod targed yn parhau i fod yn gyflawniadwy ac y byddai ei gyflawni yn gydlynol â pholisi ehangach y Llywodraeth ac yn osgoi canlyniadau niweidiol neu gostau anghymesur. Os yw'r dystiolaeth a'r cyngor cyffredinol yn parhau i fod yn ddigyfnewid i raddau helaeth ers yr adeg y gosodwyd targed, byddai disgwyl i'r targed barhau'n addas i'r diben. Fodd bynnag, bydd mesurau i wella ansawdd aer yn cael eu cynnwys yn y strategaeth ansawdd aer genedlaethol ac yn cael eu hadrodd bob blwyddyn. Hefyd, bydd costau a buddion disgwyliedig cyffredinol targed yn cael eu hadlewyrchu mewn asesiadau effaith gorfodol, gan gynnwys yr asesiad effaith rheoleiddiol, ac ymgynghorir arnynt cyn cyflwyno targed. Bydd y rhain yn cael eu cyhoeddi yn ôl yr angen. Gofynnaf felly i'r Senedd wrthsefyll y gwelliant hwn hefyd.
Nesaf, bydd gwelliannau 29 a 32, a gyflwynwyd gan Delyth Jewell, yn lleihau'r cyfnod ar gyfer cwblhau'r adolygiad cyntaf a'r adolygiadau dilynol o dargedau o dan adran 6 o bob pum mlynedd i bob dwy flynedd o'r adeg y gosodwyd y targed cyntaf. Mae adolygiadau yn yr adran hon wedi'u cynllunio i brofi a yw targed yn parhau i fod yn addas i'r diben a byddai ei gyflawni yn arwain at y manteision net a ddisgwylir pan osodwyd y targed. Os yw'r dystiolaeth a'r cyngor cyffredinol yn parhau i fod yn ddigyfnewid i raddau helaeth ers yr adeg y gosodwyd targed, byddai disgwyl i'r targed barhau'n addas i'r diben. Mae cyfnod o bum mlynedd yn rhoi digon o amser i gasglu data, tystiolaeth i'w syntheseiddio a chyngor arbenigol annibynnol i'w geisio gan Weinidogion yn unol â thelerau'r Senedd. Mae lleihau'r amser ar gyfer yr adolygiad cyntaf o dargedau a osodwyd o bum mlynedd i ddwy yn ddiangen, gan ei bod yn annhebygol iawn bod cyngor arbenigol annibynnol a gwybodaeth wyddonol am lygredd aer wedi newid o fewn 24 mis i osod y targed. Mae angen i'r pwyslais cynnar fod ar ddatblygu a gweithredu mesurau—. Mae'n ddrwg gennyf, Delyth.
Sorry. Forgive me interrupting you in the middle of a sentence. Minister, I appreciate what you're saying about that two years may not be an ideal time frame because of that. Could more consideration be given to this problem that, if we move towards four-year Senedd cycles, we might have situations arising where there isn't any point of measuring progress even once in a Senedd term, please?
Mae'n ddrwg gennyf. Maddeuwch i mi am dorri ar eich traws yng nghanol brawddeg. Gweinidog, rwy'n gwerthfawrogi'r hyn rydych chi'n ei ddweud sef efallai na fydd dwy flynedd yn ffrâm amser ddelfrydol oherwydd hynny. A ellid rhoi mwy o ystyriaeth i'r broblem hon, os byddwn yn symud tuag at gylchoedd pedair blynedd y Senedd, efallai y bydd gennym sefyllfaoedd yn codi lle nad oes unrhyw bwynt mesur cynnydd hyd yn oed unwaith yn nhymor y Senedd, os gwelwch yn dda?
Yes. So, the five years is an absolute, isn't it? There's nothing to stop you bringing it forward. And because we have an annual review each time, in the annual review, we could consider that. So, there's a mechanism to do that; I think that's a fair point. But I would, actually, myself, in practice, expect that some targets will be easier and quicker to review and others will be much more complex, and so you'll see a varying pattern of reviews, not a standard review once every Senedd term. That's what we're expecting it to come out like.
So, as I was saying, the early focus does need to be on the development and implementation of measures to achieve the targets, rather than reviewing and changing the targets so soon after they've been set. So, I do ask the Senedd to resist this amendment too.
The next amendment is 57, tabled by Janet Finch-Saunders, which adds a requirement to publish data obtained to monitor progress towards meeting the targets set under sections 1 or 2 as soon as is reasonably practicable under section 7(2). During Stage 2, I committed to work with the Member to bring forward a workable solution. I've since considered this further and I do not have any objections to the Member's amendment. I therefore ask the Senedd to give their support to this recommendation.
The next amendment, 59, tabled by Janet Finch-Saunders, removes the reference to ammonia from section 9(2), so the report on the consideration given to setting long-term targets under section 1 no longer needs to address ammonia. The protection of public and wider environmental health matters are important policy objectives, and the inclusion of ammonia in the list reflects this, due to its impact on both. I therefore ask the Senedd to resist this amendment too. Diolch, Llywydd.
Iawn. Felly, mae'r pum mlynedd yn absoliwt, onid ydyw? Nid oes dim i'ch atal rhag dod ag ef ymlaen. Ac oherwydd bod gennym adolygiad blynyddol bob tro, yn yr adolygiad blynyddol, gallem ystyried hynny. Felly, mae dull i wneud hynny; rwy'n credu bod hwnna'n bwynt teg. Ond byddwn i, mewn gwirionedd, fy hun, yn ymarferol, yn disgwyl y bydd rhai targedau'n haws ac yn gyflymach i'w hadolygu a bydd eraill yn llawer mwy cymhleth, ac felly fe welwch batrwm amrywiol o adolygiadau, nid adolygiad safonol unwaith bob tymor y Senedd. Dyna beth rydyn ni'n disgwyl iddo fod.
Felly, fel roeddwn i'n dweud, mae angen canolbwyntio ar ddatblygu a gweithredu mesurau i gyflawni'r targedau, yn hytrach nag adolygu a newid y targedau mor fuan ar ôl iddynt gael eu gosod. Felly, rwy'n gofyn i'r Senedd wrthsefyll y gwelliant hwn hefyd.
Y gwelliant nesaf yw 57, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, sy'n ychwanegu gofyniad i gyhoeddi data a gafwyd i fonitro cynnydd tuag at gyflawni'r targedau a osodwyd o dan adrannau 1 neu 2 cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol o dan adran 7(2). Yn ystod Cyfnod 2, ymrwymais i weithio gyda'r Aelod i gyflwyno ateb ymarferol. Ers hynny rwyf wedi ystyried hyn ymhellach ac nid oes gennyf unrhyw wrthwynebiadau i welliant yr Aelod. Felly, gofynnaf i'r Senedd roi eu cefnogaeth i'r argymhelliad hwn.
Mae'r gwelliant nesaf, 59, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn dileu'r cyfeiriad at amonia o adran 9(2), felly nid oes angen i'r adroddiad ar yr ystyriaeth a roddir i osod targedau hirdymor o dan adran 1 fynd i'r afael ag amonia mwyach. Mae diogelu materion iechyd yr amgylchedd cyhoeddus ac ehangach yn amcanion polisi pwysig, ac mae cynnwys amonia yn y rhestr yn adlewyrchu hyn, oherwydd ei effaith ar y ddau. Gofynnaf felly i'r Senedd wrthsefyll y gwelliant hwn hefyd. Diolch, Llywydd.
Janet Finch-Saunders to respond to the debate.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
Okay. Diolch. I'm very grateful for little mercies, but I would particularly like to thank the Minister and the Deputy Minister for working with us on some aspects of what we're trying to bring forward tonight. I believe this is a very important piece of legislation. We've waited so long for it, so you can perhaps understand the fact that we want to make it that it is transparent and it is monitored as it should be. I mean, too often, I've seen legislation go through here and the target setting and the monitoring—. The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, the Active Travel (Wales) Act 2013—there's more work and monitoring targets on that that need to be done. So, as this was coming forward, I just felt it was very important, so I would ask all Members to support our amendments.
Iawn. Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn am fân drugareddau, ond hoffwn ddiolch yn arbennig i'r Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog am weithio gyda ni ar rai agweddau ar yr hyn yr ydym yn ceisio ei gyflwyno heno. Credaf fod hwn yn ddarn pwysig iawn o ddeddfwriaeth. Rydym wedi aros cyhyd amdani, felly efallai y gallwch ddeall y ffaith ein bod eisiau ei gwneud yn dryloyw a'i bod yn cael ei monitro fel y dylai fod. Hynny yw, yn rhy aml, rwyf wedi gweld deddfwriaeth yn mynd drwy'r lle hwn a'r gosod targedau a'r monitro—. Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013—mae mwy o waith a monitro targedau ar hynny sydd angen eu gwneud. Felly, wrth i hon gael ei chyflwyno, roeddwn i'n teimlo ei bod yn bwysig iawn, felly byddwn i'n gofyn i'r holl Aelodau gefnogi ein gwelliannau.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? A oes unrhyw wrthwynebiad i 48? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly fe gawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 48. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 48 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 48 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore we will proceed to a vote. I open the vote on amendment 48. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 27 against. Therefore amendment 48 is not agreed.
Gwelliant 48: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 48: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 50 sydd nesaf, yn enw Janet Finch-Saunders.
Amendment 50 is next, in the name of Janet Finch-Saunders.
Is it being moved?
A yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 50 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 50 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes.
Ydy.
That was a 'yes'.
'Ydy' oedd hwnna.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 50? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly fe gymerwn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 50. Cau'r bleidlais. O blaid 14, 11 yn ymatal, a 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 50 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 50 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore we will proceed to a vote. Open the vote on amendment 50. Close the vote. In favour 14, 11 abstentions, 27 against. And therefore amendment 50 is not agreed.
Gwelliant 50: O blaid: 14, Yn erbyn: 27, Ymatal: 11
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 50: For: 14, Against: 27, Abstain: 11
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf fydd 54.
The next amendment will be amendment 54.
Is it being moved? Amendment 54, Janet Finch-Saunders.
A yw'n cael ei gynnig? Gwelliant 54, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 54 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 54 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 54? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Agor y bleidlais ar welliant 54. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 54 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 54 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Open the vote on amendment 54. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 54 is not agreed.
Gwelliant 54: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 29 sydd nesaf, yn enw Delyth Jewell.
Amendment 29 is next, in the name of Delyth Jewell.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Delyth Jewell).
Amendment 29 (Delyth Jewell) moved.
Mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 29? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais. Ac agor y bleidlais ar welliant 29. Fe wnaf i ddefnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn gwelliant 29, ac felly canlyniad y bleidlais yw bod 26 o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae gwelliant 29 yn cael ei wrthod.
It is being moved. Is there objection to amendment 29? [Objection.] Yes, there is. Therefore, we'll proceed to a vote. Open the vote on amendment 29. The vote is tied, therefore I will exercise my casting vote against amendment 29, and therefore the outcome of the vote is that 26 are in favour, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 29 is not agreed.
Gwelliant 29: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 29: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Gwelliant 32 sydd nesaf. Ydy e'n cael ei symud gan Delyth Jewell?
Amendment 32 is next. Is it being moved by Delyth Jewell?
Cynigiwyd gwelliant 32 (Delyth Jewell).
Amendment 32 (Delyth Jewell) moved.
Ydy. A ddylid derbyn gwelliant 32? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly cymerwn ni bleidlais ar welliant 32. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, ac felly mi wnaf i ddefnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn y gwelliant, ac felly mae gwelliant 32 yn cael ei wrthod gyda 26 pleidlais o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn.
Yes, it is. The question is that amendment 32 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there's objection. Therefore, we'll proceed to vote on amendment 32. Open the vote. Close the vote. The vote is tied, therefore I will exercise my casting vote against the amendment. Amendment 32 is not agreed, with 26 in favour, no abstentions, 27 against.
Gwelliant 32: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 32: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf i bleidleisio arno fydd gwelliant 57.
The next amendment to have a vote on will be amendment 57.
Is it being moved, Janet-Finch Saunders?
A yw'n cael ei gynnig, Janet-Finch Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 57 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 57 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Amendment 57.
Gwelliant 57.
Oes gwrthwynebiad i welliant 57? Nac oes. Ac felly mae gwelliant 57 wedi ei dderbyn.
Is there objection to amendment 57? No, there isn't. Therefore, amendment 57 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 59.
Amendment 59.
Amendment 59. Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
Gwelliant 59. A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 59 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 59 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 59? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.]
The question is that amendment 59 be agreed to. Does any Member object? [Objection.]
That was a short-lived dance there, Janet Finch-Saunders. [Laughter.] There is an objection.
Dawns fyrhoedlog oedd honna, Janet Finch-Saunders. [Chwerthin.] Mae yna wrthwynebiad.
Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 59. Agor y bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal a 27 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 59 wedi'i wrthod.
Therefore, we proceed to a vote on amendment 59. Open the vote. In favour 25, no abstentions and 27 against, therefore amendment 59 is not agreed.
Gwelliant 59: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 59: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 79 sydd nesaf, yn enw'r Gweinidog. Ydy e'n cael ei symud?
Amendment 79 is next, in the name of the Minister. Is it being moved?
Formally, by Julie James?
Yn ffurfiol, gan Julie James?
Cynigiwyd gwelliant 79 (Lee Waters).
Amendment 79 (Lee Waters) moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Ydy. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 79? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly cawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 79. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal ac 14 yn erbyn, felly mae gwelliant 79 wedi'i dderbyn.
Yes. Is there objection to amendment 79? [Objection.] Yes, there is objection, therefore we will proceed to a vote. Open the vote on amendment 79. Close the vote. In favour 38, no abstentions and 14 against, therefore amendment 79 is agreed.
Gwelliant 79: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Felly grŵp 3 o welliannau fydd nesaf. Mae'r rhain yn ymwneud â hybu ymwybyddiaeth o lygredd aer. Gwelliant 2 yw'r unig welliant yn y grŵp yma, a Rhys ab Owen i gyflwyno'r gwelliant.
We move now to group 3, and these amendments relate to promoting awareness about air pollution. The only amendment in this group is amendment 2, and I call on Rhys ab Owen to move the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Rhys ab Owen).
Amendment 2 (Rhys ab Owen) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Hoffwn i gyflwyno gwelliant rhif 2. Pwrpas y gwelliant yma yw sicrhau bod y cyhoedd yn ymwybodol o beryglon ansawdd aer gwael a sut i ddelio â hynny.
Thank you very much, Llywydd. I'd like to move amendment 2. The purpose of this amendment is to ensure that the public are aware of the risks of poor indoor air quality and how to deal with that.
While the topic, as alluded to by the Minister, is relatively under-researched compared to the likes of greenhouse gases and, as Delyth Jewell's amendment referred to, nitrogen dioxide, it is clear that there is a benefit to increasing awareness of the methods of measurement and solutions. At the first ever World Health Organization conference on indoor air quality this year, the focus was on the lack of awareness from the general public. The lack of awareness makes sense, doesn't it, as air, after all, is invisible. It is much easier to measure the cost of your energy bills than the health impact due to poor air quality.
Research is currently being produced by Imperial College in London to allow students at over 2,000 schools across the UK to monitor their school's air quality. I'm sure every parent and every Member would want to know if the air quality in schools, especially in a children's school, is of poor quality. The least we can do is to ensure that our children are educated in a safe and healthy environment.
Most exposure to pollutants indoors can be dealt with by individuals. For example, you don't need industrial-grade ventilation to experience the benefits of opening a window. There is plenty of recent research on how best to improve indoor air quality. For example, proper ventilation of rooms, having plants indoors, and switching from a gas oven to an electric oven. We and the public just need to know how.
There is an urge to bury our heads in the sand and do the easy thing, to pretend that the issue is not there or that there's not enough information about the issue. Political leaders in the past have done so for the climate emergency, for unsafe coal tips, and as the inquiry is showing at the moment, for COVID-19. Let us today not bury our heads in the sand. Today, let us act; let us raise awareness of this issue, and help produce a brighter, cleaner and healthier future for the whole of Wales. Diolch yn fawr.
Er nad yw'r pwnc, fel y mae'r Gweinidog yn cyfeirio ato, yn cael ei ymchwilio'n ddigonol o'i gymharu â nwyon tŷ gwydr ac, fel y cyfeiriodd gwelliant Delyth Jewell, nitrogen deuocsid, mae'n amlwg bod mantais i gynyddu ymwybyddiaeth o'r dulliau mesur ac atebion. Yng nghynhadledd Sefydliad Iechyd y Byd gyntaf erioed ar ansawdd aer dan do eleni, roedd y pwyslais ar ddiffyg ymwybyddiaeth y cyhoedd yn gyffredinol. Mae'r diffyg ymwybyddiaeth yn gwneud synnwyr, onid ydyw, gan fod aer, wedi'r cyfan, yn anweledig. Mae'n llawer haws mesur cost eich biliau ynni na'r effaith ar iechyd oherwydd ansawdd aer gwael.
Ar hyn o bryd mae gwaith ymchwil yn cael ei gynhyrchu gan Imperial College yn Llundain i alluogi myfyrwyr mewn dros 2,000 o ysgolion ledled y DU i fonitro ansawdd aer eu hysgol. Rwy'n siŵr y byddai pob rhiant a phob Aelod eisiau gwybod a yw ansawdd aer mewn ysgolion, yn enwedig mewn ysgolion plant, o ansawdd gwael. Y peth lleiaf y gallwn ei wneud yw sicrhau bod ein plant yn cael eu haddysgu mewn amgylchedd diogel ac iach.
Gall unigolion ymdrin â'r rhan fwyaf o lygryddion dan do. Er enghraifft, nid oes angen system awyru ar raddfa ddiwydiannol arnoch i brofi manteision agor ffenestr. Mae digon o ymchwil ddiweddar ar y ffordd orau o wella ansawdd aer dan do. Er enghraifft, awyru ystafelloedd yn iawn, cael planhigion dan do, a newid o ffwrn nwy i ffwrn drydan. Mae angen i ni a'r cyhoedd wybod sut.
Mae yna awydd i gladdu ein pennau yn y tywod a gwneud y peth hawdd, i gymryd arnom nad yw'r broblem yno neu nad oes digon o wybodaeth am y broblem. Mae arweinwyr gwleidyddol yn y gorffennol wedi gwneud hynny o ran yr argyfwng hinsawdd, tomenni glo anniogel, ac fel mae'r ymchwiliad yn dangos nawr, o ran COVID-19. Gadewch i ni heddiw beidio â chladdu ein pennau yn y tywod. Heddiw, gadewch i ni weithredu; gadewch i ni godi ymwybyddiaeth o'r mater hwn, a helpu i greu dyfodol mwy disglair, glanach ac iachach i Gymru gyfan. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog i ymateb.
The Minister to reply.
Diolch, Llywydd. The promoting-awareness duty in the Bill is intentionally broad, because it enables us to take action on a range of air quality issues, including new issues that may emerge. Indoor air pollution is indeed an important issue, caused by a wide variety of sources and activities, and is relevant to a wide variety of locations, which means it's complex to monitor and manage. We have committed to discharging the promoting-awareness duty by developing a delivery plan with stakeholders. This will enable us to design and deliver effective action on a range of issues, informed by evidence. I do not support this particular amendment because it narrows what is an intentionally broad duty. However, I am absolutely committed to developing an awareness delivery plan that includes action on indoor air pollution, and I'm very happy to work with the Member when we do so.
Diolch, Llywydd. Mae'r ddyletswydd i hyrwyddo ymwybyddiaeth yn y Bil yn eang yn fwriadol, oherwydd mae'n ein galluogi i weithredu ar ystod o faterion ansawdd aer, gan gynnwys materion newydd a allai ddod i'r amlwg. Yn wir, mae llygredd aer dan do yn fater pwysig, a achosir gan amrywiaeth eang o ffynonellau a gweithgareddau, ac mae'n berthnasol i amrywiaeth eang o leoliadau, sy'n golygu ei bod yn gymhleth ei fonitro a'i reoli. Rydym wedi ymrwymo i gyflawni'r ddyletswydd hyrwyddo ymwybyddiaeth trwy ddatblygu cynllun cyflawni gyda rhanddeiliaid. Bydd hwn yn ein galluogi i ddylunio a gweithredu ar ystod o faterion yn effeithiol, wedi'u llywio gan dystiolaeth. Nid wyf yn cefnogi'r gwelliant penodol hwn oherwydd ei fod yn culhau dyletswydd fwriadol eang. Fodd bynnag, rwyf wedi ymrwymo'n llwyr i ddatblygu cynllun cyflawni ymwybyddiaeth sy'n cynnwys gweithredu ar lygredd aer dan do, ac rwy'n hapus iawn i weithio gyda'r Aelod pan fyddwn yn gwneud hynny.
Rhys ab Owen i ymateb.
Rhys ab Owen to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. I am naturally disappointed that the Government will not be supporting this. This is an easy amendment to fulfil, and raising awareness is something that the Welsh Government does all the time, for example, as it does for the rights of the child. COVID-19 has already raised awareness of indoor air quality and disease caused by it in Wales; part of the job is already done. This is a real issue. The World Health Organization, in the conference this year, said that the cost of indoor air pollution in the European Union is similar to that of the gross domestic product of Cyprus. So, this is a real issue, with real costs. So, I urge Members to support this amendment. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n siomedig yn naturiol na fydd y Llywodraeth yn cefnogi hwn. Mae hwn yn welliant hawdd i'w gyflawni, ac mae codi ymwybyddiaeth yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud drwy'r amser, er enghraifft, fel y mae'n ei wneud ar gyfer hawliau'r plentyn. Mae COVID-19 eisoes wedi codi ymwybyddiaeth o ansawdd aer a chlefydau dan do a achosir ganddo yng Nghymru; mae rhan o'r gwaith eisoes wedi'i wneud. Mae hwn yn fater go iawn. Dywedodd Sefydliad Iechyd y Byd, yn y gynhadledd eleni, fod cost llygredd aer dan do yn yr Undeb Ewropeaidd yn debyg i gost cynnyrch domestig gros Cyprus. Felly, mae hwn yn fater go iawn, gyda chostau go iawn. Felly, rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwn. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly gwnawn ni gynnal pleidlais ar welliant 2. Agor y bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, felly gwnaf i ddefnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn. Mae gwelliant 2, felly—. Canlyniad y bleidlais yw bod 26 o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae gwelliant 2, felly, wedi cwympo.
The question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 2. Open the vote. The vote is tied. I will therefore exercise my casting vote against amendment 2. Therefore, the outcome is that there were 26 in favour, no abstentions, and 27 against. Amendment 2 is therefore not agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 26, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2: For: 26, Against: 26, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Grŵp 4 fydd y grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â hyrwyddo teithio llesol fel ffordd o leihau llygredd aer neu gyfyngu arno. Gwelliant 86 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Huw Irranca-Davies i gynnig y prif welliant yma.
Group 4 is the next group of amendments, and this group relates to promoting active travel as a way of reducing or limiting air pollution. The lead amendment is amendment 86, and I call on Huw Irranca-Davies to move and speak to the lead amendment.
Cynigiwyd gwelliant 86 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 86 (Huw Irranca-Davies) moved.
Diolch, Llywydd. If it's okay, I'll seek to move amendment 86, and speak to 86 and 87, which are related.
Active travel has a clear role to play in improving air quality as well as being a good in and of itself in many ways. Just over 10 years ago, this Parliament unanimously passed the Active Travel (Wales) Act 2013. It was a landmark moment in legislation. Members did so believing that the Act would have as one of its key achievements the systematic promotion of active travel as the natural and normal way of making shorter journeys, yet this hasn't happened. Had this happened, we would now see a healthier population, lower carbon emissions, and indeed cleaner air.
Unfortunately, as the cross-party group on active travel, which I'm privileged to chair, showed in their recent review of the Act, the Act's duty to promote active travel is far, far too constrained. Rather than a general duty, the Welsh Government and local authorities only have to promote active travel when the active travel maps are being drawn up, once every three years, and when the network is being improved. Crucially, in neither of those cases is the duty backed up by statutory guidance. So, that is why we've brought forward this amendment, 86, and the related amendment, 87, to finally put in place provisions that Members believed they were getting 10 years ago.
And, Llywydd, I use the term 'we' advisedly in bringing forward this amendment—these amendments—because it is the product of collective effort. It was an initiative of the cross-party group, that has Members from every party in this Chamber, and has also been developed in collaboration with members of the committee on climate change, environment and infrastructure, and also Welsh Government, and has the support of Healthy Air Wales. It has genuinely been a collective effort. And I also flag in dispatches, by the way, the one-man mountain mover and solutions guru, who is our grandly named secretariat, Chris Roberts. I would also particularly like to pay tribute to my colleagues on the committee—Jenny Rathbone, Janet Finch-Saunders, Delyth Jewell and Joyce Watson—who supported the offer from Minister Lee Waters, in a very constructive debate at Stage 2, to work together on amendments, and that is what we've done in bringing these forward.
Diolch, Llywydd. Os yw'n iawn, fe geisiaf gynnig gwelliant 86, a siarad am 86 ac 87, sy'n gysylltiedig.
Mae gan deithio llesol rôl glir i'w chwarae wrth wella ansawdd aer yn ogystal â bod yn dda ynddo'i hun mewn sawl ffordd. Ychydig dros 10 mlynedd yn ôl, pasiodd y Senedd hon Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn unfrydol. Roedd yn gyfnod pwysig mewn deddfwriaeth. Gwnaeth yr Aelodau hynny gan gredu mai un o gyflawniadau allweddol y Ddeddf fyddai hyrwyddo teithio llesol yn systematig fel y ffordd naturiol ac arferol o gyflawni teithiau byrrach, ac eto nid yw hyn wedi digwydd. Pe bai hyn wedi digwydd, byddem nawr yn gweld poblogaeth iachach, allyriadau carbon is, ac yn wir aer glanach.
Yn anffodus, fel y dangosodd y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol, y mae'n fraint gennyf i ei gadeirio, yn ei adolygiad diweddar o'r Ddeddf, mae dyletswydd y Ddeddf i hyrwyddo teithio llesol yn llawer rhy gyfyngedig. Yn hytrach na bod yn ddyletswydd gyffredinol, dim ond pan fydd y mapiau teithio llesol yn cael eu llunio y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol hyrwyddo teithio llesol, unwaith bob tair blynedd, a phan fydd y rhwydwaith yn cael ei wella. Yn hollbwysig, yn y ddau achos yna nid yw'r ddyletswydd yn cael ei chefnogi gan ganllawiau statudol. Felly, dyna pam yr ydym wedi cyflwyno'r gwelliant hwn, 86, a'r gwelliant cysylltiedig, 87, o'r diwedd i roi darpariaethau ar waith yr oedd Aelodau yn credu eu bod wedi eu cael 10 mlynedd yn ôl.
Ac, Llywydd, rwy'n defnyddio'r term 'ni' yn fwriadol wrth gyflwyno'r gwelliant hwn—y gwelliannau hyn—oherwydd ei fod yn gynnyrch ymdrech gyfunol. Menter y grŵp trawsbleidiol oedd hi, sydd ag Aelodau o bob plaid yn y Siambr hon, ac mae hefyd wedi cael ei datblygu mewn cydweithrediad ag aelodau'r pwyllgor newid hinsawdd, yr amgylchedd a seilwaith, a hefyd Llywodraeth Cymru, ac sydd â chefnogaeth Awyr Iach Cymru. Mae wir wedi bod yn ymdrech gyfunol. Ac rwyf hefyd yn crybwyll mewn negeseuon, gyda llaw, y gŵr sy'n symud mynyddoedd ar ei ben ei hun, sef Chris Roberts sydd â'r enw urddasol, yr ysgrifenyddiaeth. Hoffwn hefyd dalu teyrnged i fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor—Jenny Rathbone, Janet Finch-Saunders, Delyth Jewell a Joyce Watson—a gefnogodd y cynnig gan y Gweinidog Lee Waters, mewn dadl adeiladol iawn yng Nghyfnod 2, i gydweithio ar welliannau, a dyna beth rydyn ni wedi'i wneud wrth gyflwyno'r rhain.
What we all want the amendments to do is to normalise active travel by making it an easier and more accessible choice. As a country, we have, to a great extent, lost the habit of walking to places. This is particularly true of our children, who increasingly do not get the chance to walk the daily journey to school. Many people's mental map of their community is now a road map, not a walking map. To make more people aware that walking or cycling is often easier and quicker, as well as the healthier and greener option for short journeys around town, we need to dramatically increase the information available to people, when they're choosing how to travel.
Now, this requires, I have to say, fairly cheap and simple measures, such as signage specific to walkers and cyclists, telling them the best route to key destinations and how long it will take them to get there. We need all the material that informs people how to get to public services, to let them know how to travel actively and not just where the nearest car park is. These are simple measures, but measures that are all too rare in our towns and cities.
The Welsh Government has made great strides in increasing investment in active travel infrastructure, there's no doubt about that; we've seen it in recent years. But, unfortunately, there's often so little encouragement given to local people to use those new routes that have been constructed, or even signs telling them where the new paths go. This amendment will pave the way for guidance that will ensure information goes hand in hand with infrastructure.
At a higher level, amendment 86 should help to ensure that the needs of active travellers are properly considered when the public sector in Wales issues guidance that influences how people travel. This is important, because, sadly, despite the active travel Act, there have been serious instances of guidance being produced that makes walking and cycling more difficult. But we believe the biggest impact of the amendment will be: if we can effectively influence how the 300,000 people who work in our public sector travel to work, shifting the travel mode of even a small percentage will result in cleaner air, less congestion, lower carbon and a healthier workforce.
So, turning to the mechanics of the amendment, we would have liked to have changed, Minister, the wording of the original Act's duty to promote, but that has proven technically difficult in our discussions. So, what we've agreed with Welsh Government is that we will include a new duty in the active travel Act that provides for the promotion of active travel as a way of reducing or limiting air pollution, and that seems to work. We've done it in the sure knowledge that we are still providing, in our mind, a general duty to promote, because air quality is an issue that will be with us always and everywhere, to some degree or other. Thus, a duty to promote active travel for the purposes of air quality is, we would say, in effect, a duty to promote active travel whenever possible and whenever necessary. The details of how and when it is promoted will be set out in the statutory guidance that the amendment puts in place. The quality and scope of this guidance will therefore determine the effectiveness of this amendment, and it'll thus be a key determinant in Wales's success in becoming that active travel nation.
I am confident that the Minister will want to continue the really excellent co-productive approach used in crafting this amendment and will ensure that all key stakeholders are involved in drafting the new guidance. Much has happened with the original infrastructure design guidance for the active travel Act. The amendment requires Welsh Government to set out in a statement how it will carry out its new duties and to report every three years on the actions it has taken. There is a similar duty on local authorities and an equivalent requirement to report. Of course, the devolved public sector is larger than the Welsh Government and local authorities, so we are therefore pleased to have been able to agree a provision whereby the duty and the guidance can be extended to other public bodies, following consultation and by Order approved by this Senedd.
The work on this amendment has also vindicated the cross-party group's assertion that the active travel Act itself needs a more general revision. At the time, the 2013 Act was only Wales's seventh law since—checks notes—1450. It was passed at a time when we had limited experience of legislation of this type and significantly fewer powers in the field of transport than we now have. The law was the first of its kind. It was experimental, groundbreaking and, consequently, flawed. This is not hindsight. That this might be the case was, indeed, accepted at the time the Bill went through the Chamber, and a clause was included requiring a review of the operation of the Act. The review conducted by the cross-party group on the active travel Act identified several issues recently, including limited coverage of the design guidance, technical problems with definitions and more, and we are delighted that the Welsh Government has recognised these shortcomings and accepts the need, now, to revisit the legislation.
Amendment 87, Llywydd, is a procedural device that we've agreed with the Welsh Government to allow the optimum phasing of the provisions of the amendment. In order for local authorities to effectively carry out their duties, the guidance has first to be in place, and getting the guidance to the standard required will take some time. However, I'm sure Ministers will give a clear undertaking that the amendment will start having an impact within as short a period of time as possible.
And finally, I would like to express my thanks to committee staff who have assisted in the development of this amendment. For this Parliament to play its full role in the law-making process, it is vital that backbenchers can match the Government in access to expert technical and legal advice. The support we've received in bringing this forward has been second to none. And finally, I can't finish, Llywydd, without also thanking not just the Minister for her support but actually the Deputy Minister at Stage 2. This is a Minister who genuinely engaged constructively with the committee, with the cross-party group and with others. He wanted to take a good Bill and make it better, and that's the way we should definitely do law.
Llywydd, the amendments are the product of a very productive process of cross-party scrutiny and collaborative work and involving Members, the Government and the third sector in an effort to improve the functioning of a flagship law passed by this Parliament. It adds further sails to that flagship to speed us further on the route to active travel and to cleaner air quality. Diolch yn fawr.
Yr hyn yr ydym i gyd eisiau i'r gwelliannau ei wneud yw normaleiddio teithio llesol trwy ei wneud yn ddewis haws a mwy hygyrch. Fel gwlad, rydym ni, i raddau helaeth, wedi colli'r arfer o gerdded i leoedd. Mae hyn yn arbennig o wir am ein plant, nad ydynt yn gynyddol yn cael cyfle i gerdded y daith ddyddiol i'r ysgol. Mae map meddwl llawer o bobl o'u cymuned bellach yn fap ffordd, nid map cerdded. Er mwyn gwneud mwy o bobl yn ymwybodol bod cerdded neu feicio yn aml yn haws ac yn gyflymach, yn ogystal â'r opsiwn iachach a gwyrddach ar gyfer teithiau byr o amgylch y dref, mae angen i ni gynyddu'r wybodaeth sydd ar gael i bobl yn sylweddol, pan fyddant yn dewis sut i deithio.
Nawr, mae hyn angen, mae'n rhaid i mi ddweud, fesurau eithaf rhad a syml, megis arwyddion sy'n benodol ar gyfer cerddwyr a beicwyr, gan ddweud wrthynt beth yw'r llwybr gorau i gyrchfannau allweddol a pha mor hir y bydd yn cymryd i gyrraedd yno. Mae angen yr holl ddeunydd arnom sy'n hysbysu pobl sut i gyrraedd gwasanaethau cyhoeddus, i roi gwybod iddynt sut i deithio'n llesol ac nid lle mae'r maes parcio agosaf yn unig. Mesurau syml yw'r rhain, ond mesurau sy'n rhy brin o lawer yn ein trefi a'n dinasoedd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau breision i gynyddu buddsoddiad mewn seilwaith teithio llesol, does dim amheuaeth am hynny; rydym wedi gweld hynny yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ond, yn anffodus, yn aml mae cyn lleied o anogaeth yn cael ei roi i bobl leol i ddefnyddio'r llwybrau newydd hynny sydd wedi'u hadeiladu, neu hyd yn oed arwyddion yn dweud wrthyn nhw i ble mae'r llwybrau newydd yn mynd. Bydd y gwelliant hwn yn paratoi'r ffordd ar gyfer arweiniad a fydd yn sicrhau bod gwybodaeth yn mynd law yn llaw â seilwaith.
Ar lefel uwch, dylai gwelliant 86 helpu i sicrhau bod anghenion teithwyr sy'n arfer teithio lleol yn cael eu hystyried yn briodol pan fydd y sector cyhoeddus yng Nghymru yn cyhoeddi canllawiau sy'n dylanwadu ar sut mae pobl yn teithio. Mae hyn yn bwysig, oherwydd, yn anffodus, er gwaethaf y Ddeddf Teithio Llesol, cafwyd enghreifftiau difrifol o ganllawiau sy'n gwneud cerdded a beicio'n anoddach. Ond rydym yn credu mai effaith fwyaf y gwelliant fydd: os gallwn ddylanwadu'n effeithiol ar sut mae'r 300,000 o bobl sy'n gweithio yn ein sector cyhoeddus yn teithio i'r gwaith, bydd newid y dull teithio hyd yn oed ychydig iawn yn arwain at aer glanach, llai o dagfeydd, carbon is a gweithlu iachach.
Felly, gan droi at fecanwaith y gwelliant, byddem wedi hoffi newid, Gweinidog, eiriad dyletswydd i hyrwyddo yn y Ddeddf wreiddiol, ond mae hynny wedi profi'n dechnegol anodd yn ein trafodaethau. Felly, yr hyn yr ydym wedi cytuno â Llywodraeth Cymru yw y byddwn yn cynnwys dyletswydd newydd yn y Ddeddf Teithio Llesol sy'n darparu ar gyfer hyrwyddo teithio llesol fel ffordd o leihau neu gyfyngu ar lygredd aer, ac mae'n ymddangos bod hynny'n gweithio. Rydym wedi ei wneud gyda'r wybodaeth sicr ein bod yn dal i ddarparu, yn ein meddwl, ddyletswydd gyffredinol i'w hyrwyddo, oherwydd mae ansawdd aer yn fater a fydd gyda ni bob amser ac ym mhobman, i ryw raddau neu'i gilydd. Felly, bydd dyletswydd i hyrwyddo teithio llesol at ddibenion ansawdd aer, i bob pwrpas, byddem yn dweud, yn ddyletswydd i hyrwyddo teithio llesol pryd bynnag y bo hynny'n bosibl a phryd bynnag y bo angen. Bydd manylion sut a phryd y caiff ei hyrwyddo yn cael eu nodi yn y canllawiau statudol y mae'r gwelliant yn eu rhoi ar waith. Felly, bydd ansawdd a chwmpas y canllawiau hyn yn pennu effeithiolrwydd y gwelliant hwn, ac felly bydd yn benderfynydd allweddol yn llwyddiant Cymru wrth ddod yn genedl o deithio llesol.
Rwy'n ffyddiog y bydd y Gweinidog eisiau parhau â'r dull cydgynhyrchiol gwirioneddol ragorol a ddefnyddir wrth lunio'r gwelliant hwn a bydd yn sicrhau bod yr holl randdeiliaid allweddol yn rhan o'r gwaith drafftio'r canllawiau newydd. Mae llawer wedi digwydd gyda'r canllawiau dylunio seilwaith gwreiddiol ar gyfer y Ddeddf Teithio Llesol. Mae'r gwelliant yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru nodi mewn datganiad sut y bydd yn cyflawni ei dyletswyddau newydd ac i adrodd bob tair blynedd ar y camau y mae wedi'u cymryd. Mae dyletswydd debyg ar awdurdodau lleol a gofyniad cyfatebol i adrodd. Wrth gwrs, mae'r sector cyhoeddus datganoledig yn fwy na Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, felly rydym yn falch o fod wedi gallu cytuno ar ddarpariaeth lle gellir ymestyn y ddyletswydd a'r canllawiau i gyrff cyhoeddus eraill, yn dilyn ymgynghoriad a thrwy Orchymyn a gymeradwywyd gan y Senedd hon.
Mae'r gwaith ar y gwelliant hwn hefyd wedi cyfiawnhau honiad y grŵp trawsbleidiol bod angen diwygio'r Ddeddf teithio llesol ei hun yn fwy cyffredinol. Ar y pryd, seithfed ddeddf Cymru yn unig oedd Deddf 2013 ers—gan wirio nodiadau—1450. Cafodd ei basio ar adeg pan oedd gennym brofiad cyfyngedig o ddeddfwriaeth o'r math hwn a llawer llai o bwerau ym maes trafnidiaeth nag sydd gennym nawr. Y gyfraith oedd y gyntaf o'i math. Roedd yn arbrofol, arloesol ac, o ganlyniad, yn ddiffygiol. Nid ôl-ddoethineb yw hyn. Roedd y ffaith y gellid bod hyn yn wir yn cael ei dderbyn ar yr adeg yr aeth y Bil drwy'r Siambr, a chynhwyswyd cymal yn gofyn am adolygiad o weithrediad y Ddeddf. Nododd yr adolygiad a gynhaliwyd gan y grŵp trawsbleidiol ar y Ddeddf Teithio Llesol sawl mater yn ddiweddar, gan gynnwys sylw cyfyngedig i'r canllawiau dylunio, problemau technegol gyda diffiniadau a mwy, ac rydym wrth ein bodd bod Llywodraeth Cymru wedi cydnabod y diffygion hyn ac yn derbyn yr angen, nawr, i ailedrych ar y ddeddfwriaeth.
Mae gwelliant 87, Llywydd, yn ddyfais weithdrefnol yr ydym wedi cytuno arni â Llywodraeth Cymru i ganiatáu i'r darpariaethau mwyaf posibl gael eu diwygio'n raddol. Er mwyn i awdurdodau lleol gyflawni eu dyletswyddau'n effeithiol, mae'n rhaid i'r canllawiau fod ar waith yn gyntaf, a bydd cael y canllawiau i'r safon sy'n ofynnol yn cymryd peth amser. Fodd bynnag, rwy'n siŵr y bydd Gweinidogion yn rhoi ymrwymiad clir y bydd y gwelliant yn dechrau cael effaith o fewn cyfnod mor fyr â phosibl.
Ac yn olaf, hoffwn fynegi fy niolch i staff y pwyllgor sydd wedi cynorthwyo i ddatblygu'r gwelliant hwn. Er mwyn i'r Senedd hon chwarae ei rôl lawn yn y broses ddeddfu, mae'n hanfodol bod meinciau cefn yn gallu cael yr un mynediad at gyngor technegol a chyfreithiol arbenigol â'r Llywodraeth. Mae'r gefnogaeth a gawsom wrth gyflwyno hyn wedi bod heb ei ail. Ac yn olaf, ni allaf orffen, Llywydd, heb ddiolch nid yn unig i'r Gweinidog am ei chefnogaeth, ond i'r Dirprwy Weinidog yng Nghyfnod 2 mewn gwirionedd. Gweinidog yw hwn sydd wir yn ymgysylltu'n adeiladol â'r pwyllgor, gyda'r grŵp trawsbleidiol a chydag eraill. Roedd eisiau cymryd Bil da a'i wella, a dyna'r ffordd y dylem wneud y gyfraith yn bendant.
Llywydd, mae'r gwelliannau yn deillio o broses gynhyrchiol iawn o graffu a chydweithio trawsbleidiol ac yn cynnwys Aelodau, y Llywodraeth a'r trydydd sector mewn ymdrech i wella gweithrediad cyfraith flaenllaw a basiwyd gan y Senedd hon. Mae'n rhoi mwy o hwyliau ar y fanerlong honno i'n cyflymu ni ymhellach ar y llwybr at deithio llesol ac i ansawdd aer glanach. Diolch yn fawr.
We will be supporting the amendments in the name of Huw Irranca-Davies today. It is right that active travel is promoted as a way of reducing or limiting air pollution. Whilst we have the active travel Act, we've seen that the Bill alone sadly has not done enough. Just 6 per cent of people cycle once a week for active travel purposes, and just over half walk. That is despite 10 years of this Act.
The need for momentum is clear when considering the evidence from Cycling UK, who have highlighted, for example, that realising the transformative change promised by the active travel Act in 2013 has suffered from a lack of resources and funding, as evidenced by the cross-party group on the active travel Act's review of the Act in July 2022, as Huw Irranca-Davies has mentioned. Cycling UK has warned that if we continue on the same trajectory, Wales will fall well short of maximising the potential of walking and cycling to tackle air pollution. I hope that these amendments under consideration will be accepted and will go some way in combatting that risk. Diolch, Huw, and diolch, Llywydd.
Byddwn yn cefnogi'r gwelliannau yn enw Huw Irranca-Davies heddiw. Mae'n iawn fod teithio llesol yn cael ei hyrwyddo fel ffordd o leihau neu gyfyngu ar lygredd aer. Er bod gennym y Ddeddf Teithio Llesol, rydym wedi gweld nad yw'r Bil ar ei ben ei hun wedi gwneud digon. Dim ond 6 y cant o bobl sy'n beicio unwaith yr wythnos at ddibenion teithio llesol, ac ychydig dros hanner sy'n cerdded. Mae hynny er gwaethaf 10 mlynedd o'r Ddeddf hon.
Mae'r angen am fomentwm yn glir wrth ystyried y dystiolaeth gan Cycling UK, sydd wedi amlygu, er enghraifft, bod gwireddu'r newid trawsnewidiol a addawyd gan y Ddeddf Teithio Llesol yn 2013 wedi dioddef o ddiffyg adnoddau a chyllid, fel y dangosir gan y grŵp trawsbleidiol ar adolygiad y Ddeddf Teithio Llesol o'r Ddeddf ym mis Gorffennaf 2022, fel mae Huw Irranca-Davies wedi sôn. Mae Cycling UK wedi rhybuddio, os byddwn yn parhau ar yr un llwybr, na fydd Cymru'n manteisio i'r eithaf ar botensial cerdded a beicio i fynd i'r afael â llygredd aer o bell ffordd. Rwy'n gobeithio y bydd y gwelliannau hyn sy'n cael eu hystyried yn cael eu derbyn ac y byddant yn mynd rhywfaint o'r ffordd i fynd i'r afael â'r risg honno. Diolch, Huw, a diolch, Llywydd.
I'd like to signal our support for this as well. I know that these amendments are the product of a great deal of work behind the scenes. There was a moment at Stage 2 where we were trying to think of what the positive version of a stand-off was in order to describe it. It was almost a 'stand-back', a pause, and I think that was a really positive thing. I also would like to say how welcome it was that some of the Labour Members were laying amendments at Stage 2 and now at Stage 3 as well. I think we have improved legislation as a result. And I would, again, thank Huw for reaching out to Members to check that we were aligned on this.
I think that these amendments are significant. By promoting walking and cycling, this will I hope prompt a change that won't just improve air quality but will help improve our health and will make the population healthier. What's more, we would hope to lower carbon emissions, contributing to efforts to combat climate change, as we've already heard, both at a local level in terms of addressing air quality concerns and addressing the global challenge of reducing greenhouse gas emissions. I hope it will foster a culture of physical activity—there are so many different dimensions. I think that the work that's gone into this behind the scenes, as Huw has set out, involving multiple actors in this, is really to be welcomed.
And finally, Llywydd, the amendment I think holds the potential to enhance urban planning and create pedestrian-friendly spaces—so, again, not only improving air quality but helping, I hope, to create spaces that are more livable, that are healthier for communities, that are happier for communities. The emphasis on active travel can also address issues of traffic congestion, reducing the overall environmental footprint of transport systems.
Hoffwn i ddangos ein cefnogaeth i hwn hefyd. Gwn fod y gwelliannau hyn yn ffrwyth llawer iawn o waith y tu ôl i'r llenni. Roedd yna foment yng Nghyfnod 2 pryd yr oeddem yn ceisio meddwl beth oedd y fersiwn bositif o anghytundeb llwyr er mwyn ei ddisgrifio. Roedd bron yn saib, ac rwy'n credu bod hwnnw'n beth positif iawn. Hoffwn hefyd ddweud pa mor galonogol oedd hi fod rhai o'r Aelodau Llafur yn gosod gwelliannau yng Nghyfnod 2 ac yn awr yng Nghyfnod 3 hefyd. Rwy'n credu ein bod wedi gwella deddfwriaeth o ganlyniad. A byddwn i, unwaith eto, yn diolch i Huw am estyn allan at yr Aelodau i wirio ein bod ni'n cyd-fynd ar hyn.
Rwy'n credu bod y gwelliannau hyn yn sylweddol. Drwy hyrwyddo cerdded a beicio, gobeithiaf y bydd hyn yn ysgogi newid a fydd nid yn unig yn gwella ansawdd aer ond a fydd yn helpu i wella ein hiechyd ac a fydd yn gwneud y boblogaeth yn iachach. Yn fwy na hynny, byddem yn gobeithio lleihau allyriadau carbon, gan gyfrannu at ymdrechion i frwydro yn erbyn newid hinsawdd, fel yr ydym eisoes wedi'i glywed, ar lefel leol o ran mynd i'r afael â phryderon ansawdd aer a mynd i'r afael â'r her fyd-eang o leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr. Gobeithio y bydd yn meithrin diwylliant o weithgarwch corfforol—mae cymaint o wahanol ddimensiynau. Rwy'n credu bod y gwaith sydd wedi mynd i mewn i hyn y tu ôl i'r llenni, fel y mae Huw wedi'i nodi, sy'n cynnwys sawl actor yn hyn, i'w groesawu'n fawr.
Ac yn olaf, Llywydd, rwy'n credu bod gan y gwelliant y potensial i wella cynllunio trefol a chreu mannau sy'n addas i gerddwyr—felly, unwaith eto, nid yn unig gwella ansawdd aer ond helpu, gobeithio, i greu mannau sy'n fwy trigiadwy, sy'n iachach i gymunedau, sy'n hapusach i gymunedau. Gall y pwyslais ar deithio llesol hefyd fynd i'r afael â materion tagfeydd traffig, gan leihau ôl troed amgylcheddol cyffredinol systemau trafnidiaeth.
So, dwi yn croesawu'r gwelliannau yma. Diolch, Huw.
So, I do welcome these amendments. Thank you, Huw.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. I'm also very pleased that we've been able to collaborate with Huw and other Members on these amendments, and I can confirm that the Government will support them. I'm also very grateful for the work done by Huw and the cross-party group, and to the Deputy Minister, who did a lot of the work on these amendments behind the scenes. I'm very happy to place on record further detail about how the Welsh Government intends to implement the new provisions.
First, Llywydd, I want to clarify that as improving air quality is a long-term challenge, these amendments will not limit the broad ways in which the public sector in Wales will be expected to promote active travel. While the duty is to promote active travel as a way of reducing or limiting air pollution, this does not mean it should apply only in the most polluted areas. As Huw said, there are many ways in which promoting active travel will improve air quality in many different situations and areas, and the statutory guidance will make this clear. In addition, both local authorities and the Welsh Ministers will retain their existing powers and duties to promote active travel more broadly.
Secondly, I can report to Members that we have decided to amend the deadline for local authorities to submit the next iterations of their active travel network maps. This will also, by virtue of these amendments, be the deadline for their first reports on the new promotion duty, and that deadline is 1 December 2026. And third, I can confirm that the statement we publish next year will also cover how we intend to ensure that other public bodies promote active travel, in line with the new power in the amendments. And, Llywydd, fourth and lastly, I commit the Welsh Government will undertake a thorough review of the active travel Act within five years, and will use that review to address the shortcomings of that legislation.
Amendment 87 ensures the new sections inserted into the active travel Act come into force on a day specified by the Welsh Ministers in an Order made by statutory instrument. We support this approach because it allows us to make sure that there is a logical sequence of events—for example, that the duty on local authorities does not come into force until there is guidance available to help them discharge that duty. I appreciate, though, that this leaves the timescale for implementing these provisions rather open-ended. Llywydd, I'm therefore happy to place my commitment on record today that by the end of 2024, we will publish our statement of the steps we intend to take to promote active travel, we will publish our guidance to local authorities, and we will bring these new sections of the active travel Act into force. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwyf hefyd yn falch iawn ein bod wedi gallu cydweithio â Huw ac Aelodau eraill ar y gwelliannau hyn, a gallaf gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn eu cefnogi. Rwyf hefyd yn ddiolchgar iawn am y gwaith a wnaed gan Huw a'r grŵp trawsbleidiol, ac i'r Dirprwy Weinidog, a wnaeth lawer o'r gwaith ar y gwelliannau hyn y tu ôl i'r llenni. Rwy'n hapus iawn i roi rhagor o fanylion ar gofnod ynghylch sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gweithredu'r darpariaethau newydd.
Yn gyntaf, Llywydd, rwyf eisiau egluro, gan fod gwella ansawdd aer yn her hirdymor, na fydd y gwelliannau hyn yn cyfyngu ar y ffyrdd eang y bydd disgwyl i'r sector cyhoeddus yng Nghymru hyrwyddo teithio llesol. Er mai'r ddyletswydd yw hyrwyddo teithio llesol fel ffordd o leihau neu gyfyngu ar lygredd aer, nid yw hyn yn golygu y dylai fod yn berthnasol yn yr ardaloedd mwyaf llygredig yn unig. Fel y dywedodd Huw, mae yna lawer o ffyrdd y bydd hyrwyddo teithio llesol yn gwella ansawdd aer mewn llawer o wahanol sefyllfaoedd ac ardaloedd, a bydd y canllawiau statudol yn gwneud hyn yn glir. Yn ogystal, bydd awdurdodau lleol a Gweinidogion Cymru yn cadw eu pwerau a'u dyletswyddau presennol i hyrwyddo teithio llesol yn ehangach.
Yn ail, gallaf adrodd i'r Aelodau ein bod wedi penderfynu diwygio'r dyddiad cau i awdurdodau lleol gyflwyno iteriadau nesaf eu mapiau rhwydwaith teithio llesol. Bydd hwn hefyd, yn rhinwedd y gwelliannau hyn, yn ddyddiad cau ar gyfer eu hadroddiadau cyntaf ar y ddyletswydd hyrwyddo newydd, a'r dyddiad cau hwnnw yw 1 Rhagfyr 2026. Ac yn drydydd, gallaf gadarnhau y bydd y datganiad a gyhoeddir gennym y flwyddyn nesaf hefyd yn ymdrin â sut rydym yn bwriadu sicrhau bod cyrff cyhoeddus eraill yn hyrwyddo teithio llesol, yn unol â'r pŵer newydd yn y gwelliannau. A Llywydd, yn bedwerydd ac yn olaf, rwy'n ymrwymo y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal adolygiad trylwyr o'r Ddeddf teithio llesol o fewn pum mlynedd, a bydd yn defnyddio'r adolygiad hwnnw i fynd i'r afael â diffygion y ddeddfwriaeth honno.
Mae gwelliant 87 yn sicrhau bod yr adrannau newydd a fewnosodir yn y Ddeddf Teithio Llesol yn dod i rym ar ddiwrnod a bennir gan Weinidogion Cymru mewn Gorchymyn a wneir gan offeryn statudol. Rydyn ni'n cefnogi'r dull hwn oherwydd mae'n caniatáu i ni wneud yn siŵr bod dilyniant rhesymegol o ddigwyddiadau—er enghraifft, nad yw'r ddyletswydd ar awdurdodau lleol yn dod i rym nes bod canllawiau ar gael i'w helpu i gyflawni'r ddyletswydd honno. Rwy'n gwerthfawrogi, serch hynny, fod hyn yn gadael yr amserlen ar gyfer gweithredu'r darpariaethau hyn yn weddol ben agored. Llywydd, felly, rwy'n hapus i roi fy ymrwymiad ar gof a chadw heddiw y byddwn yn cyhoeddi ein datganiad erbyn diwedd 2024 o'r camau y bwriadwn eu cymryd i hyrwyddo teithio llesol, y byddwn yn cyhoeddi ein canllawiau i awdurdodau lleol, a byddwn yn dod â'r adrannau newydd hyn o'r Ddeddf teithio llesol i rym. Diolch.
Huw Irranca-Davies i ymateb.
Huw Irranca-Davies to reply.
Diolch, Llywydd. Minister, I'm very grateful indeed for the reassurances you've given now on record, not least that the amendment will take effect by the end of 2024. It's really encouraging to hear the Government is also going to be proactive in extending the duties in the amendment across the devolved public sector. So, as a Member of the Senedd and as chair of the cross-party group on active travel, together with members of the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee, we look forward to playing a positive role in the promised revision of the Act, and as things flow from this amendment. Diolch yn fawr iawn both to you and also to the Deputy Minister as well.
Diolch, Llywydd. Gweinidog, rwy'n ddiolchgar iawn yn wir am y sicrwydd yr ydych wedi'i roi nawr ar gofnod, yn anad dim y bydd y gwelliant yn dod i rym erbyn diwedd 2024. Mae'n galonogol iawn clywed bod y Llywodraeth hefyd yn mynd i fod yn rhagweithiol wrth ymestyn y dyletswyddau yn y gwelliant ar draws y sector cyhoeddus datganoledig. Felly, fel Aelod o'r Senedd ac fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol, ynghyd ag aelodau o'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith, edrychwn ymlaen at chwarae rhan gadarnhaol yn y diwygiad a addawyd o'r Ddeddf, ac wrth i bethau lifo o'r gwelliant hwn. Diolch yn fawr iawn i chi a hefyd i'r Dirprwy Weinidog hefyd.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 86. A oes unrhyw wrthwynebiad? Na, does dim gwrthwynebiad, felly mae gwelliant 86 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 86 be agreed to. Does any Member object? No, there is no objection, therefore amendment 86 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 5 fydd nesaf, felly, y grŵp yma yn ymwneud â gofyniad i ymgynghori ar strategaethau ansawdd aer a seinweddau cenedlaethol. Gwelliant 83 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Delyth Jewell i gyflwyno gwelliant 83 a'r gwelliannau eraill.
We move now to group 5. This group of amendments relates to the requirement to consult on national air quality and soundscapes strategies. Amendment 83 is the lead amendment, and I call on Delyth Jewell to move amendment 83 and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 83 (Delyth Jewell).
Amendment 83 (Delyth Jewell) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendments 83 and 84. I am grateful to the Government team for working with me in drafting this amendment and for the Deputy Minister's willingness to work together on this issue. The amendment adds Transport for Wales to the list of statutory consultees for reviews of the national air quality strategy in section 80(10) of the Environment Act 1995. If passed, these amendments would mean that Transport for Wales would need to be consulted alongside Natural Resources Wales, every local authority in Wales, Public Health Wales and every local health board when reviewing the strategy, in recognition of the impact of the transport sector on air pollution and public health, and of course Transport for Wales's central role in reducing air pollution. I hope the amendment will improve accountability, transparency and good decision making. I hope it will be supported. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig gwelliannau 83 ac 84. Rwy'n ddiolchgar i dîm y Llywodraeth am weithio gyda mi i ddrafftio'r gwelliant hwn ac am barodrwydd y Dirprwy Weinidog i gydweithio ar y mater hwn. Mae'r diwygiad yn ychwanegu Trafnidiaeth Cymru at y rhestr o ymgyngoreion statudol ar gyfer adolygiadau o'r strategaeth ansawdd aer genedlaethol yn adran 80(10) o Ddeddf yr Amgylchedd 1995. Pe baent yn cael eu pasio, byddai'r gwelliannau hyn yn golygu y byddai angen ymgynghori â Trafnidiaeth Cymru ochr yn ochr â Cyfoeth Naturiol Cymru, pob awdurdod lleol yng Nghymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a phob bwrdd iechyd lleol wrth adolygu'r strategaeth, i gydnabod effaith y sector trafnidiaeth ar lygredd aer ac iechyd y cyhoedd, ac wrth gwrs rôl ganolog Trafnidiaeth Cymru wrth leihau llygredd aer. Rwy'n gobeithio y bydd y gwelliant yn gwella atebolrwydd, tryloywder a sicrhau penderfyniadau da. Rwy'n gobeithio y bydd yn cael ei gefnogi. Diolch.
As we've heard, the amendments do add Transport for Wales as a named consultee. I consider the inclusion of the public to be broad enough to allow anyone in Wales to respond, including Transport for Wales. By naming TfW only, though, there is a fundamental flaw. There are other public transport providers in Wales, and I suppose it is reasonable to question why they have not been consulted. We have the taxi and lorry drivers. In fact, the Road Haulage Association, a trade body representing over 8,500 hauliers across the United Kingdom, could and should have been named as a consultee, too. However, the most straightforward way to handle the matter is to keep this particular section broad, and just accept that anyone can respond under the category of 'the public'. On this one, we will be voting against these amendments. Diolch.
Fel y clywsom ni, mae'r gwelliannau'n ychwanegu Trafnidiaeth Cymru fel ymgynghorai penodol. Rwy'n ystyried cynnwys y cyhoedd yn ddigon eang i ganiatáu i unrhyw un yng Nghymru ymateb, gan gynnwys Trafnidiaeth Cymru. Trwy enwi Trafnidiaeth Cymru yn unig, fodd bynnag, mae nam sylfaenol. Mae darparwyr trafnidiaeth gyhoeddus eraill yng Nghymru, ac mae'n rhesymol gennyf i gwestiynu pam nad ymgynghorwyd â nhw. Mae gennym yrwyr tacsis a lorïau. Mewn gwirionedd, gallai'r Road Haulage Association, corff masnach sy'n cynrychioli dros 8,500 o gludwyr ledled y Deyrnas Unedig, fod wedi cael ei enwi fel ymgynghorai hefyd. Fodd bynnag, y ffordd fwyaf syml o ymdrin â'r mater yw cadw'r adran benodol hon yn eang, a dim ond derbyn y gall unrhyw un ymateb o dan y categori 'y cyhoedd'. Ar hwn, byddwn yn pleidleisio yn erbyn y gwelliannau hyn. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. During Stage 2 proceedings the Deputy Minister, Lee Waters MS, was happy in principle to add Transport for Wales to the list of statutory consultees when reviewing the national air quality strategy. However, he noted we would need to check with them first. Since then, we have worked with Delyth Jewell MS on this matter and confirmed Transport for Wales is content to be a statutory consultee for the national air quality strategy, and likewise for the national strategy on soundscapes, to ensure consistency. Our approach at Stage 2 was to ensure the consultation is consistent between the two strategies, so I'm very pleased that Delyth has proposed similar amendments for both the national air quality strategy and the national strategy on soundscapes to continue this approach, and I'd recommend the Senedd supports the amendments. Diolch.
Diolch, Llywydd. Yn ystod trafodion Cyfnod 2 roedd y Dirprwy Weinidog, Lee Waters AS, yn hapus mewn egwyddor i ychwanegu Trafnidiaeth Cymru at y rhestr o ymgyngoreion statudol wrth adolygu'r strategaeth ansawdd aer genedlaethol. Fodd bynnag, nododd y byddai'n rhaid i ni ymgynghori â nhw yn gyntaf. Ers hynny, rydym wedi gweithio gyda Delyth Jewell AS ar y mater hwn ac wedi cadarnhau bod Trafnidiaeth Cymru yn fodlon bod yn ymgynghorai statudol ar gyfer y strategaeth ansawdd aer genedlaethol, a'r un modd ar gyfer y strategaeth genedlaethol ar seinweddau, er mwyn sicrhau cysondeb. Ein dull ni yng Nghyfnod 2 oedd sicrhau bod yr ymgynghoriad yn gyson rhwng y ddwy strategaeth, felly rwy'n falch iawn bod Delyth wedi cynnig gwelliannau tebyg i'r strategaeth ansawdd aer genedlaethol a'r strategaeth genedlaethol ar seinweddau i barhau â'r dull hwn, a byddwn yn argymell bod y Senedd yn cefnogi'r gwelliannau. Diolch.
Delyth Jewell i ymateb.
Delyth Jewell to reply.
Diolch, Llywydd. Thank you both for that. To address Janet's points, the principal reason why the amendments name TfW specifically, I think, is because of the extent of the influence that they would have. That isn't meant to be exhaustive, and I think you make a fair point that there could well be other groups who could be named in this as well. I think that there is still a very strong case to be made for Transport for Wales being included, but as I say, that doesn't need to be excluding other groups, and I hope very much that others will support it. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Diolch yn fawr i'r ddwy ohonoch. Er mwyn mynd i'r afael â phwyntiau Janet, y prif reswm pam mae'r diwygiadau'n enwi Trafnidiaeth Cymru yn benodol, rwy'n credu, yw oherwydd maint y dylanwad y byddent yn ei gael. Nid yw hynny i fod yn gynhwysfawr, ac rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt teg y gallai fod grwpiau eraill y gellid eu henwi yn hyn hefyd. Rwy'n credu bod achos cryf iawn i'w wneud o hyd dros gynnwys Trafnidiaeth Cymru, ond fel y dywedais, nid oes angen eithrio grwpiau eraill, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd eraill yn ei gefnogi. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 83. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly fe gawn ni bleidlais ar welliant 83. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Mae gwelliant 83 yn pasio, felly.
The question is that amendment 83 be agreed. Are there any objections? [Objection.] Yes, so we will have a vote on amendment 83. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 14 against. Therefore amendment 83 passes.
Gwelliant 83: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Grŵp 6 sydd nesaf. Cynlluniau gweithredu mewn perthynas ag ardaloedd rheoli ansawdd aer yw'r grŵp yma o welliannau, a gwelliant 60 yw'r prif welliant. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gyflwyno'r gwelliant yma.
Group 6 is next, action plans in relation to air quality management areas. Amendment 60 is the lead amendment in this group. I call on Janet Finch-Saunders to move that amendment.
Cynigiwyd gwelliant 60 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 60 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch. My amendment 60 requires local authorities, when in an air quality management area, to publish an action plan within 12 months. Amendment 61 would also require Welsh Ministers to publish their decision in relation to a local authority's action plan within three months of receiving the said plan. In short, what I have done—our group—is add time frames. As I advised in Stage 2, these would help make sure that clean air does remain a priority for both local authorities and Welsh Ministers. Additionally, they would help provide consistency across Wales whilst also increasing the likelihood of all 22 local authorities progressing with management plans in the same timely manner. Diolch.
Diolch. Mae fy ngwelliant 60 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol, pan fyddant mewn ardal rheoli ansawdd aer, gyhoeddi cynllun gweithredu o fewn 12 mis. Byddai gwelliant 61 hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi eu penderfyniad mewn cysylltiad â chynllun gweithredu awdurdod lleol o fewn tri mis i dderbyn y cynllun hwnnw. Yn fyr, yr hyn rydw i wedi'i wneud—ein grŵp—yw ychwanegu fframiau amser. Fel y dywedais i yng Nghyfnod 2, byddai'r rhain yn helpu i sicrhau bod aer glân yn parhau i fod yn flaenoriaeth i awdurdodau lleol a Gweinidogion Cymru. Yn ogystal, byddent yn helpu i ddarparu cysondeb ledled Cymru gan hefyd gynyddu'r tebygolrwydd y bydd pob un o'r 22 awdurdod lleol yn symud ymlaen gyda chynlluniau rheoli yn yr un modd amserol. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. The timescales for action plans are currently set out in statutory guidance. This amendment would reduce the current timescales and move them into legislation. The current timescales require local authorities to submit a draft plan within 18 months of declaring an air quality management area. They must also adopt the final plan within 24 months.
This timescale is already challenging. It requires the authority to develop the plan, commission expert evidence and modelling where required, and undertake public consultation. The plan is submitted for appraisal by independent contractors and Welsh Government, where they make required changes before publication. Squeezing this process into 12 months may place a significant burden on local authorities and risks impacting the quality and effectiveness of the plans. As the Bill introduces a new requirement to include projected compliance dates, it is important these action plans are high quality and outline clear effective pathways to cleaner air. I do not support this amendment because we can review the timescales as we update and consult on new local air quality management guidance, which we've already committed to do. This will ensure local authorities can be fully involved.
And on amendment 61, while we already work to the timescales proposed, I do not support this amendment either. As I have mentioned, the Bill introduces a new requirement for local authorities to include projected compliance dates for the air quality management area in action plans, and agree this date with Welsh Ministers. Our intention for this process is to ensure actions selected are effective and enable Welsh Ministers to identify any levers held that could support the authority to improve air quality. We do not expect this to be a lengthy process, however there could be particularly tricky issues that require more time.
I do not support the amendment but I do appreciate the intention behind it. I know that the Deputy Minister offered to work with Janet Finch-Saunders MS at Stage 2, as we developed the local air quality management statutory guidance, to ensure the issues raised are considered.
I know that Janet wanted to raise it again here today. But I am happy to consider working with you, Janet, to include the change to this effect in the updated statutory guidance. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae'r amserlenni ar gyfer cynlluniau gweithredu wedi'u nodi ar hyn o bryd mewn canllawiau statudol. Byddai'r gwelliant hwn yn lleihau'r amserlenni presennol a'u symud i ddeddfwriaeth. Mae'r amserlenni presennol yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gyflwyno cynllun drafft o fewn 18 mis i ddatgan ardal rheoli ansawdd aer. Rhaid iddynt hefyd fabwysiadu'r cynllun terfynol o fewn 24 mis.
Mae'r amserlen hon eisoes yn heriol. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i'r awdurdod ddatblygu'r cynllun, comisiynu tystiolaeth arbenigol a modelu lle bo angen, a chynnal ymgynghoriad cyhoeddus. Caiff y cynllun ei gyflwyno i'w werthuso gan gontractwyr annibynnol a Llywodraeth Cymru, pryd maent yn gwneud newidiadau gofynnol cyn ei gyhoeddi. Gall gwasgu'r broses hon i 12 mis roi baich sylweddol ar awdurdodau lleol a risgiau sy'n effeithio ar ansawdd ac effeithiolrwydd y cynlluniau. Gan fod y Bil yn cyflwyno gofyniad newydd i gynnwys dyddiadau cydymffurfio a ragwelir, mae'n bwysig bod y cynlluniau gweithredu hyn o ansawdd uchel ac yn amlinellu llwybrau effeithiol clir i aer glanach. Nid wyf yn cefnogi'r gwelliant hwn oherwydd gallwn adolygu'r amserlenni wrth i ni ddiweddaru ac ymgynghori ar ganllawiau rheoli ansawdd aer lleol newydd, yr ydym eisoes wedi ymrwymo i'w wneud. Bydd hyn yn sicrhau y gall awdurdodau lleol gymryd rhan lawn.
Ac o ran gwelliant 61, er ein bod eisoes yn gweithio i'r amserlenni a gynigir, nid wyf yn cefnogi'r gwelliant hwn chwaith. Fel y soniais i, mae'r Bil yn cyflwyno gofyniad newydd i awdurdodau lleol gynnwys dyddiadau cydymffurfio rhagamcanol ar gyfer yr ardal rheoli ansawdd aer mewn cynlluniau gweithredu, a chytuno ar y dyddiad hwn gyda Gweinidogion Cymru. Ein bwriad ar gyfer y broses hon yw sicrhau bod y camau a ddewisir yn effeithiol a galluogi Gweinidogion Cymru i nodi unrhyw ddulliau a allai gefnogi'r awdurdod i wella ansawdd aer. Nid ydym yn disgwyl y bydd hon yn broses hir, ond gallai fod materion arbennig o anodd sy'n gofyn am fwy o amser.
Nid wyf yn cefnogi'r gwelliant ond rwy'n gwerthfawrogi'r bwriad y tu ôl iddo. Gwn fod y Dirprwy Weinidog wedi cynnig gweithio gyda Janet Finch-Saunders AS yng Nghyfnod 2, wrth i ni ddatblygu'r canllawiau statudol rheoli ansawdd aer lleol, i sicrhau bod y materion a godir yn cael eu hystyried.
Rwy'n gwybod bod Janet eisiau ei godi yma eto heddiw. Ond rwy'n hapus i ystyried gweithio gyda chi, Janet, i gynnwys y newid i'r perwyl hwn yn y canllawiau statudol wedi'u diweddaru. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Thank you, Minister.
Diolch yn fawr, Gweinidog.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 60. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, gwnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 60. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, 11 yn ymatal, 26 yn erbyn. Gwelliant 60 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 60 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will therefore proceed to a vote on amendment 60. Open the vote. Close the vote. In favour 15, 11 abstentions and 26 against. Therefore, amendment 60 is not agreed.
Gwelliant 60: O blaid: 15, Yn erbyn: 26, Ymatal: 11
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 60: For: 15, Against: 26, Abstain: 11
Amendment has been rejected
Gwelliant 61.
Amendment 61.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 61 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 61 (Janet Finch-Saunders) moved.
Moved.
Yn cael ei gynnig.
Oes gwrthwynebiad i welliant 61? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais, felly. Agor y bleidlais ar welliant 61. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 61 wedi cael ei wrthod.
Does any Member object to amendment 61? [Objection.] Yes. We'll proceed to a vote. Open the vote on amendment 61. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 61 is not agreed.
Gwelliant 61: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 61: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 7 fydd nesaf a'r grŵp yma'n ymwneud â rheoleiddio mwg a thanwydd mewn ardaloedd rheoli mwg. Gwelliant 62 yw'r prif welliant, a Janet Finch-Saunders i siarad ac i gyflwyno'r gwelliant yma. Janet Finch-Saunders.
Group 7 is next and this group relates to regulation of smoke and fuel in smoke control areas. Amendment 62 is the lead amendment and I call on Janet Finch-Saunders to speak to that amendment. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 62 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 62 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 62 would require Welsh Ministers through regulations to provide a list of exempt fireplaces. Having a list brought forward through regulations and discussed here in the Senedd does help us to scrutinise the Welsh Government decisions. It gives us a chance to represent the industry and discuss with them their views. For example, the Stove Industry Alliance are very willing to work closely on this. Evidence shows that dry wood-burning and ecodesign-compliant stoves—and I must declare an interest because I do have log burners—emit less PM2.5 emissions than cigarette smoking does. So, I hope that we're not going down a route of simply banning things without truly understanding their impact on emissions. That is why we brought forward this amendment to ensure that we are not just seen to be, but we are listening to the experts and we can allow their voices to be heard.
I have been pleased to co-operate with the Welsh Government on amendment 81. Schedule 5 to the Clean Air Act 1993 makes transitional and savings provision when revoking or varying a smoke control order made before 13 November 1980. The purpose of the amendment is to add a new duty on local authorities in Wales to mirror this amendment made to Schedule 1, paragraph 12 of Schedule 5 to the Clean Air Act 1993, which requires a local authority to publish a notice after making an order revoking or varying a smoke control order made before 13 November 1980. The effect of this amendment would be to place a duty on a local authority in Wales to publish this notice on their website.
I'm also grateful to the Deputy Minister and his team for their co-operation on amendment 82—Schedule 1 to the Clean Air Act 1993—providing the notice requirements before a local authority can invoke a smoke control order. The purpose of this amendment is to add a new paragraph to Schedule 1 to the 1993 Act to create a new duty that will apply to local authorities in Wales before making a smoke control order. Paragraph 1 of Schedule 1 to the Clean Air Act 1993 creates a requirement for that local authority to publish a notice before making a smoke control order, specifying the information that that notice must contain. The effect of the amendment is to place this additional duty on a local authority in Wales to publish that notice on their website, if they have one. I thank the Welsh Government for their positive co-operation and hope that the Senedd will vote in favour of the amendments in this group. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Byddai gwelliant 62 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru drwy reoliadau ddarparu rhestr o leoedd tân wedi'u hesemptio. Mae cael rhestr wedi ei chyflwyno drwy reoliadau a'i thrafod yma yn y Senedd yn ein helpu i graffu ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru. Mae'n rhoi cyfle i ni gynrychioli'r diwydiant a thrafod eu barn gyda nhw. Er enghraifft, mae Cynghrair y Diwydiant Stôf yn barod iawn i weithio'n agos ar hyn. Mae tystiolaeth yn dangos bod stofiau sy'n llosgi coed sych ac sy'n cydymffurfio ag ecoddylunio—a rhaid i mi ddatgan buddiant oherwydd bod gennyf losgyddion coed—yn creu llai o allyriadau PM2.5 nag y mae ysmygu sigaréts. Felly, rwy'n gobeithio nad ydym yn mynd i lawr llwybr o wahardd pethau heb ddeall yn iawn eu heffaith ar allyriadau. Dyna pam y gwnaethom gyflwyno'r gwelliant hwn i sicrhau ein bod yn gwrando ar yr arbenigwyr a gallwn ganiatáu i'w lleisiau gael eu clywed yn hytrach nag ein bod dim ond ymddangos fel pe baem yn gwrando.
Rwyf wedi bod yn falch o gydweithio â Llywodraeth Cymru ar welliant 81. Mae Atodlen 5 i Ddeddf Aer Glân 1993 yn gwneud darpariaeth drosiannol ac arbedion wrth ddirymu neu amrywio gorchymyn rheoli mwg a wnaed cyn 13 Tachwedd 1980. Diben y diwygiad yw ychwanegu dyletswydd newydd ar awdurdodau lleol yng Nghymru i adlewyrchu'r diwygiad hwn a wnaed i Atodlen 1, paragraff 12 o Atodlen 5 i Ddeddf Aer Glân 1993, sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol gyhoeddi hysbysiad ar ôl gwneud gorchymyn yn dirymu neu amrywio gorchymyn rheoli mwg a wnaed cyn 13 Tachwedd 1980. Effaith y gwelliant hwn fyddai gosod dyletswydd ar awdurdod lleol yng Nghymru i gyhoeddi'r hysbysiad hwn ar ei wefan.
Rwyf hefyd yn ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog a'i dîm am eu cydweithrediad ar welliant 82—Atodlen 1 i Ddeddf Aer Glân 1993—gan ddarparu'r gofynion hysbysiad cyn y gall awdurdod lleol alw gorchymyn rheoli mwg i rym. Pwrpas y diwygiad hwn yw ychwanegu paragraff newydd at Atodlen 1 i Ddeddf 1993 i greu dyletswydd newydd a fydd yn berthnasol i awdurdodau lleol yng Nghymru cyn gwneud gorchymyn rheoli mwg. Mae paragraff 1 o Atodlen 1 i Ddeddf Aer Glân 1993 yn ei gwneud yn ofynnol i'r awdurdod lleol hwnnw gyhoeddi hysbysiad cyn gwneud gorchymyn rheoli mwg, gan nodi'r wybodaeth y mae'n rhaid i'r hysbysiad hwnnw ei gynnwys. Effaith y gwelliant yw rhoi'r ddyletswydd ychwanegol hon ar awdurdod lleol yng Nghymru i gyhoeddi'r hysbysiad hwnnw ar ei wefan, os oes ganddo un. Diolch i Lywodraeth Cymru am ei chydweithrediad cadarnhaol ac rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn pleidleisio o blaid y gwelliannau yn y grŵp hwn. Diolch, Llywydd.
I'd like to put on record all of my thanks to those who've brought this before our Senedd today, particularly to Joe Carter and those at Healthy Air Cymru, who've worked so hard to get this to where it is today. This is the only time I'm going to speak, because I felt it was really important to put on record the Welsh Liberal Democrats' support for this Act.
We know that air pollution poses an invisible threat to the community spaces we cherish and the people that are most dear to us. Long-term exposure to emissions can cause cardiovascular and respiratory issues, and increase cancer risks. We cannot remain passive while people's lives are shortened by contaminated air. That's why I stand behind this Bill, which will finally propel solutions to the crisis before us.
At the same time, we must also be mindful that the impact of this legislation is felt fairly across all of Wales, rural and urban areas alike. I represent communities in Mid and West Wales where clean air is just as important locally as it is in the big cities. It is for this reason that I'm speaking on amendments 81 and 82, regarding the importance of ensuring that those who have a fireplace are notified about what they need to do to achieve compliance with the new smoke control orders.
Within my region of Mid and West Wales, there is a high percentage of households that are not connected to the gas grid. While the average figure in Wales is around 19 per cent of homes, within Carmarthenshire that number is 39 per cent, Powys is 55 per cent and in Ceredigion a staggering 74 per cent of domestic properties are off grid. While many rural households rely upon fuels such as oil or liquefied petroleum gas as a main fuel for heating, these sources are very much more expensive than networked energy sources. Prices have ballooned in recent years, with the average price of heating oil more than doubling since October 2020.
We are all conscious of the grave threat posed by domestic burning of solid fuels. Wood-burning stoves release toxic fine particulate matter that can penetrate deep into the lungs, heightening risks of cardiovascular and respiratory illness as well. According to the European Environment Agency, in 2019, exposure to these miniscule toxic particles in the UK was tied to over 33,000 early deaths. The figures really are alarming. According to UK Government data last year, wood burning at home now generates more fine particulate pollution than total road traffic across the UK. Data from the Stove Industry Alliance showed that UK stove sales have risen by 40 per cent between 2021 and 2022.
However, for those living in our rural areas off-grid, solid-fuel wood burners represent a significantly cheaper form of energy. The provisions needs to be very specific and sensitive to the local area, being aware of the fact that many people cannot afford to heat themselves any other way. So, we need realistic time frames and substantial support to help people transition their off-grid homes to approved appliances and fuels. Amendments 81 and 82 will allow local residents to have more time and greater clarity in order to properly adjust to the new smoke control orders. This needs thoughtful communication and a compassionate assisting hand. If not, we risk further isolating struggling households. Legislation is only effective if people can feasibly comply. Therefore, I would like to seek assurances from the Minister, on behalf of the people in Mid and West Wales who are reliant upon wood burners out of necessity, that there will be ample clarity, time and support for people to be made aware by their local councils of any requirements and changes. Diolch yn fawr iawn.
Hoffwn gofnodi fy holl ddiolch i'r rhai sydd wedi dod â hyn gerbron ein Senedd heddiw, yn enwedig i Joe Carter a'r rhai yn Awyr Iach Cymru, sydd wedi gweithio mor galed i gael hwn i le mae ef heddiw. Dyma'r unig dro i mi siarad, oherwydd roeddwn i'n teimlo ei bod hi'n bwysig iawn cofnodi cefnogaeth Democratiaid Rhyddfrydol Cymru i'r Ddeddf hon.
Gwyddom fod llygredd aer yn fygythiad anweledig i'r mannau cymunedol rydym yn eu coleddu a'r bobl sydd fwyaf annwyl i ni. Gall amlygiad hirdymor i allyriadau achosi problemau cardiofasgwlaidd ac anadlol, a chynyddu risgiau canser. Ni allwn aros yn oddefol tra bod bywydau pobl yn cael eu byrhau gan aer halogedig. Dyna pam rwy'n cefnogi'r Bil hwn, a fydd o'r diwedd yn ysgogi atebion i'r argyfwng yr ydym yn ei wynebu.
Ar yr un pryd, rhaid i ni hefyd sicrhau bod effaith y ddeddfwriaeth hon yn cael ei theimlo'n deg ar draws Cymru gyfan, ardaloedd gwledig a threfol fel ei gilydd. Rwy'n cynrychioli cymunedau yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru lle mae aer glân yr un mor bwysig yn lleol ag ydyw yn y dinasoedd mawr. Am y rheswm hwn rwy'n siarad am welliannau 81 ac 82, ynglŷn â phwysigrwydd sicrhau bod y rhai sydd â lle tân yn cael gwybod am yr hyn y mae angen iddynt ei wneud i gydymffurfio â'r gorchmynion rheoli mwg newydd.
O fewn fy rhanbarth i yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, mae canran uchel o aelwydydd nad ydynt wedi'u cysylltu â'r grid nwy. Er mai'r ffigur cyfartalog yng Nghymru yw tua 19 y cant o gartrefi, o fewn sir Gaerfyrddin mae'r nifer hwnnw'n 39 y cant, mae Powys yn 55 y cant ac yng Ngheredigion mae 74 y cant o eiddo domestig oddi ar y grid. Er bod llawer o aelwydydd gwledig yn dibynnu ar danwydd fel olew neu nwy petrolewm hylifedig fel prif danwydd ar gyfer gwresogi, mae'r ffynonellau hyn yn llawer mwy costus na ffynonellau ynni rhwydweithiol. Mae prisiau wedi chwyddo yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gyda phris cyfartalog olew gwresogi wedi mwy na dyblu ers mis Hydref 2020.
Rydym i gyd yn ymwybodol o'r bygythiad difrifol a achosir gan losgi tanwydd solet yn y cartref. Mae stofiau sy'n llosgi coed yn rhyddhau deunydd gronynnol mân gwenwynig a all dreiddio'n ddwfn i'r ysgyfaint, gan gynyddu risgiau salwch cardiofasgwlaidd ac anadlol hefyd. Yn ôl Asiantaeth yr Amgylchedd Ewropeaidd, yn 2019, roedd amlygiad i'r gronynnau gwenwynig bach hyn yn y DU wedi'i gysylltu â dros 33,000 o farwolaethau cynnar. Mae'r ffigurau wir yn frawychus. Yn ôl data Llywodraeth y DU y llynedd, mae llosgi coed gartref bellach yn cynhyrchu mwy o lygredd gronynnol mân na chyfanswm traffig ffyrdd ledled y DU. Dangosodd data gan Gynghrair Diwydiant Stôf fod gwerthiant stofiau'r DU wedi codi 40 y cant rhwng 2021 a 2022.
Fodd bynnag, i'r rhai sy'n byw yn ein hardaloedd gwledig oddi ar y grid, mae llosgyddion coed tanwydd solet yn cynrychioli math sylweddol ratach o ynni. Mae angen i'r darpariaethau fod yn benodol iawn ac yn sensitif i'r ardal leol, gan fod yn ymwybodol o'r ffaith na all llawer o bobl fforddio gwresogi eu hunain mewn unrhyw ffordd arall. Felly, mae angen fframiau amser realistig a chefnogaeth sylweddol arnom i helpu pobl i drosglwyddo eu cartrefi oddi ar y grid i offer a thanwydd cymeradwy. Bydd gwelliannau 81 ac 82 yn caniatáu i drigolion lleol gael mwy o amser a mwy o eglurder er mwyn addasu'n briodol i'r gorchmynion rheoli mwg newydd. Mae angen cyfathrebu ystyriol a chymorth tosturiol ar hyn. Fel arall rydym mewn perygl o ynysu aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd ymhellach. Mae deddfwriaeth dim ond yn effeithiol os gall pobl gydymffurfio yn ymarferol. Felly, hoffwn ofyn am sicrwydd gan y Gweinidog, ar ran y bobl yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru sy'n dibynnu ar losgyddion coed allan o angenrheidrwydd, y bydd digon o eglurder, amser a chefnogaeth i bobl gael gwybod gan eu cynghorau lleol am unrhyw ofynion a newidiadau. Diolch yn fawr iawn.
Y Gweinidog.
Minister.
Diolch, Llywydd. I've considered the first two amendments proposed by Janet Finch-Saunders MS. These are amendment 62 and consequential amendment 71. Amendment 62 would result in a return to approval of exempt fireplaces via regulations rather than an online approval process. The Bill maintains the approach established by the Deregulation Act 2015 and the Environment Act 2021. These Acts both made amendments to the Clean Air Act 1993 to move away from requiring statutory instruments to prescribe exempt fireplaces. The Bill will allow the Welsh Ministers to approve these products via an online system, as is currently the case for England, Scotland and Northern Ireland. The burdensome process of approvals via statutory instrument for each product brought into market is outdated and unnecessary and we're in the process of setting up this online system. Based on that, I resist this amendment.
I will now move on to amendments 81 and 82. Llywydd, I'm very happy that we've been able to work with Janet Finch-Saunders MS on amendment 81, enhancing an earlier version tabled at Stage 2. This amendment adds to the existing notice requirements in the Clean Air Act 1993. I understand that it is likely that a local authority would publish smoke control orders on its website without this provision needing to be on the face of the legislation, but having said that, I'm more than happy to support the amendment as it's a sensible approach to improving public awareness. I very much hope that Jane Dodds's constituents will be able to take advantage of that and the online approval system.
Moving on to amendment 82, many of the smoke control orders in Wales predate 13 November 1980, and are still in force, though not actively enforced. This additional amendment is necessary in case local authorities in Wales wish to revoke or vary any of the smoke control orders made before this date. Amendment 82 is necessary, alongside amendment 81, in order to give it effect and also has my support. Diolch.
Diolch, Llywydd. Rwyf wedi ystyried y ddau welliant cyntaf a gynigiwyd gan Janet Finch-Saunders AS. Gwelliant 62 a gwelliant canlyniadol 71 yw'r rhain. Byddai gwelliant 62 yn arwain at ddychwelyd i gymeradwyo lleoedd tân esempt trwy reoliadau yn hytrach na phroses gymeradwyo ar-lein. Mae'r Bil yn cynnal y dull a sefydlwyd gan Ddeddf Dadreoleiddio 2015 a Deddf yr Amgylchedd 2021. Gwnaeth y Deddfau hyn ddiwygiadau i Ddeddf Aer Glân 1993 i symud i ffwrdd o fynnu bod offerynnau statudol yn rhagnodi lleoedd tân esempt. Bydd y Bil yn caniatáu i Weinidogion Cymru gymeradwyo'r cynhyrchion hyn drwy system ar-lein, fel sy'n wir ar hyn o bryd ar gyfer Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae'r broses feichus o gymeradwyo trwy offeryn statudol ar gyfer pob cynnyrch a ddygir i'r farchnad yn hen ffasiwn ac yn ddiangen ac rydym wrthi'n sefydlu'r system ar-lein hon. Yn seiliedig ar hynny, rwy'n gwrthwynebu'r gwelliant hwn.
Symudaf ymlaen yn awr at welliannau 81 ac 82. Llywydd, rwy'n hapus iawn ein bod wedi gallu gweithio gyda Janet Finch-Saunders AS ar welliant 81, gan wella fersiwn gynharach a gyflwynwyd yng Nghyfnod 2. Mae'r gwelliant hwn yn ychwanegu at y gofynion presennol o ran hysbysiadau yn Neddf Aer Glân 1993. Deallaf ei bod yn debygol y byddai awdurdod lleol yn cyhoeddi gorchmynion rheoli mwg ar ei wefan heb fod angen i'r ddarpariaeth hon fod ar wyneb y ddeddfwriaeth, ond wedi dweud hynny, rwy'n fwy na pharod i gefnogi'r gwelliant gan ei fod yn ddull synhwyrol o wella ymwybyddiaeth y cyhoedd. Rwy'n mawr obeithio y bydd etholwyr Jane Dodds yn gallu manteisio ar hynny a'r system gymeradwyo ar-lein.
Gan symud ymlaen i welliant 82, mae llawer o'r gorchmynion rheoli mwg yng Nghymru yn rhagddyddio 13 Tachwedd 1980, ac maent yn dal i fod mewn grym, ond heb eu gorfodi'n weithredol. Mae'r gwelliant ychwanegol hwn yn angenrheidiol rhag ofn y bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn dymuno dirymu neu amrywio unrhyw un o'r gorchmynion rheoli mwg a wnaed cyn y dyddiad hwn. Mae gwelliant 82 yn angenrheidiol, ochr yn ochr â gwelliant 81, er mwyn rhoi effaith iddo ac mae ganddo fy nghefnogaeth hefyd. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Diolch, Llywydd, and diolch to the Minister. As Huw Irranca-Davies has said, I believe that legislation is better for the inclusion of work that we've put together in terms of amendments, and some legislation is made better with a cross-party approach. I'd like to thank you for your very eloquent and excellent contribution, Jane Dodds. My group and I thank you most sincerely for supporting those amendments. Diolch, Minister. Diolch, everyone.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r Gweinidog. Fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, rwy'n credu bod deddfwriaeth yn well ar gyfer cynnwys gwaith yr ydym wedi'i lunio o ran gwelliannau, ac mae rhywfaint o ddeddfwriaeth yn cael ei gwneud yn well gyda dull trawsbleidiol. Hoffwn ddiolch i chi am eich cyfraniad huawdl a rhagorol iawn, Jane Dodds. Mae fy ngrŵp a minnau yn diolch yn fawr iawn i chi am gefnogi'r gwelliannau hynny. Diolch, Gweinidog. Diolch yn fawr, bawb.
Os gwrthodir gwelliant 62, bydd gwelliant 71 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 62? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly cawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 62. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal a 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 62 wedi'i wrthod ac mae gwelliant 71 yn methu.
If amendment 62 is not agreed, amendment 71 will fall. The question is that amendment 62 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore we will proceed to a vote. Open the vote on amendment 62. Close the vote. In favour 14, no abstentions and 38 against. Therefore, amendment 62 is not agreed and amendment 71 falls.
Gwelliant 62: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 62: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 71.
Amendment 71 fell.
Gwelliant 81 sydd nesaf.
Amendment 81 is next.
Janet Finch-Saunders, is it being moved—81?
Janet Finch-Saunders, a yw'n cael ei gynnig—81?
Cynigiwyd gwelliant 81 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 81 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. Oes gwrthwynebiad i welliant 81? Na, does dim gwrthwynebiad, felly mae gwelliant 81 wedi'i dderbyn.
Yes. Is there objection to amendment 81? No, there is no objection, therefore amendment 81 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 82.
Amendment 82.
Janet Finch-Saunders, is it being moved?
Janet Finch-Saunders, a yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 82 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 82 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
A oes gwrthwynebiad i welliant 82? Nac oes, felly mae gwelliant 82 hefyd wedi'i gymeradwyo.
Is there objection to amendment 82? No, therefore amendment 82 is also agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r rhain yn ymwneud â chynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd. Gwelliant 63 yw'r prif welliant yn y grŵp yma.
Group 8 is the next group of amendments, and they relate to trunk road charging schemes. Amendment 63 is the lead amendment in the group.
Janet Finch-Saunders to move the amendment.
Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant.
Cynigiwyd gwelliant 63 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 63 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. We were doing so well there. [Laughter.] All of the amendments in my name under this section relate to the same point of principle: I, we as the Welsh Conservative group, do not believe that Welsh Ministers' road-charging powers should be expanded. A Senedd petition calling on the Welsh Government to cease all further planning for road charging in Wales has already attracted nearly 7,000 signatures. The Climate Change, Environment and Infrastructure Committee's public survey found that 92 per cent of respondents disagreed with Welsh Ministers having wider powers to introduce trunk road charging schemes. We believe that there has been recently a war on motorists, many of whom have little choice but to use their car and to drive. We're the first to admit we do need to cut down our reliance on cars and we need to walk more, we need to cycle more, and we need to be able to use public transport where we can. But, in some instances, that is not an option, and cars are the only option. So many people commute from areas where public transport is poor, and that is because of your Government's failure to adequately support public transport. In fact, at a time when bus services are being cut, isolating communities, with these extra powers to potentially charge people going to work, people going to care for people, and lots of other people using their cars—it may be taking children to school where they have to—there is then the potential negative impact on our local roads. The introduction of trunk road charging schemes could actually result in more people using local authority managed roads, compounding congestion in sometimes difficult-to-navigate communities. Giving people a penalty for driving when there is no feasible alternative option is unreasonable and unjust. That's why I hope Members will agree with us today and, as such, support these amendments. Diolch.
Diolch, Llywydd. Roeddem ni'n gwneud mor dda yn y fan yna. [Chwerthin.] Mae'r holl welliannau yn fy enw i o dan yr adran hon yn ymwneud â'r un pwynt o egwyddor: Nid wyf i, ni fel grŵp y Ceidwadwyr Cymreig, yn credu y dylid ehangu pwerau Gweinidogion Cymri i godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd. Mae deiseb Senedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi'r gorau i gynllunio pellach ar godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd yng Nghymru eisoes wedi denu bron i 7,000 o lofnodion. Canfu arolwg cyhoeddus y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith fod 92 y cant o'r ymatebwyr yn anghytuno y dylai fod gan Weinidogion Cymru bwerau ehangach i gyflwyno cynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd. Credwn y bu rhyfel ar fodurwyr yn ddiweddar, nad oes gan lawer ohonyn nhw lawer o ddewis ond defnyddio eu car a gyrru. Ni yw'r cyntaf i gyfaddef bod angen i ni leihau ein dibyniaeth ar geir ac mae angen i ni gerdded yn fwy, mae angen i ni feicio yn fwy, ac mae angen i ni allu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus lle y gallwn ni. Ond, mewn rhai achosion, nid yw hynny'n opsiwn, a cheir yw'r unig opsiwn. Mae cymaint o bobl yn cymudo o ardaloedd lle mae trafnidiaeth gyhoeddus yn wael, ac mae hynny oherwydd methiant eich Llywodraeth chi i gefnogi trafnidiaeth gyhoeddus yn ddigonol. A dweud y gwir, ar adeg pan yw gwasanaethau bysiau yn cael eu cwtogi, gan ynysu cymunedau, gyda'r pwerau ychwanegol hyn sydd â'r potensial i godi tâl ar bobl sy'n mynd i'r gwaith, pobl yn mynd i ofalu am bobl, a llawer o bobl eraill yn defnyddio eu ceir—efallai'n mynd â phlant i'r ysgol lle mae'n rhaid iddyn nhw—mae yna wedyn yr effaith negyddol bosib ar ein ffyrdd lleol. Gallai cyflwyno cynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd arwain at fwy o bobl yn defnyddio ffyrdd a reolir gan awdurdodau lleol, gan waethygu tagfeydd mewn cymunedau sy'n anodd eu llywio weithiau. Mae rhoi cosb i bobl am yrru pan nad oes opsiwn amgen dichonadwy yn afresymol ac yn anghyfiawn. Dyna pam rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cytuno â ni heddiw ac, o'r herwydd, yn cefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. Members are being asked to vote on amendments that will remove trunk road charging scheme provisions from the Bill. The Deputy Minister for Climate Change did not support similar amendments at Stage 2, and the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee voted to reject them.
Turning first to amendment 63, this amendment seeks to remove in totality section 21 of the Bill, which expands the circumstances under which a trunk road charging scheme may be made. The amendments to the Transport Act 2000, created by section 21, provide that a charging scheme may be made for the purposes of reducing or limiting air pollution in the vicinity of the road. I do understand concerns about schemes that will impose additional charges on motorists. Members of the Senedd will, I'm sure, be familiar with the kind of public objections expressed about clean air zones in some English cities and, of course, in London's expanded ultra low emissions zone. These schemes are not punitive measures introduced to make the lives of motorists more difficult, and I have to say, Janet, I do regret your language. We have the horror of war playing out in front of us on our tv screens every night. Using that language for something that's meant to improve air quality, I really think you should reconsider that.
These schemes have been introduced as a necessity to make a step-change improvement in air quality and to comply with statutory nitrogen dioxide levels. In Wales, we have also experienced difficulties in complying with statutory limits alongside some of our roads. However, we have made good progress in tackling this by introducing non-charging mitigations. We must accept that persistent air pollution problems may require more substantial interventions. There are no current plans to introduce trunk road charges. The Deputy Minister for Climate Change has already been clear on this. But, as he has pointed out previously, clean air zones are listed in our air quality plan as precautionary retained measures that could be introduced on certain roads if other measures prove insufficient to meet our obligations. It remains the case that we are taking relevant and appropriate actions to reduce air pollution to comply with our obligations, but, without the powers in section 21 of the Bill, we would be unable to give full effect to our air quality plan commitments should a compelling case be made in the future for trunk road charging schemes to tackle excessive vehicle emissions. For these reasons, I do not support amendment 63, tabled by Janet Finch-Saunders.
Amendment 80 is a minor technical amendment that clarifies that trunk road charging schemes may be introduced for either of the three purposes described in section 21. I do ask the Senedd to vote for this essential amendment.
Amendments 64 and 72, tabled by Janet Finch-Saunders, intend to remove section 22 and Schedule 2, dealing with the application of net proceeds arising from trunk roads charging schemes, made for the purpose of reducing or limiting air pollution. In conjunction with amendment 63, these amendments would remove all trunk road charging provisions from the Bill.
Amendment 68, also tabled by Janet Finch-Saunders, would complete the removal of all reference to trunk road charging schemes from the Bill by removing reference to the relevant provisions to the commencement provisions in section 29.
Llywydd, I therefore cannot support amendments 64, 72 and 68, all of which are consequential to amendment 63.
Diolch, Llywydd. Gofynnir i aelodau bleidleisio ar welliannau a fydd yn dileu darpariaethau cynllun codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd o'r Bil. Ni wnaeth y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gefnogi gwelliannau tebyg yng Nghyfnod 2, a phleidleisiodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith i'w gwrthod.
Gan droi'n gyntaf at welliant 63, mae'r gwelliant hwn yn ceisio dileu yn gyfan gwbl adran 21 o'r Bil, sy'n ehangu'r amgylchiadau y gellir gwneud cynllun codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd. Mae'r diwygiadau i Ddeddf Trafnidiaeth 2000, a grëwyd gan adran 21, yn darparu y gellir gwneud cynllun codi tâl at ddibenion lleihau neu gyfyngu ar lygredd aer yng nghyffiniau'r ffordd. Rwy'n deall pryderon am gynlluniau a fydd yn gosod taliadau ychwanegol ar fodurwyr. Bydd Aelodau'r Senedd, rwy'n siŵr, yn gyfarwydd â'r math o wrthwynebiadau cyhoeddus a fynegir am barthau aer glân mewn rhai dinasoedd yn Lloegr ac, wrth gwrs, ym mharth allyriadau isel iawn Llundain, sydd wedi'i ehangu. Nid yw'r cynlluniau hyn yn fesurau cosbol a gyflwynwyd i wneud bywydau modurwyr yn anoddach, ac mae'n rhaid i mi ddweud, Janet, rwy'n gresynu at eich iaith. Mae gennym arswyd rhyfel yn mynd rhagddo ar ein sgriniau teledu bob nos. Mae defnyddio'r iaith honno ar gyfer rhywbeth sydd i fod i wella ansawdd aer, rwyf wir yn credu y dylech ailystyried hynny.
Mae'r cynlluniau hyn wedi'u cyflwyno fel anghenraid i wneud gwelliant sylweddol i ansawdd aer a chydymffurfio â lefelau nitrogen deuocsid statudol. Yng Nghymru, rydym hefyd wedi cael anawsterau wrth gydymffurfio â therfynau statudol ochr yn ochr â rhai o'n ffyrdd. Fodd bynnag, rydym wedi gwneud cynnydd da wrth fynd i'r afael â hyn drwy gyflwyno mesurau lliniaru heb godi tâl. Mae'n rhaid i ni dderbyn y gallai problemau llygredd aer parhaus fod angen ymyriadau mwy sylweddol. Nid oes cynlluniau ar hyn o bryd i gyflwyno taliadau ar ddefnyddwyr cefnffyrdd. Mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd eisoes wedi bod yn glir ynglŷn â hyn. Ond, fel y mae e wedi ei nodi yn flaenorol, mae parthau aer glân wedi'u rhestru yn ein cynllun ansawdd aer fel mesurau rhagofalus a ddargedwir y gellid eu cyflwyno ar ffyrdd penodol os nad yw mesurau eraill yn ddigon i gyflawni ein rhwymedigaethau. Mae'n parhau i fod yn wir ein bod yn cymryd camau perthnasol a phriodol i leihau llygredd aer er mwyn cydymffurfio â'n rhwymedigaethau, ond, heb y pwerau yn adran 21 o'r Bil, ni fyddem yn gallu rhoi effaith lawn i'n hymrwymiadau cynllun ansawdd aer pe bai achos cymhellol yn cael ei wneud yn y dyfodol ar gyfer cynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd i fynd i'r afael ag allyriadau gormodol o gerbydau. Am y rhesymau hyn, nid wyf yn cefnogi gwelliant 63, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders.
Mae gwelliant 80 yn fân welliant technegol sy'n egluro y ceir cyflwyno cynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd ar gyfer y naill neu'r llall o'r tri diben a ddisgrifir yn adran 21. Rwy'n gofyn i'r Senedd bleidleisio o blaid y gwelliant hanfodol hwn.
Mae gwelliannau 64 a 72, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn bwriadu dileu adran 22 ac Atodlen 2, sy'n ymdrin â chymhwyso enillion net sy'n deillio o gynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd, a wneir at y diben o leihau neu gyfyngu ar lygredd aer. Ar y cyd â gwelliant 63, byddai'r gwelliannau hyn yn dileu'r holl ddarpariaethau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd o'r Bil.
Byddai gwelliant 68, a gyflwynwyd hefyd gan Janet Finch-Saunders, yn cwblhau dileu'r holl gyfeiriadau at gynlluniau codi tâl ar ddefnyddwyr cefnffyrdd o'r Bil drwy ddileu cyfeiriad at y darpariaethau perthnasol i'r darpariaethau cychwyn yn adran 29.
Llywydd, ni allaf felly gefnogi gwelliannau 64, 72 a 68, y mae pob un ohonyn nhw'n ganlyniadol i welliant 63.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Diolch, Llywydd. I'm always the first to listen and acknowledge if I've said or done anything I shouldn't have done, and I have to say, in looking back on my contribution, 'a war on motorists', at this particular time, are probably not the best words. So, I'd like to say that there has been a campaign of targeting our motorists across Wales. Diolch.
Diolch, Llywydd. Fi yw'r cyntaf bob amser i wrando a chydnabod os ydw i wedi dweud neu wneud unrhyw beth na ddylwn i fod wedi'i wneud, ac mae'n rhaid i mi ddweud, wrth edrych yn ôl ar fy nghyfraniad, nad 'rhyfel ar fodurwyr', yw'r geiriau gorau, ar yr adeg benodol hon, yn ôl pob tebyg. Felly, hoffwn ddweud bod ymgyrch wedi bod o dargedu ein modurwyr ledled Cymru. Diolch.
Os derbynnir gwelliant 63, bydd gwelliant 80 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 63? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly mi gawn ni bleidlais ar welliant 63. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 63 wedi ei wrthod.
If amendment 63 is agreed to, amendment 80 will fall. The question is that amendment 63 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection, therefore we will proceed to a vote on amendment 63. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 63 is not agreed.
Gwelliant 63: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 63: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Felly, gwelliant 80 fydd nesaf. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 80?
Therefore, amendment 80 will be next. The question is that amendment 80 be agreed to.
Is it being formally moved, first of all? Yes. Thank you.
A yw'n cael ei gynnig yn ffurfiol, yn gyntaf? Ydy. Diolch.
Cynigiwyd gwelliant 80 (Lee Waters).
Amendment 80 (Lee Waters) moved.
A oes gwrthwynebiad i welliant 80? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, mi gawn ni bleidlais ar welliant 80. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Mae gwelliant 80 wedi ei dderbyn.
Is there objection to amendment 80? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we'll proceed to a vote on amendment 80. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 80 is agreed.
Gwelliant 80: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 64. Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
Gwelliant 64. A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 64 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 64 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ydy, mae yna wrthwynebiad. Agor y bleidlais ar welliant 64. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 64 wedi ei wrthod.
It is being moved. Is there objection? [Objection.] Yes, there is objection. Open the vote on amendment 64. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 64 is not agreed.
Gwelliant 64: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 64: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 72.
Amendment 72.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders, 72?
A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders, 72?
Cynigiwyd gwelliant 72 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 72 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae gwrthwynebiad. Felly, mi wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 72. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 72 yn cael ei wrthod.
Yes. Is there objection? [Objection.] Yes, there is a objection. Therefore, we'll proceed to a vote on amendment 72. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 72 is not agreed.
Gwelliant 72: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 72: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 9 yw’r grŵp nesaf o welliannau, ac mae rhain yn ymwneud â’r gosb am y drosedd o segura llonydd. Gwelliant 65 yw’r prif welliant.
Group 9 is the next group of amendments, and they relate to the penalty for the offence of stationary idling. Amendment 65 is the lead amendment.
Janet Finch-Saunders to move amendment 65.
Janet Finch-Saunders i gynnig gwelliant 65.
Cynigiwyd gwelliant 65 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 65 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. So, As the Llywydd has mentioned, amendments 65 and 69 reverse the changes made by the Bill to fixed-penalty notices issued in respect of stationary idling offences. I do not doubt that fines for idling can scare people to stop undertaking such activities, but there is a major problem. As the British Medical Association have highlighted, there are challenges in terms of enforcement and implementation. Resources may be needed for local authorities to build up the capacity to enforce widespread compliance. However, ultimately, rather than anti-idling measures, what we need are moves to reduce dependence on personal vehicles and promotion of active travel. With the amendments in the name of Huw Irranca-Davies, we are now on track with the latter, but this Bill does very little to tackle air pollution by requiring the Welsh Government to take positive steps in relation to personal vehicles. Anti-idling measures will be very hard to implement. It should only be a matter of last resort after every other option for improving air quality has been pursued. So, I encourage you to back the amendments in my name. And we just need to make it very clear on these benches that we do not support any further charges to our motorists, who, themselves, are facing a very tough time at the moment. Thank you. Diolch.
Diolch, Llywydd. Felly, fel y mae'r Llywydd wedi sôn, mae gwelliannau 65 a 69 yn gwrthdroi'r newidiadau a wnaed gan y Bil i hysbysiadau cosb benodedig a gyflwynir mewn perthynas â throseddau segura llonydd. Nid wyf yn amau y gall dirwyon am segura godi ofn ar bobl i roi'r gorau i ymgymryd â gweithgareddau o'r fath, ond mae problem fawr. Fel y mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi tynnu sylw ato, mae heriau o ran gorfodi a gweithredu. Efallai y bydd angen adnoddau er mwyn i awdurdodau lleol feithrin y gallu i orfodi cydymffurfiaeth eang. Fodd bynnag, yn y pen draw, yn hytrach na mesurau gwrthsegura, yr hyn sydd ei angen arnom yw camau i leihau dibyniaeth ar gerbydau personol a hybu teithio llesol. Gyda'r gwelliannau yn enw Huw Irranca-Davies, rydym bellach ar y trywydd iawn gyda'r olaf, ond ychydig iawn y mae'r Bil hwn yn ei wneud i fynd i'r afael â llygredd aer trwy ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gymryd camau cadarnhaol mewn perthynas â cherbydau personol. Bydd mesurau gwrthsegura yn anodd iawn i'w gweithredu. Dim ond mater o ddewis olaf y dylai fod ar ôl mynd ar drywydd pob opsiwn arall ar gyfer gwella ansawdd aer. Felly, rwy'n eich annog i gefnogi'r gwelliannau yn fy enw i. Ac mae angen i ni ei gwneud hi'n glir iawn ar y meinciau hyn nad ydym yn cefnogi unrhyw daliadau pellach i'n modurwyr, sydd, eu hunain, yn wynebu cyfnod anodd iawn ar hyn o bryd. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. Amendment 65, tabled by Janet Finch-Saunders, would undermine our approach to strengthening action on unnecessary engine idling by removing the power to specify a penalty range in regulations. The case for taking firmer action on this offence is clear: idling engines are harmful to our health and are quite simply an unnecessary source of air pollution. The Deputy Minister for Climate Change and I are both determined to take stronger action to combat this practice. Unnecessary engine idling is a particular problem at certain locations, such as schools and hospitals, both in terms of frequency of idling incidents and in terms of disproportionate exposure to groups who are particularly sensitive to the effects of air pollution. I must say, I was at a very effective campaign on this at a school in my colleague Rebecca Evans's constituency, Oystermouth Primary School, where the children stood with banners by the lights there and asked motorists to turn their engine off just while they waited by the lights. The effect on the air pollution there was quite extraordinary, and anyone who doesn't think that that really matters should really just have a look at those statistics.
Respondents to our White Paper consultation, undertaken between January and April 2021, recognised this. Of those who answered whether they agreed with our proposals to tackle instances of sustained, concentrated idling, nearly 80 per cent were supportive. Respondents also recognised that tougher action is key to protecting the most vulnerable in society. I cannot support amendment 65 as it would leave unchanged the current penalty framework, which we know is failing to provide sufficient deterrents. Our White Paper consultation revealed strong support for improving the capability of enforcement and for increasing the level of fixed penalty. I know, Delyth, that you worked with us on this and that your work has resulted in revisions being proposed to the explanatory memorandum, which include clarification that although local authorities would retain flexibilities to set penalty amounts to address particular circumstances, the Welsh Government guidance will ensure the consistency across Wales that you are seeking.
Diolch, Llywydd. Byddai gwelliant 65, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, yn tanseilio ein dull o gryfhau gweithredu ar injan yn segura yn ddiangen drwy gael gwared ar y pŵer i bennu ystod gosb mewn rheoliadau. Mae'r achos dros gymryd camau mwy cadarn ar y drosedd hon yn glir: mae injan yn segura yn niweidiol i'n hiechyd ac yn syml iawn yn ffynhonnell ddiangen o lygredd aer. Mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a minnau ein dau yn benderfynol o gymryd camau cryfach i fynd i'r afael â'r arfer hwn. Mae injan yn segura yn ddiangen yn broblem benodol mewn rhai lleoliadau, fel ysgolion ac ysbytai, o ran amlder achosion o segura ac o ran amlygiad anghymesur i grwpiau sy'n arbennig o sensitif i effeithiau llygredd aer. Mae'n rhaid i mi ddweud, roeddwn i mewn ymgyrch effeithiol iawn ar hyn mewn ysgol yn etholaeth fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, Ysgol Gynradd Ystumllwynarth, lle gwnaeth y plant sefyll gyda'u baneri wrth y goleuadau yn y fan honno a gofyn i fodurwyr ddiffodd eu hinjan wrth iddyn nhw aros wrth y goleuadau. Roedd yr effaith ar y llygredd aer yn y fan yna yn gwbl ryfeddol, a dylai unrhyw un nad yw'n credu bod hynny'n wirioneddol bwysig edrych ar yr ystadegau hynny.
Roedd yr ymatebwyr i'n hymgynghoriad Papur Gwyn, a gynhaliwyd rhwng mis Ionawr ac Ebrill 2021, yn cydnabod hyn. O'r rhai a atebodd y cwestiwn a oedden nhw'n cytuno â'n cynigion i fynd i'r afael ag achosion o segura parhaus, dwys, roedd bron i 80 y cant yn gefnogol. Roedd yr ymatebwyr hefyd yn cydnabod bod gweithredu llymach yn allweddol i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas. Ni allaf gefnogi gwelliant 65 gan y byddai'n gadael y fframwaith cosb bresennol heb ei newid, y gwyddom ei fod yn methu â darparu digon o rwystrau. Datgelodd ein hymgynghoriad Papur Gwyn gefnogaeth gref i wella gallu gorfodi ac i gynyddu lefel y gosb benodedig. Rwy'n gwybod, Delyth, eich bod chi wedi gweithio gyda ni ar hyn a bod eich gwaith wedi arwain at gynnig diwygiadau i'r memorandwm esboniadol, sy'n cynnwys eglurhad, er y byddai awdurdodau lleol yn cadw hyblygrwydd i bennu symiau cosb i fynd i'r afael ag amgylchiadau penodol, bydd canllawiau Llywodraeth Cymru yn sicrhau'r cysondeb ledled Cymru yr ydych yn ei geisio.
Will you take an intervention, Minister?
A wnewch chi gymryd ymyriad, Gweinidog?
Certainly.
Yn sicr.
Thank you. I welcome the fact that the Government has been willing to work cross-party on this issue, and I think that what you were just saying about where schoolchildren have been holding up banners asking drivers to turn their car engines off when they're waiting at the lights, that's really powerful, because I think, so often, people who are going to be most affected by issues like this are those who don't have voices in our decision making. So, if we could keep that in mind, I think that that is a really powerful thing. Diolch.
Diolch. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi bod yn barod i weithio'n drawsbleidiol ar y mater hwn, ac rwy'n credu bod yr hyn yr oeddech chi'n ei ddweud am ble mae plant ysgol wedi bod yn dal baneri yn gofyn i yrwyr ddiffodd injan eu car pan fyddan nhw'n aros wrth y goleuadau, mae hynny'n bwerus iawn, oherwydd rwy'n credu, mor aml, mai'r bobl sy'n mynd i gael eu heffeithio fwyaf gan faterion fel hyn yw'r rhai nad oes ganddyn nhw leisiau yn ein penderfyniadau. Felly, os gallwn ni gadw hynny mewn cof, rwy'n credu bod hynny'n beth pwerus iawn. Diolch.
Indeed. Thank you, Delyth.
Yn wir. Diolch yn fawr, Delyth.
Minister, will you take a further intervention, if I may?
Gweinidog, a wnewch chi gymryd ymyriad arall, os caf i?
Certainly, Darren.
Yn sicr, Darren.
I appreciate the point that you make about a smoky old diesel that's pulled up outside the school's front door and the impact that that has on people's health, but, obviously, with the transition to electric vehicles, can you assure us that anybody in an electric vehicle is not going to be penalised for idling in an electric vehicle, are they, because they don't have any emissions in the same way that a smoky old diesel or a poor petrol engine might?
Rwy'n gwerthfawrogi'r pwynt yr ydych chi'n ei wneud am hen ddiesel myglyd sydd wedi aros y tu allan i ddrws ffrynt yr ysgol a'r effaith y mae hynny'n ei chael ar iechyd pobl, ond, yn amlwg, gyda'r newid i gerbydau trydan, a allwch chi ein sicrhau ni na fydd unrhyw un mewn cerbyd trydan yn cael ei gosbi am segura mewn cerbyd trydan, ydyn nhw, oherwydd nid oes ganddyn nhw unrhyw allyriadau yn yr un modd ag y gallai fod gan hen ddiesel myglyd neu injan betrol gwael?
No, and, indeed, electric engines don't idle, in fact, so it doesn't come up. I just want to reassure the benches opposite here that we're not looking to penalise people for doing this; we're looking to change behaviour. So, the guidance will make it very plain that only egregious breaches, of people who have been warned and who are still just sitting with their fossil-fuel car idling in a place where they've been repeatedly warned that this is causing air pollution problems—. I'm afraid, often, the parents dropping children off at the very school in question—[Interruption.] Well, I'm just answering the last intervention, so if you'll let me get to the end of that answer, maybe I can do another.
So, we'll be making very clear in guidance that this is not about raising money or penalising people; it's about behaviour change, and so we would think this would be very sparingly used, and the guidance that we were working on, which Delyth just referenced, will make that very plain.
Na, ac, yn wir, nid yw peiriant trydan yn segura, mewn gwirionedd, felly nid yw'n codi. Rwyf eisiau tawelu meddyliau y meinciau gyferbyn fan hyn nad ydym yn ceisio cosbi pobl am wneud hyn; rydyn ni'n ceisio newid ymddygiad. Felly, bydd y canllawiau yn ei gwneud hi'n amlwg iawn mai dim ond toriadau eithriadol, o bobl sydd wedi cael eu rhybuddio ac sy'n dal i fod yn eistedd gyda'u car tanwydd ffosil yn segura mewn man lle maen nhw wedi cael eu rhybuddio dro ar ôl tro bod hyn yn achosi problemau llygredd aer—. Mae gen i ofn, yn aml, y rhieni sy'n gollwng plant yn yr union ysgol dan sylw—[Torri ar draws.] Wel, dim ond ateb yr ymyriad diwethaf ydw i, felly os wnewch chi ganiatáu i mi gyrraedd diwedd yr ateb hwnnw, efallai y gallaf wneud un arall.
Felly, byddwn ni'n ei gwneud yn glir iawn mewn canllawiau nad yw hyn yn ymwneud â chodi arian na chosbi pobl; mae'n ymwneud â newid ymddygiad, ac felly byddem ni'n meddwl y byddai hyn yn cael ei ddefnyddio'n brin iawn, a bydd y canllawiau yr oeddem yn gweithio arnyn nhw, y cyfeiriodd Delyth atyn nhw, yn gwneud hynny'n glir iawn.
Thank you, Minister. Would you accept the reality, though, that most cars made after about 2005 have a stop-start engine on them? So, you stick it in neutral, let the clutch go, and the car will cut out anyway without having to actively turn the engine off, as you're purporting to be the case.
Diolch yn fawr, Gweinidog. A fyddech chi'n derbyn y realiti, er hynny, bod gan y rhan fwyaf o geir a wnaed ar ôl tua 2005 injan stopio-dechrau arnyn nhw? Felly, rydych chi'n ei roi mewn niwtral, gadael y clytsh fynd, a bydd injan y car yn stopio beth bynnag heb orfod mynd ati i ddiffodd yr injan, fel yr ydych chi'n honni sy'n wir.
Indeed. You make the point for me; that person is not idling and, therefore, they obviously won't be fined. This is aimed at people who either shut that feature off in their car, which you can do, or are driving a vehicle where that isn't involved. Almost certainly, these provisions won't be necessary in a decade's time, but they are necessary now, and if you go and stand at some of these vulnerable venues you can see that they're necessary.
Llywydd, I don't support amendment 69, tabled by Janet Finch-Saunders, which seeks to remove reference to the commencement sections that would implement this regime, and is consequential to amendment 65. The Government will therefore oppose these amendments. Diolch.
Yn wir. Rydych chi'n gwneud y pwynt i mi; nid yw'r person hwnnw'n segura ac, felly, yn amlwg, ni fyddan nhw'n cael dirwy. Mae hyn wedi'i anelu at bobl sydd naill ai wedi diffodd y nodwedd honno yn eu car, y gallwch chi ei wneud, neu sy'n gyrru cerbyd lle nad yw hynny'n rhan ohono. Bron yn sicr, ni fydd y darpariaethau hyn yn angenrheidiol ymhen degawd, ond maen nhw'n angenrheidiol nawr, ac os ewch i sefyll yn rhai o'r lleoliadau bregus hyn gallwch chi weld eu bod yn angenrheidiol.
Llywydd, nid wyf yn cefnogi gwelliant 69, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, sy'n ceisio dileu cyfeiriad at yr adrannau cychwyn a fyddai'n gweithredu'r drefn hon, ac sy'n ganlyniadol i welliant 65. Felly, bydd y Llywodraeth yn gwrthwynebu'r gwelliannau hyn. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Let's go to the vote, thanks.
Gadewch i ni fynd i'r bleidlais, diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 65? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Cawn ni bleidlais felly ar welliant 65. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The question is that amendment 65 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We'll move to a vote on amendment 65. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, and 38 against. Therefore the amendment is not agreed.
Gwelliant 65: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 65: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 10 fydd nesaf, o welliannau sy'n ymwneud â'r swyddfa diogelu ansawdd aer. Gwelliant 66 yw'r unig welliant yn y grŵp yma.
We move now to group 10, and these relate to an office for air quality protection. The only amendment in the group is amendment 66.
Janet Finch-Saunders to move the amendment.
Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant.
Cynigiwyd gwelliant 66 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 66 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. This amendment calls for Welsh Ministers to bring forward an office for air quality protection, as well as a statutory instrument that brings forward further provisions on the body within 12 months of the Bill receiving Royal Assent. As we did in Stage 2, I wanted to highlight how disappointing it is that this Welsh Government has promised for ages to bring forward an environmental protection body and governance, and yet you have yet to do so. I acknowledge that the Welsh Government has recently written to our climate change committee, highlighting that the legislative programme on 27 June reaffirmed the Government's intention to bring forward legislation during this Senedd term to establish an environmental governance body for Wales and to introduce a statutory duty and targets to protect and restore biodiversity. However, as we have proven with this amendment, there's absolutely no reason why we couldn't legislate now. In fact, as it stands, this Bill will add to the legislative framework impacting the environment, but yet we don't have the formal environmental governance body in place that would oversee all this legislation. I encourage all Members to support this amendment, and, by doing so, you'll be wanting stronger environmental governance today, as we do. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae'r gwelliant hwn yn galw ar Weinidogion Cymru i gyflwyno swyddfa ar gyfer diogelu ansawdd aer, yn ogystal ag offeryn statudol sy'n cyflwyno darpariaethau pellach ar y corff o fewn 12 mis i'r Bil dderbyn Cydsyniad Brenhinol. Fel y gwnaethom ni yng Nghyfnod 2, roeddwn i am dynnu sylw at ba mor siomedig yw hi fod Llywodraeth Cymru wedi addo ers oesoedd i gyflwyno corff a llywodraethu diogelu'r amgylchedd, ac eto nid ydych wedi gwneud hynny eto. Rwy'n cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi ysgrifennu'n ddiweddar at ein pwyllgor newid hinsawdd, gan dynnu sylw at y ffaith bod y rhaglen ddeddfwriaethol ar 27 Mehefin wedi ailddatgan bwriad y Llywodraeth i gyflwyno deddfwriaeth yn ystod tymor y Senedd hon i sefydlu corff llywodraethu amgylcheddol i Gymru a chyflwyno dyletswydd a thargedau statudol i amddiffyn ac adfer bioamrywiaeth. Fodd bynnag, fel yr ydym wedi profi gyda'r gwelliant hwn, does dim rheswm o gwbl pam na allem ddeddfu nawr. Yn wir, fel y mae, bydd y Bil hwn yn ychwanegu at y fframwaith deddfwriaethol sy'n effeithio ar yr amgylchedd, ond eto nid oes gennym y corff llywodraethu amgylcheddol ffurfiol ar waith a fyddai'n goruchwylio'r holl ddeddfwriaeth hon. Rwy'n annog yr holl Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwn, a thrwy wneud hynny, byddwch chi eisiau llywodraethu amgylcheddol cryfach heddiw, fel yr ydym ninnau. Diolch.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. As noted at Stage 2, it is important to ensure there are proper governance arrangements in place in relation to environmental issues. Those arrangements are of course necessary because we left the European Union, which previously provided those arrangements—a fact that the Member opposite conveniently forgets on a number of occasions.
The effect of this amendment is to add a new section establishing a new body corporate known as the office for air quality protection. Subsection 2 of the amendment would place a duty on Welsh Ministers to make regulations within 12 months of Royal Assent, setting out further provisions about the body. As Members of the Senedd will be aware, the environmental governance and biodiversity targets Bill was announced in the First Minister's legislative statement in June 2023. It is scheduled for introduction this Senedd term. We expect this Bill to formally establish a new environmental governance body for Wales, although no formal decisions will obviously be made at this point, Llywydd, and won't be until this Senedd has a chance to look at that Bill. We are currently in the process of scoping responsibilities for the proposed environmental governance body for Wales. A key aim of this organisation will be to identify where action can be taken to improve the functioning of environmental law to improve environmental outcomes. In line with our position taken at Stage 2, I recommend the Senedd does not support this amendment. However, Llywydd, I just want to emphasise that we welcome views from Members on how they would like air quality protection to be considered as part of this new body. Diolch.
Diolch, Llywydd. Fel y nodwyd yng Nghyfnod 2, mae'n bwysig sicrhau bod trefniadau llywodraethu priodol ar waith mewn perthynas â materion amgylcheddol. Mae'r trefniadau hynny wrth gwrs yn angenrheidiol oherwydd ein bod wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, a oedd yn darparu'r trefniadau hynny yn flaenorol—ffaith y mae'r Aelod gyferbyn, yn gyfleus, yn ei anghofio ar sawl achlysur.
Effaith y gwelliant hwn yw ychwanegu adran newydd sy'n sefydlu corff corfforaethol newydd o'r enw y swyddfa diogelu ansawdd aer. Byddai is-adran 2 o'r gwelliant yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau o fewn 12 mis i'r Cydsyniad Brenhinol, gan nodi darpariaethau pellach am y corff. Fel y bydd Aelodau'r Senedd yn ymwybodol, cyhoeddwyd y Bil targedau llywodraethu amgylcheddol a bioamrywiaeth yn natganiad deddfwriaethol y Prif Weinidog ym mis Mehefin 2023. Mae disgwyl iddo gael ei gyflwyno yn ystod tymor hwn y Senedd. Rydym yn disgwyl i'r Bil hwn sefydlu corff llywodraethu amgylcheddol newydd i Gymru'n ffurfiol, er na fydd unrhyw benderfyniadau ffurfiol yn cael eu gwneud ar hyn o bryd, Llywydd, ac ni fydd nes y bydd y Senedd hon yn cael cyfle i edrych ar y Bil hwnnw. Ar hyn o bryd rydym wrthi'n cwmpasu cyfrifoldebau ar gyfer y corff llywodraethu amgylcheddol arfaethedig i Gymru. Un o nodau allweddol y sefydliad hwn fydd nodi lle y gellir cymryd camau i wella gweithrediad cyfraith amgylcheddol i wella canlyniadau amgylcheddol. Yn unol â'n safbwynt yng Nghyfnod 2, rwy'n argymell nad yw'r Senedd yn cefnogi'r gwelliant hwn. Fodd bynnag, Llywydd, hoffwn bwysleisio ein bod yn croesawu barn yr Aelodau ar sut yr hoffent ystyried diogelu ansawdd aer fel rhan o'r corff newydd hwn. Diolch.
I thank the Minister and I move amendment 66.
Diolch i'r Gweinidog ac rwy'n cynnig gwelliant 66.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 66? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, fe gawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 66. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly mae gwelliant 66 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 66 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will proceed to a vote. Open the vote on amendment 66. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore amendment 66 is not agreed.
Gwelliant 66: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 66: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 11 fydd nesaf, y grŵp yma yn ymwneud â'r diffiniad o seinweddau. Gwelliant 67 yw'r prif welliant.
Group 11 is next, and the group relates to the definition of soundscapes. Amendment 67 is the lead amendment.
Janet Finch-Saunders to propose amendment 67.
Janet Finch-Saunders i gynnig gwelliant 67.
Cynigiwyd gwelliant 67 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 67 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 67 inserts a definition of soundscapes on the face of the Bill. The definition has been used by the Welsh Government previously, and is the official definition used by the International Organization for Standardization. Should you not support this amendment, there will be no actual definition of soundscapes on the Bill, and this could cause considerable ambiguity. Amendment 70 is technical. Diolch.
Diolch, Llywydd. Mae gwelliant 67 yn mewnosod diffiniad o seinweddau ar wyneb y Bil. Mae'r diffiniad wedi cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru o'r blaen, a dyma'r diffiniad swyddogol a ddefnyddir gan y Sefydliad Rhyngwladol er Safoni. Os na fyddwch yn cefnogi'r gwelliant hwn, ni fydd diffiniad gwirioneddol o seinweddau ar y Bil, a gallai hyn achosi cryn amwysedd. Mae gwelliant 70 yn dechnegol. Diolch.
Gweinidog.
Minister.
Diolch, Llywydd. Turning to amendments 67 and 70 proposed by Janet Finch-Saunders, these amendments insert a new section that defines soundscapes and allows the Welsh Ministers to amend this definition via regulations. They would also bring the new section into force two months after the Bill receives Royal Assent. The definition being proposed does not align with the definition in current international and British standards and Welsh Government policy documents. It omits the word 'context', which is a crucial component of any soundscape assessment. Furthermore, we are opposed in principle to putting on the face of the Bill a definition taken from technical standards that are subject to periodic review and iterative update in a still-evolving subject area. In addition, the amendment would require definitions of other terms defined in standards that may also change over time. We have put the current standard definition of soundscape in the explanatory memorandum of the Bill, as recommended by the Institute of Acoustics in their evidence to the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee in May 2023. For these reasons, we do not support these two amendments. Diolch.
Diolch, Llywydd. Gan droi at welliannau 67 a 70 a gynigiwyd gan Janet Finch-Saunders, mae'r gwelliannau hyn yn mewnosod adran newydd sy'n diffinio seinweddau ac yn caniatáu i Weinidogion Cymru ddiwygio'r diffiniad hwn trwy reoliadau. Bydden nhw hefyd yn dod â'r adran newydd i rym ddeufis ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Nid yw'r diffiniad sy'n cael ei gynnig yn cyd-fynd â'r diffiniad yn y safonau rhyngwladol a Phrydeinig presennol na dogfennau polisi Llywodraeth Cymru. Mae'n hepgor y gair 'cyd-destun', sy'n elfen hanfodol o unrhyw asesiad seinwedd. Ar ben hynny, rydym yn gwrthwynebu mewn egwyddor rhoi ar wyneb y Bil ddiffiniad a gymerwyd o safonau technegol sy'n destun adolygiad cyfnodol a diweddariad ailadroddol mewn maes pwnc sy'n esblygu'n barhaus. Yn ogystal â hyn, byddai'r gwelliant yn gofyn am ddiffiniadau o dermau eraill a ddiffinnir mewn safonau a allai hefyd newid dros amser. Rydym wedi rhoi'r diffiniad safonol cyfredol o seinwedd ym memorandwm esboniadol y Bil, fel yr argymhellwyd gan y Sefydliad Acwsteg yn eu tystiolaeth i'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith ym mis Mai 2023. Am y rhesymau hyn, nid ydym yn cefnogi'r ddau welliant hyn. Diolch.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Thank you, Minister, but I think we should proceed to the vote.
Diolch, Gweinidog, ond rwy'n credu y dylem fwrw ymlaen at y bleidlais.
Os gwrthodir gwelliant 67, bydd gwelliant 70 yn methu hefyd. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 67? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly pleidlais ac agor y bleidlais honno ar welliant 67. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 67 wedi ei wrthod.
If amendment 67 is not agreed, amendment 70 will fall. The question is that amendment 67 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We will proceed to a vote and open the vote on amendment 67. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 27 against. Therefore amendment 67 is not agreed.
Gwelliant 67: O blaid: 25, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 67: For: 25, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 70.
Amendment 70 fell.
Strategaeth genedlaethol ynghylch seinweddau yw'r grŵp nesaf o welliannau, grŵp 12. Gwelliant 85 yw'r unig welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Jenny Rathbone i gyflwyno gwelliant 85. Jenny Rathbone.
The next group is on the national strategy on soundscapes; it's group 12. Amendment 85 is the only amendment in the group. And I call on Jenny Rathbone to move amendment 85. Jenny Rathbone.
Cynigiwyd gwelliant 85 (Jenny Rathbone).
Amendment 85 (Jenny Rathbone) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. We've just debated the importance of having a measured approach to wood-burning stoves, even though that we know that they contain significant particulates. So, I want to ensure that, during the passage of this Bill, we are addressing some of the perverse consequences of what I regard as out-of-date regulations, which is why I've tabled this amendment, that the strategy must make provision for the management of noise from air-source heat pumps, which are indeed a useful alternative to other technologies, particularly in an urban environment.
The Welsh Government noise and soundscape action plan 2018 to 2023 regards noise as pollution that impacts on human health, with social and economic costs, to be controlled, and good sound to be enhanced. All of that is all excellent. However, Cardiff Council planning authority is using this five-year-old noise and soundscape action plan in its approach to applications for air-source heat pumps as if they were a noise-generating development. Having analysed a recent professional noise assessment survey to support a planning application from somebody in my constituency for an air-source heat pump to the back of a terraced property, I'm convinced that the way in which a proposed installation of an air-source heat pump is being treated has not kept pace with the improvements in the design and quiet running of modern air-source heat pumps. This is particularly relevant for people living in urban environments where they may not have the alternatives of renewable energy options such as a ground-source heat pump, because they simply don't have the land available, or they have a north-facing roof, so they can't therefore install solar, or the economics of it don't add up. This is particularly relevant for my constituents. Large parts of Cardiff Central are made up of terraced housing. People living in this terraced housing are, in nearly all cases, less than 3m away from the neighbouring dwellings, and therefore their installation of an air-source heat pump is deemed to be in breach of the noise and soundscape action plan. In England, it should be noted that installation of an air-source heat pump is a permitted development within 1m of another dwelling, and I think that is more in keeping with the way in which air-source heat pumps have considerably upped their game.
Having read the outcome of the survey, which cost the applicant £1,000, I think there are strong reasons for revising the regulations in line with our climate change and net-zero ambitions. The expert noise and vibration consultant deemed that the decibel levels of a modern air-source heat pump were less than the background noise from traffic, music, barking dogs, and all the other noises that anyone living in the middle of a city regards as unremarkable. I want to emphasise that this was the case also during the night, as well as during the day, by setting the appliance to its 40 per cent noise reduction mode from 11 p.m. to 7 a.m., which is when most people wouldn't be using their energy—they wouldn't be generating the need for energy during those times in any case.
I do not propose to press this amendment to the vote, because I've not had the opportunity to speak to the Deputy Minister about it, but I would like to hear from the Minister how the regulations in the explanatory memorandum or elsewhere can be amended to reflect the improvements in air-source heat pump technology, and make it less onerous for those who want to adopt this cheaper, cleaner and quieter technology to heat their home.
At the moment, I absolutely understand it's a minority activity, but, as the cost of gas continues to rise, more people will want to consider this proposed technology in line with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and we should not be penalising them unnecessarily for doing the right thing, as long as the applicant can demonstrate that the device they plan to install does not add to normal background noise, which was the case of my constituent.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rydym newydd drafod pwysigrwydd bod â dull pwyllog ar gyfer stofiau llosgi coed, er ein bod yn gwybod eu bod yn cynnwys gronynnau sylweddol. Felly, rwyf am sicrhau, yn ystod hynt y Bil hwn, ein bod yn mynd i'r afael â rhai o ganlyniadau gwyrgam yr hyn yr wyf yn eu hystyried yn rheoliadau sydd wedi dyddio, a dyna pam rwyf wedi cyflwyno'r gwelliant hwn, bod yn rhaid i'r strategaeth wneud darpariaeth ar gyfer rheoli sŵn o bympiau gwres ffynhonnell aer, sydd wir yn ddewis arall defnyddiol i dechnolegau eraill, yn enwedig mewn amgylchedd trefol.
Mae cynllun gweithredu sŵn a seinwedd Llywodraeth Cymru 2018 i 2023 yn ystyried sŵn yn llygredd sy'n effeithio ar iechyd pobl, gyda chostau cymdeithasol ac economaidd, i'w reoli, a sain dda i'w wella. Mae hyn i gyd yn ardderchog. Fodd bynnag, mae Awdurdod Cynllunio Cyngor Caerdydd yn defnyddio'r cynllun gweithredu sŵn a seinwedd pum mlwydd oed hwn yn ei ddull o ymdrin â cheisiadau am bympiau gwres ffynhonnell aer fel pe baent yn ddatblygiad sy'n cynhyrchu sŵn. Ar ôl dadansoddi arolwg asesu sŵn proffesiynol diweddar i gefnogi cais cynllunio gan rywun yn fy etholaeth i am bwmp gwres ffynhonnell aer i gefn eiddo teras, rwy'n argyhoeddedig nad yw'r ffordd y mae gosodiad arfaethedig pwmp gwres ffynhonnell aer yn cael ei drin wedi cadw i fyny â'r gwelliannau yn nyluniad a gweithrediad tawel pympiau gwres ffynhonnell aer modern. Mae hyn yn arbennig o berthnasol i bobl sy'n byw mewn amgylcheddau trefol lle nad oes ganddyn nhw y dewisiadau amgen o ran ynni adnewyddadwy fel pwmp gwres o'r ddaear, oherwydd yn syml, nid oes ganddyn nhw'r tir ar gael, neu mae ganddyn nhw do sy'n wynebu'r gogledd, felly ni allant osod solar, neu nad yw economeg gwneud hynny yn ei gyfiawnhau. Mae hyn yn arbennig o berthnasol i fy etholwyr i. Mae rhannau helaeth o Ganol Caerdydd yn cynnwys tai teras. Mae pobl sy'n byw yn y tai teras hyn, ym mron pob achos, yn llai na 3m i ffwrdd o'r anheddau cyfagos, ac felly ystyrir bod gosod pwmp gwres ffynhonnell aer yn torri'r cynllun gweithredu sŵn a seinwedd. Yn Lloegr, dylid nodi bod gosod pwmp gwres ffynhonnell aer yn ddatblygiad a ganiateir o fewn 1m i annedd arall, ac rwy'n credu bod hynny'n fwy cydnaws â'r ffordd y mae pympiau gwres ffynhonnell aer wedi gwella yn sylweddol.
Ar ôl darllen canlyniad yr arolwg, a gostiodd £1,000 i'r ymgeisydd, rwy'n credu bod rhesymau cryf dros adolygu'r rheoliadau yn unol â'n huchelgeisiau newid hinsawdd a sero net. Roedd yr ymgynghorydd sŵn a dirgryniad arbenigol o'r farn bod lefelau desibel pwmp gwres ffynhonnell aer modern yn llai na'r sŵn cefndir o draffig, cerddoriaeth, cŵn yn cyfarth, a'r holl synau eraill y mae unrhyw un sy'n byw yng nghanol dinas yn eu hystyried yn ddi-nod. Rwyf am bwysleisio mai dyma oedd yr achos hefyd yn ystod y nos, yn ogystal ag yn ystod y dydd, trwy osod yr offer i'w fodd lleihau sŵn o 40 y cant o 11 p.m. i 7 a.m., sef yr adeg pan na fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn defnyddio eu hynni—ni fydden nhw'n cynhyrchu'r angen am ynni yn ystod yr adegau hynny beth bynnag.
Nid wyf yn bwriadu pwyso'r gwelliant hwn i'r bleidlais, oherwydd nid wyf wedi cael cyfle i siarad â'r Dirprwy Weinidog amdano, ond hoffwn glywed gan y Gweinidog sut y gellir diwygio'r rheoliadau yn y memorandwm esboniadol neu rywle arall i adlewyrchu'r gwelliannau mewn technoleg pwmp gwres ffynhonnell aer, a'i gwneud yn llai beichus i'r rhai hynny sydd am fabwysiadu y dechnoleg ratach, glanach a thawelach hon i gynhesu eu cartref.
Ar hyn o bryd, rwy'n deall yn iawn ei fod yn weithgaredd lleiafrifol, ond, wrth i gost nwy barhau i gynyddu, bydd mwy o bobl eisiau ystyried y dechnoleg arfaethedig hon yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac ni ddylem eu cosbi'n ddiangen am wneud y peth iawn, cyn belled â bod yr ymgeisydd yn gallu dangos nad yw'r ddyfais y maen nhw'n bwriadu ei gosod yn ychwanegu at sŵn cefndir arferol, a oedd yn wir yn achos fy etholwr.
Just some clarification, I think, really, because we were going to be supporting your amendment, but I don't know—is it an amendment, when you said, 'I don't want to press it to go to the vote'? A new report by Apex Acoustics and Sustainable Acoustics and ANV Measurement Systems has found that most air-source heat pumps are too loud for properties in built-up areas, as the constant hum of the outdoor units would violate noise limits set for those who wish to install one without planning permission and with a Government grant. The findings form part of an official Government review by the Department for Environment, Food and Rural Affairs, DEFRA, into the potential noise problem presented by the humming of multiple air-source heat pumps in residential areas, and the sort you mentioned, Jenny—those terraced houses, of which there are many in your constituency and in other areas across Wales. Given the above, I believe it reasonable to include your amendment, which does make provision for managing noise from air-source heat pumps. So, yes, we will be supporting that, if it goes through.
Dim ond rhywfaint o eglurhad, rwy'n credu, mewn gwirionedd, oherwydd roeddem yn mynd i fod yn cefnogi eich gwelliant, ond wn i ddim—a yw'n welliant, pan ddywedoch chi, 'Nid wyf eisiau pwyso iddo fynd i'r bleidlais'? Mae adroddiad newydd gan Apex Acoustics a Sustainable Acoustics ac ANV Measurement Systems wedi canfod bod y rhan fwyaf o bympiau gwres ffynhonnell aer yn rhy uchel ar gyfer eiddo mewn ardaloedd adeiledig, gan y byddai murmur cyson yr unedau awyr agored yn torri terfynau sŵn a bennwyd ar gyfer y rhai sy'n dymuno gosod un heb ganiatâd cynllunio a gyda grant gan y Llywodraeth. Mae'r canfyddiadau'n ffurfio rhan o adolygiad swyddogol gan y Llywodraeth gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, DEFRA, i'r broblem sŵn bosibl a gyflwynir gan furmur pympiau gwres ffynhonnell aer lluosog mewn ardaloedd preswyl, a'r math y sonioch chi amdanyn nhw, Jenny—y tai teras hynny, y mae llawer ohonyn nhw yn eich etholaeth chi ac mewn ardaloedd eraill ledled Cymru. O ystyried yr uchod, rwy'n credu ei bod yn rhesymol cynnwys eich gwelliant, sy'n gwneud darpariaeth ar gyfer rheoli sŵn o bympiau gwres ffynhonnell aer. Felly, ie, byddwn yn cefnogi hynny, os bydd yn mynd drwodd.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch, Llywydd. Turning to amendment 85, proposed by Jenny Rathbone MS, this amends section 24 of the Bill, which requires the Welsh Ministers to prepare and publish a national strategy on soundscapes. The amendment would require that any such strategy made under section 24 must make provision for the management of noise from air-source heat pumps.
Heat pump noise has been debated a lot in the media recently, and we are determined to get our policy right on this subject. We've commissioned a review of the latest evidence in relation to air-source heat pumps, and we'll publish the outcome of this research in due course. The management of noise from air-source heat pumps is covered in our draft noise and soundscape plan, which we intend to be our national strategy on soundscapes for the next five years. However, the Bill is setting requirements for the national soundscapes strategies of all future Welsh Governments, and those future Governments will need to focus their attention on the noise issues that are the highest priorities in five, 10 and 15 years from now. As technology improves, heat pump noise may not be such a concern in the future, and other noise issues we cannot predict may well come to the fore. We do not consider it appropriate to single out any particular type of noise on the face of the Bill just because it's a matter of current interest to us, and therefore we would resist the amendment, were it moved.
I just want to say, though, Jenny, as I know you and I've discussed the issue with the planning consent for this: at the moment, we have a situation where we have permitted development rights for air-source heat pumps within 3m of the house next door, but not closer than that. The point you made about the mode that the air-source heat pumps runs on can be conditioned, if planning consent is granted. If you give it in permitted development rights, there's nothing you can do if the person chooses not to do that, and therefore the noise is significantly greater. Also, you're absolutely right, very quiet models are available, but there are plenty of second-hand models around that are not very quiet. So, we just need to make sure that we have all of the aspects of this right before we change the permitted development rights, which would then remove some of the issues that you're talking about.
In the meantime, we think it is right that planning consent should be asked for. We will look at our soundscape plan to make sure that, when a council looking at a planning consent is considering an air-source heat pump, the soundscape plan that they refer to has all of the most modern information on it about air-source heat pumps and how to condition them, so that they can be assisted. And I agree with you that, as it becomes much more common, the likelihood of the older models being in use will decrease, and we'll be able to react accordingly. But I don't think this is the right way to achieve what you're trying to do, which is very laudable and with which I agree; I just don't think this is the right methodology for it. Diolch.
Diolch, Llywydd. Gan droi at welliant 85, a gynigiwyd gan Jenny Rathbone AS, mae hyn yn diwygio adran 24 y Bil, sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru baratoi a chyhoeddi strategaeth genedlaethol ar seinweddau. Byddai'r gwelliant yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw strategaeth o'r fath a wneir o dan adran 24 wneud darpariaeth ar gyfer rheoli sŵn o bympiau gwres ffynhonnell aer.
Mae sŵn pwmp gwres wedi cael ei drafod llawer yn y cyfryngau yn ddiweddar, ac rydym yn benderfynol o gael ein polisi yn iawn ar y pwnc hwn. Rydym wedi comisiynu adolygiad o'r dystiolaeth ddiweddaraf mewn perthynas â phympiau gwres ffynhonnell aer, a byddwn ni'n cyhoeddi canlyniad yr ymchwil hwn maes o law. Mae rheoli sŵn o bympiau gwres ffynhonnell aer wedi'i gynnwys yn ein cynllun sŵn a seinwedd drafft, yr ydym yn bwriadu iddo fod yn strategaeth genedlaethol ar seinweddau ar gyfer y pum mlynedd nesaf. Fodd bynnag, mae'r Bil yn gosod gofynion ar gyfer strategaethau seinwedd cenedlaethol holl Lywodraethau Cymru yn y dyfodol, a bydd angen i'r Llywodraethau hynny yn y dyfodol ganolbwyntio eu sylw ar y materion sŵn sydd â'r blaenoriaethau uchaf mewn pum, 10 a 15 mlynedd o nawr. Wrth i dechnoleg wella, efallai na fydd sŵn pwmp gwres yn gymaint o bryder yn y dyfodol, ac mae'n ddigon posibl y bydd materion sŵn eraill na allwn eu rhagweld yn dod i'r amlwg. Nid ydym o'r farn ei bod yn briodol neilltuo unrhyw fath penodol o sŵn ar wyneb y Bil dim ond oherwydd ei fod yn fater o ddiddordeb cyfredol i ni, ac felly byddem yn gwrthsefyll y gwelliant, pe bai'n cael ei gynnig.
Rwyf am ddweud, er hynny, Jenny, fel rwy'n gwybod eich bod chi a fi wedi trafod y mater gyda'r caniatâd cynllunio ar gyfer hyn: ar hyn o bryd, mae gennym sefyllfa lle mae gennym hawliau datblygu a ganiateir ar gyfer pympiau gwres ffynhonnell aer o fewn 3m i'r tŷ drws nesaf, ond nid yn agosach na hynny. Gellir gosod amod ar y pwynt a wnaethoch chi am y modd y mae'r pympiau gwres ffynhonnell aer yn rhedeg arno, os rhoddir caniatâd cynllunio. Os byddwch yn ei roi mewn hawliau datblygu a ganiateir, nid oes unrhyw beth y gallwch chi ei wneud os yw'r person yn dewis peidio â gwneud hynny, ac felly mae'r sŵn yn sylweddol uwch. Hefyd, rydych chi'n hollol iawn, mae modelau tawel iawn ar gael, ond mae digon o fodelau ail-law o gwmpas nad ydyn nhw'n dawel iawn. Felly, mae angen i ni sicrhau bod gennym bob agwedd ar yr hawl hon cyn i ni newid yr hawliau datblygu a ganiateir, a fyddai wedyn yn dileu rhai o'r materion rydych chi'n sôn amdanyn nhw.
Yn y cyfamser, credwn ei bod yn iawn gofyn am ganiatâd cynllunio. Byddwn yn edrych ar ein cynllun seinwedd i wneud yn siŵr, pan fydd cyngor sy'n edrych ar ganiatâd cynllunio yn ystyried pwmp gwres ffynhonnell aer, fod gan y cynllun seinwedd y maen nhw'n cyfeirio ato yr holl wybodaeth fwyaf modern amdano am bympiau gwres ffynhonnell aer a sut i gynnwys amodau, fel y gellir eu cynorthwyo. Ac rwy'n cytuno â chi, wrth iddo ddod yn llawer mwy cyffredin, y bydd y tebygolrwydd y bydd y modelau hŷn yn cael eu defnyddio yn lleihau, a byddwn yn gallu ymateb yn unol â hynny. Ond nid wyf yn credu mai dyma'r ffordd gywir o gyflawni'r hyn rydych chi'n ceisio'i wneud, sy'n ganmoladwy iawn ac rwy'n cytuno ag ef; nid wyf yn credu mai dyma'r fethodoleg iawn ar ei gyfer. Diolch.
Jenny Rathbone to respond.
Jenny Rathbone i ymateb.
Thank you, Minister, for your response, and I'm very glad that you have commissioned additional research on this matter, because I think that we need to update it, as it's now five years since the last plan. I agree with you that consent needs to be required for the time being, so we don't have dodgy and second-hand noisy machines being installed. But where the applicant can show that they are installing a new machine, in accordance with the much lower decibel levels, then it shouldn't be necessary to ask them to also have a noise survey, which, as I said, costs £1,000, which is a lot of money, just to simply go through what is already routine for those who've already installed these, because others might have been deterred from doing the right thing. So, I won't be pushing this amendment.
Diolch i chi, Gweinidog, am eich ymateb, ac rwy'n falch iawn eich bod wedi comisiynu ymchwil ychwanegol ar y mater hwn, oherwydd rwy'n credu bod angen i ni ei ddiweddaru, gan ei fod bellach yn bum mlynedd ers y cynllun diwethaf. Rwy'n cytuno â chi bod angen caniatâd am y tro, fel nad oes gennym ni beiriannau swnllyd amheus ac ail-law yn cael eu gosod. Ond lle gall yr ymgeisydd ddangos eu bod yn gosod peiriant newydd, yn unol â'r lefelau desibel llawer is, yna ni ddylai fod angen gofyn iddyn nhw hefyd gael arolwg sŵn, sydd, fel y dywedais i, yn costio £1,000, sy'n llawer o arian, dim ond i fynd drwy'r hyn sydd eisoes yn arferol i'r rhai sydd eisoes wedi eu gosod, oherwydd efallai fod eraill wedi cael eu hatal rhag gwneud y peth iawn. Felly, ni fyddaf yn pwyso'r gwelliant hwn.
Jenny Rathbone doesn't wish a vote on amendment 85. Does any other Member wish it to be voted upon?
Nid yw Jenny Rathbone yn dymuno pleidlais ar welliant 85. A oes unrhyw Aelod arall yn dymuno cael pleidlais arno?
I would like to move that amendment.
Hoffwn i gynnig y gwelliant hwnnw.
It shall be voted on.
Byddwn yn cael pleidlais arno.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 85? [Gwrthwynebiad.]
The question is that amendment 85 be agreed to. [Objection.]
It's being objected to.
Mae'n cael ei wrthwynebu.
Felly, cawn ni bleidlais ar welliant 85. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, un yn ymatal, 26 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 85 wedi ei wrthod.
So, we'll move to a vote on amendment 85. Open the vote. Close the vote. In favour 25, one abstention, 26 against, therefore amendment 85 is not agreed.
Gwelliant 85: O blaid: 25, Yn erbyn: 26, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 85: For: 25, Against: 26, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 84, yn enw Delyth Jewell. A ydy e'n cael ei symud?
The next amendment is amendment 84, in the name of Delyth Jewell. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 84 (Delyth Jewell).
Amendment 84 (Delyth Jewell) moved.
Ydy. Oes gwrthwynebiad i welliant 84?
It is. Does any Member object?
No objection to—? [Objection.]
Dim gwrthwynebiad i—? [Gwrthwynebiad.]
Mae yna wrthwynebiad i welliant 84. Agor y bleidlais ar welliant 84. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 14 yn erbyn. Mae gwelliant 84 wedi ei dderbyn.
There is objection to amendment 84. Open the vote on amendment 84. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 14 against. Therefore, amendment 84 is agreed.
Gwelliant 84: O blaid: 38, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Gwelliant 87, yn enw Huw Irranca-Davies.
Amendment 87, in the name of Huw Irranca-Davies.
Is it being moved?
A yw'n cael ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 87 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 87 (Huw Irranca-Davies) moved.
Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 87? Dim gwrthwynebiad i welliant 87, felly mae gwelliant 87 wedi ei dderbyn.
It is. The question is that amendment 87 be agreed to. There are no objections to amendment 87, therefore it is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 68.
Amendment 68.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders?
A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders?
Cynigiwyd gwelliant 68 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 68 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, cawn ni bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 68. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 68 wedi ei wrthod.
It is. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote. Open the vote on amendment 68. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 68 is not agreed.
Gwelliant 68: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 68: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 69.
Amendment 69.
Is it being moved, Janet Finch-Saunders, 69?
A yw'n cael ei gynnig, Janet Finch-Saunders, 69?
Cynigiwyd gwelliant 69 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 69 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Ydy. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Agor y bleidlais ar welliant 69. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 69 wedi ei wrthod.
It is. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Open the vote on amendment 69. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 69 is not agreed.
Gwelliant 69: O blaid: 14, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 69: For: 14, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
A dyna ni, dyna ddiwedd ar y pleidleisio. Rydym wedi cyrraedd diwedd ein hystyriaeth Cyfnod 3 o Fil yr Amgylchedd (Ansawdd Aer a Seinweddau) (Cymru), a dwi'n datgan bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen iddo wedi eu derbyn. A dyna ddiwedd ar Gyfnod 3 y Bil yma. Diolch yn fawr.
That was the last of the votes. That concludes our Stage 3 consideration of the Environment (Air Quality and Soundscapes) (Wales) Bill, and I declare that all sections and Schedules to the Bill are deemed agreed. And that concludes Stage 3 proceedings for this Bill. Thank you.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:35.
All sections of the Bill deemed agreed.
The meeting ended at 18:35.