Y Cyfarfod Llawn

Plenary

12/07/2023

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro Motion to suspend Standing Orders
1. Cynnig i sefydlu pwyllgor 1. Motion to establish a committee
2. Cynnig i ddyrannu Cadeirydd pwyllgor i grŵp gwleidyddol 2. Motion to allocate a committee Chair to a political group
3. Enwebiadau ar gyfer Cadeirydd pwyllgor 3. Nominations for a committee Chair
4. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol 4. Questions to the Minister for Finance and Local Government
5. Cwestiynau i’r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd 5. Questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd
6. Cwestiynau Amserol 6. Topical Questions
7. Datganiadau 90 Eiliad 7. 90-second Statements
8. Dadl y Pwyllgor Cyllid—Blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer cyllideb 2024-25 8. Finance Committee Debate—The Welsh Government’s spending priorities for the 2024-25 budget
9. Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad—Fframweithiau Cyffredin 9. Debate on the Legislation, Justice and Constitution Committee Report—Common Frameworks
10. Dadl ar y cyd y Pwyllgor Deisebau a’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—Gwasanaethau ar gyfer plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal 10. Petitions Committee and Children, Young People, and Education Committee Joint Debate—Services for care-experienced children and young people
11. Dadl Plaid Cymru: Ystâd y Goron 11. Plaid Cymru Debate: The Crown Estate
Cynnig i ethol Aelodau i bwyllgor Motion to elect Members to a committee
Cynnig i ethol Aelod i bwyllgor Motion to elect a Member to a committee
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro Motion to suspend Standing Orders
12. Cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog—Pwyllgor Diben Arbennig Ymchwiliad COVID-19 Cymru 12. Motion to amend Standing Orders—Wales COVID-19 Inquiry Special Purpose Committee
13. Cyfnod Pleidleisio 13. Voting Time
14. Dadl Fer: Pwysigrwydd holl Aelodau'r Senedd yn dysgu CPR 14. Short Debate The importance of all Members of the Senedd learning CPR

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Prynhawn da a chroeso i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni gychwyn, os caf i roi gwybod i'r Aelodau, bydd y balot nesaf ar gyfer Biliau Aelodau yn cael ei gynnal ar 18 Hydref. Bydd gwybodaeth am y broses yna yn cael ei rhannu gyda chi fel Aelodau yn fuan—rhywbeth i chi feddwl amboutu dros yr haf.

Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. Before we begin, I'd like to inform Members that the next ballot for Member Bills will be held on 18 October. Information on the process will be circulated to you as Members shortly—something for you to ponder over during the summer.

Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro
Motion to suspend Standing Orders

Yr eitem nesaf, felly, fydd cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro er mwyn caniatáu cynnal dadl ar y cynnig i sefydlu pwyllgor. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol.

The next item, therefore, is a motion to suspend Standing Orders to allow a debate on the motion to establish a committee. I call on a member of the Business Committee to formally move the motion.

Cynnig NNDM8336 Elin Jones

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:

Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i), a'r rhan o Reol Sefydlog 11.16 sy'n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu'r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM8335 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mercher, 12 Goffennaf 2023.

Motion NNDM8336 Elin Jones

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:

Suspends Standing Order 12.20(i), and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM8335 to be considered in Plenary on Wednesday, 12 July 2023.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Member
Lesley Griffiths 13:30:37
Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

Formally.

Yn ffurfiol.

Mae'r cynnig wedi ei wneud yn ffurfiol. Y cynnig, felly, yw i atal Rheolau Sefydlog dros dro. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn, sydd yn caniatáu i ni gymryd y cynnig i sefydlu pwyllgor.

The motion is formally moved. The proposal, therefore, is to suspend Standing Orders. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed, which allows us to move to the motion to establish a committee.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

1. Cynnig i sefydlu pwyllgor
1. Motion to establish a committee

Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol, eto.

Again, I call on a member of the Business Committee to formally move the motion.

Cynnig NNDM8335 Elin Jones

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 16.3:

1. Yn sefydlu Pwyllgor Biliau Diwygio i graffu ar Filiau a gyfeirir ato gan y Pwyllgor Busnes.

2. Yn cytuno y bydd y pwyllgor yn cael ei ddiddymu naill ai:

a) pan fydd yr holl Filiau a gyfeiriwyd at y pwyllgor wedi cael Cydsyniad Brenhinol ac mae’r Pwyllgor Busnes wedi penderfynu na fydd unrhyw Filiau pellach yn cael eu cyfeirio at y pwyllgor; neu

b) pan fydd y Senedd yn penderfynu felly;

pa un bynnag sydd gynharaf.

Motion NNDM8335 Elin Jones

To propose that the Senedd:

1. In accordance with Standing Order 16.3, establishes a Reform Bill Committee to scrutinise Bills referred to it by the Business Committee.

2. Agrees that the committee will be dissolved either:

a) when all Bills referred to the committee have received Royal Assent and the Business Committee has decided that no further Bills will be referred to the committee; or

b) when the Senedd so resolves;

whichever is the sooner.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Member
Lesley Griffiths 13:31:00
Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

Formally.

Yn ffurfiol.

Mae Lesley Griffiths wedi gwneud y cynnig yn ffurfiol. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn, sy'n caniatáu i ni symud ymlaen i'r cynnig o dan eitem 2.

Lesley Griffiths has formally moved the motion. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. That motion is therefore agreed, which allows us to move on to the motion under item 2.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

2. Cynnig i ddyrannu Cadeirydd pwyllgor i grŵp gwleidyddol
2. Motion to allocate a committee Chair to a political group

Dyma'r cynnig i ddyrannu Cadeirydd pwyllgor i grŵp gwleidyddol. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yma'n ffurfiol.

This is the motion to allocate a committee Chair to a political group. I call on a member of the Business Committee to formally move the motion.

Cynnig NNDM8337 Elin Jones

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 17.2A, yn cytuno mai'r grŵp gwleidyddol y caiff Cadeirydd y Pwyllgor Biliau Diwygio ei ethol ohono fydd grŵp Llafur Cymru.

Motion NNDM8337 Elin Jones

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 17.2A agrees that the political group from which the Chair of the Reform Bill Committee is elected will be the Welsh Labour group.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Member
Lesley Griffiths 13:31:31
Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

Formally.

Yn ffurfiol.

Does gyda fi ddim siaradwyr ar yr eitem yma. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid—

I have no speakers on this item. So, the proposal is—

Oes, mae gyda fi siaradwr. Darren Millar.

Yes, I do have a speaker. Darren Millar.

Thank you, Presiding Officer. I'm grateful for the opportunity to speak on this motion. My group, as you will know as a member of the Business Committee, object to the allocation of this particular Chair to the Labour group, on the basis of the number of Chairs already allocated by this Senedd and the Business Committee to the political groups in the Senedd. We believe that our group is under-represented, and, on that basis, we will be objecting to this particular item today.

Diolch, Lywydd. Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i siarad ar y cynnig hwn. Mae fy ngrŵp, fel gwyddoch fel aelod o’r Pwyllgor Busnes, yn gwrthwynebu dyrannu’r Cadeirydd penodol hwn i’r grŵp Llafur, ar sail nifer y Cadeiryddion a ddyrannwyd eisoes gan y Senedd hon a’r Pwyllgor Busnes i’r grwpiau gwleidyddol yn y Senedd. Rydym o’r farn nad yw ein grŵp wedi’i gynrychioli'n ddigonol, ac ar y sail honno, byddwn yn gwrthwynebu’r eitem benodol hon heddiw.

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac felly fe fyddwn ni'n cynnal pleidlais yn syth ar y cynnig yma. Fe fyddaf i'n symud yn syth i'r bleidlais—[Torri ar draws.] Oes yna unrhyw Aelod yn gwrthwynebu ac yn gofyn i fi ganu'r gloch? Mae yna ddigon o Aelodau eisiau i fi ganu'r gloch i roi rhybudd i Aelodau am y bleidlais. Felly, fe ganaf i'r gloch, ac fe fydd y bleidlais yn cael ei chynnal ymhen pum munud.

The proposal therefore is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. And therefore we will move to a vote immediately on this motion. I will move immediately to the vote—[Interruption.] Does any Member object and ask me to ring the bell? There are enough Members who do wish me to ring the bell to warn Members of the vote. So, the bell will be rung and the vote will be taken in five minutes.

Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 13:32.

The bell was rung to call Members to the Chamber.

Plenary was suspended at 13:32.

13:40

Ailymgynullodd y Senedd am 13:40, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 13:40, with the Llywydd in the Chair.

Rydym mewn sefyllfa nawr i gychwyn ar y bleidlais. Felly, i atgoffa Aelodau, bydd y bleidlais yma ar eitem 2. Yr eitem honno yw'r eitem i ddyrannu Cadeirydd pwyllgor i grŵp gwleidyddol. Ac er gwybodaeth i Aelodau, bydd angen dwy ran o dair o'r Aelodau sy'n pleidleisio i fod o blaid i'r cynnig yma gael ei gymeradwyo. Felly, dwi'n agor y bleidlais. O blaid 32, yn ymatal neb, 14 yn erbyn. Felly mae'r cynnig wedi'i gymeradwyo.

We are in a position now to move to the vote. Just to remind Members, this vote will be on item 2, which is the motion to allocate a committee Chair to a political group. And, for Members' information, two thirds of the Members voting will need to be in favour of this motion in order for it to be approved. So, I open the vote. In favour 32, no abstentions, 14 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 2. Cynnig i ddyrannu Cadeirydd pwyllgor i grŵp gwleidyddol: O blaid: 32, Yn erbyn: 14, Ymatal: 0

Derbyniwyd y cynnig

Item 2. Motion to allocate a committee Chair to a political group: For: 32, Against: 14, Abstain: 0

Motion has been agreed

3. Enwebiadau ar gyfer Cadeirydd pwyllgor
3. Nominations for a committee Chair

Yr eitem nesaf, felly, fydd yr enwebiadau ar gyfer Cadeirydd y pwyllgor sydd newydd gael ei ffurfio. Nawr, o dan Reol Sefydlog 17.2F, dwi'n gwahodd enwebiadau ar gyfer y gadeiryddiaeth yna. Jack Sargeant.

The next item is nominations for a committee Chair for the committee that's just been formed. Under Standing Order 17.2F, I invite nominations for the position of Chair. Jack Sargeant. 

Diolch, Llywydd. I nominate David Rees.

Diolch, Lywydd. Rwy'n enwebu David Rees.

Mae David Rees wedi cael ei enwebu fel cadeirydd y Pwyllgor Biliau Diwygio—cadeiryddiaeth, wrth gwrs, sydd wedi'i ddyrannu nawr i Aelod o'r Blaid Lafur. A oes yna Aelod o'r Blaid Lafur yn eilio? Oes. Sarah Murphy.

David Rees has been nominated as chair of the Reform Bill Committee, which has now been allocated a Labour Chair. Is there a Labour seconder for the nomination? Sarah Murphy.

I just wanted to second the nomination of Dai Rees MS.

Hoffwn eilio enwebiad Dai Rees AS.

Diolch yn fawr. Mae'r enwebiad felly ar gyfer David Rees wedi'i gynnig a'i eilio. A oes rhagor o enwebiadau gan Aelod o'r Blaid Lafur? Na. Does yna ddim enwebiad arall, ac felly mi wnaf i ofyn i David Rees a yw e'n derbyn yr enwebiad. Ydy. Felly, mae'r enwebiad wedi'i dderbyn. Ac a oes gwrthwynebiad i David Rees fel Cadeirydd y Pwyllgor Biliau Diwygio? [Gwrthwynabiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad.

Felly, mi fydd yna bleidlais ar gyfer y gadeiryddiaeth yna, ac fe fydd y bleidlais honno yn cael ei chynnal drwy bleidlais gudd. Bydd y bleidlais yn un gyfrinachol, ac mi fydd hi'n cael ei chynnal yn ystafell friffio 13 yn y Senedd o tua 2 p.m ac yn cau am 4 p.m. y prynhawn yma. Bydd y bleidlais hefyd yn cael ei chynnal drwy gyfundrefn electronig ar gyfer y rhai sy'n gweithio'n rhithiol heddiw. Mi fyddaf yn cyhoeddi canlyniad y bleidlais yn ddiweddarach y prynhawn yma. 

Thank you. David Rees is nominated and seconded. Are there any further nominations from the Labour group? There are no further nominations. Therefore, I will ask David Rees whether he accepts the nomination. He does. So, the nomination has been accepted. Is there any objection to the election of David Rees as Chair of the Reform Bill Committee? [Objection.] There is objection.

There will therefore be a vote on the position of Chair, and that vote will be by secret ballot. The secret ballot will be held in briefing room 13 in the Senedd from around 2 p.m. and closing at 4 p.m. this afternoon. There will also be an electronic vote for those working virtually this afternoon. I will announce the result of the secret ballot later today.  

4. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol
4. Questions to the Minister for Finance and Local Government

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni, felly, yw'r cwestiynau i’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Ken Skates.

The next item on our agenda is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Ken Skates.

Cyd-bwyllgorau Corfforaethol
Corporate Joint Committees

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am greu cyd-bwyllgorau corfforaethol? OQ59820

1. Will the Minister make a statement on the creation of corporate joint committees? OQ59820

Corporate joint committees are established and have statutory duties to undertake regional transport and land use planning. CJCs also have a broad economic well-being power. Councils can choose how they will use their CJC to work together to drive economic development based on their own regional aspirations and ambitions.

Mae cyd-bwyllgorau corfforedig wedi'u sefydlu ac mae ganddynt ddyletswyddau statudol i ymgymryd â chynllunio rhanbarthol ar gyfer trafnidiaeth a defnydd tir. Mae gan y cyd-bwyllgorau bŵer eang hefyd yng nghyswllt lles economaidd. Gall cynghorau ddewis sut y byddant yn defnyddio'u cyd-bwyllgor corfforedig i weithio gyda'i gilydd i yrru datblygiad economaidd yn seiliedig ar eu dyheadau a'u huchelgeisiau rhanbarthol eu hunain.

13:45

Thank you, Minister. It's well known that local government in Wales has been better protected than elsewhere in the UK over many years and that councils really have risen to the challenges of COVID, austerity, preparing for Brexit and the cost-of-living crisis. Of course, the creation of corporate joint committees gives us an opportunity to strengthen and empower local authorities even more through regional working. So, what responsibilities and budgets is the Welsh Government considering devolving to CJCs?

Diolch, Weinidog. Mae’n dra hysbys fod llywodraeth leol yng Nghymru wedi’i diogelu'n well nag mewn mannau eraill yn y DU dros nifer o flynyddoedd, a bod cynghorau wedi ymateb yn dda i heriau COVID, cyni, paratoi ar gyfer Brexit a’r argyfwng costau byw. Wrth gwrs, mae creu cyd-bwyllgorau corfforedig yn rhoi cyfle inni gryfhau a grymuso awdurdodau lleol hyd yn oed ymhellach drwy weithio rhanbarthol. Felly, pa gyfrifoldebau a chyllidebau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu datganoli i gyd-bwyllgorau corfforedig?

I'm very grateful for the question and also to Ken Skates for recognising that councils in Wales have been better protected over many years in Wales, as compared to their counterparts in England. And you can really see that I think in the response to, as Ken Skates said, what they were able to deliver during both the pandemic but also now in the cost-of-living crisis, and they do go above and beyond, every day, to serve their communities.

But as things stand, it is the case that CJCs are relatively new, so, it’s really important that they really focus on their initial responsibilities, particularly in terms of economic development, transport and land use planning, and to capitalise on the interdependencies between these functions.

Outside of those responsibilities, I absolutely think that there is space for local authorities to make the case to the Welsh Government for further powers to be devolved to them. I do think that, at the moment, the focus has to be on making CJCs work—they’re still very new—but we’re obviously open to those conversations. In the first instance, I would suggest that those conversations are opened between the local authorities and the portfolio Ministers, but I see my role very much to support those conversations and to facilitate and enable any further powers to be devolved. But, as I say, in the first instance, it really is about making CJCs work and getting them on a strong footing for the future.

Rwy’n ddiolchgar iawn am y cwestiwn a hefyd i Ken Skates am gydnabod bod cynghorau yng Nghymru wedi’u diogelu'n well dros nifer o flynyddoedd yng Nghymru, o gymharu â chynghorau yn Lloegr. A gallwch weld hynny, rwy’n credu, yn yr ymateb, fel y dywedodd Ken Skates, i’r hyn y gwnaethant ei gyflawni yn ystod y pandemig, ond hefyd nawr yn yr argyfwng costau byw, ac maent yn mynd y tu hwnt i’r galw bob dydd i wasanaethu eu cymunedau.

Ond fel y saif pethau, mae'n wir fod cyd-bwyllgorau corfforedig yn gymharol newydd, felly mae'n bwysig iawn eu bod yn canolbwyntio ar eu cyfrifoldebau cychwynnol, yn enwedig o ran datblygu economaidd, trafnidiaeth a chynllunio defnydd tir, ac yn manteisio ar y rhyngddibyniaethau rhwng y swyddogaethau hyn.

Y tu hwnt i’r cyfrifoldebau hynny, rwy’n sicr yn credu bod lle i awdurdodau lleol ddadlau dros ddatganoli pwerau pellach iddynt gan Lywodraeth Cymru. Credaf, ar hyn o bryd, fod yn rhaid canolbwyntio ar sicrhau bod y cyd-bwyllgorau corfforedig yn gweithio—maent yn dal i fod yn newydd iawn—ond rydym yn amlwg yn agored i’r sgyrsiau hynny. Yn y lle cyntaf, byddwn yn awgrymu bod y sgyrsiau hynny’n agor rhwng yr awdurdodau lleol a’r Gweinidogion portffolio, ond credaf mai fy rôl i yw cefnogi’r sgyrsiau hynny a hwyluso a galluogi unrhyw bwerau pellach i gael eu datganoli. Ond fel y dywedaf, yn y lle cyntaf, mae a wnelo â gwneud i gyd-bwyllgorau corfforedig weithio, a sicrhau eu bod ar sylfaen gadarn ar gyfer y dyfodol.

Speaking at Stages 3 and 4 of the Local Government and Elections (Wales) Bill, I stated that, given their role in terms of regional infrastructure and economic development, the ability to allow Welsh Ministers to mandate the creation of corporate joint committees undermines the internal devolution and local partnership working established in areas by bodies such as the North Wales Economic Ambition Board—a coalition involving both Governments, all six north Wales councils, business and academia.

However, whilst acknowledging that principal councils have a wealth of experience in delivering economic functions, including at a regional level through, for example, the city and growth deals, the Minister stated that she was hoping that regions will transition their current regional arrangements into the corporate joint committees once established. How, therefore, would you respond to the concern expressed in north Wales that the corporate joint committees are instead replicating and disempowering the work of the North Wales Economic Ambition Board, now named Ambition North Wales, when, instead, the former Minister for economy and transport here has now joined his voice with theirs and mine in calling for internal devolution to a transport body in north Wales—[Interruption.] Hello? [Laughter.]

Wrth siarad yng Nghyfnodau 3 a 4 Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), dywedais, o ystyried eu rôl o ran seilwaith rhanbarthol a datblygu economaidd, fod y gallu i ganiatáu i Weinidogion Cymru fandadu creu cyd-bwyllgorau corfforedig yn tanseilio’r datganoli mewnol a’r gwaith partneriaeth lleol a sefydlwyd mewn ardaloedd gan gyrff fel Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru—cynghrair sy’n cynnwys y ddwy Lywodraeth, pob un o chwe chyngor y gogledd, y byd busnes a’r byd academaidd.

Fodd bynnag, er iddi gydnabod bod gan y prif gynghorau gyfoeth o brofiad yn cyflawni swyddogaethau economaidd, gan gynnwys ar lefel ranbarthol drwy, er enghraifft, y bargeinion dinesig a thwf, dywedodd y Gweinidog ei bod yn gobeithio y bydd rhanbarthau’n trosglwyddo eu trefniadau rhanbarthol presennol i’r cyd-bwyllgorau corfforedig ar ôl iddynt gael eu sefydlu. Sut, felly, y byddech yn ymateb i’r pryder a fynegwyd yng ngogledd Cymru fod y cyd-bwyllgorau corfforedig, yn hytrach, yn atgynhyrchu ac yn dadrymuso gwaith Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, a elwir bellach yn Uchelgais Gogledd Cymru, pan fo cyn-Weinidog yr economi a thrafnidiaeth yma bellach wedi ymuno â nhw a minnau i alw am ddatganoli mewnol i gorff trafnidiaeth yn y gogledd—[Torri ar draws.] Helo? [Chwerthin.]

Sorry, I must stop laughing. I'm not laughing at either you, Mark Isherwood, nor you, Rebecca, but at—. Yes. [Laughter.] Minister, to respond.

Mae’n ddrwg gennyf, mae’n rhaid imi stopio chwerthin. Nid wyf yn chwerthin arnoch chi, Mark Isherwood, nac arnoch chithau, Rebecca, ond ar—. Ie. [Chwerthin.] Weinidog, i ymateb.

So, rather than undermining joint working and regional working, I do think the CJCs rather facilitate it and they are a tool for local authorities to be using. But in respect of the specific point about aligning with city and growth deals, at the moment, South Wales East CJC is commencing its lift and shift exercise to formally move their city and growth deal arrangements into the CJC by the end of this financial year. And the other CJCs have indicated that they will bring their city and growth deal governance arrangements alongside other strategic planning for the region. The timescales for that do remain unclear at the moment, but they are discussions there that we continue to have. But I do recognise the underlying point, really, about the importance of coherence across the structures.

Felly, yn hytrach na thanseilio cydweithio a gweithio rhanbarthol, credaf fod y cyd-bwyllgorau corfforedig yn ei hwyluso, ac maent yn arf i awdurdodau lleol ei ddefnyddio. Ond ar y pwynt penodol ynghylch alinio â bargeinion dinesig a thwf, ar hyn o bryd, mae cyd-bwyllgor corfforedig Dwyrain De Cymru yn dechrau ei ymarfer codi a symud i symud eu trefniadau bargenion dinesig a thwf yn ffurfiol i’r cyd-bwyllgor corfforedig erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Ac mae'r cyd-bwyllgorau corfforedig eraill wedi nodi y byddant yn dod â threfniadau llywodraethu eu bargenion dinesig a thwf ochr yn ochr â chynlluniau strategol eraill ar gyfer y rhanbarth. Mae’r amserlenni ar gyfer hynny’n parhau i fod yn aneglur ar hyn o bryd, ond maent yn drafodaethau rydym yn parhau i’w cael. Ond rwy'n cydnabod y pwynt sylfaenol ynglŷn â phwysigrwydd cydlynu ar draws y strwythurau.

Grantiau Trafnidiaeth Gyhoeddus
Public Transport Grants

2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynghylch cyllido grantiau trafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer awdurdodau lleol yng Ngorllewin De Cymru? OQ59845

2. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change regarding funding public transport grants for local authorities in South Wales West? OQ59845

I hold regular discussions with the Minister, which include discussions on transport. Bus support this year has already included over £4.2 million for Swansea Council on behalf of the south-west Wales region. In 2023-24, we have also provided local authorities with £5.5 billion to spend on delivering key services.

Rwy’n cael trafodaethau rheolaidd gyda’r Gweinidog, gan gynnwys trafodaethau ar drafnidiaeth. Mae cymorth bysiau eleni eisoes wedi cynnwys dros £4.2 miliwn i Gyngor Abertawe ar ran rhanbarth de-orllewin Cymru. Yn 2023-24, rydym hefyd wedi darparu £5.5 biliwn i awdurdodau lleol ei wario ar ddarparu gwasanaethau allweddol.

13:50

Diolch am yr ateb, Weinidog.

Thank you for that response, Minister.

Every day, local authorities work hard to deliver high-quality services to residents throughout all of our communities. Aside from financial support they receive through the revenue support grant, local authorities rely heavily on a wide number of specific grants that help fund a wide range of projects or services. The bus services support grant, for example, is one of these regular packages of support that local authorities receive, which help them ensure the delivery of commercially unattractive bus routes. A few weeks ago, I received a copy of a letter from the leader of Neath Port Talbot Council to your colleague the Deputy Minister for Climate Change stating that quarter 1 allocation had not been received and that the council is having to pay out despite not receiving the required funding. I'm sure you'd agree with me that delays in funding allocations are unwelcome at the best of times, let alone during a difficult time for the bus industry and with all the existing challenges facing local authorities. So, can I ask, Minister, what work is being done across Government departments to simplify the grant system and ensure that there are no unnecessary delays to stop money getting to where it's needed most? Diolch.

Bob dydd, mae awdurdodau lleol yn gweithio'n galed i ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel i drigolion ym mhob un o'n cymunedau. Ar wahân i’r cymorth ariannol a gânt drwy’r grant cynnal refeniw, mae awdurdodau lleol yn dibynnu’n helaeth ar nifer eang o grantiau penodol sy’n helpu i ariannu ystod eang o brosiectau neu wasanaethau. Mae’r grant cynnal gwasanaethau bysiau, er enghraifft, yn un o’r pecynnau cymorth rheolaidd y mae awdurdodau lleol yn eu derbyn, sy’n eu helpu i sicrhau y darperir llwybrau bysiau nad ydynt yn ddeniadol o safbwynt masnachol. Ychydig wythnosau yn ôl, cefais gopi o lythyr gan arweinydd Cyngor Castell-nedd Port Talbot at eich cyd-Aelod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn nodi nad oeddent wedi cael dyraniad chwarter 1 a bod y cyngor yn gorfod talu er nad ydynt wedi cael y cyllid angenrheidiol. Rwy’n siŵr y byddech yn cytuno â mi nad yw oedi cyn dyrannu cyllid i’w groesawu ar y gorau, heb sôn am mewn cyfnod anodd i’r diwydiant bysiau a chyda’r holl heriau presennol sy’n wynebu awdurdodau lleol. Felly, a gaf fi ofyn, Weinidog, pa waith sy’n mynd rhagddo ar draws adrannau’r Llywodraeth i symleiddio’r system grantiau a sicrhau nad oes unrhyw oedi diangen yn atal arian rhag cyrraedd lle mae ei angen fwyaf? Diolch.

I'm very grateful for the question, and I will make sure that I get a copy also of the letter that you describe and have the opportunity to discuss it with my colleague. But I think the overall point is very important, and it's really about reducing the administrative burden to local authorities. That's one of our programme for government commitments, and we've been undertaking a quite significant piece of work in partnership with local authorities, exploring how we can go about reducing that administrative burden.

When our officials talked to treasurers and others in local government, they were really clear that the No. 1 big thing that they thought was causing administrative burdens was the administration of grants. We have thousands of grants going out from the Welsh Government, so we've undertaken a piece of work looking to see, really, how much we can move into the RSG. Now, it won't be appropriate for every particular and single grant, but every Minister now is working through the grants that they provide to local government and exploring to what extent they can be moved into the RSG, making sure that, whilst doing that piece of work, they also undertake impact assessments to ensure that we're not inadvertently creating problems for the people who are most vulnerable and who need that support the most. So, I absolutely recognise the points made, but I just want to reassure colleagues that reducing the administrative burden is a major piece of work and we are making really good progress on it.

Rwy’n ddiolchgar iawn am y cwestiwn, a byddaf yn sicrhau fy mod innau’n cael copi o’r llythyr a ddisgrifiwch ac yn cael cyfle i’w drafod â’m cyd-Aelod. Ond credaf fod y pwynt cyffredinol yn bwysig iawn, ac mae a wnelo â lleihau'r baich gweinyddol ar awdurdodau lleol. Dyna un o ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu, ac rydym wedi bod yn gwneud gwaith hollbwysig mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol, yn archwilio sut y gallwn fynd ati i leihau'r baich gweinyddol hwnnw.

Pan siaradodd ein swyddogion â thrysoryddion ac eraill ym myd llywodraeth leol, roeddent yn glir iawn mai’r prif beth sy’n achosi beichiau gweinyddol yn eu barn nhw yw gweinyddu grantiau. Mae miloedd o grantiau’n cael eu darparu gan Lywodraeth Cymru, felly rydym wedi gwneud gwaith i weld faint y gallwn ei symud i mewn i'r grant cynnal refeniw. Nawr, ni fydd hynny’n addas ar gyfer pob grant penodol, ond mae pob Gweinidog wrthi’n gweithio drwy'r grantiau y maent yn eu darparu i lywodraeth leol ac yn archwilio i ba raddau y gellir eu symud i mewn i'r grant cynnal refeniw, gan sicrhau, wrth wneud y gwaith hwnnw, eu bod hefyd yn cynnal asesiadau effaith i sicrhau nad ydym, yn anfwriadol, yn creu problemau i'r bobl fwyaf agored i niwed sydd fwyaf o angen y cymorth hwnnw. Felly, rwy'n llwyr gydnabod y pwyntiau a wnaed, ond hoffwn roi sicrwydd i’m cyd-Aelodau fod lleihau'r baich gweinyddol yn waith pwysig, ac rydym yn gwneud cynnydd da iawn ar hynny.

Minister, the announcement of the bus transition fund is welcome, but as the Welsh Local Government Association points out, it won't save all bus routes. Many of the routes facing cancellation cover the more rural parts of Wales and are a vital lifeline for the most disadvantaged, particularly the elderly. Our constituents without access to a car now risk isolation and further financial hardships as they have to depend upon taxis to conduct essential travels. Minister, what steps can the Welsh Government take to ensure that where bus routes and unviable, public funding will be made available to fund and perhaps incentivise alternatives to buses?

Weinidog, mae’r cyhoeddiad am y gronfa bontio newydd ar gyfer bysiau i’w groesawu, ond fel y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei nodi, ni fydd yn achub pob llwybr bysiau. Mae llawer o’r llwybrau sydd mewn perygl o gael eu diddymu yn gwasanaethu'r rhannau mwy gwledig o Gymru, ac maent yn achubiaeth hanfodol i’r bobl fwyaf difreintiedig, yn enwedig yr henoed. Mae etholwyr nad oes ganddynt gar at eu defnydd bellach mewn perygl o gael eu hynysu a gorfod wynebu caledi ariannol pellach gan fod yn rhaid iddynt ddibynnu ar dacsis i wneud teithiau hanfodol. Weinidog, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau, lle bydd llwybrau bysiau yn anhyfyw, y bydd arian cyhoeddus ar gael i ariannu ac efallai i gymell dewisiadau amgen yn lle bysiau?

The bus transition fund is due to commence on the twenty-fifth of this month as we move away from the bus emergency scheme, which was developed during the pandemic and which comes to an end on the twenty-fourth. The new fund, developed collaboratively with local authorities, Welsh Government, Transport for Wales and the bus industry will replace the previous scheme and will provide that immediate support to bus operators in Wales. But I think that the thing that will really make the difference for the longer term is our approach to addressing the issues in the bus industry that were caused by the deregulation of the industry back in the 1980s that made the driver, really, of the work in the bus industry to be looking for those profitable routes rather than the routes that are most needed and serving the people who most rely on bus services. So, I think that piece of work will be really important, but what we really need to be doing also is supporting the bus industry so that we get from where we are now to where we need to be in the future without damaging the services that are available to people.

Mae’r gronfa bontio ar gyfer bysiau i fod i ddechrau ar y pumed ar hugain o’r mis hwn wrth inni symud oddi wrth y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau, a ddatblygwyd yn ystod y pandemig ac a fydd yn dod i ben ar y pedwerydd ar hugain. Bydd y gronfa newydd, a ddatblygwyd ar y cyd ag awdurdodau lleol, Llywodraeth Cymru, Trafnidiaeth Cymru a’r diwydiant bysiau yn disodli’r cynllun blaenorol, a bydd yn darparu’r cymorth hwnnw ar unwaith i weithredwyr bysiau yng Nghymru. Ond credaf mai’r peth a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol yn fwy hirdymor yw ein dull o fynd i’r afael â’r problemau yn y diwydiant bysiau a achoswyd yn sgil dadreoleiddio’r diwydiant yn ôl yn yr 1980au, a’i gwnaeth yn bwysicach yn y diwydiant bysiau i chwilio am y llwybrau proffidiol yn hytrach na’r llwybrau sydd fwyaf o'u hangen ac sy’n gwasanaethu’r bobl sy’n dibynnu fwyaf ar wasanaethau bysiau. Felly, credaf y bydd y gwaith hwnnw’n wirioneddol bwysig, ond mae gwir angen inni gefnogi’r diwydiant bysiau hefyd fel ein bod yn cyrraedd ble mae angen inni fod yn y dyfodol heb amharu ar y gwasanaethau sydd ar gael i bobl.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Peter Fox.

Diolch, Llywydd. Minister, we all know that families are being hit by the rising costs of living, but many small and medium-sized enterprises are also faced with the rising cost of doing business. As we all know, the  tourism and hospitality industry faced two years' worth of restrictions as a result of the COVID pandemic. While many of those restrictions were necessary to protect the people of Wales, it's important now that we help restore the damage done to the sector, and it is clear that Wales is not doing enough to appeal to an international market, with only roughly 2.5 per cent of international holidaymakers visiting Wales in 2019. With that in mind, can the Minister clarify what assessment the Welsh Government has made of the impact of their tourism tax on SMEs in Wales, because surely we should be making sure that Wales's tourism industry is competitive with other parts of the United Kingdom as well as the rest of the world?

Diolch, Lywydd. Weinidog, gŵyr pob un ohonom fod teuluoedd yn cael eu heffeithio gan gostau byw cynyddol, ond mae llawer o fentrau bach a chanolig hefyd yn gorfod wynebu cost gynyddol gwneud busnes. Fel y gŵyr pob un ohonom, bu’n rhaid i’r diwydiant twristiaeth a lletygarwch wynebu dwy flynedd o gyfyngiadau o ganlyniad i bandemig COVID. Er bod llawer o’r cyfyngiadau hynny’n angenrheidiol i ddiogelu pobl Cymru, mae’n bwysig nawr ein bod yn helpu i adfer y difrod a wnaed i’r sector, ac mae’n amlwg nad yw Cymru’n gwneud digon i apelio at farchnad ryngwladol, gydag oddeutu 2.5 y cant yn unig o ymwelwyr rhyngwladol yn ymweld â Chymru yn 2019. Gyda hynny mewn golwg, a all y Gweinidog egluro pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o effaith eu treth dwristiaeth ar fusnesau bach a chanolig yng Nghymru, oherwydd dylem fod yn sicrhau bod diwydiant twristiaeth Cymru yn cystadlu â rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig yn ogystal â gweddill y byd?

13:55

Well, I want to begin, really, by recognising that point about the impact that the pandemic had on small and medium-sized enterprises, and particularly, in places, on the tourism industry, and that's why, because of the way in which we managed our budget during the pandemic, we were able to support businesses across Wales with a more generous package of support than that which was available elsewhere in the UK. I think that that is important for us to continue recognising.

We've also put in place a generous package of non-domestic rate support for this financial year, and indeed, as part of the draft budget, I confirm that we will be providing a rate support package for the next two financial years, costing over £460 million, and that is, in fact, in addition to our permanent rate relief schemes that provide around £240 million of support each year. So, the support that we do provide the business sector is very significant in relation to non-domestic rates.

In terms of the visitor levy, of course, we are still working through the detail, because some of the things are currently unknown—for example, we haven't yet decided at what point we would pitch the visitor levy, so until we do that, there are certain things that we can't calculate as a result of it. But the visitor levy really is there to be a tool for local authorities to decide whether or not it's something that they want to use, and the aim is that it will support sustainable tourism in those local areas. So, this really is about supporting the local tourism industry and providing those conditions that give tourists a great experience when they come to Wales, so that they want to keep on returning.

Wel, rwyf am ddechrau drwy gydnabod y pwynt ynglŷn â’r effaith a gafodd y pandemig ar fentrau bach a chanolig, ac yn enwedig, mewn mannau, ar y diwydiant twristiaeth, a dyna pam, oherwydd y ffordd y gwnaethom reoli ein cyllideb yn ystod y pandemig, y bu modd inni gefnogi busnesau ledled Cymru gyda phecyn cymorth mwy hael na’r hyn a oedd ar gael mewn mannau eraill yn y DU. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn parhau i gydnabod hynny.

Rydym hefyd wedi rhoi pecyn hael o gymorth ardrethi annomestig ar waith ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, ac yn wir, fel rhan o’r gyllideb ddrafft, rwy’n cadarnhau y byddwn yn darparu pecyn cymorth ardrethi ar gyfer y ddwy flynedd ariannol nesaf, a fydd yn costio dros £460 miliwn, ac mae hynny, mewn gwirionedd, yn ychwanegol at ein cynlluniau rhyddhad ardrethi parhaol, sy’n darparu oddeutu £240 miliwn o gymorth bob blwyddyn. Felly, mae’r cymorth a ddarparwn i’r sector busnes yn sylweddol iawn mewn perthynas ag ardrethi annomestig.

Ar yr ardoll ymwelwyr, wrth gwrs, rydym yn dal i weithio drwy’r manylion, gan nad yw rhai o’r pethau’n glir eto—er enghraifft, nid ydym wedi penderfynu eto ar ba bwynt y byddem yn codi’r ardoll ymwelwyr, felly tan y gwnawn hynny, mae rhai pethau na allwn eu cyfrifo o ganlyniad iddi. Ond mae’r ardoll ymwelwyr i fod yn offeryn i awdurdodau lleol benderfynu a yw’n rhywbeth y maent am ei ddefnyddio ai peidio, a’r nod yw y bydd yn cefnogi twristiaeth gynaliadwy yn yr ardaloedd lleol. Felly, mae'n ymwneud â chefnogi'r diwydiant twristiaeth lleol a darparu'r amodau sy'n rhoi profiad gwych i dwristiaid pan fyddant yn dod i Gymru, fel eu bod eisiau dychwelyd dro ar ôl tro.

Thank you for that, Minister. We welcome the support that's gone into business, but there is clearly still anxiety over the tourism tax. As you know, the overwhelming majority of businesses in the tourism sector in Wales oppose the introduction of a tourism tax. Organisations such as the  Federation of Small Businesses and Wales Tourism Alliance have firmly come out against the proposed tourism tax. It is vital, then, that Ministers listen to the concerns from the tourism sector, ensuring that Welsh Government works with and not against this vital part of our Welsh economy.

So, my question is, Minister: what engagement has the Welsh Government had with the sector itself regarding the impact of tourism tax on business? It's a fundamental part of this—understanding the effects and how businesses will be affected by the implementation of the tax, and ensuring that their concerns are listened to.

Diolch, Weinidog. Rydym yn croesawu’r cymorth a roddwyd i fusnes, ond mae’n amlwg fod pryder o hyd ynghylch y dreth dwristiaeth. Fel y gwyddoch, mae’r mwyafrif llethol o fusnesau yn y sector twristiaeth yng Nghymru yn gwrthwynebu cyflwyno treth dwristiaeth. Mae sefydliadau fel y Ffederasiwn Busnesau Bach a Chynghrair Twristiaeth Cymru wedi nodi eu gwrthwynebiad i’r dreth dwristiaeth arfaethedig yn gyhoeddus. Mae’n hanfodol, felly, fod Gweinidogion yn gwrando ar bryderon y sector twristiaeth, gan sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’r rhan hanfodol hon o’n heconomi yng Nghymru ac nid yn ei herbyn.

Felly, Weinidog, fy nghwestiwn yw: pa ymgysylltu y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud â’r sector ei hun ynghylch effaith treth dwristiaeth ar fusnes? Mae'n rhan sylfaenol o hyn—deall yr effeithiau a sut y bydd gweithredu'r dreth yn effeithio ar fusnesau, a sicrhau y gwrandewir ar eu pryderon.

I will say that we do take the concerns and the views of the industry very carefully indeed. So, this is a piece of work, obviously, as you know, that we're undertaking in partnership with Plaid Cymru as part of our co-operation agreement, and Cefin Campbell and I attended a particularly useful engagement event. It was a kind of workshop, one of a number of which took place across Wales, and the First Minister and Adam Price, I know, had a useful afternoon at one of the other engagement events as well. So, there have been huge and endless opportunities for the sector to provide its views on this, but we're absolutely committed to continuing that engagement as we move forward with our proposals.

I will say that the Deputy Minister for Arts, Sport and Tourism met with UKHospitality on 29 June and again, it was an opportunity to discuss the visitor levy, and I know that she gave reassurances at that meeting that the engagement will continue, with the aim of improving the tourism offer locally, and mitigating the impact on communities of tourism when it becomes unsustainable.

So, I think that we have had lots of really good engagement and we are really grateful to the sector for the engagement that they've given, albeit not the support that they've given.

Rydym yn ystyried pryderon a safbwyntiau’r diwydiant yn ofalus iawn yn wir. Felly, yn amlwg, fel y gwyddoch, mae hwn yn waith a wnawn mewn partneriaeth â Phlaid Cymru fel rhan o'n cytundeb cydweithio, a bu Cefin Campbell a minnau mewn digwyddiad ymgysylltu arbennig o ddefnyddiol. Roedd yn weithdy o fath, un o nifer a gynhaliwyd ledled Cymru, a gwn i’r Prif Weinidog ac Adam Price gael prynhawn defnyddiol yn un o’r digwyddiadau ymgysylltu eraill hefyd. Felly, cafwyd cyfleoedd enfawr a diddiwedd i'r sector roi ei farn ar hyn, ond rydym wedi ymrwymo'n llwyr i barhau i ymgysylltu wrth inni fwrw ymlaen â'n cynigion.

Dylwn ddweud bod Dirprwy Weinidog y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth wedi cyfarfod ag UKHospitality ar 29 Mehefin, ac unwaith eto, roedd yn gyfle i drafod yr ardoll ymwelwyr, a gwn iddi roi sicrwydd yn y cyfarfod hwnnw y bydd yr ymgysylltu’n parhau, gyda’r nod o wella’r cynnig twristiaeth yn lleol, a lliniaru effaith twristiaeth ar gymunedau pan ddaw’n anghynaliadwy.

Felly, credaf ein bod wedi cael llawer o ymgysylltiad da iawn, ac rydym yn wirioneddol ddiolchgar i'r sector am yr ymgysylltu y maent wedi'i wneud, hyd yn oed lle nad ydynt wedi rhoi eu cefnogaeth.

14:00

Thank you for that, Minister. I'm glad there is engagement going on. The important thing is: is there a listening mode as well as the engagement, and that those key issues are taken on board? This week, it emerged that unemployment rose again to the highest it has been in half a decade; a rise of 1.2 per cent is the sharpest rise in the last year of any nation or region in the UK. This is the third month in a row that unemployment rates in Wales have risen. Unfortunately, while unemployment is the highest rate in the United Kingdom, wages remain at the lowest levels, at £2,500 lower than other parts of the United Kingdom, and this is while families across the country continue to battle with the rising cost of living.

I know Welsh Government has pledged not to raise the rate of income tax on the people of Wales for the moment, but I think the people of Wales deserve a longer term pledge. So, Minister, can you provide the people of Wales a cast-iron pledge today that your Government will not increase the Welsh rate of income tax for the rest of the Senedd term?

Diolch am hynny, Weinidog. Rwy'n falch fod ymgysylltiad yn digwydd. Y peth pwysig yw: a oes modd gwrando yn ogystal ag ymgysylltu, a sicrhau bod y materion allweddol hynny'n cael eu hystyried? Yr wythnos hon, daeth i'r amlwg fod diweithdra wedi codi eto i'w lefel uchaf mewn hanner degawd; cynnydd o 1.2 y cant yn y flwyddyn ddiwethaf yw'r cynnydd mwyaf sydyn yn unrhyw un o wledydd neu ranbarthau'r DU. Dyma'r trydydd mis yn olynol i gyfraddau diweithdra yng Nghymru gynyddu. Yn anffodus, er mai'r gyfradd ddiweithdra yw'r gyfradd uchaf yn y Deyrnas Unedig, mae cyflogau'n parhau ar y lefelau isaf, a £2,500 yn is na rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ac mae hyn ar adeg lle mae teuluoedd ledled y wlad yn parhau i frwydro gyda chostau byw cynyddol.

Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi addo peidio â chodi cyfradd y dreth incwm ar bobl Cymru am y tro, ond rwy'n credu bod pobl Cymru'n haeddu addewid mwy hirdymor. Felly, Weinidog, a allwch chi roi addewid cadarn i bobl Cymru heddiw na fydd eich Llywodraeth yn cynyddu cyfradd treth incwm Cymru dros weddill tymor y Senedd?

Well, you'll be familiar with the fact that, every year, we look afresh at Welsh rates of income tax. We decided that raising Welsh rates of income tax in this financial year was definitely not the right thing to do, bearing in mind the impact that the cost-of-living crisis is having on families, and the fact that to raise any significant amount of money through Welsh rates of income tax you would have to raise the basic rate, which would affect some of the poorest workers here in Wales at a time when they can least afford it—just recognising, really, that a lot of the difficulties facing those poorest people are as a direct result of some of the actions of recent UK Governments, in terms of the mini-budget, which is obviously having a huge effect on both the poorest people in Wales and also now those who are finding that their mortgages are increasing. So, I think that now, definitely, wasn't the time. We do look afresh at this every year. We'll have debates in the Senedd, we'll have votes in the Senedd, and I'm sure that the debates for the next financial year will be as lively as the ones we had for this one.

Wel, fe fyddwch yn gyfarwydd â'r ffaith ein bod, bob blwyddyn, yn edrych o'r newydd ar gyfraddau treth incwm Cymru. Yn bendant, fe wnaethom benderfynu nad codi cyfraddau treth incwm Cymru yn ystod flwyddyn ariannol hon oedd y peth iawn i'w wneud, gan gofio effaith yr argyfwng costau byw ar deuluoedd, a'r ffaith y byddai'n rhaid i chi godi'r gyfradd sylfaenol er mwyn codi unrhyw swm sylweddol o arian drwy gyfraddau treth incwm Cymru, a byddai hynny'n effeithio ar rai o'r gweithwyr tlotaf yma yng Nghymru ar adeg pan fyddant yn lleiaf abl i'w fforddio—gan gydnabod, mewn gwirionedd, fod llawer o'r anawsterau sy'n wynebu'r bobl dlotaf yn deillio'n uniongyrchol o weithredoedd Llywodraethau diweddar y DU, fel y gyllideb fach, sy'n amlwg yn cael effaith enfawr ar bobl dlotaf Cymru yn ogystal â'r rheini y mae eu morgeisi'n cynyddu. Felly, nid wyf yn credu mai nawr oedd yr amser. Rydym yn edrych o'r newydd ar hyn bob blwyddyn. Byddwn yn cael dadleuon yn y Senedd, byddwn yn pleidleisio yn y Senedd, ac rwy'n siŵr y bydd y dadleuon ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf yr un mor fywiog â'r rhai a gawsom ar gyfer y flwyddyn ariannol hon.

Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.

Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Llywydd. In a similar sort of vein to that last question:

'Devolved taxation can be a powerful lever for influencing behaviour change, as well as generating revenue to support public spending to meet the needs of Wales and enabling us to develop more progressive taxes.'

These aren't my words, but the words of the Welsh Government's mission statement for its own tax policy work plan for 2021 to 2026. Plaid Cymru wholeheartedly agrees with the spirit of these words. Unfortunately, the current framework for devolved taxes in Wales is far too limited and is inherently undermining the aforementioned mission statement. We believe that there is a credible, progressive case for a further devolution of income tax powers to Wales; put simply, the tax bands currently set by the UK Government are a poor fit for the nature of the tax base here in Wales. Around 85 per cent of Welsh taxpayers are in the basic rate band, which means that, under the current band structure, any attempt to raise substantial additional revenue through the Welsh rates of income tax, or WRIT, would inevitably entail increasing taxes for the lower income earners. This, of course, has been one of the main reasons why the Welsh Government has yet to vary the WRIT, compared to the rates set by the UK Government, despite having the power to do so since 2019.

In Scotland, things are different and they have been able to raise £456 million in additional rates of income tax during 2020-21. The progressive nature of the bands in Scotland has also meant that people earning less than £27,850, which represents 52 per cent of Scottish taxpayers, are currently paying less in income tax. Could the Minister therefore outline whether the Welsh Government intends to commission any external research on the implications of further devolution of income tax powers to Wales?

Diolch, Lywydd. Yn debyg i'r cwestiwn olaf:

'Gall trethiant datganoledig fod yn sbardun pwerus i ddylanwadu ar newid ymddygiad, yn ogystal â chynhyrchu refeniw i gefnogi gwariant cyhoeddus i ddiwallu anghenion Cymru, a'n galluogi i ddatblygu trethi mwy graddoledig.'

Nid fy ngeiriau i yw'r rhain, ond geiriau datganiad cenhadaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer ei chynllun gwaith polisi trethi ei hun ar gyfer 2021 i 2026. Mae Plaid Cymru yn cytuno'n llwyr ag ysbryd y geiriau hyn. Yn anffodus, mae'r fframwaith presennol ar gyfer trethi datganoledig yng Nghymru yn llawer rhy gyfyngedig ac yn ei hanfod yn tanseilio'r datganiad cenhadaeth. Rydym yn credu bod achos credadwy, blaengar dros ddatganoli pwerau treth incwm ymhellach i Gymru; yn syml, nid yw'r bandiau treth y mae Llywodraeth y DU yn eu gosod ar hyn o bryd yn addas ar gyfer natur y sylfaen drethu yma yng Nghymru. Mae tua 85 y cant o drethdalwyr Cymru yn y band cyfradd sylfaenol, sy'n golygu, o dan strwythur presennol y band, y byddai unrhyw ymgais i godi refeniw ychwanegol sylweddol drwy gyfraddau treth incwm Cymru yn anochel yn golygu codi trethi ar gyfer yr enillwyr incwm is. Mae hyn, wrth gwrs, wedi bod yn un o'r prif resymau pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi amrywio cyfraddau treth incwm Cymru eto, o gymharu â'r cyfraddau a osodwyd gan Lywodraeth y DU, er bod ganddi bŵer i wneud hynny ers 2019.

Yn yr Alban, mae pethau'n wahanol ac maent wedi gallu codi £456 miliwn mewn cyfraddau treth incwm ychwanegol yn ystod 2020-21. Mae natur raddoledig y bandiau yn yr Alban hefyd wedi golygu bod pobl sy'n ennill llai na £27,850, sef 52 y cant o drethdalwyr yr Alban, yn talu llai mewn treth incwm ar hyn o bryd. A allai'r Gweinidog amlinellu felly a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu comisiynu unrhyw ymchwil allanol ar oblygiadau datganoli pwerau treth incwm ymhellach i Gymru?

I'm very grateful for the question, and it's something that we have been able to explore in some discussions that we've had with the Scottish Government, and it was a question that also came up in our tax conference. It's something that we discussed during the passage of our Welsh rates of income tax for this financial year. I think it's something, absolutely, that we should look at, we should explore, but that's not to say there aren't big risks attached to it as well. When you look at the situation in Scotland, the impact has meant that they've actually had a negative adjustment to their budget as a result of Scottish rates of income tax. And also I think they've seen some quite significant behavioural changes, which we're trying to explore as well to see to what extent they would apply here in Wales. So, as a result, I think there are too many unknowns. There's an awful lot of risk attached to this as well, which is why I think it's important that we do the kind of work that has been described, in terms of understanding better what those risks are and how they might apply here in Wales, and learning from what's happened in Scotland.

And I'd just draw colleagues' attention to the written statement that I published in the last week, which shows that the HM Revenue and Customs outturn figures show the revenue from the Welsh rates of income tax in 2021-22 has shown an increase of 11.4 per cent from 2020-21. So, we expect the net impact from WRIT in 2021-22 to have been positive, which is good news for us. I just draw that written statement to colleagues' attention, given the high level of interest that there is in Welsh rates of income tax.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn, ac mae'n rhywbeth rydym wedi gallu ei archwilio mewn rhai trafodaethau a gawsom gyda Llywodraeth yr Alban, ac roedd yn gwestiwn a gododd yn ein cynhadledd dreth hefyd. Mae'n rhywbeth y buom yn ei drafod wrth basio ein cyfraddau treth incwm Cymreig ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Yn bendant, rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y dylem edrych arno, y dylem ei archwilio, ond nid yw hynny'n golygu nad oes risgiau mawr ynghlwm wrtho hefyd. Pan edrychwch ar y sefyllfa yn yr Alban, mae'r effaith wedi golygu eu bod wedi cael addasiad negyddol i'w cyllideb o ganlyniad i gyfraddau treth incwm yr Alban. A hefyd rwy'n credu eu bod wedi gweld newidiadau ymddygiadol eithaf sylweddol, ac rydym yn ceisio archwilio'r rheini yn ogystal â gweld i ba raddau y byddent yn berthnasol yma yng Nghymru. Felly, o ganlyniad, rwy'n credu bod gormod o elfennau anhysbys. Mae llawer iawn o risg ynghlwm wrth hyn hefyd, a dyna pam rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn gwneud y math o waith sydd wedi'i ddisgrifio, a deall yn well beth yw'r risgiau hynny a sut y gallent fod yn berthnasol yma yng Nghymru, a dysgu o'r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban.

A hoffwn dynnu sylw cyd-Aelodau at y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais yn ystod yr wythnos ddiwethaf, sy'n dangos bod ffigurau alldro Cyllid a Thollau EF yn dangos bod y refeniw o gyfraddau treth incwm Cymru yn 2021-22 wedi cynyddu 11.4 y cant ers 2020-21. Felly, disgwyliwn y bydd effaith net cyfraddau treth incwm Cymru 2021-22 yn gadarnhaol, sy'n newyddion da i ni. Rwy'n tynnu sylw cyd-Aelodau at y datganiad ysgrifenedig hwnnw, o ystyried y lefel uchel o ddiddordeb sydd yna yng nghyfraddau treth incwm Cymru.

14:05

Thanks. I think the point is that we need to be exploring these things to address some of those questions that you were picking up there. And following on from your answer there, a matter that doesn't receive much attention in this Chamber, but you mentioned it just now, was the impact of fiscal drag. The latest release of the Welsh income tax outturn statistics, as you mentioned, for 2021-22, did push a proportion of Welsh taxpayers into higher and additional bands of income tax. With the UK Government's freeze on income tax thresholds due to remain in place until 2027-28, it is likely that this will be an observable trend for the foreseeable future. I'd be interested to learn, therefore, how much additional revenue was raised by the Welsh Government as a result of the fiscal drag for 2021-22 and 2022-23, and how has this been factored into Welsh Government spending plans over the coming financial years. And given the fact that wages are continuing to struggle to keep pace with Tory-driven inflation, does the Minister also agree that this is another instance where the ability to set Welsh-specific bands of income tax would be a far fairer way of managing the effect of fiscal drag?

Diolch. Rwy'n credu mai'r pwynt yw bod angen inni archwilio'r pethau hyn i fynd i'r afael â rhai o'r cwestiynau y gwnaethoch chi eu codi yno. Ac yn dilyn eich ateb, un mater nad yw'n cael llawer o sylw yn y Siambr hon, ond fe wnaethoch chi ei grybwyll nawr, yw effaith llusgiad cyllidol. Roedd y datganiad diweddaraf o ystadegau alldro treth incwm Cymru, fel y sonioch chi, ar gyfer 2021-22, yn gwthio cyfran o drethdalwyr Cymru i fandiau uwch ac ychwanegol o dreth incwm. Gyda Llywodraeth y DU yn rhewi trothwyon treth incwm tan 2027-28, mae'n debygol y bydd hon yn duedd weladwy ar gyfer y dyfodol y gellir ei ragweld. Byddai gennyf ddiddordeb mewn dysgu, felly, faint o refeniw ychwanegol a godwyd gan Lywodraeth Cymru o ganlyniad i'r llusgiad cyllidol ar gyfer 2021-22 a 2022-23, a sut mae hyn wedi'i gynnwys yng nghynlluniau gwariant Llywodraeth Cymru dros y blynyddoedd ariannol nesaf. Ac o ystyried bod cyflogau'n parhau i gael trafferth cadw i fyny â chwyddiant a ysgogwyd gan y Torïaid, a yw'r Gweinidog hefyd yn cytuno bod hon yn enghraifft arall lle byddai'r gallu i osod bandiau treth incwm sy'n benodol i Gymru yn ffordd lawer tecach o reoli effaith llusgiad cyllidol?

I'm grateful for the question. I think I will have to write to the Member with the specific calculation that he has asked for this afternoon. But I think that this is one of the points that would be part of the consideration of the benefits or the risks of having a different band structure here in Wales, and part of the narrative, I suppose, which will play into any future decisions in that space. But I would stress again that, when you look at what's happened in Scotland, that does provide a cautionary tale, which means, I think, that we just would have to go into this very, very clear-sightedly, and that we do need to explore from all angles. And I don't think that we're in a position, at this point, to make a decision one way or the other on that, in terms of if it's right for Wales for the future. But we keep an open mind.

Rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn. Rwy'n credu y bydd yn rhaid i mi ysgrifennu at yr Aelod gyda'r cyfrifiad penodol y mae wedi gofyn amdano y prynhawn yma. Ond rwy'n credu bod hwn yn un o'r pwyntiau a fyddai'n rhan o'r ystyriaeth o fanteision neu risgiau cael strwythur band gwahanol yma yng Nghymru, a bydd yn rhan o'r naratif, mae'n debyg, wrth wneud unrhyw benderfyniadau yn y dyfodol ar hynny. Ond wrth edrych ar yr hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban, carwn bwysleisio eto fod hynny'n cynnig rhybudd, sy'n golygu, rwy'n credu, y byddai'n rhaid inni fynd i mewn i hyn â'n llygaid yn llydan ar agor, a bod angen inni archwilio'r sefyllfa o bob ongl. Ac nid wyf yn credu ein bod mewn sefyllfa, ar hyn o bryd, i wneud penderfyniad y naill ffordd neu'r llall am hynny, o ran a yw'n iawn i Gymru ar gyfer y dyfodol. Ond rydym yn cadw meddwl agored.

Argyfwng Bysiau Cyhoeddus
Public Bus Emergency

3. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i'r angen am gymorth ychwanegol i awdurdodau lleol fynd i'r afael â'r argyfwng bysiau cyhoeddus wrth ddyrannu cyllid i'r portffolio newid hinsawdd? OQ59824

3. What consideration did the Minister give to the need for additional support for local authorities to tackle the public bus emergency when allocating funding to the climate change portfolio? OQ59824

The £46 million bus transition fund announced in May will succeed the current bus emergency scheme, moving away from the current emergency-style funding towards bus networks that better suit the new travel patterns we have seen since the end of the pandemic and protect the majority of routes. 

Bydd y gronfa bontio gwerth £46 miliwn ar gyfer bysiau a gyhoeddwyd ym mis Mai yn olynu'r cynllun brys ar gyfer y sector bysiau sydd gennym ar hyn o bryd, gan symud o'r cyllid brys cyfredol tuag at rwydweithiau bysiau sy'n gweddu'n well i'r patrymau teithio newydd rydym wedi'u gweld ers diwedd y pandemig a diogelu'r rhan fwyaf o lwybrau. 

Thank you. Lots of talk about buses today; it shows how important it is. At the public bus transport cross-party group, it was raised by operators that Transport for Wales do not have the expertise for delivering bus services at a regional level. Local authorities have that front-line knowledge because they work with operators on a daily basis and the years of experience that have been built up. They regularly map out routes that suit the local communities as well. So, Minister, what conversations have you had with local authority leaders about plans to move bus delivery to corporate joint committees? And would you look at making resources available to local authorities so that they can ensure transport expertise is retained and passed on through apprentices?

Diolch. Mae llawer o sôn am fysiau heddiw; mae'n dangos pa mor bwysig yw hyn. Yn y grŵp trawsbleidiol ar drafnidiaeth gyhoeddus ar fysiau, dywedodd gweithredwyr nad oes gan Trafnidiaeth Cymru arbenigedd i ddarparu gwasanaethau bysiau ar lefel ranbarthol. Mae gan awdurdodau lleol wybodaeth rheng flaen am eu bod yn gweithio gyda gweithredwyr yn ddyddiol ac maent wedi cronni blynyddoedd o brofiad. Maent yn mapio llwybrau sy'n addas ar gyfer cymunedau lleol yn rheolaidd hefyd. Felly, Weinidog, pa sgyrsiau rydych chi wedi'u cael gydag arweinwyr awdurdodau lleol ynglŷn â chynlluniau i symud y ddarpariaeth fysiau i gyd-bwyllgorau corfforedig? Ac a fyddech chi'n ystyried sicrhau bod adnoddau ar gael i awdurdodau lleol fel y gallant sicrhau bod arbenigedd trafnidiaeth yn cael ei gadw a'i basio ymlaen drwy brentisiaid?

Well, I would completely agree that regional and local intelligence is absolutely critical to making our plans for the future work, which is why I know that the Deputy Minister for Climate Change, who's leading on this, has had some quite extensive discussions with local authorities in this space. And as I say, he is leading on this work, so perhaps he would be better placed to give you a full update. Although I do know that, after the recent cross-party group, you've also written to him with a summary of the discussions that you had at that cross-party group, and I know that he will be able to address this particular point about engagement in his response as well.

Wel, byddwn yn cytuno'n llwyr fod deallusrwydd rhanbarthol a lleol yn gwbl hanfodol i sicrhau bod ein cynlluniau ar gyfer y dyfodol yn gweithio, a dyna pam rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n arwain ar hyn, wedi cael trafodaethau helaeth gydag awdurdodau lleol am hyn. Ac fel y dywedais, ef sy'n arwain ar y gwaith hwn, felly efallai y byddai mewn sefyllfa well i roi diweddariad llawn i chi. Serch hynny, rwy'n gwybod, ar ôl cyfarfod diweddar y grŵp trawsbleidiol, eich bod hefyd wedi ysgrifennu ato gyda chrynodeb o'r trafodaethau a gawsoch yn y cyfarfod trawsbleidiol hwnnw, a gwn y bydd yn gallu mynd i'r afael â'r pwynt penodol hwn ynghylch ymgysylltu yn ei ymateb hefyd.

14:10

Too often, we hear the Deputy Minister saying that there's just simply not enough bus usage. Now, thanks to the UK Conservative Government, passengers in England pay just £2 for a bus ticket to anywhere. Research from Transport Focus has revealed that 11 per cent of respondents are using the bus more thanks to this cap, with 80 per cent agreeing that the £2 tickets have helped them with their cost-of-living increases. In fact, the policy has resulted in some fares now being cut by as much as 87 per cent. What a brilliant model that is. So, whilst the UK Conservative Government is funding the scheme on 5,000 routes, the Welsh Government has not backed a single one. So, will you review the 2023-24 budget with the aim of making money available to support the very same cap on fares in Wales? Diolch.

Yn rhy aml, rydym yn clywed y Dirprwy Weinidog yn dweud nad oes digon o ddefnydd o fysiau. Nawr, diolch i Lywodraeth Geidwadol y DU, £2 yn unig y mae teithwyr yn Lloegr yn ei dalu am docyn bws i unrhyw le. Mae ymchwil gan Transport Focus wedi datgelu bod 11 y cant o ymatebwyr yn defnyddio'r bws yn amlach, diolch i'r cap hwn, gydag 80 y cant yn cytuno bod y tocynnau £2 wedi eu helpu gyda'r cynnydd mewn costau byw. Mewn gwirionedd, mae'r polisi bellach wedi arwain at dorri rhai prisiau gymaint ag 87 y cant. Am fodel gwych yw hwnnw. Felly, tra bod Llywodraeth Geidwadol y DU yn ariannu'r cynllun ar 5,000 o lwybrau, nid yw Llywodraeth Cymru wedi cefnogi unrhyw lwybrau. Felly, a wnewch chi adolygu cyllideb 2023-24 gyda'r nod o sicrhau bod arian ar gael i gefnogi'r un cap ar brisiau tocynnau yng Nghymru? Diolch.

Well, I would say that the approach taken by the UK Government has led over the last year or so to, I think, around 8 per cent of routes being cut, whereas in Wales I think the figure is more in the region of 2 per cent. So, I think you can look at different approaches, but what we're trying to do in Wales is protect as many of those routes as we possibly can. Of course we would like to go further in terms of supporting people to access buses, but we have to do what we can within the available resources.

Wel, byddwn yn dweud bod y dull a fabwysiadwyd gan Lywodraeth y DU wedi arwain, rwy'n credu, at oddeutu 8 y cant o lwybrau'n cael eu torri dros y flwyddyn ddiwethaf, ond yng Nghymru rwy'n credu bod y ffigur oddeutu 2 y cant. Felly, rwy'n credu y gallwch edrych ar wahanol ddulliau, ond yr hyn y ceisiwn ei wneud yng Nghymru yw diogelu cymaint o'r llwybrau hynny ag y gallwn. Wrth gwrs, hoffem fynd gam ymhellach i helpu pobl i gael mynediad at fysiau, ond mae'n rhaid inni wneud yr hyn a allwn gyda'r adnoddau sydd ar gael.

Mae cwestiwn 4 [OQ59831] wedi'i dynnu yn ôl. Cwestiwn 5—Mark Isherwood.

Question 4 [OQ59831] has been withdrawn. Question 5—Mark Isherwood.

Dyletswyddau Awdurdodau Lleol
Local Authority Duties

5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn dwyn awdurdodau lleol i gyfrif am gyflawni eu dyletswyddau o dan ddeddfwriaeth Cymru? OQ59816

5. How does the Welsh Government hold local authorities to account for the discharge of their duties under Welsh legislation? OQ59816

Audit Wales, Estyn and Care Inspectorate Wales assess the performance of local authorities in Wales. The Welsh Government works closely with local authorities to address issues identified, where appropriate. 

Mae Archwilio Cymru, Estyn ac Arolygiaeth Gofal Cymru yn asesu perfformiad awdurdodau lleol yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol i fynd i'r afael â materion a nodir, lle bo hynny'n briodol. 

Diolch. Well, after I questioned the First Minister two weeks ago here regarding the statutory duties placed on local authorities under the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, the First Minister concluded

'local authorities continue to be held to account for the discharge of responsibilities that lie not with the Welsh Government but with them.'

However, I continue to hear almost daily from neurodiverse people or people with neurodiverse family members in Flintshire whose rights under this Act are being dismissed. This includes cases where constituents are unilaterally accused of breaching a direct payment agreement, despite constituents stating that there's been no care and support plan review, direct payment agreement or support plan in place, and the legislation stating that a local authority must be prepared to be open to new ideas and be as flexible as possible. Attending an autistic constituent's review meeting recently, I also witnessed an autistic meltdown triggered by officer failure to adjust to my constituent's needs. Although an autistic meltdown is not bad behaviour, the council have blamed the constituent and dictated how future meetings will be conducted. How will the Welsh Government therefore ensure effective monitoring and evaluation of local authority discharge of their responsibilities when, without this, Welsh legislation is meaningless?

Diolch. Wel, ar ôl i mi holi'r Prif Weinidog bythefnos yn ôl yma ynglŷn â'r dyletswyddau statudol a osodwyd ar awdurdodau lleol o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, daeth y Prif Weinidog i'r casgliad bod

'awdurdodau lleol [yn p]arhau i gael eu dwyn i gyfrif am gyflawni cyfrifoldebau nad ydyn nhw'n rai i Lywodraeth Cymru ond iddyn nhw.'

Fodd bynnag, rwy'n parhau i glywed bron yn ddyddiol gan bobl niwroamrywiol neu bobl ag aelodau niwroamrywiol o'r teulu yn sir y Fflint y mae eu hawliau o dan y Ddeddf hon yn cael eu diystyru. Mae hyn yn cynnwys achosion lle mae etholwyr yn cael eu cyhuddo'n unochrog o dorri cytundeb taliad uniongyrchol, er bod yr etholwyr yn datgan na fu unrhyw adolygiad o'r cynllun gofal a chymorth, cytundeb taliad uniongyrchol na chynllun cymorth ar waith, ac mae'r ddeddfwriaeth yn datgan bod yn rhaid i awdurdod lleol fod yn barod i fod yn agored i syniadau newydd a bod mor hyblyg â phosibl. Wrth fynychu cyfarfod adolygu etholwr awtistig yn ddiweddar, gwelais hefyd chwalfa awtistig yn cael ei ysgogi gan fethiant swyddogion i addasu i anghenion fy etholwyr. Er nad yw chwalfa awtistig yn ymddygiad gwael, mae'r cyngor wedi beio'r etholwr ac wedi pennu sut y bydd cyfarfodydd yn cael eu cynnal yn y dyfodol. Sut felly y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y modd y bydd awdurdodau lleol yn cyflawni eu cyfrifoldebau yn cael ei fontitro a'i werthuso'n effeithiol o ystyried nad yw'r ddeddfwriaeth Gymreig yn golygu dim heb hynny?

Well, I think that the Deputy Minister for Social Services would be able to do better justice to the question, bearing in mind that this would lie within her portfolio, but I would just like to try and helpfully demonstrate, really, the way in which the Welsh Government, through the Local Government and Elections (Wales) Act 2021, has put a new performance regime in to drive improvement in local authorities across Wales. That seeks to ensure that there is a culture where councils in Wales continually aim to do better and improve the services that they provide. Obviously, local authorities under the Act are now required to keep their performance under review, including publishing an annual self assessment of how effectively they are exercising their functions, and those first self assessment reports are now available, and councils are also required to undertake a panel or peer assessment once in every electoral cycle.

So, I appreciate it doesn't answer the specific question around social services, but I think that a different Minister would be better placed to do that, but I would stress, of course, that engagement with people with autism and people who are neurodiverse more generally should be done in a very person-centred way and understanding the additional needs that they might have or the reasonable adjustments that they might need to have in place. So, I will explore this issue further, but I'm afraid I can't do the question justice because it is a different Minister's portfolio.

Wel, rwy'n credu y byddai'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn gallu gwneud mwy o gyfiawnder â'r cwestiwn o ystyried bod hyn yn rhan o'i phortffolio hi, ond hoffwn geisio dangos y ffordd y mae Llywodraeth Cymru drwy Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, wedi rhoi trefn berfformio newydd ar waith i sbarduno gwelliant mewn awdurdodau lleol ledled Cymru. Y nod yw sicrhau bod gennym ddiwylliant lle mae cynghorau yng Nghymru yn ymdrechu'n barhaus i wneud yn well a gwella'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Yn amlwg, mae'n ofynnol bellach i awdurdodau lleol ddal ati i adolygu'u perfformiad o dan y Ddeddf, gan gynnwys cyhoeddi hunanasesiad blynyddol o ba mor effeithiol y maent yn arfer eu swyddogaethau, ac mae'r adroddiadau hunanasesu cyntaf hynny bellach ar gael, ac mae hefyd yn ofynnol i gynghorau gynnal asesiad panel neu asesiad gan gymheiriaid unwaith ym mhob cylch etholiadol.

Felly, rwy'n derbyn nad yw'n ateb y cwestiwn penodol ynghylch gwasanaethau cymdeithasol, ond rwy'n credu y byddai Gweinidog gwahanol mewn sefyllfa well i wneud hynny, ond hoffwn bwysleisio, wrth gwrs, y dylid ymgysylltu â phobl ag awtistiaeth a phobl niwroamrywiol yn fwy cyffredinol mewn ffordd sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn a deall yr anghenion ychwanegol a allai fod ganddynt neu'r addasiadau rhesymol y gallent fod eu hangen. Felly, byddaf yn archwilio'r mater hwn ymhellach, ond mae arnaf ofn na allaf wneud cyfiawnder â'r cwestiwn oherwydd ei fod yn ymwneud â phortffolio Gweinidog gwahanol.

Heriau Staffio a Recriwtio
Staffing and Recruitment Challenges

6. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog yn eu cael gydag awdurdodau lleol ynghylch yr heriau staffio a recriwtio y maent yn eu hwynebu? OQ59839

6. What discussions is the Minister having with local authorities about the staffing and recruitment challenges they face? OQ59839

14:15

I hold regular meetings with local authority leaders and discuss a number of issues, including staffing and recruitment. It is essential that we work together in partnership to make the best use of our resources and the skills and expertise available across our public services.

Rwy'n cynnal cyfarfodydd rheolaidd gydag arweinwyr awdurdodau lleol ac yn trafod nifer o faterion, gan gynnwys staffio a recriwtio. Mae'n hanfodol ein bod yn gweithio gyda'n gilydd mewn partneriaeth i wneud y defnydd gorau o'n hadnoddau a'r sgiliau a'r arbenigedd sydd ar gael ar draws ein gwasanaethau cyhoeddus.

Thank you for that answer, Minister. As the cost-of-living crisis deepens and public sector bodies such as local government are struggling to maintain the crucial services they deliver, the Welsh Local Government Association recently published a report, highlighting that workforce challenges was the top risk in terms of social care, and I know that council departments across the board, such as education, planning and transport, are struggling to recruit and maintain employees in the face of competition from the private sector.

The UK Chancellor, Jeremy Hunt, is adamant that it's the public sector that will bear the brunt of fixing the Tory Government's economic mess. To do this after over a decade of austerity is leaving much of the public sector extremely stretched. We know that, in Wales, councils have been better protected because of the Welsh Labour Government here, and the commitment that the Welsh Labour Government has, but after 13 years of disastrous Tory mismanagement, what more can we do as a Welsh Labour Government to protect the ability of the public sector, like our local authorities, to deliver those crucial services?

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Tra bo'r argyfwng costau byw yn gwaethygu a thra bo cyrff sector cyhoeddus fel llywodraeth leol yn ei chael hi'n anodd cynnal y gwasanaethau hanfodol y maent yn eu darparu, cyhoeddodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru adroddiad yn ddiweddar yn pwysleisio mai heriau'r gweithlu oedd y prif risg ym maes gofal cymdeithasol, a gwn fod adrannau'r cyngor yn gyffredinol, fel addysg, cynllunio a thrafnidiaeth, yn cael trafferth recriwtio a chadw gweithwyr yn wyneb cystadleuaeth gan y sector preifat.

Mae Canghellor y DU, Jeremy Hunt, yn bendant mai'r sector cyhoeddus fydd yn ysgwyddo'r baich o glirio llanast economaidd y Llywodraeth Dorïaidd. Mae gwneud hyn ar ôl dros ddegawd o gyni yn golygu bod llawer o'r sector cyhoeddus dan bwysau mawr. Gwyddom fod cynghorau yng Nghymru wedi cael eu diogelu'n well oherwydd Llywodraeth Lafur Cymru yma, ac ymrwymiad Llywodraeth Lafur Cymru, ond ar ôl 13 mlynedd o gamreoli Torïaidd trychinebus, beth arall y gallwn ei wneud fel Llywodraeth Lafur Cymru i ddiogelu gallu'r sector cyhoeddus, fel ein hawdurdodau lleol, i ddarparu'r gwasanaethau hanfodol hyn?

Thank you for the question. I think the first and most important thing that we are doing is ensuring that we're providing local government with the best possible support that we can. So, in this current budget, local authorities received a 7.9 per cent uplift, which, at the time, was recognised as being exceptionally good, but, obviously, now we recognise that the impacts of inflation have eroded the benefit of that. So, we recognise, of course, the pressures that local authorities are under, which is really why it's so important that we work together on issues such as recruitment and retention of key staff.

We did run an intensive recruitment campaign over the summer months last year, to attract people to social care, and we funded free online introductory training for over 500 people who were interested in a career in social care. And also, we've promoted our social care apprenticeships and we've also, of course, got our personal learning accounts, which are really important in terms of helping people change career or upskill within the workforce that they're in at the moment.

We obviously made the investment, of course, in the real living wage, but we are now commissioning an independent evaluation to examine the impact and the success of the implementation, and that will help us learn and make improvements for the future as well. But, of course, we need to continue working very much in partnership, and exploring what more we can do in that one-Wales public service ethos, in terms of potentially finding ways to support people moving across the public sector, for example, between local government and health in a more seamless way.

Diolch am y cwestiwn. Rwy'n credu mai'r peth cyntaf a phwysicaf a wnawn yw sicrhau ein bod yn darparu'r gefnogaeth orau bosibl i lywodraeth leol. Felly, yn y gyllideb gyfredol hon, derbyniodd awdurdodau lleol godiad o 7.9 y cant, a oedd, ar y pryd, yn cael ei gydnabod fel codiad eithriadol o dda, ond nawr, yn amlwg, rydym yn cydnabod bod effeithiau chwyddiant wedi erydu budd y codiad hwnnw. Felly, rydym yn cydnabod y pwysau sydd ar awdurdodau lleol, wrth gwrs, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod yn cydweithio ar faterion fel recriwtio a chadw staff allweddol.

Fe wnaethom gynnal ymgyrch recriwtio ddwys dros fisoedd yr haf y llynedd, i ddenu pobl i faes gofal cymdeithasol, ac fe wnaethom ariannu hyfforddiant rhagarweiniol ar-lein am ddim i dros 500 o bobl a oedd â diddordeb mewn gyrfa ym maes gofal cymdeithasol. A hefyd, rydym wedi hyrwyddo ein prentisiaethau gofal cymdeithasol ac mae gennym ein cyfrifon dysgu personol wrth gwrs, sy'n bwysig iawn i helpu pobl i newid gyrfa neu uwchsgilio o fewn y gweithlu y maent ynddo ar hyn o bryd.

Yn amlwg, fe wnaethom fuddsoddi yn y cyflog byw gwirioneddol, ond rydym bellach yn comisiynu gwerthusiad annibynnol i archwilio effaith a llwyddiant y modd y cafodd ei weithredu, a bydd hwnnw'n ein helpu i ddysgu a gwneud gwelliannau ar gyfer y dyfodol hefyd. Ond wrth gwrs, mae angen inni barhau i weithio mewn partneriaeth ac archwilio beth arall y gallwn ei wneud o fewn ethos gwasanaeth cyhoeddus Cymru'n un, o ran dod o hyd i ffyrdd posibl o gefnogi pobl i symud ar draws y sector cyhoeddus, er enghraifft rhwng llywodraeth leol ac iechyd, mewn ffordd fwy di-dor.

Minister, as has just been acknowledged by Jayne Bryant, the councils in Wales are facing an enormous crisis in the social care workforce. One hundred per cent of NHS leaders agree that there is a crisis in their local area; 94 per cent believe the crisis is worse than it was 12 months ago; and 88 per cent expect it to deteriorate even more.

Minister, with there not being enough staff to fill the roles, agencies are charging a premium for social care staff. A perfect example of this lies with Monmouthshire County Council. They've announced that they've had to use £3.5 million from their reserves for the financial year of 2022-23, to support additional spending on services like staffing social care. The strain this is having on local authorities is immense and is something that is not sustainable, as I'm sure you'll agree, long term. We welcome the recruitment action, as you've just outlined that you've done previously, but what other actions are you taking, with the health Minister, to ensure that the social care staffing crisis doesn't deepen for local authorities, given the shift in the economic situation and, obviously, the urgent need? Thank you.

Weinidog, fel sydd newydd gael ei gydnabod gan Jayne Bryant, mae'r cynghorau yng Nghymru yn wynebu argyfwng enfawr yn y gweithlu gofal cymdeithasol. Mae 100 y cant o arweinwyr y GIG yn cytuno bod yna argyfwng yn eu hardal leol; mae 94 y cant yn credu bod yr argyfwng yn waeth na'r hyn ydoedd 12 mis yn ôl; mae 88 y cant yn disgwyl iddo ddirywio hyd yn oed yn fwy.

Weinidog, gan nad oes digon o staff i lenwi'r rolau, mae asiantaethau yn codi premiwm ar gyfer staff gofal cymdeithasol. Mae enghraifft berffaith o hyn yng Nghyngor Sir Fynwy. Maent wedi cyhoeddi eu bod wedi gorfod defnyddio £3.5 miliwn o'u cronfeydd wrth gefn ar gyfer blwyddyn ariannol 2022-23, i gefnogi gwariant ychwanegol ar wasanaethau fel staffio gofal cymdeithasol. Mae'r straen y mae hyn yn ei roi ar awdurdodau lleol yn aruthrol ac yn rhywbeth nad yw'n gynaliadwy yn hirdymor, fel rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno. Rydym yn croesawu'r camau recriwtio, fel rydych newydd amlinellu eich bod wedi'i wneud o'r blaen, ond pa gamau eraill rydych chi'n eu cymryd, gyda'r Gweinidog iechyd, i sicrhau nad yw argyfwng staffio gofal cymdeithasol yn gwaethygu i awdurdodau lleol, o ystyried y newid yn y sefyllfa economaidd, ac yn amlwg, yr angen brys? Diolch.

Well, I think the Member's reference to the use of reserves is important, because I'm often criticised on the floor of the Senedd by colleagues of yours in the Conservative Party for the level of reserves that local authorities hold, and for not intervening and preventing some of those levels. But it does show one example of where local authorities are using the funding that they have in reserves to meet some of the really extreme pressures that they are facing at the moment. I do know, having spoken to local authorities just last week about their specific pressures, in the finance sub-group of the partnership council for Wales, that adult social care and children's social care are two of the biggest pressures that they're facing at the moment.

We have provided recurrent funding to the sector in the form of a workforce and sustainable social services grant, and we've made sure that the criteria for that grant are very broadly set to try and give local authorities the maximum flexibility for using that. But I know that the Minister for Health and Social Services and the Deputy Minister for Social Services are in ongoing discussion with local authorities about social services, and what more we could be doing to support the staff already in the sector, but recruit and retain further into it.

Wel, rwy'n credu bod cyfeiriad yr Aelod at ddefnyddio cronfeydd wrth gefn yn bwysig, oherwydd rwy'n aml yn cael fy meirniadu ar lawr y Senedd gan gyd-Aelodau i chi yn y Blaid Geidwadol am lefel y cronfeydd wrth gefn sydd gan awdurdodau lleol, ac am beidio ag ymyrryd ac atal rhai o'r lefelau hynny. Ond mae'n dangos un enghraifft o ble mae awdurdodau lleol yn defnyddio'r cyllid sydd ganddynt mewn cronfeydd wrth gefn i leddfu rhywfaint ar y pwysau eithafol iawn y maent yn ei wynebu ar hyn o bryd. Rwy'n gwybod, ar ôl siarad gydag awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf am y pwysau penodol arnynt hwy, yn is-grŵp cyllid cyngor partneriaeth Cymru, mai gofal cymdeithasol i oedolion a gofal cymdeithasol i blant yw dau o'r pethau sy'n creu'r pwysau mwyaf a wynebant ar hyn o bryd.

Rydym wedi darparu cyllid rheolaidd i'r sector ar ffurf grant gweithlu gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy, ac rydym wedi gwneud yn siŵr fod y meini prawf ar gyfer y grant hwnnw'n cael eu gosod yn fras iawn i geisio rhoi'r hyblygrwydd mwyaf posibl i awdurdodau lleol ar gyfer ei ddefnyddio. Ond gwn fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn trafod gwasanaethau cymdeithasol yn barhaus gydag awdurdodau lleol, a beth arall y gallem fod yn ei wneud i gefnogi'r staff sydd eisoes yn y sector, ond hefyd i recriwtio a chadw mwy o staff.

14:20
Ariannu Cynghorau yng Ngorllewin De Cymru
Council Funding in South Wales West

7. Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod cynghorau yng Ngorllewin De Cymru yn cael eu hariannu'n iawn? OQ59846

7. How does the Welsh Government ensure that councils in South Wales West are properly funded? OQ59846

I support the proper funding of local authorities across Wales by prioritising funding to local government and public services in the Government’s budget decisions, and continuing to make the case for funding public services in my discussions with the UK Government.

Rwy'n cefnogi cyllid priodol i awdurdodau lleol ledled Cymru drwy flaenoriaethu cyllid i lywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus ym mhenderfyniadau cyllidebol y Llywodraeth, ac yn parhau i ddadlau dros ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn fy nhrafodaethau gyda Llywodraeth y DU.

Thank you, Minister, for your answer. The Labour leader of our local council in Swansea, Rob Stewart, when he's not too busy naming rooms in public buildings after his friends, is telling us all quite regularly about the perils of austerity. In fact, in October he said that Swansea Council was facing a financial firestorm. But while he said that, he said it against the backdrop of having squirrelled away £130 million more over the past four years in usable reserves. In 2018, there was £95 million in usable reserves in Swansea Council. At the end of 2022, there was £228 million in usable reserves. All the while, Swansea Labour council have been increasing council tax bills on average people that live in Swansea. Is that not immoral, Minister?  

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae arweinydd Llafur ein cyngor lleol yn Abertawe, Rob Stewart, pan nad yw'n rhy brysur yn enwi ystafelloedd mewn adeiladau cyhoeddus ar ôl ei ffrindiau, yn dweud wrthym i gyd yn rheolaidd am beryglon cyni. Mewn gwirionedd, ym mis Hydref, dywedodd fod Cyngor Abertawe yn wynebu storm ariannol. Ond er iddo ddweud hynny, fe'i dywedodd mewn cyd-destun lle mae £130 miliwn yn fwy wedi'i gronni dros y pedair blynedd diwethaf mewn cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio. Yn 2018, roedd £95 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio yng Nghyngor Abertawe. Ar ddiwedd 2022, roedd £228 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellid eu defnyddio. A thrwy'r adeg, mae cyngor Llafur Abertawe wedi bod yn cynyddu biliau treth gyngor pobl gyffredin sy'n byw yn Abertawe. Onid yw hynny'n anfoesol, Weinidog?  

The setting of council tax is obviously a matter for the local authority, whichever local authority that is, across Wales. But I'll say again that the level of reserves held by a local authority should not be just looked at in a way that doesn't understand what those reserves are for. Now, you've seen, as I have, across Swansea, the absolute transformation that has taken place in the city, thanks to the vision of the leader of Swansea Council. And I think that many of those funds within reserves will be there to support the city and county in the further development of the area, and also to support the people who live in the area through the cost-of-living crisis. So, I think if you just look across Wales, local authorities are having to hugely go to their reserves now to support them, given the impact of inflation, which I think many of us will understand is a result of the decisions made by successive UK Governments. 

Yn amlwg, mater i'r awdurdod lleol yw gosod y dreth gyngor ar draws Cymru, pa bynnag awdurdod lleol ydyw. Ond dywedaf eto, os ydym am edrych ar lefel y cronfeydd wrth gefn a ddelir gan awdurdod lleol, dylem ddeall sut y bydd y cronfeydd wrth gefn hynny'n cael eu defnyddio. Nawr, rydych wedi gweld, fel finnau, ar draws Abertawe, y trawsnewidiad llwyr sydd wedi digwydd yn y ddinas, diolch i weledigaeth arweinydd Cyngor Abertawe. Ac rwy'n credu y bydd llawer o'r arian hwnnw o fewn cronfeydd wrth gefn yn cael ei ddefnyddio i gefnogi'r ddinas a'r sir i ddatblygu'r ardal ymhellach, a hefyd i gefnogi'r bobl sy'n byw yn yr ardal drwy'r argyfwng costau byw. Felly, os edrychwch chi ledled Cymru, rwy'n credu y gwelwch fod yn rhaid i awdurdodau lleol ddefnyddio llawer o arian o'u cronfeydd wrth gefn i'w cefnogi, o ystyried effaith chwyddiant y credaf y bydd llawer ohonom yn deall ei fod yn deillio o benderfyniadau a wnaed gan Lywodraethau olynol y DU. 

Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent
Blaenau Gwent County Borough Council

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gymorth ariannol Llywodraeth Cymru i Gyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent? OQ59849

8. Will the Minister make a statement on Welsh Government financial support for Blaenau Gwent County Borough Council? OQ59849

In addition to specific grants, the council will receive £139.73 million through the local government settlement for 2023-24—an increase of 6.5 per cent. While the council will still have to make difficult decisions in the face of the current rates of inflation, this is a better settlement than authorities had expected.

Yn ogystal â grantiau penodol, bydd y cyngor yn cael £139.73 miliwn drwy'r setliad llywodraeth leol ar gyfer 2023-24—cynnydd o 6.5 y cant. Er y bydd yn rhaid i'r cyngor wneud penderfyniadau anodd o hyd yn wyneb y cyfraddau chwyddiant presennol, mae hwn yn setliad gwell na'r hyn oedd yr awdurdodau wedi'i ddisgwyl.

Thank you very much, Minister. Does she think it's right that an area that has the highest proportion of children in low-income families in Wales, a third in relative poverty and over a fifth in absolute poverty, has the largest relative decrease in standard spending assessment over the past 15 years, the highest reduction in population, the weakest council tax banding and is bottom of the UK comparative index ranking, and that place receives an uplift of 6.5 per cent, compared to the Welsh average of 7.9 per cent? Now, the Minister said in her earlier answer that she thought it was quite generous. The people of Blaenau Gwent require and deserve support from this place that is relative to need. A Welsh Government that is committed to addressing the needs of some of the poorest people in the country needs to address the issues facing the people of Blaenau Gwent. 

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. A yw'n credu ei bod yn iawn fod gan ardal sydd â'r gyfran uchaf o blant mewn teuluoedd incwm isel yng Nghymru, gyda thraean ohonynt mewn tlodi cymharol a thros un rhan o bump ohonynt mewn tlodi absoliwt, y gostyngiad cymharol mwyaf yn yr asesiad o wariant safonol dros y 15 mlynedd diwethaf, y gostyngiad mwyaf yn y boblogaeth, y bandio treth gyngor gwannaf ac sydd ar waelod mynegai cymharol y DU, a bod y lle'n cael cynnydd o 6.5 y cant, o'i gymharu â chyfartaledd Cymru o 7.9 y cant? Nawr, fe ddywedodd y Gweinidog yn ei hateb cynharach ei bod yn credu ei fod yn eithaf hael. Mae pobl Blaenau Gwent angen ac yn haeddu cefnogaeth gan y lle hwn sy'n cyfateb i'r angen. Mae angen i Lywodraeth Cymru, sydd wedi ymrwymo i fynd i'r afael ag anghenion rhai o bobl dlotaf y wlad, fynd i'r afael â'r problemau sy'n wynebu pobl Blaenau Gwent. 

Absolutely, and I did have a really good visit to Blaenau Gwent very recently where the leader of the council and the chief executive of the council took me through a very similar argument to that which you've presented this afternoon in relation, particularly, to the importance of the deprivation measures within the formula. I know that there are particular challenges within Blaenau Gwent in terms of having a relatively older population, fewer people of working age, and so on. The finance sub-group and the distribution sub-group beneath it, I know, are continuing to look at how we develop and refine the formula, but with a particular focus on those measures that relate to deprivation, which I think are the specific measures that will be of interest, of course, in Blaenau Gwent.

Yn hollol, a chefais ymweliad da iawn â Blaenau Gwent yn ddiweddar pan gyflwynodd arweinydd y cyngor a phrif weithredwr y cyngor ddadl debyg iawn i'r hyn a gyflwynwyd gennych chi y prynhawn yma, mewn perthynas â phwysigrwydd y mesurau amddifadedd o fewn y fformiwla yn arbennig. Rwy'n gwybod bod yna heriau penodol ym Mlaenau Gwent o ran fod ganddynt boblogaeth gymharol hŷn, llai o bobl o oedran gweithio, ac yn y blaen. Gwn fod yr is-grŵp cyllid a'r is-grŵp dosbarthu oddi tano yn parhau i edrych ar sut rydym yn datblygu a mireinio'r fformiwla, ond gyda ffocws penodol ar y mesurau sy'n ymwneud ag amddifadedd, sef y mesurau penodol y credaf y byddant o ddiddordeb ym Mlaenau Gwent, wrth gwrs.

Minister, we know that times are tough in many local authorities across the country at the moment. Blaenau Gwent council had been drawing up a long list of cost-cutting measures earlier this year, including closing all children’s play areas. I’m sure you’ll agree, Minister, that this would be a mistake, and we should be promoting play, sports and healthier lifestyles. Thankfully, the UK Government is on hand to boost grass-roots sports facilities, with Blaenau Gwent benefiting from two of its biggest schemes. Tennis courts in the area have been upgraded thanks to a £30 million investment from the UK Government and the Lawn Tennis Association, and £23,000 is to be spent improving Tredegar recreation and sports ground. So, Minister, will you join me in welcoming this fantastic investment from the UK Government to improve grass-roots sport in Blaenau Gwent?

Weinidog, gwyddom fod amseroedd yn anodd mewn llawer o awdurdodau lleol ledled y wlad ar hyn o bryd. Roedd cyngor Blaenau Gwent wedi bod yn llunio rhestr hir o fesurau torri costau yn gynharach eleni, gan gynnwys cau pob ardal chwarae i blant. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, Weinidog, y byddai hyn yn gamgymeriad, a dylem fod yn hyrwyddo chwarae, chwaraeon a ffyrdd iachach o fyw. Diolch byth, mae Llywodraeth y DU wrth law i hybu cyfleusterau chwaraeon ar lawr gwlad, gyda Blaenau Gwent yn elwa o ddau o'i chynlluniau mwyaf. Mae cyrtiau tenis yn yr ardal wedi cael eu huwchraddio diolch i fuddsoddiad o £30 miliwn gan Lywodraeth y DU a'r Gymdeithas Tenis Lawnt, a bydd £23,000 yn cael ei wario ar wella maes hamdden a chwaraeon Tredegar. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r buddsoddiad gwych hwn gan Lywodraeth y DU i wella chwaraeon ar lawr gwlad ym Mlaenau Gwent?

14:25

In the great scheme of things, you just have to say, 'Well, big deal', you know? This is just a tiny, tiny scattering of money across Wales as a result of the UK Government's investment. Let's remember that the Welsh Government's budget is worth £900 million less at the moment than it was at the time we set our plans. We've got a debate by the Finance Committee this afternoon, and I'm going to be really setting out to colleagues how difficult the decisions that we are going to be taking in future are, and how we're really going to have to focus on doing less, essentially, to meet that gap within our budget. So, I think that if the UK Government really wanted to make a difference in Blaenau Gwent and elsewhere across Wales, it would certainly look to uplift our budget at least in line with inflation, or at least give us the flexibilities to use the funding that we have in a more appropriate manner.

Yn y pen draw, mae'n rhaid i chi ddweud, 'Wel, nid yw nac yma nac acw', wyddoch chi? Nid yw hyn ond yn wasgariad bach iawn o arian ar draws Cymru o ganlyniad i fuddsoddiad Llywodraeth y DU. Gadewch inni gofio bod cyllideb Llywodraeth Cymru yn werth £900 miliwn yn llai ar hyn o bryd na'r hyn ydoedd pan wnaethom gyflwyno ein cynlluniau. Mae gennym ddadl gan y Pwyllgor Cyllid y prynhawn yma, a byddaf yn egluro i gyd-Aelodau pa mor anodd yw'r penderfyniadau y byddwn yn eu gwneud yn y dyfodol, a sut y bydd yn rhaid inni ganolbwyntio ar wneud llai, yn y bôn, i gau'r bwlch yn ein cyllideb. Felly, pe bai Llywodraeth y DU o ddifrif eisiau gwneud gwahaniaeth ym Mlaenau Gwent ac mewn mannau eraill ledled Cymru, byddai'n sicr yn ceisio cynyddu ein cyllideb, o leiaf yn unol â chwyddiant, neu o leiaf yn rhoi'r hyblygrwydd inni ddefnyddio'r cyllid sydd gennym mewn modd mwy priodol.

Dyw Andrew R.T. Davies ddim yn y Siambr i ofyn ei gwestiwn 9 [OQ59842], ac felly, cwestiwn 10—Jack Sargeant. 

Andrew R.T. Davies is not in the Chamber to ask question 9 [OQ59842], and therefore we move to question 10—Jack Sargeant. 

Cefnogi'r rhai sy'n Gadael Gofal
Supporting Care Leavers

10. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog yn ei rhoi i gefnogi'r rhai sy'n gadael gofal wrth lunio cyllideb Llywodraeth Cymru? OQ59828

10. What consideration does the Minister give to supporting care leavers when drawing up the Welsh Government's budget? OQ59828

Care-experienced young people have consistently been prioritised through our budget process. This includes our world-leading £20 million basic income for care leavers in Wales pilot, the establishment of the £1 million St David’s Day fund, and the £9.5 million looked-after children schemes, which are funded through invest-to-save.

Mae pobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal wedi cael blaenoriaeth gyson drwy ein proses gyllidebol. Mae hyn yn cynnwys ein cynllun peilot incwm sylfaenol blaengar gwerth £20 miliwn ar gyfer pobl sy'n gadael gofal yng Nghymru, sefydlu cronfa Dydd Gŵyl Dewi gwerth £1 filiwn, a'r cynlluniau gwerth £9.5 miliwn i blant sy'n derbyn gofal, sy'n cael eu hariannu drwy fuddsoddi i arbed.

I'm grateful for your answer, Minister. As we all know, care leavers are a seriously disadvantaged group. We'll be debating the report from the Petitions Committee and Jayne Bryant’s committee later this afternoon, and we’ll discuss the discrimination and assumptions that they face that the rest of us don’t have to deal with. But they also face financial uncertainty when starting to try and build a career, to find their first home or embark on some training to develop their lives.

Critics of the world-leading basic income trial have focused on the cost of the trial, but I’d like to shift the conversation and talk more about the benefits, including how this intervention could enable the recipients to achieve more in their lives. We know that poverty leads to all sorts of ills, costly for the individual and costly for the state as well. What assessment will the Welsh Government carry out when looking to evaluate the world-leading basic income trial?

Rwy'n ddiolchgar am eich ateb, Weinidog. Fel y gwyddom i gyd, mae pobl sy'n gadael gofal yn grŵp sydd dan anfantais ddifrifol. Byddwn yn trafod yr adroddiad gan y Pwyllgor Deisebau a phwyllgor Jayne Bryant yn ddiweddarach y prynhawn yma, a byddwn yn trafod y gwahaniaethu a'r rhagdybiaethau y maent yn eu hwynebu nad oes rhaid i'r gweddill ohonom ymdopi â nhw. Ond maent hefyd yn wynebu ansicrwydd ariannol wrth ddechrau ceisio adeiladu gyrfa, dod o hyd i'w cartref cyntaf neu ymgymryd â rhyw fath o hyfforddiant i ddatblygu eu bywydau.

Mae beirniaid y cynllun peilot incwm sylfaenol blaengar wedi canolbwyntio ar gost y treial, ond hoffwn symud y sgwrs a siarad mwy am y buddion, gan gynnwys sut y gallai'r ymyrraeth hon alluogi'r derbynwyr i gyflawni mwy yn eu bywydau. Gwyddom fod tlodi yn arwain at bob math o bethau gwael, a gwyddom ei fod yn gostus i'r unigolyn ac yn gostus i'r wladwriaeth hefyd. Pa asesiad y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gynnal wrth geisio gwerthuso'r cynllun peilot incwm sylfaenol blaengar?

I'm grateful for the question, and I'm really pleased that the data that we published in terms of the monitoring, covering the first six months of the pilot, shows that 92 per cent of the young people who were eligible to access the pilot signed up. So, hopefully we can increase that, but I think that’s definitely a really, really good start.

The basic income pilot is being carefully evaluated by CASCADE at Cardiff University. Of course, our policy driver is to support those care leavers to make a positive transition from local authority care, using basic income as a measure to achieve this. It’s difficult to count the number of times in this Chamber when colleagues on all benches are talking about the importance of prevention—well, this is a perfect preventative measure in the sense of investing before problems start to arise in terms of the more difficult outcomes that we know exist currently for care leavers. So, getting in early, supporting those young people to get on the best possible track, and letting them know that they have a Government that cares for them, I think, is really, really important.

Rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn, ac rwy'n falch iawn fod y data a gyhoeddwyd gennym o ran monitro, sy'n cwmpasu chwe mis cyntaf y cynllun peilot, yn dangos bod 92 y cant o'r bobl ifanc a oedd yn gymwys i gael mynediad at y cynllun peilot wedi cofrestru. Felly, gobeithio y gallwn gynyddu'r ffigur hwnnw, ond rwy'n credu bod hwnnw'n ddechrau da iawn.

Mae'r cynllun peilot incwm sylfaenol yn cael ei werthuso'n ofalus gan CASCADE ym Mhrifysgol Caerdydd. Wrth gwrs, ein hysgogiad polisi yw cefnogi'r rhai sy'n gadael gofal i bontio'n gadarnhaol o ofal awdurdodau lleol, gan ddefnyddio incwm sylfaenol fel mesur i gyflawni hyn. Mae'n anodd cyfrif sawl gwaith y mae cyd-Aelodau o'r holl feinciau wedi sôn am bwysigrwydd atal yn y Siambr hon—wel, mae hwn yn fesur ataliol perffaith yn yr ystyr ei fod yn buddsoddi cyn i broblemau ddechrau codi o ran y canlyniadau anos y gwyddom eu bod yn bodoli ar hyn o bryd i rai sy'n gadael gofal. Felly, rwy'n credu bod gweithredu'n gynnar, cefnogi'r bobl ifanc hynny i ddilyn y trywydd gorau posibl a rhoi gwybod iddynt fod ganddynt Lywodraeth sy'n malio amdanynt yn bwysig iawn.

Cwestiwn 11 yn olaf, Gareth Davies.

Finally, question 11, Gareth Davies. 

Grant Cynnal Refeniw
Revenue Support Grant

11. Pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i sicrhau bod cyllid grant cynnal refeniw yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol? OQ59818

11. What steps is the Minister taking to ensure that revenue support grant funding is sustainable for the future? OQ59818

I work closely with local authorities to understand the pressures facing them and continue to ensure local government and public services are a priority in our budget considerations. I continue to make the case for funding public services in my discussions with the UK Government.

Rwy'n gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol i ddeall y pwysau sy'n eu hwynebu ac yn parhau i sicrhau bod llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus yn flaenoriaeth yn ein hystyriaethau cyllidebol. Rwy'n parhau i ddadlau dros ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn fy nhrafodaethau gyda Llywodraeth y DU.

Thank you very much for your response, Minister. The reason I want to raise this question this afternoon is that councils, and in particular my council, Denbighshire County Council, rely heavily on the RSG funding from Welsh Government as it makes up a large portion of the money that's raised and spent by the council. Near the end of the month, quite often councils, including mine, are in the situation of wondering what rate they're going to get every 12 months. What assurances can the Minister give that Denbighshire and councils across north Wales and across the country can have sustainable RSG funding, rather than coming back to the Welsh Government every 12 months, cap in hand?

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Y rheswm pam rwyf eisiau codi'r cwestiwn hwn y prynhawn yma yw oherwydd bod cynghorau, ac yn enwedig fy nghyngor i, Cyngor Sir Ddinbych, yn dibynnu'n helaeth ar gyllid y grant cynnal refeniw gan Lywodraeth Cymru gan ei fod yn ffurfio cyfran fawr o'r arian sy'n cael ei godi a'i wario gan y cyngor. Tuag at ddiwedd y mis, yn aml iawn mae cynghorau, gan gynnwys fy un i, yn meddwl tybed pa gyfradd y byddant yn ei chael bob 12 mis. Pa sicrwydd y gall y Gweinidog ei roi y bydd sir Ddinbych a chynghorau ar draws gogledd Cymru ac ar draws y wlad yn cael cyllid grant cynnal refeniw cynaliadwy, yn hytrach na gorfod dod yn ôl at Lywodraeth Cymru bob 12 mis, â'u cap yn eu dwylo?

14:30

The best I can do in those circumstances is to always commit to passing on certainty when we have it. For a number of years now, we've only been given one-year budgets by the UK Government, and in those circumstances, I was only able to pass on one-year certainty to local government. But fortunately now, we are in the middle of a three-year spending review period; we're in year 2 at the moment. At the start of this three-year spending review period, I provided local authorities with definitive figures for the first year, but then also indicative figures for years 2 and 3. So, we're now in year 2, local authorities know their figures, and they also have figures upon which they can plan in year 3. Whenever the UK Government gives us certainty in terms of a longer time period for a spending review, we will always look to pass that on to our partners and our stakeholders. We will continue to press the UK Government for a spending review that covers a number of years in future, because I agree that it does absolutely allow local authorities and other public services to plan with confidence.

Y gorau y gallaf ei wneud o dan yr amgylchiadau hynny yw ymrwymo bob amser i roi sicrwydd pan fydd gennym sicrwydd. Ers nifer o flynyddoedd bellach, dim ond cyllidebau un flwyddyn a roddwyd inni gan Lywodraeth y DU, ac o dan yr amgylchiadau hynny, dim ond blwyddyn o sicrwydd y llwyddais i'w roi i lywodraeth leol. Ond yn ffodus erbyn hyn, rydym yng nghanol cyfnod adolygu gwariant tair blynedd; rydym ym mlwyddyn 2 ar hyn o bryd. Ar ddechrau'r cyfnod adolygu gwariant tair blynedd hwn, rhoddais ffigurau pendant i awdurdodau lleol ar gyfer y flwyddyn gyntaf, a ffigurau dangosol hefyd ar gyfer blynyddoedd 2 a 3. Felly, rydym ym mlwyddyn 2 nawr, mae awdurdodau lleol yn gwybod eu ffigurau, ac mae ganddynt ffigurau y gallant gynllunio arnynt ym mlwyddyn 3 hefyd. Pryd bynnag y bydd Llywodraeth y DU yn rhoi sicrwydd inni ar ffurf cyfnod hirach ar gyfer adolygiad o wariant, byddwn bob amser yn ceisio trosglwyddo hynny i'n partneriaid a'n rhanddeiliaid. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU am adolygiad o wariant sy'n cwmpasu sawl blwyddyn yn y dyfodol, oherwydd rwy'n cytuno ei fod yn caniatáu i awdurdodau lleol a gwasanaethau cyhoeddus eraill gynllunio'n hyderus.

5. Cwestiynau i’r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd
5. Questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

Yr eitem nesaf, felly, fydd y cwestiynau i’r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd. Mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Ken Skates.

The next item, therefore, will be the questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd. The first question is from Ken Skates.

Cefnogi Arloesedd Bwyd
Supporting Food Innovation

1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi arloesedd bwyd? OQ59821

1. How does the Welsh Government support food innovation? OQ59821

Member
Lesley Griffiths 14:31:37
Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd

The Welsh Government provides a comprehensive package to support innovation within food and drink companies across Wales. We fund the award-winning Project Helix, delivered by a network of three food centres across Wales, as well as supporting access to the new, recently launched SMART flexible innovation scheme.

Mae Llywodraeth Cymru yn darparu pecyn cynhwysfawr i gefnogi arloesedd mewn cwmnïau bwyd a diod ledled Cymru. Rydym yn ariannu Prosiect Helix, sydd wedi ennill gwobrau, a ddarperir gan rwydwaith o dair canolfan fwyd ledled Cymru, yn ogystal â chefnogi mynediad at y cynllun arloesedd SMART newydd hyblyg a lansiwyd yn ddiweddar.

Thank you, Minister. We do have some fantastic innovators in food here in Wales, including in this area, with the likes of Village Bakery and others driving new product and packaging developments. The need to combat climate change requires us to reduce supply and consumption chains through innovation, including through novel food production techniques that reduce our dependence on those products that are the most damaging to the environment. From lab-grown steak to leather manufactured from mushrooms, there are huge opportunities to be leaders in food innovation, and in replacing animal-based products with less carbon-intensive materials. Has the Welsh Government assessed the value of food innovation funding and identified those businesses and institutions that are at the forefront of innovating in order to challenge climate change?

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae gennym arloeswyr gwych yn y diwydiant bwyd yma yng Nghymru, gan gynnwys yn yr ardal hon, gyda rhai fel Village Bakery ac eraill yn sbarduno datblygiadau newydd mewn cynnyrch a phecynnu. Gyda'r angen i frwydro yn erbyn newid hinsawdd, mae gofyn inni leihau cadwyni cyflenwi a defnydd trwy arloesi, gan gynnwys trwy dechnegau cynhyrchu bwyd newydd sy'n lleihau ein dibyniaeth ar y cynhyrchion mwyaf niweidiol i'r amgylchedd. O stêcs a dyfir mewn labordai i ledr a gynhyrchir o fadarch, ceir cyfleoedd enfawr i fod yn arweinwyr mewn arloesi bwyd, ac i ddisodli cynhyrchion o anifeiliaid gyda deunyddiau llai drud-ar-garbon. A yw Llywodraeth Cymru wedi asesu gwerth cyllid arloesi bwyd ac wedi nodi'r busnesau a'r sefydliadau sydd ar flaen y gad o ran arloesi er mwyn brwydro yn erbyn newid hinsawdd?

The Welsh Government continues to support close working with our businesses, with the three food innovation centres across Wales I mentioned in my opening answer to you, the Advanced Manufacturing Research Centre Cymru, which I think you opened a couple of years ago, and, of course, academia, to identify innovative ways to challenge climate change. There is funding to support these activities, and support has been designed to underpin our commitments under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. I outlined this also in my vision for the food and drink industry back in 2021. Examples include the food centres supporting process optimisation, AMRC Cymru, and also the factory 4.0 programme to improve data acquisition and energy saving within the production process.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gweithio'n agos gyda'n busnesau, gyda'r tair canolfan arloesi bwyd ledled Cymru y soniais amdanynt yn fy ateb agoriadol ichi, Canolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch Cymru, y credaf i chi ei hagor ychydig flynyddoedd yn ôl, a'r byd academaidd wrth gwrs, i nodi ffyrdd arloesol o frwydro yn erbyn newid hinsawdd. Mae cyllid ar gael i gefnogi'r gweithgareddau hyn, ac mae cymorth wedi'i gynllunio i danategu ein hymrwymiadau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Amlinellais hyn hefyd yn fy ngweledigaeth ar gyfer y diwydiant bwyd a diod yn ôl yn 2021. Mae enghreifftiau'n cynnwys y canolfannau bwyd sy'n cefnogi optimeiddio prosesau, Canolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch Cymru, a hefyd rhaglen ffatri 4.0 i wella caffael data ac arbed ynni yn y broses gynhyrchu.

I'm not going to ask about the Denbigh plum this week. A key component to good-quality food innovation is the food products offered to children across Wales. With the roll-out of free schools meals to primary school children, what steps are the Welsh Government and the co-operation agreement taking to ensure that the meals offered in the scheme are healthy, nutritious and conducive to providing a rounded education for children across Wales?

Nid wyf am holi am eirin Dinbych yr wythnos hon. Un elfen allweddol mewn arloesi bwyd o ansawdd da yw'r cynhyrchion bwyd sy'n cael eu cynnig i blant ledled Cymru. Gyda chyflwyno prydau ysgol am ddim i blant ysgolion cynradd, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru a'r cytundeb cydweithio yn eu cymryd i sicrhau bod y prydau a gynigir yn y cynllun yn iach, yn faethlon ac yn gydnaws â darparu addysg gyflawn i blant ledled Cymru?

Thank you. I think it gives us an opportunity, with having such a major free school meals programme being rolled out right across Wales, to make sure that we have as much Welsh produce as possible. I think it's Monmouthshire council that are having a look at their school meals, and I think they are using local food producers entirely in their free school meals. So, I think it is really important that we make the most use, and maybe, indeed, the Denbigh plum could be part of that.

Diolch. Rwy'n credu ei fod yn rhoi cyfle inni, gyda rhaglen prydau ysgol am ddim mor fawr yn cael ei chyflwyno ledled Cymru, i sicrhau bod gennym gymaint o gynnyrch Cymreig â phosibl. Rwy'n credu mai Cyngor Sir Fynwy sy'n adolygu eu prydau ysgol, a chredaf eu bod yn defnyddio cynhyrchwyr bwyd lleol yn gyfan gwbl yn eu prydau ysgol am ddim. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud y defnydd mwyaf, ac efallai'n wir, y gallai eirin Dinbych fod yn rhan o hynny.

Mi fydd y Gweinidog wedi fy nghlywed i yn sôn am y syniad o ddatblygu parc cynhyrchu bwyd ar Ynys Môn sawl gwaith erbyn hyn. Mi wnes i ymweld â Food Works yn Weston-super-Mare ychydig wythnosau yn ôl, lle mae yna ganolfan ddatblygu, canolfan technoleg bwyd, ochr yn ochr efo unedau busnes bwyd. Mae gennym ni'r ganolfan technoleg bwyd ar yr ynys yn barod yng Ngholeg Menai. Felly, beth rydyn ni ei eisiau ydy'r unedau yna efo'r gefnogaeth i fusnesau allu tyfu ynddyn nhw. Mi wnaeth y Prif Weinidog, yn ei sesiwn graffu yr wythnos diwethaf, gyfeirio at hanes enwog Môn Mam Cymru yn y sector fwyd a dweud bod rhaid i hynny barhau. Mi wnaeth o hefyd ddweud bod yna arian yna i'w wario yn y sector. Allaf i ddim meddwl am ddefnydd gwell o'r arian yna nag i ddatblygu parc cynhyrchu bwyd ar Ynys Môn, ac mae yna gwmni dwi wedi bod yn siarad efo nhw sy'n eiddgar i fod yn bartner mewn datblygiad o'r fath. Dwi ddim yn siŵr os mai sôn am y cynllun sbarduno busnesau bwyd oedd y Prif Weinidog, ond a ydy'r Gweinidog yn cytuno efo'r Prif Weinidog fod yna arian sydd ar gael i'w wario? Ac ydy hi neu ei swyddogion yn barod i drafod efo fi, y cyngor a'r datblygwr yma dwi'n siarad efo fo ar sut gallwn ni sicrhau bod yr arian yn cael ei wario yn Ynys Môn? 

The Minister will have heard me talking about the idea of developing a food production park on Anglesey several times now. I visited Food Works in Weston-super-Mare a few weeks ago, where there is a development centre, a food technology centre, alongside business units for food. We have the food technology centre in Coleg Menai already. So, what we need are the units there with the support for businesses to be able to grow in them. The First Minister, in the scrutiny session last week, referred to the famous history of Môn Mam Cymru in the food sector and said that has to continue. He also said that there is funding there to be spent in the sector. I can't think of a better use of that money than to develop a food production park on Anglesey, and there is a company that I have been speaking to that is very eager to be a partner in a development of that kind. I don't know whether the First Minister was talking about the food business accelerator scheme in that session, but would the Minister agree with the First Minister that there is funding available to spend? And will she and her officials talk to me, the council and the developer that I'm talking to about how we can ensure that the funding is spent on Anglesey?  

14:35

I'd be very happy to have that discussion with you. We have had previous discussions around a food production park. I do think north-west Wales is very well placed to have such a thing. We know, don't we, that if we've got companies coming forward, they need somewhere, then, that has to be of that food business unit quality to be able to take that forward. Obviously, the food innovation centre has those incubator units to start them off, but then they need to go somewhere else. So, yes, I'd be very happy to have a further meeting with you. 

Byddwn yn falch iawn o gael y sgwrs honno gyda chi. Rydym wedi cael trafodaethau blaenorol ynghylch parc cynhyrchu bwyd. Rwy'n credu bod gogledd-orllewin Cymru yn lleoliad da iawn i gael y fath beth. Rydym yn gwybod, onid ydym, os oes gennym gwmnïau yn datblygu, fod angen rhywle arnynt, a rhaid i'r lle hwnnw wedyn fod o ansawdd uned busnes bwyd er mwyn gallu bwrw ymlaen â hynny. Yn amlwg, mae gan y ganolfan arloesi bwyd unedau deori er mwyn iddynt allu dechrau, ond mae angen iddynt fynd i rywle arall wedyn. Felly, byddwn yn hapus iawn i gael cyfarfod pellach gyda chi. 

Mynediad Hamdden i Gefn Gwlad
Recreational Access to the Countryside

I draw Members' attention to my long-standing honorary role as vice-president of Ramblers Cymru. 

Rwy'n tynnu sylw'r Aelodau at fy rôl anrhydeddus hirsefydlog fel is-lywydd y Cerddwyr. 

2. Sut bydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn darparu gwell mynediad hamdden i gefn gwlad? OQ59814

2. How will the sustainable farming scheme deliver better recreational access to the countryside? OQ59814

The sustainable farming scheme currently being co-designed will support farmers to improve access above their legal requirements to help people interact with our rural culture, landscapes and heritage and generate significant health benefits. 

Bydd y cynllun ffermio cynaliadwy sy'n cael ei gydgynllunio ar hyn o bryd yn cefnogi ffermwyr i wella mynediad uwchlaw eu gofynion cyfreithiol i helpu pobl i ryngweithio â'n diwylliant, tirweddau a threftadaeth wledig a chreu buddion iechyd sylweddol. 

Minister, I know you've had lots of representations and, indeed, engagement with Wales Environment Link and many others on the specific issue of access. If the SFS is right, it can help improve access; if the detail is wrong, it could worsen access to the countryside. Yesterday, we had the backdrop of the SFS co-design report, which the Minister released. There were some key headlines on access in that: 50 per cent of farmers who took part are not interested in the optional public access actions proposed, and 45 per cent not interested in the collaborative actions. That's a little bit worrying for campaigners on this, because they feel that access could be seen as a second-string part of the SFS. So, can I ask the Minister, how can she ensure that access is right up there as a key part of this? Would she, for example, look at making access part of the universal actions that apply to the historic environment, heritage and beauty—so, have something like 'farms with public rights of way and open access on their land will need to manage them in line with existing legislation' as a baseline, and the other bits are the extras that we get on top? How will we ensure that access is improved for the public from this, rather than worsened? 

Weinidog, gwn eich bod wedi cael llawer o sylwadau ac ymgysylltiad yn wir â Cyswllt Amgylchedd Cymru ac eraill ar fater penodol mynediad. Os yw'r cynllun ffermio cynaliadwy yn iawn, gall helpu i wella mynediad; os yw'r manylion yn anghywir, gallai waethygu mynediad i gefn gwlad. Ddoe, cawsom adroddiad cydgynllunio'r cynllun ffermio cynaliadwy, a ryddhawyd gan y Gweinidog. Roedd rhai penawdau allweddol ynghylch mynediad yn hwnnw: nid oes gan 50 y cant o ffermwyr a gymerodd ran ddiddordeb yn y camau gweithredu ar fynediad cyhoeddus dewisol a argymhellwyd, ac nid oes gan 45 y cant ddiddordeb yn y camau gweithredu cydweithredol. Mae hynny ychydig yn bryderus i ymgyrchwyr ar hyn, oherwydd maent yn teimlo y gellid gweld mynediad fel rhan eilradd o'r cynllun ffermio cynaliadwy. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog, sut y gall hi sicrhau bod mynediad yn rhan allweddol o hyn? A fyddai hi, er enghraifft, yn ystyried gwneud mynediad yn rhan o'r camau gweithredu cyffredinol sy'n berthnasol i'r amgylchedd hanesyddol, treftadaeth a harddwch—felly, cael rhywbeth fel 'bydd angen i ffermydd â hawliau tramwy cyhoeddus a mynediad agored ar eu tir eu rheoli yn unol â'r ddeddfwriaeth bresennol' fel llinell sylfaen, a'r darnau eraill yw'r pethau sy'n ychwanegol i hynny? Sut y gallwn sicrhau bod mynediad yn cael ei wella ar gyfer y cyhoedd o hyn, yn hytrach na'i waethygu? 

Thank you. The Ramblers Association did put forward their response to the sustainable farming scheme at the last consultation we had, and obviously they contributed to the co-design process, along with many other farmers and stakeholders, and I'm grateful to everybody. As I set out in the oral statement yesterday, I want to make the scheme as attractive as possible for everyone to be a part of it who wants to be. We're still in the process of co-design. There is still another final consultation to bring forward at the end of this year, so nothing is set in stone. We need to have a look at suggestions, such as you've just brought forward, around the universal scheme. I made it very clear yesterday that I want every farmer to be able to access the universal scheme from day one, and then we need to look, perhaps, at going into the other two tiers of the scheme—the optional and collaborative—later on. So, we will certainly be concentrating on the universal part of the scheme in the first instance. 

Diolch. Cyflwynodd Cymdeithas y Cerddwyr eu hymateb i'r cynllun ffermio cynaliadwy yn yr ymgynghoriad diwethaf a gawsom, ac yn amlwg fe wnaethant gyfrannu at y broses gydgynllunio, ynghyd â llawer o ffermwyr a rhanddeiliaid eraill, ac rwy'n ddiolchgar i bawb. Fel y dywedais yn y datganiad llafar ddoe, rwyf am wneud y cynllun mor ddeniadol â phosibl i bawb sydd am fod yn rhan ohono allu gwneud hynny. Rydym yn dal i fod yn y broses o gydgynllunio. Mae ymgynghoriad terfynol arall i'w gyflwyno ar ddiwedd y flwyddyn hon, felly, nid oes dim wedi ei sefydlu'n derfynol eto. Mae angen inni edrych ar awgrymiadau ynghylch y cynllun cyffredinol, fel y rhai rydych chi newydd eu cyflwyno. Fe ddywedais yn glir iawn ddoe fy mod am i bob ffermwr allu cael mynediad at y cynllun cyffredinol o'r diwrnod cyntaf, ac yna mae angen inni edrych, efallai, ar fynd i mewn i ddwy haen arall y cynllun—y dewisol a'r cydweithredol—yn nes ymlaen. Felly, byddwn yn sicr yn canolbwyntio ar ran gyffredinol y cynllun yn y lle cyntaf. 

Minister, in your opening remarks to Huw Irranca-Davies you said that having recreational access to the countryside will have massive health benefits for our population, but what we do need to make people aware of is the countryside code, and, actually, understanding that our rural environment is also a working environment as well. If we want to get more people having access to land, people need to be educated on how to respect that land properly when they're going over somebody's business. So, could you, please, outline what programmes the Welsh Government is delivering across Wales to educate people about how to access the countryside in a responsible way? 

Weinidog, yn eich sylwadau agoriadol i Huw Irranca-Davies, fe ddywedoch chi y bydd cael mynediad i gefn gwlad ar gyfer hamdden yn arwain at fanteision iechyd enfawr i'n poblogaeth, ond yr hyn y mae angen inni wneud pobl yn ymwybodol ohono yw'r cod cefn gwlad, a deall bod ein hamgylchedd gwledig hefyd yn amgylchedd gwaith. Os ydym am gael rhagor o bobl i gael mynediad i dir, mae angen addysgu pobl ar sut i barchu'r tir hwnnw'n iawn pan fyddant yn mynd heibio i fusnes rhywun. Felly, os gwelwch yn dda, a wnewch chi amlinellu pa raglenni y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu ledled Cymru i addysgu pobl ynglŷn â sut i gael mynediad i gefn gwlad mewn ffordd gyfrifol? 

Thank you. You do raise a very important point. It is very, very important that, when people are on public land in the way that you've just outlined, they absolutely understand it's somebody's business. It's often somebody's home, and it's really important that they recognise that. We do all that we can to promote the countryside code and other issues around access.

Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn. Pan fydd pobl ar dir cyhoeddus yn y ffordd rydych newydd ei nodi, mae'n bwysig tu hwnt eu bod yn deall yn iawn mai busnes rhywun ydyw. Mae'n aml yn gartref i rywun, ac mae'n bwysig iawn eu bod yn deall hynny. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i hyrwyddo'r cod cefn gwlad a materion eraill sy'n ymwneud â mynediad.

14:40

Minister, you will be aware that, during the consideration of the Agriculture (Wales) Bill, there were calls for the inclusion of nature restoration as part of the objectives. In the absence of that wording in the Bill, you made a very welcome acknowledgement that sustainable agriculture is key to meeting our commitment for Wales to be net zero by 2050, thus contributing to nature recovery and to Wales's biodiversity commitments in accordance with the Kunming-Montreal biodiversity framework.

So, as we enter the second phase of the sustainable farming scheme co-design, could you outline for the Chamber how the scheme will aim to deliver on these duties, as set out in the explanatory memorandum of the Bill, supporting farmers to produce food in ways that will start to reverse the loss of nature by 2030, and addressing the nature and climate emergencies?

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol, wrth ystyried y Bil Amaethyddiaeth (Cymru), fod galwadau am gynnwys adfer natur fel rhan o'r amcanion. Yn absenoldeb y geiriad hwnnw yn y Bil, fe wnaethoch gydnabod yn briodol iawn fod amaethyddiaeth gynaliadwy yn allweddol i gyflawni ein hymrwymiad i Gymru fod yn sero net erbyn 2050, gan gyfrannu felly at adferiad natur ac at ymrwymiadau bioamrywiaeth Cymru yn unol â fframwaith bioamrywiaeth Kunming-Montreal.

Felly, wrth inni ddechrau ar ail gam cydgynllunio'r cynllun ffermio cynaliadwy, a wnewch chi amlinellu ar gyfer y Siambr sut y bydd y cynllun yn anelu at gyflawni'r dyletswyddau hyn, fel y'u nodir ym memorandwm esboniadol y Bil, i gefnogi ffermwyr i gynhyrchu bwyd mewn ffyrdd a fydd yn dechrau gwrthdroi colli natur erbyn 2030, a mynd i'r afael â'r argyfyngau natur a hinsawdd?

Thank you. Well, the scheme will support the sustainable land management objectives, alongside our international obligations as well, through actions including promoting nature-based solutions for healthy living soils, through the habitat baseline review that we talked about yesterday in the oral statement, supporting farmers to manage at least 10 per cent of their land as semi-natural habitat, restoring and managing ponds, and preserving native breeds.

Diolch. Wel, bydd y cynllun yn cefnogi'r amcanion rheoli tir yn gynaliadwy, ochr yn ochr â'n rhwymedigaethau rhyngwladol hefyd, drwy gamau gweithredu sy'n cynnwys hyrwyddo atebion sy'n seiliedig ar natur ar gyfer priddoedd byw iach, drwy'r adolygiad sylfaenol o gynefinoedd y buom yn siarad amdano ddoe yn y datganiad llafar, cefnogi ffermwyr i reoli o leiaf 10 y cant o'u tir fel cynefin lled-naturiol, adfer a rheoli pyllau dŵr, a diogelu bridiau brodorol.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Cwestiynau yn awr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr—Samuel Kurtz.

Questions now form the party spokespeople. The Welsh Conservatives' spokesperson—Samuel Kurtz.

Diolch, Lywydd. Minister, your programme for government update published in November 2021 stated that you would:

'Develop a national model for regulation of animal welfare, introducing registration for animal welfare establishments, commercial breeders for pets...and animal exhibits.'

What progress has been made on this?

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, nododd eich diweddariad i'r rhaglen lywodraethu a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2021 y byddech yn:

'Datblygu model cenedlaethol ar gyfer rheoleiddio lles anifeiliaid, gan gyflwyno cofrestr ar gyfer sefydliadau lles anifeiliaid, bridwyr masnachol anifeiliaid anwes...ac arddangosfeydd anifeiliaid.'

Pa gynnydd sydd wedi'i wneud ar hyn?

Well, it is a five-year programme. I think that I should make that very clear from the outset. So, we are now in year 3. We have made a great deal of progress, particularly around our codes of practice and our regulations, particularly in relation to dogs. We have had a big focus on responsible ownership of dogs.

We have also been doing other things alongside that. You will be aware of the greyhound petition. We have diverted resources to look at that also. We put a huge amount of effort into the kept animals Bill, which the UK Government, unfortunately, then did not take forward. So, again, I have been asking officials to look within that programme at what things we might need to do, having now seen the fall of that Bill.

Wel, mae'n rhaglen bum mlynedd. Rwy'n credu y dylwn wneud hynny'n glir iawn o'r cychwyn cyntaf. Rydym ym mlwyddyn 3 erbyn hyn. Rydym wedi gwneud llawer iawn o gynnydd, yn enwedig gyda'n codau ymarfer a'n rheoliadau, yn enwedig mewn perthynas â chŵn. Rydym wedi canolbwyntio'n fawr ar berchenogaeth gyfrifol ar gŵn.

Rydym hefyd wedi bod yn gwneud pethau eraill ochr yn ochr â hynny. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r ddeiseb milgwn. Rydym wedi dargyfeirio adnoddau i edrych ar hynny hefyd. Fe wnaethom lawer iawn o waith ar y Bil anifeiliaid a gedwir na wnaeth Llywodraeth y DU fwrw ymlaen ag ef wedyn, yn anffodus. Felly, unwaith eto, rwyf wedi bod yn gofyn i swyddogion edrych ar y rhaglen honno i weld pa bethau y gallai fod angen inni eu gwneud, ar ôl gweld y Bil hwnnw bellach yn cael ei wrthod.

Thank you, and I am happy to declare that I am an honorary member of the BVA, for the register of interests. Animal welfare is incredibly important. You mentioned the kept animals welfare Bill, and a lot of that good work is going to continue through secondary legislation, so it's not work wasted.

But one thing that really could be done within this is around the use of the RSPCA. RSPCA inspectors do an amazing job in ensuring that animals are looked after and treated well. However, the statutory powers lie with local authority inspectors. That work could easily be carried out by the RSPCA, freeing up our local authorities and utilising the skills and expertise available within the RSPCA. 

Next year marks the two-hundredth anniversary of the RSPCA. So, what better present to give the charity than having these statutory powers? So, can I ask, what advances have you made on transferring enforcement and investigative powers from local authorities to the RSPCA to enable this to take place?

Diolch, ac rwy'n hapus i ddatgan fy mod yn aelod anrhydeddus o Gymdeithas Milfeddygon Prydain i'r gofrestr buddiannau. Mae lles anifeiliaid yn bwysig iawn. Fe wnaethoch sôn am y Bil lles anifeiliaid a gedwir, ac mae llawer o'r gwaith da hwnnw'n mynd i barhau drwy is-ddeddfwriaeth, felly nid yw'n waith a wastraffwyd.

Ond un peth y gellid ei wneud gyda hyn yw defnyddio'r RSPCA. Mae arolygwyr yr RSPCA yn gwneud gwaith anhygoel yn sicrhau bod anifeiliaid yn cael gofal ac yn cael eu trin yn dda. Fodd bynnag, mae'r pwerau statudol yn nwylo arolygwyr awdurdodau lleol. Gallai'r RSPCA wneud y gwaith hwnnw'n hawdd, gan leihau'r baich ar ein hawdurdodau lleol a defnyddio'r sgiliau a'r arbenigedd sydd ar gael yn yr RSPCA. 

Y flwyddyn nesaf bydd yr RSPCA yn 200 oed. Felly, pa well anrheg i'w rhoi i'r elusen na chael y pwerau statudol hyn? Felly, a gaf fi ofyn, pa ddatblygiadau a wnaed gennych ar drosglwyddo pwerau gorfodi ac ymchwilio o ddwylo awdurdodau lleol i'r RSPCA i alluogi hyn i ddigwydd?

This is certainly something that we were looking at, probably pre this term of Government. I went out with the RSPCA and saw for myself how difficult it was because they didn't have enough powers to be able to deal with things as they saw them, and as they came across them. So, it was something that I very much supported, and I am very happy to continue to work with the RSPCA, going forward.

I think that it was really disappointing that the RSPCA took the decision to remove the office that they had here in Wales and the staff that they had here in Wales. We did have a really close relationship with them—particularly my officials. Unfortunately, we appear to have lost a little bit of that.

Mae hyn yn sicr yn rhywbeth roeddem yn edrych arno, yn ôl pob tebyg cyn tymor y Llywodraeth hon. Fe euthum gyda'r RSPCA a gweld gyda fy llygaid fy hun pa mor anodd oedd hi oherwydd nad oedd ganddynt ddigon o bwerau i allu ymdrin â phethau fel roeddent hwy'n eu gweld, ac wrth iddynt ddod ar eu traws. Felly, roedd yn rhywbeth roeddwn yn ei gefnogi'n fawr, ac rwy'n hapus iawn i barhau i weithio gyda'r RSPCA wrth symud ymlaen.

Rwy'n credu ei bod yn siomedig iawn fod yr RSPCA wedi gwneud y penderfyniad i gael gwared ar y swyddfa oedd ganddynt yma yng Nghymru a'r staff oedd ganddynt yma yng Nghymru. Roedd gennym berthynas agos iawn gyda nhw—yn enwedig fy swyddogion. Yn anffodus, mae'n ymddangos ein bod wedi colli peth o hynny.

Given that there is a five-year commitment for the programme for government, is that something, with regard to the statutory powers for the RSPCA, that you'd be looking to conclude within the five years? Not to prejudge my final question, but what I am getting to is that COVID lockdowns saw an increase in pet ownership, and that, sadly, led to an increase in pet abandonments as well. The latest figures, again, from the RSPCA for England and Wales show that abandoned pets have increased by 25 per cent.

Pet microchipping is a proven way of helping to reduce these abandonments, but it appears that, in Wales, not all animals are created equal. The microchipping of dogs is now compulsory, and in England, from next June, the microchipping of cats will be compulsory too. Whilst I am, I have to admit, more of a dog person, I think Wales should be leading the way and be comparative across all animals. So, what are we doing to put feline and canine pets on an equal footing and what plans does the Welsh Government have on introducing cat microchipping here?

O ystyried bod ymrwymiad pum mlynedd i'r rhaglen lywodraethu, a fyddai pwerau statudol i'r RSPCA yn rhywbeth y byddech yn awyddus i'w gwblhau o fewn y pum mlynedd? Nid wyf am achub y blaen ar fy nghwestiwn olaf, ond yr hyn rwy'n ei gyrraedd yw bod cyfyngiadau symud COVID wedi arwain at gynnydd ym mherchenogaeth anifeiliaid anwes, ac yn anffodus, arweiniodd hynny at gynnydd yn nifer yr anifeiliaid anwes a gafodd eu gadael hefyd. Mae'r ffigyrau diweddaraf gan yr RSPCA ar gyfer Cymru a Lloegr yn dangos bod nifer yr anifeiliaid anwes a adawyd wedi cynyddu 25 y cant.

Mae microsglodynnu anifeiliaid anwes yn ffordd brofedig o helpu i leihau'r achosion hyn o adael anifeiliaid anwes, ond mae'n ymddangos, yng Nghymru, nad yw pob anifail yn cael cyfle cyfartal. Mae microsglodynnu cŵn bellach yn orfodol, ac yn Lloegr, o fis Mehefin nesaf, bydd microsglodynnu cathod yn orfodol hefyd. Er fy mod yn fwy hoff o gŵn, rhaid imi gyfaddef, rwy'n credu y dylai Cymru arwain y ffordd a gwneud yr un peth gyda phob anifail. Felly, beth a wnawn i sicrhau bod cathod a chŵn anwes yn gyfartal a pha gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i gyflwyno microsglodynnu cathod yma?

14:45

On the end of your last question, around the RSPCA, it's certainly something that I'm very keen to continue to pursue. Whether it would be done during this term of Government, because it's not just an issue for the Welsh Government, obviously, there are other institutions and organisations we have to work with—. But, for me, I can see the practical importance of the RSPCA having those powers to be able to deal with issues that they—. They are, obviously, first responders, if you like. So, certainly, it's something I'm incredibly keen to continue to look at.

In relation to the microchipping of cats, like you, I'm more of a dog person, but that doesn't come into it when we're looking at something as important as microchipping. I think it is really important, and, unfortunately, I think we all see more cats run over than dogs. You often hear about this on the road, and it would be really important to have the cat microchipped so that at least the owner could be found, because I can think of nothing worse than your pet not coming home. It is something that we will do within the five years of the animal welfare plan. However, I should just say it can be done. It is available for people to have it done. Just because we haven't told you to do it doesn't mean you don't have to do it, so, whilst it's not mandatory, you can do it voluntarily.

Ar ddiwedd eich cwestiwn olaf, ynghylch yr RSPCA, mae'n sicr yn rhywbeth rwy'n awyddus iawn i barhau i fynd ar ei drywydd. P'un a fyddai'n cael ei wneud yn ystod tymor y Llywodraeth hon, oherwydd nid mater i Lywodraeth Cymru yn unig yw hwn, yn amlwg, byddai'n rhaid inni weithio gyda sefydliadau a chyrff eraill—. Ond, o'm rhan i, gallaf weld pwysigrwydd ymarferol rhoi'r pwerau hynny i'r RSPCA i allu ymdrin â materion y maent—. Yn amlwg, nhw yw'r ymatebwyr cyntaf, os mynnwch. Felly, yn sicr, mae'n rhywbeth rwy'n awyddus iawn i barhau i edrych arno.

Ar ficrosglodynnu cathod, fel chi, rwy'n fwy hoff o gŵn, ond nid yw hynny'n bwysig pan fyddwn yn edrych ar rywbeth mor bwysig â microsglodynnu. Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, ac yn anffodus, rwy'n credu ein bod i gyd yn gweld mwy o gathod na chŵn yn cael eu lladd ar ein ffyrdd. Rydych yn aml yn clywed am hyn ar y ffordd, a byddai'n bwysig iawn microsglodynnu'r gath fel y gellid dod o hyd i'r perchennog o leiaf, oherwydd ni allaf feddwl am ddim byd gwaeth na pheidio â chael eich anifail anwes yn dod adref. Mae'n rhywbeth y byddwn yn ei wneud o fewn pum mlynedd y cynllun lles anifeiliaid. Fodd bynnag, dylwn ddweud bod modd gwneud hyn. Mae ar gael i bobl ei wneud. Nid yw'r ffaith nad ydym wedi dweud wrthych am ei wneud yn golygu na ddylech ei wneud, felly, er nad yw'n orfodol, gallwch ei wneud yn wirfoddol.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, you told us yesterday that you hadn't had any kind of definitive assurance of funding from the UK Government for the implementation of the sustainable farming scheme. How, therefore, are you factoring funding uncertainties into the forthcoming consultation and the scheme development, and at what point are you going to have to have that commitment from the UK Government in order to deliver the scheme in full and as intended?

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, fe ddywedoch chi wrthym ddoe nad oeddech wedi cael unrhyw fath o sicrwydd pendant o gyllid gan Lywodraeth y DU ar gyfer gweithredu'r cynllun ffermio cynaliadwy. Sut, felly, rydych chi'n cynnwys ansicrwydd ariannol yn rhan o'r ymgynghoriad sydd i ddod ac wrth ddatblygu'r cynllun, ac ar ba bwynt y bydd yn rhaid ichi gael yr ymrwymiad hwnnw gan Lywodraeth y DU er mwyn cyflawni'r cynllun yn llawn ac yn ôl y bwriad?

You're quite right, I did say that, and it is absolutely the case that we have no certainty about our budget beyond 2025. I mentioned that it is incredibly complex and difficult to design a scheme when you don't know what the budget is. So, you have to assume that we will have the level of funding that we've had over the previous few years, and, indeed, we will have for our basic payment scheme, which we are going to continue to the end of 2024.

I know farmers want some certainty. Unfortunately, these are really uncertain times, and if you wanted that certainty, we should have stayed in the European Union, where we had that cycle of funding where we always knew what we were going to get. When you only have one-year budgets and then you have a comprehensive spending review, the most you get is three years. So, I appreciate that people want answers around the SFS in relation to payments and funding, which I just can't give at the moment. As I mentioned yesterday, we will have budgetary planning in the final consultation so that we will be able to come forward with something more definitive next year. Obviously, we will know more after the autumn statement this year in relation to the funding.

Rydych yn llygad eich lle, fe ddywedais hynny, ac mae'n hollol wir nad oes gennym sicrwydd ynglŷn â'n cyllideb y tu hwnt i 2025. Soniais ei bod yn hynod gymhleth ac yn anodd cynllunio cynllun pan nad ydych yn gwybod beth yw'r gyllideb. Felly, mae'n rhaid ichi ragdybio y bydd gennym y lefel o gyllid a oedd gennym dros y blynyddoedd diwethaf, ac, yn wir, y bydd gennym ar gyfer ein cynllun taliad sylfaenol, y byddwn yn ei barhau tan ddiwedd 2024.

Rwy'n gwybod bod ffermwyr eisiau sicrwydd. Yn anffodus, mae'n adeg ansicr iawn, ac os oeddech am gael y sicrwydd hwnnw, dylem fod wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd, lle roedd gennym gylchoedd cyllid lle roeddem bob amser yn gwybod beth oeddem yn mynd i'w gael. Pan fo gennych gyllidebau un flwyddyn yn unig a bod gennych adolygiad cynhwysfawr o wariant wedyn, y mwyaf a gewch yw tair blynedd. Felly, rwy'n derbyn bod pobl am gael atebion ynghylch y cynllun ffermio cynaliadwy mewn perthynas â thaliadau a chyllid, ac ni allaf eu rhoi ar hyn o bryd. Fel y soniais ddoe, bydd gennym gynllunio cyllidebol yn yr ymgynghoriad terfynol fel y byddwn yn gallu cyflwyno rhywbeth mwy pendant y flwyddyn nesaf. Yn amlwg, byddwn yn gwybod mwy ar ôl datganiad yr hydref eleni mewn perthynas â'r cyllid.

Isn't assuming that the money will come from the UK Government playing a rather dangerous game, because the UK Government does have form in this respect, where they have reneged on promises made in the past to fully replace EU funding to Wales post Brexit? Would it not be more responsible to be at least very mindful of the possibility that the funding isn't forthcoming as the scheme is being developed? And if there is a shortfall, will the Welsh Government commit to plugging that funding gap, or will Welsh farmers and the environment have to bear the consequences of scaled-back ambitions?

Onid yw tybio y bydd yr arian yn dod gan Lywodraeth y DU yn eithaf peryglus, oherwydd mae gan Lywodraeth y DU hanes yn hyn o beth, lle maent wedi torri addewidion a wnaed yn y gorffennol i roi cyllid llawn yn lle cyllid yr UE i Gymru ar ôl Brexit? Oni fyddai'n fwy cyfrifol i fod o leiaf yn ymwybodol iawn o'r posibilrwydd nad yw'r cyllid yn mynd i ddod wrth i'r cynllun gael ei ddatblygu? Ac os oes diffyg, a fydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i lenwi'r bwlch cyllidebol hwnnw, neu a fydd yn rhaid i ffermwyr Cymru a'r amgylchedd ddioddef canlyniadau uchelgeisiau llai?

I can assure you I am very mindful—I'm always very mindful of anything where you are having to look at a budget. I and my successors will have to sit around the Cabinet table and argue for funding in the way that every Minister has to. We get our budget from the UK Government, as you know. We know how reduced that budget is in real terms. So, any Minister has to look to the finance Minister for that funding, going forward, and it will be no different. I made that very clear, when I first came into this portfolio just ahead of the EU referendum, that that indeed would be the case—you wouldn't have the luxury of having that funding arriving from Brussels with no scrutiny, just straight out. That will not be the case for future Ministers for rural affairs.

Gallaf eich sicrhau fy mod yn ymwybodol iawn—rwyf bob amser yn ymwybodol iawn o unrhyw beth lle mae'n rhaid ichi ystyried cyllideb. Bydd yn rhaid i mi a fy olynwyr eistedd o amgylch bwrdd y Cabinet a dadlau dros gyllid yn y ffordd y mae'n rhaid i bob Gweinidog ei wneud. Rydym yn cael ein cyllideb gan Lywodraeth y DU, fel y gwyddoch. Fe wyddom faint y mae'r gyllideb honno wedi crebachu mewn termau real. Felly, mae'n rhaid i unrhyw Weinidog droi at y Gweinidog cyllid i gael y cyllid hwnnw, wrth symud ymlaen, ac ni fydd yn wahanol. Fe wneuthum hynny'n glir iawn, pan ymgymerais â'r portffolio hwn am y tro cyntaf ychydig cyn refferendwm yr UE, mai felly y byddai—ni fyddai gennych y moethusrwydd o gael y cyllid yn cyrraedd o Frwsel yn syth heb unrhyw graffu. Ni fydd hynny'n wir i Weinidogion materion gwledig y dyfodol.

Anifeiliaid Anwes yn Wobrau
Pets Given as Prizes

3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill i leihau nifer yr anifeiliaid anwes, fel pysgod aur, sy'n cael eu rhoi fel gwobrau? OQ59819

3. How is the Welsh Government working with local authorities and other stakeholders to reduce the number of pets, such as goldfish, being given away as prizes? OQ59819

14:50

Diolch. My officials have been working with the Wales animal health and welfare framework group on this issue. Local authorities have previously been written to in order to gather information. Councils have the power to ban the practice of giving animals as prizes on their land, and 12 of the 22 have already implemented bans.

Diolch. Mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio gyda grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru ar y mater hwn. Ysgrifennwyd at awdurdodau lleol yn flaenorol er mwyn casglu gwybodaeth. Mae gan gynghorau bŵer i wahardd yr arfer o roi anifeiliaid fel gwobrau ar eu tir, ac mae 12 o'r 22 eisoes wedi rhoi gwaharddiadau ar waith.

Thank you, Minister. I must declare an interest: my first-ever pet was a goldfish that I called Dewin Dwl, won at the fair in Sioe Môn. I won countless other goldfish there over the years and in Ffair Borth, but, unfortunately, all of them others the same fate of dying a few short weeks afterwards. Luckily, our understanding of the importance of animal welfare has increased since the 1980s, and we better understand now how cruel the practice of giving away pets as prizes truly is. Whilst, as you illustrated in your response, local authorities such as the Vale of Glamorgan have taken steps to ban such a practice on land they own, they cannot apply these prohibitions to land that they don't own and is in private ownership. So, what consideration has the Welsh Government given to introducing Wales-wide legislation to prohibit giving away pets as prizes?

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae'n rhaid imi ddatgan buddiant: pysgodyn aur oedd fy anifail anwes cyntaf erioed ac fe'i enwais yn Dewin Dwl, ac fe'i enillais yn y ffair yn Sioe Môn. Enillais nifer o bysgod aur eraill yno dros y blynyddoedd ac yn Ffair Borth, ond yn anffodus, wynebodd pob un ohonynt yr un dynged o farw ychydig wythnosau wedi hynny. Yn ffodus, mae ein dealltwriaeth o bwysigrwydd lles anifeiliaid wedi cynyddu ers y 1980au, ac rydym yn deall yn well bellach pa mor greulon yw'r arfer o roi anifeiliaid anwes fel gwobrau. Fel y dywedoch chi yn eich ymateb, er bod awdurdodau lleol fel Bro Morgannwg wedi rhoi camau ar waith i wahardd arfer o'r fath ar dir y maent yn berchen arno, ni allant roi'r gwaharddiadau hyn ar waith ar dir nad ydynt yn berchen arno ac sydd mewn perchenogaeth breifat. Felly, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i gyflwyno deddfwriaeth ledled Cymru i wahardd rhoi anifeiliaid anwes fel gwobrau?

I think I probably should declare an interest; I certainly remember having a goldfish. I don't think mine lasted a few weeks, actually; I think it was a few days. But, as you say, it's something that, over the years, we absolutely accept is not the way forward.

I did write to the Showmen's Guild of Great Britain back in 2019, and, on the back of your question, I asked to look at the response I received, because I remember at the time thinking, 'Oh', and it's a tradition to give these pets away. But it's really pleasing to see RSPCA Cymru campaigning on this. I think it's something that the public need to understand, and my officials have met with the RSPCA to see what more can be done, going forward, without legislation; you'll be aware of the increased legislation we have in this area. But I do think there is more that councils can do. I mentioned the 12 of the 22, and you mentioned the Vale of Glamorgan. I know my own constituency of Wrexham, along with another 10 councils, are not doing this, which I think is incredibly powerful, and, as I said, I hope the other 10 disallow the activity to take place where they, as you say, are able to hire the land and, therefore, have that impact.

But I certainly think we should do all we can to encourage people to look at alternative prizes. I know the RSPCA have been giving out leaflets to people how they can look after a goldfish if they are given one. But I just wanted to assure you that we are looking within the animal welfare plan to see if there is more we can do in relation to this.

Rwy'n credu y dylwn innau ddatgan buddiant mae'n debyg; rwy'n cofio cael pysgodyn aur. Nid wyf yn meddwl bod fy un i wedi para ychydig wythnosau, mewn gwirionedd; rwy'n credu mai ychydig ddyddiau ydoedd. Ond fel y dywedwch, mae'n rhywbeth nad ydym, dros y blynyddoedd, yn ei dderbyn fel y ffordd ymlaen.

Fe ysgrifennais at Urdd Siewmyn Prydain Fawr yn ôl yn 2019, ac yn dilyn eich cwestiwn, gofynnais am gael edrych ar yr ymateb a gefais, oherwydd rwy'n cofio meddwl ar y pryd, 'O', ac mae'n draddodiad i roi'r pethau hyn yn wobrau. Ond braf iawn yw gweld RSPCA Cymru yn ymgyrchu ar hyn. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae angen i'r cyhoedd ei ddeall, ac mae fy swyddogion wedi cyfarfod â'r RSPCA i weld beth arall y gellir ei wneud yn y dyfodol heb ddeddfwriaeth; fe fyddwch yn ymwybodol o'r ddeddfwriaeth gynyddol sydd gennym yn y maes. Ond rwy'n credu bod mwy y gall cynghorau ei wneud. Soniais am y 12 o'r 22, ac fe sonioch chi am Fro Morgannwg. Rwy'n gwybod nad yw fy etholaeth fy hun yn Wrecsam, ynghyd â 10 cyngor arall, yn gwneud hyn, ac rwy'n credu ei fod yn hynod bwerus, ac fel y dywedais, rwy'n gobeithio y bydd y 10 arall yn gwrthod gadael i hyn ddigwydd lle maent yn gallu llogi'r tir, fel y dywedwch, a chael yr effaith honno.

Ond rwy'n sicr yn credu y dylem wneud popeth yn ein gallu i annog pobl i edrych ar wobrau amgen. Rwy'n gwybod bod yr RSPCA wedi bod yn dosbarthu taflenni i bobl ynglŷn â sut y gallant ofalu am bysgodyn aur os ydynt yn cael un. Ond roeddwn am eich sicrhau ein bod yn edrych o fewn y cynllun lles anifeiliaid i weld a oes mwy y gallwn ei wneud ar hyn.

I'm still tortured by the fact that my goldfish lasted a matter of hours only, as I transferred it from the little plastic bag to the bowl in the sink, and it disappeared down the sink hole. I was seven years old when that happened, by the way, and I can—

Rwy'n dal i gael fy mhoenydio gan y ffaith bod fy mhysgodyn aur wedi para ychydig oriau'n unig, wrth imi ei drosglwyddo o'r bag plastig bach i'r bowlen yn y sinc, ac fe ddiflannodd i lawr twll y sinc. Roeddwn yn saith mlwydd oed pan ddigwyddodd hynny, gyda llaw, ac rwy'n gallu—

I still remember it vividly, and it's been brought back to my mind as you were discussing this. Janet Finch-Saunders, any goldfish memories?

Rwy'n dal i'w gofio'n glir, ac fe ddaeth yn ôl i'r cof wrth ichi drafod hyn. Janet Finch-Saunders, unrhyw atgofion am bysgod aur?

Yes, many, actually. So, a really good question from Heledd Fychan, and I'm really sorry about the sad demise of your goldfish, which happens too often, I'm afraid. Now, in 2019, the Petitions Committee actually considered calls for a ban on goldfish given away at funfairs. Four years on, we haven't really moved much further, and, as the Minister says, there are still 10 councils or local authorities still allowing this to happen. More action is needed to protect animals, predominantly goldfish, from this practice. To receive a sentient goldfish in a small plastic bag that is often carried around for hours, and temperatures go up and down, is not a good omen to getting them home and into a suitable container and giving them a life. It's actually quite cruel, if we look at how we've moved forward in animal welfare issues of today.

So, Minister, would you consider—and I'd like to endorse the sentiments by Heledd Fychan—would you actually consider now looking for Wales-wide legislation to bring forward an outright ban on these, whether it be private or council-owned land? And do you think maybe you could write a letter to those 10 authorities, because we're coming up to all the shows, and I saw some goldfish in bags the other week and it was a really warm day, and I just felt so sorry for them—whether you could write to the other 10, and maybe just ask them for some action on this?

Oes, llawer, mewn gwirionedd. Felly, cwestiwn da iawn gan Heledd Fychan, ac mae'n ddrwg iawn gennyf glywed am farwolaeth drist eich pysgodyn aur, sy'n digwydd yn rhy aml, mae arnaf ofn. Nawr, yn 2019, ystyriodd y Pwyllgor Deisebau alwadau i wahardd pysgod aur a roddir mewn ffeiriau. Bedair blynedd yn ddiweddarach, nid ydym wedi gwneud llawer o gynnydd, ac fel y dywed y Gweinidog, mae 10 cyngor neu awdurdod lleol yn dal i ganiatáu i hyn ddigwydd. Mae angen mwy o weithredu i ddiogelu anifeiliaid, pysgod aur yn bennaf, rhag yr arfer hwn. Nid yw derbyn pysgodyn aur ymdeimladol mewn bag plastig bach, sy'n aml yn cael ei gario o gwmpas am oriau, a thymheredd yn codi a disgyn, yn argoeli'n dda ar gyfer eu cludo adref i gynhwysydd addas a rhoi bywyd iddynt. Mae'n eithaf creulon mewn gwirionedd, os edrychwn ar sut rydym wedi symud ymlaen gyda materion lles anifeiliaid erbyn heddiw.

Felly, Weinidog, a fyddech yn ystyried—a hoffwn gefnogi'r hyn a ddywedodd Heledd Fychan—a fyddech chi'n ystyried edrych ar ddeddfwriaeth ledled Cymru nawr i gyflwyno gwaharddiad llwyr ar hyn, boed ar dir preifat neu dir sy'n eiddo i'r cyngor? Ac a ydych chi'n meddwl efallai y gallech ysgrifennu llythyr at y 10 awdurdod, oherwydd mae'r holl sioeau ar y gorwel, a gwelais bysgod aur mewn bagiau yr wythnos o'r blaen ac roedd yn ddiwrnod cynnes iawn, ac roeddwn yn teimlo cymaint o drueni drostynt—a allech ysgrifennu at y 10 arall, a gofyn iddynt efallai am rywfaint o weithredu ar hyn?

Thank you. I don't disagree with anything Janet Finch-Saunders said in relation to that. I don't think I can answer any more fully than I answered Heledd Fychan, but, just to reassure you, when I asked my officials to write to all 22 local authorities back in 2019 to ascertain how many of them were still allowing it to be done, we certainly said we would follow it up. So, I do commit to writing to the other 10 to see what action is being taken, because, as you say, we are coming up to show season now as well, where we will see far more of this.

Diolch. Nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth a ddywedodd Janet Finch-Saunders o ran hynny. Nid wyf yn credu y gallaf roi ateb llawnach na'r ateb a roddais i Heledd Fychan, ond i dawelu eich meddwl, pan ofynnais i fy swyddogion ysgrifennu at bob un o'r 22 awdurdod lleol yn ôl yn 2019 i ganfod faint ohonynt oedd yn dal i ganiatáu iddo gael ei wneud, yn sicr fe wnaethom ddweud y byddem yn mynd ar drywydd hyn. Felly, rwy'n ymrwymo i ysgrifennu at y 10 arall i weld pa gamau sy'n cael eu cymryd, oherwydd, fel y dywedwch, mae tymor y sioeau ar y gorwel nawr hefyd, lle byddwn yn gweld llawer mwy o hyn.

14:55
Ffliw Adar
Avian Influenza

4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymateb Llywodraeth Cymru i achosion o ffliw adar pathogenig iawn? OQ59844

4. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's response to cases of highly pathogenic avian influenza? OQ59844

In light of a reduced risk to poultry, the avian influenza prevention zone was lifted on 4 July. While there are no current disease control zones in Wales, we continue to monitor risk levels to poultry and wild birds, and a ban on gatherings of higher risk bird species remains in place.

Yng ngoleuni risg llai i ddofednod, codwyd y parth atal ffliw adar ar 4 Gorffennaf. Er nad oes parthau rheoli clefydau yng Nghymru ar hyn o bryd, rydym yn parhau i fonitro lefelau risg i ddofednod ac adar gwyllt, ac mae gwaharddiad ar grynoadau rhywogaethau adar risg uwch yn parhau i fod ar waith.

Well, there have been recent outbreaks, and it is of huge concern. It's something I raised with the climate change Minister last week, and I was effectively referred to you on this, so I'd like to ask what additional support and advice is being given to poultry farmers in those specific areas. I mentioned the Dee estuary, and I know, off the coast of Anglesey as well, there are huge concerns there at the moment. Also, what guidance and support is the Government giving to local authorities and public health officials to make sure that they're fully equipped in their response to handling enquiries from the public, which of course have a key part and role to play in this respect?

Wel, cafwyd achosion yn ddiweddar, ac mae'n destun pryder mawr. Mae'n rhywbeth a godais gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd yr wythnos diwethaf, a chefais fy nghyfeirio atoch chi ynghylch hyn i bob pwrpas, felly hoffwn ofyn pa gymorth a chyngor ychwanegol sy'n cael eu rhoi i ffermwyr dofednod yn yr ardaloedd penodol hynny. Soniais am aber yr afon Dyfrdwy, ac rwy'n gwybod, oddi ar arfordir Ynys Môn hefyd, fod pryderon enfawr yno ar hyn o bryd. Hefyd, pa gyfarwyddyd a chymorth y mae'r Llywodraeth yn eu rhoi i awdurdodau lleol a swyddogion iechyd y cyhoedd i sicrhau eu bod yn hollol barod o ran eu hymateb i ymdrin ag ymholiadau gan y cyhoedd, sydd, wrth gwrs, â rhan allweddol i'w chwarae yn hyn o beth?

Thank you. They indeed have been. We've had a total of eight cases in Wales. The reporting period begins on 1 October, so since 1 October 2022, we've had eight cases of AI confirmed in kept birds in Wales. There were two in Anglesey, a case in Flintshire, and five cases in Powys. As I said, due to where we are now, we lifted the prevention zone on 4 July, but unfortunately there are bans on gatherings of certain species remaining in place. We do continue to monitor the situation not just in Wales, not just in the UK, not even just in Europe, but we are doing it on a global level, as well as the effectiveness of any disease control measures. So, the office of the chief veterinary officer is responsible for working closely with our bird keepers, with our farmers, and with the local authority and public health also, and guidance and support is given to them.

Diolch. Maent yn sicr yn barod. Rydym wedi cael cyfanswm o wyth achos yng Nghymru. Mae'r cyfnod adrodd yn dechrau ar 1 Hydref, felly ers 1 Hydref 2022, rydym wedi cael wyth achos o ffliw adar wedi'u cadarnhau mewn adar a gedwir yng Nghymru. Roedd dau ar Ynys Môn, un achos yn sir y Fflint, a phum achos ym Mhowys. Fel y dywedais, oherwydd lle rydym arni ar hyn o bryd, fe wnaethom godi'r parth atal ar 4 Gorffennaf, ond yn anffodus mae gwaharddiadau ar grynoadau rhai rhywogaethau yn parhau i fod yn eu lle. Rydym yn parhau i fonitro'r sefyllfa, nid yn unig yng Nghymru, nid yn unig yn y DU, nid yn unig yn Ewrop, ond rydym yn gwneud hynny ar lefel fyd-eang, yn ogystal ag effeithiolrwydd unrhyw fesurau rheoli clefyd. Felly, mae swyddfa'r prif swyddog milfeddygol yn gyfrifol am weithio'n agos gyda'n ceidwaid adar, gyda'n ffermwyr, a chyda'r awdurdod lleol ac iechyd y cyhoedd hefyd, a rhoddir arweiniad a chefnogaeth iddynt.

Minister, as you are aware, the risk to humans from HPAI virus is relatively low. However, due to the scavenging nature of certain animals, there has been an increased number of infections in mammals who consumed infected birds. Sadly, since October 2022, red foxes in Powys, Eurasian otters in Shropshire, common dolphins off the coast of Pembrokeshire, and grey seals in Cornwall have all been identified as being infected. Minister, although infection rates are still relatively low, what assessment has been made of the potential vulnerability of mammalian species to widespread infection, and what preparations have you made to help reduce infections? Thank you.

Weinidog, fel y gwyddoch, mae'r risg i bobl o feirws y ffliw adar pathogenig iawn yn gymharol isel. Fodd bynnag, oherwydd natur garthysol rhai anifeiliaid, bu nifer cynyddol o heintiau mewn mamaliaid a oedd wedi bwyta adar heintiedig. Yn anffodus, ers mis Hydref 2022, nodwyd bod llwynogod coch ym Mhowys, dyfrgwn Ewrasiaidd yn swydd Amwythig, dolffiniaid cyffredin oddi ar arfordir sir Benfro, a morloi llwyd yng Nghernyw i gyd wedi'u heintio. Weinidog, er bod cyfraddau heintiau yn dal i fod yn gymharol isel, pa asesiad a wnaed o ba mor agored yw rhywogaethau mamalaidd i'r posibilrwydd o haint eang, a pha baratoadau a wnaed gennych i helpu i leihau heintiau? Diolch.

Thank you. Well, we are aware of the reports of mammals infected with AI that you just mentioned, and the office of the chief veterinary officer works very closely with the Animal and Plant Health Agency, and with the Department for Environment Food and Rural Affairs, going forward, as well as, obviously, with international collaborators as well. Obviously, any outbreak in the way that you have just outlined is of concern, and there are reports of dolphins and whales being infected in other parts of the world, so it is something that we have to keep a very close watch on, but there is no evidence that the new findings represent significant mammal adaptation of the current AI virus strain here in the UK.

Diolch. Wel, rydym yn ymwybodol o'r adroddiadau o famaliaid sydd wedi'u heintio â'r ffliw adar a grybwylloch chi, ac mae swyddfa'r prif swyddog milfeddygol yn gweithio'n agos iawn gyda'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion, a chydag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, wrth symud ymlaen, yn ogystal â chydweithwyr rhyngwladol hefyd wrth gwrs. Yn amlwg, mae unrhyw achos yn y ffordd rydych newydd ei ddisgrifio yn peri pryder, ac mae adroddiadau fod dolffiniaid a morfilod wedi'u heintio mewn rhannau eraill o'r byd, felly mae'n rhywbeth y mae'n rhaid inni gadw llygad barcud arno, ond nid oes tystiolaeth fod y canfyddiadau newydd yn dangos addasiad mamalaidd sylweddol i'r straen presennol o feirws ffliw adar yma yn y DU.

Lein Wrecsam i Bidston
The Wrexham to Bidston Line

5. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda chydweithwyr yn y llywodraeth ynglŷn â chynllun gwella Trafnidiaeth Cymru a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar gyfer gwasanaethau ar lein Wrecsam i Bidston? OQ59829

5. What discussions has the Minister had with government colleagues about Transport for Wales's recently announced improvement plan for services on the Wrexham to Bidston line? OQ59829

I have regular discussions with the Deputy Minister for Climate Change regarding transport in north Wales, and that includes the Wrexham to Bidston line. I welcome the improvement plan Transport for Wales have developed, and Welsh Government will be monitoring its delivery closely.

Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynghylch trafnidiaeth yng ngogledd Cymru, ac mae hynny'n cynnwys y lein rhwng Wrecsam a Bidston. Rwy'n croesawu'r cynllun gwella y mae Trafnidiaeth Cymru wedi'i ddatblygu, a bydd Llywodraeth Cymru'n monitro'r gwaith o'i gyflawni'n fanwl.

I'm grateful to the Minister for the work she does under her responsibilities as the Minister for north Wales and for having those conversations with Cabinet colleagues. It's fair to say, Minister, that the Wrexham to Bidston line users are patient people—they've had to be, in fairness to them. But what they are seeking more than anything is that the recently announced five-step improvement plan does demonstrate and deliver real-term and long-term improvements in reliability on that line. I think we've both been tagged in a tweet this afternoon again about the service. So, can I ask you to update the Chamber on how the plan is working, but also ask you, whether it be through the Deputy Minister’s office, to instruct Transport for Wales to open regular dialogue with the Wrexham-Bidston Rail Users’ Association so that they can see the work that's being done on a regular basis?      

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y gwaith y mae'n ei wneud o dan ei chyfrifoldebau fel Gweinidog gogledd Cymru ac am gael y sgyrsiau hynny gyda'i chyd-Weinidogion Cabinet. Mae'n deg dweud, Weinidog, fod defnyddwyr lein Wrecsam i Bidston yn bobl amyneddgar—maent wedi gorfod bod, er tegwch iddynt. Ond yr hyn y maent yn chwilio amdano yn fwy na dim yw bod y cynllun gwella pum cam a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn dangos ac yn cyflawni gwelliannau go iawn a hirdymor o ran dibynadwyedd y lein. Rwy'n meddwl bod y ddau ohonom wedi cael ein tagio mewn trydariad y prynhawn yma eto am y gwasanaeth. Felly, a gaf fi ofyn i chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr ynglŷn â sut mae'r cynllun yn gweithio, a gofyn i chi hefyd, boed hynny drwy swyddfa'r Dirprwy Weinidog, gyfarwyddo Trafnidiaeth Cymru i ddechrau trafodaethau rheolaidd gyda Chymdeithas Defnyddwyr Rheilffordd Wrecsam-Bidston fel y gallant weld y gwaith sy'n cael ei wneud ar sail reolaidd?      

15:00

Thank you. I absolutely agree with you around people being patient. I use that line myself, as I'm sure you do, and the performance of the services on that line has not been good enough. I think that's very fair to say, and I know that the Deputy Minister for Climate Change did visit the area recently. He really wanted to see the issues that were faced by passengers first hand, and he met with the rail user group that you referred to, and also with local elected representatives.

I think it's fair to say that the Deputy Minister's been very challenging to Transport for Wales, to make sure that that performance is turned around and obviously, they've got that five-point plan that you referred to. I had the opportunity when I was travelling to Cardiff this week to—well, I thought it was an opportunity, but I'm sure he didn't—. But one of the senior officials from Transport for Wales, I was able to question him quite a lot about the five-point plan. One of the things is minimising bus replacement services. There's nothing worse than hitting a station waiting for a train and you see a load of buses outside, because you know that that's going to be an even longer journey. They're reviewing the timetable, they've committed to one of their senior officers working to provide improved focus on issues and connect better with stakeholders.

We are investing £800 million on brand new trains and, of course, that will benefit services right across north Wales going forward, and those trains are now coming into operation. And I do think that's in very stark contrast to the UK Government train operator, Avanti West Coast. They're removing services this summer from the timetable at very short notice and with very minimum engagement.

Diolch. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi ynghylch pobl yn bod yn amyneddgar. Rwy'n defnyddio'r lein honno fy hun, fel rwy'n siŵr eich bod chi, ac nid yw perfformiad y gwasanaethau ar y lein honno wedi bod yn ddigon da. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud hynny, a gwn fod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd wedi ymweld â'r ardal yn ddiweddar. Roedd yn awyddus iawn i weld drosto'i hun y problemau roedd teithwyr yn eu hwynebu, a chyfarfu â grŵp defnyddwyr y rheilffordd y cyfeirioch chi atynt, a hefyd gyda chynrychiolwyr etholedig lleol.

Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y Dirprwy Weinidog wedi herio Trafnidiaeth Cymru yn gadarn i sicrhau bod y perfformiad yn gwella, ac yn amlwg, mae ganddynt y cynllun pum pwynt y cyfeirioch chi ato. Cefais gyfle pan oeddwn yn teithio i Gaerdydd yr wythnos hon i—wel, roeddwn i'n meddwl ei fod yn gyfle, ond rwy'n siŵr nad oedd ef yn meddwl hynny—. Ond llwyddais i ofyn cryn dipyn o gwestiynau i un o uwch swyddogion Trafnidiaeth Cymru am y cynllun pum pwynt. Un o'r pethau yw lleihau nifer y gwasanaethau bysiau yn lle trenau. Nid oes dim yn waeth na mynd i orsaf i aros am drên a gweld llwyth o fysiau y tu allan, oherwydd fe fyddwch yn gwybod y bydd eich taith hyd yn oed yn hwy. Maent yn adolygu'r amserlen, maent wedi ymrwymo i sicrhau bod un o'u uwch swyddogion yn gweithio i roi gwell ffocws ar broblemau a chysylltu'n well â rhanddeiliaid.

Rydym yn buddsoddi £800 miliwn ar drenau newydd sbon ac wrth gwrs, bydd hynny o fudd i wasanaethau ledled gogledd Cymru wrth symud ymlaen, ac mae'r trenau hynny bellach yn dod yn weithredol. Ac rwy'n credu bod hynny mewn cyferbyniad llwyr â gweithredwr trenau Llywodraeth y DU, Avanti West Coast. Maent yn tynnu gwasanaethau yr haf hwn oddi ar yr amserlen ar fyr rybudd a heb ymgysylltu fawr ddim.

Growth Track 360, as you know, is the public-private partnership, uniting north Wales, the Wirral, and Cheshire West and Chester, working to improve cross-border transport connectivity, with specific emphasis on rail. After local concerns about poor service delivery and delays to the introduction of the long-promised half-hourly service on the Wrexham-Bidston line required them to make representations to the Welsh Government, they welcomed the commitment from Welsh Government and Transport for Wales to improve services on the borderlands line.

However, how will you engage with Welsh Government colleagues regarding the concern expressed to me by the Wrexham-Bidston Rail Users’ Association about the statement made to me by the chief executive of Transport for Wales that the class 230 trains have generally been operating reliably, and the major technical issues seem to have been resolved, where they instead state that the continuing unreliability of the class 230s and their inability to keep scheduled time throughout their full-day's diagrams, suggest that this units will be unable to maintain an hourly service this summer, still less operate a 30-minute frequency in the autumn?

Growth Track 360, fel y gwyddoch, yw'r bartneriaeth gyhoeddus-breifat sy'n uno gogledd Cymru, Wirral, a Gorllewin Swydd Gaer a Chaer gan weithio i wella cysylltedd trafnidiaeth trawsffiniol, gyda phwyslais penodol ar reilffyrdd. Wedi i bryderon lleol am ddarpariaeth wael ac oedi cyn cyflwyno'r gwasanaeth hanner awr a addawyd ers tro ar lein Wrecsam-Bidston ei gwneud yn ofynnol iddynt gyflwyno sylwadau i Lywodraeth Cymru, fe wnaethant groesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru i wella gwasanaethau ar y lein hon ar y gororau.

Fodd bynnag, sut y byddwch chi'n ymgysylltu â chymheiriaid yn Llywodraeth Cymru ynghylch y pryder a fynegwyd wrthyf gan Gymdeithas Defnyddwyr Rheilffordd Wrecsam-Bidston ynglŷn â'r datganiad a roddwyd i mi gan brif weithredwr Trafnidiaeth Cymru fod y trenau dosbarth 230 wedi bod yn gweithredu'n ddibynadwy ar y cyfan, a'i bod yn ymddangos bod y prif broblemau technegol wedi'u datrys, lle maent hwy'n dweud yn lle hynny fod annibynadwyedd parhaus y trenau dosbarth 230 a'u hanallu i gadw at yr amserlen drwy gydol eu diagramau diwrnod llawn, yn awgrymu na fydd yr unedau hyn yn gallu cynnal gwasanaeth bob awr yr haf hwn, heb sôn am weithredu gwasanaeth bob 30 munud yn yr hydref?

The new class 230 train did begin on the Wrexham to Bidston line on 3 April, and I think it's again very fair to say that there were some very disappointing delays bringing them into service. And I know that Transport for Wales had to rigorously ensure the train's safety and reliability following incidents during initial testing. The reliability of those trains has to be Transport for Wales’s focus going forward, and I know they've invested in the Birkenhead depot, and trains no longer have to travel to Chester for service and repair, which I think is a very positive move.

Dechreuodd y trên dosbarth 230 newydd ar y lein rhwng Wrecsam a Bidston ar 3 Ebrill, ac rwy'n credu ei bod unwaith eto yn deg iawn dweud bod yr oedi cyn eu cyflwyno wedi bod yn siomedig. Ac rwy'n gwybod bod Trafnidiaeth Cymru wedi gorfod mynd ati'n drylwyr i sicrhau diogelwch a dibynadwyedd y trên yn sgil digwyddiadau yn ystod y profion cychwynnol. Rhaid i ddibynadwyedd y trenau hynny fod yn ffocws i Trafnidiaeth Cymru wrth symud ymlaen, ac rwy'n gwybod eu bod wedi buddsoddi yn y depo yn Birkenhead, ac nid oes rhaid i drenau deithio i Gaer mwyach i gael eu trin a'u hatgyweirio, ac rwy'n credu bod hwnnw'n gam cadarnhaol iawn.

Cefnogi'r Diwydiant Diod
Supporting the Beverage Industry

6. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r diwydiant diod yng Nghymru? OQ59837

6. How is the Welsh Government supporting the beverage industry based in Wales? OQ59837

Thank you. The Welsh Government is committed to supporting the beverage and drinks sector across Wales, and has a comprehensive programme of business support measures in place. This includes a highly successful drinks cluster, which promotes collaboration across the industry sector.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi'r sector diodydd ledled Cymru, ac mae ganddi raglen gynhwysfawr o fesurau cymorth busnes ar waith. Mae hyn yn cynnwys clwstwr diodydd hynod lwyddiannus, sy'n hyrwyddo cydweithrediad ar draws y sector diwydiant.

Diolch, Minister. We do love our food and drink in Wales, and I'm going to focus on drinks today. And, of course, I'm going to take this opportunity to give a bit of a shout out to the companies in my own constituency. I know that you met Ferrari's Coffee; they also roast the beans for Jenipher’s fair-trade coffee. We have Double Trouble Coffee, we have Dog's Window, Bang On Brewery and The Coach Brewing Co all in Bridgend. And we also have a Bont Gin and a Porthcawl Gin. We also know that people do love—[Interruption.] I know, I'm just showing off now. We also know that people do love to buy Welsh. So, is there somewhere at the moment where all of that information is collated, on a map, for example—beverages that include coffee, spirits, beers, and everything else? 

And my other question was, I recently had some constituents get in touch because when the Welsh Government is promoting beer and other alcoholic beverages, they asked if it was possible to always include the 'please drink responsibly' on there, which hasn't always been included, and if we could have that balance with also suggesting non-alcoholic options, which, of course, are very popular now. So, we have Drop Bear Beer Co. based in Wales, which are fantastic. Tiny Rebel do a non-alcoholic lager and Gower Brewery also do one, so, that would be wonderful as well. Thank you. Diolch.

Diolch, Weinidog. Rydym yn dwli ar ein bwyd a'n diod yng Nghymru, ac rwy'n mynd i ganolbwyntio ar ddiodydd heddiw. Ac wrth gwrs, rwy'n mynd i fachu ar y cyfle hwn i roi ychydig o sylw i'r cwmnïau yn fy etholaeth i. Gwn eich bod wedi cyfarfod â Ferrari's Coffee; maent hefyd yn rhostio'r ffa ar gyfer coffi masnach deg Jenipher. Mae gennym Double Trouble Coffee, mae gennym Dog's Window, Bang On Brewery a The Coach Brewing Co i gyd ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Ac mae gennym hefyd Bont Gin a Porthcawl Gin. Rydym hefyd yn gwybod bod pobl yn dwli—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod, rwy'n dangos fy hun nawr. Fe wyddom hefyd fod pobl wrth eu bodd yn prynu cynnyrch Cymreig. Felly, a oes rhywle ar hyn o bryd lle mae'r holl wybodaeth honno'n cael ei dwyn ynghyd, ar fap er enghraifft—diodydd, yn cynnwys coffi, gwirodydd, cwrw, a phopeth arall? 

A fy nghwestiwn arall oedd hwn: yn ddiweddar daeth etholwyr i gysylltiad â mi oherwydd pan fo Llywodraeth Cymru'n hyrwyddo cwrw a diodydd alcoholig eraill, fe wnaethant ofyn a oedd hi'n bosibl cynnwys y rhybudd 'yfwch yn gyfrifol', nad yw bob amser wedi'i gynnwys, ac a allem gael cydbwysedd drwy awgrymu opsiynau di-alcohol hefyd, sy'n boblogaidd iawn y dyddiau hyn. Felly, mae gennym Drop Bear Beer Co. wedi'i leoli yng Nghymru, sy'n wych. Mae Tiny Rebel yn gwneud lager di-alcohol ac mae Gower Brewery hefyd yn gwneud un, felly, byddai hynny'n wych hefyd. Diolch.

15:05

Thank you. I quite agree, we do really enjoy our Welsh food and drink, and it's great to be coming into the agricultural show season now because what better place to show off the fantastic food and drink we have here in Wales, and really showcase our producers who do so much work to bring those forward? I did indeed visit Ferrari's—I think it was back in the autumn—in your constituency. And you do mention—there's always a lot of photographs of you on social media—a variety of cafes and restaurants, promoting and supporting your local businesses.

There is all that information in one place. I would imagine it's on the Welsh Government website, but I will have to check, but I know that information is there, particularly the food and drink producers that we do support. You'll be aware we have Cywain, which is a business delivery partner, and what they will do, particularly at the Royal Welsh Show—they'll do it in quite a few shows—is promote new businesses, because I think that's really important. It always surprises me that every year, there are new gin producers, there are new cheese producers; we have that space for them, and they do really well, and within probably a year of seeing them, they're exporting—they're really, really successful businesses. So, it will be great to visit the food hall at the Royal Welsh Show, and I'd encourage anybody attending the show to do so.

Diolch. Rwy'n cytuno'n llwyr, rydym yn mwynhau ein bwyd a'n diod Cymreig yn fawr, ac mae'n wych dechrau ar dymor y sioe amaethyddol nawr oherwydd pa le gwell i ddangos y bwyd a'r diod gwych sydd gennym yma yng Nghymru, ac arddangos ein cynhyrchwyr sy'n gwneud cymaint o waith i gyflwyno'r rheini? Fe ymwelais â Ferrari's yn eich etholaeth, yn ôl yn yr hydref rwy'n credu. Ac rydych chi'n sôn—mae yna bob amser lawer o ffotograffau ohonoch chi ar y cyfryngau cymdeithasol—am amrywiaeth o gaffis a bwytai, yn hyrwyddo a chefnogi eich busnesau lleol.

Mae'r holl wybodaeth hon ar gael mewn un lle. Byddwn yn dychmygu ei fod ar wefan Llywodraeth Cymru, bydd yn rhaid i mi edrych, ond gwn fod yr wybodaeth yno, yn enwedig y cynhyrchwyr bwyd a diod rydym yn eu cefnogi. Fe fyddwch yn gwybod bod gennym Cywain, sef partner cyflawni busnes, a'r hyn y byddant yn ei wneud, yn enwedig yn Sioe Frenhinol Cymru—byddant yn ei wneud mewn cryn dipyn o sioeau—yw hyrwyddo busnesau newydd, oherwydd rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Mae bob amser yn fy synnu bod yna gynhyrchwyr jin newydd bob blwyddyn, mae yna gynhyrchwyr caws newydd; mae gennym y gofod hwnnw ar eu cyfer, ac maent yn gwneud yn dda iawn, ac o fewn blwyddyn i'w gweld mae'n debyg, maent yn allforio—maent yn fusnesau gwirioneddol lwyddiannus. Felly, fe fydd yn wych ymweld â'r neuadd fwyd yn Sioe Frenhinol Cymru, a hoffwn annog unrhyw un sy'n mynychu'r sioe i wneud hynny.

Microsglodynnu Cathod
Cat Microchipping

7. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i gyflwyno microsglodynnu gorfodol i gathod yng Nghymru, naill ai drwy ei rheoliadau ei hun neu drwy gydsyniad deddfwriaethol? OQ59815

7. What consideration has the Welsh Government given to the introduction of mandatory cat microchipping in Wales, either via its own regulations or through legislative consent? OQ59815

8. A yw'r Gweinidog wedi rhoi unrhyw ystyriaeth bellach i gyflwyno microsglodynu gorfodol ar gyfer cathod yng Nghymru, naill ai drwy ei reoliadau ei hun neu drwy gydsyniad deddfwriaethol? OQ59848

8. Has the Minister given any further consideration towards the introduction of mandatory cat microchipping in Wales, either via its own regulations or through legislative consent? OQ59848

Our animal welfare plan makes a commitment to consider extending compulsory microchipping to include cats by 2026. Whilst a consultation is not planned for 2023, my officials are considering a joint report on microchipping to inform this work and monitoring progress of the English regulations, which were made in April.

Mae ein cynllun lles anifeiliaid yn ymrwymo i ystyried ymestyn microsglodynnu gorfodol i gynnwys cathod erbyn 2026. Er nad oes ymgynghoriad wedi'i gynllunio ar gyfer 2023, mae fy swyddogion yn ystyried adroddiad ar y cyd ar ficrosglodynnu i lywio'r gwaith hwn a monitro cynnydd y rheoliadau yn Lloegr, a wnaed ym mis Ebrill.

I thank the Minister for that response. Cats are roaming animals; that's why it's important to ensure that cats are microchipped in case they get lost or killed. Cats can be microchipped by most vets for between £20 and £30, and for those on lower incomes and means-tested benefits, additional support is available from charities such as the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals and the Cats Protection, but still not all cats are being microchipped. Will the Government take action on compulsory microchipping of cats as a matter of urgency? The Minister talked about 2026; if you bring in a legislative consent motion, you could do it sooner.

Diolch i'r Gweinidog am ei hymateb. Anifeiliaid crwydrol yw cathod; dyna pam ei bod yn bwysig sicrhau bod cathod yn cael eu microsglodynnu rhag ofn y byddant yn cael eu colli neu eu lladd. Gall cathod gael eu microsglodynnu gan y rhan fwyaf o filfeddygon am rhwng £20 a £30, ac i bobl ar incwm is a budd-daliadau prawf modd, mae cymorth ychwanegol ar gael gan elusennau fel y Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid a Cats Protection, ond nid yw pob cath yn cael ei microsglodynnu o hyd. A wnaiff y Llywodraeth weithredu ar frys i wneud microsglodynnu cathod yn orfodol? Siaradodd y Gweinidog am 2026; os cyflwynwch gynnig cydsyniad deddfwriaethol, gallech ei wneud yn gynt.

Well, you will have heard my earlier answer to Sam Kurtz, and you're quite right to point out that not everybody is microchipping their cats even though, as I say, it is available—you mentioned the cost of it. So, just because we're not telling people to do it and it's not mandatory, it doesn't mean they don't have to do it. But, I think you make a really important point. So, I have asked officials to look at what we could do on the back of the Microchipping of Cats and Dogs (England) Regulations 2023, which were made on 25 April 2023, which means all owned cats over the age of 20 weeks will need to be microchipped by 10 June 2024.

Wel, fe fyddwch wedi clywed fy ateb cynharach i Sam Kurtz, ac rydych chi'n hollol gywir i dynnu sylw at y ffaith nad yw pawb yn microsglodynnu eu cathod er ei fod ar gael, fel y dywedais—fe sonioch chi am y gost o'i wneud. Felly, nid yw'r ffaith nad ydym yn dweud wrth bobl am ei wneud ac nad yw'n orfodol yn golygu nad oes rhaid iddynt ei wneud. Ond rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Felly, rwyf wedi gofyn i swyddogion edrych ar yr hyn y gallem ei wneud ar sail Rheoliadau Microsglodynnu Cathod a Chŵn (Cymru) 2023, a wnaed ar 25 Ebrill 2023, sy'n golygu y bydd angen microsglodynnu pob cath dros 20 wythnos oed a berchnogir erbyn 10 Mehefin 2024.

I had agreed to a grouping request for questions 7 and 8—

Roeddwn wedi cytuno i gais i grwpio cwestiynau 7 ac 8—

I wasn't told. Sorry.

Ni chefais wybod. Mae'n ddrwg gennyf.

Well, I thought the request had come from you, Minister. But, there we go.

Wel, roeddwn yn meddwl bod y cais wedi dod oddi wrthych chi, Weinidog. Ond dyna ni.

It had, but I hadn't been told. Sorry.

Do, ond ni chefais wybod. Mae'n ddrwg gennyf.

There we go. We'll assume that it did, and that I agreed to it, and Luke Fletcher can ask his supplementary question to question 8.

Dyna ni. Fe gymerwn ei fod wedi dod, a fy mod wedi cytuno iddo, a gall Luke Fletcher ofyn ei gwestiwn atodol i gwestiwn 8.

Diolch, Llywydd. Cats, of course, as Mike rightly pointed out, do roam more than any other pet, so microchipping your cat does make sense, but it doesn't stop at just the act of microchipping. A persistent issue in both cats and dogs is that the information is not being kept up to date on microchips. On my last visit to Cats Protection in Heol-y-Cyw, there were a number of cats there that had out-of-date information on their microchips. So, alongside the work of microchipping cats, what work is the Government doing to ensure that people are keeping their information up to date so that owners and pets can be reunited?

Diolch, Lywydd. Fel y nododd Mike yn iawn, wrth gwrs, mae cathod yn crwydro mwy nag unrhyw anifail anwes arall, felly mae microsglodynnu eich cath yn gwneud synnwyr, ond nid y weithred o ficrosglodynnu yw diwedd y stori. Problem barhaus gyda chathod a chŵn yw nad yw'r wybodaeth yn cael ei diweddaru ar ficrosglodion. Ar fy ymweliad diwethaf â Cats Protection yn Heol-y-Cyw, roedd yr wybodaeth ar gyfer nifer o'r cathod yno yn hen ar eu microsglodion. Felly, ochr yn ochr â gwaith ar ficrosglodynnu cathod, pa waith y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod pobl yn cadw eu gwybodaeth yn gyfredol fel y gellir dod â pherchnogion a'u hanifeiliaid anwes yn ôl at ei gilydd?

I'm not aware of any specific work that we are doing in relation to making sure that people do update their microchips. I was quite surprised to learn myself that it's very easy to actually change the information on the microchip, so it is something that I will ask officials to look at.

Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw waith penodol a wnawn mewn perthynas â sicrhau bod pobl yn diweddaru'r wybodaeth ar eu microsglodion. Synnais braidd wrth ddysgu ei bod yn hawdd iawn newid y wybodaeth ar y microsglodyn mewn gwirionedd, felly mae'n rhywbeth y byddaf yn gofyn i swyddogion edrych arno.

Datblygu Seilwaith Ynni
Energy Infrastructure Development

9. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda chydweithwyr yn y Cabinet ynghylch effaith datblygu seilwaith ynni ar gymunedau yng ngogledd Cymru? OQ59830

9. What discussions has the Minister had with Cabinet colleagues about the impact of energy infrastructure development on communities in north Wales? OQ59830

15:10

As well as discussions at Cabinet, the impact of energy infrastructure has been discussed at the Cabinet sub-committee for north Wales, including offshore wind, nuclear and hydrogen infrastructure deployed across the region. We are very clear that communities in Wales need to benefit from new energy infrastructure investment.

Yn ogystal â thrafodaethau yn y Cabinet, trafodwyd effaith seilwaith ynni yn is-bwyllgor y Cabinet ar gyfer gogledd Cymru, gan gynnwys seilwaith gwynt ar y môr, niwclear a hydrogen a welir ar draws y rhanbarth. Rydym yn glir iawn fod angen i gymunedau yng Nghymru elwa o fuddsoddiad seilwaith ynni newydd.

Thank you for your response, Minister. I want to speak in particular about the community of Cefn Meiriadog in Denbighshire, and you'll be aware that Cefn Meiriadog is a largely rural community, but there are a number of significant energy infrastructure pieces of work taking place there, which is going to drastically change that rural community. First of all, it already has a substation there. There's a substation also associated with Gwynt y Môr offshore windfarm at the same site as well. I understand that the Awel y Môr offshore windfarm project will trigger an extension to existing substation sites, and an additional 31-acre site will also be required to host a substation for the planned Mona windfarm. I also understand that the MaresConnect project is likely to have a connection at the substation there as well, and I also understand that there are proposals for an 80-acre solar farm within that very small rural community. So, you can understand there are five or six large projects there in one very small area.

I appreciate that many of these perhaps sit with National Grid plc at a reserved level, but I wonder, from a planning point of view, with your north Wales hat on, working with colleagues on the Cabinet, how the consideration of all these projects' cumulative impact on some of these rural communities is considered, as a Cabinet, and what your thoughts are about how we minimise that impact on those rural communities.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwyf am siarad yn benodol am gymuned Cefn Meiriadog yn sir Ddinbych, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Cefn Meiriadog yn gymuned wledig i raddau helaeth, ond mae nifer o ddarnau sylweddol o waith seilwaith ynni yn digwydd yno, sy'n mynd i newid y gymuned wledig honno'n sylweddol. Yn gyntaf oll, mae yna is-orsaf yno eisoes. Hefyd, ceir is-orsaf sy'n gysylltiedig â fferm wynt alltraeth Gwynt y Môr ar yr un safle. Rwy'n deall y bydd prosiect fferm wynt alltraeth Awel y Môr yn sbarduno estyniad i safleoedd is-orsafoedd presennol, a bydd angen safle 31 erw ychwanegol hefyd i gynnal is-orsaf ar gyfer fferm wynt arfaethedig Mona. Rwyf hefyd yn deall bod prosiect MaresConnect yn debygol o fod â chysylltiad â'r is-orsaf yno hefyd, ac rwyf hefyd yn deall bod cynigion ar gyfer fferm solar 80 erw o fewn y gymuned wledig fach iawn honno. Felly, gallwch ddeall bod pump neu chwech o brosiectau mawr yno mewn un ardal fach iawn. 

Rwy'n sylweddoli efallai fod llawer o'r rhain yn rhan o gyfrifoldebau'r Grid Cenedlaethol ccc ar lefel a gedwir yn ôl, ond o safbwynt cynllunio, a chan wisgo eich het gogledd Cymru, a gweithio gyda chyd-Weinidogion Cabinet, tybed sut y bydd y Cabinet yn ystyried effaith gronnol yr holl brosiectau ar rai o'r cymunedau gwledig hyn, a beth yw eich meddyliau ynglŷn â sut i leihau'r effaith ar y cymunedau gwledig hynny.

Thank you. Well, the issues you outline obviously sit within the Minister for Climate Change's portfolio, and she's heard your question. As I say, we do have discussions at Cabinet; we had a very good discussion at the north Wales Cabinet sub-committee a couple of months ago in relation to renewable energy, because we know north Wales has many opportunities in the area for really innovative energy technologies, and there are lots of opportunities with hydrogen as well.

You refer to some projects that are being discussed—I think you mentioned Denbighshire mainly—and it is really important that when—. We need to get our energy from renewable energy as much as possible, but what's really important is that our communities benefit from it as well. So, that, I know, is a priority for the Minister, to make sure that the communities are taken with them, and it's really important that the developers have those discussions ahead of bringing projects forward.

I remember opening a hydro project in Corwen when I was the Minister with responsibility for energy, and it was so great to talk to local people, who said they knew that, when they put the kettle on in their house, that they were getting benefits from that renewable energy that they were using.

Diolch. Wel, mae'r materion rydych chi'n eu hamlinellu'n amlwg yn rhan o bortffolio'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ac mae hi wedi clywed eich cwestiwn. Fel y dywedais, rydym yn cynnal trafodaethau yn y Cabinet; cawsom drafodaeth dda iawn yn is-bwyllgor y Cabinet ar gyfer gogledd Cymru ychydig fisoedd yn ôl mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, oherwydd gwyddom fod gan ogledd Cymru lawer o gyfleoedd yn yr ardal ar gyfer technolegau ynni arloesol iawn, a cheir llawer o gyfleoedd gyda hydrogen hefyd.

Rydych chi'n cyfeirio at brosiectau sy'n cael eu trafod—rwy'n meddwl eich bod chi'n sôn am sir Ddinbych yn bennaf—ac mae'n bwysig iawn pan—. Mae angen inni gael cymaint â phosibl o'n hynni o ynni adnewyddadwy, ond mae'n wirioneddol bwysig fod ein cymunedau'n elwa ohono hefyd. Felly, gwn fod sicrhau bod y cymunedau'n eu cefnogi yn flaenoriaeth i'r Gweinidog, ac mae'n bwysig iawn fod y datblygwyr yn cael y trafodaethau hynny cyn cyflwyno prosiectau.

Rwy'n cofio agor prosiect ynni dŵr yng Nghorwen pan oeddwn i'n Weinidog gyda chyfrifoldeb am ynni, ac roedd hi mor wych siarad â phobl leol, a oedd yn dweud eu bod yn gwybod, pan fyddent yn rhoi'r tegell ymlaen yn eu tŷ, eu bod yn cael manteision o'r ynni adnewyddadwy roeddent yn ei ddefnyddio.

Yn olaf, cwestiwn 10, Cefin Campbell.

Finally, question 10, Cefin Campbell.

TB Buchol
Bovine TB

10. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymdrechion i ddileu TB buchol yng nghanolbarth a gorllewin Cymru? OQ59835

10. Will the Minister make a statement on efforts to eradicate bovine TB in mid and west Wales? OQ59835

In March, I published our new TB delivery plan, setting out actions that we will take to eradicate bovine TB across Wales. This included a Pembrokeshire project addressing persistently infected herds, re-introducing pre-movement testing, and extending post-movement testing in intermediate TB areas. I will further update in my annual November statement.

Ym mis Mawrth, cyhoeddais ein cynllun cyflawni TB newydd, sy'n nodi camau y byddwn yn eu cymryd i ddileu TB buchol ledled Cymru. Roedd hwn yn cynnwys prosiect yn sir Benfro i fynd i'r afael â buchesi sy'n cael eu heintio'n gyson, ailgyflwyno profion cyn symud, ac ymestyn profion ar ôl symud mewn ardaloedd TB canolraddol. Byddaf yn rhoi rhagor o'r wybodaeth ddiweddaraf yn fy natganiad blynyddol ym mis Tachwedd.

Diolch yn fawr ichi am yr ymateb yna. Mae pawb yn y Siambr yn ymwybodol iawn o'r effaith hynod o niweidiol mae TB mewn gwartheg yn ei chael ar y gymuned amaethyddol.

Ces i'r profiad yn ddiweddar iawn o ymweld â ffarm ym Mancyfelin yn sir Gaerfyrddin a gweld mewn ffordd drawiadol iawn sut oedd mynd lawr gyda TB wedi cael effaith niweidiol ar economi'r busnes ffarm yna, a hefyd yr effaith ar iechyd meddwl. Mae'r Gweinidog, siŵr o fod, yn ymwybodol o gynigion cafodd eu pasio yn ddiweddar gan gyngor sir Gaerfyrddin a Chyngor Sir Ceredigion, yn nodi'r pryder, weithiau am y ffordd mae'r Llywodraeth yn delio â ffermwyr sydd wedi mynd lawr gyda TB, ac efallai fod angen bod yn fwy sensitif ynglŷn â sut mae'r newyddion yn cael ei gyfleu.

Ond yn benodol, byddwn i'n licio cael gwybod gennych chi ynglŷn â'r brechlyn—y datblygiad diweddar am y brechlyn—i wartheg yn erbyn TB, ac mae yna ryw sinigiaid yn dweud, 'Wel, rŷn ni wedi clywed dros nifer o flynyddoedd, "O, mae bron â bod yna, bron â bod yna".' Felly, yn benodol, a allwch chi roi diweddariad inni am ymdrechion y Llywodraeth, yn arbennig ar y brechlyn, ac a oes yna obaith am gynnydd yn y dyfodol agos?

Thank you very much for that response, and everyone in the Chamber is very aware of the very damaging impact that bovine TB has on the agricultural community.

I had an experience very recently visiting a farm in Bancyfelin in Carmarthenshire, and I saw, in a very striking way, how a bovine outbreak had had an impact on the economy of that farm business and also an impact on the mental health of those living there. The Minister is probably aware of the proposals passed by Carmarthenshire County Council and Ceredigion County Council, noting the concerns, sometimes, about the way that the Government deals with farms that are facing an outbreak TB, and perhaps there's a need to be more sensitive about how the news is conveyed.

But specifically, I would like to hear from you about the vaccine—the recent developments with regard to the vaccine—against TB. There are cynics who say, 'Well, we've heard, over a number of years, "Oh, well it's almost there, it's almost there".' So, specifically, could you give us an update on the Government's efforts, particularly with regard to the vaccine, and is there hope for progress in the near future?

15:15

Thank you. I don't underestimate the massive impact, both financial and to farmers' well-being, that a TB outbreak—. Or even when they're having TB testing. It's incredibly difficult for them. You'll remember that we went out to consultation back in 2021, and one of the recommendations that came forward from that consultation was that, as a Government, the way we corresponded needed to be far more sensitive than perhaps it was, and the language being used not just needed to be more sensitive, but needed to be more straightforward. And that's certainly something that my officials have taken on.

In relation to your specific question around the vaccine, I absolutely agree. I was told when I first came into portfolio we were nearly there and, seven years later, we're not there. So, are we nearly there? Well, certainly, academia and the experts tell me that perhaps in another couple of years we will be there, so that would be something very much to welcome in 2025. I'll certainly make sure—. I don't have any update since my statement earlier this year, but I will certainly make sure that I update Members when I do my annual TB statement in November.  

Diolch. Nid wyf yn bychanu effaith enfawr achosion o TB, yn ariannol ac ar les ffermwyr—. Neu hyd yn oed pan fyddant yn cael profion TB. Mae'n anhygoel o anodd iddynt. Fe gofiwch ein bod wedi cynnal ymgynghoriad yn ôl yn 2021, ac un o'r argymhellion a gyflwynwyd o'r ymgynghoriad hwnnw oedd bod angen i'r ffordd rydym ni fel Llywodraeth yn cyfathrebu fod yn llawer mwy sensitif nag y bu, ac roedd angen i'r iaith sy'n cael ei defnyddio fod yn fwy sensitif, yn ogystal ag yn fwy syml. Ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y mae fy swyddogion wedi gweithredu arno.

Ar eich cwestiwn penodol ynghylch y brechlyn, rwy'n cytuno'n llwyr. Dywedwyd wrthyf pan gefais y portffolio gyntaf ein bod bron yno, a saith mlynedd yn ddiweddarach, nid ydym yno. Felly, a ydym ni bron yno? Wel, yn sicr, mae'r byd academaidd a'r arbenigwyr yn dweud wrthyf y byddwn ni yno mewn blwyddyn neu ddwy arall efallai, felly byddai hynny'n rhywbeth i'w groesawu'n fawr yn 2025. Byddaf yn bendant yn sicrhau—. Nid oes gennyf unrhyw ddiweddariad ers fy natganiad yn gynharach eleni, ond byddaf yn sicrhau fy mod yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau pan fyddaf yn gwneud fy natganiad TB blynyddol ym mis Tachwedd.  

Diolch i'r Gweinidog am y sesiwn yna. 

I thank the Minister for that session. 

6. Cwestiynau Amserol
6. Topical Questions

Eitem 6 yw'r cwestiynau amserol ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan Gweinidog y Gymraeg ac Addysg, ac i'w ofyn gan Sioned Williams. 

We move now to item 6, the topical questions, and the first question is to be answered by the Minister for Education and the Welsh Language, and to be asked by Sioned Williams.  

Prydiau Bwyd Ysgol am Ddim yn ystod Gwyliau'r Haf
Free School Meals during the Summer Holidays

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar benderfyniad y Llywodraeth na fydd yn darparu prydiau bwyd am ddim i blant ysgol cymwys yn ystod gwyliau'r haf? TQ820

1. Will the Minister make a statement on the Government's decision not to provide free meals to eligible school children during the summer holidays? TQ820

Holiday provision for free school meals was time-limited support that we introduced during the pandemic. Due to the extremely difficult funding situation Wales faces, this provision has not now been able to be extended further beyond May.  

Roedd y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim dros y gwyliau yn gymorth am gyfnod penodol a gyflwynwyd gennym yn ystod y pandemig. Oherwydd y sefyllfa ariannol hynod o anodd y mae Cymru'n ei hwynebu, ni fu modd ymestyn y ddarpariaeth hon y tu hwnt i fis Mai.  

Diolch, Weinidog. Without any statement to the Senedd either in written or oral form, with just a few weeks left of the Senedd term and before the end of the school term, children's charities, third sector organisations who support families, along with families themselves, heard in the media that free school meals during the school holiday will no longer be available for the most vulnerable children. Children's charities in Wales and the Children's Commissioner for Wales are unanimous in their view that, as the cost-of-living crisis plunges even more Welsh families into poverty, this decision will result in children going hungry over the coming weeks, and Plaid Cymru agrees.

Minister, why have you decided not to find the funding needed to support this much-needed intervention, which in the words of the Welsh Government's director of education and Welsh language in his letter informing local authorities, has proven popular? 'Popular'—an odd choice of word to use for the provision of food; 'proven essential' perhaps is more accurate. We have heard a Labour backbencher suggest that Plaid Cymru somehow has power over the Welsh Government's budget. If only that were the case. The policies in the co-op agreement, such as universal free school meals, only make up a small part of that overall budget. 

This funding is unfortunately not part of that agreement, but, if the Welsh Government is serious about tackling child poverty and food insecurity, it could prioritise the spending needed to ensure our most disadvantaged children's access to food. Yesterday, in answer to how the Government will support those who need it when the school term finishes, the First Minister referred to the food and fun programme and how it will reach more children than ever—30,000 of them. While this scheme, of course, is to be welcomed, we know the number of children who are eligible for free school meals from low-income families is more than treble that. The First Minister also denied this was short notice, but parents have had little time to plan, for those who can plan their finances, for this cut. 

This also comes at a time when the Welsh Government has announced a cut of £100 in the school essentials grant from next term, and at a time when the Government has received recommendations from a United Nations Committee on the Rights of the Child to address food insecurity, improve access to free school meals for disadvantaged children, and to enhance children's access to food. And you are consulting on your draft child poverty strategy. So, Minister, what evaluation has been done therefore on the impact of these decisions on child poverty? Why weren't families and third sector organisations given more notice? Doesn't this decision run counter to the ambitions and priorities set out in the draft child poverty strategy, and what is your response to Save the Children Cymru, who say all this is a huge step back in tackling child poverty and food insecurity?  

Diolch, Weinidog. Heb unrhyw ddatganiad i'r Senedd naill ai ar ffurf ysgrifenedig neu ar lafar, gydag ond ychydig wythnosau'n unig ar ôl o dymor y Senedd a chyn diwedd y tymor ysgol, clywodd elusennau plant, sefydliadau'r trydydd sector sy'n cefnogi teuluoedd, ynghyd â'r teuluoedd eu hunain, yn y cyfryngau na fydd prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol ar gael i'r plant mwyaf agored i niwed mwyach. Wrth i'r argyfwng costau byw wthio mwy fyth o deuluoedd Cymru i fyw mewn tlodi, mae elusennau plant yng Nghymru a Chomisiynydd Plant Cymru yn unfrydol eu barn y bydd y penderfyniad hwn yn arwain at blant yn mynd yn llwglyd dros yr wythnosau nesaf, ac mae Plaid Cymru'n cytuno.

Weinidog, pam eich bod chi wedi penderfynu peidio â dod o hyd i'r cyllid sydd ei angen i gefnogi'r ymyrraeth fawr ei hangen hon, sydd, yng ngeiriau cyfarwyddwr addysg a'r Gymraeg Llywodraeth Cymru yn ei lythyr yn hysbysu awdurdodau lleol, wedi bod yn boblogaidd? 'Poblogaidd'—dewis rhyfedd o air i'w ddefnyddio am ddarparu bwyd; efallai fod 'hanfodol' yn fwy cywir. Rydym wedi clywed meinciau cefn Llafur yn awgrymu bod gan Blaid Cymru bŵer dros gyllideb Llywodraeth Cymru rywsut. O, na bai hynny'n wir. Dim ond rhan fach o'r gyllideb gyffredinol yw'r polisïau yn y cytundeb cydweithio, megis prydau ysgol am ddim i bawb.

Yn anffodus, nid yw'r cyllid hwn yn rhan o'r cytundeb hwnnw, ond os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif am fynd i'r afael â thlodi plant a diffyg diogeledd bwyd, gallai flaenoriaethu'r gwariant sydd ei angen i sicrhau bod ein plant mwyaf difreintiedig yn cael mynediad at fwyd. Ddoe, wrth ateb sut y bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r rhai sydd ei hangen pan fydd tymor yr ysgol yn dod i ben, cyfeiriodd y Prif Weinidog at y rhaglen fwyd a hwyl a sut y bydd yn cyrraedd mwy o blant nag erioed—30,000 ohonynt. Er bod croeso i'r cynllun hwn wrth gwrs, rydym yn gwybod bod nifer y plant sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim o deuluoedd incwm isel yn fwy na theirgwaith hynny. Gwadodd y Prif Weinidog hefyd fod hyn yn digwydd ar fyr rybudd, ond ychydig o amser a gafodd rhieni i gynllunio, yn achos y rhai sy'n gallu cynllunio eu harian, ar gyfer y toriad hwn. 

Daw hyn hefyd ar adeg pan fo Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi toriad o £100 yn y grant hanfodion ysgol o'r tymor nesaf ymlaen, ac ar adeg pan fo'r Llywodraeth wedi derbyn argymhellion gan un o bwyllgorau'r Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn i fynd i'r afael â diffyg diogeledd bwyd, gwella mynediad at brydau ysgol am ddim i blant difreintiedig, a gwella mynediad plant at fwyd. Ac rydych yn ymgynghori ar eich strategaeth ddrafft ar dlodi plant. Felly, Weinidog, pa werthusiad a wnaed o effaith y penderfyniadau hyn ar dlodi plant? Pam na roddwyd mwy o rybudd i deuluoedd a sefydliadau'r trydydd sector? Onid yw'r penderfyniad hwn yn mynd yn groes i'r uchelgeisiau a'r blaenoriaethau a nodir yn y strategaeth ddrafft ar dlodi plant, a beth yw eich ymateb i Achub y Plant Cymru, sy'n dweud bod hyn i gyd yn gam enfawr yn ôl yn y gwaith o fynd i'r afael â thlodi plant a diffyg diogeledd bwyd?  

Well, the Welsh Government's budget is worth £900 million less due to the inflationary consequences of Conservative management of the UK economy. This is not a decision that the Welsh Government wants to have to take. We are a Government, after all, that has increased education maintenance allowance, increased access to the school essentials grant, and is bearing down on the cost of the school uniform. The school holiday free school meal was brought in by this Government during the pandemic, and we have found ways to continue extending it by finding underspends from time to time. We’ve sought to work with Plaid. It’s not something, as the Member says, that Plaid pressed to have in the co-operation agreement, nor, as the First Minister said yesterday, is it in the top priorities that Plaid articulated for budget outside the co-operation agreement. But during the co-operation agreement period she will know that we have been keen to be able to work together on this, and we last issued a joint statement, in fact, in March, announcing an extension to May, and that that was in fact funded by the co-operation agreement budget. This time we again asked Plaid if we could try together to find funds in the co-operation agreement, but Plaid did not wish to do that.

The Government has, however, funded a larger provision of summer food and fun schemes for this summer, reaching thousand more children this year, and now in all 22 local authority areas for the first time, as well as the Playworks scheme that, in fact, reaches almost 40,000 children.

Wel, mae cyllideb Llywodraeth Cymru yn werth £900 miliwn yn llai oherwydd canlyniadau chwyddiant rheolaeth y Ceidwadwyr ar economi'r DU. Nid yw hwn yn benderfyniad y mae Llywodraeth Cymru am orfod ei wneud. Rydym yn Llywodraeth, wedi'r cyfan, sydd wedi cynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg, wedi cynyddu mynediad at y grant hanfodion ysgol, ac sy'n galw am ostwng cost y wisg ysgol. Y Llywodraeth hon a gyflwynodd brydau ysgol am ddim yn ystod y gwyliau, a hynny yn ystod y pandemig, a daethom o hyd i ffyrdd o barhau i'w ymestyn drwy ddod o hyd i danwariant o dro i dro. Rydym wedi ceisio gweithio gyda Phlaid Cymru. Fel y dywed yr Aelod, nid yw'n rhywbeth y gwnaeth Plaid Cymru bwyso i'w gael yn y cytundeb cydweithio, ac fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, nid yw ymhlith y prif flaenoriaethau a nodwyd gan Blaid Cymru ar gyfer cyllideb y tu allan i'r cytundeb cydweithio. Ond yn ystod cyfnod y cytundeb cydweithio fe fydd hi'n gwybod ein bod wedi bod yn awyddus i allu cydweithio ar hyn, ac fe wnaethom gyhoeddi datganiad ar y cyd ddiwethaf ym mis Mawrth, yn cyhoeddi ein bod yn ei ymestyn tan fis Mai, a chafodd hynny ei ariannu mewn gwirionedd o gyllideb y cytundeb cydweithio. Y tro hwn fe wnaethon ni ofyn i Blaid Cymru unwaith eto a allem geisio dod o hyd i arian gyda'n gilydd yn y cytundeb cydweithio, ond nid oedd Plaid Cymru am wneud hynny.

Fodd bynnag, mae'r Llywodraeth wedi ariannu darpariaeth fwy o faint o gynlluniau bwyd a hwyl haf ar gyfer yr haf hwn, gan gyrraedd miloedd yn fwy o blant eleni, a nawr yn gweithredu ym mhob un o'r 22 ardal awdurdod lleol am y tro cyntaf, yn ogystal â'r cynllun Gwaith Chwarae sy'n cyrraedd bron i 40,000 o blant.

15:20

The latest news is indicative of Welsh Labour once again talking the talk but failing to walk the walk when it comes to free school meals in Wales. The UK Conservative Government is continuing with the holiday activities and food programme in England, providing support for vulnerable children with free meals during the school holiday.

This announcement is a surprise to us all, as just outlined by Sioned Williams, but it comes as no surprise to me, Minister, as, when there are free school meals in term time, you have failed to properly fund schools to expand their kitchens to be able to roll out the scheme, and now we’re coming out of term time, you want to cut the scheme altogether. Your food and fun scheme just simply won’t cut the mustard. Minister, why are you giving with one hand and taking away with the other by cutting free school meals in the school holidays?

Mae'r newyddion diweddaraf yn arwydd o Lafur Cymru unwaith eto yn siarad llawer ond yn methu â gweithredu ar fater prydau ysgol am ddim yng Nghymru. Mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn parhau gyda'r gweithgareddau gwyliau a'r rhaglen fwyd yn Lloegr, gan ddarparu cefnogaeth i blant bregus drwy roi prydau bwyd am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol.

Mae'r cyhoeddiad hwn yn syndod i bawb ohonom, fel y nododd Sioned Williams nawr, ond nid yw'n syndod i mi, Weinidog, gan eich bod wedi methu ariannu ysgolion yn iawn i ehangu eu ceginau er mwyn gallu cyflwyno'r cynllun prydau bwyd am ddim yn ystod y tymor ysgol, a nawr ein bod yn dod at ddiwedd y tymor, rydych chi eisiau torri'r cynllun yn gyfan gwbl. Yn syml, ni fydd eich cynllun bwyd a hwyl yn ddigon. Weinidog, pam rydych chi'n rhoi gydag un llaw ac yn bachu'n ôl â'r llaw arall drwy dorri prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol?

Well, the public are certainly not crying out for us to stop feeding children in school during a cost-of-living crisis, which is not a view that the Member shares, certainly, and in Conservative England they are in fact not providing holiday free school meals, and they're also not providing universal primary free school meals, either. If people in Wales are looking for who is responsible for the pressures that they face at the moment, they won't be looking at a Welsh Labour Government that's doing all it can to put billions of pounds into people's pockets at a difficult time; they'll be looking at a Conservative Party who have presided over a decade and more of austerity, coupled now with a crippling cost-of-living crisis, rising interest rates and rising unemployment for families right across the UK. 

Wel, yn sicr nid yw'r cyhoedd yn gweiddi arnom i roi'r gorau i fwydo plant yn yr ysgol yn ystod argyfwng costau byw, nad yw'n farn y mae'r Aelod yn ei rhannu, yn sicr, ac yn Lloegr Geidwadol nid ydynt yn darparu prydau ysgol am ddim yn ystod y gwyliau mewn gwirionedd, ac nid ydynt ychwaith yn darparu prydau ysgol am ddim i bawb yn yr ysgol gynradd. Os yw pobl yng Nghymru yn edrych i weld pwy sy'n gyfrifol am y pwysau sydd arnynt ar hyn o bryd, ni fyddant yn edrych ar Lywodraeth Lafur Cymru sy'n gwneud popeth yn ei gallu i roi biliynau o bunnoedd ym mhocedi pobl ar adeg anodd; byddant yn edrych ar Blaid Geidwadol sydd wedi llywodraethu dros ddegawd a mwy o gyni, ynghyd ag argyfwng costau byw llesteiriol, cyfraddau llog cynyddol a diweithdra cynyddol nawr i deuluoedd ledled y DU. 

I'm very disappointed that the Government are not providing free meals for children who qualify for free school meals during the summer holidays. Inevitably, children—even more their mothers, who will prioritise their children—will go hungry. Government is about priorities. I do not understand why £4 million can be found for a zipwire run by a private company in my constituency rather than feeding children in families in need. It is very late for the Government to change course now. Can I urge the Government to ask local authorities to fund free meals this summer from their reserves and pay for it in next year's budget? Feeding children who are poor has to be a priority for a Labour Government. 

Rwy'n siomedig iawn nad yw'r Llywodraeth yn darparu prydau bwyd am ddim i blant sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r haf. Yn anochel, bydd plant—a'u mamau i raddau hyd yn oed yn fwy, wrth iddynt flaenoriaethu eu plant—yn mynd yn llwglyd. Ymwneud â blaenoriaethau y mae Llywodraeth. Nid wyf yn deall pam y gellir dod o hyd i £4 miliwn ar gyfer weiren wib sy'n cael ei rhedeg gan gwmni preifat yn fy etholaeth yn hytrach na bwydo plant mewn teuluoedd anghenus. Mae'n hwyr iawn i'r Llywodraeth newid trywydd nawr. A gaf fi annog y Llywodraeth i ofyn i awdurdodau lleol ariannu prydau bwyd am ddim yr haf hwn o'u cronfeydd wrth gefn a thalu amdano yng nghyllideb y flwyddyn nesaf? Mae'n rhaid i fwydo plant sy'n dlawd fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Lafur. 

Mike Hedges will know that I share his priority, and he will also know that we made an announcement in March that indicated that the extension was until the end of May. He will also know that the Government's budget is worth almost £1 billion less and, as a consequence of that, it is impossible for any Government to proceed with no impact on people’s lives. We are not talking about impacts on a list of things that we might all be able to say are nice to have. We’re talking about the impact of that on programmes that are very important to lots of people. That is the direct consequence of the failure of the Conservative Government to manage the economy in a way that is responsible, and to fund public services adequately in England. We will do—[Interruption.] We will continue doing—[Interruption.] We will continue—[Interruption.] We will continue to do everything that we can to support those families in need. 

Bydd Mike Hedges yn gwybod fy mod yn rhannu ei flaenoriaeth, a bydd hefyd yn gwybod ein bod wedi gwneud cyhoeddiad ym mis Mawrth a oedd yn nodi bod yr estyniad tan ddiwedd mis Mai. Bydd hefyd yn gwybod bod cyllideb y Llywodraeth yn werth bron i £1 biliwn yn llai ac o ganlyniad i hynny, mae'n amhosibl i unrhyw Lywodraeth fwrw ymlaen heb unrhyw effaith ar fywydau pobl. Nid ydym yn sôn am effeithiau ar restr o bethau y gallai pob un ohonom ddweud eu bod yn braf i'w cael. Rydym yn sôn am effaith hynny ar raglenni sy'n bwysig iawn i lawer o bobl. Dyna ganlyniad uniongyrchol methiant y Llywodraeth Geidwadol i reoli'r economi mewn ffordd sy'n gyfrifol, ac ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn ddigonol yn Lloegr. Byddwn—[Torri ar draws.] Byddwn yn parhau i wneud—[Torri ar draws.] Byddwn yn parhau—[Torri ar draws.] Byddwn yn parhau i wneud popeth yn ein gallu i gefnogi'r teuluoedd anghenus hynny. 

Can we please take a step back and stop blaming people? Because what I would like to know is: what about those circa 50,000 children that will be going hungry this summer—50,000 that we could be helping and that we have helped previously? Foodbanks are worried. They've contacted me. I've been visiting them. They're worried that they're already seeing an increase in demand, and that's with students in schools and the increase in free school meals, thanks to the co-operation agreement. They are concerned, and there is no plan in place. You've talked about some of those children, but we're talking about, potentially, 50,000 children and young people going hungry this summer. I don't want to know whose fault it is, I want to know what the Welsh Government is going to do to ensure that that's not the case and how are you working practically with partners on the ground to ensure that everybody will be able to access food this summer.

Also, regarding the school essentials grant, we already know that, even with the increase last year, which was very welcomed by a number of families, they are still struggling to make ends meet. Teachers speak of having to raise funds, of having to run school uniform exchange schemes, but, even then, not being able to meet the demand. So, we're talking about children not being able to eat, not being able to have clothes to go to school. This is such a sad, sad state, and we're pointing fingers at people, rather than finding solutions. So, please tell me how are you actually working with people to help these children and young people.

A gawn ni gymryd cam yn ôl a rhoi'r gorau i feio pobl? Oherwydd fe hoffwn wybod hyn: beth am yr oddeutu 50,000 o blant a fydd yn mynd yn llwglyd yr haf hwn—50,000 y gallem fod yn eu helpu ac a gafodd eu helpu gennym o'r blaen? Mae banciau bwyd yn poeni. Maent wedi cysylltu â mi. Rwyf wedi ymweld â nhw. Maent yn poeni eu bod eisoes yn gweld cynnydd yn y galw, a hynny gyda myfyrwyr mewn ysgolion a'r cynnydd mewn prydau ysgol am ddim, diolch i'r cytundeb cydweithio. Maent yn poeni, ac nid oes unrhyw gynllun yn ei le. Rydych chi wedi siarad am rai o'r plant hynny, ond rydym yn sôn am 50,000 posibl o blant a phobl ifanc yn mynd yn llwglyd yr haf hwn. Nid wyf am wybod pwy sydd ar fai, rwyf am wybod beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w wneud i sicrhau nad yw hynny'n digwydd a sut rydych chi'n gweithio'n ymarferol gyda phartneriaid ar lawr gwlad i sicrhau y bydd pawb yn gallu mynediad at fwyd yr haf hwn.

Hefyd, ar y grant hanfodion ysgol, hyd yn oed gyda'r cynnydd y llynedd, a groesawyd yn fawr gan nifer o deuluoedd, fe wyddom eisoes eu bod yn dal i gael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd. Mae athrawon yn sôn am orfod codi arian, am orfod gweithredu cynlluniau cyfnewid gwisg ysgol, ond hyd yn oed wedyn, maent yn methu ateb y galw. Felly, rydym yn sôn am blant yn methu bwyta, methu cael dillad i fynd i'r ysgol. Mae hon yn sefyllfa mor drist, ac rydym yn pwyntio bysedd at bobl yn hytrach na dod o hyd i atebion. Felly, dywedwch wrthyf sut rydych chi'n gweithio gyda phobl i helpu'r plant a'r bobl ifanc hyn.

15:25