National Assembly for Wales

Prynhawn da, a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni fydd y cwestiynau i Weinidog yr Economi, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Carolyn Thomas.

Diolch am eich cwestiwn. Yn ogystal â chyflawni amrywiaeth o brosiectau a chynlluniau ar draws gogledd Cymru, gan gynnwys ein cynllun cyflwyno band eang gwerth £56 miliwn, Allwedd Band Eang Cymru a chynlluniau'r gronfa band eang lleol, rydym hefyd yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a phrosiectau Uchelgais Gogledd Cymru i wella cysylltedd digidol ar draws y rhanbarth.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Lywydd, hoffwn ofyn a wnaiff y Gweinidog yn ymuno â mi i groesawu ymdrechion Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, Prifysgol Bangor ac eraill, i sefydlu gogledd Cymru fel rhanbarth arloesi 5G yn y DU. Bydd hyn, ar y cyd â mentrau eraill, megis bargen twf gogledd Cymru, yn helpu i ddarparu gwelliannau mawr eu hangen mewn cysylltedd band eang i gartrefi a busnesau yn y rhanbarth. A fyddech cystal â sicrhau, fel Gweinidog, y bydd Llywodraeth Cymru yn darparu pob cymorth posibl yn yr ymdrechion hyn? Diolch.

Rwy'n hapus i roi'r sicrwydd hwnnw. Mae gennyf ddiddordeb yn y gwaith sydd eisoes yn mynd rhagddo. Rwy’n arbennig o awyddus i gefnogi partneriaid ar draws gogledd Cymru, gan gynnwys y bwrdd uchelgais, i sicrhau bod Cymru’n cael cyfran briodol o’r gronfa £40 miliwn a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU ym mis Ebrill eleni, er mwyn sicrhau ein bod yn cefnogi darpariaeth ac arloesedd 5G ymarferol ar draws gogledd Cymru. Mae'n rhan o'r hyn y byddwn yn gallu ei wneud, ac wrth gwrs, rydym yn y sefyllfa ffodus o'i gael i adeiladu arno gyda'r gwaith sydd eisoes yn mynd rhagddo ym Mhrifysgol Bangor yn y ganolfan brosesu ddigidol, ac rwy'n credu bod mwy i ddod yn y dyfodol.

Yr haf diwethaf, ymunais ag Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru ar ymweliad â phrosiect dalgylch uwch Conwy a chyfarfod â Grŵp Gweithredu Cymunedol Cwm i drafod y diffyg signal ffonau symudol yng Nghwm Penmachno. Mewn cyfarfod dilynol gyda Digital Mobile Spectrum Limited—DMSL—a Grŵp Gweithredu Cymunedol Cwm, buom yn trafod rhaglen y rhwydwaith gwledig a rennir. Mae DMSL, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, yn fenter ar y cyd rhwng pedwar gweithredwr rhwydwaith ffonau symudol y DU i weithio i sicrhau bywyd digidol heb unrhyw amhariadau i bobl ledled y DU. Nod y rhwydwaith gwledig a rennir, gyda £532 miliwn gan y gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol a £500 miliwn gan Lywodraeth y DU, yw ymestyn darpariaeth 4G yng ngogledd Cymru i 83 y cant gan bob un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a 98 y cant gan o leiaf un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a ledled Cymru, i 80 y cant gan bob un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a 95 y cant gan o leiaf un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol. Fel y clywsom, ni allwch gael cysylltedd heb y seilwaith. Pa gysylltiad sydd rhyngoch chi a DMSL ynglŷn â hynny?

Rwyf wedi cyfarfod â Julia Lopez, cyn ei chyfnod mamolaeth, yn Llywodraeth y DU, oherwydd, wrth gwrs, yr her yma yw nad yw hwn yn faes datganoledig, ond rydym yn cydnabod y dylai rhaglen Llywodraeth y DU i wella cysylltedd gyrraedd 85 y cant o gartrefi. Golyga hynny fod yna eraill lle mai cysylltedd ffonau symudol fydd realiti sicrhau bod cysylltedd priodol ynddynt. Rwy'n fwy na pharod i ofyn eto i fy swyddogion pa gysylltiad penodol a fu gyda'r sefydliadau y cyfeiriwch atynt, i sicrhau bod hynny wedi'i gynllunio yn ein gweithgarwch, gan y bydd angen inni sicrhau ein bod yn llenwi rhai o'r bylchau sy’n bodoli yn rhaglen Llywodraeth y DU. Ond i ychwanegu at fy ateb cynharach i Carolyn Thomas, rwy'n credu ei fod yn ategu'r hyn rydym eisoes yn ei wneud i wella cysylltedd yn y gogledd.FootnoteLink

Rwy'n croesawu cwestiwn Carolyn Thomas yn fawr. Fel rhywun a fu'n aelod di-dâl o gonsortiwm y prosiect 5G gyda Phrifysgol Bangor, a’r partneriaid diwydiant, mae’n amlwg i mi, Weinidog, fod gennym gyfle gwirioneddol yn y maes hwn yng ngogledd Cymru. Rwy'n croesawu'r cymorth parhaus gan Lywodraeth Cymru yn y maes hwn sydd heb ei ddatganoli, ond yn hollbwysig, mae arnom angen cydweithrediad rhwng Cymru, ac yn bwysig, Llywodraeth y DU. Felly, Weinidog, tybed pa sgyrsiau pellach y gallech eu cael gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU i sicrhau eu bod yn deall y cyfleoedd sydd gennym yng ngogledd Cymru.

Yn rhyfedd ddigon, soniais am y cyfarfod a gefais gyda Julia Lopez cyn ei chyfnod mamolaeth, a chefais gyfarfod dilynol i drafod ystod o feysydd gyda John Whittingdale, sydd yn y swydd dros ei chyfnod mamolaeth. Ac un o'r meysydd y mae angen inni eu cael yn iawn yw darparu cysylltedd band eang, ac fel y dywedaf, llenwi'r bwlch sy'n bodoli, pan fydd y targed o 85 y cant wedi'i gyrraedd. Felly, unwaith eto, mae hyn yn adeiladu ar gwestiwn Carolyn Thomas a gwaith y ganolfan prosesu signalau digidol. Rydym mewn trafodaethau gyda nhw ynglŷn â'r cymorth y gallem ei ddarparu, yn ychwanegol at y cymorth y mae bwrdd uchelgais gogledd Cymru wedi’i ddarparu. Ond mae'n hanfodol cael sgwrs adeiladol a phragmatig gyda Llywodraeth y DU, neu fel arall, ni fyddwn yn darparu'r cysylltedd sydd ei angen ar gymunedau a busnesau er mwyn iddynt allu cyflawni'r hyn sydd bellach yn agweddau gweddol normal o'n bywydau. Ond rwy'n optimistaidd—yn ofalus optimistaidd—y down o hyd i ffordd ymlaen.

Rydym yn parhau i fuddsoddi mewn rhaglenni cyflogadwyedd y mae Llywodraeth Cymru naill ai’n eu rhedeg neu’n eu hariannu. Dwy enghraifft dda yw Cymunedau am Waith a Mwy, a gyflenwir gan awdurdodau lleol, a ReAct+. Ynghyd â Canolfan Byd Gwaith—un o swyddogaethau Llywodraeth y DU—mae gennym ystod eang o fesurau ar waith i helpu i gefnogi pobl ddi-waith i gael gwaith.

Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae’r data diweddaraf yn dangos, er bod y darlun yn gwella ledled y DU, fod Cymru’n parhau i fod ar ei hôl hi o ran cyflogaeth, ac yn parhau i weld cynnydd mewn diweithdra. Yn ôl adroddiad baromedr busnes diweddaraf y Brifysgol Agored, mae 69 y cant o fentrau bach a chanolig eu maint yn wynebu prinder sgiliau yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae hyn yn gynnydd dramatig ar adroddiad y llynedd, pan oedd ond 32 y cant yn unig yn credu mai dod o hyd i’r set sgiliau gywir yw'r her fwyaf sy’n wynebu busnesau. Mae’r galw am swyddi yno, Weinidog; y cyfan sydd ei angen yw i Lywodraeth Cymru fuddsoddi yn y gweithlu. Gyda hynny mewn golwg, beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’w wneud i sicrhau bod y duedd hynod siomedig hon yn cael ei gwrthdroi?

Wel, mae un neu ddau o bwyntiau i’w gwneud mewn ymateb. Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r ffigurau cyflogaeth a diweithdra. Fel rwyf i a’r Prif Weinidog wedi'i ddweud, ar y ffigurau eu hunain, mae’n bwysig peidio â dibynnu’n ormodol ar werth mis arall o ffigurau, gan fod ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos cynnydd mewn diweithdra, tra bo’r ffigurau talu wrth ennill dros y flwyddyn ddiwethaf yn dangos cynnydd o 1.5 y cant yn nifer y cyflogeion yng Nghymru. Mae'r ffigurau ar gyfer y mis diwethaf yn dangos cynnydd o 0.3 y cant. Nawr, mae'n anarferol wedyn i ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol fod yn dweud rhywbeth hollol wahanol. Felly, mae angen inni ddeall beth sy'n digwydd yn y cyswllt hwnnw, ac a bod yn deg, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn edrych ar gynyddu maint yr arolwg y maent yn ei gynnal o'r llafurlu i geisio sicrhau bod y ffigurau hynny'n fwy dibynadwy ac nad oes angen aros am yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth.

O ran sgiliau, mae hyn yn uniongyrchol gysylltiedig â’n cyllideb gyffredinol, sydd, fel y gwyddoch, yn lleihau yn ei gwerth. Fe fyddwch hefyd yn gwybod, ym maes sgiliau, fod gennym gystadleuaeth niweidiol gan Lywodraeth y DU yn torri ar ein traws. Byddai’n llawer gwell, o ran y ffordd rydym yn gweithio’n ymarferol gyda swyddfeydd a rheolwyr lleol Canolfan Byd Gwaith, pe bai gennym berthynas debyg gyda Llywodraeth y DU. Mae a wnelo â chyfeiriad a gwerth cronfeydd ffyniant cyffredin. Mae a wnelo hefyd â llunio polisi pragmatig. A chredaf y byddai hynny'n fargen dda i'r lle hwn, ac yn parchu datganoli. Byddai hefyd, yn hollbwysig, yn fargen dda i fusnesau, ac i bobl sy’n awyddus i wella eu sgiliau er mwyn gwella eu rhagolygon gwaith.

Weinidog, roeddwn yn falch o weld y cyhoeddiad a wnaethoch gyda’r Gweinidog addysg yr wythnos diwethaf am gyflwyno cynllun lle mae pobl ifanc sydd mewn perygl o adael addysg a dod yn ddi-waith yn cael profiad gwaith ystyrlon i sicrhau y gallant ailgysylltu â’u dysgu a'u bod yn cael eu hannog i ddatblygu eu dyheadau. Pa rôl y credwch y gallai’r fenter hon, gan weithio ochr yn ochr, er enghraifft, â’r warant i bobl ifanc, ei chwarae yn lleihau diweithdra, a diweithdra ymhlith pobl ifanc yn benodol, yma yng Nghymru?

Diolch am y cwestiwn. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu cyhoeddi buddsoddiad o £0.5 miliwn mewn profiad gwaith wedi'i deilwra. Mae hynny’n dilyn cynllun peilot llwyddiannus yn y maes, a gyflawnwyd gan Gyrfa Cymru gyda dysgwyr blwyddyn 10. Ac mae a wnelo hyn â rhoi profiad gwaith i bobl ifanc gael cyfle i edrych ar eu rhagolygon eu hunain yn y byd gwaith, ac i ailgysylltu â rhywfaint o addysg hefyd, er mwyn sicrhau bod y dysgu ei hun yn ddiddorol ac yn berthnasol i'w gyrfaoedd posibl yn y dyfodol, ac i wella eu cyfleoedd i fynd i fyd gwaith. Ac mae hyn yn sail i'r gwaith rydym yn ceisio ei wneud ledled y wlad gyda'r warant i bobl ifanc, i sicrhau nad oes gennym genhedlaeth goll. Mae hyn eto’n dystiolaeth bellach ein bod yn defnyddio cyllidebau sydd o dan bwysau, ond yn dal i fuddsoddi yn y dyfodol, ac yn cefnogi pobl ifanc i sicrhau eu bod yn gallu cynllunio dyfodol llwyddiannus yma yng Nghymru.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, y bore yma, cefais y pleser o gynnal brecwast briffio gyda’r Ffederasiwn Busnesau Bach a Dirnad Economi Cymru i drafod rhai o’r heriau sy’n wynebu busnesau yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae llawer o’r heriau hynny'n rhai macro-economaidd ac yn rhan o gylch gwaith Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, fe’i gwnaed yn glir iawn fod sawl cam y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi busnesau yng Nghymru ar hyn o bryd hefyd, ac un o'r camau hynny yw gwella'r dirwedd sgiliau. Clywais eich ateb yn gynharach, ond y gwir amdani yw mai chi sy'n gyfrifol am sgiliau. Felly, a allwch ddweud wrthym pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi busnesau i sicrhau eu bod yn gallu diwallu eu hanghenion sgiliau ac yn gallu recriwtio, cadw ac uwchsgilio staff?

Mae gennym ystod o raglenni—er enghraifft, rwyf wedi cyhoeddi rhagor o arian, ynghyd â'r Gweinidog addysg, ar gyfer cyfrifon dysgu personol. Mae gennym yr holl gyngor y gall busnesau ei gael drwy Busnes Cymru eu hunain. Rydym yn parhau i fuddsoddi yn ein rhaglen brentisiaethau hefyd. Yn anffodus, rwyf wedi gorfod nodi y bydd y nod o ddarparu 125,000 o brentisiaethau newydd yn cymryd blwyddyn ychwanegol. Mae hynny'n enghraifft uniongyrchol o'r gonestrwydd y mae'n bwysig ei gael gyda busnesau—rwy'n siŵr eich bod wedi dweud hyn wrthynt eich hun—ynglŷn â realiti'r pwysau ar ein cyllidebau, ynglŷn â realiti ailgyfeirio'r gronfa ffyniant gyffredin. Yn flaenorol, roedd arian o'r hen gronfeydd Ewropeaidd yn ariannu dros 5,000 o brentisiaid y flwyddyn. Mae hwnnw'n arian sydd wedi'i ailgyfeirio i rywle arall. Mae gennym hefyd gystadleuaeth niweidiol, a rhaglen Lluosi, sydd wedi'i chynllunio'n wael. Yn flaenorol, byddai'r arian hwnnw wedi dod yma, a gallem fod wedi gwneud gwell defnydd ohono. Felly, rydym yn parhau i fuddsoddi mewn sgiliau ac mewn cynhyrchiant. Byddent mewn lle llawer gwell i bob un ohonom pe ceid eglurder ynghylch cyfrifoldeb, nid cystadleuaeth, a phe bai gennym y gyllideb a addawyd i ni, gydag arian yn lle holl gronfeydd blaenorol yr UE, yn hytrach na thros £1 biliwn yn cael ei gymryd oddi wrthym dros dair blynedd.

Wel, fel y gwyddoch, Weinidog, mae fy mhwyllgor yn edrych ar gyllid ôl-UE, ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu ein hadroddiad pan fyddwn yn ei gyhoeddi maes o law.

Nawr, Weinidog, roedd maniffesto Llafur Cymru ar gyfer etholiadau'r Senedd yn 2021 yn ymrwymo i hyrwyddo sgiliau o ansawdd da yn y meysydd lle gwyddom y bydd yr economi yn tyfu ac i gryfhau partneriaethau sgiliau rhanbarthol er mwyn sicrhau bod y cyflenwad yn diwallu anghenion economaidd newidiol Cymru. Nawr, cyn etholiadau'r Senedd, cynhaliodd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar y pryd ddau ymchwiliad arbennig o bwysig mewn perthynas â sgiliau, un ar bartneriaethau sgiliau rhanbarthol ac un ar radd-brentisiaethau. Nawr, gwnaeth yr adroddiadau hynny gyfres o argymhellion pwysig iawn i Lywodraeth Cymru ar ffyrdd y gallai'r Llywodraeth wella'r system, a dylem fod yn gweld manteision rhoi'r argymhellion hynny ar waith bellach. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthym p'un a yw Llywodraeth Cymru bellach wedi rhoi argymhellion y ddau adroddiad pwyllgor ar waith yn llawn?

Na, ni chredaf y byddem yn dweud ein bod wedi eu rhoi ar waith yn llawn. Ni chredaf ei fod yn brawf teg ceisio dweud y dylai pob un ohonynt fod wedi'u rhoi ar waith yn llawn bellach, o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd yn y cyfamser, ac o ystyried realiti'r heriau gwahanol rydym yn eu hwynebu bellach.

Edrychaf ymlaen at ddarllen adroddiad y pwyllgor. Rwy'n siŵr y byddaf yn ei groesawu at ei gilydd. Efallai na fyddaf yn croesawu pob argymhelliad ar bob tudalen, ond rwy'n edrych ymlaen at dderbyn yr adroddiad. Ac wrth gwrs, mae un o'ch Aelodau, Hefin David, wedi cyflawni adroddiad ar ran y Gweinidog addysg, sy'n uniongyrchol berthnasol i mi, ar sut y ceisiwn wella nid yn unig y dirwedd sgiliau, ond y cysylltedd a'r dewisiadau ar gyfer pobl ifanc. Edrychaf ymlaen at drafodaeth adeiladol ar yr adroddiad hwnnw. Ond mewn ystod o feysydd lle mae twf a photensial twf—meddyliwch am awyrofod, meddyliwch am weithgynhyrchu uwch yn fwy cyffredinol, meddyliwch am led-ddargludyddion—mae'r rhain oll yn feysydd lle mae'n bosibl cael rhaglenni gradd sy'n gweithio gyda nhw. Rydym eisoes yn gweld gradd-brentisiaethau, rydym eisoes yn gweld pobl sy'n ennill cymwysterau lefel gradd trwy fyd gwaith. A'n her yw sut y gweithiwn ochr yn ochr â busnesau i sicrhau bod y cyfleoedd sy'n deillio o fuddsoddi yn ein gweithlu yn rhai real, a'r fargen rhwng y Llywodraeth a chyllid cyhoeddus, a'r eglurder y gallwn ei ddarparu a pha fusnesau sy'n barod i fuddsoddi nid yn unig mewn gweithwyr rheng flaen, ond yn hanfodol, i fuddsoddi yn ansawdd a sgiliau arweinwyr a rheolwyr hefyd. Dyna un o'r rhannau o'r economi yng Nghymru lle mae angen inni weld mwy o fuddsoddiad a mwy o werthfawrogiad o werth hynny i'r unigolion hynny, i'r cwmnïau a'r busnesau y maent yn eu rhedeg, ac wrth gwrs, i'r gweithwyr y maent yn gyfrifol amdanynt ac yn atebol iddynt.

Weinidog, credaf ein bod ar bwynt hanfodol gyda chyflwyno'r cwricwlwm newydd a chyda'r cyhoeddiad diweddar y bydd dau borthladd rhydd yn cael eu creu. Felly, rydym wedi cyrraedd cyfnod tyngedfennol, yn fy marn i, ac mae angen inni harneisio'r cyfle hwn a gwneud rhai newidiadau sylweddol yn y maes hwn. Nawr, fe gyfeirioch chi at adroddiad 'Pontio i Fyd Gwaith', a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan yr Aelod dros Gaerffili, sy'n ystyried profiad gweithwyr proffesiynol i gynorthwyo dysgwyr i bontio o addysg i gyflogaeth yng Nghymru, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb yn gadarnhaol i'r argymhellion a nodir yn yr adroddiad hwnnw hefyd.

Nawr, Weinidog, rwyf wedi bod yn cyfarfod â busnesau a sefydliadau busnes, ac maent wedi dweud yn gwbl glir wrthyf fod sgiliau'n fater pwysig a bod angen mwy o lais arnynt ynglŷn â'r modd y caiff sgiliau eu cyflenwi yma yng Nghymru, ac wrth gwrs, o ystyried ystadegau diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfraddau cyflogaeth a gweithgarwch economaidd Cymru, mae'n bwysicach nag erioed eich bod chi fel Llywodraeth yn cael hyn yn iawn. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wrando ar fusnesau a sicrhau bod digon o ddarpariaeth, capasiti, ac yn wir, adnoddau ar waith i ddatblygu'r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer y dyfodol. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r rhai sy'n darparu gradd-brentisiaethau yng Nghymru, ac yn wir, sgiliau galwedigaethol yng Nghymru, ac yn bwysig, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda busnesau, ac yn wir, sefydliadau busnes hefyd i sicrhau bod yr holl randdeiliaid yn llywio datblygiad y ddarpariaeth sgiliau yng Nghymru ar gyfer y dyfodol?

Wel, mae'r Llywodraeth yn gwneud yn union yr hyn y mae'r Aelod yn ei nodi. Mae fy swyddogion yn cael sgyrsiau rheolaidd gyda darparwyr addysg bellach ac addysg uwch hefyd; rydym yn parhau i gyflwyno gradd-brentisiaethau; rydym yn gwneud yn union beth y dywedasom y byddem yn ei wneud yn ein maniffesto, ac wrth gwrs, ar bron bob ymddangosiad yn eich pwyllgor, gan wisgo eich het arall, mae Hefin David yn achub ar y cyfle i siarad am hyn, i'n hatgoffa o'n hymrwymiadau, ac rwyf bob amser wedi rhoi ymateb cadarnhaol i hynny. Rydym yn parhau i ymgysylltu'n uniongyrchol â phartneriaethau sgiliau rhanbarthol hefyd ym mhob rhan o Gymru, ac nid yn unig fy swyddogion, mae gennyf innau ddiddordeb uniongyrchol yn hyn. Er enghraifft, cyfarfûm â busnesau yr wythnos diwethaf ar yr union bwnc hwn—y sgiliau sy'n cael eu darparu, yr hyn y mae hynny'n ei olygu i'r dysgwr hefyd, ond hefyd i sicrhau bod y sgiliau hynny'n uniongyrchol berthnasol i'r byd gwaith heddiw. Felly, mae'n sgwrs sydd angen dolen uniongyrchol sy'n cynnwys y Llywodraeth, sy'n cynnwys y busnesau eu hunain, gan gynnwys drwy ein partneriaethau sgiliau rhanbarthol a'r bobl sy'n darparu'r hyfforddiant a'r sgiliau i ddysgwyr er mwyn sicrhau eu bod yn uniongyrchol berthnasol. Hoffwn sicrhau ein bod yn cael gwerth da am yr arian cyhoeddus rydym yn ei fuddsoddi yn hynny, a bod y dysgwyr eu hunain yn cael gwerth da i wella eu rhagolygon gyrfa.

Felly, rwy'n cydnabod y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, a dyna'n union y mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i'w wneud, a manteisio ar y cwricwlwm newydd sydd wedi'i groesawu yn gyffredinol gan bobl ym maes busnes.

Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher.

Diolch, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol ddata ar gynhyrchiant is-ranbarthol ledled y DU yn ogystal â pherfformiad bargeinion dinesig neu fargeinion twf rhanbarthol yn y cyd-destun hwn. Ar sail yr allbwn prisiau presennol fesul awr a weithiwyd, nid oes yr un o awdurdodau lleol Cymru yn uwch na chyfartaledd y DU, ac yn achos ardaloedd fel Gwynedd, Ceredigion a Phowys, mae'r bwlch dros 30 y cant. Y realiti syml yw bod ein cynhyrchiant isel yng Nghymru yn golygu ein bod yn gweithio oriau hirach am lai o gyflog, a dyma fu'r sefyllfa, i raddau helaeth, am bron i chwarter canrif.

Nawr, er clod iddynt, lluniodd Llywodraethau cynnar Cymru dargedau mewn ymdrech i gau'r bwlch cynhyrchiant gyda gweddill y DU, ond mae'r rhain wedi cael eu hanghofio ers amser maith. Er bod cynllun gweithredu economaidd presennol Llywodraeth Cymru yn cydnabod y broblem, nid yw'n gwneud unrhyw beth i ymrwymo i unrhyw dargedau penodol neu ystyrlon i sicrhau gwelliant yn y maes hwn. Felly, fy nghwestiwn i yw hyn: os nad yw'r Gweinidog yn credu bod targedau yn angenrheidiol i fesur a ydym yn cau'r bwlch cynhyrchiant hwnnw'n llwyddiannus ai peidio, pa ddulliau y mae'n credu sy'n effeithiol i wneud hynny?

Felly, rydym yn cyhoeddi gwybodaeth ar yr hyn a wnawn ar gynhyrchiant, nid yn unig mewn perthynas â'r DU yn gyffredinol, ond mewn rhanbarthau penodol, ac mae hynny wedi'i gyhoeddi'n wrthrychol hefyd, ac rydym yn parhau i fuddsoddi adnoddau sydd gennym mewn meysydd y gwyddom y byddant yn helpu i wella cynhyrchiant, boed yn gymorth ar gyfer cyfalaf—fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths; mae rhaglen ar gael ar gyfer hyd at 40 y cant o fuddsoddiad cyfalaf a fydd yn helpu i wella cynhyrchiant busnes yn y sector bwyd. Rydym yn parhau, fel y mae'r sgwrs flaenorol newydd ei dangos gyda Paul Davies, i fuddsoddi yn sgiliau unigolion—dyna'r ysgogiad mwyaf sydd ar gael i ni, o bosibl. Ond mewn gwirionedd, ers datganoli, gwelwyd cynnydd mewn cynhyrchiant yma yng Nghymru, ac mae wedi bod yn gyflymach na'r rhan fwyaf o ranbarthau'r DU.

Y newidyn drysu, mewn gwirionedd, yw Llundain a de-ddwyrain Lloegr, sy'n perfformio'n sylweddol well na phob rhan arall o'r DU. Nid yw Boris Johnson bob amser wedi bod yn onest gyda phobl ym mhob datganiad a wnaeth, ond dywedodd unwaith, pan oedd yn sôn am ffyniant bro, ei fod yn cydnabod bod Llundain a de-ddwyrain Lloegr yn sylweddol anghyfartal â gweddill y DU. Yr her mewn gwirionedd fu cael cyfres nid yn unig o gyhoeddiadau polisi ond o ddewisiadau cyllidebol, gan weithio gyda phobl sy'n gyfrifol am nifer o'r meysydd hyn, i sicrhau bod yr adnodd yn dilyn y ddadl. Rydym yn dal i fod heb weld hynny, ac mae arnaf ofn na fyddwn yn gweld hynny hyd nes y bydd gennym Lywodraeth Lafur gyda Phrif Weinidog a Changhellor Llafur yn Stryd Downing.

Mae'n werth cofio, yn amlwg, nad cysyniad haniaethol sydd o bwys i economegwyr yn unig yw cynhyrchiant; mae'n fesur sylfaenol o werth llafur gweithlu. Rwy'n meddwl am yr hyn a ddywedodd Paul Krugman:

'Nid cynhyrchiant yw popeth, ond yn y tymor hir, mae bron â bod yn bopeth. Mae gallu gwlad i wella ei safon byw dros amser yn dibynnu bron yn gyfan gwbl ar ei gallu i gynyddu ei hallbwn fesul gweithiwr.'

Wrth gwrs, mae set ddata'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yr wythnos diwethaf bellach yn un o gyfres o ddatganiadau sy'n dangos gwendidau economi Cymru, ac mae'n rhaid imi ddweud, fel unigolyn ifanc—a Lywydd, nid wyf dros 30 eto—yr oll a glywaf yw sut y dylwn ystyried mynd allan o Gymru a gweddill y DU. Mae'r rhagolygon yn llwm. Hynny yw, beth sy'n wynebu fy nghenhedlaeth i a'r genhedlaeth ar ôl fy nghenhedlaeth i? Cyflogau disymud, costau cynyddol, methu fforddio rhentu neu brynu ein tai ein hunain. Beth fyddai'r Gweinidog yn ei ddweud wrth unigolyn ifanc heddiw—beth yw rhinweddau aros yng Nghymru? Oherwydd, hyd yn hyn yn y swydd hon—rwyf wedi bod yn y swydd ers ychydig dros ddwy flynedd bellach—yr oll a welais yw strategaethau diddiwedd a geiriau cynnes yn cydnabod bod problem, ond ychydig iawn o weithredu neu gynnydd.

Pan fyddaf yn siarad â busnesau a sectorau ac unigolion, mae yna rai sy'n wynebu heriau go iawn—mae hynny'n wir ac yn ddiamheuol; nid wyf erioed wedi ceisio gwadu hynny. Ond ceir ystod o sectorau hefyd sy'n obeithiol iawn am eu cyfleoedd yma yng Nghymru a pham eu bod yma yn y lle cyntaf. A'r hyn rydym wedi ceisio ei wneud yw creu ymdeimlad o nid yn unig optimistiaeth, ond sy'n seiliedig ar realiti pam fod busnesau'n dewis lleoli eu hunain yma yng Nghymru mewn sectorau twf. Soniais yn gynharach am awyrofod, am weithgynhyrchu uwch, am led-ddargludyddion—pob un yn faes twf gyda swyddi da iawn. Swyddi da yn y meysydd hynny ymhell uwchlaw'r cyflog byw gwirioneddol, ymhell uwchlaw'r cyflog cyfartalog. Os edrychwch ar y swyddi peirianneg sy'n helpu i fod yn sail i'r holl swyddi hynny, rydym yn buddsoddi mewn mwy o bynciau peirianneg, yn ennyn diddordeb mwy o bobl yn y rheini, ac mae gweithgynhyrchwyr a busnesau ym maes peirianneg yn awyddus i ddod i Gymru ac am wybod bod y sgiliau a'r dalent yno.

Felly, i bobl ifanc, dyna feysydd lle mae yna gyfleoedd, mae gennym Lywodraeth yma sydd nid yn unig yn gweld y cyfleoedd, ond sy'n awyddus i fuddsoddi yn hynny, cyn 16 ac ar ôl 16, pan fo pobl yn dod i mewn i'r byd gwaith. Dyna pam fod cymaint o'n rhaglen sgiliau yn cefnogi pobl sydd eisoes mewn gwaith hefyd, i wella ac i newid eu sgiliau. Dyna pam fod y sectorau technoleg a thechnoleg ariannol yn gweld twf o'r fath yma yng Nghymru, ac ystod eang o gyfleoedd gwahanol. Mae rhesymau dros fod yn optimistaidd am ddyfodol Cymru, os oes gennym y buddsoddiad cywir, os oes gennym bartneriaid i'n galluogi i wneud y buddsoddiad hwnnw mewn amgylchedd sy'n sefydlog, a dyna pam fod busnesau'n cydnabod y gallant ddod i Gymru a'u bod am dyfu yma hefyd.

A gaf fi ddiolch i Rhys ab Owen am ei gwestiwn? Mater i Gyngor Caerdydd, wrth gwrs, yw rheoli ac ariannu Amgueddfa Caerdydd, ond mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cyfarfod a gohebu â Chyngor Caerdydd, staff yr amgueddfa ac Ymddiriedolaeth Datblygu Amgueddfa Caerdydd, gan gynghori ar feincnodi gwasanaethau amgueddfeydd, safonau achredu amgueddfeydd, cyllid, cynhyrchu incwm, llywodraethu a modelau gweithredu.

Diolch am yr ateb, Gweinidog.

Diolch am y gefnogaeth i amgueddfa Caerdydd. Hefyd, rwy'n croesawu'r buddsoddiad diweddar yn yr amgueddfa. Credaf y gall pob un ohonom gytuno ei bod yn bwysig fod gan ein prifddinas le sy'n tynnu sylw at ein hanes cyfoethog ac amrywiol. Gwn hefyd eich bod yn cytuno â mi, Weinidog, mai dim ond un mesur o lwyddiant yw niferoedd ymwelwyr a bod amgueddfeydd yn gwneud cyfraniad enfawr mewn cymaint o wahanol ffyrdd. Fodd bynnag, mae pryder am y niferoedd sy'n mynychu'r amgueddfa. Mae pryder nad yw'r amgueddfa yn cael ei hysbysebu'n dda, nad yw pobl Caerdydd hyd yn oed yn gwybod am ei bodolaeth, heb sôn am dwristiaid, ac mae problemau hygyrchedd o ran mynediad i'r Hen Lyfrgell yng Nghaerdydd. Sut y byddwch yn gweithio gyda phartneriaid eraill i hyrwyddo'r amgueddfa ac i sicrhau ei bod yn hygyrch i bawb? Diolch.

Wel, diolch, Rhys ab Owen. Credaf fod y pwyntiau hynny'n bwyntiau dilys iawn, ac roeddwn yn falch iawn o weld bod Cyngor Caerdydd, yr wythnos diwethaf, bellach wedi llofnodi cytundeb les gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, a bydd hynny'n galluogi'r amgueddfa i aros yn adeilad yr Hen Lyfrgell am bum mlynedd arall. Ac mae hwnnw'n ddatblygiad cadarnhaol, oherwydd yn amlwg, bydd hynny'n rhoi rhywfaint o sefydlogrwydd i'r amgueddfa a'r cyngor allu archwilio opsiynau ac archwilio dichonoldeb unrhyw symudiadau yn y dyfodol. Ond mae hefyd yn rhoi cyfle iddynt hyrwyddo'r amgueddfa yn fwy effeithiol a chyflwyno'r mesurau hygyrchedd rydych wedi'u hamlinellu, yn gywir ddigon, fel cam pwysig tuag at sicrhau bod yr amgueddfa yn dod yn lle mwy deniadol i ymweld ag ef. Oherwydd mae'n amlwg ei bod yn un o amgueddfeydd lleol allweddol Cymru, ac mae ganddi enw da iawn am waith allgymorth a chefnogi grwpiau cymunedol ac adrodd straeon amrywiol pobl yn ein prifddinas. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y bartneriaeth gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru yn helpu i gyflawni'r amcanion rydych chi a minnau am eu gweld ar gyfer yr amgueddfa honno.

Credaf y gall pob un ohonom gytuno, Ddirprwy Weinidog, fod Amgueddfa Caerdydd yn atyniad twristaidd hanfodol i'n prifddinas, yn ogystal â man pwysig i gynnal ymweliadau addysgol a digwyddiadau diwylliannol. Rwy'n llwyr dderbyn bod Cyngor Caerdydd yn wynebu dewisiadau anodd oherwydd prinder cyllid, ond rwy'n credu mai annoeth iawn oedd hyd yn oed meddwl am wneud Amgueddfa Caerdydd yn atyniad symudol, gan fod hynny'n creu rheswm arall i bobl beidio ag ymweld â chanol y ddinas. Yn fy marn i, Ddirprwy Weinidog, byddai'n gwneud niwed i enw da dinas fel Caerdydd a'r hanes sydd ganddi pe na bai ganddi amgueddfa bwrpasol. Yn syml, bydd yn dangos nad ydym yn poeni am ein diwylliant ac nad oes gennym unrhyw falchder yn ein gorffennol. Gyda hyn mewn golwg, pa sgyrsiau a gawsoch gyda'r cyngor i sicrhau eu bod yn deall goblygiadau ehangach peidio â chael yr amgueddfa hon yng nghanol y ddinas, a pha ddadansoddiad a wnaethoch o alluoedd penodol y cyngor mewn perthynas â chodi arian treftadaeth a diwylliant? Diolch.

A gaf fi ddiolch i Joel James am ei gwestiwn pellach? Credaf fy mod wedi nodi'n glir iawn yn fy ymateb i gwestiwn Rhys ab Owen ein bod wedi bod yn ymgynghori â Chyngor Caerdydd, ein bod wedi siarad ag Ymddiriedolaeth Datblygu Amgueddfa Caerdydd, a'n bod wedi siarad â nhw am feincnodi gwasanaethau amgueddfeydd a gwasanaethau achredu amgueddfeydd. Dywedasom yn glir iawn wrthynt y byddent yn mentro colli eu hachrediad yn sgil y posibilrwydd o symud amgueddfa Caerdydd o leoliad sefydlog ac i drefniant symudol, a thrwy fentro colli eu hachrediad, byddai gwahanol fathau o gyllid yn y fantol.

Nawr, yr hyn rydym wedi'i weld yw bod Cyngor Caerdydd, fel pob cyngor arall yn y wlad, wedi wynebu problemau ariannol difrifol a dewisiadau ariannol y bu'n rhaid iddynt eu gwneud, ac roedd hwn yn un maes y gwnaethant ymgynghori â'r cyhoedd yn ei gylch. O ganlyniad i'r ymgynghoriad hwnnw, maent wedi gwrando ar yr hyn oedd gan bobl i'w ddweud, ac maent yn aros yng nghanol y ddinas yn yr Hen Lyfrgell. Unwaith eto, fel y soniais wrth Rhys ab Owen, maent yn ymrwymo i bartneriaeth newydd gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, a fydd, gobeithio, yn sicrhau dyfodol parhaus i'r amgueddfa.

Rwy'n ymwybodol fod Cyngor Caerdydd wedi gweithio'n agos gydag Amgueddfa Caerdydd fel rhan o'r 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' i sicrhau nad yw amgueddfeydd yn parhau i fod yn anfeirniadol mewn perthynas â'n hymagwedd tuag at ein gorffennol trefedigaethol, ac mae hwnnw'n gyfraniad pwysig iawn. Maent hefyd yn arwain ar Cyfuno Caerdydd, y cyfeiriodd Joel James ato'n gryno, i annog pawb, gan gynnwys y rheini sy'n byw mewn ardaloedd difreintiedig, i ddeall a gwerthfawrogi diwylliant a threftadaeth. Felly, a allech chi ddweud mwy wrthym ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r amgueddfa i sicrhau bod y cymunedau mwyaf difreintiedig yn cael eu hannog i ymweld a dysgu am eu hanes mewn ffordd sy'n adlewyrchu amrywiaeth ein gorffennol hanesyddol?

A gaf fi ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn? Credaf ei bod yn codi pwynt pwysig iawn. Mae Amgueddfa Caerdydd yn sicr yn esiampl o'r berthynas gadarnhaol honno â chymunedau amrywiol, gan sicrhau eu cyfranogiad, eu cynrychiolaeth a'u cynhwysiant, sef y peth pwysicaf. Ond o ran y pwynt ehangach a wnewch, Jenny, rydym wedi dyfarnu £642,000 drwy gronfa diwylliant, treftadaeth a chwaraeon Cymru wrth-hiliol i sefydliadau'r sector amgueddfeydd, ac mae'r cyllid hwnnw'n benodol ar gyfer gweithio gydag amgueddfeydd lleol i'w cefnogi drwy hyfforddiant, mentora, grantiau i adlewyrchu a chynrychioli hanes a diwylliannau cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn eu casgliadau, arddangosfeydd, digwyddiadau a rhaglenni dysgu. Rydym eisoes yn gweld bod y cyllid hwnnw'n arwain at newid yn y ffordd y mae amgueddfeydd lleol yn gweithredu. Er enghraifft, mae nifer o amgueddfeydd lleol wedi cynnal adolygiadau o'u casgliadau i nodi eitemau a all helpu i roi adlewyrchiad mwy gonest o hanes yr ardal, ac mae sesiynau hyfforddi wedi meithrin gwell dealltwriaeth ymhlith staff amgueddfeydd a gwirfoddolwyr ynghylch ymgysylltu â chynulleidfa newydd a chyd-greu gyda chymunedau amrywiol. Oherwydd un o'r pethau sy'n amlwg mor bwysig os yw amgueddfeydd fel amgueddfa Caerdydd i ffynnu, pan fydd pobl yn cerdded i mewn i'r amgueddfa honno, onid oes arnynt eisiau gweld eu hunain a'u hanesion yn cael eu hadlewyrchu? Felly, dyna'r amcan rydym wedi bod yn gweithio tuag ato drwy gronfa diwylliant Cymru wrth-hiliol a chynlluniau eraill i hyrwyddo mwy o gynhwysiant o blith cymunedau difreintiedig hefyd.

Ddirprwy Weinidog, rwy’n deall—yn groes, efallai, i’r hyn roeddech chi'n ei ddweud—mai’r bwriad o hyd yw symud yr amgueddfa o’r adeilad hwnnw, a’u bod yn dal i chwilio am safle arall. Felly tybed a allech chi egluro'r gefnogaeth y mae eich swyddogion yn ei darparu mewn perthynas â dod o hyd i leoliad addas. Fel rydych wedi’i ddweud yn gywir, mae’n amgueddfa bwysig iawn i ddenu ymwelwyr, nid yn unig i Gaerdydd, ond i Gymru. Mae'n amgueddfa o ansawdd uchel hefyd o ran hygyrchedd. Mae nifer o grwpiau anabledd wedi cysylltu â mi oherwydd hygyrchedd y dehongli. Roedd angen swm enfawr o fuddsoddiad i sicrhau hyn, a llwyddwyd i’w gael; rwy'n bryderus ynghylch gweld y buddsoddiad hwnnw'n cael ei golli heb unrhyw eglurder ynglŷn â lle mae'r amgueddfa hon yn mynd i gael ei lleoli. Felly tybed a allech chi gynnig eglurhad ynghylch y trafodaethau penodol hynny.

Rwy’n credu eich bod wedi codi pwynt teg iawn, Heledd Fychan. Dau neu dri diwrnod yn ôl yn llythrennol y cefais wybod bod Cyngor Caerdydd wedi arwyddo cytundeb les gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru i alluogi’r amgueddfa i aros yn yr Hen Lyfrgell, felly yn llythrennol mae’r newyddion yn boeth o’r wasg, ac nid oes gennyf y manylion am hynny a'r hyn y bydd yn ei olygu ar hyn o bryd. Ond fel y dywedais yn fy ateb i Rhys ab Owen, byddwn yn disgwyl i’r cytundeb les â Chyngor Caerdydd ystyried y ffaith, os bydd yr amgueddfa’n aros yn y lleoliad presennol, a bod y les wedi’i harwyddo am bum mlynedd, y byddai angen gwneud llawer o waith i sicrhau bod yr adeilad a'r casgliadau sydd ynddo mor hygyrch â phosibl. Mae hynny'n sicr yn un o amcanion Llywodraeth Cymru, a gwn y byddai'n un o amcanion Cyngor Caerdydd, ac roedd yn un o'u pryderon ynghylch aros yno, fel y dywedwch yn gwbl briodol. Felly, cyn gynted ag y caf ragor o fanylion am hynny, byddaf yn hapus i’w rhannu â chi.

Mae ein cenhadaeth economaidd yn nodi'r gwerthoedd a'r blaenoriaethau sy'n llywio'r penderfyniadau a wnawn i gefnogi ein heconomi. Ar gyfer Gorllewin De Cymru yn benodol, enghraifft dda yw bargen ddinesig bae Abertawe, sy'n ceisio sicrhau buddsoddiad o £1.2 biliwn gyda’r nod o greu 9,000 o swyddi.

Diolch, Weinidog. Er gwaethaf nifer o strategaethau, cynlluniau a chwistrelliadau enfawr o arian ar ffurf Amcan 1, mae cynhyrchiant fesul pen a gwerth ychwanegol gros yn parhau i fod ymhell islaw cyfartaledd y DU ar draws fy rhanbarth. Mewn gwirionedd, mae gwerth ychwanegol gros am bob awr a weithir ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Chastell-nedd Port Talbot wedi gostwng o 87 y cant o gyfartaledd y DU i 85 y cant dros y ddau ddegawd diwethaf.

Nawr, ym mhob mynegai economaidd, mae Cymru'n parhau i fod ar y gwaelod. Weinidog, ni allwch feio hyn yn syml ar gyni chwedlonol y Torïaid na’r pandemig; cynyddodd cynhyrchiant yn ystod Llywodraeth Cameron. Chi sy’n rheoli economi Cymru, felly pryd y gwnewch chi ysgwyddo cyfrifoldeb a chymryd yr awenau a mynd i’r afael â'r economi sy'n gwanychu yn fy rhanbarth?

Wel, wrth gwrs, mewn perthynas â chynhyrchiant yn cynyddu yma yng Nghymru, o 2012 i 2021 cynyddodd cynhyrchiant yn nhermau gwerth ychwanegol gros yn Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot 21 y cant a bron i 18 y cant yn y drefn honno. Fel y dywedais yn gynharach mewn ymateb i Luke Fletcher, y newidyn drysu yn nhermau economi’r DU mewn gwirionedd yw gorberfformiad a gorboethi Llundain a de-ddwyrain Lloegr o gymharu â gweddill y wlad.

Rydym yn parhau i fuddsoddi mewn meysydd er mwyn gwella cynhyrchiant yr economi yn fwy cyffredinol, rydym yn parhau i fuddsoddi i gefnogi’r economi i dyfu. Enghraifft dda yw’r gwaith rydym wedi gorfod ei wneud yn bragmataidd gyda Llywodraeth y DU ochr yn ochr â phorthladdoedd rhydd, nid oherwydd ein bod yn gweld porthladdoedd rhydd fel yr ateb i bopeth, ond er mwyn cyflymu’r cyfleoedd yn ein sector ynni adnewyddadwy, beth fydd hynny’n ei olygu o bosibl ar gyfer gweithgynhyrchu uwch, y cyfle i weld dyfodol mwy hirdymor i Tata, a’r holl swyddi eraill y credwn y gellid eu creu pe gallem fanteisio'n briodol a gwneud y gorau o ynni adnewyddadwy ar hyd ein harfordir. Dim ond un enghraifft yw hon—rhoddais enghreifftiau mewn llawer o feysydd eraill mewn ymateb i gwestiynau cynharach gan Luke Fletcher—lle mae twf eisoes yn digwydd mewn rhai sectorau yma yng Nghymru.

Gallem bob amser wneud mwy gyda phartner sefydlog yn Llywodraeth y DU sydd am weithio gyda ni, nid o’n cwmpas ni, sy’n parchu’r setliad datganoli yn hytrach na cheisio dod o hyd i ffordd yn syth drwyddo bob amser. Rwy'n obeithiol y cawn hynny ymhen y flwyddyn, pan fydd yr etholiad nesaf yn cael ei alw a phan welwn Brif Weinidog a Changhellor Llafur yn Stryd Downing.

Weinidog, rwy'n cytuno'n llwyr â'r angen am lywodraeth sy'n wirioneddol gydgysylltiedig â Llywodraeth y DU; mae angen iddynt fod yn bartner sy'n barod i weithio gyda ni i ysgogi cynnydd mewn cynhyrchiant. Ond rydych chi wedi ymweld â nifer o'r cwmnïau yn y rhanbarth, gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun yn Ogwr—rhai o'r cwmnïau cynhyrchiant uchel sy'n arwain, nid yn unig yng Nghymru ond yn y DU, gan gynnwys Sony Pencoed, y gwnaethoch ymweld â nhw yn ddiweddar, i edrych ar rai o'r cwmnïau yno yn yr uned hybu hefyd.

Dywedodd Steve Dalton, cyn-brif weithredwr Sony Pencoed, wrth sôn am gefnogaeth flaenorol Llywodraeth Cymru, y byddai'r buddsoddiad, gan gynnwys o gronfa dyfodol yr economi, yn sbarduno twf mewn sawl busnes ym Mhencoed, yn sbarduno twf ym musnes Raspberry Pi ac yn llywio datblygiad busnes prototeipio Sony UK Technology, sy'n cyflwyno cynlluniau o gynnyrch newydd i'r farchnad ar gyfer trydydd partïon hefyd. Yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr yn ddiweddar, gwn fod ganddynt 27 o brosiectau, 17 o fusnesau, wedi'u cefnogi gan gyllid SMARTCymru ar gyfer arloesedd hefyd. A yw'n cytuno â mi fod gwelliannau cynhyrchiant yn cael eu cyflawni gan sefydliadau sector preifat rhagorol yn ein hardal, ond bod angen Llywodraeth Cymru weithredol gyda chymorth ariannol wedi'i dargedu i ddarparu'r sylfaen ar gyfer eu llwyddiant?

Diolch, ac rwy'n cydnabod mai penderfyniad a wnaed gan y Gweinidog blaenorol, Ken Skates, oedd y buddsoddiad y sonioch chi amdano gyda Sony, ac rwy'n falch iawn o gydnabod y penderfyniad a wnaeth, oherwydd mae'n gwneud yn union beth rydych chi'n ei ddweud: mae'n gwmni sector preifat sy'n buddsoddi yn nyfodol ei weithlu ochr yn ochr â Llywodraeth weithredol. Pan wnaethom ymweld â nhw, wrth gwrs, gwelsom y cynnydd sylweddol a oedd yn digwydd yng nghynhyrchiant Raspberry Pi. Fe wnaethom ymweld â'r uned hybu a gweld gwahanol fusnesau sy'n tyfu yno ar y safle hwnnw. Mewn gwirionedd, mae rhai o'r busnesau hynny bellach yn symud allan oherwydd eu bod wedi tyfu'n rhy fawr i'r uned hybu. Dyna'n union rydym eisiau ei wneud a dyna'n union y mae'r Llywodraeth hon yn anelu i'w wneud, a dyna sut rydym yn targedu'r adnoddau cyfyngedig sydd gennym nawr i wneud yn siŵr eu bod yn sicrhau'r enillion mwyaf. Rwy'n falch iawn o weld bod yna enghreifftiau real o hynny yn etholaeth Ogwr a thu hwnt. 

Rydym wedi mabwysiadu amrywiaeth o fesurau, gan gynnwys rhaglen y Cymoedd Technoleg wrth gwrs, ymrwymiad gwerth £100 miliwn yn y rhaglen lywodraethu dros 10 mlynedd i greu 1,500 o swyddi cynaliadwy ac i gynyddu'r cyflog wythnosol cyfartalog a'r gwerth ychwanegol gros, gan ganolbwyntio ar Flaenau Gwent. Mae effaith y buddsoddiad hwnnw'n cael ei weld yng nghymunedau eraill y Cymoedd hefyd.

Mae'n wir, ac rydym yn ddiolchgar iawn i chi a'r Llywodraeth am hynny, Weinidog, ac yn ddiolchgar hefyd am y gwaith y mae'r Llywodraeth yn parhau i'w wneud i liniaru effaith colli busnesau fel Tillery Valley Foods. Ond rydym hefyd yn ymwybodol ym Mlaenau Gwent ein bod yn ysgwyddo baich y camreolaeth economaidd a welsom gan Lywodraeth Dorïaidd y DU; rydym hefyd yn cario baich Brexit caled, ac mae'r ddau beth, gyda'i gilydd, yn gwneud yr economi'n llai hyfyw mewn lleoedd fel Blaenau Gwent.

Mae rôl Llywodraeth Cymru yn y cyd-destun hwn yn bwysicach nag erioed. Weinidog, yr hyn sydd ei angen arnom ym Mlaenau Gwent yw ffocws ar seilwaith diwydiannol a busnes i alluogi busnesau i ffynnu yn y fwrdeistref ac ar draws rhanbarth Blaenau'r Cymoedd. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfle i fuddsoddi mewn strategaeth ddiwydiannol, os mynnwch, ar gyfer Blaenau'r Cymoedd—i fuddsoddi, er enghraifft, yn ein seilwaith ynni yn ogystal â seilwaith hyfforddi a seilwaith trafnidiaeth, sydd eisoes wedi gweld y buddsoddiad hwnnw. Ond mae angen buddsoddiad hefyd mewn unedau busnes ac mewn unedau diwydiannol, sy'n galluogi busnesau, wedyn, i leoli ym Mlaenau Gwent, i greu gwaith a chreu swyddi ar gyfer y dyfodol.

Gallaf gytuno'n llwyr â'r Aelod. Cyfeiriodd yr Aelod at rywfaint o'r seilwaith trafnidiaeth—sicrhau, ar ôl buddsoddi yn yr A465, ein bod mewn gwirionedd yn darparu buddsoddiad i sicrhau bod swyddi'n cael eu creu o fewn Cymoedd y gogledd yn hytrach na thynnu pobl o Gymoedd y gogledd i ganolfannau poblogaeth eraill, ac rydym yn parhau i fuddsoddi yn Rhyd y Blew, er enghraifft, ac edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddiad sylweddol yno—yr £8.5 miliwn a fuddsoddwyd—ac rwy'n hyderus y byddwn yn gweld cyfleoedd sylweddol yno.

Yn y gorffennol, mae'r Aelod wedi trafod rhai o'r cyfleoedd eraill a allai fodoli ym Mlaenau Gwent. Mae'n werth nodi hefyd, wrth gwrs, ein bod yn parhau i fuddsoddi mewn busnesau cyfredol yn ogystal â'r rhai nad ydynt yno. Rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion, ond mae yna 12 busnes yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf wedi derbyn dros £230,000 ym Mlaenau Gwent i helpu i wella eu cynhyrchiant—enghreifftiau go iawn o gefnogi busnesau i dyfu, sydd wedyn ag ôl troed yn y Cymoedd—yn ogystal â sicrhau bod y seilwaith a'r uchelgais yno i wneud hyd yn oed mwy i sicrhau bod gwaith sy'n talu'n dda iawn i'w gael o fewn cymunedau'r Cymoedd eu hunain.FootnoteLink

Weinidog, fe sonioch chi'n gynharach, a hoffwn eich pwyso ymhellach arno, am un o'r prosiectau mawr y mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi ynddo, sef prosiect y Cymoedd Technoleg y sonioch chi amdano yn ardal yr Aelod. Nod hwn yw troi ardal Cymoedd Blaenau Gwent yn fagwrfa uwch-dechnoleg ar gyfer datblygu technolegau newydd a gweithgynhyrchu uwch, nod ardderchog rwy'n cytuno ag ef ac yn gobeithio'i weld yn dwyn ffrwyth. Fel rydych wedi'i ddweud heddiw, y nod yw creu 1,500 o swyddi mewn 10 mlynedd, gyda buddsoddiad o £100 miliwn wedi'i glustnodi ar gyfer y prosiect dros ddegawd. Fodd bynnag, mae cwestiwn ysgrifenedig a gyflwynais wedi datgelu nad yw'r rhaglen, sydd eisoes wedi derbyn buddsoddiad o £40 miliwn, ond wedi creu 29 o swyddi. Weinidog, mae bron i hanner yr arian wedi cael ei wario, ac eto rydym yn dal i fod heb weld 50 o swyddi yn yr ardal ddwy flynedd yn ddiweddarach. Felly, fy nghwestiwn i chi yw: pryd y bydd fy rhanbarth yn dechrau teimlo effeithiau'r buddsoddiad hwn a phryd y cawn ddechrau gweld y 1,500 o swyddi hynny? Diolch.

Wel, wrth gwrs, yn sgil rhaglen y Cymoedd Technoleg, rydym wedi gweld y cyfle i greu bron 300,000 troedfedd o ofod swyddfa a gweithgynhyrchiant newydd, addas i'r diben. Rydych chi'n iawn, mae tua £40 miliwn wedi'i wario ar ddyfodol economaidd i Flaenau Gwent. Rydych hefyd wedi gweld nifer o weithgynhyrchwyr pwysig, fel Apex Additive Technologies a gwasanaethau ymgynghori PNR Pharma, a Thales wrth gwrs, yn lleoli yno, oherwydd mae yna Lywodraeth weithredol yma i weithio ochr yn ochr â'r busnesau hynny. Mewn gwirionedd, mae buddsoddiad Thales yn enghraifft dda o ddiwydiant a phartner blaenllaw ar gyfer y dyfodol. Felly, yn bendant mae gan Blaenau Gwent le yn nyfodol y sector seiber, nid yn unig yma yng Nghymru, ond ar draws y DU. Pan gyfarfûm â Thales ym Mharis yn ddiweddar, roeddent yn hynod gadarnhaol am y dyfodol ar gyfer y buddsoddiad. Maent yn ei ystyried yn berl yn eu buddsoddiadau ar gyfer y dyfodol ac yn gyfle i wella sgiliau a chreu swyddi oherwydd bod ganddynt bartner dibynadwy yn y Llywodraeth hon. Edrychaf ymlaen at weld mwy o dwf swyddi yn yr ardal, ac edrychaf ymlaen at glywed yr Aelod yn ei groesawu a'i gydnabod.

Gwnaf. Mae bwrdd rhaglen ar y cyd rhwng Cymru a'r DU yn goruchwylio'r gwaith o weithredu darpar borthladdoedd rhydd yng Nghymru. Bydd angen i'r darpar borthladdoedd rhydd ddangos bod strwythurau llywodraethu priodol ar waith ar gyfer y cam sefydlu cyn y caiff unrhyw gyllid capasiti ei ryddhau.

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb yna. Mae'r Gweinidog a fi wedi cytuno efo'n gilydd i raddau helaeth ar y mater. Mae'r ddau ohonom ni wedi mynnu yng nghyd-destun y prosbectws gwreiddiol gafodd ei gynnig inni ein bod ni eisiau mwy o sicrwydd ar hawliau gweithwyr, ar reoliadau amgylcheddol, ac, wrth gwrs, ar gael cae chwarae gwastad o ran cyllido o'i gymharu efo Lloegr. Yn sicr, nid dyna'r achos pan wnaeth y Llywodraeth Geidwadol gynnig hyn yn gyntaf. Ond dim ond rhan o'r gwaith, dwi'n meddwl, ydy hynny. Mae yna bob mathau o fodelau o borthladdoedd rhydd a'r gwaith rŵan ydy gwneud yn fawr o'r cyfleon a sicrhau bod elfennau mwy negyddol sy'n gallu bod yn gysylltiedig efo porthladdoedd rhydd yn cael eu rheoli. Llywodraethiant ydy'r ateb i wneud yn siŵr bod porthladd rhydd yn Ynys Môn yn uchafu cyflogaeth leol, yn hybu sgiliau yn lleol a bod yna reolaeth ariannol gref yna, felly sut bydd y Gweinidog yn helpu, drwy weithio efo Cyngor Sir Ynys Môn, i wneud yn siŵr bod llywodraethiant yn dod â buddiannau go iawn i bobl Ynys Môn?

Rwy'n fwy na pharod i barhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod yn unigol, ond hefyd i'r Aelodau'n gyffredinol ar gynnydd gyda phorthladdoedd rhydd. Un o fy mhryderon allweddol mewn sgyrsiau â'r DU, a phan wnaethant droi'n sgyrsiau yn hytrach na'r gweiddi penawdau oedd yn digwydd, oedd ein bod yn sicrhau cyllid cyfartal, ond wedyn roeddwn yn awyddus i fod yn glir iawn mai twf nid dadleoli gweithgarwch fyddai'r ffon fesur y byddent yn cael eu mesur yn ei herbyn, ac i wneud hynny rydym yn ystyried darparu metrigau a fydd yn caniatáu inni ddeall a ydym yn gwneud hynny, yn ogystal â'r pwyntiau a wnaethom, ac rydym yn falch fod yr Aelod wedi'u cydnabod eto, ar waith teg ac ar safonau amgylcheddol hefyd.

Felly, wrth fynd drwy'r cam nesaf hwn, cyn i unrhyw gyfalaf gael ei ryddhau, mae angen inni gynnwys sut rydym am fesur ac asesu twf, yn hytrach na dadleoliad, a sicrhau y gallwn ddychwelyd a dweud wrth y Senedd hon a ydym yn credu bod hynny'n digwydd, ac mae'r cyngor ar Ynys Môn, ond yn ehangach hefyd, yn bartneriaid allweddol wrth sicrhau bod gennym weledigaeth ar gyfer porthladdoedd rhydd sy'n edrych yn gadarnhaol ar bapur ac sy'n cael ei darparu'n ymarferol. Felly, rwy'n ofalus obeithiol, ac rwy'n gwybod y byddaf yn wynebu cwestiynau craffu yma ac yn y pwyllgor ynglŷn ag a yw hynny'n cael ei gyflawni mewn gwirionedd, a fydd yr arian cyhoeddus sy'n mynd tuag at y mentrau hyn yn sicrhau'r enillion y mae pob un ohonom eisiau eu gweld, boed yn borthladd Caergybi, neu'r porthladd rhydd Celtaidd yn wir.

Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, i geisio cynnig ystod gynhwysfawr o gymorth i fusnesau newydd a busnesau presennol i'w helpu i ddiogelu eu dyfodol a pharhau i dyfu lle bo'n bosibl. Mae'r cymorth hwn yn cael ei hyrwyddo'n weithredol drwy Busnes Cymru, gyda rheolwyr cysylltiadau busnes penodedig, a swyddfeydd rhanbarthol wrth gwrs.

Diolch am yr ateb yna.

Dros y mis diwethaf, rydym wedi gweld nifer dinistriol o swyddi'n cael eu colli yn fy rhanbarth, fel y nododd Alun Davies yn gynharach: cau Tillery Valley Foods yng Nghwmtyleri, Avara yn y Fenni; collwyd bron i 700 o swyddi o ardal na all fforddio colli swyddi ar y raddfa honno. Gyda'r cynnydd mewn deunyddiau crai a phrisiau ynni, na fydd yn dychwelyd i'r lefelau roeddent arnynt ddwy flynedd yn ôl yn fuan, mae yna bwysau amlwg ar y sector bwyd yn ogystal â'r sector lletygarwch yng Nghymru. Sut mae'r Llywodraeth hon wedi addasu i'r amgylchiadau sy'n newid yn gyflym ar gyfer y sector bwyd yng Nghymru, a beth a wnânt i sicrhau ei fod yn cael ei ddiogelu rhag colli rhagor o swyddi?

Mae yna her mewn perthynas â pha feysydd o'r sector bwyd rydym yn eu disgrifio a'u trafod, oherwydd, mewn gwirionedd, dros y 10 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld y sector bwyd yn tyfu'n sylweddol—mae'n stori lwyddiant go iawn yn y cyfnod hwnnw—ac mae'n werth cydnabod nad dim ond yr Aelod presennol dros Flaenau Gwent yw'r Aelod: pan oedd yn Weinidog, gosododd uchelgais i dyfu'r sector, ac ar y pryd, roedd rhywfaint o amheuaeth ynglŷn ag a fyddai hynny'n digwydd. A dweud y gwir, rhagorwyd ar y targedau ar gyfer twf a osodwyd ganddo. Yr her nawr yw sicrhau ein bod yn cadw gwerth go iawn yno, felly nid yn unig yr heriau mewn perthynas â Tillery ac Avara, ac mae'r ddau awdurdod lleol wedi bod yn wirioneddol adeiladol, fel y mae'r ddau Aelod etholaeth—dylwn gydnabod y pegynnu gwleidyddol gyda Peter Fox ac Alun Davies yn ymwneud â'r mater—yn ogystal â deall yr her y mae'r busnesau hynny'n ei hwynebu, ac mae telerau masnachu ôl-Brexit yn rhan o'r her y maent yn ei hwynebu. Mae realiti prisiau ynni a chwyddiant ar draws y sector bwyd hefyd yn herio rhai rhannau o'r sector.

Felly, rydym yn gweithio'n rhagweithiol gyda'r sector bwyd i ddeall lle mae'r heriau o hyd a lle mae'r cyfleoedd, a sut y gall yr adnoddau gwahanol y gall fy adran i ac adran Lesley Griffiths eu cyflwyno i hyn weithio, ac yn wir, rydym yn bwriadu cynnal cyfarfod bord gron gyda gweithredwyr yn y sector i ddeall rhagolygon cyfredol a beth y gallwn ei wneud ochr yn ochr â nhw a gyda nhw i sicrhau bod cyfle iach o hyd i'r sector bwyd a diod yng Nghymru fod yn rhan go iawn o economi'r dyfodol, yn hytrach na gwneud cyfraniad yn unig at y gael y bwyd iach rydym eisiau ei weld ar blatiau ledled y wlad.

Yn olaf, cwestiwn 8, Rhianon Passmore.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gweithgarwch buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru drwy Busnes Cymru, a Banc Datblygu Cymru yn wir. Defnyddir fframweithiau economaidd rhanbarthol a'r bargeinion twf fel cymorth ac offer gweithgarwch buddsoddi ledled Cymru. Mae gennym hefyd fantais o gael Llywodraeth sefydlog a dibynadwy yng Nghymru i fusnesau weithio mewn partneriaeth â hi.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae Banc Datblygu Cymru, sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru yn llwyr, rwy'n credu, yn ysgogiad pwerus ar gyfer hwyluso buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru ac ar draws economi Cymru. Yn ei flwyddyn ariannol olaf, hyd at ddiwedd mis Mawrth 2023, buddsoddodd £22.9 miliwn o'i gymharu â £11.6 miliwn y flwyddyn cyn hynny—cynnydd o 66 y cant. Dywedodd y banc fod ei weithgarwch buddsoddi a benthyca wedi creu 2,552 o swyddi, ac wedi diogelu 2,117 o swyddi eraill. Felly, mae hyn yn amlwg yn hollbwysig i Gymru.

Weinidog, sut fyddech chi felly'n asesu penderfyniad Llywodraeth Cymru i greu banc rhanbarthol cyntaf y DU? A hefyd, Weinidog, sut fyddech chi'n rhagweld y bydd y banc yn estyn allan at randdeiliaid eraill yng Nghymru i gefnogi pobl, busnesau a chymunedau ledled Cymru?

Rwy'n credu ei fod wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac unwaith eto, mae angen imi gydnabod rôl Ken Skates yn creu Banc Datblygu Cymru yn y lle cyntaf, er yr oedd gan rai eu hamheuon, ond mewn gwirionedd, pan edrychwch ar y canlyniadau pum mlynedd sydd wedi'u cyhoeddi, mae canlyniadau cryf ym mhob rhanbarth o Gymru, ac mae'r ffaith mai un o alwadau allweddol y Ffederasiwn Busnesau Bach yn Lloegr ar gyfer yr etholiad nesaf yw sefydlu rhywbeth tebyg i Fanc Datblygu Cymru mewn rhanbarthau yn Lloegr, yn dangos pa mor llwyddiannus y bu. A wyddoch chi, dyna'r ganmoliaeth fwyaf, onid e?

Mae hefyd yn fwy cyfarwydd yn y tirlun bellach, gyda nifer o fusnesau'n gallu tynnu sylw at y ffaith bod Banc Datblygu Cymru wedi bod yn hanfodol iddynt allu goroesi a buddsoddi yn y dyfodol. Edrychwch ar y cynllun benthyciadau busnes gwyrdd, sy'n helpu cwmnïau gyda'u llinell isaf, yn ogystal â gwneud y peth cywir dros y blaned. Pe byddem yn cael gwared ar Fanc Datblygu Cymru, rwy'n credu y byddech bellach yn gweld amgylchedd lle byddem yn gweld twll go iawn i'w lenwi a phoen go iawn i amrywiaeth o fusnesau. Felly, mae'r llwyddiant yno; mae'n amlwg yn ffigurau Banc Datblygu Cymru, ac yn hollbwysig yn y ffordd y mae partneriaid busnes eraill yn troi ato ac yn siarad amdano fel cyfle allweddol i fuddsoddi yn nyfodol ein heconomi.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau i’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Luke Fletcher.

Mewn cydweithrediad ag Iechyd Cyhoeddus Cymru a swyddfa ranbarthol Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer Ewrop, lansiodd Llywodraeth Cymru blatfform atebion tegwch iechyd Cymru ar 22 Mehefin, i fonitro rheolaeth anghydraddoldebau iechyd ledled Cymru, ac mae'n arwain y ffordd gyda'i dechneg ryngddisgyblaethol gymhleth.

Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae ymchwiliad y grŵp trawsbleidiol ar ganser i anghydraddoldebau canser yng Nghymru yn arddangos realiti creulon cael diagnosis canser yng Nghymru a byw gyda'r canlyniadau. Mae cyfraddau marwolaeth canser 55 y cant yn uwch ymhlith poblogaethau mwyaf difreintiedig Cymru. Bwrdd iechyd bae Abertawe yn fy rhanbarth i sy'n cynnwys y gyfran gydradd uchaf o ardaloedd yn y cwintel mwyaf difreintiedig. Heddiw, Weinidog, hoffwn ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu pobl sy'n dioddef yn uniongyrchol o'r anghydraddoldebau hyn wrth iddynt geisio ymdopi â diagnosis anodd o ganser cam 4.

Mae'r rhai sy'n rheoli canserau cam 4 wedi dweud wrthyf fod prinder staff wedi golygu bod yn rhaid i gleifion gael eu gosod ar restrau aros am driniaeth, a dim ond rhai byrddau iechyd sydd â gweithiwr allweddol neu bwynt cyswllt i gefnogi pobl â chanser cam 4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mesur cynnydd triniaeth a chymorth i gleifion cam 4, wrth iddynt ymdrin â'r anghydraddoldebau a amlinellir yn adroddiad y grŵp trawsbleidiol?

Diolch yn fawr. Rwyf wedi edrych ar yr adroddiad hwnnw ac rwy'n credu bod llawer o bethau i ni eu hystyried a gweithredu arnynt. Cyn inni gyrraedd cam 4, rwy'n credu bod yn rhaid inni sôn am yr elfen atal, a chlywsoch y cyhoeddiad ddoe gan fy nghyd-Aelod. Yr argyfwng gordewdra yng Nghymru—ac rwy'n mynd i'w alw'n argyfwng—pan fo gennych 60 y cant o'ch poblogaeth dros bwysau neu'n ordew, rydych chi'n anelu at sefyllfa anodd iawn, a'r hyn a wyddom yw bod y broblem honno'n fwy cyffredin mewn cymunedau tlotach, a dyna pam mae'n rhaid inni ymyrryd er mwyn osgoi'r math o sefyllfa rydych chi'n sôn amdani, lle mae'r gwahaniaethau yn glir i'w gweld rhwng ardaloedd cyfoethocach ac ardaloedd tlotach o ran y niferoedd sy'n dioddef o ganser.

Ar ddiagnosis, yr hyn sy'n amlwg yw bod yna rannau o Gymru sy'n perfformio'n llawer gwell nag eraill. Roedd yn eithaf diddorol—. Os edrychwch chi ar Betsi, mae bwrdd Betsi yn gyson dda o ran triniaeth ganser o'i gymharu ag eraill. Rwy'n bryderus iawn ar hyn o bryd, er enghraifft, ynghylch perfformiad yng Nghwm Taf Morgannwg. Mae'n debyg mai dyna un o fy mhroblemau mwyaf ar hyn o bryd. Ac rydym yn rhoi llawer o gefnogaeth tuag at hynny. Rydym wedi eu rhoi mewn fframwaith ymyrraeth arbennig i sicrhau ein bod yn monitro'r hyn y dylent ei wneud, ac rydym yn gweithio gyda chymunedau i weld a allwn fynd ar ôl pobl nad ydynt efallai wedi bod yn mynychu apwyntiadau sgrinio, er enghraifft. Mewn perthynas â chanser y colon a phethau, er enghraifft, gwn ei fod yn ymwneud â cheisio cael pobl i fanteisio ar y cyfleuster sgrinio a gweithio gyda chymunedau, ymgysylltu â nhw, dysgu'r gwersi rydym yn eu gwybod, ac rydym wedi dysgu llawer o wersi yn ystod y pandemig: sut mae cyfathrebu â phobl? Sut mae mynd i leoedd sy'n anodd eu cyrraedd? Ac rwy'n credu bod angen inni fynd â rhai o'r gwersi rydym wedi'u dysgu i mewn i'r holl feysydd eraill hynny.

Ond mae canser yn sicr—. Mae gennyf chwe blaenoriaeth, ond nawr, gyda'r pwysau ariannol anodd iawn sydd arnom, rwyf wedi gofyn i'r byrddau iechyd ganolbwyntio ar y tri cyntaf, sef osgoi sefyllfa lle mae angen i bobl fynd i'r ysbyty yn y lle cyntaf, symud adnoddau i'r gymuned, a gweithio gydag awdurdodau lleol i osgoi oedi wrth drosglwyddo gofal; yn ail, lleihau'r rhestrau aros; ac, yn drydydd, canolbwyntio ar ganser.

Weinidog, yn anffodus, y ffaith syml yw nad yw ein cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael yr un gofal iechyd â gweddill poblogaeth Cymru, boed hynny mewn gofal canser, fel y nodwyd yn ddiweddar gan adroddiad y grŵp trawsbleidiol; neu mewn gofal mamolaeth, fel y dangosir yn yr adroddiad ysgytwol ar ofal mamolaeth yn Ysbyty Athrofaol Cymru; neu'r llu o ffyrdd eraill y mae cleifion du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael cam gan y system. Nid yw rhagdybiaethau lefel y boblogaeth yn gweithio. Mae'n rhaid teilwra triniaeth i'r unigolyn, gan ystyried eu rhyw a'u hethnigrwydd, yn ogystal â'r pethau arferol fel ffordd o fyw a geneteg.

Weinidog, pan godais y mater hwn gyda'r Prif Weinidog ddoe, dywedodd y byddai 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' yn gwella'r sefyllfa. A allwch chi ehangu ar ba gamau penodol yn y cynllun a fydd yn gwella canlyniadau iechyd i'n cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol?

Diolch yn fawr iawn, Altaf. Rhan o'r hyn a fydd yn digwydd nesaf yw bod gennym sefydliad a gyfansoddwyd o'r newydd, grŵp anghydraddoldebau iechyd y GIG, a byddant yn canolbwyntio ar nifer fach o feysydd, gan anelu at wneud y mwyaf o gyfraniad y GIG a sicrhau bod y GIG yn dangos esiampl nawr wrth fynd i'r afael ag anghydraddoldebau. Yr hyn y mae'n rhaid ichi ddechrau ohono yw data, data, data. Felly, gadewch inni ddarganfod beth sy'n digwydd mewn gwirionedd, gadewch inni sicrhau bod gennym y dadansoddiad hwnnw, ac yna gallwch dargedu a gallwch ymateb i'r bylchau. Felly, dyna rydym yn ei wneud mewn perthynas â hynny.

Wrth gwrs, mae gennym 'Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Mae yna—. Cefais gyfarfod gyda fy nghyd-Weinidog sy'n gyfrifol am hyn y diwrnod o'r blaen. Mae'n ein gwneud ni i gyd yn atebol, gan sicrhau ein bod yn cyflawni ein cyfrifoldebau o fewn y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Rwy'n falch iawn fy mod wedi gallu adrodd wrthi fod y camau sydd gennym fel GIG yn cael sylw difrifol iawn mewn perthynas â'r 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', ac yn amlwg, bydd hynny i gyd yn bwydo i mewn i'r heriau rydym yn eu hwynebu mewn perthynas â gofal a gynlluniwyd.

Weinidog, gan adeiladu ar eich datganiad ddoe ynghylch y rhaglen imiwneiddio genedlaethol i Gymru, cyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru ddata y llynedd ar y nifer sy'n cael brechiadau imiwneiddio yn ystod plentyndod, ac roedd y data'n dangos bod bylchau anghydraddoldeb clir wedi cynyddu yn y mwyafrif o grwpiau oedran ac yn y mwyafrif o fyrddau iechyd, gyda phlant o'r cwintel mwyaf difreintiedig yn llai tebygol o fod wedi cael y brechiadau arferol i gyd na'r rhai o'r cwintel lleiaf difreintiedig. Felly, Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fonitro'r anghydraddoldeb clir hwn, a sut mae'n gweithio gyda byrddau iechyd a phartneriaid eraill i unioni'r sefyllfa hon a dileu'r bwlch?

Wel, diolch yn fawr iawn, ac rydych chi'n llygad eich lle i dynnu sylw at y ffaith, o ran brechiadau plentyndod, nad oes gennym lefel wael, ond bod y pandemig wedi gwthio pethau'n ôl braidd. Felly, mae gennym tua 20 y cant o'r boblogaeth plant nad ydynt yn manteisio ar y cyfle hwnnw o bosibl.

Felly, beth rydym ni'n mynd i'w wneud am hynny? Wel, rydym yn defnyddio'r fframwaith imiwneiddio cenedlaethol ac yn sicrhau ein bod yn defnyddio'r gwersi a ddysgwyd yn ystod y pandemig, gan sicrhau ein bod yn edrych ar y dystiolaeth. Beth oedd yn gweithio yr adeg honno? Beth oedd yr arferion gorau? A sut y gallwn osgoi'r amrywio diangen ledled Cymru? Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod hyn yn cael ei arwain gan dimau lleol, sy'n ymgysylltu ac yn grymuso eu cymunedau eu hunain i ddeall beth yw manteision derbyn y cynnig o frechiadau. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud hyn yn hawdd ei ddeall, ein bod yn cyfathrebu'n dda, fod pobl yn deall y risgiau o beidio â chael brechiadau. Felly, gofynnir i bob bwrdd iechyd ddatblygu rhaglen waith a strategaeth brechu teg gyda mewnbwn iechyd cyhoeddus pwrpasol. Felly, dyna sut rydym yn bwriadu mynd i'r afael â'r mater rydych wedi'i gyflwyno.

Mi wnes i ddatganiad llafar i'r Senedd ar 13 Mehefin yn disgrifio ein ffordd o fynd ati i wella gwasanaethau diabetes, fel sydd wedi'i nodi yn y datganiad ansawdd ar gyfer diabetes. Roedd y swyddogion yn trafod goblygiadau'r datganiad ansawdd o ran cyflawni'n lleol gyda phrif weithredwyr yr NHS ar 21 Mehefin.

Rwy'n croesawu hynny'n fawr. Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaethoch ar driniaeth ddiabetes yng Nghymru. Mae 5,400 o bobl ym Mlaenau Gwent yn byw gyda diabetes, ac nid yw hynny'n llawer llai na 10 y cant o'r boblogaeth. Mae'n epidemig yn y fwrdeistref. Ac rwy'n credu bod hynny, Weinidog, yn galw am ymyrraeth sylweddol gan y Llywodraeth.

Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaed gan y Gweinidog ddoe ar ein perthynas â bwyd, os mynnwch, yn ei ystyr ehangach. Ond mae angen dull mwy cyfannol arnom i sicrhau ein bod yn atal diabetes yn hytrach na thrin diabetes yn unig. Rwy'n falch fod y Dirprwy Weinidog chwaraeon yn y Siambr y prynhawn yma, oherwydd mae hynny hefyd yn cynnwys buddsoddi mewn gweithgarwch corfforol, buddsoddi mewn cyfleoedd chwaraeon, yn ogystal â mathau eraill o weithgarwch corfforol, ac mae'n cynnwys buddsoddiad ar draws y Llywodraeth gyfan i fynd i'r afael â diabetes, yn hytrach na thrin effaith diabetes yn unig. Weinidog, rwy'n gobeithio y gallwch roi ffocws i hynny yn rhywle fel Blaenau Gwent, a hoffwn eich gwahodd i'r fwrdeistref fel y gallwn drafod sut y gallwn helpu pobl i osgoi diabetes ym Mlaenau Gwent.

Diolch yn fawr iawn, Alun. Yr hyn rydych chi'n ei wybod yw bod gennym y datganiad ansawdd hwn, fel bod pobl yn gwybod beth yw 'da', felly dylent fod yn gweithio yn unol â hwnnw. A nawr mae gennym weithrediaeth y GIG yn dwyn byrddau iechyd i gyfrif am gyflawni'r hyn sy'n 'dda'. Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yn fy marn i yw cydnabod bod y broblem yn fwy difrifol mewn rhai ardaloedd. Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr agwedd iechyd y cyhoedd ar hyn yn gwbl glir fod angen i chi dargedu rhai ardaloedd yn fwy nag eraill. Nid ydym yn chwilio am yr un peth ym mhobman yma; mae'n rhaid i chi roi adnoddau ychwanegol mewn rhai mannau. Yr hyn sydd gennym, er enghraifft, yw rhaglen atal cyn-ddiabetes, i helpu pobl i osgoi cael diabetes math 2. Peidiwch ag anghofio bod modd osgoi cyfran enfawr o ddiabetes math 2, ac mewn gwirionedd, os gallwch ei ddal cyn iddo fynd yn ddiabetes llawn, rydych chi'n arbed llawer o broblemau iechyd i'r aelod hwnnw o'r cyhoedd, ond hefyd rydych chi'n arbed llawer o adnoddau i'r GIG.

Ar ymyrraeth gynnar, mae gennym gynlluniau peilot ledled Cymru, gan gynnwys un yn Aneurin Bevan. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar ganlyniadau'r cynllun peilot hwnnw. Fe wyddom eu bod yn gweithio; rydym wedi rhoi £1 filiwn i mewn i gyflwyno'r hyn y gwyddom ei fod wedi gweithio ym Mhort Talbot, er enghraifft. Nawr, mae angen inni sicrhau bod pobl yn deall eu cyfrifoldebau hefyd. Nid yw'n stryd un ffordd; mae'n rhaid inni fod yno, yn dal eu dwylo drwy siwrnai anodd iawn iddynt. Mae'n rhaid inni sicrhau bod yr amgylchedd yn iawn, ac roedd hynny'n rhan o'r hyn roedd y Dirprwy Weinidog yn siarad amdano ddoe. Ond ni allwn barhau â sefyllfa lle mae'r trywydd—. Os parhawn fel rydym yn ei wneud ar hyn o bryd, ni fyddwn yn gwario 10 y cant o'n cyllideb ar ddiabetes, byddwn yn gwario 17 y cant o'n cyllideb arno. Nid oes gennym fwy o arian, felly mae'n rhaid iddo ddod o rywle. Felly, nid yw hyn yn gynaliadwy ar ei ffurf bresennol. Mae'n rhaid i rywbeth newid. Ond mae'n rhaid i bobl Cymru ddod gyda ni ar y daith. Ni allwn gwneud y cyfan drostynt, ond byddwn yno gyda nhw ar y daith.

Weinidog, nid yw'n gyfrinach mai Cymru sydd â'r gyfran uchaf o achosion o ddiabetes yn y DU, gyda mwy na 200,000 o bobl yn byw gyda'r cyflwr. Mae llu o sefydliadau a chynlluniau ar gael, ac rwy'n gwybod eich bod yn gweithio gyda nhw hefyd, yn helpu pobl â diabetes, ac yn gwthio i wella gofal a chymorth. Fodd bynnag, mae yna bryderon difrifol am y diffyg cyllid i sawl rhaglen—er fy mod yn gwerthfawrogi'r ateb rydych newydd ei roi—rhywbeth y dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai'n cael sylw yn y datganiad ansawdd yr wythnos diwethaf. O'r adborth a gefais, ni chafodd ei drafod mewn cymaint o fanylder ag y dylai, efallai. Mae gwasanaethau fel gwasanaeth lleddfu diabetes Cymru, yn ogystal â rhaglen SEREN, y gwn fod fy nghyd-Aelod Joel James wedi'i godi o'r blaen yn y Siambr, mewn perygl difrifol wrth symud ymlaen. Nid yw'n glir a fydd y gwasanaethau hyn, sy'n darparu canlyniadau sy'n newid bywydau, yn parhau i dderbyn cyllid. Mae clinigwyr ymroddedig y GIG sydd y tu ôl i'r cynlluniau hyn wedi cael eu gadael mewn limbo gan nad oes ganddynt unrhyw syniad ynglŷn â chyllid yn y dyfodol. Yn gynharach heddiw, cynhaliodd Cymdeithas Feddygol Prydain ddigwyddiad a fynychais, gyda llawer o gyd-Aelodau yn y Siambr hon. Cyfarfûm â rhai o'r meddygon teulu gwych yno, gan gynnwys Gareth a Natasha, sydd ill dau yn dod o dde-ddwyrain Cymru, ac roeddent eisiau atebion. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn i yw: a allwch chi roi rhywfaint o eglurder mawr ei angen iddynt y prynhawn yma am yr hyn sy'n digwydd wrth symud ymlaen? Diolch.

Diolch yn fawr. Mae gennym swm wedi'i neilltuo o arian ar gyfer y rhaglen cyn-ddiabetes roeddwn yn sôn amdani. Mae gennym £1 filiwn ar gyfer y rhaglen honno, ac mae'n cael ei chyflwyno. Mae pob bwrdd iechyd yng Nghymru yn deall hyn. Y gyfrinach yw achub y blaen ar y broblem; dyna'r gwir yma—mae'n rhaid inni achub y blaen ar y broblem, nid aros i'r broblem ddatblygu. Pan fydd gennych 60 y cant o'ch poblogaeth dros bwysau, mae'n rhaid i chi dargedu'r rheini, oherwydd nhw yw'r genhedlaeth nesaf o bobl sy'n mynd i gael diabetes math 2. Dyna beth oedd rhan o ddoe yn ymwneud ag ef—mae'n ymwneud â chydnabod na allwn barhau fel hyn, fod angen i chi ymyrryd, mae angen inni greu'r amgylchedd iawn ar eu cyfer.

Ac ar gyllid, mae'r sefyllfa ariannol yn heriol iawn ar hyn o bryd. Mae'n anodd i bawb; mae'n heriol i bobl yn ein cymunedau—mae'r argyfwng costau byw yn anodd iawn—ond mae hefyd yn anodd i'r GIG. Mae'r GIG yn teimlo'r holl bwysau chwyddiant y mae pawb arall yn ei deimlo. Nid ydym wedi cael arian ychwanegol ar ei gyfer, ac mae gennym gostau COVID a phopeth arall sy'n digwydd. Felly, mae'r pwysau'n real, ond dyna pam mae'n gwneud synnwyr inni fynd cyn belled ag y gallwn ym maes atal, oherwydd os na wnawn ni hynny, mae'r costau wrth symud ymlaen yn mynd i fod yn anodd tu hwnt. 

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, ddoe ar dri achlysur, fe geisiodd Andrew R.T. Davies gael ateb gan y Prif Weinidog, ac ar dri achlysur, fe fethodd y Prif Weinidog ateb. Chi yw'r Gweinidog iechyd, felly rwyf am ofyn i chi: pryd mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ddileu amseroedd aros o ddwy flynedd yn GIG Cymru, a phryd y gallwn ddisgwyl i chi gyhoeddi eich targed diwygiedig?

Diolch yn fawr. Rwy'n fwy na pharod i anfon y targed diwygiedig a anfonais i'r GIG atoch chi. Rwyf wedi dweud yn glir wrthynt fod yn rhaid inni gadw at gynllun. Rydym wedi trafod gyda nhw beth yw'r targedau, ac a ydynt yn credu y gallant gyrraedd y targedau. Byddwn yn gwneud hyn yng nghyd-destun sefyllfa ariannol dynn iawn, felly rwy'n credu bod yn rhaid inni ddeall hynny. Ond fel Gweinidog iechyd, mae'n rhaid imi gydnabod nad yw cael pobl yn aros am fwy na dwy flynedd yn dderbyniol, ac felly rydym yn disgwyl iddynt gyflymu eu prosesau. Rydym yn rhoi mwy o arian i bethau fel diagnosteg, a mwy i ganolfannau llawfeddygol. Roeddwn yn falch iawn o gael agor y ganolfan lawfeddygol yng Nghastell-nedd Port Talbot yn swyddogol yn ddiweddar. Felly, mae llawer o bethau cadarnhaol, da yn digwydd, ond yn amlwg rydym yn awyddus iawn i sicrhau eu bod yn cyflymu'r broses, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn wrthynt y tro hwn na fydd esgusodion dros fethu'r terfynau amser hynny.

Diolch yn fawr, Weinidog. Byddai'n ddefnyddiol iawn pe baech yn ysgrifennu ataf, ond wrth gwrs, pe gallech roi'r ateb ar lafar yn y Siambr y prynhawn yma o ran dyddiad y targed diwygiedig ar gyfer amseroedd aros dwy flynedd, byddai hynny, wrth gwrs, yn cael ei werthfawrogi, oherwydd nid ydym yn gweld y cynnydd sydd ei angen—ac rydych chi wedi cyfeirio at hynny eich hun, ac rwy'n gwerthfawrogi hynny. Gwelsom y set ddata ddiwethaf gyda dim ond 245 o bobl yn dod oddi ar y rhestr aros ddwy flynedd. Mae'n dal i fod gennym ddegau o filoedd o bobl yn aros am driniaeth yng Nghymru, a chithau'n gwybod, wrth gwrs, fod y targed wedi'i ddileu bron yn llwyr yn yr Alban ac yn Lloegr. Yn aml, rydym yn siarad am rifau, onid ydym—degau o filoedd o bobl; pobl unigol yw'r rhain, ac yn aml mae llawer ohonynt yn aros mewn poen sy'n effeithio ar eu bywydau, a bywydau eu teuluoedd ehangach hefyd.

Weinidog, fe wnaethoch chi ymrwymo i sicrhau y bydd 80 y cant o gleifion canser yn dechrau triniaeth o fewn deufis erbyn 2026. Mae hynny'n nod canmoladwy, ac os caiff ei gyrraedd, fi fydd y cyntaf yn y Siambr hon i'ch llongyfarch ar ymdrechion Llywodraeth Cymru. Ond mae amseroedd aros canser wedi gwaethygu mewn gwirionedd—maent wedi gostwng o 59 y cant ym mis Ebrill y llynedd i 55 y cant ym mis Ebrill eleni. Felly, a allwch chi ymrwymo, Weinidog, i nodi cerrig milltir blynyddol ar gyfer cyflawni'r targed y bydd 80 y cant o bobl â chanser yn dechrau triniaeth o fewn deufis, a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau sy'n cael eu cymryd i wella amseroedd aros canser, yn benodol ar gyfer y canserau gyda'r amseroedd aros hiraf—gynaecolegol, pen a gwddf ac wroleg? Ond yn y pen draw, Weinidog, rhowch y targed hwnnw inni y prynhawn yma. Dywedwch wrthym erbyn pryd y gosodwyd y targed aros o ddwy flynedd; byddai hynny'n cael ei werthfawrogi. Diolch yn fawr, Weinidog. 

Ar amseroedd aros o ddwy flynedd, rydym yn disgwyl i 99 y cant o bobl gael eu gweld erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Rydym yn disgwyl, erbyn mis Medi, y bydd unrhyw un sy'n aros ers dros dair blynedd yn cael apwyntiad, fel eu bod yn gwybod pryd yn union y byddant yn cael eu triniaeth. Ac rydym wedi dweud yn glir ein bod am weld gwelliant sylweddol mewn perthynas â chanser.

Mae canser yn eithaf diddorol, oherwydd mae rhai meysydd canser yn gwneud yn llawer iawn gwell nag eraill, felly mae'n dibynnu ar y maes arbenigol, ac mae'r un peth yn wir hefyd am nifer y rhai sy'n aros hiraf. Ymhlith y 40 neu fwy o feysydd arbenigol, ceir tua 24 lle rydym lawr i sero mewn gwirionedd. Mae'r broblem go iawn gyda thua saith maes arbenigol, a dyna lle rwyf wedi gofyn iddynt ganolbwyntio nawr: 'Ewch am y meysydd hynny.' Mae gennym 'Gwneud pethau'n iawn y tro cyntaf' i sicrhau eu bod yn cael y llwybrau'n iawn, i roi pwysau arnynt, ac i edrych ar yr hyn sy'n digwydd gyda defnydd o theatrau yng Nghymru, a gwneud y defnydd gorau o'r capasiti sydd ar gael, oherwydd nid oes diben cael canolfannau newydd os nad yw pobl yn gweithio'n effeithlon. Mae'n rhaid inni sicrhau, yn gyntaf oll, ein bod yn cael yr effeithlonrwydd yn iawn lle bynnag maent yn gweithio. Nid oes unrhyw bwynt buddsoddi mewn canolfannau newydd sbon os ydynt yn dal i fethu gweithio hyd eithaf eu capasiti.

Felly, rydym yn edrych ar hynny nawr; rydym yn ei yrru. Mae gweithrediaeth y GIG ar waith. Maent yn rhoi llawer o bwysau ar y bobl hyn i wneud yn siŵr ein bod yn gweld cynhyrchiant yn gwella yn ôl y disgwyl. Ac wrth gwrs, ar ganser, rydych chi hefyd wedi gweld bod diagnosteg yn enwedig yn gwbl allweddol. Y gwahaniaeth rhyngom ni a Lloegr yw ein bod yn cyfrif diagnosteg ac rydym yn ei gyfrif o'r dechrau, oherwydd, os oes gennych ganser, mae'n rhaid i chi ddechrau o'r amser pan fyddwch chi'n ei amau, nid o'r amser pan fyddwch chi'n cael eich rhoi ar lwybr triniaeth. Felly, mae'r ffordd rydym yn cyfrif yn wahanol, a dyna pam ein bod yn rhoi llawer o arian tuag at ddiagnosteg. Mae'n rhaid inni gyflymu'r canolfannau diagnostig ac fe fyddwch wedi gweld ein bod yn y broses o roi buddsoddiad sylweddol tuag at hynny. 

Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n mynd i fynd ar drywydd y saith maes arbenigol y cyfeirioch chi atynt, oherwydd, fel rwy'n ei ddeall, a gallwch fy nghywiro os wyf i'n anghywir, yn eich targed blaenorol, nid oedd y saith maes arbenigol hynny wedi'u cynnwys. [Torri ar draws.] Rydych chi'n dweud nad yw'n wir. Rwy'n edrych ymlaen at eich ateb, oherwydd, fel rwyf i'n ei ddeall, Weinidog, oherwydd i chi ei ddweud eich hun, y targed adferiad oedd y rhan fwyaf o arbenigeddau erbyn 2023. Felly, os yw'n dweud 'y rhan fwyaf o arbenigeddau' mae'n golygu nad yw rhai wedi'u cynnwys. Mae'n debyg fy mod i'n gofyn i chi, felly, beth yw'r meysydd arbenigol na chawsant eu cynnwys, oherwydd, fel rwy'n ei ddeall, mae yna saith maes na chawsant eu cynnwys yn y targed, ac un ohonynt oedd llawdriniaeth gyffredinol. Felly, byddai'n dda deall y meysydd na chafodd eu cynnwys yn eich targed gwreiddiol roeddech i fod i'w cyrraedd erbyn mis Mawrth 2023. Fe ddywedoch chi mewn ateb i Altaf Hussain yn gynharach heddiw fod data'n bwysig. Fe ddywedoch chi hynny mewn digwyddiad y bore yma. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Felly, byddai'n iawn cael targed sy'n cynnwys pob un o'r 17 maes arbenigol a rhannu hynny fesul arbenigedd hefyd. Rwy'n gobeithio, Weinidog, y gallwch ymrwymo i wneud hynny, oherwydd data sy'n ben os ydym am fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn. 

Rydych chi a minnau'n gytûn ar hyn. Er mwyn rhoi sicrwydd i chi, mae'r 30,000 sydd ar y rhestr aros ddwy flynedd yn cynnwys yr holl arbenigeddau, gan gynnwys y saith y gwyddom eu bod yn heriol. Felly, nid ydynt wedi'u hepgor o'r rhifau. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Nid yw'n 30,000 a llawer mwy yn y saith gwasanaeth arbenigol.

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod llawer iawn o waith yn cael ei wneud yn y meysydd hynny. Fe fyddwch wedi gweld bod yna ddadansoddiad eisoes nawr ar sail byrddau iechyd. Rwyf wedi gofyn nawr am fwy o dryloywder, drwy'r amser—gadewch inni gael tryloywder mewn perthynas â hyn, gadewch inni weld. Rwy'n meddwl bod angen i'r cyhoedd wybod lle maent ar y rhestrau—lle maent, o gwmpas lle maent. Efallai na fyddwn yn gallu rhoi rhif pendant. Ac wrth gwrs, y peth arall sy'n rhaid i chi gofio yr holl amser gyda hyn yw bod llais gan glinigwyr yn hyn. Os oes yna achos brys, byddant yn cael blaenoriaeth. A dyna'r her.

A dweud y gwir, os edrychwch chi ar y niferoedd ar restrau aros, maent yn gostwng yng Nghymru o'i gymharu â Lloegr, ac mae hynny oherwydd ein bod yn gweld achosion lle ceir mwy o frys i'w trin. Dyna'r sefyllfa. Rwyf wedi bod yn gofyn iddynt, 'Gwrandewch, gwn eu bod wedi canolbwyntio'n fawr yn Lloegr ar wneud yr amseroedd aros hiraf yn unig', ac mewn gwirionedd, mae'n golygu efallai nad yw rhai o'r achosion lle ceir mwy o frys i'w trin wedi'u gweld. Ac os siaradwch chi gyda'r BMA, mae'n sgwrs eithaf diddorol gyda chlinigwyr, sydd weithiau'n dweud, 'Arhoswch funud, mae'n rhaid ichi weld yr achosion lle ceir mwy o frys i'w trin.' Felly, mae yna ychydig o ddeialog yn digwydd. Yr hyn rwy'n ei ddweud yw bod y cydbwysedd yn y lle anghywir ar hyn o bryd. Mae angen inni gael yr amseroedd aros hiraf wedi'u gweld, oherwydd digon yw digon. 

Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Heddiw, mae'r BMA yn lansio ei ymgyrch Achubwch Ein Meddygfeydd. Roedd yna ddigwyddiad heddiw yma yn y Senedd, ac roedd yn dda gweld y Gweinidog yn mynychu'r digwyddiad yna. Mae'r adran hanfodol yma o'r gwasanaethau iechyd wedi dioddef degawd o ddirywiad ac maen nhw bellach yn cyrraedd pwynt tyngedfennol. Dydy hyn ddim yn argyfwng newydd. Mae'r sector wedi ein rhybuddio o hyn ers dros 10 mlynedd.

Mae cyfran cyllideb y GIG sydd wedi'i ymrwymo i wasanaethau meddygon teulu wedi gostwng i isafbwyntiau hanesyddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, o'i gymharu â'r lefel o 8.7 y cant yn 2005-06, ac mae hynny nid yn unig wedi arwain at doriadau enfawr yn y ddarpariaeth, ond hefyd at gynnydd yn nifer y practisau sy'n trosglwyddo eu contractau gwasanaethau meddygol cyffredinol yn ôl. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog a wnaiff hi ymrwymo i adfer y gyfran o gyllideb GIG Cymru a werir mewn practis cyffredinol i'w lefel hanesyddol o 8.7 y cant erbyn diwedd y Senedd hon, fel yr argymhellwyd gan y BMA?

Diolch yn fawr. Wel, cefais yr un sgwrs â chi, a chyn imi fynd ymhellach, hoffwn eich croesawu i'ch swydd newydd. 

Pob lwc i ti yn y swydd newydd. Bydd lot o waith gyda ti i'w wneud.

Felly, o ran y BMA, ac roeddwn i'n hapus iawn i fynychu'r digwyddiad hwnnw yn gynharach, rwy'n credu bod yna ychydig o bethau y mae angen inni eu cofio. Yn gyntaf oll, mae 'Cymru Iachach' yn glir iawn am y cyfeiriad teithio yma—mae'n ymwneud â'r angen i symud adnoddau o ofal eilaidd i'r gymuned. Ac yn hytrach na siarad am hynny, byddwch wedi gweld yn ddiweddar iawn fy mod i newydd ei wneud—rwyf newydd neilltuo £30 miliwn a dweud, 'Digon. Mae angen i hyn ddigwydd. Nid wyf yn aros i'r byrddau iechyd wneud hyn bellach, rwy'n symud yr arian hwnnw.' Felly, mae hynny wedi digwydd, ac rwy'n credu mai'r peth allweddol i'w gofio mewn perthynas â gofal sylfaenol yw nad yw'n ymwneud â meddygon teulu yn unig; mae'n rhaid iddo ymwneud â'r grŵp ehangach sy'n cefnogi'r meddygon teulu. Ac os edrychwch ar nifer y meddygon teulu yng Nghymru, mae mwy o feddygon teulu cymwysedig y pen o'r boblogaeth yng Nghymru nag a geir yn Lloegr. Mae nifer y meddygon teulu wedi cynyddu o 1,926 yn 2017 i 1,974 yn 2022. Felly, mae gennym fwy o feddygon teulu. Y broblem go iawn yw bod y galw, y galw, y galw yn parhau i ddod. Ac nid oes modd atal y galw o gwbl. Cawsom wythnos ym mis Rhagfyr pan gafwyd 400,000 o gysylltiadau gyda meddygon teulu mewn wythnos—mewn wythnos. A allwch chi feddwl am y pwysau ar y 1,900 o weithwyr hynny? Mae hynny'n llawer o bobl i fynd drwyddynt. Felly, mae pawb yn cydnabod hyn, a dyna pam ein bod yn ceisio gwneud pethau ychydig yn wahanol a pheidio â rhoi'r holl bwysau ar feddygon teulu.

Diolch am yr ateb. Wrth gwrs, nid jyst y pres sydd yn bwysig, fel rydych chi wedi pwysleisio; y meddygon sydd yn bwysig—y gweithlu yna. Ond fel rydych wedi nodi eich hunan, tra bod y cleifion cofrestredig ar lyfrau meddygon teulu wedi cynyddu'n aruthrol—dros 100,000 o gynnydd mewn 10 mlynedd—mae niferoedd y practisys wedi disgyn o 470 i 386. Ac er gwaetha'r ffaith eich bod chi'n dweud bod y niferoedd o feddygon teulu wedi cynyddu, mae hyn wedi arwain at gwymp o bron i 22 y cant yn y gweithlu.

Mae Cymru bellach 664 o feddygon teulu yn brin o gyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Mae'n feirniadaeth ddamniol o'r graddau y mae ein gwasanaeth iechyd wedi cael ei wanychu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Nid yw'n syndod fod meddygon teulu yn cwyno am lwyth gwaith trwm a bod llawer o'r meddygon teulu iau yn dod o hyd i waith yn Awstralia, Seland Newydd ac mewn mannau eraill lle maent yn cael mwy o werthfawrogiad. Mae 80 y cant o'r ymatebwyr yn arolwg y BMA wedi honni bod eu llwyth gwaith trwm yn peryglu eu gallu i ddarparu gofal diogel o ansawdd i gleifion. A chyda bron i 27 y cant o'r ymatebwyr yn dwys ystyried gadael y proffesiwn yn y dyfodol agos, mae'n anochel y bydd y pwysau hyn yn gwaethygu'n fuan. Felly, a wnaiff y Gweinidog gytuno i ddatblygu cynllun gweithlu i fynd i'r afael yn benodol â'r prinder amlwg yn y proffesiwn meddygon teulu, gyda'r nod o gyrraedd cyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd o fewn tair blynedd?

Diolch yn fawr. Wel, fe fyddwch yn ymwybodol fod prinder o weithwyr gofal iechyd yn fyd-eang, felly rydym mewn marchnad gystadleuol iawn yma. Ac roedd gennym darged ar gyfer nifer y meddygon teulu roeddem am eu hyfforddi ac fe aethom y tu hwnt i'r targed hwnnw y llynedd o 90, ac nid am y tro cyntaf. Felly, y cwestiwn wedyn yw: gyda'r galw diddiwedd, sut fydd angen i weithlu'r dyfodol edrych? Wel, mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn gweithio ar hynny eisoes, gan edrych nid yn unig ar feddygon teulu, ond ar yr angen ehangach o fewn cymunedau. Ac rwy'n credu mai dyna lle mae angen inni fynd nawr, nid canolbwyntio ar feddygon teulu'n unig. Ac rwy'n credu hefyd ei bod yn werth peidio â meddwl am nifer y meddygfeydd, oherwydd, mewn gwirionedd, mae llawer o gyfuno wedi digwydd. Mae llawer o feddygfeydd wedi ymuno â'i gilydd ac mae'n gwneud y system yn fwy cadarn. Ar nifer practisau unigolion, er enghraifft, yn bendant gwelwyd archwaeth pobl i gynnal practis fel unigolion yn gwanhau; maent eisiau gweithio gyda'i gilydd. Felly, fe fydd gostyngiad yn y nifer, ond rwy'n credu y byddwch yn cael system fwy cadarn lle gall pobl o leiaf fynd ar wyliau, er enghraifft, os ydynt mewn grŵp mwy o faint o weithwyr a gallant gael mwy o bobl i gymryd eu lle.

Diolch yn fawr. Dwi’n ymwybodol bod contract gweddol fawr yn Rhydaman wedi cael ei drosglwyddo nôl i'r bwrdd iechyd fis Gorffennaf diwethaf. Mae'r bwrdd iechyd wedi aildendro'r cytundeb yn llwyddiannus a bydd y practis newydd yn agor yn nes ymlaen y flwyddyn yma.

Diolch am yr ateb hynny, Weinidog. Mae, wrth gwrs, i'w groesawu y bydd contract newydd yn dechrau rywbryd yn ystod y misoedd nesaf oherwydd y galw enfawr sydd yn y dref wedi i'r gwasanaeth ddod i ben. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, yn ogystal, mae contract deintyddion Heol Llandeilo yn Cross Hands hefyd wedi dod i ben ym mis Awst y llynedd, a'r un peth wedi digwydd yn Llandeilo. Felly, mae yna alw enfawr nawr mewn ardaloedd cyfagos hefyd. Felly, pa sicrwydd ŷn ni'n gallu ei roi i drigolion Rhydaman yn y lle cyntaf, a oedd yn gyn-gleifion yr hen wasanaeth, y byddan nhw'n cael eu blaenori, ac a oes yna gynlluniau ar y gweill i gwrdd â'r galw yn yr ardaloedd cyfagos ac i greu capasiti newydd fanna hefyd?

Diolch yn fawr. Wel, fel dwi'n dweud, beth sy'n digwydd yw, os yw pobl yn rhoi cytundebau yn ôl, fod yn rhaid i chi aildendro, a beth sy'n ddiddorol yw eu bod nhw wedi gallu cael rhywun arall i gymryd y cytundeb yn Rhydaman. Maen nhw wrthi ar hyn o bryd yn ailwneud y syrjeri fel ei fod e'n barod i gymryd cleifion a phobl—ym mis Medi, dwi'n meddwl, rŷn ni'n gobeithio gweld hwnna'n ailagor yn Rhydaman. Yn y cyfamser, os oes yna broblemau urgent, wedyn mae yna gyfle i bobl i ddefnyddio'r capasiti sydd ar gael o ran y sefyllfa urgent.

Beth rŷn ni'n gwybod yw bod yna rai ardaloedd lle mae'r broblem yn fwy dwys nag eraill. Er mwyn ceisio cael mwy o bobl i fynd i'r ardaloedd yna, un o'r pethau rŷn ni wedi'i wneud yw i roi'r £5,000 ychwanegol yma i bobl hyfforddi yn yr ardaloedd yna, ac yn arbennig yn ardaloedd cefn gwlad, ardaloedd gwledig, lle rŷn ni yn gweld problem.

Felly, beth fyddwch chi'n gweld nawr yw'r cytundeb yna'n mynd allan yn Llandeilo, yn Cross Hands, yn ceisio cael mwy o bobl i gymryd y cytundeb. Dwi'n deall bod y cytundeb yn Llandeilo yn eithaf mawr, o ran y niferoedd sy'n cael eu heffeithio, felly fe fydd hwnna, efallai, yn cymryd tamaid bach yn fwy o amser.

A gaf fi ddiolch i Adam Price am gyflwyno'r cwestiwn hwn? Siaradodd Adam Price am y pwysau sydd ar wasanaethau deintyddol yn Rhydaman, o sir Gaerfyrddin, ond yn amlwg, fel y gwyddoch, mae dyffryn Aman yn croesi i Gastell-nedd Port Talbot hefyd, yn fy rhanbarth i. Ar eich ateb yno i Adam Price ynglŷn ag argaeledd gwasanaethau deintyddol y GIG i rannau eraill o sir Gaerfyrddin, tybed a allwch chi hefyd gadarnhau y byddwch yn blaenoriaethu pobl sy'n byw mewn bwrdd iechyd gwahanol neu sir wahanol yn wir, ond a fyddai'n edrych ar rywle fel Rhydaman ar gyfer eu hanghenion deintyddol yn y GIG, a'u bod nhw hefyd yn cael eu blaenoriaethu, ac nid eu cosbi am fod y ffin, os mynnwch, rhyngddynt a'r lleoliad mwyaf cyfleus?

Diolch yn fawr. Wel, mae deintyddiaeth yn eithaf gwahanol i'r ffordd y mae pobl yn ymdrin â meddygon teulu. Mae cryn dipyn o bobl eisiau mynd at ddeintydd yn agos at lle maent yn gweithio, er enghraifft. Felly, nid yw'r patrymau lle mae pobl yn mynd o reidrwydd yn agos at ble maent yn byw. Felly, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sy'n cael ei gydnabod o fewn y system. Ond un o'r pethau rydym wedi gofyn i fyrddau iechyd ei wneud nawr yw sicrhau eu bod yn cadw rhestrau o bobl sy'n chwilio am apwyntiadau deintyddol newydd. Mae rhai wedi mynd ymhellach nag eraill. Felly, mae gan Bowys, er enghraifft, system ganolog; mae pawb yn gwybod yn union lle maent ar y rhestr. Felly, mae honno'n system sy'n cael ei datblygu. Yn Hywel Dda, mae rhannau ohono wedi'u datblygu a rhannau heb eu datblygu. Ond erbyn diwedd y flwyddyn, rydym yn gobeithio cael un system genedlaethol fel y gallwn gael darlun llawer gwell o beth yw'r galw, oherwydd rhan o'r broblem ar hyn o bryd yw nad ydym yn glir beth yw'r galw, er bod y contract newydd wrth gwrs wedi golygu ein bod wedi gallu darparu 178,000 o apwyntiadau deintyddol newydd ychwanegol.

Diolch yn fawr. Mae amseroedd aros ar gyfer gofal dewisol a gofal mewn argyfwng wedi dangos gwelliannau dros y flwyddyn ddiwethaf. Mae'n amlwg fod gwaith i'w wneud o hyd, ac fel rhan o'r uwchgyfeirio i fesurau arbennig, rwyf wedi gosod targedau clir ar gyfer y 90 diwrnod nesaf i wella amseroedd aros. Edrychaf ymlaen at weld gwelliannau parhaus.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Y rheswm pam rwyf am godi'r cwestiwn hwn y prynhawn yma yw bod preswylydd o Ddyffryn Clwyd wedi cysylltu â mi yn ddiweddar, yn bryderus iawn ynglŷn ag amser aros o 55 awr yn yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Glan Clwyd yn ddiweddar. Ac os caf ailadrodd hynny: 55 awr. Dyna ddau ddiwrnod a mwy, Weinidog, ac yn onest, mae'n amser gwarthus i fy etholwyr orfod aros am driniaeth, o gyrraedd adran frys i gael eu gweld a'u trin gan y gweithwyr iechyd proffesiynol perthnasol. A dyma dystiolaeth bellach i fy etholwyr fod Llywodraeth Lafur Cymru yn gwneud cam â phobl Dyffryn Clwyd ac yn gwneud cam â chleifion wrth fethu rheoli'r problemau diddiwedd ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr. Felly, a ydych chi'n credu bod amser aros o 55 awr yn dderbyniol, Weinidog—ac rwy'n mawr obeithio eich bod chi'n meddwl nad ydyw—a pha gangen benodol o'r mesurau arbennig hyn ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr sy'n canolbwyntio'n fanwl ar fynd i'r afael ag amseroedd aros yn Ysbyty Glan Clwyd, gan fod fy etholwyr wedi cael digon ac angen arweiniad, atebion a gweithredu?

Edrychwch, mae 55 awr yn hollol annerbyniol. Mae'n gwbl annerbyniol. Cawsom rai problemau yn gynharach yr wythnos hon gydag amseroedd aros hir iawn yn Wrecsam, ac yn syth fe wnaethom ymateb a cheisio clirio'r system. Ond mewn gwirionedd, os edrychwch ar y darlun cyffredinol, rydych chi'n mynd i gael unigolion, sy'n dal i fod yn annerbyniol, ond mae'r darlun cyffredinol yn gwella. Nawr, efallai na fydd yn teimlo felly i lawer o bobl, ond i roi rhywfaint o wybodaeth i chi, dros y 12 mis diwethaf, mae perfformiad adrannau brys o fewn pedair awr wedi codi o 42 y cant i 56 y cant. Nid yw'n wych, ond mae'n bendant yn mynd i'r cyfeiriad cywir. Ac ar amseroedd aros 12 awr, gostyngodd y rheini rhwng mis Mai 2022 a mis Mai 2023—rydym wedi gweld gwelliant o 14 y cant yn y rheini. Felly, rydym yn bendant yn anelu i'r cyfeiriad cywir.

Ond rwyf am gyfeirio at rai o'r gwelliannau mae Betsi yn eu gwneud—ac maent yn gwneud gwelliannau go iawn. Ac mae'n bwysig iawn ein bod i gyd yn dathlu gyda'n gilydd pan fydd hynny'n digwydd, oherwydd y peth olaf sydd ei angen ar y bwrdd hwn yw mwy o bobl yn ei ddifrïo. Felly, mae'r gwelliant mewn perthynas â chleifion allanol yn Betsi wedi bod yn gwbl syfrdanol. Felly, ers mis Ionawr, rydym wedi gweld gwelliant o 43 y cant yn nifer y cleifion allanol sy'n aros am flwyddyn. Mae hynny'n anhygoel—ymdrech anhygoel—gan y bobl yn y bwrdd iechyd hwnnw, a hoffwn ddiolch iddynt am yr ymdrech anhygoel honno.

Drwy gyfarfodydd rheolaidd gyda chynrychiolwyr y Pwyllgor Gwasanaethau Ambiwlans Brys, mae swyddogion wedi cael sicrwydd fod proses ymgysylltu adolygiad gwasanaeth y gwasanaeth meddygol a throsglwyddo brys wedi bod yn gynhwysfawr ac yn dryloyw. Mae cam 1 wedi'i gwblhau ac wedi galluogi'r cyhoedd i gyfrannu drwy gyfarfodydd ar draws canolbarth a gogledd Cymru drwy adborth ar-lein a llinell ffôn bwrpasol.

Diolch yn fawr, Weinidog. Wrth gwrs, yr adeg hon y llynedd, nid oedd unrhyw gynigion ar y bwrdd, neu gynigion a oedd yn wybodaeth gyhoeddus o leiaf, ac roedd pobl ledled Cymru yn ddiolchgar iawn, fel y maent yn dal i fod nawr, am y gwasanaeth ambiwlans awyr anhygoel. Felly, roedd yn syndod mawr pan gyflwynwyd cynigion fis Awst diwethaf i gau canolfannau yn y Trallwng a Chaernarfon, ac rwy'n credu ei bod bellach yn deg dweud bod y cynigion yn seiliedig ar ddata amheus, sydd bellach wedi'i dynnu'n ôl. Ond mae'n ymddangos nad yw'r sail ar gyfer newid yn ymwneud ag arbed costau, ond yn hytrach mae a wnelo â gwella'r gwasanaeth, a dywedir wrthym y gellid newid y gwasanaeth, gan arwain at ganlyniadau gwell, heb newid yr amlen ariannol sydd ar gael. Ond Weinidog, rwy'n cytuno â chi, gyda llaw, fod yr ymgynghoriadau sydd wedi digwydd wedi bod yn dryloyw. Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â Stephen Harrhy ar sawl achlysur, ac rwy'n gwerthfawrogi'r amser y mae wedi'i gymryd i wrando ar farn ar draws canolbarth a gogledd Cymru. Mae bellach wedi rhoi amser i ystyried y sylwadau hynny a chyflwyno cynigion pellach. Ond a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, pe bai cynnig yn cael ei gyflwyno i gadw'r canolfannau presennol gydag awgrymiadau o ganolfannau pellach priodol mewn ardaloedd eraill yng Nghymru a fyddai'n galw am fwy o adnoddau ariannol, a fyddai hynny'n rhywbeth y byddech chi'n barod i'w ystyried? Wrth gwrs, rwy'n sylweddoli nad yw'r elusen ambiwlans awyr eu hun yn cael unrhyw adnodd ariannol gan Lywodraeth Cymru; daw cefnogaeth Llywodraeth Cymru ar ffurf parafeddygon ac offer ar gyfer y gwasanaeth ambiwlans awyr. Ond yn y pen draw, er mwyn rhoi arweiniad i'r comisiynydd ambiwlans awyr ar ei gynnig ar gyfer y camau nesaf, ac o ystyried gwerth y gwasanaeth ambiwlans awyr, Weinidog, a fyddech chi'n barod i gyfrannu swm ariannol mwy drwy GIG Cymru i gefnogi'r gwasanaeth ambiwlans awyr gwerthfawr iawn hwn? 

Credaf mai'r peth cyntaf i'w ddweud yw nad wyf am achub y blaen ar unrhyw beth sy'n mynd i ddod o'r ymgynghoriad hwn, ac mai dim ond y cam cyntaf yw hwn. Bydd y comisiynydd yn ystyried canlyniad y broses ymgysylltu honno. Wedyn, byddwn yn cynnig opsiynau ar gyfer y cyfluniad yn y dyfodol, ac yna byddwn yn ymgynghori eto. Felly, mae yna ail gam i'r cyhoedd ymgynghori arno. Felly, nid wyf am achub y blaen ar hynny, ond mae gwir angen imi danlinellu pa mor ddifrifol yw ein sefyllfa ariannol. Nid ydym mewn sefyllfa i ddechrau ymrwymo i adnoddau y mae hi eisoes yn anodd dod o hyd iddynt yn y system. Felly, fe fydd yn anodd imi wneud hynny. Yn amlwg, byddaf yn aros hyd nes y gwelaf beth sy'n cael ei gyflwyno. Os oes achos clinigol da drosto, yn amlwg, bydd yn rhaid inni ystyried hynny.

Fel y nodais yn fy ymateb i ddadl y Pwyllgor Deisebau ym mis Hydref, rydym yn canolbwyntio ar gynllunio gwasanaethau’r GIG, gwella’r broses o gasglu data yn y system gwybodaeth canser newydd ac archwiliad canser y fron newydd, a nodi'r hyn a ddylai ddigwydd i gleifion mewn llwybrau gofal a gytunwyd yn genedlaethol.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o’r gwaith ymgyrchu gan y deisebydd a sicrhaodd y ddadl yma yn y Senedd, Tassia Haines, a’i galwadau am well gwasanaethau i gleifion canser metastatig y fron. Rydych yn llygad eich lle, Weinidog, fe gawsom y ddadl honno ychydig fisoedd yn ôl nawr, ond mae Tassia yn parhau â’i hymgyrch dros ddarpariaeth nyrsys arbenigol a gwell ansawdd gofal, er ei bod yn sâl iawn ei hun. Roedd wedi gobeithio bod yma heddiw; nid yw yma, ond dywedir wrthyf ei bod yn gwylio ar-lein. Weinidog, rwyf wedi cael yr anrhydedd o gyfarfod â Tassia ar sawl achlysur yn fy rôl fel Cadeirydd y pwyllgor, ac mae ei dealltwriaeth o'r hyn sydd angen ei wneud yn amlwg. Mae Tassia wedi rhannu’r profiad y mae hi a chleifion eraill y mae'n eu hadnabod wedi'i gael yng Nghymru mewn cynhadledd ddiweddar ym Manceinion hefyd. Weinidog, a wnewch chi ymrwymo heddiw i gyfarfod â Tassia ar y cyfle cyntaf i drafod ei hymgyrch ymhellach gyda hi, a gobeithio y gall Tassia eich cynorthwyo i helpu i ddatblygu’r strategaeth honno wrth symud ymlaen.

Diolch yn fawr iawn. Gwrandewch, hoffwn dalu teyrnged i Tassia, gan y clywaf ei bod wedi gwneud gwaith anhygoel yn ymgyrchu ar y mater hwn. Nid wyf fel arfer, ac nid wyf yn mynd i ddechrau ymrwymo'n gyffredinol i gyfarfod â phobl, ond y tro hwn, rwy'n fodlon cyfarfod â Tassia, oherwydd y gwaith anhygoel y mae hi wedi'i wneud. Rwy'n cydnabod bod gwaith i’w wneud yma. Credaf fod pethau wedi gwella eisoes, felly mae gan bob bwrdd iechyd bellach ddarpariaeth nyrs arbenigol ar gyfer pobl â chanser metastatig y fron yng Nghymru. Mae hynny eisoes wedi newid er pan ddechreuodd Tassia yr ymgyrch, ond mae hynny'n rhannol oherwydd ei hymdrechion hi a'ch ymdrechion chithau, y Pwyllgor Deisebau, a phawb sy'n parhau i sicrhau ein bod yn ymateb i'r ceisiadau hyn pan fo angen. Yn sicr, os na allaf gyfarfod â hi wyneb yn wyneb, yn sicr, byddwn yn trefnu i gyfarfod o bell.

Mae’r C fawr yn rhywbeth a fydd, yn anffodus, yn effeithio ar bawb yng Nghymru rywsut, boed hynny drwy aelod o’r teulu, ffrind neu rywun rydym yn eu hadnabod, sy’n byw'n agos. Mae gan bob un ohonom stori ynglŷn â sut y mae canser wedi effeithio arnom ni neu rywun rydym yn eu caru mewn rhyw ffordd neu'i gilydd. Mae canser y fron wedi effeithio ar fy nheulu i, ac mae ystadegau gan Cancer UK yn nodi bod 55 o bobl yn cael diagnosis o ganser a 24 o bobl yn marw o ganser bob dydd yng Nghymru. Erbyn 2040, rhagwelir y bydd nifer yr achosion yn codi fwy na 25 y cant. Fel y gwyddoch, Weinidog, mae canser metastatig y fron yn ganser cam hwyr, ac mae angen inni wneud popeth a allwn i atal canser rhag cyrraedd y cam hwnnw. Mae diagnosis cynnar yn achub bywydau, ac yn gwneud canser metastatig y fron yn llawer llai tebygol.

Rwy'n croesawu'r uned canser y fron unedig newydd yn Ysbyty Ystrad Fawr a’r effaith y bydd yn ei chael ar fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru. Weinidog, pa gamau ymarferol rydych chi'n eu cymryd i gynyddu’r gobaith o gael diagnosis cynnar o ganser y fron yn fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru? Diolch.

Diolch. Wel, credaf fod yr ystadegau a ddyfynnwyd gennych yn bwysig. Rydym yn disgwyl i un o bob dau ohonom ddatblygu canser ar ryw adeg yn ein bywydau, felly mae sicrhau ein bod yn glir, yn gyntaf oll, ynghylch atal lle bo modd—a gadewch inni fod yn glir, nid yw'n bosibl ar bob achlysur. Mae pobl yn datblygu canser, a’r hyn y mae angen i ni ei wneud yw bod yno gyda nhw ar y daith honno. Fe wyddom am ganser hefyd fod yn rhaid i chi ei drin yn gynnar; os gallwch ei drin yn gynnar, rydych mewn sefyllfa well o lawer.

Mewn perthynas â chanser metastatig, collais fy chwaer-yng-nghyfraith i ganser metastatig y fron oddeutu tair blynedd yn ôl, felly mae hyn yn rhywbeth sy'n bwysig i mi, rhywbeth y gwn ei fod wedi cael effaith ar filoedd o fenywod yng Nghymru. Felly, gobeithio y bydd y ffaith bod gennym yr adnoddau newydd hyn lle gall pobl fynd ac sy'n ganolfannau arbenigol yn newid y ddeinameg honno, ac yn rhoi mwy o hyder i bobl yn y system. Yr hyn sydd gennym bellach yw gweithrediaeth y GIG, ac maent wedi dechrau datblygu'r llwybr cenedlaethol ar gyfer canser metastatig y fron, a disgwylir iddo gael ei gwblhau eleni. Felly, mae gennym hefyd system gwybodaeth canser newydd, sy'n cael ei chyflwyno eleni, ac mae hynny'n golygu y gallwn gasglu data a byddwn yn gwybod beth i'w wneud ac yn lle.

Cyn imi alw ar Buffy Williams, a gaf fi atgoffa’r Aelodau, os ydych yn disgwyl cael eich galw mewn sesiwn gwestiynau llafar i’r Gweinidog, fod angen ichi fod yn bresennol ar gyfer y sesiwn gwestiynau, boed yma yn y Siambr neu ar Zoom? Mae hynny er mwyn dangos parch at atebion y Gweinidog ac at y Senedd. Ond rwyf am wneud eithriad y tro hwn. Buffy Williams i ofyn cwestiwn 7.

Diolch yn fawr, Buffy. Mae’r bwrdd iechyd yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer materion ansawdd sy’n ymwneud â pherfformiad, ac mae hyn yn cynnwys canser. Mae gweithrediaeth y GIG yn darparu cefnogaeth gan gymheiriaid ac yn cyflawni nifer o ymyriadau. Mae swyddogion yn cynnal cyfarfodydd misol gyda byrddau iechyd i oruchwylio eu hadferiad o ran perfformiad canser.

Diolch, Weinidog. Bydd un o bob dau ohonom yn cael diagnosis o ganser yn ystod ein hoes. Yn gynharach eleni, fel rhan o fy ymgyrch Rhondda yn Erbyn Canser, euthum ati i godi ymwybyddiaeth o’r symptomau i gadw llygad amdanynt a phwysigrwydd diagnosis cynnar. Po gynharaf y cawn ein diagnosis, y cynharaf y gall y driniaeth ddechrau. Ond gwyddom y gall y driniaeth ar gyfer rhai canserau fod yn hynod ymyrrol ac anodd, ac er ei bod yn achub bywydau, gall olygu ansawdd bywyd gwaeth i'r rhai sy'n ei derbyn. Er enghraifft, gall dynion â chanser y prostad ddioddef o anymataliaeth, gan arwain at ynysigrwydd ac unigrwydd. Ar hyn o bryd, rwy'n cynnal arolwg lle gall trigolion y Rhondda rannu eu profiadau o fywyd ar ôl canser. A wnewch chi gyfarfod â mi, os gwelwch yn dda, i drafod yr ymatebion a darparu'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi trigolion yng Nghymru yn dilyn eu triniaeth canser?

Diolch yn fawr iawn, Buffy. Mae mynd drwy ganser yn drawmatig, ac i bobl sy’n goroesi canser, nid yw’n rhywbeth sy’n dod i ben, yna mae’n rhaid ichi brosesu’r cyfan ac mae materion iechyd meddwl y mae angen ichi ymdopi â nhw. Felly, rwy'n eich canmol yn fawr am y gwaith a wnewch yn eich etholaeth.

Credaf fod y rhan diagnosis a grybwyllwyd gennych yn hollbwysig; mae'n rhaid inni ei ddal yn gynnar. Yr hyn sy'n ddiddorol iawn i mi yw trafod, 'Sut olwg sydd ar y dyfodol?' Felly, mae gennym bethau fel biopsïau hylifol, sy'n golygu nad oes gennych ddulliau diagnostig mor ymyrrol. Mae'n ddyddiau eithaf cynnar ar rywfaint o hyn, ond mewn gwirionedd, mae Cymru ar flaen y gad gyda rhywfaint o'r fformiwleiddiad genetig newydd hwn. Rwy’n falch iawn o allu siarad â sefydliadau sydd ar flaen y gad yn hyn o beth, a chredaf fod cyfleoedd gwirioneddol i'w cael. Un o'r pethau nad wyf am eu gwneud yw bod mewn sefyllfa lle mae'r datblygiadau digidol a genetig yn symud yn gyflymach nag y gallwn ni symud. Felly, mae'n her wirioneddol i ni, gan nad oes gennym gymaint o arian ag yr hoffwn, ond yn sicr, y peth arall rwy'n ceisio'i osgoi yw buddsoddi mewn offer a allai fod wedi dyddio erbyn inni ddechrau ei ddefnyddio. Felly, mae angen inni sicrhau ein bod yn cael y cydbwysedd yn gywir rhwng trin pobl heddiw a meddwl am yfory hefyd.

Diolch.

Yn olaf, cwestiwn 8, Peter Fox.

Mae mynediad at ofal iechyd yn Ysbyty Athrofaol y Faenor wedi bod islaw’r hyn rwy’n disgwyl iddo fod ers peth amser. Rwyf wedi dweud yn glir wrth y bwrdd iechyd nad yw hyn yn ddigon da, ac rwyf wedi nodi disgwyliadau clir ynghylch y gwelliant sydd ei angen.

Diolch, Weinidog. Ym mis Tachwedd, fel y gwyddoch, cyhoeddodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru adroddiad yn tynnu sylw at yr angen am welliant brys yn yr adran achosion brys yn ysbyty'r Faenor. Nododd yr arolygiad nad oedd gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan drefniadau digonol ar waith yn yr adran i gefnogi’r gwaith o ddarparu gofal iechyd diogel. Nid bai staff gweithgar y GIG yw hyn; yn hytrach, mae'r bai ar y pwysau a'r galw cynyddol ar yr adran. Yn wir, rwyf wedi cael adborth cadarnhaol iawn gan bobl ar ôl iddynt ddod i mewn i'r system ofal. Gwyddom nad yw’r newidiadau hyn yn mynd i ddigwydd dros nos, ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu’r bwrdd iechyd i gyflymu’r newidiadau y mae eu hangen yn daer ar bobl fy etholaeth? A ydych yn hyderus ynghylch y cynnydd sy'n cael ei wneud yno?

Diolch yn fawr iawn. Credaf fod cynnydd wedi'i wneud. Mae'r ffaith bod perfformiad wedi gwella 3.4 pwynt canran ers mis Rhagfyr 2022 a bod yr amseroedd aros 12 awr wedi gostwng 33 y cant yn golygu ein bod yn mynd i'r cyfeiriad cywir. Mae rhai o'r pethau rydym wedi'u gwneud i gefnogi'r bwrdd iechyd yn cynnwys y cyllid cyfalaf o £3.5 miliwn rydym wedi'i roi i'w helpu i sefydlu'r ganolfan gofal argyfwng yr un diwrnod, a fydd, yn fy marn i, yn trawsnewid y llwybr brys llawfeddygol ac yn sicrhau bod cleifion yn cael eu gweld a’u trin yn gynt o lawer. Rydym hefyd wedi gweld bod y bwrdd iechyd wedi ehangu’r uned asesu brys i blant ac wedi cyflwyno canolfan lif yn ogystal â chlinig diagnosis cyflym, sydd wedi’i sefydlu yn ysbyty’r Faenor ar gyfer cleifion â symptomau canser amhendant.

Diolch i'r Gweinidog.

Symudwn ymlaen at y cwestiynau amserol, a bydd y cyntaf gan Cefin Campbell.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. 

Deallaf fod hyd at 100 o swyddi mewn perygl o ganlyniad i benderfyniad y Swyddfa Gartref i ddefnyddio Gwesty Parc y Strade. Rwyf wedi cael gwybod bod darparwr llety’r Swyddfa Gartref, Clearsprings, yn archwilio cyfleoedd i gynnig cyflogaeth amgen i weithwyr presennol, ac rydym yn monitro’r sefyllfa bryderus hon yn fanwl.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwyf wedi fy mrawychu, fel chithau, gan adroddiadau diweddar y bydd oddeutu 100 o swyddi yn y gwesty yn cael eu colli o ganlyniad uniongyrchol i benderfyniad Llywodraeth Dorïaidd y DU i ddefnyddio'r gwesty at ddiben cartrefu ceiswyr lloches. Nawr, rwy’n hynod falch o’r ffaith bod Cymru yn genedl noddfa a’n bod wedi ymrwymo i gynnig cymorth a chartref i’r rheini sydd wedi wynebu caledi annirnadwy, boed hynny o ganlyniad i ryfel, artaith neu erledigaeth.

Mae Plaid Cymru wedi dweud yn gwbl glir nad yw polisi gwestai Llywodraeth y DU yn gwasanaethu anghenion ceiswyr lloches. Mae agwedd y Llywodraeth Dorïaidd at yr holl sefyllfa wedi bod yn warthus. Mae Cyngor Sir Caerfyrddin wedi codi pryderon nad oes unrhyw adnoddau ychwanegol wedi’u dyrannu i fynd i’r afael â’r galw cynyddol ar wasanaethau llywodraeth leol, sydd eisoes wedi’u torri at yr asgwrn oherwydd degawd o fesurau cyni gan y Torïaid. Mae llawer o gwestiynau pwysig i’w gofyn ynglŷn â rhoi cannoedd o bobl yng Ngwesty Parc y Strade, yn hytrach na dilyn model mwy cynaliadwy o wasgaru, a fyddai’n caniatáu i geiswyr lloches integreiddio’n well yn ein cymunedau. Yn ogystal, byddai hyn yn galluogi Gwesty Parc y Strade i barhau i gynnal digwyddiadau allweddol, megis priodasau, a diogelu swyddi gweithwyr presennol.

Gwyddom bellach y gallai oddeutu 95 aelod o staff golli eu swyddi, a hyn mewn tref lle mae ffigurau diweithdra a thlodi yn parhau’n ystyfnig o uchel. Felly, a gaf fi annog Llywodraeth Cymru i ymyrryd ar unwaith? Hoffwn ofyn hefyd pa gymorth a allai fod ar gael i gefnogi’r rhai a fydd yn colli eu swyddi o ganlyniad i’r penderfyniad hwn.

Diolch yn fawr, Cefin Campbell. A gaf fi ddweud ein bod yn hynod o siomedig—yn hynod o siomedig—nid yn unig ynglŷn â'r sefyllfa y mae’r gweithwyr gwerthfawr hynny, sydd wedi gweithio i'r gwesty hwnnw ers amser maith, yn ei hwynebu, ond hefyd gyda'r defnydd newydd arfaethedig o Westy Parc y Strade, y ffordd y mae perchnogion y gwesty—y gwyddom eu bod wedi'u lleoli yn Essex, nid nhw yw'r bobl ar y safle, yn y gwesty—ac wrth gwrs, y Swyddfa Gartref, wedi ymdrin â'r sefyllfa? Fel y dywedwch, yn ddiweddar y cafodd y staff wybod eu bod yn cael eu diswyddo, heb fawr ddim eglurder ynghylch eu sefyllfa a chynigion cyflogaeth amgen. Rwyf wedi gwneud y pwynt am ddarparwr y Swyddfa Gartref, Clearsprings, ond nid oes gennym unrhyw eglurder ynghylch yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran cynigion.

Dylwn ddweud y bydd Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething, yn ysgrifennu at yr Adran Busnes a Masnach, yr Ysgrifennydd Gwladol, i gyfleu ei anfodlonrwydd mawr ynghylch y mater hwn. Ond rwyf hefyd wedi bod yn codi hyn, y darlun cyfan o ran y ffordd y mae'r Swyddfa Gartref yn trin pobl sydd angen noddfa, fel rydych yn cydnabod yn y gefnogaeth a roddwch i'r genedl noddfa. Rwyf wedi codi hyn gyda’r Gweinidog Mewnfudo, Robert Jenrick, a chlywais yr wythnos hon ei fod yn fodlon cyfarfod â mi. Rwyf wedi codi nifer o faterion gydag ef, gan gynnwys, wrth gwrs, y ffaith ein bod yn gwrthwynebu'r Bil Mudo Anghyfreithlon, ac wedi codi gydag ef y ffaith mai’r rheswm am hyn yw am nad ydynt yn prosesu ceisiadau lloches yn briodol ac yn gyflym fel na fyddai pobl yn cael eu rhoi yn y sefyllfa hon. Felly, hoffwn ddweud ein bod wedi egluro wrth y Swyddfa Gartref beth fydd effaith negyddol y ffaith bod perchennog y gwesty—sydd wedi'u lleoli yn Essex, deallwn—yn diswyddo gweithwyr, nid yn unig ar y gweithwyr eu hunain, ond hefyd ar y gymuned ehangach.

Gwyddom am y tensiynau sy’n bodoli, ac rydym wedi codi’r pryderon hyn ar sawl achlysur, ac mae’n rhaid imi ddweud, gyda’r Aelod lleol a hefyd yr ASau. Rwyf wedi cyfarfod ag arweinydd Cyngor Sir Caerfyrddin ar ddau achlysur. Yr hyn sy'n bwysig iawn yw bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan mewn cyfarfodydd amlasiantaethol gyda'r heddlu a'r comisiynydd heddlu a throseddu, wrth gwrs, yn ogystal â'r gwaith sy'n mynd rhagddo gan nifer o asiantaethau. Byddaf yn cyfarfod eto â’r arweinydd.

Wrth gwrs, nid ni sy'n gyfrifol—nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol—am gaffael a gweithredu llety lloches yng Nghymru, ond credwn mai’r model gwasgaru cynaliadwy yw’r dull cywir i'w ddefnyddio ledled Cymru, ac rydym yn gweithio gyda’n hawdurdodau lleol a’n harweinwyr i fynd i’r afael â hyn.

Yn olaf gennyf fi, wrth gwrs, byddwn yn gweithio gyda Chyngor Sir Caerfyrddin i gynnig cymorth i weithwyr os byddant yn colli eu swyddi. Mae gennym raglen ReAct, wrth gwrs, gyda Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda Canolfan Byd Gwaith, Cymru'n Gweithio, a chymorth dwys ar gyfer cyflogaeth amgen hefyd. Mewn gwirionedd, mae Cymru'n Gweithio, Cymunedau am Waith a Mwy a'r Adran Gwaith a Phensiynau yn cyfarfod â gweithwyr ar y safle ddydd Mawrth a dydd Mercher nesaf.

Diolch i'r Gweinidog.

Bydd yr ail gwestiwn amserol yn cael ei ofyn gan Tom Giffard.

A gaf fi ddiolch i Tom Giffard am ei gwestiwn? Bydd cyllid yn cefnogi newyddiadurwr amser llawn penodol i roi sylw i fusnes y Senedd, gan ddarparu cynnwys am ddim i bob darparwr newyddion, yn debyg i wasanaeth gohebu democratiaeth leol y BBC. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw sylw gan newyddiadurwr amser llawn yn y cyfryngau lleol i’r Senedd, mater sydd wedi’i godi gan y diwydiant a chynrychiolwyr y sector.

Diolch i’r Gweinidog am ei hateb. Nawr, nid rhywbeth o Undeb Sofietaidd y rhyfel oer yw’r syniad o Lywodraeth yn talu newyddiadurwyr i ohebu arni ei hun, ond Cymru yn 2023, ac mae ein Llywodraeth yma yn gwario £200,000 o arian trethdalwyr ar brosiectau newyddiaduraeth, gan gynnwys £36,500 ar gyflog a threuliau ar gyfer y newyddiadurwr penodol hwn. Mae hynny, wrth gwrs, fel y gwyddoch, Weinidog, yn sylweddol uwch na’r cyflog cyfartalog yma yng Nghymru. Yn amlwg, mae'n bwysig ein bod yn cael mwy o graffu democrataidd ar y penderfyniadau a wneir ym Mae Caerdydd, rhywbeth rydym wedi dadlau o'i blaid ers tro, ac o'm safbwynt i, po fwyaf o bobl sy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn methu ar iechyd, yn methu ar yr economi ac yn methu ar addysg, gorau oll. Ond o ystyried y methiannau hynny, ai’r ffordd fwyaf priodol o wneud hynny, mewn gwirionedd, yw gwario arian cyhoeddus yn uniongyrchol ar greu swydd newydd i newyddiadurwr? Nawr, dywedodd y Caerphilly Observer, a fyddai'n cynnal y cynllun peilot, na fyddai unrhyw ymyrraeth olygyddol yn y cynnwys y mae'r newyddiadurwr hwn yn ei gynhyrchu. Mae'r golygydd, Richard Gurner, wedi dweud hyd yn oed

'Pe byddai unrhyw fath o awgrym y ceid ymyrraeth olygyddol, ni fyddwn yn cymryd rhan yn y prosiect.'

Ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth fod ei sylwadau'n ddilys ac yn llawn bwriadau da, ond bydd yn anodd cynnal hynny o ddydd i ddydd. Y syniad, er bod swydd y newyddiadurwr—

Mae angen i’r Aelod ofyn ei gwestiwn.

—yn dibynnu'n llwyr ar gyllid gan Lywodraeth Cymru, na fyddai unrhyw ddylanwad anuniongyrchol ar y straeon newyddion a fyddai'n cael eu cynhyrchu, nid yw'n ymddangos yn gynaliadwy, felly gallai hynny roi unrhyw newyddiadurwr ifanc sy'n gobeithio gwneud y swydd mewn sefyllfa hynod o letchwith, yn enwedig wrth gyhoeddi straeon beirniadol.

Felly, Weinidog, a ydych yn derbyn bod gwasg a brynir ac y telir amdani gan y Llywodraeth yn newyddion drwg i ddemocratiaeth ac i atebolrwydd democrataidd, ac yn codi pryderon difrifol am eu hannibyniaeth a’u parodrwydd i graffu ar y Llywodraeth yn yr un modd ag y byddai newyddiadurwr mwy annibynnol yn ei wneud?

Wel, mae'n gwestiwn o lle i ddechrau gyda'r nonsens anwybodus hwn, mewn gwirionedd, Tom. Hynny yw, fe fyddwch wedi clywed fy nghyd-Aelod, Lee Waters, yn dweud—ac roeddwn yn mynd i sôn am hyn fy hun—mai Llywodraeth y DU, eich Llywodraeth chi yn y DU, a sefydlodd wasanaeth gohebu democratiaeth leol y BBC i wneud yn union—yn union—yr hyn rydym yn cynnig ei wneud gyda’r gohebydd democratiaeth leol hwn yng Nghymru. A chredaf fod angen hefyd i chi ddeall y broses rydym wedi bod drwyddi i gyrraedd y sefyllfa hon. Rydych yn aelod o’r pwyllgor diwylliant, Tom, ac roedd hon yn broses a ddechreuodd pan oedd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a minnau’n aelodau o’r pwyllgor diwylliant y tymor diwethaf, pan gawsom ymchwiliad i’r diffyg democrataidd sydd gennym yng Nghymru a sut rydym yn gohebu ar newyddion yn y Senedd hon. Dros y blynyddoedd, gwelsom gyfyngiadau cyllidebol hanesyddol a diweddar o fewn y diwydiant newyddiaduraeth sydd wedi arwain at lai o sylw i fusnes y Senedd, mater sydd wedi’i godi, fel y dywedais yn fy ateb cychwynnol, gan gynrychiolwyr o'r sector ehangach a'r diwydiant ei hun. Felly, mae hyn yn rhywbeth rydym wedi'i wneud sydd wedi cael ei lywio gan y diwydiant.

Ac o ganlyniad i’r holl waith hwnnw, ar ddechrau tymor y Llywodraeth hon, cefais fy mhenodi’n Weinidog, ac o ganlyniad i drafodaethau gydag Undeb Cenedlaethol y Newyddiadurwyr, fe wnaethom sefydlu rywbeth a elwir yn weithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd, a'r grŵp hwnnw a luniodd y cynigion i fwrw ymlaen â'r prosiect peilot hwn. A chofiwch hynny: mae'n brosiect peilot; mae'n brosiect peilot i weld sut mae hyn yn gweithio. A’r dull a’r syniad y tu ôl i hyn yw y bydd yn cynyddu’r sylw i fusnes y Senedd ar lefel ymgysylltiol, ar lefel leol, ledled Cymru, gan gefnogi lluosogrwydd y cyfryngau a darparu gwasanaeth newyddion gwleidyddol gwell i drigolion Cymru. Cost hyn yw oddeutu £36,000. Bydd y swydd wedi'i lleoli ym Mae Caerdydd.

Ond nodais y sylwadau a wnaethoch ar hyn ar y cyfryngau cymdeithasol neithiwr, Tom, ac fe wnaethoch yr un hen honiadau y mae'r Torïaid Cymreig yn eu gwneud o hyd am brosiectau porthi balchder ac ati. Mae newyddiadurwr o Gymru, newyddiadurwr gwleidyddol lleol ar WalesOnline, eisoes wedi gwrthbrofi eich rhestr gyfan o brosiectau porthi balchder Llywodraeth Cymru. Felly, ni chredaf fod angen inni gychwyn sôn am brosiectau porthi balchder; mae'n fwlch hollbwysig rydym yn gobeithio ei lenwi o ran gohebu ar waith Senedd Cymru. Mae'n rhan hanfodol o unrhyw ddemocratiaeth fod gennym ohebu annibynnol a chywir ar ein prosesau democrataidd. Ac yn groes i'r hyn a ddywedwch, Tom, gallaf ddeall pam fod y Torïaid am wrthwynebu hyn, gan y gallaf ddeall nad ydych am weld craffu ar y nonsens rydych yn aml yn ei siarad yn y Siambr hon, ond gadewch inni fod yn glir: mae Llywodraeth Cymru yn croesawu unrhyw graffu ychwanegol, ac nid oes gennym unrhyw beth i’w ofni—

Gofynnaf i’r holl Aelodau ar bob ochr fod yn dawel, os gwelwch yn dda, fel y gall pob un ohonom glywed yr ateb gan y Dirprwy Weinidog.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Felly, nid oes gennym unrhyw beth i'w ofni o ran craffu ychwanegol, ac rydym yn croesawu'r math hwn o ohebu ar ddemocratiaeth, a fydd yn gwneud llawer mwy i'n democratiaeth nag a welsom hyd yn hyn.

Mae'n rhyfedd iawn clywed y Ceidwadwyr yn ymosod ar sefydliad poblogaidd y Caerphilly Observer, sy'n cael ei redeg o fy etholaeth. Mae Richard Gurner, y golygydd, yn fawr ei barch ymhlith poblogaeth Caerffili, a’r unig bobl sy’n ei gyhuddo o unrhyw fath o duedd yw’r bobl sy’n cael eu dwyn i gyfrif gan ei bapur newydd, gan gynnwys Plaid Cymru, y Blaid Lafur, y Ceidwadwyr a phob plaid wleidyddol arall, a'r hyn y mae'n ei gynnig, mewn gwirionedd, yw newyddiaduraeth ddiduedd, amhleidiol. Mae'n anffodus iawn fod y Ceidwadwyr yn ymosod ar y math hwnnw o newyddiaduraeth yn y modd hwn, ac nid wyf am ei oddef. Rwy'n gwbl hyderus y bydd y newyddiadurwr a fydd yn cael eu cyflogi gan y Caerphilly Observer drwy'r cynllun hwn yn gwbl ddiduedd ac yn gwneud eu gwaith yn broffesiynol ac yn ddiwyd. Rwyf am i’r Gweinidog gadarnhau mai dyna’r sefyllfa, a chydnabod hefyd fod y Ceidwadwyr wedi dileu trydariad o’u sylwadau camarweiniol a oedd yn awgrymu ambell anwiredd am y rhaglen hon.

Diolch am eich sylw, Hefin David. Ac ydy, wrth gwrs, mae newyddiaduraeth y Caerphilly Observer hefyd yn cwmpasu rhan o fy etholaeth innau hefyd, ac rwy'n adnabod y newyddiadurwr y soniwch amdano, Richard Gurner. Mae'n eich dwyn chi a minnau i gyfrif drwy'r amser, Hefin, fel y gwyddoch, ac mae gennyf barch enfawr tuag ato. Nid newyddiadurwr a fyddai’n cael ei hudo gan grant o £36,000 mohono, a chredaf ei bod yn gwbl warthus i unrhyw un awgrymu ac ymosod ar ddidwylledd y newyddiadurwr hwnnw yn y ffordd y gwnaethoch chi heddiw, Tom Giffard. Ni chredaf fod hynny'n dod ag unrhyw glod i chi na'ch plaid—[Torri ar draws.]—o gwbl.

Bydd y cynllun peilot—[Torri ar draws.]—y cynllun peilot, fel y dywedais, yn rhydd rhag unrhyw ymyrraeth olygyddol gan Lywodraeth Cymru. Bydd y cynnwys ar gael i'r holl ddarparwyr newyddion ledled Cymru, gyda'r sawl sy'n derbyn y cyhoeddiad yn gyfrifol am gyfieithu. Bydd disgwyl iddo gyflawni erthyglau—25 i 40 darn o newyddion—bob mis. Mae hynny’n rhywbeth nad yw’n cael ei gyflawni ar hyn o bryd, ac mae’r prosiect peilot hwn, fel rwyf wedi’i ddweud—fe'i hailadroddaf eto—yn ymwneud â cheisio lledaenu gohebu ar ddemocratiaeth leol ledled Cymru, fel bod mwy o bobl—nid llai, ond mwy o bobl—yn gallu cael mynediad at adroddiadau annibynnol ar weithgarwch a gwaith sy'n mynd rhagddo yn Senedd Cymru.

Mae Plaid Cymru'n croesawu'n fawr y buddsoddiad ychwanegol yma yn ein seilwaith democratiaeth. Wrth gwrs, fel rydych chi'n ymwybodol, mae rhoi cymorth ariannol i'r cyfryngau yn ymrwymiad yn y cytundeb cydweithio, ac, yn benodol, fe ymrwymon ni i ddarparu buddsoddiad ychwanegol i ddatblygu mentrau sydd eisoes yn bod a mentrau newydd. Mae'n bwysig ein bod ni'n mynd i'r afael â'r bwlch gwybodaeth sydd yn bodoli, ac rydym ni'n gweld bod hwn yn gam positif, ond dydy o ddim yn ddatblygiad newydd chwaith. Fe wnaeth y tasglu annibynnol gan y Llywydd yn y Senedd ddiwethaf argymell sefydlu tîm bach o newyddiadurwyr, felly, mewn gwirionedd, gofyn, 'Pam un?' ddylai'r cwestiwn fod, yn hytrach na'r tîm hwnnw.

Dwi'n meddwl bod yn rhaid inni edrych hefyd bod y cyfraniad bychan ac ymarferol yma yn bwysig o ran sicrhau bod dinasyddion Cymru yn deall beth mae'r Senedd hon yn ei wneud a pha blaid sydd mewn grym, a'u bod nhw'n deall eu bod nhw hefyd efo rôl i ddal cynrychiolwyr i gyfrif. Wedi'r cyfan, mae arolwg gwnaeth ein grŵp ni yn ddiweddar wedi dangos bod 35 y cant o ymatebwyr i'r holiadur hwnnw yn credu bod gan y Ceidwadwyr Weinidogion yn Llywodraeth Cymru ers etholiad Mai 2021; 44 y cant yn meddwl bod gan Plaid Cymru Weinidogion; ond mi oedd 78 y cant o ymatebwyr yn methu ag enwi un polisi sydd wedi'i gyflwyno yng Nghymru dros y flwyddyn diwethaf pan fyddant yn meddwl am y Senedd ac am Lywodraeth Cymru. Os ydyn ni'n meddwl does yna ddim problem, yna dwi'n meddwl bod yn rhaid inni godi cwestiynau mawr iawn, a dyna pam rydym ni'n croesawu hyn.

Ond mae angen gwneud mwy, wrth gwrs. Dydy un newyddiadurwr ddim am unioni'r bwlch yma sydd yn ein democratiaeth ni. Mae'r holl fframwaith ddarlledu yn annigonol. Felly, dyna pam mae angen datganoli darlledu a chyfathrebu yn llawn, fel ein bod ni'n gallu buddsoddi'n strategol drwy awdurdod darlledu a chyfathrebu hyd braich a sicrhau bod darlledwyr fel y BBC yn gwasanaethu Cymru yn iawn efo'r arian mae pobl Cymru yn rhoi iddyn nhw drwy'r ffi drwydded. Felly, gaf i ofyn, Dirprwy Weinidog, a ydych chi'n cytuno mai'r ffordd fwyaf effeithiol o fuddsoddi a chau'r bwlch democratiaeth ydy drwy sefydlu awdurdod cyfathrebu a darlledu a sicrhau pwerau llawn dros y maes yma i'r Senedd hon?

Diolch am eich sylwadau a’ch cwestiynau, Heledd. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedoch chi. O dan gytundeb cydweithio Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru, rydym wedi sicrhau bod £300,000 yn cael ei ddyrannu dros dair blynedd, a fydd yn helpu i ddarparu a datblygu mentrau newydd a rhai sy'n bodoli eisoes i geisio gwella newyddiaduraeth a mynd i’r afael â’r diffyg gwybodaeth y cyfeirioch chi ato. Ac a fyddwn yn hoffi gweld mwy o newyddiadurwyr yn gwneud hyn? Wrth gwrs y byddwn, ond mae hwn yn gynllun peilot, o fewn y pot ariannu penodol hwnnw, a fydd yn rhedeg am flwyddyn, i weld beth fydd canlyniad hynny, ac a yw'n gwneud gwahaniaeth—credaf y bydd yn gwneud gwahaniaeth. Ac os bydd yn gwneud gwahaniaeth, fel gyda phob cynllun peilot, gallwch adeiladu ar hynny. Felly, i raddau helaeth, dyna lle rwy'n gobeithio ein bod yn mynd.

Fel y gwyddoch, unwaith eto, fel rhan o’n cytundeb cydweithio, rydym yn symud tuag at adeiladu’r achos dros ddatganoli darlledu, ac rwyf wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda’ch cyd-Aelod, Cefin Campbell, ar yr achos hwnnw. Rydym wedi bod yn gwneud cynnydd da ar hynny; rydym wedi cael yr adroddiad cyntaf gan y panel arbenigol ar ddatganoli darlledu. Ac yn ddiddorol iawn, mae'r gwaith y mae'r gweithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd yng Nghymru newydd ei gynhyrchu, sy'n sôn sut y teimlant fod angen inni symud ymlaen i nodi neu siarad am newyddiaduraeth gwasanaeth cyhoeddus fel gwasanaeth cyhoeddus—fel rhywbeth y dylem ei weld fel gwasanaeth cyhoeddus—yn cysylltu'n agos â'r gwaith a wnawn ar ddatganoli darlledu. Ac un o'r argymhellion gan y panel arbenigol, os ydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith ar newyddiaduraeth er budd y cyhoedd, yw y gallai fod angen inni gyfuno gwaith y gweithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd a'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar sefydlu awdurdod darlledu cysgodol.

Felly, mae gennym lawer o waith i'w wneud ar hynny o hyd. Rwyf wedi dweud yn glir iawn, fel y mae Cefin Campbell wedi'i wneud, a bod yn deg, am y gwaith ar ddatganoli darlledu: rydym am iddo fod yn seiliedig ar dystiolaeth, rydym am iddo fod yn ffeithiol, rydym am iddo ddal dŵr. Felly, nid wyf am sefyll yma heddiw a dweud mai dyma'n union sy'n cael ei gyflawni, ond mae'n rhywbeth rydym yn gweithio tuag ato, a gwyddom beth yw'r amcanion a’r canlyniadau y bwriadwn eu cyflawni. Ond rydym yn awyddus i sicrhau, pan fyddwn yn cyrraedd y pwynt hwnnw, fod gennym achos y gall pob un ohonom ei gefnogi.

Rwy'n croesawu cyllid ar gyfer gohebydd ar gyfer y Senedd yn fawr. Yn gyffredinol, mae'r cyfryngau ysgrifenedig, ar-lein ac ar bapur, yn darparu sylw gwael iawn i drafodion y Senedd. Y gwelliant mawr yn ddiweddar fu ehangu Nation.Cymru, sydd bellach yn cynnig y ddarpariaeth orau ar gyfer Cymru gyfan. Ar newyddion lleol, mae'r South Wales Evening Post ym mae Abertawe yn dda iawn, ond sylw cyfyngedig sy'n cael ei roi i'r Senedd oherwydd prinder newyddiadurwyr. A fydd y gohebydd penodedig yn darparu copi i bapurau newydd rhanbarthol a Chymraeg, ac i Nation.Cymru?

Unwaith eto, Mike Hedges, rwy'n cytuno â'r sylwadau rydych chi wedi'u gwneud, ac mae Nation.Cymru yn enghraifft dda. Ac mewn gwirionedd, rydym yn helpu i gefnogi ac ariannu Nation.Cymru. Nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn awgrymu bod Nation.Cymru yn ffrind mawr i Lywodraeth Cymru o reidrwydd—maent yn feirniadol iawn ohonom pan deimlant fod angen iddynt fod, ac yn gwbl briodol felly. Felly, rwy'n credu eu bod yn enghraifft glasurol o gorff newyddion annibynnol rydym wedi'u helpu i'w cynorthwyo i ddal ati, ac sy'n bendant yn ein dwyn ni fel Llywodraeth Cymru i gyfrif. Ac rwy'n credu, lle gallwn wneud hynny, lle gallwn helpu i gefnogi a meithrin newyddiaduraeth annibynnol, dyna'n union y dylem fod yn ei wneud.

Mae amser wedi dirwyn i ben ac mae gennyf ddau berson arall sy'n dymuno gofyn cwestiynau, felly, byddwch yn gryno yn eich cwestiynau. Alun Davies.

Bydd gan bobl ar hyd a lled Cymru farn wahanol ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru, ond un peth sy'n uno pobl, o Ynys Môn i sir Fynwy, yw bod gennym yr wrthblaid waethaf yn y byd. Ac os ydych chi eisiau enghraifft o wrthblaid wael, edrychwch ar y cwestiwn hwn heddiw. Byddai'r rhan fwyaf o'r gwrthbleidiau eisiau mwy o graffu ar y Llywodraeth. Byddai'r rhan fwyaf o'r gwrthbleidiau eisiau i bobl Cymru wybod beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud, oherwydd rydych chi i fod i gredu bod y Llywodraeth yn gwneud pethau'n anghywir. Ac eto, yr hyn sydd gennym yma yw pobl sy'n hapus iawn i ymddangos ar bethau fel GB News, sy'n cael ei ariannu gan bobl asgell dde yn Dubai, a ffynonellau eraill o newyddion gan bobl nad ydynt hyd yn oed yn talu trethi'r DU, ond sy'n gwrthwynebu i gyfryngau Cymreig roi sylw i wleidyddiaeth Cymru. A'r rheswm am hynny, wrth gwrs, yw nad oes ganddynt hyder yn eu dadleuon, ac nid oes ganddynt hyder yn yr hyn y maent yn ei ddweud. Dylent fod â chywilydd o gyflwyno'r cwestiwn hwn y prynhawn yma.

Weinidog, a wnewch chi sicrhau mai dechrau'r rhaglen yw hyn ac nid y diwedd, i sicrhau bod gwaith y lle hwn, y Senedd a'r Llywodraeth, yn cael yr amlygrwydd sydd ei angen, a bod y deunyddiau a gynhyrchir drwy'r cynllun hwn yn gwbl annibynnol ar y Llywodraeth, yn annibynnol ar y Senedd, ond yn hysbysu pobl Cymru am y gwaith sy'n cael ei wneud yn y lle hwn, a'r wrthblaid hollol anhrefnus y mae'n rhaid i ni ei hwynebu?

Yn hollol, Alun Davies, ac nid wyf yn credu bod angen i mi ddweud pa mor ofnadwy yw'r wrthblaid sydd gennym yn y Senedd hon; mae wedi cael ei adrodd yn eang yn y cyfryngau Cymreig. Ac unwaith eto, mae'r un newyddiadurwr a chwalodd eich rhestr o brosiectau porthi balchder hefyd wedi cwestiynu dilysrwydd eich gwrthblaid, gan ddweud yn y bôn nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw wrthblaid yng Nghymru. Ac rwy'n credu mai dyna'r pwynt roeddech chi'n ei wneud. Ac mae'n rhyfedd mewn gwirionedd—yn rhyfedd tu hwnt—fod unrhyw wrthblaid eisiau cefnogi safbwynt lle mae yna lai o graffu ar Lywodraeth Cymru, yn hytrach na mwy.

Felly, yn sicr, Alun Davies, byddaf eisiau sicrhau mai dechrau rhaglen yw hyn i sicrhau'r amlygrwydd hwnnw, ac i sicrhau bod y gohebu yn parhau'n annibynnol ar y Llywodraeth, yn hysbysu pobl Cymru, ac yn parhau i graffu'n briodol ar Lywodraeth Cymru.

Ac i roi gwybod i'r Aelod dros Flaenau Gwent, nid oedd y cyfraniad hwnnw'n gryno. [Chwerthin.] Rhianon Passmore.

O, beth y gallaf ei ddweud? Mae cyllid Senedd Cymru, Ddirprwy Weinidog—costau ariannol gohebydd i ymdrin â thrafodion y Senedd hon—i'w groesawu'n fawr. Pa mor aml y mae'r Siambr hon, grwpiau trawsbleidiol a phwyllgorau yn gresynu at gyn lleied o sylw a roddir i'r lle hwn, a'r angen am fwy o gyfranogiad, ac i unioni diffyg democrataidd? Felly, bydd y peilot hwn—a pheilot ydyw—yn cael ei gynnal gan y Caerphilly Observer. Fel y nodwyd, maent eisoes yn dal y contract ar gyfer y gwasanaeth gohebu democratiaeth leol, a ariennir gan y BBC ar lefel leol.

Felly, Ddirprwy Weinidog, a fyddai Llywodraeth Cymru yn cytuno, ac yn gwarantu, yng ngeiriau golygydd y Caerphilly Observer, Richard Gurner, y bydd y peilot yn golygu gohebu diduedd a fydd yn glynu wrth yr holl safonau uchel arferol? A Weinidog, a wnaiff Llywodraeth Cymru barhau i hyrwyddo sefydlu gwasg Gymreig wirioneddol rydd, ar batrwm y cynnydd yn ansawdd y Caerphilly Observer o darddiad diymhongar iawn fel gwefan ar liniadur i fod yn wasanaeth newyddion uchel ei barch, a gwrthrychol, sydd wedi ennill sawl gwobr? Diolch.

Wel, unwaith eto, a gaf fi ddiolch i Rhianon Passmore am ei sylwadau a'i chwestiwn ar hynny? Ac ydw, unwaith eto, rwy'n cytuno'n llwyr â hi, a phan edrychaf o gwmpas ar yr hyn y cyfeiriwn ato yn y Deyrnas Unedig fel ein gwasg rydd—y Daily Mail, y Daily Express, The Sun—y cyrff cyfryngau rhydd hyn sydd yn ôl pob golwg—. Wel, yn amlwg, nid ydynt yn ddiduedd. Ac nid ydynt yn cael eu hariannu gan y Llywodraeth, ond fe gânt eu hariannu gan ddiddordebau o fewn y Blaid Dorïaidd—gadewch inni fod yn gwbl glir ynglŷn â hynny—a dyna maent yn adrodd yn ei gylch. Ond mae'n rhaid imi ddweud, mae hyd yn oed y Daily Express bellach yn ysgrifennu eich marwnad, felly byddwch yn ofalus o ran beth a ddymunwch wrth dalu eich meistri, oherwydd maent hwy hyd yn oed yn gwybod am y digwyddiad lefel difodiant—dyna roeddent yn ei alw. Felly, dyna beth rydych chi'n ei wynebu y flwyddyn nesaf yn yr etholiad cyffredinol.

Ond yn hollol, Rhianon Passmore, rydym eisiau hyrwyddo gwasg Gymreig rydd, ac nid yw'r ffaith ein bod yn cefnogi cynllun peilot i'w darparu yn arwydd na fyddai'n ddiduedd. Pe na bai'n cael ei hystyried yn ddiduedd, pe bai unrhyw arwydd o unrhyw ymyrraeth wleidyddol o gwbl, byddai Richard Gurner a'r Caerphilly Observer yn tynnu'n ôl yn syth, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, oherwydd dyna'r math o uniondeb sydd gan bobl felly. Ond fel y dywedais mewn ymateb i Heledd Fychan, rwy'n sicr yn ystyried hyn yn ddechrau proses, ac nid yn ddiwedd proses. Rwy'n gobeithio y bydd yn brosiect peilot llwyddiannus, ac y gallwn adeiladu arno wrth symud ymlaen.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. Rwyf wedi derbyn pwynt o drefn gan Tom Giffard. Tom Giffard. 

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Yn amlwg, roedd llawer o bwyntiau roeddwn yn anghytuno â nhw yn y ddadl honno, ond roedd yna rai pethau a oedd yn hollol anwir, mae arnaf ofn. Ac roedd Hefin David a'r Dirprwy Weinidog, Dawn Bowden, ill dau yn honni fy mod i wedi cwestiynu didueddrwydd a niwtraliaeth y Caerphilly Observer a'i staff. A gaf fi eich annog i wirio'r Cofnod, a gweld a ddywedais i hynny mewn gwirionedd, oherwydd gallaf ddweud wrthych na wneuthum?

Fe wnaf wirio'r Cofnod. Ni chlywais unrhyw feirniadaeth o'r newyddiadurwr na'r papur, ond fe wiriaf y Cofnod eto a dof yn ôl i'r Siambr i roi barn ar hynny. Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog hefyd yn edrych ar y Cofnod i sicrhau bod ei sylwadau'n gywir. 

Diolch.

Eitem 4 heddiw yw'r datganiadau 90 eiliad, ac yn gyntaf, Carolyn Thomas. 

Diolch. Ddydd Sadwrn, 1 Gorffennaf, rydym yn dathlu Diwrnod Cenedlaethol y Dolydd a'r rôl hanfodol y maent yn ei chwarae yn ein hecosystem, yn cynnal bioamrywiaeth. Mae hwn yn gyfle pwysig i gymryd rhan mewn digwyddiadau lleol, megis helpu gyda chyfrif yr arolwg blodau gwyllt neu ddysgu pam mae cynghorau'n caniatáu tyfu ein lleiniau glas a'n glaswellt amwynder ac yn annog pobl i'w cynnal i ganiatáu i flodau gwyllt ffynnu, sydd wedi bod yn digwydd o dan ymgyrch 'Iddyn Nhw' ein partneriaethau natur lleol. 

Ddydd Sadwrn diwethaf, fel hyrwyddwr rhywogaeth y tegeirian llydanwyrdd, cymerais ran mewn cyfrif tegeirian llydanwyrdd mewn dôl flodau gwyllt, sy'n eiddo i Plantlife Cymru ac sy'n cael ei rheoli gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru. Roedd y ddôl yn llawn o rywogaethau amrywiol, sydd wedi creu cynefin ar gyfer llawer o anifeiliaid a phryfed, fel glöynnod byw, buchod coch cwta, mursennod, crics, pryfed cop a brogaod bach. Roedd y lle'n llawn bywyd ac yn hardd iawn.

Ar hyn o bryd, rydym yn canolbwyntio ar blannu coed ar gyfer storio carbon, ond mae tair i bum gwaith yn fwy o garbon yn cael ei storio yn ein glaswelltiroedd nag yn ein coedwigoedd, ac yn anffodus, mae 90 y cant o'r dolydd wedi cael eu colli. Mae bywyd gwyllt yn dirywio ar raddfa ddigynsail yn hanes dyn, ac mae un o bob chwe rhywogaeth yng Nghymru mewn perygl o ddiflannu, a dyna pam mae angen inni ystyried rhoi amddiffyniadau ar waith ar frys a rheoli dolydd blodau gwyllt, lleiniau, glaswellt amwynder a hyd yn oed ein gerddi ein hunain mewn ffordd wahanol. 

Rwyf hefyd eisiau talu teyrnged i dirfeddianwyr sy'n rheoli tir ar gyfer natur, ac rwy'n gobeithio y bydd y cynllun ffermio cynaliadwy sydd ar y ffordd yn cynnig y cymhellion cywir i annog eraill i wneud yr un peth. Os ydym am feithrin dyfodol ffrwythlon, un lle caniateir i'n bioamrywiaeth flodeuo, mae angen gwneud llawer mwy i ddiogelu ein hamgylchedd naturiol, a gwn fod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n galed iawn gyda phartneriaid i wneud hynny. Diolch. 

Ddydd Sadwrn diwethaf, daeth proclamasiwn Eisteddfod 2024 i Aberdâr, ac roedd yn anrhydedd gwirioneddol gallu ymuno â'r orymdaith, wrth inni groesawu'r Eisteddfod i Rondda Cynon Taf a chyflwyno Rhondda Cynon Taf i'r Eisteddfod, ac am groeso ydoedd. Fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r proclamasiwn yn garreg filltir bwysig yn y paratoadau ar gyfer gŵyl y flwyddyn nesaf. Bydd yr Eisteddfod yn cael ei chynnal yn RhCT, gan ddychwelyd i'r ardal am y tro cyntaf ers bron i 70 mlynedd. Yn wir, roedd y proclamasiwn yn ailymweld ag Aberdâr, y dref lle cynhaliwyd yr Eisteddfod fodern gyntaf yn ôl ym 1861.

Braf oedd gweld cymaint o bobl leol a chymaint o blant yn dod at ei gilydd i groesawu'r Orsedd a dathlu'r diwylliant a'r dreftadaeth a rannwn. Yn wir, dywedodd aelodau o'r Orsedd wrthyf mai'r croeso a gawsant gan drigolion Aberdâr oedd y croeso gorau a gawsant ers blynyddoedd lawer.

Roedd y dathliad ddydd Sadwrn yn adeiladu ar y prosiect llawr gwlad y mae'r Eisteddfod eisoes wedi'i gynnal yn RhCT, wedi'i ariannu gan Gronfa Treftadaeth y Loteri. Mae'n cynnwys taith gerdded hanesyddol i ddysgwyr Cymraeg yn Aberdâr a'r farchnad haf ym Mharc Aberdâr, sy'n cynnwys ysgolion lleol a grwpiau Sgowtiaid. Hoffwn ddiolch i bawb a fu'n rhan o drefnu'r diwrnod hudolus hwn, a hoffwn sôn yn arbennig am gyngor RhCT a phawb yn ardal gwella busnes Ein Aberdâr. Diolch. 

Y penwythnos diwethaf, yn Sioe Frenhinol yr Ucheldir, cynhaliwyd pencampwriaethau cneifio gwlân a thrin gwlân y Golden Shears. Mae'r pencampwriaethau cneifio gwlân a thrin gwlân yn gystadleuaeth ryngwladol, a gynhelir i weld pwy yw'r cneifwyr defaid a'r trinwyr gwlân gorau a chyflymaf yn y byd. Mae'n arddangos y gelfyddyd a'r sgiliau a'r technegau sydd eu hangen i fod yn bencampwr byd. Mae'r digwyddiad yn dod â chneifwyr a thrinwyr gwlân medrus o 30 o wledydd ynghyd i gystadlu mewn disgyblaethau cneifio amrywiol.

Mae'n wych dweud bod tîm Cymru wedi ennill y bencampwriaeth trin gwlân i dimau, y bencampwriaeth cneifio i dimau a'r bencampwriaeth cneifio â pheiriant i unigolion. Rwy'n siŵr fy mod i a'r Siambr gyfan eisiau llongyfarch Gwion Evans, Richard Jones, Elfed Jackson, Gareth Owen, Ffion Jones a Sarah-Jane Rees ar eu llwyddiannau yn Sioe Frenhinol yr Ucheldir. Ac rwy'n dymuno'r gorau i'n holl gneifwyr ledled Cymru, yn hen ac ifanc, ar gyfer y cystadlaethau cneifio defaid yn sioe amaethyddol Frenhinol Cymru yn ystod yr wythnosau nesaf. Diolch.  

Ac, yn olaf, Altaf Hussain.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Eid al-Adha neu 'Gŵyl yr Aberth' yw un o'r gwyliau pwysicaf yn y calendr Mwslimaidd. Mae heddiw'n nodi dechrau Eid al-Adha ac mae'r ŵyl yn gorffen nos Sul.  

Dyma'r ail ŵyl a'r ŵyl fwyaf o'r ddwy brif ŵyl sy'n cael eu dathlu yn Islam. Mae'n anrhydeddu parodrwydd Ibrahim, neu fel y mae llawer ohonoch yn ei adnabod, Abraham, i aberthu un o'i feibion, Ismail neu Ishmael, fel gweithred o ufudd-dod i orchymyn Duw. Temtiodd y diafol Ibrahim drwy ddweud y dylai anufuddhau Allah ac arbed ei fab. Anwybyddodd Ibrahim demtasiwn a pharatôdd i aberthu ei blentyn. Pan oedd ar fin lladd ei fab, ataliodd Allah ef a rhoi oen iddo ei aberthu yn lle hynny. Wrth goffáu'r ymyrraeth, rydym yn dathlu aberth Ibrahim.

Mae Eid al-Adha yn digwydd ar ddiwrnod olaf Hajj. Hajj yw pumed golofn Islam, sy'n nodi y dylai pob Mwslim, unwaith yn eu hoes, sefyll o flaen y Ka'bah—cysegrfan a adeiladwyd gan Ibrahim ym Mecca. Mae achlysur Eid yn adeg pan fo cymuned, aberth a rhannu ar flaen meddyliau pobl, gan ganolbwyntio'n benodol ar ddangos trugaredd tuag at rai llai ffodus. Mae hefyd yn amser i ddangos diolchgarwch. Felly, yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n dymuno Eid al-Adha Mubarak i chi i gyd. Boed i'ch bywydau fod yn llawn golau, cariad, hapusrwydd ac iechyd da. Diolch yn fawr.

Diolch i'r pedwar Aelod. 

Nesaf yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, a galwaf ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Darren Millar.

Rwy'n cynnig.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 5 heddiw yw'r ddadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod—Bil dyletswydd ddinesig i bleidleisio. Galwaf ar Adam Price i wneud y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'n anrhydedd cael gwneud y cynnig hwn ar gyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio. Nid hwn yw'r cynnig cyntaf i'r Senedd ar yr argymhelliad hwn. Chwe blynedd yn ôl, cyflwynwyd cynnig yn dadlau dros bleidleisio cyffredinol gan Dawn Bowden, Jeremy Miles a'r diweddar Steffan Lewis, ond ni chafodd ei ddewis. Felly, dyma'r tro cyntaf inni gael cyfle fel Senedd i drafod y cynnig y dylai fod yn ofynnol i bob dinesydd, fel rhan o'u dyletswyddau dinesig sylfaenol, gyfranogi ym mywyd democrataidd y genedl. 

Byddai Senedd o 96 Aelod, gydag o leiaf eu hanner yn fenywod, wedi'u hethol gan fwy na 90 y cant o'r etholwyr, yn fwy cynrychioliadol nag unrhyw Senedd arall yn y DU. Mae'n syniad trawsnewidiol tu hwnt, ond nid yw'n un newydd nac anarferol. Mae'n bodoli mewn 26 o wledydd ar draws y byd: gwledydd mor amrywiol â'r Ariannin, Awstralia, Gwlad Belg, Ecuador, Gwlad Groeg, Singapore, y Swistir ac Uruguay. Yn Awstralia, mae cymryd rhan mewn etholiadau wedi bod yn orfodol ers 1924.  Ac mae'r syniad fod dinasyddiaeth yn ymwneud nid yn unig â hawliau ond â dyletswyddau yn un cyfarwydd yma yng Nghymru hefyd, gan ein bod yn derbyn ein dyletswydd i dalu trethi, i wasanaethu ar reithgor, i lenwi'r cyfrifiad, a hefyd, ie, i gofrestru i bleidleisio.

Felly, pam ymestyn yr egwyddor honno i'r weithred o bleidleisio ei hun? Wel, mae un cynsail canolog yn sail i'r cynnig hwn: fod iechyd unrhyw ddemocratiaeth yn ddibynnol ar i ba raddau y mae'r bobl yn cyfranogi ynddi. Er iddi gael ei chreu gan fwyafrif o etholwyr Cymru ym 1997, nid yw'r Senedd hon wedi cael ei hethol gan fwyafrif yn unrhyw un o'r etholiadau ers hynny, ac mae'r un peth yn wir am etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru dros y cyfnod hwnnw hefyd.

Y rheswm cyntaf dros gyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio yw y byddai'n cynyddu'r nifer sy'n pleidleisio yn ddramatig i'r 90 y cant a mwy rydym fel arfer yn ei weld mewn etholiadau mewn gwledydd fel Gwlad Belg, Awstralia ac Uruguay, lle mae'n arferol. Nid oes amheuaeth y byddai nifer uwch o bleidleiswyr yn rhoi llawer mwy o gyfreithlondeb i'r Senedd a Llywodraeth Cymru. Ond byddai nifer uwch o bleidleiswyr hefyd yn gwneud y Senedd hon yn llawer mwy cynrychioliadol. Mae'r ychydig o dan hanner yr etholwyr sy'n pleidleisio ar hyn o bryd yn gwyro'n drwm tuag at y pleidleisiwr hŷn a mwy cefnog, felly ni fydd barn llawer o'r rhai ifanc a'r dosbarth gweithiol, yn enwedig y rheini sy'n teimlo mai gwleidyddiaeth prif ffrwd sydd â'r lleiaf i'w gynnig iddynt, yn cael sylw. Yn lle hynny, byddai dyletswydd ddinesig gyffredinol i bleidleisio yn rhoi system lle byddai pawb yn cyfrif, nid y rhai sy'n debygol o bleidleisio'n unig. Ac os yw pawb yn pleidleisio, mae pob llais yn cael ei glywed. 

Yn hytrach na'i gwneud hi'n anos i bobl bleidleisio fel sy'n digwydd yn Llywodraeth San Steffan ar hyn o bryd, byddai cyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio hefyd yn golygu y byddem yn ceisio ei gwneud mor hawdd â phosibl i bleidleisio, drwy gynnal etholiadau ar ddydd Sadwrn er enghraifft, neu gyflwyno pleidleisio digidol, a chaniatáu i bobl bleidleisio mewn unrhyw orsaf bleidleisio. A phe bai'n ofynnol i bob person ifanc bleidleisio, byddai gan ysgolion reswm hyd yn oed yn fwy pwerus dros ddarparu addysg wleidyddol fel rhan o'r cwricwlwm gorfodol.

Bydd dyletswydd ddinesig i bleidleisio yn trawsnewid cyfreithlondeb ein democratiaeth, ei chynrychioldeb a'i diwylliant. Ni fyddai unrhyw ddinesydd yn cael ei orfodi i bleidleisio dros unrhyw un yn erbyn eu hewyllys, a bydd gan bob un ohonom opsiwn i bleidleisio dros opsiwn 'dim un o'r uchod' neu ddychwelyd pleidlais wag neu ddifetha pleidlais os mai dyna yw ein dymuniad. Byddai sail resymol dros eithrio pobl. Dylai'r orfodaeth fod yn un ysgafn, fel y mae ym mhob awdurdodaeth sydd wedi cyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio. Dylai dirwyon fod yn fach ac yn fwy symbolaidd eu natur, gyda gofynion gwasanaeth cymunedol yn ddewisiadau amgen yn lle dirwyon i bobl ar incwm isel a phobl ifanc, a dylem ystyried y defnydd posibl o gymhellion yn hytrach na chosbau, er mwyn lleihau unrhyw ganlyniadau niweidiol posibl.

Er mwyn inni asesu'r gwahanol fodelau ar gyfer gweithredu, rwy'n credu ei bod yn gwneud synnwyr i gael cynllun gweithredu graddol sy'n cynnwys defnyddio cynlluniau peilot. Gallaf feddwl am ddwy ffordd wahanol o ran sut y gallem wneud hynny—un mewn ardal benodol, y llall yn gysylltiedig ag oedran. Gallem dreialu dyletswydd ddinesig i bleidleisio mewn ardal awdurdod lleol benodol yn ystod cylch nesaf etholiadau 2027, ac efallai defnyddio hynny'n sail ar gyfer cynllunio i'w gyflwyno'n genedlaethol. Fel cam cyntaf, gallem benderfynu cyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio ar gyfer y rhai sy'n pleidleisio am y tro cyntaf yn etholiad y Senedd yn 2026. Ceir tystiolaeth gref fod meithrin arfer ymhlith pleidleiswyr ifanc i bleidleisio yn arwain at duedd gryfach i bleidleisio yn ddiweddarach mewn bywyd.

Os ceir cytundeb yn gyffredinol fod hon yn drafodaeth ddefnyddiol i ni fod yn ei chael, mae gennyf ddau awgrym ymarferol—un i'r Llywodraeth, ac un i ni fel Senedd. I'r Llywodraeth, fel y dywedais ddoe, byddai comisiynu rhywfaint o waith ymchwil annibynnol gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru ar sut y gallai dyletswydd ddinesig i bleidleisio effeithio ar ddangosyddion democratiaeth iach yn rhoi sylfaen dystiolaeth dda i ni ar gyfer trafodaeth wybodus. I'r Senedd, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol pe byddem yn cynnal yr ymchwiliad pwyllgor cyntaf ar yr ynysoedd hyn i edrych yn benodol ar ddyletswydd ddinesig gyffredinol i bleidleisio. Rwy'n meddwl yn arbennig am y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. 

Edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau'r Aelodau ac ymateb y Gweinidog i'r ddadl gyntaf hanesyddol hon.

Hoffwn ddiolch i Adam Price am gyflwyno'r cynnig pwysig hwn. Hoffwn siarad o'i blaid ac rwy'n ei ystyried yn ddechrau trafodaeth bwysig iawn.

Yn ôl ymchwil Sefydliad Brookings, melin drafod yn yr Unol Daleithiau, mae'r dystiolaeth yn dangos yr hyn rydym eisoes yn ei wybod, y gall dyletswydd ddinesig i bleidleisio ddileu gwahaniaethau yn niferoedd pleidleiswyr ar hyd llinellau dosbarth, ethnigrwydd a hil. Rydym yn gwybod bod y rhain yn bodoli. Rydym yn eu gweld. Rydym yn gweld gwahaniaethau enfawr mewn wardiau yn ein hardaloedd. Er enghraifft, yn yr etholiadau lleol y llynedd, y ganran a bleidleisiodd yn ward gefnog Rhiwbeina oedd 57.5 y cant. Mewn cyferbyniad, y ganran a bleidleisiodd yn Nhrelái oedd 23 y cant. Yn ddiweddar, rydym wedi gweld beth sy'n digwydd pan fo cymuned yn teimlo'u bod yn cael eu hanghofio a'u hanwybyddu. A chofiwch mai dyma ganran y pleidleiswyr cofrestredig, nid pawb sy'n gymwys i bleidleisio. Rwy'n siŵr ein bod i gyd wedi canfasio mewn rhai wardiau, fel Trelái, pan fyddwn yn pasio tŷ ar ôl tŷ nad ydynt wedi cofrestru. Mae arnaf ofn meddwl faint sy'n pleidleisio yn Nhrelái mewn gwirionedd. Gallaf eich sicrhau ei fod yn llawer llai na 23 y cant.

Yn Awstralia, daeth cofrestru yn orfodol cyn y ddyletswydd ddinesig i bleidleisio, yn ôl ym 1911, ac mae'r nifer sy'n pleidleisio yn etholiadau Awstralia bob amser yn yr 80au uchaf o'r rhai sy'n gymwys i gofrestru. Roeddwn yn falch o glywed ddoe am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno Bil a fydd yn cymryd camau i sicrhau bod pob pleidleisiwr cymwys yng Nghymru ar y gofrestr etholiadol. Yn nes at adref, mae holl ddinasyddion Gwlad Belg wedi'u cofrestru'n awtomatig i bleidleisio. Pam ein bod yn creu rhwystrau ychwanegol i bobl fynegi eu llais democrataidd? Dylai fod mor syml â phosibl, ac mae hynny i'w weld yng Ngwlad Belg, gyda'r nifer sy'n pleidleisio dros 90 y cant ar gyfartaledd dros y 10 etholiad diwethaf. 

Gallaf ddychmygu efallai fod rhai o fy ffrindiau ar y meinciau Ceidwadol yn teimlo'n anesmwyth am y ddyletswydd ddinesig i bleidleisio, ond cadwch hyn mewn cof: efallai eich bod yn ofni colli mewn etholiadau, efallai eich bod yn ofni colli pleidleisiau, ond cofiwch fod eich arweinydd Andrew R.T. Davies, ym mhob etholiad Senedd, yn siarad am yr angen i'r rhai sy'n pleidleisio drosoch yn etholiadau San Steffan bleidleisio yn etholiadau'r Senedd. Nid yw hynny'n digwydd i chi ar hyn o bryd; nid ydych yn ysbrydoli'r rhai sy'n pleidleisio drosoch yn etholiadau San Steffan i bleidleisio yn eu heidiau yn etholiadau'r Senedd. Pwy a ŵyr, gall dyletswydd ddinesig i bleidleisio fod yn un ffordd o roi hwb i'ch cefnogaeth yn etholiadau'r Senedd. Fe wneuthum gyfrifiad cyflym cyn y ddadl hon, a phe bai eich cefnogaeth yn San Steffan yn cael ei adlewyrchu yn etholiadau'r Senedd, wel, dim ond mwyafrif bach o 17 pleidlais fyddai gan y Cwnsler Cyffredinol, sy'n ymateb i'r ddadl hon. Felly, cofiwch hynny pan fyddwch chi'n pleidleisio y prynhawn yma. 

Wrth gynnig cyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio—

Mae'n rhaid i chi ddod i ben nawr, Rhys.

—byddai'n barhad o'n gwaith arloesol yng Nghymru ar gynyddu nifer y pleidleiswyr, gyda'r gallu i bleidleisio'n 16 oed a phleidleisiau mwy cynrychioladol. Bydd llawer yn gofyn, 'Pam gwyro o'r hyn sy'n digwydd yn San Steffan?', ond rydym wedi gweld gwahaniaeth mewn etholiadau yng Nghymru ers 1999. Fel y clywsom yn gynharach, mae gennym ddiffyg democrataidd yng Nghymru; bydd y Bil hwn yn un cam i fynd i'r afael â hynny. Diolch yn fawr.

Diolch, Adam Price, am gyflwyno'r Bil hwn. Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn. Rwy'n poeni'n fawr am y ffaith mai dim ond 46.6 y cant a bleidleisiodd yn etholiadau'r Senedd ddiwethaf, yn 2021. Ie, hwn oedd yr uchaf y bu erioed, ond gadewch inni gymharu hynny a phleidleiswyr yn Queensland, Awstralia, lle mae nifer y pleidleiswyr ychydig yn fwy ond nid yn annhebyg, a lle roedd y nifer a bleidleisiodd yn etholiadau talaith Queensland 2020 yn 87.9 y cant. Mae pleidleisio gorfodol o ryw fath neu'i gilydd wedi bod yn Queensland ers 1915, a gellir gweld effaith y ddyletswydd ddinesig i bleidleisio yn glir. Er bod dirwy i'r rhai nad ydynt yn pleidleisio, gellir cyflawni trosedd am y tro cyntaf am gyn lleied ag AU$20 a'r gosb uchaf yw AU$180. Mae arnaf ofn nad wyf yn gwybod sut i drosi'r symiau hyn yn bunnoedd, ond rydym yn siarad am symiau cymedrol iawn o arian. Ac mae'r dirwyon hyn yn cael eu gorfodi'n rheolaidd.

Ar ben hynny, mae sawl ffordd o optio allan wedi'u hymgorffori yn y system sy'n caniatáu trugaredd. Os yw rhywun yn teithio, os ydynt yn sâl, gallant optio allan. Yn ogystal, mae eithriadau ar gyfer gwrthwynebiad crefyddol, gweithwyr tymhorol, a'r rhai heb gyfeiriad sefydlog. Os nad yw rhywun wedi cofrestru i bleidleisio, gellir eu cynnwys nhw fel rhai sy'n optio allan hefyd. Fodd bynnag, rhaid nodi bod cyfradd cofrestru etholiadol Queensland yn 96 y cant, mae'n debyg. Nid wyf yn hollol siŵr sut maent yn cyfrifo'r gyfradd honno, ond nid oes ganddynt yr un broblem ag y mae Rhys ab Owen newydd ei disgrifio, lle maent yn mynd heibio nifer diddiwedd o dai lle nad oes neb wedi cofrestru i bleidleisio pan fyddant yn mynd o gwmpas yn canfasio. Mae hyn yn wahanol i'r sefyllfa sydd gennym heddiw gyda bwriad pendant Llywodraeth y DU i lethu'r bleidlais ymhlith pobl ifanc, cymunedau a ymyleiddiwyd yn ieithyddol a phobl dlawd. 

Mae talaith Queensland yn annog pobl i bleidleisio, nid ei ymgorffori yn y gyfraith yn unig. Mae ganddynt hefyd ffenomen y selsigen ddemocratiaeth, lle mae sefydliadau cymunedol yn trefnu barbeciws y tu allan i orsafoedd pleidleisio fel y gall y rhai sy'n ciwio i bleidleisio dalu ffi fach i gael ci poeth neu fyrbryd arall wrth giwio. Mae'n debyg fod hynny'n creu rhyw fath o amgylchedd gŵyl lle mae pawb yn credu bod hyn yn rhywbeth a wnawn gyda'n gilydd ac yn rhywbeth y dylem ei ddathlu. Ac i lawer o grwpiau cymunedol, diwrnod yr etholiad yw diwrnod codi arian mwyaf y flwyddyn. Felly, mae pawb yn ennill.

Fel y dywedodd Adam Price eisoes, maent yn pleidleisio ar ddydd Sadwrn, sy'n golygu nad oes rhaid i'r rhan fwyaf o bobl gael amser i ffwrdd o'r gwaith ac effaith fach iawn a gaiff ar ysgolion, ac mae'n golygu bod ysgolion ar gael fel un o'r canolfannau pleidleisio oherwydd nad ydynt yn cael eu defnyddio ar gyfer addysg plant. Dylid nodi hefyd y gall Awstraliaid bleidleisio ger y traeth. Os yw'r etholiad yn yr haf, fe welwch bobl yn dod i bleidleisio yn eu dillad traeth gyda byrddau syrffio. Ac mae'n rhaid inni ddeall, pe bai pleidleisio'n orfodol—rwy'n cytuno'n llwyr ag Adam Price—byddai'n rhaid i ysgolion ddarparu addysg wleidyddol. Ac roeddwn yn siomedig iawn o glywed o'r trafodaethau gyda menywod ifanc o leiafrifoedd ethnig neithiwr yn y Neuadd, nad yw'r ysgolion y maent yn eu mynychu yn darparu'r wybodaeth sydd ei hangen ar bobl ifanc i werthfawrogi pwysigrwydd pleidleisio o hyd, ac mae'n rhaid inni newid hynny ar unwaith.