Y Cyfarfod Llawn
Plenary
28/06/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da, a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni fydd y cwestiynau i Weinidog yr Economi, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Carolyn Thomas.
Good afternoon, and welcome, all, to this afternoon's Plenary meeting. The first item on our agenda will be questions to the Minister for Economy, and the first question this afternoon is from Carolyn Thomas.
1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi prosiectau cysylltedd digidol yng Ngogledd Cymru? OQ59751
1. How is the Welsh Government supporting digital connectivity projects in North Wales? OQ59751
Thank you for the question. In addition to delivering a range of projects and schemes across north Wales, including our £56 million broadband roll-out, Access Broadband Cymru and local broadband fund schemes, we also work with the UK Government and Ambition North Wales projects to improve digital connectivity across the region.
Diolch am eich cwestiwn. Yn ogystal â chyflawni amrywiaeth o brosiectau a chynlluniau ar draws gogledd Cymru, gan gynnwys ein cynllun cyflwyno band eang gwerth £56 miliwn, Allwedd Band Eang Cymru a chynlluniau'r gronfa band eang lleol, rydym hefyd yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a phrosiectau Uchelgais Gogledd Cymru i wella cysylltedd digidol ar draws y rhanbarth.
Thank you for that answer, Minister. Llywydd, I'd like to ask if the Minister would join me in welcoming the efforts of the North Wales Economic Ambition Board, Bangor University and others to establish north Wales as a 5G innovation region within the UK. This, in combination with other initiatives, such as the north Wales growth deal, will assist in bringing much-needed improvements in broadband connectivity to households and businesses in the region. Please could you ensure, as Minister, that the Welsh Government will provide all possible support in these efforts? Diolch.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Lywydd, hoffwn ofyn a wnaiff y Gweinidog yn ymuno â mi i groesawu ymdrechion Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, Prifysgol Bangor ac eraill, i sefydlu gogledd Cymru fel rhanbarth arloesi 5G yn y DU. Bydd hyn, ar y cyd â mentrau eraill, megis bargen twf gogledd Cymru, yn helpu i ddarparu gwelliannau mawr eu hangen mewn cysylltedd band eang i gartrefi a busnesau yn y rhanbarth. A fyddech cystal â sicrhau, fel Gweinidog, y bydd Llywodraeth Cymru yn darparu pob cymorth posibl yn yr ymdrechion hyn? Diolch.
Yes, I'm happy to give the assurance. I'm interested in the work that is already being done. I'm particularly keen to support partners across north Wales, including the ambition board, to make sure that Wales gets a proper share of the £40 million fund announced by the UK Government in April of this year, to ensure that we do support practical 5G innovation and delivery across north Wales. It's part of what we'll be able to do, and, of course, we're in the fortunate position of having it to build on with the work already being undertaken in Bangor University in the digital processing centre, and I think there's more to come for the future.
Rwy'n hapus i roi'r sicrwydd hwnnw. Mae gennyf ddiddordeb yn y gwaith sydd eisoes yn mynd rhagddo. Rwy’n arbennig o awyddus i gefnogi partneriaid ar draws gogledd Cymru, gan gynnwys y bwrdd uchelgais, i sicrhau bod Cymru’n cael cyfran briodol o’r gronfa £40 miliwn a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU ym mis Ebrill eleni, er mwyn sicrhau ein bod yn cefnogi darpariaeth ac arloesedd 5G ymarferol ar draws gogledd Cymru. Mae'n rhan o'r hyn y byddwn yn gallu ei wneud, ac wrth gwrs, rydym yn y sefyllfa ffodus o'i gael i adeiladu arno gyda'r gwaith sydd eisoes yn mynd rhagddo ym Mhrifysgol Bangor yn y ganolfan brosesu ddigidol, ac rwy'n credu bod mwy i ddod yn y dyfodol.
Last summer, I joined National Trust Cymru for a visit to the upper Conwy catchment project and a meeting with Cwm Community Action Group to discuss the lack of mobile coverage in Cwm Penmachno. In a subsequent meeting with Digital Mobile Spectrum Limited—DMSL—and Cwm Community Action Group, we discussed the shared rural network programme. DMSL, I'm sure you're aware, is a joint venture between the four UK mobile network operators, or MNOs, to work for a disruption-free digital life for people across the UK. The shared rural network, with £532 million from MNOs and £500 million from the UK Government, aims to extend coverage in north Wales to 83 per cent 4G coverage from all MNOs, and 98 per cent from at least one MNO, and, across Wales, to 80 per cent from all MNOs, and 95 per cent from at least one mobile network operator. As we heard, you can't have connectivity without the infrastructure. What engagement are you having with DMSL accordingly?
Yr haf diwethaf, ymunais ag Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru ar ymweliad â phrosiect dalgylch uwch Conwy a chyfarfod â Grŵp Gweithredu Cymunedol Cwm i drafod y diffyg signal ffonau symudol yng Nghwm Penmachno. Mewn cyfarfod dilynol gyda Digital Mobile Spectrum Limited—DMSL—a Grŵp Gweithredu Cymunedol Cwm, buom yn trafod rhaglen y rhwydwaith gwledig a rennir. Mae DMSL, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, yn fenter ar y cyd rhwng pedwar gweithredwr rhwydwaith ffonau symudol y DU i weithio i sicrhau bywyd digidol heb unrhyw amhariadau i bobl ledled y DU. Nod y rhwydwaith gwledig a rennir, gyda £532 miliwn gan y gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol a £500 miliwn gan Lywodraeth y DU, yw ymestyn darpariaeth 4G yng ngogledd Cymru i 83 y cant gan bob un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a 98 y cant gan o leiaf un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a ledled Cymru, i 80 y cant gan bob un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol, a 95 y cant gan o leiaf un o'r gweithredwyr rhwydweithiau ffonau symudol. Fel y clywsom, ni allwch gael cysylltedd heb y seilwaith. Pa gysylltiad sydd rhyngoch chi a DMSL ynglŷn â hynny?
I met with Julia Lopez, before her maternity leave, in the UK Government, because, of course, the challenge here is this isn't a devolved area, but we recognise that the UK Government's programme to actually improve connectivity should reach 85 per cent of homes. That means there are others where mobile connectivity will be the reality of ensuring that there is proper connectivity within them. I'm more than happy to check again with my officials about their specific engagement with the organisations you refer to, to make sure that it's planned into our activity, because we will still need to make sure that we're filling in some of the gaps that exist in the UK Government programme. But I think it stands, to add to my earlier answer to Carolyn Thomas, about what we are already doing to improve connectivity in north Wales.FootnoteLink
Rwyf wedi cyfarfod â Julia Lopez, cyn ei chyfnod mamolaeth, yn Llywodraeth y DU, oherwydd, wrth gwrs, yr her yma yw nad yw hwn yn faes datganoledig, ond rydym yn cydnabod y dylai rhaglen Llywodraeth y DU i wella cysylltedd gyrraedd 85 y cant o gartrefi. Golyga hynny fod yna eraill lle mai cysylltedd ffonau symudol fydd realiti sicrhau bod cysylltedd priodol ynddynt. Rwy'n fwy na pharod i ofyn eto i fy swyddogion pa gysylltiad penodol a fu gyda'r sefydliadau y cyfeiriwch atynt, i sicrhau bod hynny wedi'i gynllunio yn ein gweithgarwch, gan y bydd angen inni sicrhau ein bod yn llenwi rhai o'r bylchau sy’n bodoli yn rhaglen Llywodraeth y DU. Ond i ychwanegu at fy ateb cynharach i Carolyn Thomas, rwy'n credu ei fod yn ategu'r hyn rydym eisoes yn ei wneud i wella cysylltedd yn y gogledd.FootnoteLink
I very much welcome the question from Carolyn Thomas. As someone who sat as an unpaid member on the 5G project consortium with Bangor University and those industry partners, it's clear to me, Minister, that we do have a real opportunity in this space in north Wales. I welcome the ongoing support from the Welsh Government in this non-devolved area, but, crucially, we do need collaboration between the Welsh and, importantly, the UK Government. So, I wonder, Minister, what further conversations you can have with UK Government Ministers to ensure that they understand the opportunities in front of us in north Wales.
Rwy'n croesawu cwestiwn Carolyn Thomas yn fawr. Fel rhywun a fu'n aelod di-dâl o gonsortiwm y prosiect 5G gyda Phrifysgol Bangor, a’r partneriaid diwydiant, mae’n amlwg i mi, Weinidog, fod gennym gyfle gwirioneddol yn y maes hwn yng ngogledd Cymru. Rwy'n croesawu'r cymorth parhaus gan Lywodraeth Cymru yn y maes hwn sydd heb ei ddatganoli, ond yn hollbwysig, mae arnom angen cydweithrediad rhwng Cymru, ac yn bwysig, Llywodraeth y DU. Felly, Weinidog, tybed pa sgyrsiau pellach y gallech eu cael gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU i sicrhau eu bod yn deall y cyfleoedd sydd gennym yng ngogledd Cymru.
Funnily enough, I mentioned the meeting I'd had with Julia Lopez before maternity leave, and had a subsequent meeting with John Whittingdale, who's covering her maternity leave, on a range of areas. And one of the areas we do need to get right is the roll-out for broadband connectivity and, like I say, filling in the gap that exists, once the 85 per cent target is reached. So, again, this does build on Carolyn Thomas's question and the work of the digital signal processing centre. We're in discussions with them about the support we may be able to provide, in addition to the support that the north Wales ambition board has provided. But it is crucial there is a constructive and pragmatic conversation with the UK Government, otherwise we won't provide the connectivity that communities and businesses need for them to be able to undertake what are now fairly normal functions of life. But I'm optimistic—cautiously optimistic—that we'll find a way through.
Yn rhyfedd ddigon, soniais am y cyfarfod a gefais gyda Julia Lopez cyn ei chyfnod mamolaeth, a chefais gyfarfod dilynol i drafod ystod o feysydd gyda John Whittingdale, sydd yn y swydd dros ei chyfnod mamolaeth. Ac un o'r meysydd y mae angen inni eu cael yn iawn yw darparu cysylltedd band eang, ac fel y dywedaf, llenwi'r bwlch sy'n bodoli, pan fydd y targed o 85 y cant wedi'i gyrraedd. Felly, unwaith eto, mae hyn yn adeiladu ar gwestiwn Carolyn Thomas a gwaith y ganolfan prosesu signalau digidol. Rydym mewn trafodaethau gyda nhw ynglŷn â'r cymorth y gallem ei ddarparu, yn ychwanegol at y cymorth y mae bwrdd uchelgais gogledd Cymru wedi’i ddarparu. Ond mae'n hanfodol cael sgwrs adeiladol a phragmatig gyda Llywodraeth y DU, neu fel arall, ni fyddwn yn darparu'r cysylltedd sydd ei angen ar gymunedau a busnesau er mwyn iddynt allu cyflawni'r hyn sydd bellach yn agweddau gweddol normal o'n bywydau. Ond rwy'n optimistaidd—yn ofalus optimistaidd—y down o hyd i ffordd ymlaen.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau diweithdra yng Nghymru? OQ59746
2. What action is the Welsh Government taking to reduce unemployment in Wales? OQ59746
We continue to invest in employability programmes that we either run or fund from the Welsh Government. Two good examples are Communities for Work Plus, which is delivered by local authorities, and ReAct+. Together with Jobcentre Plus—a UK Government function—we have in place a wide range of measures to help support unemployed people into work.
Rydym yn parhau i fuddsoddi mewn rhaglenni cyflogadwyedd y mae Llywodraeth Cymru naill ai’n eu rhedeg neu’n eu hariannu. Dwy enghraifft dda yw Cymunedau am Waith a Mwy, a gyflenwir gan awdurdodau lleol, a ReAct+. Ynghyd â Canolfan Byd Gwaith—un o swyddogaethau Llywodraeth y DU—mae gennym ystod eang o fesurau ar waith i helpu i gefnogi pobl ddi-waith i gael gwaith.
Thank you, Minister. As you know, the latest data shows that, despite a UK-wide improving picture, Wales continues to fall behind in terms of employment and continues to see a rise in unemployment. According to the latest Open University's business barometer report, 69 per cent of small and medium-sized enterprises are currently facing skills shortages in Wales. This is a dramatic increase on last year's report, where only 32 per cent believed that finding the right skill set was the single biggest challenge facing businesses. The demand for jobs is out there, Minister; we just need the Welsh Government to invest in the workforce. With that in mind, what is the Welsh Government going to do in order to ensure the reversal of this incredibly disappointing trend?
Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae’r data diweddaraf yn dangos, er bod y darlun yn gwella ledled y DU, fod Cymru’n parhau i fod ar ei hôl hi o ran cyflogaeth, ac yn parhau i weld cynnydd mewn diweithdra. Yn ôl adroddiad baromedr busnes diweddaraf y Brifysgol Agored, mae 69 y cant o fentrau bach a chanolig eu maint yn wynebu prinder sgiliau yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae hyn yn gynnydd dramatig ar adroddiad y llynedd, pan oedd ond 32 y cant yn unig yn credu mai dod o hyd i’r set sgiliau gywir yw'r her fwyaf sy’n wynebu busnesau. Mae’r galw am swyddi yno, Weinidog; y cyfan sydd ei angen yw i Lywodraeth Cymru fuddsoddi yn y gweithlu. Gyda hynny mewn golwg, beth mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’w wneud i sicrhau bod y duedd hynod siomedig hon yn cael ei gwrthdroi?
Well, there are a couple of points to make in response. The first is on the employment and unemployment figures. As I and the First Minister have set out, actually, on the figures themselves, it's important not to over-rely on another month's worth of figures, because the Office for National Statistics figures do show a rise in unemployment, whereas, actually, the pay-as-you-earn figures over the last year show an increase in employees of 1.5 per cent in Wales. The last month's figures show a 0.3 per cent increase. Now, it's unusual to then have the ONS figures come out and say something entirely different. So, we do need to understand what's going on in that picture, and, to be fair, ONS are looking to increase the size of the labour force survey they undertake to try to make sure that those figures are more reliable and don't have to wait for the annual population survey.
When it comes to skills, this is directly related to our overall budget, which, as you will know, is reducing in value. You'll also know that, in the area of skills, we have unhelpful competition from the UK Government cutting across us. It would be much better, in the way in which we work practically with Jobcentre Plus local management and offices, if we had that sort of relationship with the UK Government. It is about both the direction and the value of shared prosperity funds. It is also about pragmatic policy making. And that, I think, would be a good deal for this place, and respecting devolution. It would also, crucially, be a good deal for businesses and for people who are looking to improve their skills to improve their prospects of work.
Wel, mae un neu ddau o bwyntiau i’w gwneud mewn ymateb. Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r ffigurau cyflogaeth a diweithdra. Fel rwyf i a’r Prif Weinidog wedi'i ddweud, ar y ffigurau eu hunain, mae’n bwysig peidio â dibynnu’n ormodol ar werth mis arall o ffigurau, gan fod ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos cynnydd mewn diweithdra, tra bo’r ffigurau talu wrth ennill dros y flwyddyn ddiwethaf yn dangos cynnydd o 1.5 y cant yn nifer y cyflogeion yng Nghymru. Mae'r ffigurau ar gyfer y mis diwethaf yn dangos cynnydd o 0.3 y cant. Nawr, mae'n anarferol wedyn i ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol fod yn dweud rhywbeth hollol wahanol. Felly, mae angen inni ddeall beth sy'n digwydd yn y cyswllt hwnnw, ac a bod yn deg, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn edrych ar gynyddu maint yr arolwg y maent yn ei gynnal o'r llafurlu i geisio sicrhau bod y ffigurau hynny'n fwy dibynadwy ac nad oes angen aros am yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth.
O ran sgiliau, mae hyn yn uniongyrchol gysylltiedig â’n cyllideb gyffredinol, sydd, fel y gwyddoch, yn lleihau yn ei gwerth. Fe fyddwch hefyd yn gwybod, ym maes sgiliau, fod gennym gystadleuaeth niweidiol gan Lywodraeth y DU yn torri ar ein traws. Byddai’n llawer gwell, o ran y ffordd rydym yn gweithio’n ymarferol gyda swyddfeydd a rheolwyr lleol Canolfan Byd Gwaith, pe bai gennym berthynas debyg gyda Llywodraeth y DU. Mae a wnelo â chyfeiriad a gwerth cronfeydd ffyniant cyffredin. Mae a wnelo hefyd â llunio polisi pragmatig. A chredaf y byddai hynny'n fargen dda i'r lle hwn, ac yn parchu datganoli. Byddai hefyd, yn hollbwysig, yn fargen dda i fusnesau, ac i bobl sy’n awyddus i wella eu sgiliau er mwyn gwella eu rhagolygon gwaith.
Minister, I was pleased to see the announcement you made with the education Minister last week about rolling out a scheme whereby young people at risk of leaving education and becoming unemployed are provided with meaningful work experience to ensure that they can reconnect with their learning and are encouraged to develop their aspirations. What role do you believe that this initiative, working alongside, for example, the young person's guarantee, could play in reducing unemployment, and youth unemployment in particular, here in Wales?
Weinidog, roeddwn yn falch o weld y cyhoeddiad a wnaethoch gyda’r Gweinidog addysg yr wythnos diwethaf am gyflwyno cynllun lle mae pobl ifanc sydd mewn perygl o adael addysg a dod yn ddi-waith yn cael profiad gwaith ystyrlon i sicrhau y gallant ailgysylltu â’u dysgu a'u bod yn cael eu hannog i ddatblygu eu dyheadau. Pa rôl y credwch y gallai’r fenter hon, gan weithio ochr yn ochr, er enghraifft, â’r warant i bobl ifanc, ei chwarae yn lleihau diweithdra, a diweithdra ymhlith pobl ifanc yn benodol, yma yng Nghymru?
Thank you for the question. I'm very pleased that we've been able to announce a £0.5 million investment in tailored work experience. It follows a successful pilot in the area, undertaken with year 10 learners that Careers Wales undertook. And this is about providing work experience for young people to gain an opportunity to look at their own prospects in the world of the work, and to re-engage in some of their learning as well, to make sure that the learning itself is both interesting and directed to their potential future careers, and to enhance their opportunities to go into the world of work. And this does underpin the work we are trying to do across the country in the young person's guarantee, to ensure that we don't have a lost generation. This again is further evidence of us using budgets that are under pressure, but still investing in the future, and supporting young people to make sure they can plan a successful future here in Wales.
Diolch am y cwestiwn. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu cyhoeddi buddsoddiad o £0.5 miliwn mewn profiad gwaith wedi'i deilwra. Mae hynny’n dilyn cynllun peilot llwyddiannus yn y maes, a gyflawnwyd gan Gyrfa Cymru gyda dysgwyr blwyddyn 10. Ac mae a wnelo hyn â rhoi profiad gwaith i bobl ifanc gael cyfle i edrych ar eu rhagolygon eu hunain yn y byd gwaith, ac i ailgysylltu â rhywfaint o addysg hefyd, er mwyn sicrhau bod y dysgu ei hun yn ddiddorol ac yn berthnasol i'w gyrfaoedd posibl yn y dyfodol, ac i wella eu cyfleoedd i fynd i fyd gwaith. Ac mae hyn yn sail i'r gwaith rydym yn ceisio ei wneud ledled y wlad gyda'r warant i bobl ifanc, i sicrhau nad oes gennym genhedlaeth goll. Mae hyn eto’n dystiolaeth bellach ein bod yn defnyddio cyllidebau sydd o dan bwysau, ond yn dal i fuddsoddi yn y dyfodol, ac yn cefnogi pobl ifanc i sicrhau eu bod yn gallu cynllunio dyfodol llwyddiannus yma yng Nghymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Minister, this morning, I had the pleasure of hosting a breakfast briefing with the Federation of Small Businesses and Economic Intelligence Wales to discuss some of the challenges facing businesses here in Wales. Of course, many of those challenges are macro-economic and fall under the remit of the UK Government. However, it was made very clear that there are several actions the Welsh Government can take to support businesses in Wales at this time too, and one of those actions is improving the skills landscape. I heard your earlier answer, but the reality is that you are responsible for skills. So, can you tell us what steps the Welsh Government is taking to support businesses to ensure they can fill their skills need and can recruit, retain and upskill staff?
Diolch, Lywydd. Weinidog, y bore yma, cefais y pleser o gynnal brecwast briffio gyda’r Ffederasiwn Busnesau Bach a Dirnad Economi Cymru i drafod rhai o’r heriau sy’n wynebu busnesau yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae llawer o’r heriau hynny'n rhai macro-economaidd ac yn rhan o gylch gwaith Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, fe’i gwnaed yn glir iawn fod sawl cam y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi busnesau yng Nghymru ar hyn o bryd hefyd, ac un o'r camau hynny yw gwella'r dirwedd sgiliau. Clywais eich ateb yn gynharach, ond y gwir amdani yw mai chi sy'n gyfrifol am sgiliau. Felly, a allwch ddweud wrthym pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi busnesau i sicrhau eu bod yn gallu diwallu eu hanghenion sgiliau ac yn gallu recriwtio, cadw ac uwchsgilio staff?
We have a range of programmes—for example, I have announced more money, together with the education Minister, for personal learning accounts. We have all the advice that businesses can get through Business Wales themselves. We continue to invest in our apprenticeship programme as well. I’ve unfortunately had to indicate that the delivery of 125,000 new apprenticeships will take an extra year. That directly comes back to the honesty that it’s important to have with business—I’m sure you’ve told them this yourself—about the reality of the pressure on our budgets, about the reality of the shared prosperity fund being redirected. Previously, money from former European funds funded over 5,000 apprentices a year. That’s money that has been redirected somewhere else. We also have unhelpful competition and a poorly designed Multiply programme. Previously, that money would have come here and we could have made better use of it. So, we do continue to invest in skills and in productivity. They’d be in a much better place for all of us if there was clarity about responsibility, not competition and if we had the budget we were promised we would have, with the full replacement of EU funds, rather than having over £1 billion taken away from us over three years.
Mae gennym ystod o raglenni—er enghraifft, rwyf wedi cyhoeddi rhagor o arian, ynghyd â'r Gweinidog addysg, ar gyfer cyfrifon dysgu personol. Mae gennym yr holl gyngor y gall busnesau ei gael drwy Busnes Cymru eu hunain. Rydym yn parhau i fuddsoddi yn ein rhaglen brentisiaethau hefyd. Yn anffodus, rwyf wedi gorfod nodi y bydd y nod o ddarparu 125,000 o brentisiaethau newydd yn cymryd blwyddyn ychwanegol. Mae hynny'n enghraifft uniongyrchol o'r gonestrwydd y mae'n bwysig ei gael gyda busnesau—rwy'n siŵr eich bod wedi dweud hyn wrthynt eich hun—ynglŷn â realiti'r pwysau ar ein cyllidebau, ynglŷn â realiti ailgyfeirio'r gronfa ffyniant gyffredin. Yn flaenorol, roedd arian o'r hen gronfeydd Ewropeaidd yn ariannu dros 5,000 o brentisiaid y flwyddyn. Mae hwnnw'n arian sydd wedi'i ailgyfeirio i rywle arall. Mae gennym hefyd gystadleuaeth niweidiol, a rhaglen Lluosi, sydd wedi'i chynllunio'n wael. Yn flaenorol, byddai'r arian hwnnw wedi dod yma, a gallem fod wedi gwneud gwell defnydd ohono. Felly, rydym yn parhau i fuddsoddi mewn sgiliau ac mewn cynhyrchiant. Byddent mewn lle llawer gwell i bob un ohonom pe ceid eglurder ynghylch cyfrifoldeb, nid cystadleuaeth, a phe bai gennym y gyllideb a addawyd i ni, gydag arian yn lle holl gronfeydd blaenorol yr UE, yn hytrach na thros £1 biliwn yn cael ei gymryd oddi wrthym dros dair blynedd.
Well, Minister, as you know, my committee is looking at post-EU funding, and I'm sure you'll welcome our report when we will publish it in due course.
Now, Minister, the Welsh Labour manifesto for the 2021 Senedd elections committed to promoting good-quality skills in the areas where we know the economy will grow and to strengthen regional skills partnerships to ensure supply meets the changing economic needs of Wales. Now, prior to the Senedd elections, the then Economy, Infrastructure and Skills Committee undertook two particularly important inquiries in relation to skills, one on regional skills partnerships and one on degree apprenticeships. Now, those reports made a series of very important recommendations to the Welsh Government on ways in which the Government could improve the system, and we should be seeing the benefits of implementing those recommendations now. So, therefore, Minister, can you tell us whether the Welsh Government has now fully implemented the recommendations of both of those committee reports?
Wel, fel y gwyddoch, Weinidog, mae fy mhwyllgor yn edrych ar gyllid ôl-UE, ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu ein hadroddiad pan fyddwn yn ei gyhoeddi maes o law.
Nawr, Weinidog, roedd maniffesto Llafur Cymru ar gyfer etholiadau'r Senedd yn 2021 yn ymrwymo i hyrwyddo sgiliau o ansawdd da yn y meysydd lle gwyddom y bydd yr economi yn tyfu ac i gryfhau partneriaethau sgiliau rhanbarthol er mwyn sicrhau bod y cyflenwad yn diwallu anghenion economaidd newidiol Cymru. Nawr, cyn etholiadau'r Senedd, cynhaliodd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar y pryd ddau ymchwiliad arbennig o bwysig mewn perthynas â sgiliau, un ar bartneriaethau sgiliau rhanbarthol ac un ar radd-brentisiaethau. Nawr, gwnaeth yr adroddiadau hynny gyfres o argymhellion pwysig iawn i Lywodraeth Cymru ar ffyrdd y gallai'r Llywodraeth wella'r system, a dylem fod yn gweld manteision rhoi'r argymhellion hynny ar waith bellach. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthym p'un a yw Llywodraeth Cymru bellach wedi rhoi argymhellion y ddau adroddiad pwyllgor ar waith yn llawn?
No, I don't think we'd say we've fully implemented them. I think it's not a fair test to try to say that they should all have been fully implemented now, given what has happened in the intervening period, and given the reality of the different challenges we now face ahead of us.
I look forward to reading the committee report. I'm sure I'll broadly welcome it. I may not welcome every single recommendation on every single page, but I look forward to receiving the report. And, of course, one of your Members, Hefin David, has undertaken a report for the education Minister, which is directly relevant to me, on how we look to improve not just the skills landscape, but the connectivity and the choices for young people. I'm looking forward to a constructive debate on that report. But, in a range of areas where there is growth and growth potential—think about aerospace, think about broader advanced manufacturing, think about the semiconductor world—these are all areas where it's possible to have degree programmes that work with them. We already see degree apprentices, we already see people who gain degree-level qualifications through the world of work. And our challenge is how we work alongside businesses to make sure the opportunities that come from investing in our workforce are real, and the bargain between the Government and public funds, and the clarity we can provide and what businesses themselves are prepared to invest not just in front-line workers, but crucially to invest in the quality and the skills of leaders and managers as well. That's one of the areas of the economy in Wales where we need to see more investment and more appreciation of the value of that for those individuals, for the companies and the businesses they run and, of course, the workers they're responsible to and for.
Na, ni chredaf y byddem yn dweud ein bod wedi eu rhoi ar waith yn llawn. Ni chredaf ei fod yn brawf teg ceisio dweud y dylai pob un ohonynt fod wedi'u rhoi ar waith yn llawn bellach, o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd yn y cyfamser, ac o ystyried realiti'r heriau gwahanol rydym yn eu hwynebu bellach.
Edrychaf ymlaen at ddarllen adroddiad y pwyllgor. Rwy'n siŵr y byddaf yn ei groesawu at ei gilydd. Efallai na fyddaf yn croesawu pob argymhelliad ar bob tudalen, ond rwy'n edrych ymlaen at dderbyn yr adroddiad. Ac wrth gwrs, mae un o'ch Aelodau, Hefin David, wedi cyflawni adroddiad ar ran y Gweinidog addysg, sy'n uniongyrchol berthnasol i mi, ar sut y ceisiwn wella nid yn unig y dirwedd sgiliau, ond y cysylltedd a'r dewisiadau ar gyfer pobl ifanc. Edrychaf ymlaen at drafodaeth adeiladol ar yr adroddiad hwnnw. Ond mewn ystod o feysydd lle mae twf a photensial twf—meddyliwch am awyrofod, meddyliwch am weithgynhyrchu uwch yn fwy cyffredinol, meddyliwch am led-ddargludyddion—mae'r rhain oll yn feysydd lle mae'n bosibl cael rhaglenni gradd sy'n gweithio gyda nhw. Rydym eisoes yn gweld gradd-brentisiaethau, rydym eisoes yn gweld pobl sy'n ennill cymwysterau lefel gradd trwy fyd gwaith. A'n her yw sut y gweithiwn ochr yn ochr â busnesau i sicrhau bod y cyfleoedd sy'n deillio o fuddsoddi yn ein gweithlu yn rhai real, a'r fargen rhwng y Llywodraeth a chyllid cyhoeddus, a'r eglurder y gallwn ei ddarparu a pha fusnesau sy'n barod i fuddsoddi nid yn unig mewn gweithwyr rheng flaen, ond yn hanfodol, i fuddsoddi yn ansawdd a sgiliau arweinwyr a rheolwyr hefyd. Dyna un o'r rhannau o'r economi yng Nghymru lle mae angen inni weld mwy o fuddsoddiad a mwy o werthfawrogiad o werth hynny i'r unigolion hynny, i'r cwmnïau a'r busnesau y maent yn eu rhedeg, ac wrth gwrs, i'r gweithwyr y maent yn gyfrifol amdanynt ac yn atebol iddynt.
Minister, I think we are at a crucial point in time with the introduction of the new curriculum and with the creation of two free ports having recently been announced. We have therefore reached a critical period in my view, and we need to harness this opportunity and make some significant changes in this area. Now, you referred to the 'Transitions to Employment' report, published recently by the Member for Caerphilly, which considers the experience of professionals supporting learners in the transition from education to employment in Wales, and I hope very much the Welsh Government will respond positively to the recommendations laid out in that report too.
Now, Minister, I’ve been meeting with businesses and business organisations, and they’ve made it crystal clear to me that skills is a pressing issue and that they need more of a say on how skills are delivered here in Wales, and, of course, given the latest ONS statistics on Welsh employment rates and economic activity, it's more important than ever that you as a Government get this right. The Welsh Government must listen to businesses and ensure that there are sufficient provision, capacity and indeed resources in place to develop the skills needed for the future. So, Minister, can you tell us what discussions you're having with those delivering degree apprenticeships in Wales, and indeed vocational skills in Wales, and importantly, what discussions are you having with businesses and indeed business organisations too to ensure that all stakeholders are informing the development of skills delivery in Wales for the future?
Weinidog, credaf ein bod ar bwynt hanfodol gyda chyflwyno'r cwricwlwm newydd a chyda'r cyhoeddiad diweddar y bydd dau borthladd rhydd yn cael eu creu. Felly, rydym wedi cyrraedd cyfnod tyngedfennol, yn fy marn i, ac mae angen inni harneisio'r cyfle hwn a gwneud rhai newidiadau sylweddol yn y maes hwn. Nawr, fe gyfeirioch chi at adroddiad 'Pontio i Fyd Gwaith', a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan yr Aelod dros Gaerffili, sy'n ystyried profiad gweithwyr proffesiynol i gynorthwyo dysgwyr i bontio o addysg i gyflogaeth yng Nghymru, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb yn gadarnhaol i'r argymhellion a nodir yn yr adroddiad hwnnw hefyd.
Nawr, Weinidog, rwyf wedi bod yn cyfarfod â busnesau a sefydliadau busnes, ac maent wedi dweud yn gwbl glir wrthyf fod sgiliau'n fater pwysig a bod angen mwy o lais arnynt ynglŷn â'r modd y caiff sgiliau eu cyflenwi yma yng Nghymru, ac wrth gwrs, o ystyried ystadegau diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfraddau cyflogaeth a gweithgarwch economaidd Cymru, mae'n bwysicach nag erioed eich bod chi fel Llywodraeth yn cael hyn yn iawn. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wrando ar fusnesau a sicrhau bod digon o ddarpariaeth, capasiti, ac yn wir, adnoddau ar waith i ddatblygu'r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer y dyfodol. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r rhai sy'n darparu gradd-brentisiaethau yng Nghymru, ac yn wir, sgiliau galwedigaethol yng Nghymru, ac yn bwysig, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda busnesau, ac yn wir, sefydliadau busnes hefyd i sicrhau bod yr holl randdeiliaid yn llywio datblygiad y ddarpariaeth sgiliau yng Nghymru ar gyfer y dyfodol?
Well, what the Member sets out is exactly what the Government is doing. My officials have regular conversations with further education providers and higher education as well; we're continuing the roll-out of degree apprenticeships; we're doing exactly what we said we would do in our manifesto, and, of course, at almost every appearance at your committee, with your other hat on, Hefin David takes the opportunity to talk about this, to remind us of our commitments, and I've always given a positive response to that. We continue to engage directly with regional skills partnerships as well in every part of Wales, and not just my officials, but I take an interest directly in this. For example, I met businesses last week on exactly this subject—about the skills that are being provided, what that means for the learner as well, but also to make sure that those skills are directly relevant to the world of work for today. So, it's a conversation that needs to have a direct loop involving the Government, involving businesses themselves, including through our regional skills partnerships and those people providing the training and the skills for learners to make sure that they are directly relevant. I want to make sure we get good value for the public money that we invest in that, and that learners themselves get good value to enhance their career prospects.
So, I recognise the points the Member makes, and it's exactly what this Government is committed to doing, and taking advantage of the new curriculum that is broadly welcomed by people in the field of business.
Wel, mae'r Llywodraeth yn gwneud yn union yr hyn y mae'r Aelod yn ei nodi. Mae fy swyddogion yn cael sgyrsiau rheolaidd gyda darparwyr addysg bellach ac addysg uwch hefyd; rydym yn parhau i gyflwyno gradd-brentisiaethau; rydym yn gwneud yn union beth y dywedasom y byddem yn ei wneud yn ein maniffesto, ac wrth gwrs, ar bron bob ymddangosiad yn eich pwyllgor, gan wisgo eich het arall, mae Hefin David yn achub ar y cyfle i siarad am hyn, i'n hatgoffa o'n hymrwymiadau, ac rwyf bob amser wedi rhoi ymateb cadarnhaol i hynny. Rydym yn parhau i ymgysylltu'n uniongyrchol â phartneriaethau sgiliau rhanbarthol hefyd ym mhob rhan o Gymru, ac nid yn unig fy swyddogion, mae gennyf innau ddiddordeb uniongyrchol yn hyn. Er enghraifft, cyfarfûm â busnesau yr wythnos diwethaf ar yr union bwnc hwn—y sgiliau sy'n cael eu darparu, yr hyn y mae hynny'n ei olygu i'r dysgwr hefyd, ond hefyd i sicrhau bod y sgiliau hynny'n uniongyrchol berthnasol i'r byd gwaith heddiw. Felly, mae'n sgwrs sydd angen dolen uniongyrchol sy'n cynnwys y Llywodraeth, sy'n cynnwys y busnesau eu hunain, gan gynnwys drwy ein partneriaethau sgiliau rhanbarthol a'r bobl sy'n darparu'r hyfforddiant a'r sgiliau i ddysgwyr er mwyn sicrhau eu bod yn uniongyrchol berthnasol. Hoffwn sicrhau ein bod yn cael gwerth da am yr arian cyhoeddus rydym yn ei fuddsoddi yn hynny, a bod y dysgwyr eu hunain yn cael gwerth da i wella eu rhagolygon gyrfa.
Felly, rwy'n cydnabod y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, a dyna'n union y mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i'w wneud, a manteisio ar y cwricwlwm newydd sydd wedi'i groesawu yn gyffredinol gan bobl ym maes busnes.
Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher.
Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher.
Diolch, Llywydd. Last week, the ONS published data on sub-regional productivity across the UK as well as the performance of city or regional growth deals within this context. On the basis of current price output per hour worked, not one of Wales's local authorities is above the UK average, and in the case of areas such as Gwynedd, Ceredigion and Powys, the gap is over 30 per cent. A simple reality is that, in Wales, our low productivity means we work longer hours for less pay, and this has largely been the situation for the best part of a quarter of a century.
Now, to their credit, early Welsh Governments did draw up targets in an effort to close the productivity gap with the rest of the UK, however these have long since been abandoned. While the Welsh Government's current economic action plan acknowledges the problem, it does nothing to commit to any specific or meaningful targets to deliver improvement in this area. So, my question is this: if the Minister does not think that targets are necessary to measure whether or not we're successfully closing that productivity gap, what methods does he think are effective in doing so?
Diolch, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Swyddfa Ystadegau Gwladol ddata ar gynhyrchiant is-ranbarthol ledled y DU yn ogystal â pherfformiad bargeinion dinesig neu fargeinion twf rhanbarthol yn y cyd-destun hwn. Ar sail yr allbwn prisiau presennol fesul awr a weithiwyd, nid oes yr un o awdurdodau lleol Cymru yn uwch na chyfartaledd y DU, ac yn achos ardaloedd fel Gwynedd, Ceredigion a Phowys, mae'r bwlch dros 30 y cant. Y realiti syml yw bod ein cynhyrchiant isel yng Nghymru yn golygu ein bod yn gweithio oriau hirach am lai o gyflog, a dyma fu'r sefyllfa, i raddau helaeth, am bron i chwarter canrif.
Nawr, er clod iddynt, lluniodd Llywodraethau cynnar Cymru dargedau mewn ymdrech i gau'r bwlch cynhyrchiant gyda gweddill y DU, ond mae'r rhain wedi cael eu hanghofio ers amser maith. Er bod cynllun gweithredu economaidd presennol Llywodraeth Cymru yn cydnabod y broblem, nid yw'n gwneud unrhyw beth i ymrwymo i unrhyw dargedau penodol neu ystyrlon i sicrhau gwelliant yn y maes hwn. Felly, fy nghwestiwn i yw hyn: os nad yw'r Gweinidog yn credu bod targedau yn angenrheidiol i fesur a ydym yn cau'r bwlch cynhyrchiant hwnnw'n llwyddiannus ai peidio, pa ddulliau y mae'n credu sy'n effeithiol i wneud hynny?
So, we do actually publish information on what we're doing on productivity, not just in relation to the UK overall, but in particular regions, and that's also published objectively as well, and we continue to invest resources that we do have in areas that we know will help to improve productivity, whether that's support for capital—my colleague Lesley Griffiths; there's a programme available for up to 40 per cent capital investment going to help to improve the productivity of business in the food sector. We continue, as the previous conversation has just shown with Paul Davies, to invest in the skills of individuals—that's perhaps the biggest lever we have available to us. But, actually, over the course of devolution, there has been an increase in productivity here in Wales, and it's actually been faster than most regions within the UK.
The confounder is actually in London and the south-east that significantly outperforms every other part of the UK. Boris Johnson hasn't always been straight with people in every statement he's made, but he did say, he did recognise at one point, when he talked about levelling up, he recognised that London and the south-east are significantly unequal with the rest of the UK. The challenge has been actually having a series of not just policy announcements but budget choices, working with people responsible for a number of these areas, to make sure that the resource follows the argument. That's what we still haven't seen, and I'm afraid we won't see that until we see a Labour Government with a Labour Prime Minister and Chancellor in Downing Street.
Felly, rydym yn cyhoeddi gwybodaeth ar yr hyn a wnawn ar gynhyrchiant, nid yn unig mewn perthynas â'r DU yn gyffredinol, ond mewn rhanbarthau penodol, ac mae hynny wedi'i gyhoeddi'n wrthrychol hefyd, ac rydym yn parhau i fuddsoddi adnoddau sydd gennym mewn meysydd y gwyddom y byddant yn helpu i wella cynhyrchiant, boed yn gymorth ar gyfer cyfalaf—fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths; mae rhaglen ar gael ar gyfer hyd at 40 y cant o fuddsoddiad cyfalaf a fydd yn helpu i wella cynhyrchiant busnes yn y sector bwyd. Rydym yn parhau, fel y mae'r sgwrs flaenorol newydd ei dangos gyda Paul Davies, i fuddsoddi yn sgiliau unigolion—dyna'r ysgogiad mwyaf sydd ar gael i ni, o bosibl. Ond mewn gwirionedd, ers datganoli, gwelwyd cynnydd mewn cynhyrchiant yma yng Nghymru, ac mae wedi bod yn gyflymach na'r rhan fwyaf o ranbarthau'r DU.
Y newidyn drysu, mewn gwirionedd, yw Llundain a de-ddwyrain Lloegr, sy'n perfformio'n sylweddol well na phob rhan arall o'r DU. Nid yw Boris Johnson bob amser wedi bod yn onest gyda phobl ym mhob datganiad a wnaeth, ond dywedodd unwaith, pan oedd yn sôn am ffyniant bro, ei fod yn cydnabod bod Llundain a de-ddwyrain Lloegr yn sylweddol anghyfartal â gweddill y DU. Yr her mewn gwirionedd fu cael cyfres nid yn unig o gyhoeddiadau polisi ond o ddewisiadau cyllidebol, gan weithio gyda phobl sy'n gyfrifol am nifer o'r meysydd hyn, i sicrhau bod yr adnodd yn dilyn y ddadl. Rydym yn dal i fod heb weld hynny, ac mae arnaf ofn na fyddwn yn gweld hynny hyd nes y bydd gennym Lywodraeth Lafur gyda Phrif Weinidog a Changhellor Llafur yn Stryd Downing.
It's worth remembering, obviously, that productivity isn't an abstract concept of significance only to economists; it's a fundamental measure of how the labour of a workforce is valued. I think of what Paul Krugman said:
'Productivity isn't everything, but in the long run it's almost everything. A country’s ability to improve its standard of living over time depends almost entirely on its ability to raise its output per worker.'
Of course, last week's set of ONS data is now one of a series of releases showing the weaknesses of the Welsh economy, and I have to say, as a young person—and, Llywydd, I'm not over 30 yet—all I hear is how I should be looking to get out of Wales and the rest of the UK. The outlook is bleak. I mean, what faces my generation and the generation after mine? Stagnant wages, increasing costs, being unable to afford rent or even buy our own houses. I mean, what would the Minister say to a young person today—what are the merits of staying in Wales? Because, so far in this job—I've been in the job now just over two years—all I've seen are endless strategies and warm words acknowledging that there is a problem, but very little action or progress.
Mae'n werth cofio, yn amlwg, nad cysyniad haniaethol sydd o bwys i economegwyr yn unig yw cynhyrchiant; mae'n fesur sylfaenol o werth llafur gweithlu. Rwy'n meddwl am yr hyn a ddywedodd Paul Krugman:
'Nid cynhyrchiant yw popeth, ond yn y tymor hir, mae bron â bod yn bopeth. Mae gallu gwlad i wella ei safon byw dros amser yn dibynnu bron yn gyfan gwbl ar ei gallu i gynyddu ei hallbwn fesul gweithiwr.'
Wrth gwrs, mae set ddata'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yr wythnos diwethaf bellach yn un o gyfres o ddatganiadau sy'n dangos gwendidau economi Cymru, ac mae'n rhaid imi ddweud, fel unigolyn ifanc—a Lywydd, nid wyf dros 30 eto—yr oll a glywaf yw sut y dylwn ystyried mynd allan o Gymru a gweddill y DU. Mae'r rhagolygon yn llwm. Hynny yw, beth sy'n wynebu fy nghenhedlaeth i a'r genhedlaeth ar ôl fy nghenhedlaeth i? Cyflogau disymud, costau cynyddol, methu fforddio rhentu neu brynu ein tai ein hunain. Beth fyddai'r Gweinidog yn ei ddweud wrth unigolyn ifanc heddiw—beth yw rhinweddau aros yng Nghymru? Oherwydd, hyd yn hyn yn y swydd hon—rwyf wedi bod yn y swydd ers ychydig dros ddwy flynedd bellach—yr oll a welais yw strategaethau diddiwedd a geiriau cynnes yn cydnabod bod problem, ond ychydig iawn o weithredu neu gynnydd.
When I actually talk to businesses and sectors and individuals, there are some who face real challenges—that's true and undeniable; I've never tried to walk away from that. But there are also a range of sectors that are very optimistic about their opportunities here in Wales and why they're here in the first place. And what we have tried to do is to gather a sense of not just optimism, but based in the reality of why businesses choose to place themselves here in Wales in growth sectors. I talked earlier about aerospace, about advanced manufacturing, about semiconductors—all growth areas with really good jobs. Good jobs in those areas well above the real living wage, well above the average wage. If you look at engineering jobs that help to underpin all those jobs, we're investing in more engineering subjects, getting more people interested in those, and manufacturers and businesses around engineering want to come to Wales and want to know that the skills and the talent are there.
So, for young people, it is in areas where there are opportunities, there's a Government here that doesn't just see the opportunities, but looks to invest in that, pre 16 and post 16, when people are around the world of work and within it. That's why so much of our skills programme supports people already in work as well, to improve and change their skills. It's why the tech and the fintech sectors see such growth here in Wales and a whole range of different opportunities. There are reasons to be optimistic about the future of Wales, if we have the right investment, if we have partners to enable us to make that investment in an environment that is stable, and that is why businesses recognise that they can come to Wales and they want to grow here as well.
Pan fyddaf yn siarad â busnesau a sectorau ac unigolion, mae yna rai sy'n wynebu heriau go iawn—mae hynny'n wir ac yn ddiamheuol; nid wyf erioed wedi ceisio gwadu hynny. Ond ceir ystod o sectorau hefyd sy'n obeithiol iawn am eu cyfleoedd yma yng Nghymru a pham eu bod yma yn y lle cyntaf. A'r hyn rydym wedi ceisio ei wneud yw creu ymdeimlad o nid yn unig optimistiaeth, ond sy'n seiliedig ar realiti pam fod busnesau'n dewis lleoli eu hunain yma yng Nghymru mewn sectorau twf. Soniais yn gynharach am awyrofod, am weithgynhyrchu uwch, am led-ddargludyddion—pob un yn faes twf gyda swyddi da iawn. Swyddi da yn y meysydd hynny ymhell uwchlaw'r cyflog byw gwirioneddol, ymhell uwchlaw'r cyflog cyfartalog. Os edrychwch ar y swyddi peirianneg sy'n helpu i fod yn sail i'r holl swyddi hynny, rydym yn buddsoddi mewn mwy o bynciau peirianneg, yn ennyn diddordeb mwy o bobl yn y rheini, ac mae gweithgynhyrchwyr a busnesau ym maes peirianneg yn awyddus i ddod i Gymru ac am wybod bod y sgiliau a'r dalent yno.
Felly, i bobl ifanc, dyna feysydd lle mae yna gyfleoedd, mae gennym Lywodraeth yma sydd nid yn unig yn gweld y cyfleoedd, ond sy'n awyddus i fuddsoddi yn hynny, cyn 16 ac ar ôl 16, pan fo pobl yn dod i mewn i'r byd gwaith. Dyna pam fod cymaint o'n rhaglen sgiliau yn cefnogi pobl sydd eisoes mewn gwaith hefyd, i wella ac i newid eu sgiliau. Dyna pam fod y sectorau technoleg a thechnoleg ariannol yn gweld twf o'r fath yma yng Nghymru, ac ystod eang o gyfleoedd gwahanol. Mae rhesymau dros fod yn optimistaidd am ddyfodol Cymru, os oes gennym y buddsoddiad cywir, os oes gennym bartneriaid i'n galluogi i wneud y buddsoddiad hwnnw mewn amgylchedd sy'n sefydlog, a dyna pam fod busnesau'n cydnabod y gallant ddod i Gymru a'u bod am dyfu yma hefyd.
3. Pa drafodaethau y mae'r Llywodraeth wedi'u cynnal gyda Chyngor Caerdydd a phartneriaid eraill ynglŷn â dyfodol Amgueddfa Caerdydd? OQ59732
3. What discussions has the Government held with Cardiff Council and other partners about the future of the Museum of Cardiff? OQ59732
Can I thank Rhys ab Owen for that question? The management and funding of the Museum of Cardiff is, of course, a matter for Cardiff Council, but Welsh Government officials have met and corresponded with Cardiff Council, its museum staff and the Cardiff Museum Development Trust, advising on benchmarking museum services, museum accreditation standards, funding, income generation, governance and operating models.
A gaf fi ddiolch i Rhys ab Owen am ei gwestiwn? Mater i Gyngor Caerdydd, wrth gwrs, yw rheoli ac ariannu Amgueddfa Caerdydd, ond mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cyfarfod a gohebu â Chyngor Caerdydd, staff yr amgueddfa ac Ymddiriedolaeth Datblygu Amgueddfa Caerdydd, gan gynghori ar feincnodi gwasanaethau amgueddfeydd, safonau achredu amgueddfeydd, cyllid, cynhyrchu incwm, llywodraethu a modelau gweithredu.
Diolch am yr ateb, Gweinidog.
Thank you for that response, Minister.
Thank you for the support towards Cardiff museum. I welcome also the recent investment in the museum. I think we can all agree it's important that our capital city has a place that highlights our rich and diverse history. I also know you agree with me, Minister, that attendance numbers are only one measure of success and that museums make a huge contribution in so many different ways. However, there is a concern with the attendance numbers of the museum. There's a concern that the museum is not well advertised, that the people of Cardiff don't even know of its existence, let alone tourists, and there are accessibility issues getting into the Old Library in Cardiff. How will you work with other partners to promote the museum and to ensure that it's accessible to all? Diolch.
Diolch am y gefnogaeth i amgueddfa Caerdydd. Hefyd, rwy'n croesawu'r buddsoddiad diweddar yn yr amgueddfa. Credaf y gall pob un ohonom gytuno ei bod yn bwysig fod gan ein prifddinas le sy'n tynnu sylw at ein hanes cyfoethog ac amrywiol. Gwn hefyd eich bod yn cytuno â mi, Weinidog, mai dim ond un mesur o lwyddiant yw niferoedd ymwelwyr a bod amgueddfeydd yn gwneud cyfraniad enfawr mewn cymaint o wahanol ffyrdd. Fodd bynnag, mae pryder am y niferoedd sy'n mynychu'r amgueddfa. Mae pryder nad yw'r amgueddfa yn cael ei hysbysebu'n dda, nad yw pobl Caerdydd hyd yn oed yn gwybod am ei bodolaeth, heb sôn am dwristiaid, ac mae problemau hygyrchedd o ran mynediad i'r Hen Lyfrgell yng Nghaerdydd. Sut y byddwch yn gweithio gyda phartneriaid eraill i hyrwyddo'r amgueddfa ac i sicrhau ei bod yn hygyrch i bawb? Diolch.
Well, diolch, Rhys ab Owen. I think those points are very valid points, and I was very pleased to see that, just last week, Cardiff Council has now signed a lease agreement with the Royal Welsh College of Music and Drama, and that's going to enable the museum to remain within the Old Library building for a further five years. And that's a positive development, because, clearly, that's going to give some stability to the museum and the council to examine options and to undertake feasibility for any future moves. But it also gives them the opportunity to promote the museum more effectively and to introduce those accessibility measures that you've quite rightly outlined as being an important step towards ensuring that the museum becomes something that is a more attractive place to visit. Because it's clearly one of Wales's key local museums, and it's got an excellent reputation for outreach work and supporting community groups and telling the diverse stories of people in our capital city. So, I very much hope that the partnership with the Royal Welsh College of Music and Drama will help to deliver the objectives that both you and I want to see for that museum.
Wel, diolch, Rhys ab Owen. Credaf fod y pwyntiau hynny'n bwyntiau dilys iawn, ac roeddwn yn falch iawn o weld bod Cyngor Caerdydd, yr wythnos diwethaf, bellach wedi llofnodi cytundeb les gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, a bydd hynny'n galluogi'r amgueddfa i aros yn adeilad yr Hen Lyfrgell am bum mlynedd arall. Ac mae hwnnw'n ddatblygiad cadarnhaol, oherwydd yn amlwg, bydd hynny'n rhoi rhywfaint o sefydlogrwydd i'r amgueddfa a'r cyngor allu archwilio opsiynau ac archwilio dichonoldeb unrhyw symudiadau yn y dyfodol. Ond mae hefyd yn rhoi cyfle iddynt hyrwyddo'r amgueddfa yn fwy effeithiol a chyflwyno'r mesurau hygyrchedd rydych wedi'u hamlinellu, yn gywir ddigon, fel cam pwysig tuag at sicrhau bod yr amgueddfa yn dod yn lle mwy deniadol i ymweld ag ef. Oherwydd mae'n amlwg ei bod yn un o amgueddfeydd lleol allweddol Cymru, ac mae ganddi enw da iawn am waith allgymorth a chefnogi grwpiau cymunedol ac adrodd straeon amrywiol pobl yn ein prifddinas. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y bartneriaeth gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru yn helpu i gyflawni'r amcanion rydych chi a minnau am eu gweld ar gyfer yr amgueddfa honno.
I think we can all agree, Deputy Minister, that the Museum of Cardiff is a vital tourist attraction for our capital city, as well as an important host for educational visits and cultural events. I fully appreciate that Cardiff Council faces difficult choices because of the shortfall in funding, but I believe it was extremely shortsighted to have even thought about making Cardiff museum a mobile attraction, because it provides another reason for people not to visit the city centre. In my mind, Deputy Minister, for a city such as Cardiff and the history that it has to not have a dedicated museum can only lead to reputational damage. It will simply show that we don't care about our culture and have no pride in our past. With this in mind, what conversations have you had with the council to ensure that it fully understands the wider ramifications of not having this museum based in the city centre, and what analysis have you made of the council's specific heritage and cultural fundraising capabilities? Thank you.
Credaf y gall pob un ohonom gytuno, Ddirprwy Weinidog, fod Amgueddfa Caerdydd yn atyniad twristaidd hanfodol i'n prifddinas, yn ogystal â man pwysig i gynnal ymweliadau addysgol a digwyddiadau diwylliannol. Rwy'n llwyr dderbyn bod Cyngor Caerdydd yn wynebu dewisiadau anodd oherwydd prinder cyllid, ond rwy'n credu mai annoeth iawn oedd hyd yn oed meddwl am wneud Amgueddfa Caerdydd yn atyniad symudol, gan fod hynny'n creu rheswm arall i bobl beidio ag ymweld â chanol y ddinas. Yn fy marn i, Ddirprwy Weinidog, byddai'n gwneud niwed i enw da dinas fel Caerdydd a'r hanes sydd ganddi pe na bai ganddi amgueddfa bwrpasol. Yn syml, bydd yn dangos nad ydym yn poeni am ein diwylliant ac nad oes gennym unrhyw falchder yn ein gorffennol. Gyda hyn mewn golwg, pa sgyrsiau a gawsoch gyda'r cyngor i sicrhau eu bod yn deall goblygiadau ehangach peidio â chael yr amgueddfa hon yng nghanol y ddinas, a pha ddadansoddiad a wnaethoch o alluoedd penodol y cyngor mewn perthynas â chodi arian treftadaeth a diwylliant? Diolch.
Can I thank Joel James for that further question? I think in my response to Rhys ab Owen's question, I made it very clear that we have been in consultation with Cardiff Council, that we've talked to the Cardiff Museum Development Trust, and that we've talked to them about benchmarking museum services and about museum accreditation services. We were very clear with them that the prospect of moving the Cardiff museum out of a static venue and into a mobile arrangement would put at risk their accreditation, and by putting at risk their accreditation, they put at risk various forms of funding.
Now, what we've seen is that Cardiff Council, the same as every other council in the country, was faced with serious financial issues and financial choices that they had to make, and this was one area that they sought consultation from the public on. As a result of that consultation, they've listened to what people have had to say and they are actually staying in the city centre in the Old Library. Again, as I mentioned to Rhys ab Owen, they're entering into a new partnership with the Royal Welsh College of Music and Drama, which I hope will very much see a sustained future for the museum.
A gaf fi ddiolch i Joel James am ei gwestiwn pellach? Credaf fy mod wedi nodi'n glir iawn yn fy ymateb i gwestiwn Rhys ab Owen ein bod wedi bod yn ymgynghori â Chyngor Caerdydd, ein bod wedi siarad ag Ymddiriedolaeth Datblygu Amgueddfa Caerdydd, a'n bod wedi siarad â nhw am feincnodi gwasanaethau amgueddfeydd a gwasanaethau achredu amgueddfeydd. Dywedasom yn glir iawn wrthynt y byddent yn mentro colli eu hachrediad yn sgil y posibilrwydd o symud amgueddfa Caerdydd o leoliad sefydlog ac i drefniant symudol, a thrwy fentro colli eu hachrediad, byddai gwahanol fathau o gyllid yn y fantol.
Nawr, yr hyn rydym wedi'i weld yw bod Cyngor Caerdydd, fel pob cyngor arall yn y wlad, wedi wynebu problemau ariannol difrifol a dewisiadau ariannol y bu'n rhaid iddynt eu gwneud, ac roedd hwn yn un maes y gwnaethant ymgynghori â'r cyhoedd yn ei gylch. O ganlyniad i'r ymgynghoriad hwnnw, maent wedi gwrando ar yr hyn oedd gan bobl i'w ddweud, ac maent yn aros yng nghanol y ddinas yn yr Hen Lyfrgell. Unwaith eto, fel y soniais wrth Rhys ab Owen, maent yn ymrwymo i bartneriaeth newydd gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru, a fydd, gobeithio, yn sicrhau dyfodol parhaus i'r amgueddfa.
I'm aware that Cardiff Council has worked closely with the Museum of Cardiff as part of the 'Anti-racist Wales Action Plan' to ensure that museums are not perpetuating an uncritical eye towards our approach to our colonial past, and that's a very important contribution. They also lead on Cardiff Fusion, which Joel James briefly referred to, to encourage everyone, including those living in disadvantaged areas, to understand and appreciate culture and heritage. So, could you tell us a bit more about how the Welsh Government is working with the museum to ensure that the most disadvantaged communities are really encouraged to visit and learn about their history in a way that reflects the diversity of our historic past?
Rwy'n ymwybodol fod Cyngor Caerdydd wedi gweithio'n agos gydag Amgueddfa Caerdydd fel rhan o'r 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' i sicrhau nad yw amgueddfeydd yn parhau i fod yn anfeirniadol mewn perthynas â'n hymagwedd tuag at ein gorffennol trefedigaethol, ac mae hwnnw'n gyfraniad pwysig iawn. Maent hefyd yn arwain ar Cyfuno Caerdydd, y cyfeiriodd Joel James ato'n gryno, i annog pawb, gan gynnwys y rheini sy'n byw mewn ardaloedd difreintiedig, i ddeall a gwerthfawrogi diwylliant a threftadaeth. Felly, a allech chi ddweud mwy wrthym ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r amgueddfa i sicrhau bod y cymunedau mwyaf difreintiedig yn cael eu hannog i ymweld a dysgu am eu hanes mewn ffordd sy'n adlewyrchu amrywiaeth ein gorffennol hanesyddol?
Can I thank Jenny Rathbone for that question? I think it's a very important point that she raises. The Museum of Cardiff is certainly an exemplar in those positive relationships with diverse communities, ensuring their involvement, representation and inclusion, which is the most important. But in terms of the wider point that you make, Jenny, we've awarded £642,000 via the anti-racist Wales culture, heritage and sport fund to museum sector organisations, and that funding specifically is to work with local museums to support them through training, mentoring, grants to reflect and represent black, Asian and minority ethnic communities' histories and cultures in their collections, displays, events and learning programmes. We're already seeing that that funding is leading to change in the way that local museums are operating. For example, a number of local museums have conducted reviews of their collections to identify items that can help give a more honest reflection of the locality's history, and training sessions have built greater understanding amongst museum staff and volunteers around engaging a new audience and co-creating with diverse communities. Because one of the things that clearly is so important if museums like Cardiff museum are to thrive, when people walk into that museum, they want to see themselves and their histories reflected, don't they? So, that is very much the objective that we've been working towards through the anti-racist Wales culture fund and other initiatives to promote greater inclusion from disadvantaged communities as well.
A gaf fi ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn? Credaf ei bod yn codi pwynt pwysig iawn. Mae Amgueddfa Caerdydd yn sicr yn esiampl o'r berthynas gadarnhaol honno â chymunedau amrywiol, gan sicrhau eu cyfranogiad, eu cynrychiolaeth a'u cynhwysiant, sef y peth pwysicaf. Ond o ran y pwynt ehangach a wnewch, Jenny, rydym wedi dyfarnu £642,000 drwy gronfa diwylliant, treftadaeth a chwaraeon Cymru wrth-hiliol i sefydliadau'r sector amgueddfeydd, ac mae'r cyllid hwnnw'n benodol ar gyfer gweithio gydag amgueddfeydd lleol i'w cefnogi drwy hyfforddiant, mentora, grantiau i adlewyrchu a chynrychioli hanes a diwylliannau cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn eu casgliadau, arddangosfeydd, digwyddiadau a rhaglenni dysgu. Rydym eisoes yn gweld bod y cyllid hwnnw'n arwain at newid yn y ffordd y mae amgueddfeydd lleol yn gweithredu. Er enghraifft, mae nifer o amgueddfeydd lleol wedi cynnal adolygiadau o'u casgliadau i nodi eitemau a all helpu i roi adlewyrchiad mwy gonest o hanes yr ardal, ac mae sesiynau hyfforddi wedi meithrin gwell dealltwriaeth ymhlith staff amgueddfeydd a gwirfoddolwyr ynghylch ymgysylltu â chynulleidfa newydd a chyd-greu gyda chymunedau amrywiol. Oherwydd un o'r pethau sy'n amlwg mor bwysig os yw amgueddfeydd fel amgueddfa Caerdydd i ffynnu, pan fydd pobl yn cerdded i mewn i'r amgueddfa honno, onid oes arnynt eisiau gweld eu hunain a'u hanesion yn cael eu hadlewyrchu? Felly, dyna'r amcan rydym wedi bod yn gweithio tuag ato drwy gronfa diwylliant Cymru wrth-hiliol a chynlluniau eraill i hyrwyddo mwy o gynhwysiant o blith cymunedau difreintiedig hefyd.
Deputy Minister, I understand—contrary, perhaps, to what you were saying—that it's still the plan to move the museum from that building, and that they are still looking for an alternative site. So, I wonder if you could perhaps explain the support your officials are giving in terms of finding a suitable location. As you've said, rightly, it is a very important museum, not just for Cardiff, but for Wales, attracting visitors. It's a high-quality museum also in terms of accessibility. I've been contacted by a number of disability groups because of the accessibility of the interpretation. This required a huge amount of investment, which was secured; I'm concerned to see that investment lost without there being clarity in terms of where this museum is actually going to be located. So, I wonder if you could clarify in terms of those specific discussions.
Ddirprwy Weinidog, rwy’n deall—yn groes, efallai, i’r hyn roeddech chi'n ei ddweud—mai’r bwriad o hyd yw symud yr amgueddfa o’r adeilad hwnnw, a’u bod yn dal i chwilio am safle arall. Felly tybed a allech chi egluro'r gefnogaeth y mae eich swyddogion yn ei darparu mewn perthynas â dod o hyd i leoliad addas. Fel rydych wedi’i ddweud yn gywir, mae’n amgueddfa bwysig iawn i ddenu ymwelwyr, nid yn unig i Gaerdydd, ond i Gymru. Mae'n amgueddfa o ansawdd uchel hefyd o ran hygyrchedd. Mae nifer o grwpiau anabledd wedi cysylltu â mi oherwydd hygyrchedd y dehongli. Roedd angen swm enfawr o fuddsoddiad i sicrhau hyn, a llwyddwyd i’w gael; rwy'n bryderus ynghylch gweld y buddsoddiad hwnnw'n cael ei golli heb unrhyw eglurder ynglŷn â lle mae'r amgueddfa hon yn mynd i gael ei lleoli. Felly tybed a allech chi gynnig eglurhad ynghylch y trafodaethau penodol hynny.
I think it's a very fair point that you've raised, Heledd Fychan. I was literally only made aware two or three days ago that Cardiff Council had actually signed a lease agreement with the Royal Welsh College of Music and Drama to enable the museum to stay in the Old Library, so literally that's kind of hot off the press, and I don't have the detail of that and what it will mean at this point in time. But, as I said in my answer to Rhys ab Owen, I would expect that lease contract with Cardiff Council to take on board the fact that, if that museum is to stay in the location that it is, and that lease has been signed for five years, there's a significant amount of work that would need to be done to make that building and the collections that are in it as accessible as possible. That's certainly an objective of Welsh Government, and I know it would be an objective of Cardiff Council, and it was one of their concerns about staying there, as you quite rightly point out. So, as soon as I've got more detail on that, I'd be happy to share that with you.
Rwy’n credu eich bod wedi codi pwynt teg iawn, Heledd Fychan. Dau neu dri diwrnod yn ôl yn llythrennol y cefais wybod bod Cyngor Caerdydd wedi arwyddo cytundeb les gyda Choleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru i alluogi’r amgueddfa i aros yn yr Hen Lyfrgell, felly yn llythrennol mae’r newyddion yn boeth o’r wasg, ac nid oes gennyf y manylion am hynny a'r hyn y bydd yn ei olygu ar hyn o bryd. Ond fel y dywedais yn fy ateb i Rhys ab Owen, byddwn yn disgwyl i’r cytundeb les â Chyngor Caerdydd ystyried y ffaith, os bydd yr amgueddfa’n aros yn y lleoliad presennol, a bod y les wedi’i harwyddo am bum mlynedd, y byddai angen gwneud llawer o waith i sicrhau bod yr adeilad a'r casgliadau sydd ynddo mor hygyrch â phosibl. Mae hynny'n sicr yn un o amcanion Llywodraeth Cymru, a gwn y byddai'n un o amcanion Cyngor Caerdydd, ac roedd yn un o'u pryderon ynghylch aros yno, fel y dywedwch yn gwbl briodol. Felly, cyn gynted ag y caf ragor o fanylion am hynny, byddaf yn hapus i’w rhannu â chi.
4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu cynhyrchiant yng Ngorllewin De Cymru? OQ59740
4. What action is the Welsh Government taking to increase productivity in South Wales West? OQ59740
Our economic mission sets out clearly the values and priorities that shape the decisions we are taking in supporting our economy. For South Wales West in particular, a good example is the Swansea bay city deal, looking to deliver £1.2 billion of investment, with the aim of creating 9,000 jobs.
Mae ein cenhadaeth economaidd yn nodi'r gwerthoedd a'r blaenoriaethau sy'n llywio'r penderfyniadau a wnawn i gefnogi ein heconomi. Ar gyfer Gorllewin De Cymru yn benodol, enghraifft dda yw bargen ddinesig bae Abertawe, sy'n ceisio sicrhau buddsoddiad o £1.2 biliwn gyda’r nod o greu 9,000 o swyddi.
Thank you, Minister. Despite numerous strategies, plans and massive injections of cash in the form of Objective 1 funding, productivity per capita and GVA remain well below the UK average across my region. In fact, gross value added per hour worked in Bridgend and Neath Port Talbot has fallen from 87 per cent of the UK average to 85 per cent over the past two decades.
Now, in every economic index, Wales continues to lag at the bottom. Minister, you can't simply blame this on the mythical Tory austerity or the pandemic; productivity went up during the Cameron Government. You are in control of the Welsh economy, so when will you take responsibility and take charge and get to grips with the ailing economy of my region?
Diolch, Weinidog. Er gwaethaf nifer o strategaethau, cynlluniau a chwistrelliadau enfawr o arian ar ffurf Amcan 1, mae cynhyrchiant fesul pen a gwerth ychwanegol gros yn parhau i fod ymhell islaw cyfartaledd y DU ar draws fy rhanbarth. Mewn gwirionedd, mae gwerth ychwanegol gros am bob awr a weithir ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Chastell-nedd Port Talbot wedi gostwng o 87 y cant o gyfartaledd y DU i 85 y cant dros y ddau ddegawd diwethaf.
Nawr, ym mhob mynegai economaidd, mae Cymru'n parhau i fod ar y gwaelod. Weinidog, ni allwch feio hyn yn syml ar gyni chwedlonol y Torïaid na’r pandemig; cynyddodd cynhyrchiant yn ystod Llywodraeth Cameron. Chi sy’n rheoli economi Cymru, felly pryd y gwnewch chi ysgwyddo cyfrifoldeb a chymryd yr awenau a mynd i’r afael â'r economi sy'n gwanychu yn fy rhanbarth?
Well, of course, when it comes to productivity increasing here in Wales, from 2012 to 2021 productivity in GVA terms increased in Swansea and Neath Port Talbot by 21 per cent and nearly 18 per cent respectively. As I said earlier in response to Luke Fletcher, the confounder in UK economy terms is actually the over-performance and overheating of London and the south-east compared to the rest of the country.
We continue to invest in areas to improve the productivity of the economy more generally; we continue to invest in supporting the economy to grow. A good example is the work that we've had to do, pragmatically, with the UK Government alongside free ports, not because we see free ports as the answer to everything, but actually to accelerate the opportunities that will take place in our renewables sector, what that will mean potentially for advanced manufacturing, the opportunity to see a longer term future for Tata, and all of the other jobs we think could be created if we are able to properly maximise and take advantage of renewable energy along our coast. It's just one of the examples—I've given examples in many other areas in response to earlier questions from Luke Fletcher—where we are already seeing growth taking place in some sectors here in Wales.
We could always do more with a stable partner in the UK Government who wants to work with us, not around us, that respects the devolution settlement rather than always trying to find a way directly through it. I'm optimistic we'll have that in less than a year or so's time, when the next election is called and we a see a Labour Prime Minister and Chancellor in Downing Street.
Wel, wrth gwrs, mewn perthynas â chynhyrchiant yn cynyddu yma yng Nghymru, o 2012 i 2021 cynyddodd cynhyrchiant yn nhermau gwerth ychwanegol gros yn Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot 21 y cant a bron i 18 y cant yn y drefn honno. Fel y dywedais yn gynharach mewn ymateb i Luke Fletcher, y newidyn drysu yn nhermau economi’r DU mewn gwirionedd yw gorberfformiad a gorboethi Llundain a de-ddwyrain Lloegr o gymharu â gweddill y wlad.
Rydym yn parhau i fuddsoddi mewn meysydd er mwyn gwella cynhyrchiant yr economi yn fwy cyffredinol, rydym yn parhau i fuddsoddi i gefnogi’r economi i dyfu. Enghraifft dda yw’r gwaith rydym wedi gorfod ei wneud yn bragmataidd gyda Llywodraeth y DU ochr yn ochr â phorthladdoedd rhydd, nid oherwydd ein bod yn gweld porthladdoedd rhydd fel yr ateb i bopeth, ond er mwyn cyflymu’r cyfleoedd yn ein sector ynni adnewyddadwy, beth fydd hynny’n ei olygu o bosibl ar gyfer gweithgynhyrchu uwch, y cyfle i weld dyfodol mwy hirdymor i Tata, a’r holl swyddi eraill y credwn y gellid eu creu pe gallem fanteisio'n briodol a gwneud y gorau o ynni adnewyddadwy ar hyd ein harfordir. Dim ond un enghraifft yw hon—rhoddais enghreifftiau mewn llawer o feysydd eraill mewn ymateb i gwestiynau cynharach gan Luke Fletcher—lle mae twf eisoes yn digwydd mewn rhai sectorau yma yng Nghymru.
Gallem bob amser wneud mwy gyda phartner sefydlog yn Llywodraeth y DU sydd am weithio gyda ni, nid o’n cwmpas ni, sy’n parchu’r setliad datganoli yn hytrach na cheisio dod o hyd i ffordd yn syth drwyddo bob amser. Rwy'n obeithiol y cawn hynny ymhen y flwyddyn, pan fydd yr etholiad nesaf yn cael ei alw a phan welwn Brif Weinidog a Changhellor Llafur yn Stryd Downing.
I totally agree, Minister, with the need for real joined-up government with the UK Government; they need to be a willing partner to work with us to drive increases in productivity. But you've actually visited several of the companies in the region, including in my own constituency of Ogmore—some of the leading, not just Wales-leading but UK-leading, high-productivity companies, including Sony Pencoed, where you were recently, looking at some of the companies there in the incubator unit as well.
Steve Dalton, the former chief executive of Sony Pencoed, said of previous Welsh Government support that the investment, including from the economy futures fund, would drive growth in multiple businesses at Pencoed, drive growth in the Raspberry Pi business and drive the development of Sony UK Technology's prototyping business, which brings new product designs to market for third parties as well. Just in the Bridgend area recently, I know that we've had 27 projects, 17 businesses, supported with SMARTCymru funding for innovation as well. Does he agree with me that productivity improvements are delivered by excellent private sector organisations in our area, but they need an active Welsh Government with targeted financial support to provide the foundation for their success?
Weinidog, rwy'n cytuno'n llwyr â'r angen am lywodraeth sy'n wirioneddol gydgysylltiedig â Llywodraeth y DU; mae angen iddynt fod yn bartner sy'n barod i weithio gyda ni i ysgogi cynnydd mewn cynhyrchiant. Ond rydych chi wedi ymweld â nifer o'r cwmnïau yn y rhanbarth, gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun yn Ogwr—rhai o'r cwmnïau cynhyrchiant uchel sy'n arwain, nid yn unig yng Nghymru ond yn y DU, gan gynnwys Sony Pencoed, y gwnaethoch ymweld â nhw yn ddiweddar, i edrych ar rai o'r cwmnïau yno yn yr uned hybu hefyd.
Dywedodd Steve Dalton, cyn-brif weithredwr Sony Pencoed, wrth sôn am gefnogaeth flaenorol Llywodraeth Cymru, y byddai'r buddsoddiad, gan gynnwys o gronfa dyfodol yr economi, yn sbarduno twf mewn sawl busnes ym Mhencoed, yn sbarduno twf ym musnes Raspberry Pi ac yn llywio datblygiad busnes prototeipio Sony UK Technology, sy'n cyflwyno cynlluniau o gynnyrch newydd i'r farchnad ar gyfer trydydd partïon hefyd. Yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr yn ddiweddar, gwn fod ganddynt 27 o brosiectau, 17 o fusnesau, wedi'u cefnogi gan gyllid SMARTCymru ar gyfer arloesedd hefyd. A yw'n cytuno â mi fod gwelliannau cynhyrchiant yn cael eu cyflawni gan sefydliadau sector preifat rhagorol yn ein hardal, ond bod angen Llywodraeth Cymru weithredol gyda chymorth ariannol wedi'i dargedu i ddarparu'r sylfaen ar gyfer eu llwyddiant?
Thank you, and I will acknowledge that, in terms of the investment you've spoken about with Sony, that was a decision made by the previous Minister, Ken Skates, and I'm delighted to acknowledge the choice he made, because it does exactly what you say: it's a private sector company that is investing in the future of its workforce alongside an active Government. When we visited, of course, we did see the significant increase that was taking place in Raspberry Pi production. We visited the incubator and saw different businesses that are growing there on that site. In fact, some of those businesses are now moving out because they've outgrown the incubator space. That's exactly what we want to do and it's exactly what this Government is aiming to do, and that's how we target the limited resources we have now to make sure they deliver maximum return. I'm delighted to see that there are real examples of that in the Ogmore constituency and beyond.
Diolch, ac rwy'n cydnabod mai penderfyniad a wnaed gan y Gweinidog blaenorol, Ken Skates, oedd y buddsoddiad y sonioch chi amdano gyda Sony, ac rwy'n falch iawn o gydnabod y penderfyniad a wnaeth, oherwydd mae'n gwneud yn union beth rydych chi'n ei ddweud: mae'n gwmni sector preifat sy'n buddsoddi yn nyfodol ei weithlu ochr yn ochr â Llywodraeth weithredol. Pan wnaethom ymweld â nhw, wrth gwrs, gwelsom y cynnydd sylweddol a oedd yn digwydd yng nghynhyrchiant Raspberry Pi. Fe wnaethom ymweld â'r uned hybu a gweld gwahanol fusnesau sy'n tyfu yno ar y safle hwnnw. Mewn gwirionedd, mae rhai o'r busnesau hynny bellach yn symud allan oherwydd eu bod wedi tyfu'n rhy fawr i'r uned hybu. Dyna'n union rydym eisiau ei wneud a dyna'n union y mae'r Llywodraeth hon yn anelu i'w wneud, a dyna sut rydym yn targedu'r adnoddau cyfyngedig sydd gennym nawr i wneud yn siŵr eu bod yn sicrhau'r enillion mwyaf. Rwy'n falch iawn o weld bod yna enghreifftiau real o hynny yn etholaeth Ogwr a thu hwnt.
5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd ym Mlaenau Gwent? OQ59738
5. What is the Welsh Government doing to support economic development in Blaenau Gwent? OQ59738
We're taking a range of measures, including, of course, the Tech Valleys programme, a £100 million programme for government commitment over 10 years to create 1,500 sustainable jobs and to increase the average weekly wage and GVA, focused on Blaenau Gwent. The impact of that investment is, of course, being seen in other Valleys communities too.
Rydym wedi mabwysiadu amrywiaeth o fesurau, gan gynnwys rhaglen y Cymoedd Technoleg wrth gwrs, ymrwymiad gwerth £100 miliwn yn y rhaglen lywodraethu dros 10 mlynedd i greu 1,500 o swyddi cynaliadwy ac i gynyddu'r cyflog wythnosol cyfartalog a'r gwerth ychwanegol gros, gan ganolbwyntio ar Flaenau Gwent. Mae effaith y buddsoddiad hwnnw'n cael ei weld yng nghymunedau eraill y Cymoedd hefyd.
It is, and we're very grateful to you and the Government, Minister, for that, and grateful also for the work that the Government continues to do to alleviate the impact of the loss of businesses like Tillery Valley Foods. But we're aware also in Blaenau Gwent that we bear the brunt of the economic mismanagement that we've seen from the UK Tory Government; we're also bearing the brunt of hard Brexit, both of which are combining to make the economy less viable in places like Blaenau Gwent.
The role of the Welsh Government in this context is more important than ever. Minister, what we need in Blaenau Gwent is a focus on the industrial and business infrastructure to enable businesses to flourish in the borough and across the Heads of the Valleys region. The Welsh Government has an opportunity to invest in an industrial strategy, if you like, for the Heads of the Valleys—to invest in, for example, our energy infrastructure as well as training infrastructure and the transport infrastructure, which has already seen that investment. But we also need investment in business units and in industrial units, which enable businesses, then, to locate in Blaenau Gwent, create work and create jobs for the future.
Mae'n wir, ac rydym yn ddiolchgar iawn i chi a'r Llywodraeth am hynny, Weinidog, ac yn ddiolchgar hefyd am y gwaith y mae'r Llywodraeth yn parhau i'w wneud i liniaru effaith colli busnesau fel Tillery Valley Foods. Ond rydym hefyd yn ymwybodol ym Mlaenau Gwent ein bod yn ysgwyddo baich y camreolaeth economaidd a welsom gan Lywodraeth Dorïaidd y DU; rydym hefyd yn cario baich Brexit caled, ac mae'r ddau beth, gyda'i gilydd, yn gwneud yr economi'n llai hyfyw mewn lleoedd fel Blaenau Gwent.
Mae rôl Llywodraeth Cymru yn y cyd-destun hwn yn bwysicach nag erioed. Weinidog, yr hyn sydd ei angen arnom ym Mlaenau Gwent yw ffocws ar seilwaith diwydiannol a busnes i alluogi busnesau i ffynnu yn y fwrdeistref ac ar draws rhanbarth Blaenau'r Cymoedd. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfle i fuddsoddi mewn strategaeth ddiwydiannol, os mynnwch, ar gyfer Blaenau'r Cymoedd—i fuddsoddi, er enghraifft, yn ein seilwaith ynni yn ogystal â seilwaith hyfforddi a seilwaith trafnidiaeth, sydd eisoes wedi gweld y buddsoddiad hwnnw. Ond mae angen buddsoddiad hefyd mewn unedau busnes ac mewn unedau diwydiannol, sy'n galluogi busnesau, wedyn, i leoli ym Mlaenau Gwent, i greu gwaith a chreu swyddi ar gyfer y dyfodol.
I can completely agree with the Member. The Member referenced some of the transport infrastructure—making sure, having invested in the A465, we actually deliver investment to make sure that jobs take place within the northern Valleys and not simply take people out of the northern Valleys to other centres of population, we're continuing to invest in Rhyd y Blew, for example, and I look forward to giving a further update on a significant investment there—£8.5 million invested—and I'm confident we'll see significant opportunities there.
The Member has discussed before some of the other opportunities that might exist within Blaenau Gwent. It's also worth pointing out, of course, that we continue to invest in current businesses as well as those that aren't there. I'll happily write to the Member with more detail, but there are 12 businesses in the last two years that have received over £230,000 in Blaenau Gwent to help improve their productivity—real examples of supporting businesses to grow, which then have a footprint in the Valleys—as well as making sure that the infrastructure and the ambition are there to do even more to have really well-paid work available within the Valleys communities themselves.FootnoteLink
Gallaf gytuno'n llwyr â'r Aelod. Cyfeiriodd yr Aelod at rywfaint o'r seilwaith trafnidiaeth—sicrhau, ar ôl buddsoddi yn yr A465, ein bod mewn gwirionedd yn darparu buddsoddiad i sicrhau bod swyddi'n cael eu creu o fewn Cymoedd y gogledd yn hytrach na thynnu pobl o Gymoedd y gogledd i ganolfannau poblogaeth eraill, ac rydym yn parhau i fuddsoddi yn Rhyd y Blew, er enghraifft, ac edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddiad sylweddol yno—yr £8.5 miliwn a fuddsoddwyd—ac rwy'n hyderus y byddwn yn gweld cyfleoedd sylweddol yno.
Yn y gorffennol, mae'r Aelod wedi trafod rhai o'r cyfleoedd eraill a allai fodoli ym Mlaenau Gwent. Mae'n werth nodi hefyd, wrth gwrs, ein bod yn parhau i fuddsoddi mewn busnesau cyfredol yn ogystal â'r rhai nad ydynt yno. Rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion, ond mae yna 12 busnes yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf wedi derbyn dros £230,000 ym Mlaenau Gwent i helpu i wella eu cynhyrchiant—enghreifftiau go iawn o gefnogi busnesau i dyfu, sydd wedyn ag ôl troed yn y Cymoedd—yn ogystal â sicrhau bod y seilwaith a'r uchelgais yno i wneud hyd yn oed mwy i sicrhau bod gwaith sy'n talu'n dda iawn i'w gael o fewn cymunedau'r Cymoedd eu hunain.FootnoteLink
You mentioned, Minister, and I'd like to press you further on it, one of the major projects that the Welsh Government have invested in, and that's the Tech Valleys project that you mentioned in the Member's area. The aim of this is to turn the Valleys area of Blaenau Gwent into a high-tech hotbed for developing new technologies and advanced manufacturing, a noble aim that I agree with and hope to see come to fruition. As you've said today, the aim is to create 1,500 jobs in 10 years, with £100 million investment ring-fenced for the project over a decade. However, a written question that I submitted has revealed that the programme, which has already received an investment of £40 million, has only created just 29 jobs. Minister, nearly half of the money has been spent, and yet we have yet to hit 50 jobs in the area two years in. So, my question to you is: when will my region start to feel the effects of this investment and when will we actually start to see those 1,500 jobs? Thank you.
Weinidog, fe sonioch chi'n gynharach, a hoffwn eich pwyso ymhellach arno, am un o'r prosiectau mawr y mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi ynddo, sef prosiect y Cymoedd Technoleg y sonioch chi amdano yn ardal yr Aelod. Nod hwn yw troi ardal Cymoedd Blaenau Gwent yn fagwrfa uwch-dechnoleg ar gyfer datblygu technolegau newydd a gweithgynhyrchu uwch, nod ardderchog rwy'n cytuno ag ef ac yn gobeithio'i weld yn dwyn ffrwyth. Fel rydych wedi'i ddweud heddiw, y nod yw creu 1,500 o swyddi mewn 10 mlynedd, gyda buddsoddiad o £100 miliwn wedi'i glustnodi ar gyfer y prosiect dros ddegawd. Fodd bynnag, mae cwestiwn ysgrifenedig a gyflwynais wedi datgelu nad yw'r rhaglen, sydd eisoes wedi derbyn buddsoddiad o £40 miliwn, ond wedi creu 29 o swyddi. Weinidog, mae bron i hanner yr arian wedi cael ei wario, ac eto rydym yn dal i fod heb weld 50 o swyddi yn yr ardal ddwy flynedd yn ddiweddarach. Felly, fy nghwestiwn i chi yw: pryd y bydd fy rhanbarth yn dechrau teimlo effeithiau'r buddsoddiad hwn a phryd y cawn ddechrau gweld y 1,500 o swyddi hynny? Diolch.
Well, we have, of course, seen the opportunity to create a nearly 300,000 ft new, fit-for-purpose office and manufacturing space from the Tech Valleys programme. You're right, about £40 million has been spent on an economic future for Blaenau Gwent. You've also seen a number of headline manufacturers, like Apex Additive Technologies, PNR Pharma consulting and, of course, Thales, locating there, because there is an active Government here to work alongside those businesses. Actually, the Thales investment is a good example of an industry and a leading partner for the future. So, Blaenau Gwent definitely has a place in the future of the cyber sector, not just here in Wales, but across the UK. When I met Thales in Paris recently, they were extraordinarily positive about the future for the investment. They see it as a real jewel in their investments for the future and the opportunity to grow skills and jobs because they have a reliable partner within this Government. I look forward to seeing more job growth in that area, and I look forward to the Member welcoming and recognising it.
Wel, wrth gwrs, yn sgil rhaglen y Cymoedd Technoleg, rydym wedi gweld y cyfle i greu bron 300,000 troedfedd o ofod swyddfa a gweithgynhyrchiant newydd, addas i'r diben. Rydych chi'n iawn, mae tua £40 miliwn wedi'i wario ar ddyfodol economaidd i Flaenau Gwent. Rydych hefyd wedi gweld nifer o weithgynhyrchwyr pwysig, fel Apex Additive Technologies a gwasanaethau ymgynghori PNR Pharma, a Thales wrth gwrs, yn lleoli yno, oherwydd mae yna Lywodraeth weithredol yma i weithio ochr yn ochr â'r busnesau hynny. Mewn gwirionedd, mae buddsoddiad Thales yn enghraifft dda o ddiwydiant a phartner blaenllaw ar gyfer y dyfodol. Felly, yn bendant mae gan Blaenau Gwent le yn nyfodol y sector seiber, nid yn unig yma yng Nghymru, ond ar draws y DU. Pan gyfarfûm â Thales ym Mharis yn ddiweddar, roeddent yn hynod gadarnhaol am y dyfodol ar gyfer y buddsoddiad. Maent yn ei ystyried yn berl yn eu buddsoddiadau ar gyfer y dyfodol ac yn gyfle i wella sgiliau a chreu swyddi oherwydd bod ganddynt bartner dibynadwy yn y Llywodraeth hon. Edrychaf ymlaen at weld mwy o dwf swyddi yn yr ardal, ac edrychaf ymlaen at glywed yr Aelod yn ei groesawu a'i gydnabod.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am lywodraethiant porthladd rhydd Ynys Môn? OQ59750
6. Will the Minister make a statement on the governance of Anglesey free port? OQ59750
Yes. A joint Welsh and UK programme board is overseeing the implementation of prospective free ports in Wales. The prospective free ports will need to demonstrate appropriate governance structures are in place for the set-up phase before any capacity funding is released.
Gwnaf. Mae bwrdd rhaglen ar y cyd rhwng Cymru a'r DU yn goruchwylio'r gwaith o weithredu darpar borthladdoedd rhydd yng Nghymru. Bydd angen i'r darpar borthladdoedd rhydd ddangos bod strwythurau llywodraethu priodol ar waith ar gyfer y cam sefydlu cyn y caiff unrhyw gyllid capasiti ei ryddhau.
Diolch yn fawr iawn am yr ymateb yna. Mae'r Gweinidog a fi wedi cytuno efo'n gilydd i raddau helaeth ar y mater. Mae'r ddau ohonom ni wedi mynnu yng nghyd-destun y prosbectws gwreiddiol gafodd ei gynnig inni ein bod ni eisiau mwy o sicrwydd ar hawliau gweithwyr, ar reoliadau amgylcheddol, ac, wrth gwrs, ar gael cae chwarae gwastad o ran cyllido o'i gymharu efo Lloegr. Yn sicr, nid dyna'r achos pan wnaeth y Llywodraeth Geidwadol gynnig hyn yn gyntaf. Ond dim ond rhan o'r gwaith, dwi'n meddwl, ydy hynny. Mae yna bob mathau o fodelau o borthladdoedd rhydd a'r gwaith rŵan ydy gwneud yn fawr o'r cyfleon a sicrhau bod elfennau mwy negyddol sy'n gallu bod yn gysylltiedig efo porthladdoedd rhydd yn cael eu rheoli. Llywodraethiant ydy'r ateb i wneud yn siŵr bod porthladd rhydd yn Ynys Môn yn uchafu cyflogaeth leol, yn hybu sgiliau yn lleol a bod yna reolaeth ariannol gref yna, felly sut bydd y Gweinidog yn helpu, drwy weithio efo Cyngor Sir Ynys Môn, i wneud yn siŵr bod llywodraethiant yn dod â buddiannau go iawn i bobl Ynys Môn?
Thank you very much for that response. The Minister and I have agreed to a great extent on the issue. Both of us have insisted, in the context of the original prospectus offered us, that we wanted more certainty on workers' rights, on environmental regulations, and also on having a level playing field in terms of funding as compared to England. That certainly wasn't the case when the Conservative Government proposed this initially. But it's only part of the work. There are all sorts of free port models and the work now is to make the most of the opportunities and ensure that the more negative elements that can be related to free ports are managed. Governance is the solution to ensure that the Anglesey free port does boost local skills, increases local employment and that there is strong financial management in place there, so how will the Minister help, by working with Anglesey council, to ensure that governance brings real benefits to the people of Anglesey?
I'm more than happy to continue not just to update the Member individually, but also Members generally on progress with free ports. One of my key concerns in conversations with the UK, and, when they turned into conversations rather than the headline shouting that was taking place, we got parity on funding, but then to be really clear that growth not displacement of activity would be the yardstick on which they'd be measured and to make that we're then looking to deliver metrics that will allow us to understand whether we're doing that, as well as the points that we have made, and we're glad the Member's recognised again, on fair work and on environmental standards as well.
So, getting through this next phase, before any capital is released, we then need to have measured in how we're going to measure and assess growth not displacement and to make sure that we can come back and report back to this Parliament on whether we think that is taking place, and the council on Ynys Môn, but more broadly afield as well, are key partners in making sure that a free-port vision that looks positive on paper is actually delivered in practice. So, I'm cautiously optimistic, and I know that I'll face scrutiny questions both here and in committee about whether that is actually being delivered in reality, whether public money going into these ventures is going to deliver the return that all of us want to see, whether it's Holyhead or, indeed, the Celtic free port.
Rwy'n fwy na pharod i barhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod yn unigol, ond hefyd i'r Aelodau'n gyffredinol ar gynnydd gyda phorthladdoedd rhydd. Un o fy mhryderon allweddol mewn sgyrsiau â'r DU, a phan wnaethant droi'n sgyrsiau yn hytrach na'r gweiddi penawdau oedd yn digwydd, oedd ein bod yn sicrhau cyllid cyfartal, ond wedyn roeddwn yn awyddus i fod yn glir iawn mai twf nid dadleoli gweithgarwch fyddai'r ffon fesur y byddent yn cael eu mesur yn ei herbyn, ac i wneud hynny rydym yn ystyried darparu metrigau a fydd yn caniatáu inni ddeall a ydym yn gwneud hynny, yn ogystal â'r pwyntiau a wnaethom, ac rydym yn falch fod yr Aelod wedi'u cydnabod eto, ar waith teg ac ar safonau amgylcheddol hefyd.
Felly, wrth fynd drwy'r cam nesaf hwn, cyn i unrhyw gyfalaf gael ei ryddhau, mae angen inni gynnwys sut rydym am fesur ac asesu twf, yn hytrach na dadleoliad, a sicrhau y gallwn ddychwelyd a dweud wrth y Senedd hon a ydym yn credu bod hynny'n digwydd, ac mae'r cyngor ar Ynys Môn, ond yn ehangach hefyd, yn bartneriaid allweddol wrth sicrhau bod gennym weledigaeth ar gyfer porthladdoedd rhydd sy'n edrych yn gadarnhaol ar bapur ac sy'n cael ei darparu'n ymarferol. Felly, rwy'n ofalus obeithiol, ac rwy'n gwybod y byddaf yn wynebu cwestiynau craffu yma ac yn y pwyllgor ynglŷn ag a yw hynny'n cael ei gyflawni mewn gwirionedd, a fydd yr arian cyhoeddus sy'n mynd tuag at y mentrau hyn yn sicrhau'r enillion y mae pob un ohonom eisiau eu gweld, boed yn borthladd Caergybi, neu'r porthladd rhydd Celtaidd yn wir.
7. Beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i ddiogelu swyddi a chreu cyflogaeth yn Nwyrain De Cymru? OQ59739
7. What is the Government doing to safeguard jobs and create employment in South Wales East? OQ59739
The Welsh Government works with a variety of partners, including local authorities, to try and offer a comprehensive range of support for new and existing businesses to help them to futureproof and continue to grow where possible. This support is actively promoted through Business Wales, with dedicated business relationship managers and, of course, regional offices.
Mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, i geisio cynnig ystod gynhwysfawr o gymorth i fusnesau newydd a busnesau presennol i'w helpu i ddiogelu eu dyfodol a pharhau i dyfu lle bo'n bosibl. Mae'r cymorth hwn yn cael ei hyrwyddo'n weithredol drwy Busnes Cymru, gyda rheolwyr cysylltiadau busnes penodedig, a swyddfeydd rhanbarthol wrth gwrs.
Diolch am yr ateb yna.
Thank you for that reply.
Over the last month or so, we’ve seen a series of devastating job losses in my region, as referenced by Alun Davies earlier on: the closure of Tillery Valley Foods in Cwmtillery, Avara in Abergavenny; nearly 700 jobs have been lost from an area that cannot afford to lose jobs on that scale. With the rise in raw materials and energy prices, which will not return to the levels that they were at two years ago anytime soon, there is a clear pressure on the food sector as well as the hospitality sector in Wales. How has this Government adapted to the rapidly changing circumstances for the food sector in Wales, and what are they doing to ensure it is protected from further devastating job losses?
Dros y mis diwethaf, rydym wedi gweld nifer dinistriol o swyddi'n cael eu colli yn fy rhanbarth, fel y nododd Alun Davies yn gynharach: cau Tillery Valley Foods yng Nghwmtyleri, Avara yn y Fenni; collwyd bron i 700 o swyddi o ardal na all fforddio colli swyddi ar y raddfa honno. Gyda'r cynnydd mewn deunyddiau crai a phrisiau ynni, na fydd yn dychwelyd i'r lefelau roeddent arnynt ddwy flynedd yn ôl yn fuan, mae yna bwysau amlwg ar y sector bwyd yn ogystal â'r sector lletygarwch yng Nghymru. Sut mae'r Llywodraeth hon wedi addasu i'r amgylchiadau sy'n newid yn gyflym ar gyfer y sector bwyd yng Nghymru, a beth a wnânt i sicrhau ei fod yn cael ei ddiogelu rhag colli rhagor o swyddi?
There’s a challenge about which areas of the food sector we’re describing and discussing, because actually, over the last 10 years, we have seen the food sector grow significantly—it’s a real success story in that span—and it’s worth recognising that the Member for Blaenau Gwent isn’t just the current Member there: when he was Minister, he set the ambition to grow the sector, and at the time, there was some scepticism about whether that would happen. Actually, it overachieved the targets for growth that he set. The challenge now is making sure that we retain real value in there, so not just the challenges about Tillery and Avara foods, and both local authorities have been genuinely constructive, as indeed have both constituency Members—I should recognise the political polarity with Peter Fox and Alun Davies being engaged around that—but to understand the challenge those businesses face, and post-Brexit trading terms are part of the challenge they face. The reality of energy prices and of inflation across the food sector are also challenging some parts of the sector.
So, we are actually proactively doing work with the food sector to understand where the challenges are still and where the opportunities are, and how the different resource that my department and Lesley Griffiths’s department can bring to this, and indeed, we’re looking at a round-table with actors in the sector to understand current prospects and what we can do alongside them and with them to make sure there's still a healthy opportunity for the food and drink sector in Wales to be a real part of the future economy, and not just simply make a contribution to having the healthy food we want to see on plates across the country.
Mae yna her mewn perthynas â pha feysydd o'r sector bwyd rydym yn eu disgrifio a'u trafod, oherwydd, mewn gwirionedd, dros y 10 mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld y sector bwyd yn tyfu'n sylweddol—mae'n stori lwyddiant go iawn yn y cyfnod hwnnw—ac mae'n werth cydnabod nad dim ond yr Aelod presennol dros Flaenau Gwent yw'r Aelod: pan oedd yn Weinidog, gosododd uchelgais i dyfu'r sector, ac ar y pryd, roedd rhywfaint o amheuaeth ynglŷn ag a fyddai hynny'n digwydd. A dweud y gwir, rhagorwyd ar y targedau ar gyfer twf a osodwyd ganddo. Yr her nawr yw sicrhau ein bod yn cadw gwerth go iawn yno, felly nid yn unig yr heriau mewn perthynas â Tillery ac Avara, ac mae'r ddau awdurdod lleol wedi bod yn wirioneddol adeiladol, fel y mae'r ddau Aelod etholaeth—dylwn gydnabod y pegynnu gwleidyddol gyda Peter Fox ac Alun Davies yn ymwneud â'r mater—yn ogystal â deall yr her y mae'r busnesau hynny'n ei hwynebu, ac mae telerau masnachu ôl-Brexit yn rhan o'r her y maent yn ei hwynebu. Mae realiti prisiau ynni a chwyddiant ar draws y sector bwyd hefyd yn herio rhai rhannau o'r sector.
Felly, rydym yn gweithio'n rhagweithiol gyda'r sector bwyd i ddeall lle mae'r heriau o hyd a lle mae'r cyfleoedd, a sut y gall yr adnoddau gwahanol y gall fy adran i ac adran Lesley Griffiths eu cyflwyno i hyn weithio, ac yn wir, rydym yn bwriadu cynnal cyfarfod bord gron gyda gweithredwyr yn y sector i ddeall rhagolygon cyfredol a beth y gallwn ei wneud ochr yn ochr â nhw a gyda nhw i sicrhau bod cyfle iach o hyd i'r sector bwyd a diod yng Nghymru fod yn rhan go iawn o economi'r dyfodol, yn hytrach na gwneud cyfraniad yn unig at y gael y bwyd iach rydym eisiau ei weld ar blatiau ledled y wlad.
Yn olaf, cwestiwn 8, Rhianon Passmore.
Finally, question 8, Rhianon Passmore.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gweithgarwch buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru? OQ59761
8. What action is the Welsh Government taking to support investment activity in Welsh businesses? OQ59761
Thank you. The Welsh Government supports investment activity in Welsh businesses through Business Wales and indeed the Development Bank of Wales. Regional economic frameworks and the growth deals are used as investment activity tools and support across Wales. We also, of course, have the advantage of having a stable and reliable Government in Wales for businesses to partner with.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gweithgarwch buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru drwy Busnes Cymru, a Banc Datblygu Cymru yn wir. Defnyddir fframweithiau economaidd rhanbarthol a'r bargeinion twf fel cymorth ac offer gweithgarwch buddsoddi ledled Cymru. Mae gennym hefyd fantais o gael Llywodraeth sefydlog a dibynadwy yng Nghymru i fusnesau weithio mewn partneriaeth â hi.
Thank you, Minister. The Development Bank of Wales, which is wholly owned, I believe, by the Welsh Government, is a powerful lever for facilitating investment in Welsh businesses and across the Welsh economy. In its last financial year to the end of March 2023, it invested £22.9 million compared to £11.6 million a year earlier—a rise of 66 per cent. The bank said its investment and lending activities created 2,552 jobs, and safeguarded a further 2,117 jobs. So, this is obviously very critical to Wales.
Minister, how would you therefore assess the decision of the Welsh Government in creating the UK’s first regional bank? And also, Minister, how would you envisage the bank reaching out to other Welsh stakeholders to support people, businesses, and communities across Wales?
Diolch yn fawr, Weinidog. Mae Banc Datblygu Cymru, sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru yn llwyr, rwy'n credu, yn ysgogiad pwerus ar gyfer hwyluso buddsoddi mewn busnesau yng Nghymru ac ar draws economi Cymru. Yn ei flwyddyn ariannol olaf, hyd at ddiwedd mis Mawrth 2023, buddsoddodd £22.9 miliwn o'i gymharu â £11.6 miliwn y flwyddyn cyn hynny—cynnydd o 66 y cant. Dywedodd y banc fod ei weithgarwch buddsoddi a benthyca wedi creu 2,552 o swyddi, ac wedi diogelu 2,117 o swyddi eraill. Felly, mae hyn yn amlwg yn hollbwysig i Gymru.
Weinidog, sut fyddech chi felly'n asesu penderfyniad Llywodraeth Cymru i greu banc rhanbarthol cyntaf y DU? A hefyd, Weinidog, sut fyddech chi'n rhagweld y bydd y banc yn estyn allan at randdeiliaid eraill yng Nghymru i gefnogi pobl, busnesau a chymunedau ledled Cymru?
I think it’s been a significant success, and again, I need to recognise Ken Skates’s role in creating DBW in the first place, to some scepticism, but actually, when you look at the five-year results that have been published, there are strong results in every region of Wales, and you can see how successful it’s been in that the Federation of Small Businesses in England, one of their key asks for the next election is to have something like DBW in regions in England. And, you know, that is the most sincere form of flattery, is it not?
It also is more recognised now in the landscape, the number of businesses that can point to the fact that DBW’s been crucial to them surviving and investing in the future. Look at the green business loan scheme, helping companies with their bottom line, as well as doing the right thing for the planet. I think you will now find an environment where, if we took DBW out of the equation, we'd see a real hole to be filled and real pain for a range of businesses. So, the success is there; it is obvious in DBW's figures, and crucially, in the way that other business partners look to it and talk about it as a key opportunity for investing in the future of our economy.
Rwy'n credu ei fod wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac unwaith eto, mae angen imi gydnabod rôl Ken Skates yn creu Banc Datblygu Cymru yn y lle cyntaf, er yr oedd gan rai eu hamheuon, ond mewn gwirionedd, pan edrychwch ar y canlyniadau pum mlynedd sydd wedi'u cyhoeddi, mae canlyniadau cryf ym mhob rhanbarth o Gymru, ac mae'r ffaith mai un o alwadau allweddol y Ffederasiwn Busnesau Bach yn Lloegr ar gyfer yr etholiad nesaf yw sefydlu rhywbeth tebyg i Fanc Datblygu Cymru mewn rhanbarthau yn Lloegr, yn dangos pa mor llwyddiannus y bu. A wyddoch chi, dyna'r ganmoliaeth fwyaf, onid e?
Mae hefyd yn fwy cyfarwydd yn y tirlun bellach, gyda nifer o fusnesau'n gallu tynnu sylw at y ffaith bod Banc Datblygu Cymru wedi bod yn hanfodol iddynt allu goroesi a buddsoddi yn y dyfodol. Edrychwch ar y cynllun benthyciadau busnes gwyrdd, sy'n helpu cwmnïau gyda'u llinell isaf, yn ogystal â gwneud y peth cywir dros y blaned. Pe byddem yn cael gwared ar Fanc Datblygu Cymru, rwy'n credu y byddech bellach yn gweld amgylchedd lle byddem yn gweld twll go iawn i'w lenwi a phoen go iawn i amrywiaeth o fusnesau. Felly, mae'r llwyddiant yno; mae'n amlwg yn ffigurau Banc Datblygu Cymru, ac yn hollbwysig yn y ffordd y mae partneriaid busnes eraill yn troi ato ac yn siarad amdano fel cyfle allweddol i fuddsoddi yn nyfodol ein heconomi.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau i’r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Luke Fletcher.
The next item will be questions to the Minister for Health and Social Services, and the first question is from Luke Fletcher.
1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn monitro rheolaeth anghydraddoldebau iechyd ar draws Cymru? OQ59758
1. How is the Welsh Government monitoring the management of health inequalities across Wales? OQ59758
In collaboration with Public Health Wales and the World Health Organization's regional office for Europe, Welsh Government launched the Welsh health equity solutions platform on 22 June, to monitor the management of health inequalities across Wales, and it's leading the way with its complex interdisciplinary technique.
Mewn cydweithrediad ag Iechyd Cyhoeddus Cymru a swyddfa ranbarthol Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer Ewrop, lansiodd Llywodraeth Cymru blatfform atebion tegwch iechyd Cymru ar 22 Mehefin, i fonitro rheolaeth anghydraddoldebau iechyd ledled Cymru, ac mae'n arwain y ffordd gyda'i dechneg ryngddisgyblaethol gymhleth.
Diolch am yr ateb, Gweinidog. The cross-party group on cancer's inquiry into cancer inequalities in Wales really brings to life the brutal realities of getting a cancer diagnosis in Wales and living with the fall-out. Cancer death rates are 55 per cent higher among the most deprived Welsh populations. Swansea bay health board in my region contains the joint highest proportion of areas in the most deprived quintile. Today, Minister, I'd like to ask what the Welsh Government is doing to help people who directly suffer from these inequalities whilst navigating a difficult stage 4 cancer diagnosis.
I have been told by those managing stage 4 cancers that short staffing has meant being placed on waiting lists for treatment, while only some health boards have a key worker or a point of contact to support people with stage 4 cancer. How does the Welsh Government plan to measure progress in the treatment and support of stage 4 patients, as they deal with the inequalities outlined in the cross-party group's report?
Diolch am yr ateb, Weinidog. Mae ymchwiliad y grŵp trawsbleidiol ar ganser i anghydraddoldebau canser yng Nghymru yn arddangos realiti creulon cael diagnosis canser yng Nghymru a byw gyda'r canlyniadau. Mae cyfraddau marwolaeth canser 55 y cant yn uwch ymhlith poblogaethau mwyaf difreintiedig Cymru. Bwrdd iechyd bae Abertawe yn fy rhanbarth i sy'n cynnwys y gyfran gydradd uchaf o ardaloedd yn y cwintel mwyaf difreintiedig. Heddiw, Weinidog, hoffwn ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu pobl sy'n dioddef yn uniongyrchol o'r anghydraddoldebau hyn wrth iddynt geisio ymdopi â diagnosis anodd o ganser cam 4.
Mae'r rhai sy'n rheoli canserau cam 4 wedi dweud wrthyf fod prinder staff wedi golygu bod yn rhaid i gleifion gael eu gosod ar restrau aros am driniaeth, a dim ond rhai byrddau iechyd sydd â gweithiwr allweddol neu bwynt cyswllt i gefnogi pobl â chanser cam 4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mesur cynnydd triniaeth a chymorth i gleifion cam 4, wrth iddynt ymdrin â'r anghydraddoldebau a amlinellir yn adroddiad y grŵp trawsbleidiol?
Thanks very much. I've looked at that report and I think there are a lot of things for us to consider and to act upon. Before we get to stage 4, I think we've got to get to the prevention bit of it, and you heard the announcement yesterday by my colleague. The obesity crisis in Wales—and I'm going to call it a crisis—when you've got 60 per cent of your population who are overweight or obese, you're heading for a very difficult place, and what we know is that that issue is more prevalent in poorer communities, which is why we do have to intervene in order to avoid the kind of situation that you're talking about, in which, then, you see very clearly the disparities between those richer areas and poorer areas in terms of numbers suffering from cancer.
When it comes to the diagnosis, what is clear is that there are parts of Wales that are performing much better than others. It was quite interesting—. If you look at Betsi, Betsi is consistently actually quite good in terms of cancer treatment compared to others. I'm very concerned at the moment, for example, with the performance in Cwm Taf Morgannwg. That's probably one of my biggest headaches at the moment. And we're putting a lot of support into that. We've put them into a special intervention framework to make sure that we're monitoring what they should do, and we're working with communities to see if we can chase down people who perhaps might not have been taking part in screenings, for example. I know that in relation to colon cancer and things, for example, it's trying to get people to take up that screening facility and working with communities, engaging with them, learning the lessons that we know, and we've learnt a lot of lessons during the pandemic: how do you communicate with people? How do you get into those hard-to-reach places? And I think some of that learning, we've got to now take into all those other areas.
But cancer is absolutely—. I've got six priorities, but now, with the very difficult financial pressures we're under, I have asked the health boards very much to focus on the top three, which are to avoid people going into hospital in the first place, shifting resources into the community, and working with local authorities to avoid delayed transfers of care; secondly, to bring those waiting lists down; and, thirdly, to focus on cancer.
Diolch yn fawr. Rwyf wedi edrych ar yr adroddiad hwnnw ac rwy'n credu bod llawer o bethau i ni eu hystyried a gweithredu arnynt. Cyn inni gyrraedd cam 4, rwy'n credu bod yn rhaid inni sôn am yr elfen atal, a chlywsoch y cyhoeddiad ddoe gan fy nghyd-Aelod. Yr argyfwng gordewdra yng Nghymru—ac rwy'n mynd i'w alw'n argyfwng—pan fo gennych 60 y cant o'ch poblogaeth dros bwysau neu'n ordew, rydych chi'n anelu at sefyllfa anodd iawn, a'r hyn a wyddom yw bod y broblem honno'n fwy cyffredin mewn cymunedau tlotach, a dyna pam mae'n rhaid inni ymyrryd er mwyn osgoi'r math o sefyllfa rydych chi'n sôn amdani, lle mae'r gwahaniaethau yn glir i'w gweld rhwng ardaloedd cyfoethocach ac ardaloedd tlotach o ran y niferoedd sy'n dioddef o ganser.
Ar ddiagnosis, yr hyn sy'n amlwg yw bod yna rannau o Gymru sy'n perfformio'n llawer gwell nag eraill. Roedd yn eithaf diddorol—. Os edrychwch chi ar Betsi, mae bwrdd Betsi yn gyson dda o ran triniaeth ganser o'i gymharu ag eraill. Rwy'n bryderus iawn ar hyn o bryd, er enghraifft, ynghylch perfformiad yng Nghwm Taf Morgannwg. Mae'n debyg mai dyna un o fy mhroblemau mwyaf ar hyn o bryd. Ac rydym yn rhoi llawer o gefnogaeth tuag at hynny. Rydym wedi eu rhoi mewn fframwaith ymyrraeth arbennig i sicrhau ein bod yn monitro'r hyn y dylent ei wneud, ac rydym yn gweithio gyda chymunedau i weld a allwn fynd ar ôl pobl nad ydynt efallai wedi bod yn mynychu apwyntiadau sgrinio, er enghraifft. Mewn perthynas â chanser y colon a phethau, er enghraifft, gwn ei fod yn ymwneud â cheisio cael pobl i fanteisio ar y cyfleuster sgrinio a gweithio gyda chymunedau, ymgysylltu â nhw, dysgu'r gwersi rydym yn eu gwybod, ac rydym wedi dysgu llawer o wersi yn ystod y pandemig: sut mae cyfathrebu â phobl? Sut mae mynd i leoedd sy'n anodd eu cyrraedd? Ac rwy'n credu bod angen inni fynd â rhai o'r gwersi rydym wedi'u dysgu i mewn i'r holl feysydd eraill hynny.
Ond mae canser yn sicr—. Mae gennyf chwe blaenoriaeth, ond nawr, gyda'r pwysau ariannol anodd iawn sydd arnom, rwyf wedi gofyn i'r byrddau iechyd ganolbwyntio ar y tri cyntaf, sef osgoi sefyllfa lle mae angen i bobl fynd i'r ysbyty yn y lle cyntaf, symud adnoddau i'r gymuned, a gweithio gydag awdurdodau lleol i osgoi oedi wrth drosglwyddo gofal; yn ail, lleihau'r rhestrau aros; ac, yn drydydd, canolbwyntio ar ganser.
Minister, sadly the simple fact is that our black and minority ethnic communities are not getting the same healthcare as the rest of the Welsh population, whether that is in cancer care, as recently highlighted by the CPG report; or in maternity care, as shown by the shocking report into maternity care at the University Hospital of Wales; or the whole host of other ways that BAME patients are being let down by the system. Population-level assumptions do not work. Treatment has to be tailored to the individual, taking account of their sex and ethnicity, as well as the usual things such as lifestyle and genetic make-up.
Minister, when I raised this issue with the First Minister yesterday, he said that the 'Anti-racist Wales Action Plan' would improve the situation. Can you expand on what specific actions within the plan will improve health outcomes for our BAME communities?
Weinidog, yn anffodus, y ffaith syml yw nad yw ein cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael yr un gofal iechyd â gweddill poblogaeth Cymru, boed hynny mewn gofal canser, fel y nodwyd yn ddiweddar gan adroddiad y grŵp trawsbleidiol; neu mewn gofal mamolaeth, fel y dangosir yn yr adroddiad ysgytwol ar ofal mamolaeth yn Ysbyty Athrofaol Cymru; neu'r llu o ffyrdd eraill y mae cleifion du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael cam gan y system. Nid yw rhagdybiaethau lefel y boblogaeth yn gweithio. Mae'n rhaid teilwra triniaeth i'r unigolyn, gan ystyried eu rhyw a'u hethnigrwydd, yn ogystal â'r pethau arferol fel ffordd o fyw a geneteg.
Weinidog, pan godais y mater hwn gyda'r Prif Weinidog ddoe, dywedodd y byddai 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' yn gwella'r sefyllfa. A allwch chi ehangu ar ba gamau penodol yn y cynllun a fydd yn gwella canlyniadau iechyd i'n cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol?
Thanks very much, Altaf. Part of what will happen next is that we have this new constituted organisation, this group, the NHS health inequalities group, and what they're going to do is to focus on a small number of areas, which aim to maximise the contribution of the NHS and make sure that the NHS now becomes an exemplar when it comes to tackling inequalities. The thing you've got to start with is data, data, data. So, let's find out what's actually going on, let's make sure that we've got that analysis, and then you can target and you can respond to the gaps. So, that's what we're doing in relation to that.
We do, of course, have the 'Anti-racist Wales Action Plan'. There's a very specific—. I had a meeting with my colleague who's responsible for this, the other day. She's really holding us all to account, making sure that we're delivering on our responsibilities within the 'Anti-racist Wales Action Plan'. I'm really pleased I was able to report to her that the actions that we have as an NHS are being taken very, very seriously in relation to the 'Anti-racist Wales Action Plan' and, obviously, all of that will feed into the planned-care challenges that we're facing.
Diolch yn fawr iawn, Altaf. Rhan o'r hyn a fydd yn digwydd nesaf yw bod gennym sefydliad a gyfansoddwyd o'r newydd, grŵp anghydraddoldebau iechyd y GIG, a byddant yn canolbwyntio ar nifer fach o feysydd, gan anelu at wneud y mwyaf o gyfraniad y GIG a sicrhau bod y GIG yn dangos esiampl nawr wrth fynd i'r afael ag anghydraddoldebau. Yr hyn y mae'n rhaid ichi ddechrau ohono yw data, data, data. Felly, gadewch inni ddarganfod beth sy'n digwydd mewn gwirionedd, gadewch inni sicrhau bod gennym y dadansoddiad hwnnw, ac yna gallwch dargedu a gallwch ymateb i'r bylchau. Felly, dyna rydym yn ei wneud mewn perthynas â hynny.
Wrth gwrs, mae gennym 'Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Mae yna—. Cefais gyfarfod gyda fy nghyd-Weinidog sy'n gyfrifol am hyn y diwrnod o'r blaen. Mae'n ein gwneud ni i gyd yn atebol, gan sicrhau ein bod yn cyflawni ein cyfrifoldebau o fewn y 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Rwy'n falch iawn fy mod wedi gallu adrodd wrthi fod y camau sydd gennym fel GIG yn cael sylw difrifol iawn mewn perthynas â'r 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', ac yn amlwg, bydd hynny i gyd yn bwydo i mewn i'r heriau rydym yn eu hwynebu mewn perthynas â gofal a gynlluniwyd.
Minister, building on your statement yesterday regarding the national immunisation programme for Wales, Public Health Wales published data last year on the take-up of childhood immunisation vaccinations, and that data showed that clear inequality gaps had increased in the majority of age groups and in the majority of health boards, with children from the most deprived quintile being less likely to be up to date with routine immunisations than those from the least developed quintile. So, Minister, what is Welsh Government doing to monitor this clear inequality, and how is it working with health boards and other partners to put this right and eliminate the gap?
Weinidog, gan adeiladu ar eich datganiad ddoe ynghylch y rhaglen imiwneiddio genedlaethol i Gymru, cyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru ddata y llynedd ar y nifer sy'n cael brechiadau imiwneiddio yn ystod plentyndod, ac roedd y data'n dangos bod bylchau anghydraddoldeb clir wedi cynyddu yn y mwyafrif o grwpiau oedran ac yn y mwyafrif o fyrddau iechyd, gyda phlant o'r cwintel mwyaf difreintiedig yn llai tebygol o fod wedi cael y brechiadau arferol i gyd na'r rhai o'r cwintel lleiaf difreintiedig. Felly, Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fonitro'r anghydraddoldeb clir hwn, a sut mae'n gweithio gyda byrddau iechyd a phartneriaid eraill i unioni'r sefyllfa hon a dileu'r bwlch?
Well, thanks very much, and you're quite right to highlight the fact that, actually, in terms of childhood vaccinations, we don't have a bad level, but, actually, the pandemic pushed things back a bit. So, we do have about 20 per cent of the child population who are perhaps not taking up that opportunity.
So, what are we going to do about it? Well, we're taking that national immunisation framework and making sure that we take those lessons that we learned during the pandemic, making sure that we look at the evidence. What worked during that roll-out? What was best practice? And how do we avoid that unnecessary variation across Wales? What we're trying to do is to make sure that this is being led by local teams, who are engaging and empowering their own communities to understand the advantages of taking up the offer of vaccination. I think it's really important that we make this easy to understand, that we communicate well, that people understand the risks of not having vaccinations. So, each health board now is being asked to develop a vaccine equity strategy and a programme of work with dedicated public health input. So, that's how we're going to address the issue that you put forward.
Wel, diolch yn fawr iawn, ac rydych chi'n llygad eich lle i dynnu sylw at y ffaith, o ran brechiadau plentyndod, nad oes gennym lefel wael, ond bod y pandemig wedi gwthio pethau'n ôl braidd. Felly, mae gennym tua 20 y cant o'r boblogaeth plant nad ydynt yn manteisio ar y cyfle hwnnw o bosibl.
Felly, beth rydym ni'n mynd i'w wneud am hynny? Wel, rydym yn defnyddio'r fframwaith imiwneiddio cenedlaethol ac yn sicrhau ein bod yn defnyddio'r gwersi a ddysgwyd yn ystod y pandemig, gan sicrhau ein bod yn edrych ar y dystiolaeth. Beth oedd yn gweithio yr adeg honno? Beth oedd yr arferion gorau? A sut y gallwn osgoi'r amrywio diangen ledled Cymru? Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw sicrhau bod hyn yn cael ei arwain gan dimau lleol, sy'n ymgysylltu ac yn grymuso eu cymunedau eu hunain i ddeall beth yw manteision derbyn y cynnig o frechiadau. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud hyn yn hawdd ei ddeall, ein bod yn cyfathrebu'n dda, fod pobl yn deall y risgiau o beidio â chael brechiadau. Felly, gofynnir i bob bwrdd iechyd ddatblygu rhaglen waith a strategaeth brechu teg gyda mewnbwn iechyd cyhoeddus pwrpasol. Felly, dyna sut rydym yn bwriadu mynd i'r afael â'r mater rydych wedi'i gyflwyno.
2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella'r gefnogaeth i bobl â diabetes ym Mlaenau Gwent? OQ59762
2. What is the Welsh Government doing to improve support for people with diabetes in Blaenau Gwent? OQ59762
Mi wnes i ddatganiad llafar i'r Senedd ar 13 Mehefin yn disgrifio ein ffordd o fynd ati i wella gwasanaethau diabetes, fel sydd wedi'i nodi yn y datganiad ansawdd ar gyfer diabetes. Roedd y swyddogion yn trafod goblygiadau'r datganiad ansawdd o ran cyflawni'n lleol gyda phrif weithredwyr yr NHS ar 21 Mehefin.
I made an oral statement to the Senedd on 13 June, describing our approach to improving diabetes services, as set out in the quality statement for diabetes. My officials discussed the implications of the quality statement for local delivery with NHS chief executives on 21 June.
I very much welcome that. I welcome the statement that you made on diabetes treatment in Wales. There are 5,400 people in Blaenau Gwent who are living with diabetes, and that's not much less than 10 per cent of the population. It's an epidemic in the borough. And that requires, I think, Minister, a significant intervention from Government.
I welcome the statement made by the Minister yesterday on our relationship with food, if you like, in its wider sense. But we do need a more holistic approach to ensure that we have prevention of diabetes rather than simply the treatment of diabetes. I'm glad the Deputy Minister for sport is in the Chamber this afternoon, because that also involves investment in physical activity, investment in sports opportunities, as well as other sorts of physical activity, and it involves an investment across the whole of Government to deal with diabetes, rather than simply treating the impact of diabetes. I hope, Minister, you'll be able to put a focus on that in somewhere like Blaenau Gwent, and I'd like to invite you to the borough so that we can debate and discuss how we can help people avoid diabetes in Blaenau Gwent.
Rwy'n croesawu hynny'n fawr. Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaethoch ar driniaeth ddiabetes yng Nghymru. Mae 5,400 o bobl ym Mlaenau Gwent yn byw gyda diabetes, ac nid yw hynny'n llawer llai na 10 y cant o'r boblogaeth. Mae'n epidemig yn y fwrdeistref. Ac rwy'n credu bod hynny, Weinidog, yn galw am ymyrraeth sylweddol gan y Llywodraeth.
Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaed gan y Gweinidog ddoe ar ein perthynas â bwyd, os mynnwch, yn ei ystyr ehangach. Ond mae angen dull mwy cyfannol arnom i sicrhau ein bod yn atal diabetes yn hytrach na thrin diabetes yn unig. Rwy'n falch fod y Dirprwy Weinidog chwaraeon yn y Siambr y prynhawn yma, oherwydd mae hynny hefyd yn cynnwys buddsoddi mewn gweithgarwch corfforol, buddsoddi mewn cyfleoedd chwaraeon, yn ogystal â mathau eraill o weithgarwch corfforol, ac mae'n cynnwys buddsoddiad ar draws y Llywodraeth gyfan i fynd i'r afael â diabetes, yn hytrach na thrin effaith diabetes yn unig. Weinidog, rwy'n gobeithio y gallwch roi ffocws i hynny yn rhywle fel Blaenau Gwent, a hoffwn eich gwahodd i'r fwrdeistref fel y gallwn drafod sut y gallwn helpu pobl i osgoi diabetes ym Mlaenau Gwent.
Thanks very much, Alun. What you know is we've got this quality statement, so people know what 'good' looks like, so they should be working to that. And now we have the NHS exec holding health boards to account for delivering on what 'good' looks like. What I think we have got to do is to recognise that the problem is more acute in some areas than others. I know that the Minister responsible for the public health aspect of this is absolutely clear that, actually, you do need to target some areas more than others. The same thing everywhere is not what we're looking for here; you do have to put those additional resources in some places. What we've got is, for example, a pre-diabetes prevention programme, to help people avoid getting type 2 diabetes. Let's not forget that a huge, huge proportion of type 2 diabetes is avoidable, and, actually, if you can catch it before it really becomes full-blown diabetes, then you're really saving a lot of health issues for that member of the public, but also you're saving a lot of resources for the NHS.
On that early intervention, we've got pilots across Wales, including one in Aneurin Bevan. It's important that we look at the outcomes of that pilot. We know they work; we've put £1 million into rolling out what we know has worked in Port Talbot, for example. We need to now make sure that people understand their responsibilities as well. It's not a one-way street, this; we've got to be there, holding their hands through what is a very difficult journey for them. We've got to make sure that the environment is right, and that was part of what the Deputy Minister was speaking about yesterday. But we cannot continue with a situation where the trajectory—. If we carry on as we are now, we won't be spending 10 per cent of our budget on diabetes, we'll be spending 17 per cent of our budget. We don't have any more money, so it's got to come from somewhere. So, this is not sustainable in its current form. Something has to change. But the people of Wales have to come with us on this journey. We can't do it all for them, but we will be there with them on the journey.
Diolch yn fawr iawn, Alun. Yr hyn rydych chi'n ei wybod yw bod gennym y datganiad ansawdd hwn, fel bod pobl yn gwybod beth yw 'da', felly dylent fod yn gweithio yn unol â hwnnw. A nawr mae gennym weithrediaeth y GIG yn dwyn byrddau iechyd i gyfrif am gyflawni'r hyn sy'n 'dda'. Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yn fy marn i yw cydnabod bod y broblem yn fwy difrifol mewn rhai ardaloedd. Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr agwedd iechyd y cyhoedd ar hyn yn gwbl glir fod angen i chi dargedu rhai ardaloedd yn fwy nag eraill. Nid ydym yn chwilio am yr un peth ym mhobman yma; mae'n rhaid i chi roi adnoddau ychwanegol mewn rhai mannau. Yr hyn sydd gennym, er enghraifft, yw rhaglen atal cyn-ddiabetes, i helpu pobl i osgoi cael diabetes math 2. Peidiwch ag anghofio bod modd osgoi cyfran enfawr o ddiabetes math 2, ac mewn gwirionedd, os gallwch ei ddal cyn iddo fynd yn ddiabetes llawn, rydych chi'n arbed llawer o broblemau iechyd i'r aelod hwnnw o'r cyhoedd, ond hefyd rydych chi'n arbed llawer o adnoddau i'r GIG.
Ar ymyrraeth gynnar, mae gennym gynlluniau peilot ledled Cymru, gan gynnwys un yn Aneurin Bevan. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar ganlyniadau'r cynllun peilot hwnnw. Fe wyddom eu bod yn gweithio; rydym wedi rhoi £1 filiwn i mewn i gyflwyno'r hyn y gwyddom ei fod wedi gweithio ym Mhort Talbot, er enghraifft. Nawr, mae angen inni sicrhau bod pobl yn deall eu cyfrifoldebau hefyd. Nid yw'n stryd un ffordd; mae'n rhaid inni fod yno, yn dal eu dwylo drwy siwrnai anodd iawn iddynt. Mae'n rhaid inni sicrhau bod yr amgylchedd yn iawn, ac roedd hynny'n rhan o'r hyn roedd y Dirprwy Weinidog yn siarad amdano ddoe. Ond ni allwn barhau â sefyllfa lle mae'r trywydd—. Os parhawn fel rydym yn ei wneud ar hyn o bryd, ni fyddwn yn gwario 10 y cant o'n cyllideb ar ddiabetes, byddwn yn gwario 17 y cant o'n cyllideb arno. Nid oes gennym fwy o arian, felly mae'n rhaid iddo ddod o rywle. Felly, nid yw hyn yn gynaliadwy ar ei ffurf bresennol. Mae'n rhaid i rywbeth newid. Ond mae'n rhaid i bobl Cymru ddod gyda ni ar y daith. Ni allwn gwneud y cyfan drostynt, ond byddwn yno gyda nhw ar y daith.
Minister, it's no secret that Wales has the highest prevalence of diabetes in the UK, with more than 200,000 people living with the condition. There are a whole host of organisations and initiatives out there, which I know you work with as well, helping people with diabetes, and pushing to improve care and support. However, there are some serious concerns about the lack of funding on several programmes—whilst I appreciate the answer that you just gave—something the Welsh Government did say would be addressed in the quality statement last week. From the feedback that I received, it wasn't discussed in as much detail as was perhaps needed. Services such as the all-Wales diabetes remission service, as well as the SEREN programme, which I know my colleague Joel James has raised before in the Chamber, are at serious risk, going forward. It's not clear whether these services, which are delivering life-changing results, will indeed continue to receive funding. Dedicated NHS clinicians are behind these schemes and have been left in limbo as they have no idea about future funding. Earlier today, the British Medical Association held an event, which I, alongside many colleagues in this Chamber, did attend. I met some of the fantastic GPs there, including Gareth and Natasha, who are both from south-east Wales, and they wanted answers. So, Minister, my question is: can you please give them some much-needed clarity this afternoon about what's the case, going forward? Thank you.
Weinidog, nid yw'n gyfrinach mai Cymru sydd â'r gyfran uchaf o achosion o ddiabetes yn y DU, gyda mwy na 200,000 o bobl yn byw gyda'r cyflwr. Mae llu o sefydliadau a chynlluniau ar gael, ac rwy'n gwybod eich bod yn gweithio gyda nhw hefyd, yn helpu pobl â diabetes, ac yn gwthio i wella gofal a chymorth. Fodd bynnag, mae yna bryderon difrifol am y diffyg cyllid i sawl rhaglen—er fy mod yn gwerthfawrogi'r ateb rydych newydd ei roi—rhywbeth y dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai'n cael sylw yn y datganiad ansawdd yr wythnos diwethaf. O'r adborth a gefais, ni chafodd ei drafod mewn cymaint o fanylder ag y dylai, efallai. Mae gwasanaethau fel gwasanaeth lleddfu diabetes Cymru, yn ogystal â rhaglen SEREN, y gwn fod fy nghyd-Aelod Joel James wedi'i godi o'r blaen yn y Siambr, mewn perygl difrifol wrth symud ymlaen. Nid yw'n glir a fydd y gwasanaethau hyn, sy'n darparu canlyniadau sy'n newid bywydau, yn parhau i dderbyn cyllid. Mae clinigwyr ymroddedig y GIG sydd y tu ôl i'r cynlluniau hyn wedi cael eu gadael mewn limbo gan nad oes ganddynt unrhyw syniad ynglŷn â chyllid yn y dyfodol. Yn gynharach heddiw, cynhaliodd Cymdeithas Feddygol Prydain ddigwyddiad a fynychais, gyda llawer o gyd-Aelodau yn y Siambr hon. Cyfarfûm â rhai o'r meddygon teulu gwych yno, gan gynnwys Gareth a Natasha, sydd ill dau yn dod o dde-ddwyrain Cymru, ac roeddent eisiau atebion. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn i yw: a allwch chi roi rhywfaint o eglurder mawr ei angen iddynt y prynhawn yma am yr hyn sy'n digwydd wrth symud ymlaen? Diolch.
Thanks very much. We have got a ring-fenced amount of money for the pre-diabetes programme I was talking about. We've got £1 million for that programme, and that's being rolled out. Every health board in Wales really understands this. The secret is to get ahead of the problem; that's the real issue here—we've got to get ahead of the problem, not wait for the problem to develop. When you've got 60 per cent of your population who are overweight, you've got to target that lot there, because they're the next generation of people who are going to have diabetes type 2. That's what part of yesterday was about—it's about acknowledging that we can't go on like this, that, actually, you do need to intervene, we do need to create the right environment for them.
And just in terms of finance, the financial situation is really, really challenging at the moment. It's challenging for everyone; it's challenging for people in our communities—the cost-of-living crisis is really difficult—but it's also difficult for the NHS. All of the inflationary pressures that everybody else is feeling, the NHS is feeling. We haven't had additional money to cover it, and we've got the COVID costs and everything else that's going on. So, the pressures are real, but that's why, actually, it makes sense for us to go as far as we can in the prevention space, because if we don't, the costs going forward are going to be very, very difficult.
Diolch yn fawr. Mae gennym swm wedi'i neilltuo o arian ar gyfer y rhaglen cyn-ddiabetes roeddwn yn sôn amdani. Mae gennym £1 filiwn ar gyfer y rhaglen honno, ac mae'n cael ei chyflwyno. Mae pob bwrdd iechyd yng Nghymru yn deall hyn. Y gyfrinach yw achub y blaen ar y broblem; dyna'r gwir yma—mae'n rhaid inni achub y blaen ar y broblem, nid aros i'r broblem ddatblygu. Pan fydd gennych 60 y cant o'ch poblogaeth dros bwysau, mae'n rhaid i chi dargedu'r rheini, oherwydd nhw yw'r genhedlaeth nesaf o bobl sy'n mynd i gael diabetes math 2. Dyna beth oedd rhan o ddoe yn ymwneud ag ef—mae'n ymwneud â chydnabod na allwn barhau fel hyn, fod angen i chi ymyrryd, mae angen inni greu'r amgylchedd iawn ar eu cyfer.
Ac ar gyllid, mae'r sefyllfa ariannol yn heriol iawn ar hyn o bryd. Mae'n anodd i bawb; mae'n heriol i bobl yn ein cymunedau—mae'r argyfwng costau byw yn anodd iawn—ond mae hefyd yn anodd i'r GIG. Mae'r GIG yn teimlo'r holl bwysau chwyddiant y mae pawb arall yn ei deimlo. Nid ydym wedi cael arian ychwanegol ar ei gyfer, ac mae gennym gostau COVID a phopeth arall sy'n digwydd. Felly, mae'r pwysau'n real, ond dyna pam mae'n gwneud synnwyr inni fynd cyn belled ag y gallwn ym maes atal, oherwydd os na wnawn ni hynny, mae'r costau wrth symud ymlaen yn mynd i fod yn anodd tu hwnt.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Minister, yesterday, Andrew R.T. Davies, on three occasions, tried to extract an answer from the First Minister, and the First Minister failed to answer on three occasions. You're the health Minister, so I will ask you, Minister: when is the Welsh Government going to eliminate two-year waits in the Welsh NHS, and when can we expect you to issue your revised target?
Diolch, Lywydd. Weinidog, ddoe ar dri achlysur, fe geisiodd Andrew R.T. Davies gael ateb gan y Prif Weinidog, ac ar dri achlysur, fe fethodd y Prif Weinidog ateb. Chi yw'r Gweinidog iechyd, felly rwyf am ofyn i chi: pryd mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ddileu amseroedd aros o ddwy flynedd yn GIG Cymru, a phryd y gallwn ddisgwyl i chi gyhoeddi eich targed diwygiedig?
Thanks very much. I'm more than happy to send you the revised target that I've sent out to the NHS. I've made it clear to them that we have got to stick to a plan. We've discussed this with them, in terms of what the targets are, and whether they think they've got the ability to hit the targets. We're going to be doing this in the context of a very, very tight financial situation, so I think we've got to understand that. But, as health Minister, I've got to acknowledge that having people wait for longer than two years is not acceptable, and so we are expecting them to speed up their processes. We are putting more money into things like diagnostics, and more into surgical hubs. I was very pleased to go and open officially the surgical hub in Neath Port Talbot recently. So, there are lots of good, positive things going on, but obviously we're very keen to make sure that they speed up the process, and I've made it very clear to them that, this time, there will be no excuses for missing those deadlines.
Diolch yn fawr. Rwy'n fwy na pharod i anfon y targed diwygiedig a anfonais i'r GIG atoch chi. Rwyf wedi dweud yn glir wrthynt fod yn rhaid inni gadw at gynllun. Rydym wedi trafod gyda nhw beth yw'r targedau, ac a ydynt yn credu y gallant gyrraedd y targedau. Byddwn yn gwneud hyn yng nghyd-destun sefyllfa ariannol dynn iawn, felly rwy'n credu bod yn rhaid inni ddeall hynny. Ond fel Gweinidog iechyd, mae'n rhaid imi gydnabod nad yw cael pobl yn aros am fwy na dwy flynedd yn dderbyniol, ac felly rydym yn disgwyl iddynt gyflymu eu prosesau. Rydym yn rhoi mwy o arian i bethau fel diagnosteg, a mwy i ganolfannau llawfeddygol. Roeddwn yn falch iawn o gael agor y ganolfan lawfeddygol yng Nghastell-nedd Port Talbot yn swyddogol yn ddiweddar. Felly, mae llawer o bethau cadarnhaol, da yn digwydd, ond yn amlwg rydym yn awyddus iawn i sicrhau eu bod yn cyflymu'r broses, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn wrthynt y tro hwn na fydd esgusodion dros fethu'r terfynau amser hynny.
Thank you, Minister. It would be very helpful for you to write to me, but, of course, if you could verbally give the answer in the Chamber this afternoon in terms of what the date is for the revised target for two-year waits, that, of course, would be appreciated, because, of course, we are not seeing the progress—and you've alluded to it yourself, and I appreciate that—that's needed. We saw the last set of data with only 245 people coming off that two-year waiting list. We've still got tens of thousands of people waiting for treatment in Wales, when you know, of course, the target's been virtually eliminated in Scotland and in England. Often, we talk about numbers, don't we—tens of thousands of people; these are individual people, and often many of them are waiting in pain, which impacts their lives and their wider families' lives as well.
Minister, you committed to ensuring that 80 per cent of cancer patients will start treatment within two months by 2026. That's a laudable aim, and if that is reached, I will be the first in this Chamber to congratulate you on the efforts of the Welsh Government. But cancer waiting times have actually gotten worse—they've fallen from 59 per cent in April last year to 55 per cent this April. So, can you commit, Minister, to setting out annual milestones for the delivery of the target that 80 per cent of people with cancer will start treatment within two months, and provide an update on actions being taken to improve cancer waiting times, specifically for the cancers with the longest waits—gynaecological, head and neck and urology? But, ultimately, Minister, please do give us that target this afternoon. Tell us when the two-year wait target is set for; that would be appreciated. Thank you, Minister.
Diolch yn fawr, Weinidog. Byddai'n ddefnyddiol iawn pe baech yn ysgrifennu ataf, ond wrth gwrs, pe gallech roi'r ateb ar lafar yn y Siambr y prynhawn yma o ran dyddiad y targed diwygiedig ar gyfer amseroedd aros dwy flynedd, byddai hynny, wrth gwrs, yn cael ei werthfawrogi, oherwydd nid ydym yn gweld y cynnydd sydd ei angen—ac rydych chi wedi cyfeirio at hynny eich hun, ac rwy'n gwerthfawrogi hynny. Gwelsom y set ddata ddiwethaf gyda dim ond 245 o bobl yn dod oddi ar y rhestr aros ddwy flynedd. Mae'n dal i fod gennym ddegau o filoedd o bobl yn aros am driniaeth yng Nghymru, a chithau'n gwybod, wrth gwrs, fod y targed wedi'i ddileu bron yn llwyr yn yr Alban ac yn Lloegr. Yn aml, rydym yn siarad am rifau, onid ydym—degau o filoedd o bobl; pobl unigol yw'r rhain, ac yn aml mae llawer ohonynt yn aros mewn poen sy'n effeithio ar eu bywydau, a bywydau eu teuluoedd ehangach hefyd.
Weinidog, fe wnaethoch chi ymrwymo i sicrhau y bydd 80 y cant o gleifion canser yn dechrau triniaeth o fewn deufis erbyn 2026. Mae hynny'n nod canmoladwy, ac os caiff ei gyrraedd, fi fydd y cyntaf yn y Siambr hon i'ch llongyfarch ar ymdrechion Llywodraeth Cymru. Ond mae amseroedd aros canser wedi gwaethygu mewn gwirionedd—maent wedi gostwng o 59 y cant ym mis Ebrill y llynedd i 55 y cant ym mis Ebrill eleni. Felly, a allwch chi ymrwymo, Weinidog, i nodi cerrig milltir blynyddol ar gyfer cyflawni'r targed y bydd 80 y cant o bobl â chanser yn dechrau triniaeth o fewn deufis, a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau sy'n cael eu cymryd i wella amseroedd aros canser, yn benodol ar gyfer y canserau gyda'r amseroedd aros hiraf—gynaecolegol, pen a gwddf ac wroleg? Ond yn y pen draw, Weinidog, rhowch y targed hwnnw inni y prynhawn yma. Dywedwch wrthym erbyn pryd y gosodwyd y targed aros o ddwy flynedd; byddai hynny'n cael ei werthfawrogi. Diolch yn fawr, Weinidog.
On two-year waits, we're expecting 99 per cent of people to be seen by the end of this financial year. We're expecting, by September, anybody waiting over three years to have an appointment, so that they know exactly when they're going to get their treatment. And we have made it clear that we want to see significant improvement when it comes to cancer.
Cancer is quite interesting, because some areas of cancer are doing much, much better than others, so it depends on the specialist area, and the same thing is true also for the number of longest waiters. There are, amongst the 40 or so specialist areas, about 24 where, actually, we're down to zero. The real issue is with about seven specialist areas, and that's where I've asked them to concentrate now: 'Go for those areas.' We've got GIRFT in, Getting It Right First Time, making sure that they're getting the pathways right, putting pressure on them, looking at what's happening in terms of use of theatres in Wales, maximising that use of capacity that is available, because there's no point in having new hubs if people are not working efficiently. We've got to make sure, first of all, that we get the efficiency right wherever they're working. There's no point in investing in brand-new centres if they're still not working to top capacity.
So, that's what we're looking at now; we're driving it. The NHS executive is up and running. They're putting a lot of pressure on these people just to make sure that we see that productivity improvement that we expect to see. And, of course, you've also seen, in particular, when it comes to cancer, that diagnostics is absolutely key. The difference between us and England is that we count diagnostics and we count it from the beginning, because, if you've got cancer, you've got to start from the time when you suspect it, not from the time when you're actually put on a treatment path. So, the way we count is different, and that's why we're putting a lot of money into diagnostics. We've got to speed up the diagnostic centres and you will have seen that we're in the process of putting significant investment in that space.
Ar amseroedd aros o ddwy flynedd, rydym yn disgwyl i 99 y cant o bobl gael eu gweld erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Rydym yn disgwyl, erbyn mis Medi, y bydd unrhyw un sy'n aros ers dros dair blynedd yn cael apwyntiad, fel eu bod yn gwybod pryd yn union y byddant yn cael eu triniaeth. Ac rydym wedi dweud yn glir ein bod am weld gwelliant sylweddol mewn perthynas â chanser.
Mae canser yn eithaf diddorol, oherwydd mae rhai meysydd canser yn gwneud yn llawer iawn gwell nag eraill, felly mae'n dibynnu ar y maes arbenigol, ac mae'r un peth yn wir hefyd am nifer y rhai sy'n aros hiraf. Ymhlith y 40 neu fwy o feysydd arbenigol, ceir tua 24 lle rydym lawr i sero mewn gwirionedd. Mae'r broblem go iawn gyda thua saith maes arbenigol, a dyna lle rwyf wedi gofyn iddynt ganolbwyntio nawr: 'Ewch am y meysydd hynny.' Mae gennym 'Gwneud pethau'n iawn y tro cyntaf' i sicrhau eu bod yn cael y llwybrau'n iawn, i roi pwysau arnynt, ac i edrych ar yr hyn sy'n digwydd gyda defnydd o theatrau yng Nghymru, a gwneud y defnydd gorau o'r capasiti sydd ar gael, oherwydd nid oes diben cael canolfannau newydd os nad yw pobl yn gweithio'n effeithlon. Mae'n rhaid inni sicrhau, yn gyntaf oll, ein bod yn cael yr effeithlonrwydd yn iawn lle bynnag maent yn gweithio. Nid oes unrhyw bwynt buddsoddi mewn canolfannau newydd sbon os ydynt yn dal i fethu gweithio hyd eithaf eu capasiti.
Felly, rydym yn edrych ar hynny nawr; rydym yn ei yrru. Mae gweithrediaeth y GIG ar waith. Maent yn rhoi llawer o bwysau ar y bobl hyn i wneud yn siŵr ein bod yn gweld cynhyrchiant yn gwella yn ôl y disgwyl. Ac wrth gwrs, ar ganser, rydych chi hefyd wedi gweld bod diagnosteg yn enwedig yn gwbl allweddol. Y gwahaniaeth rhyngom ni a Lloegr yw ein bod yn cyfrif diagnosteg ac rydym yn ei gyfrif o'r dechrau, oherwydd, os oes gennych ganser, mae'n rhaid i chi ddechrau o'r amser pan fyddwch chi'n ei amau, nid o'r amser pan fyddwch chi'n cael eich rhoi ar lwybr triniaeth. Felly, mae'r ffordd rydym yn cyfrif yn wahanol, a dyna pam ein bod yn rhoi llawer o arian tuag at ddiagnosteg. Mae'n rhaid inni gyflymu'r canolfannau diagnostig ac fe fyddwch wedi gweld ein bod yn y broses o roi buddsoddiad sylweddol tuag at hynny.
Thank you for your answer, Minister. I'm just going to pick up on the seven specialist areas that you referred to, because, as I understand it, and you can correct me if I'm wrong, in your previous target, those seven specialist areas weren't included. [Interruption.] You say it's not true. I look forward to your answer, because, as I've understood it, Minister, because you said it yourself, the recovery target was most specialties by 2023. So, if it says 'most specialties' it means some aren't included. I suppose I'm asking you, therefore, what are those specialist areas that weren't included, because, as I understand it, there are seven areas that weren't included in the target, and one of them was general surgery. So, it would be good to understand the areas that weren't included in your original target that you were due to meet by March 2023. You said in answer to Altaf Hussain earlier on today that data is important. You said that at an event we were at this morning. I agree with you entirely. So, surely it would be right to have a target that includes all 17 specialist areas and to break that down by speciality as well. I hope, Minister, that you will be able to commit to doing that, because data is king if we're going to get on top of some of these issues.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n mynd i fynd ar drywydd y saith maes arbenigol y cyfeirioch chi atynt, oherwydd, fel rwy'n ei ddeall, a gallwch fy nghywiro os wyf i'n anghywir, yn eich targed blaenorol, nid oedd y saith maes arbenigol hynny wedi'u cynnwys. [Torri ar draws.] Rydych chi'n dweud nad yw'n wir. Rwy'n edrych ymlaen at eich ateb, oherwydd, fel rwyf i'n ei ddeall, Weinidog, oherwydd i chi ei ddweud eich hun, y targed adferiad oedd y rhan fwyaf o arbenigeddau erbyn 2023. Felly, os yw'n dweud 'y rhan fwyaf o arbenigeddau' mae'n golygu nad yw rhai wedi'u cynnwys. Mae'n debyg fy mod i'n gofyn i chi, felly, beth yw'r meysydd arbenigol na chawsant eu cynnwys, oherwydd, fel rwy'n ei ddeall, mae yna saith maes na chawsant eu cynnwys yn y targed, ac un ohonynt oedd llawdriniaeth gyffredinol. Felly, byddai'n dda deall y meysydd na chafodd eu cynnwys yn eich targed gwreiddiol roeddech i fod i'w cyrraedd erbyn mis Mawrth 2023. Fe ddywedoch chi mewn ateb i Altaf Hussain yn gynharach heddiw fod data'n bwysig. Fe ddywedoch chi hynny mewn digwyddiad y bore yma. Rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Felly, byddai'n iawn cael targed sy'n cynnwys pob un o'r 17 maes arbenigol a rhannu hynny fesul arbenigedd hefyd. Rwy'n gobeithio, Weinidog, y gallwch ymrwymo i wneud hynny, oherwydd data sy'n ben os ydym am fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn.
You're singing from the same hymn sheet as I am on this. Just to give you reassurance, those 30,000 that are on the two-year waiting list include all specialities, including the seven that we know are challenging. So, they're not excluded from the numbers. I think that's really important. It's not 30,000 plus a whole load more in the seven specialist services.
I think what's important is for us to acknowledge that there is a huge amount of work being done in those areas. You'll have seen that already there is a breakdown now on the basis of health boards. I've asked now for more transparency, all the time—let's just get some transparency on this, let's have a look. I think the public need to know where are they on the lists—where are they, around where. We may not be able to give a definite number. And, of course, the other thing you've got to remember the whole time with this is that, actually, clinicians make calls on this. If there's an urgent case, they're going to take priority. And that's the challenge.
Actually, if you look at the numbers on waiting lists, they are coming down in Wales compared to England, and that's because we're seeing more urgent cases. That's the situation. I have been asking them, 'Listen, I know that in England they've been very focused on just doing the longest waits', and actually, it means that some of the more urgent cases perhaps haven't been seen. And if you speak to the BMA, it's quite an interesting conversation with clinicians, who sometimes say, 'Hang on a minute, you've got to see the urgent cases.' So, there is a little bit of a dialogue that we have. What I'm saying is the balance is in the wrong place at the moment. We need to get the longest waits seen, because enough is enough.
Rydych chi a minnau'n gytûn ar hyn. Er mwyn rhoi sicrwydd i chi, mae'r 30,000 sydd ar y rhestr aros ddwy flynedd yn cynnwys yr holl arbenigeddau, gan gynnwys y saith y gwyddom eu bod yn heriol. Felly, nid ydynt wedi'u hepgor o'r rhifau. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Nid yw'n 30,000 a llawer mwy yn y saith gwasanaeth arbenigol.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod llawer iawn o waith yn cael ei wneud yn y meysydd hynny. Fe fyddwch wedi gweld bod yna ddadansoddiad eisoes nawr ar sail byrddau iechyd. Rwyf wedi gofyn nawr am fwy o dryloywder, drwy'r amser—gadewch inni gael tryloywder mewn perthynas â hyn, gadewch inni weld. Rwy'n meddwl bod angen i'r cyhoedd wybod lle maent ar y rhestrau—lle maent, o gwmpas lle maent. Efallai na fyddwn yn gallu rhoi rhif pendant. Ac wrth gwrs, y peth arall sy'n rhaid i chi gofio yr holl amser gyda hyn yw bod llais gan glinigwyr yn hyn. Os oes yna achos brys, byddant yn cael blaenoriaeth. A dyna'r her.
A dweud y gwir, os edrychwch chi ar y niferoedd ar restrau aros, maent yn gostwng yng Nghymru o'i gymharu â Lloegr, ac mae hynny oherwydd ein bod yn gweld achosion lle ceir mwy o frys i'w trin. Dyna'r sefyllfa. Rwyf wedi bod yn gofyn iddynt, 'Gwrandewch, gwn eu bod wedi canolbwyntio'n fawr yn Lloegr ar wneud yr amseroedd aros hiraf yn unig', ac mewn gwirionedd, mae'n golygu efallai nad yw rhai o'r achosion lle ceir mwy o frys i'w trin wedi'u gweld. Ac os siaradwch chi gyda'r BMA, mae'n sgwrs eithaf diddorol gyda chlinigwyr, sydd weithiau'n dweud, 'Arhoswch funud, mae'n rhaid ichi weld yr achosion lle ceir mwy o frys i'w trin.' Felly, mae yna ychydig o ddeialog yn digwydd. Yr hyn rwy'n ei ddweud yw bod y cydbwysedd yn y lle anghywir ar hyn o bryd. Mae angen inni gael yr amseroedd aros hiraf wedi'u gweld, oherwydd digon yw digon.
Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.
Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr, Llywydd. Heddiw, mae'r BMA yn lansio ei ymgyrch Achubwch Ein Meddygfeydd. Roedd yna ddigwyddiad heddiw yma yn y Senedd, ac roedd yn dda gweld y Gweinidog yn mynychu'r digwyddiad yna. Mae'r adran hanfodol yma o'r gwasanaethau iechyd wedi dioddef degawd o ddirywiad ac maen nhw bellach yn cyrraedd pwynt tyngedfennol. Dydy hyn ddim yn argyfwng newydd. Mae'r sector wedi ein rhybuddio o hyn ers dros 10 mlynedd.
Thank you very much, Llywydd. Today, the BMA launches it's Save our Surgeries campaign. There was an event today here in the Senedd, and it was good to see the Minister attending that event. This crucial part of our health service has suffered a decade of decline and they are now reaching a critical point. This isn't a new crisis. The sector has been warning us of this for over 10 years.
The proportion of the NHS budget committed to GP services has fallen to historic lows in recent years, compared to the 8.7 per cent level in 2005-06, which has not only led to swingeing cuts in provision, but also an increase in the number of practices handing back their general medical services contracts. So, can I ask the Minister, therefore, whether she will commit to restoring the proportion of the NHS Wales budget spent in general practice to its historic level of 8.7 per cent by the end of this Senedd, as has been recommended by the BMA?
Mae cyfran cyllideb y GIG sydd wedi'i ymrwymo i wasanaethau meddygon teulu wedi gostwng i isafbwyntiau hanesyddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, o'i gymharu â'r lefel o 8.7 y cant yn 2005-06, ac mae hynny nid yn unig wedi arwain at doriadau enfawr yn y ddarpariaeth, ond hefyd at gynnydd yn nifer y practisau sy'n trosglwyddo eu contractau gwasanaethau meddygol cyffredinol yn ôl. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog a wnaiff hi ymrwymo i adfer y gyfran o gyllideb GIG Cymru a werir mewn practis cyffredinol i'w lefel hanesyddol o 8.7 y cant erbyn diwedd y Senedd hon, fel yr argymhellwyd gan y BMA?
Thanks very much. Well, I had the very same conversation as you, and, before I go any further, I’d like to welcome you to your new position.
Diolch yn fawr. Wel, cefais yr un sgwrs â chi, a chyn imi fynd ymhellach, hoffwn eich croesawu i'ch swydd newydd.
Pob lwc i ti yn y swydd newydd. Bydd lot o waith gyda ti i'w wneud.
Best of luck to you in your new role. You'll have a lot of work to do.
So, just in terms of the BMA, and I was very happy to attend that event earlier, I think there are a few things that we need to bear in mind. First of all, actually, 'A Healthier Wales' is very clear about the direction of travel here—it is about the need to move resources from secondary care into the community. And rather than talk about that, you’ll have seen very recently that I’ve just done it—I have just ring-fenced £30 million and said, ‘Enough. This actually needs to happen. I’m not waiting for the health boards to do this anymore, I’m moving that money.' So, that’s happened, and I think the key thing for us to remember in relation to primary care is that, with primary care, it’s not just about GPs; it’s got to be about the wider group that supports the GPs. And if you look at the number of GPs in Wales, there are more fully qualified GPs per head of the population in Wales than there are in England. The number of GPs have gone up from 1,926 in 2017 to 1,974 in 2022. So, we’ve got more GPs. The real issue is that the demand, demand, demand just keeps coming. And the demand is absolutely unstoppable. We had the case of a week in December when there were 400,000 contacts with GPs in a week—in a week. Can you think about the pressure on those 1,900 workers? That is a lot of people to get through. So, everybody acknowledges this, which is why what we’re trying to do is to do things slightly differently and not put all the pressure on GPs.
Felly, o ran y BMA, ac roeddwn i'n hapus iawn i fynychu'r digwyddiad hwnnw yn gynharach, rwy'n credu bod yna ychydig o bethau y mae angen inni eu cofio. Yn gyntaf oll, mae 'Cymru Iachach' yn glir iawn am y cyfeiriad teithio yma—mae'n ymwneud â'r angen i symud adnoddau o ofal eilaidd i'r gymuned. Ac yn hytrach na siarad am hynny, byddwch wedi gweld yn ddiweddar iawn fy mod i newydd ei wneud—rwyf newydd neilltuo £30 miliwn a dweud, 'Digon. Mae angen i hyn ddigwydd. Nid wyf yn aros i'r byrddau iechyd wneud hyn bellach, rwy'n symud yr arian hwnnw.' Felly, mae hynny wedi digwydd, ac rwy'n credu mai'r peth allweddol i'w gofio mewn perthynas â gofal sylfaenol yw nad yw'n ymwneud â meddygon teulu yn unig; mae'n rhaid iddo ymwneud â'r grŵp ehangach sy'n cefnogi'r meddygon teulu. Ac os edrychwch ar nifer y meddygon teulu yng Nghymru, mae mwy o feddygon teulu cymwysedig y pen o'r boblogaeth yng Nghymru nag a geir yn Lloegr. Mae nifer y meddygon teulu wedi cynyddu o 1,926 yn 2017 i 1,974 yn 2022. Felly, mae gennym fwy o feddygon teulu. Y broblem go iawn yw bod y galw, y galw, y galw yn parhau i ddod. Ac nid oes modd atal y galw o gwbl. Cawsom wythnos ym mis Rhagfyr pan gafwyd 400,000 o gysylltiadau gyda meddygon teulu mewn wythnos—mewn wythnos. A allwch chi feddwl am y pwysau ar y 1,900 o weithwyr hynny? Mae hynny'n llawer o bobl i fynd drwyddynt. Felly, mae pawb yn cydnabod hyn, a dyna pam ein bod yn ceisio gwneud pethau ychydig yn wahanol a pheidio â rhoi'r holl bwysau ar feddygon teulu.
Diolch am yr ateb. Wrth gwrs, nid jyst y pres sydd yn bwysig, fel rydych chi wedi pwysleisio; y meddygon sydd yn bwysig—y gweithlu yna. Ond fel rydych wedi nodi eich hunan, tra bod y cleifion cofrestredig ar lyfrau meddygon teulu wedi cynyddu'n aruthrol—dros 100,000 o gynnydd mewn 10 mlynedd—mae niferoedd y practisys wedi disgyn o 470 i 386. Ac er gwaetha'r ffaith eich bod chi'n dweud bod y niferoedd o feddygon teulu wedi cynyddu, mae hyn wedi arwain at gwymp o bron i 22 y cant yn y gweithlu.
Thank you for that response. Of course, it's not just money that's important, as you've emphasised; it's the GPs who are important—that workforce. But as you've noted yourself, whilst the registered patients on GPs' books have increased hugely—over 100,000 in 10 years—the number of practices has declined from 470 to 386. And despite the fact that you say that the number of GPs has increased, this has led to a fall of almost 22 per cent in the workforce.
Wales is now 664 GPs short of the Organisation for Economic Co-operation and Development average. It's a damning indictment of the extent to which the vitality of our health service has been sapped in recent years. It's no surprise that GPs are complaining of heavy workloads and that many of the younger GPs are finding employment in Australia, New Zealand and elsewhere where they are better appreciated. Eighty per cent of respondents in the BMA survey have claimed that their high workload is compromising their ability to provide quality and safe care to patients. And with almost 27 per cent of respondents seriously considering leaving the profession in the near future, it's inevitable that these pressures will soon intensify. So, will the Minister agree to develop a workforce plan to specifically address the glaring shortfall in the GP profession, with the aim of reaching the OECD average within three years?
Mae Cymru bellach 664 o feddygon teulu yn brin o gyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Mae'n feirniadaeth ddamniol o'r graddau y mae ein gwasanaeth iechyd wedi cael ei wanychu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Nid yw'n syndod fod meddygon teulu yn cwyno am lwyth gwaith trwm a bod llawer o'r meddygon teulu iau yn dod o hyd i waith yn Awstralia, Seland Newydd ac mewn mannau eraill lle maent yn cael mwy o werthfawrogiad. Mae 80 y cant o'r ymatebwyr yn arolwg y BMA wedi honni bod eu llwyth gwaith trwm yn peryglu eu gallu i ddarparu gofal diogel o ansawdd i gleifion. A chyda bron i 27 y cant o'r ymatebwyr yn dwys ystyried gadael y proffesiwn yn y dyfodol agos, mae'n anochel y bydd y pwysau hyn yn gwaethygu'n fuan. Felly, a wnaiff y Gweinidog gytuno i ddatblygu cynllun gweithlu i fynd i'r afael yn benodol â'r prinder amlwg yn y proffesiwn meddygon teulu, gyda'r nod o gyrraedd cyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd o fewn tair blynedd?
Diolch yn fawr. Well, you'll be aware that there is a worldwide shortage of healthcare workers, so we're in a very competitive market here. And we did have a target for the number of GPs we wanted to train and we exceeded that target last year by 90, and that's not for the first time. So, the question then is: with this incessant demand, what does the workforce of the future need to look like? Well, Health Education and Improvement Wales is working on that already, looking not just at GPs, but at the broader need within communities. And I think that is where we need to go now, not just to focus on GPs. And I think it's probably worth thinking also about not the numbers of surgeries, because, actually, what's happened is a lot of amalgamation. So, lots of surgeries have joined up together and it makes the system more robust. So, on the number of single-handed practices, for example, there is definitely a weakening of the appetite of people to do a single-handed practice; they do want to work together. So, you will get a reduction in the number, but I think you'll get a more robust system where people can, for example, at least go on holiday if they're in a bigger group of workers and they can get a bit more relief.
Diolch yn fawr. Wel, fe fyddwch yn ymwybodol fod prinder o weithwyr gofal iechyd yn fyd-eang, felly rydym mewn marchnad gystadleuol iawn yma. Ac roedd gennym darged ar gyfer nifer y meddygon teulu roeddem am eu hyfforddi ac fe aethom y tu hwnt i'r targed hwnnw y llynedd o 90, ac nid am y tro cyntaf. Felly, y cwestiwn wedyn yw: gyda'r galw diddiwedd, sut fydd angen i weithlu'r dyfodol edrych? Wel, mae Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn gweithio ar hynny eisoes, gan edrych nid yn unig ar feddygon teulu, ond ar yr angen ehangach o fewn cymunedau. Ac rwy'n credu mai dyna lle mae angen inni fynd nawr, nid canolbwyntio ar feddygon teulu'n unig. Ac rwy'n credu hefyd ei bod yn werth peidio â meddwl am nifer y meddygfeydd, oherwydd, mewn gwirionedd, mae llawer o gyfuno wedi digwydd. Mae llawer o feddygfeydd wedi ymuno â'i gilydd ac mae'n gwneud y system yn fwy cadarn. Ar nifer practisau unigolion, er enghraifft, yn bendant gwelwyd archwaeth pobl i gynnal practis fel unigolion yn gwanhau; maent eisiau gweithio gyda'i gilydd. Felly, fe fydd gostyngiad yn y nifer, ond rwy'n credu y byddwch yn cael system fwy cadarn lle gall pobl o leiaf fynd ar wyliau, er enghraifft, os ydynt mewn grŵp mwy o faint o weithwyr a gallant gael mwy o bobl i gymryd eu lle.
3. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad ar argaeledd gwasanaethau deintyddol drwy'r GIG yn ardal Rhydaman? OQ59748
3. Will the Minister provide an update on the availability of dental services through the NHS in the Ammanford area? OQ59748
Diolch yn fawr. Dwi’n ymwybodol bod contract gweddol fawr yn Rhydaman wedi cael ei drosglwyddo nôl i'r bwrdd iechyd fis Gorffennaf diwethaf. Mae'r bwrdd iechyd wedi aildendro'r cytundeb yn llwyddiannus a bydd y practis newydd yn agor yn nes ymlaen y flwyddyn yma.
Thank you. I am aware that a fairly large contract in Ammanford was handed back to the health board last July. The health board have retendered the contract successfully and the new practice will be opening later this year.
Diolch am yr ateb hynny, Weinidog. Mae, wrth gwrs, i'w groesawu y bydd contract newydd yn dechrau rywbryd yn ystod y misoedd nesaf oherwydd y galw enfawr sydd yn y dref wedi i'r gwasanaeth ddod i ben. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, yn ogystal, mae contract deintyddion Heol Llandeilo yn Cross Hands hefyd wedi dod i ben ym mis Awst y llynedd, a'r un peth wedi digwydd yn Llandeilo. Felly, mae yna alw enfawr nawr mewn ardaloedd cyfagos hefyd. Felly, pa sicrwydd ŷn ni'n gallu ei roi i drigolion Rhydaman yn y lle cyntaf, a oedd yn gyn-gleifion yr hen wasanaeth, y byddan nhw'n cael eu blaenori, ac a oes yna gynlluniau ar y gweill i gwrdd â'r galw yn yr ardaloedd cyfagos ac i greu capasiti newydd fanna hefyd?
Thank you for that response, Minister. It's to be welcomed, of course, that the new contract will commence at some point over the next few months because of the huge demand in the town after the service came to an end. During the last year, the contract for the Llandeilo Road Dental Surgery in Cross Hands came to an end in August last year. So, the same thing happened in Llandeilo and there is huge demand now in the surrounding area too. So, what assurance can we give to the residents of Ammanford in the first instance, who were former patients of the old service, that they'll be prioritised, and are there plans in place to meet the demand in neighbouring areas and to generate new capacity there too?
Diolch yn fawr. Wel, fel dwi'n dweud, beth sy'n digwydd yw, os yw pobl yn rhoi cytundebau yn ôl, fod yn rhaid i chi aildendro, a beth sy'n ddiddorol yw eu bod nhw wedi gallu cael rhywun arall i gymryd y cytundeb yn Rhydaman. Maen nhw wrthi ar hyn o bryd yn ailwneud y syrjeri fel ei fod e'n barod i gymryd cleifion a phobl—ym mis Medi, dwi'n meddwl, rŷn ni'n gobeithio gweld hwnna'n ailagor yn Rhydaman. Yn y cyfamser, os oes yna broblemau urgent, wedyn mae yna gyfle i bobl i ddefnyddio'r capasiti sydd ar gael o ran y sefyllfa urgent.
Beth rŷn ni'n gwybod yw bod yna rai ardaloedd lle mae'r broblem yn fwy dwys nag eraill. Er mwyn ceisio cael mwy o bobl i fynd i'r ardaloedd yna, un o'r pethau rŷn ni wedi'i wneud yw i roi'r £5,000 ychwanegol yma i bobl hyfforddi yn yr ardaloedd yna, ac yn arbennig yn ardaloedd cefn gwlad, ardaloedd gwledig, lle rŷn ni yn gweld problem.
Felly, beth fyddwch chi'n gweld nawr yw'r cytundeb yna'n mynd allan yn Llandeilo, yn Cross Hands, yn ceisio cael mwy o bobl i gymryd y cytundeb. Dwi'n deall bod y cytundeb yn Llandeilo yn eithaf mawr, o ran y niferoedd sy'n cael eu heffeithio, felly fe fydd hwnna, efallai, yn cymryd tamaid bach yn fwy o amser.
Thank you very much. Well, as I said, what's happening is, where people hand contracts back, you have to retender, and what's interesting is that they have been able to get somebody else to take on that contract in Ammanford. They are now redoing the surgery so that it's ready to accept patients—in September, I think, we hope that that will reopen in Ammanford. In the meantime, if there are urgent problems, then people can use the capacity available in terms of the urgent pathway.
What we do know is that there are some areas where the problem is worse than in others. In order to try and get more people to go to those areas, one of the things that we've done is to give that additional £5,000 for people to train in those areas, particularly in rural areas, where we are seeing a problem.
So, what you will now see is the contract going out in Llandeilo and Cross Hands to try and get more people to take the contract on. I understand that the contract in Llandeilo is quite a big one in terms of the numbers being affected, so maybe that will take a little longer.
Can I thank Adam Price for tabling this question? Adam Price spoke about the pressure that is put on dental services in Ammanford, from Carmarthenshire, but obviously, as you know, the Amman valley crosses into Neath Port Talbot as well, in my region. I just wonder, in terms of your answer there to Adam Price in terms of the availability of NHS dental services to other parts of Carmarthenshire, can you also confirm that you will prioritise as well people who, perhaps, live in a different health board or indeed a different county, but would perhaps look to somewhere like Ammanford for their dental needs on the NHS, and that they're also prioritised, not punished for having that border, if you like, put up between them and the most convenient location?
A gaf fi ddiolch i Adam Price am gyflwyno'r cwestiwn hwn? Siaradodd Adam Price am y pwysau sydd ar wasanaethau deintyddol yn Rhydaman, o sir Gaerfyrddin, ond yn amlwg, fel y gwyddoch, mae dyffryn Aman yn croesi i Gastell-nedd Port Talbot hefyd, yn fy rhanbarth i. Ar eich ateb yno i Adam Price ynglŷn ag argaeledd gwasanaethau deintyddol y GIG i rannau eraill o sir Gaerfyrddin, tybed a allwch chi hefyd gadarnhau y byddwch yn blaenoriaethu pobl sy'n byw mewn bwrdd iechyd gwahanol neu sir wahanol yn wir, ond a fyddai'n edrych ar rywle fel Rhydaman ar gyfer eu hanghenion deintyddol yn y GIG, a'u bod nhw hefyd yn cael eu blaenoriaethu, ac nid eu cosbi am fod y ffin, os mynnwch, rhyngddynt a'r lleoliad mwyaf cyfleus?
Thanks very much. Well, dentistry is quite different from the way that people deal with GPs. So, quite a lot of people want to go to a dentist near, for example, where they work. So, the patterns of where people go are not necessarily close to where they live. So, that is something that I think is acknowledged within the system. But, one of the things that we've asked health boards to do now is to make sure that they are keeping lists of people who are looking for new dental appointments. Some are further ahead than others. So, Powys, for example, have a centralised system; everybody knows exactly where they are on the list. So, that's a system that is developed. In Hywel Dda, parts of it are developed and parts of it are not. But, by the end of this year, we're hoping to have one national system so that we can get a much better picture of what the demand is, because part of the problem at the moment is that we're not clear what the demand is, despite the fact that, obviously, the new contract has meant that we have been able to provide an extra 178,000 new dental appointments.
Diolch yn fawr. Wel, mae deintyddiaeth yn eithaf gwahanol i'r ffordd y mae pobl yn ymdrin â meddygon teulu. Mae cryn dipyn o bobl eisiau mynd at ddeintydd yn agos at lle maent yn gweithio, er enghraifft. Felly, nid yw'r patrymau lle mae pobl yn mynd o reidrwydd yn agos at ble maent yn byw. Felly, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sy'n cael ei gydnabod o fewn y system. Ond un o'r pethau rydym wedi gofyn i fyrddau iechyd ei wneud nawr yw sicrhau eu bod yn cadw rhestrau o bobl sy'n chwilio am apwyntiadau deintyddol newydd. Mae rhai wedi mynd ymhellach nag eraill. Felly, mae gan Bowys, er enghraifft, system ganolog; mae pawb yn gwybod yn union lle maent ar y rhestr. Felly, mae honno'n system sy'n cael ei datblygu. Yn Hywel Dda, mae rhannau ohono wedi'u datblygu a rhannau heb eu datblygu. Ond erbyn diwedd y flwyddyn, rydym yn gobeithio cael un system genedlaethol fel y gallwn gael darlun llawer gwell o beth yw'r galw, oherwydd rhan o'r broblem ar hyn o bryd yw nad ydym yn glir beth yw'r galw, er bod y contract newydd wrth gwrs wedi golygu ein bod wedi gallu darparu 178,000 o apwyntiadau deintyddol newydd ychwanegol.
4. Beth mae'r Gweinidog yn ei wneud i leihau amseroedd aros yn Ysbyty Glan Clwyd? OQ59754
4. What is the Minister doing to reduce waiting times at Glan Clwyd Hospital? OQ59754
Thanks very much. Waiting times for both elective and emergency care have shown improvements over the last year. There's obviously still work to be done, and, as part of the special measures escalation, I've set clear targets for the next 90 days to improve waiting times. I expect to see continued improvements.
Diolch yn fawr. Mae amseroedd aros ar gyfer gofal dewisol a gofal mewn argyfwng wedi dangos gwelliannau dros y flwyddyn ddiwethaf. Mae'n amlwg fod gwaith i'w wneud o hyd, ac fel rhan o'r uwchgyfeirio i fesurau arbennig, rwyf wedi gosod targedau clir ar gyfer y 90 diwrnod nesaf i wella amseroedd aros. Edrychaf ymlaen at weld gwelliannau parhaus.
Thank you for your response, Minister. The reason I want to raise this question this afternoon is that I was contacted recently by a very concerned Vale of Clwyd resident, who informed me of a 55-hour waiting time at the A&E department at Glan Clwyd Hospital recently. And just to repeat that: 55 hours. That's over two days, Minister, and, quite frankly, it's an obscene amount of time for my constituents to wait for treatment, from arriving at ED to being seen and treated by the relevant health professionals. And this is further evidence to my constituents that the Welsh Labour Government is failing the people of the Vale of Clwyd and failing patients in managing the perennial issues at Betsi Cadwaladr health board. So, do you think that a 55-hour waiting time is acceptable, Minister—and I sincerely hope that you think they are not—and what specific arm of these special measures of Betsi Cadwaladr University Health Board is laser focused on tackling waiting times at Ysbyty Glan Clwyd, as my constituents have had enough and need leadership, actions and answers?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Y rheswm pam rwyf am godi'r cwestiwn hwn y prynhawn yma yw bod preswylydd o Ddyffryn Clwyd wedi cysylltu â mi yn ddiweddar, yn bryderus iawn ynglŷn ag amser aros o 55 awr yn yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Glan Clwyd yn ddiweddar. Ac os caf ailadrodd hynny: 55 awr. Dyna ddau ddiwrnod a mwy, Weinidog, ac yn onest, mae'n amser gwarthus i fy etholwyr orfod aros am driniaeth, o gyrraedd adran frys i gael eu gweld a'u trin gan y gweithwyr iechyd proffesiynol perthnasol. A dyma dystiolaeth bellach i fy etholwyr fod Llywodraeth Lafur Cymru yn gwneud cam â phobl Dyffryn Clwyd ac yn gwneud cam â chleifion wrth fethu rheoli'r problemau diddiwedd ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr. Felly, a ydych chi'n credu bod amser aros o 55 awr yn dderbyniol, Weinidog—ac rwy'n mawr obeithio eich bod chi'n meddwl nad ydyw—a pha gangen benodol o'r mesurau arbennig hyn ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr sy'n canolbwyntio'n fanwl ar fynd i'r afael ag amseroedd aros yn Ysbyty Glan Clwyd, gan fod fy etholwyr wedi cael digon ac angen arweiniad, atebion a gweithredu?
So, look, 55 hours is utterly unacceptable. It's utterly unacceptable. We had some issues earlier this week with some very long waits in Wrexham, and immediately we got on to it and tried to clear the system. But, actually, if you look at the overall picture, and so you are going to get individuals, which is still unacceptable, but the overall picture is improving. Now, it might not feel like that to many people, but, just to give you some information, over the last 12 months, the performance in terms of the four-hour emergency department has increased from 42 per cent to 56 per cent. It's not great, but it's definitely going in the right direction. And in terms of the 12-hour waits, that was reduced from May 2022 to May 2023—we've seen a 14 per cent improvement there. So, we're definitely heading in the right direction.
But I just want to give a shout-out to Betsi for some of the improvements they are making—and they are genuinely are. And, do you know what, it's really important that we all celebrate together when that happens, because the last thing this board needs is more people talking it down. So, the improvement in relation to out-patients in Betsi has been quite, quite astounding. So, since January, we've seen a 43 per cent improvement in terms of the number of out-patients waiting for a year. That's an incredible—an incredible—effort by the people in that health board, and I'd like to thank them for that incredible effort.
Edrychwch, mae 55 awr yn hollol annerbyniol. Mae'n gwbl annerbyniol. Cawsom rai problemau yn gynharach yr wythnos hon gydag amseroedd aros hir iawn yn Wrecsam, ac yn syth fe wnaethom ymateb a cheisio clirio'r system. Ond mewn gwirionedd, os edrychwch ar y darlun cyffredinol, rydych chi'n mynd i gael unigolion, sy'n dal i fod yn annerbyniol, ond mae'r darlun cyffredinol yn gwella. Nawr, efallai na fydd yn teimlo felly i lawer o bobl, ond i roi rhywfaint o wybodaeth i chi, dros y 12 mis diwethaf, mae perfformiad adrannau brys o fewn pedair awr wedi codi o 42 y cant i 56 y cant. Nid yw'n wych, ond mae'n bendant yn mynd i'r cyfeiriad cywir. Ac ar amseroedd aros 12 awr, gostyngodd y rheini rhwng mis Mai 2022 a mis Mai 2023—rydym wedi gweld gwelliant o 14 y cant yn y rheini. Felly, rydym yn bendant yn anelu i'r cyfeiriad cywir.
Ond rwyf am gyfeirio at rai o'r gwelliannau mae Betsi yn eu gwneud—ac maent yn gwneud gwelliannau go iawn. Ac mae'n bwysig iawn ein bod i gyd yn dathlu gyda'n gilydd pan fydd hynny'n digwydd, oherwydd y peth olaf sydd ei angen ar y bwrdd hwn yw mwy o bobl yn ei ddifrïo. Felly, mae'r gwelliant mewn perthynas â chleifion allanol yn Betsi wedi bod yn gwbl syfrdanol. Felly, ers mis Ionawr, rydym wedi gweld gwelliant o 43 y cant yn nifer y cleifion allanol sy'n aros am flwyddyn. Mae hynny'n anhygoel—ymdrech anhygoel—gan y bobl yn y bwrdd iechyd hwnnw, a hoffwn ddiolch iddynt am yr ymdrech anhygoel honno.
5. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r broses ymgysylltu a ddefnyddiwyd gan y Pwyllgor Gwasanaethau Ambiwlans Brys mewn perthynas â'r adolygiad gwasanaeth? OQ59726
5. What assessment has the Minister made of the engagement process used by the Emergency Ambulance Services Committee in relation to the service review? OQ59726
Officials, through regular meetings with representatives of EASC, are assured the emergency medical and transfer service's service review engagement process has been comprehensive and transparent. Phase 1 is complete and enabled the public to contribute via meetings across mid and north Wales through online feedback and a dedicated phone line.
Drwy gyfarfodydd rheolaidd gyda chynrychiolwyr y Pwyllgor Gwasanaethau Ambiwlans Brys, mae swyddogion wedi cael sicrwydd fod proses ymgysylltu adolygiad gwasanaeth y gwasanaeth meddygol a throsglwyddo brys wedi bod yn gynhwysfawr ac yn dryloyw. Mae cam 1 wedi'i gwblhau ac wedi galluogi'r cyhoedd i gyfrannu drwy gyfarfodydd ar draws canolbarth a gogledd Cymru drwy adborth ar-lein a llinell ffôn bwrpasol.
Thank you, Minister. Of course, this time last year, there were no proposals on the table, at least not publicly known about, and people across Wales were very grateful, as they still are now, for the amazing air ambulance service. So, it was a huge surprise when proposals came forward last August to close bases in Welshpool and Caernarfon, and the proposals were based on dubious data, I think it's now fair to say, that have now been removed off the table. But the basis for change seems to be not about cost saving, but about improving the service, and we're told that the service could be changed, leading to better results, without changing that financial envelope that's available. But, Minister, I agree with you, by the way, that the consultations that have taken place have been transparent. I've been very pleased to meet with Stephen Harrhy on a number of occasions, and I appreciate the time he's taken to listen to views across mid and north Wales. He's now taken time to consider those comments and come forward with further proposals. But can I ask you, Minister, if a proposal came forward that retained the current bases with suggestions of further bases that were appropriate in other areas of Wales that would need a greater financial resource, would that be something that you'd be willing to consider? Of course, I appreciate that the air ambulance charity themselves do not have any financial resource from the Welsh Government; the Welsh Government support is in terms of paramedics and equipment for the air ambulance service. But, ultimately, to give the air ambulance commissioner that steer in terms of his proposal for the next steps, would you be prepared, given the value of the air ambulance service, Minister, to financially contribute a greater sum through the Welsh NHS to support this very valuable air ambulance service?
Diolch yn fawr, Weinidog. Wrth gwrs, yr adeg hon y llynedd, nid oedd unrhyw gynigion ar y bwrdd, neu gynigion a oedd yn wybodaeth gyhoeddus o leiaf, ac roedd pobl ledled Cymru yn ddiolchgar iawn, fel y maent yn dal i fod nawr, am y gwasanaeth ambiwlans awyr anhygoel. Felly, roedd yn syndod mawr pan gyflwynwyd cynigion fis Awst diwethaf i gau canolfannau yn y Trallwng a Chaernarfon, ac rwy'n credu ei bod bellach yn deg dweud bod y cynigion yn seiliedig ar ddata amheus, sydd bellach wedi'i dynnu'n ôl. Ond mae'n ymddangos nad yw'r sail ar gyfer newid yn ymwneud ag arbed costau, ond yn hytrach mae a wnelo â gwella'r gwasanaeth, a dywedir wrthym y gellid newid y gwasanaeth, gan arwain at ganlyniadau gwell, heb newid yr amlen ariannol sydd ar gael. Ond Weinidog, rwy'n cytuno â chi, gyda llaw, fod yr ymgynghoriadau sydd wedi digwydd wedi bod yn dryloyw. Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â Stephen Harrhy ar sawl achlysur, ac rwy'n gwerthfawrogi'r amser y mae wedi'i gymryd i wrando ar farn ar draws canolbarth a gogledd Cymru. Mae bellach wedi rhoi amser i ystyried y sylwadau hynny a chyflwyno cynigion pellach. Ond a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, pe bai cynnig yn cael ei gyflwyno i gadw'r canolfannau presennol gydag awgrymiadau o ganolfannau pellach priodol mewn ardaloedd eraill yng Nghymru a fyddai'n galw am fwy o adnoddau ariannol, a fyddai hynny'n rhywbeth y byddech chi'n barod i'w ystyried? Wrth gwrs, rwy'n sylweddoli nad yw'r elusen ambiwlans awyr eu hun yn cael unrhyw adnodd ariannol gan Lywodraeth Cymru; daw cefnogaeth Llywodraeth Cymru ar ffurf parafeddygon ac offer ar gyfer y gwasanaeth ambiwlans awyr. Ond yn y pen draw, er mwyn rhoi arweiniad i'r comisiynydd ambiwlans awyr ar ei gynnig ar gyfer y camau nesaf, ac o ystyried gwerth y gwasanaeth ambiwlans awyr, Weinidog, a fyddech chi'n barod i gyfrannu swm ariannol mwy drwy GIG Cymru i gefnogi'r gwasanaeth ambiwlans awyr gwerthfawr iawn hwn?
I think the first thing to say is that I don't want to pre-empt anything that's going to come from this consultation, and this is only the first phase. The commissioner will consider the outcome of that engagement process. We'll come up with some options for future configuration, and then we'll go back out to consultation. So, there's a second phase to go out to the public. So, I don't want to pre-empt that, but I really need to underline how serious our financial situation is. We are not in a position to start committing to resources that are already difficult to find in the system. So, it will be difficult for me to do that. Obviously, I'll wait until I see what comes forward. If there's a good clinical case for it, then we'll have to obviously consider that.
Credaf mai'r peth cyntaf i'w ddweud yw nad wyf am achub y blaen ar unrhyw beth sy'n mynd i ddod o'r ymgynghoriad hwn, ac mai dim ond y cam cyntaf yw hwn. Bydd y comisiynydd yn ystyried canlyniad y broses ymgysylltu honno. Wedyn, byddwn yn cynnig opsiynau ar gyfer y cyfluniad yn y dyfodol, ac yna byddwn yn ymgynghori eto. Felly, mae yna ail gam i'r cyhoedd ymgynghori arno. Felly, nid wyf am achub y blaen ar hynny, ond mae gwir angen imi danlinellu pa mor ddifrifol yw ein sefyllfa ariannol. Nid ydym mewn sefyllfa i ddechrau ymrwymo i adnoddau y mae hi eisoes yn anodd dod o hyd iddynt yn y system. Felly, fe fydd yn anodd imi wneud hynny. Yn amlwg, byddaf yn aros hyd nes y gwelaf beth sy'n cael ei gyflwyno. Os oes achos clinigol da drosto, yn amlwg, bydd yn rhaid inni ystyried hynny.
6. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cleifion â chanser y fron metastatig? OQ59736
6. How is the Welsh Government supporting patients with metastatic breast cancer? OQ59736
As I set out in my response to the Petitions Committee debate in October, we are focused on NHS planning of services, improving data capture in the new cancer information system and new breast cancer audit, and setting out what should happen for patients in nationally agreed pathways of care.
Fel y nodais yn fy ymateb i ddadl y Pwyllgor Deisebau ym mis Hydref, rydym yn canolbwyntio ar gynllunio gwasanaethau’r GIG, gwella’r broses o gasglu data yn y system gwybodaeth canser newydd ac archwiliad canser y fron newydd, a nodi'r hyn a ddylai ddigwydd i gleifion mewn llwybrau gofal a gytunwyd yn genedlaethol.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. You'll be aware of the campaigning work from the petitioner who secured the debate here in the Senedd, Tassia Haines, and her calls for improved services for metastatic breast cancer patients. You're right, Minister, that we had that debate a few months ago now, but Tassia continues her campaign for specialist nurse provision and improved quality of care, even though she is very ill herself. She was hoping to be here today; she's not, but she is watching online, I'm told. Minister, I've had the honour of meeting Tassia on a number of occasions in my role as committee Chair, and her knowledge of what needs to be done is evident. Tassia has shared the experience that she has been through and other patients that she knows have been through in Wales at a recent conference in Manchester as well. I wonder, Minister, if you would commit today to meeting with Tassia at the earliest possible opportunity to discuss with her her campaign further, and hopefully, Tassia can aid you in helping to develop that strategy going forward.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o’r gwaith ymgyrchu gan y deisebydd a sicrhaodd y ddadl yma yn y Senedd, Tassia Haines, a’i galwadau am well gwasanaethau i gleifion canser metastatig y fron. Rydych yn llygad eich lle, Weinidog, fe gawsom y ddadl honno ychydig fisoedd yn ôl nawr, ond mae Tassia yn parhau â’i hymgyrch dros ddarpariaeth nyrsys arbenigol a gwell ansawdd gofal, er ei bod yn sâl iawn ei hun. Roedd wedi gobeithio bod yma heddiw; nid yw yma, ond dywedir wrthyf ei bod yn gwylio ar-lein. Weinidog, rwyf wedi cael yr anrhydedd o gyfarfod â Tassia ar sawl achlysur yn fy rôl fel Cadeirydd y pwyllgor, ac mae ei dealltwriaeth o'r hyn sydd angen ei wneud yn amlwg. Mae Tassia wedi rhannu’r profiad y mae hi a chleifion eraill y mae'n eu hadnabod wedi'i gael yng Nghymru mewn cynhadledd ddiweddar ym Manceinion hefyd. Weinidog, a wnewch chi ymrwymo heddiw i gyfarfod â Tassia ar y cyfle cyntaf i drafod ei hymgyrch ymhellach gyda hi, a gobeithio y gall Tassia eich cynorthwyo i helpu i ddatblygu’r strategaeth honno wrth symud ymlaen.
Thanks very much. Listen, I want to pay tribute to Tassia, because I hear that she's done an incredible job of campaigning on this issue. I don't usually and I'm not going to start committing generally to meeting people, but I am on this occasion willing to meet with Tassia, because of the incredible work that she's done. I acknowledge that there is work to be done here. I think things have already improved, so all health boards now have specialist nurse provision for people with metastatic breast cancer in Wales. That's already moved from when she started this campaign, but that's partly thanks to her and you, the Petitions Committee and everybody who keeps on making sure that we respond when necessary to these requests. Certainly, if I can't meet her in person, then certainly, we will arrange to meet remotely.
Diolch yn fawr iawn. Gwrandewch, hoffwn dalu teyrnged i Tassia, gan y clywaf ei bod wedi gwneud gwaith anhygoel yn ymgyrchu ar y mater hwn. Nid wyf fel arfer, ac nid wyf yn mynd i ddechrau ymrwymo'n gyffredinol i gyfarfod â phobl, ond y tro hwn, rwy'n fodlon cyfarfod â Tassia, oherwydd y gwaith anhygoel y mae hi wedi'i wneud. Rwy'n cydnabod bod gwaith i’w wneud yma. Credaf fod pethau wedi gwella eisoes, felly mae gan bob bwrdd iechyd bellach ddarpariaeth nyrs arbenigol ar gyfer pobl â chanser metastatig y fron yng Nghymru. Mae hynny eisoes wedi newid er pan ddechreuodd Tassia yr ymgyrch, ond mae hynny'n rhannol oherwydd ei hymdrechion hi a'ch ymdrechion chithau, y Pwyllgor Deisebau, a phawb sy'n parhau i sicrhau ein bod yn ymateb i'r ceisiadau hyn pan fo angen. Yn sicr, os na allaf gyfarfod â hi wyneb yn wyneb, yn sicr, byddwn yn trefnu i gyfarfod o bell.
The big C is something that, unfortunately, will touch everyone in Wales somehow, whether it be through a family member, friend or someone who we know, who we live by. We all have a story of how cancer has affected us or someone we love in one way or another. My own family's been affected by breast cancer, and statistics from Cancer UK highlight that every day in Wales, 55 people are diagnosed and 24 people pass away from cancer. By 2040, it's predicted that the number of cases is set to rise by more than 25 per cent. As you know, Minister, metastatic breast cancer is late-stage cancer, and we need to do all that we can to avoid cancer getting to that stage. Early diagnosis saves lives, and makes metastatic breast cancer far less likely.
I welcome the new unified breast cancer unit at Ysbyty Ystrad Fawr and the effect that this will have on my region of South Wales East. What practical steps, Minister, are you taking to increase the chances of early diagnosis of breast cancer in my region of South Wales East? Thank you.
Mae’r C fawr yn rhywbeth a fydd, yn anffodus, yn effeithio ar bawb yng Nghymru rywsut, boed hynny drwy aelod o’r teulu, ffrind neu rywun rydym yn eu hadnabod, sy’n byw'n agos. Mae gan bob un ohonom stori ynglŷn â sut y mae canser wedi effeithio arnom ni neu rywun rydym yn eu caru mewn rhyw ffordd neu'i gilydd. Mae canser y fron wedi effeithio ar fy nheulu i, ac mae ystadegau gan Cancer UK yn nodi bod 55 o bobl yn cael diagnosis o ganser a 24 o bobl yn marw o ganser bob dydd yng Nghymru. Erbyn 2040, rhagwelir y bydd nifer yr achosion yn codi fwy na 25 y cant. Fel y gwyddoch, Weinidog, mae canser metastatig y fron yn ganser cam hwyr, ac mae angen inni wneud popeth a allwn i atal canser rhag cyrraedd y cam hwnnw. Mae diagnosis cynnar yn achub bywydau, ac yn gwneud canser metastatig y fron yn llawer llai tebygol.
Rwy'n croesawu'r uned canser y fron unedig newydd yn Ysbyty Ystrad Fawr a’r effaith y bydd yn ei chael ar fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru. Weinidog, pa gamau ymarferol rydych chi'n eu cymryd i gynyddu’r gobaith o gael diagnosis cynnar o ganser y fron yn fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru? Diolch.
Thanks. Well, I think the stats that you quoted are important. We're expecting one in two of us to develop cancer at some point in our lives, so making sure that we are clear, first of all, about prevention where possible—and let’s be clear, it’s not possible on all occasions. People develop cancer, and what we need to do is to be there with them on that journey. What we also know about cancer is that you have to treat it early; if you can treat it early, you’re in a much better position.
In relation to metastatic cancer, I lost my sister-in-law to metastatic breast cancer about three years ago, so this is something that does chime with me, something that I know there are thousands of women in Wales who have been affected by this. So the fact that we have these new resources where people can go that are expert centres I hope will change the dynamic, and give people more confidence in the system. What we do have is the NHS executive now, and they’ve started development of the national pathway for metastatic breast cancer, and that’s due to be completed this year. So, we also have a new cancer information system, which is rolling out this year, and that means we can collect data and we’ll know what to do where.
Diolch. Wel, credaf fod yr ystadegau a ddyfynnwyd gennych yn bwysig. Rydym yn disgwyl i un o bob dau ohonom ddatblygu canser ar ryw adeg yn ein bywydau, felly mae sicrhau ein bod yn glir, yn gyntaf oll, ynghylch atal lle bo modd—a gadewch inni fod yn glir, nid yw'n bosibl ar bob achlysur. Mae pobl yn datblygu canser, a’r hyn y mae angen i ni ei wneud yw bod yno gyda nhw ar y daith honno. Fe wyddom am ganser hefyd fod yn rhaid i chi ei drin yn gynnar; os gallwch ei drin yn gynnar, rydych mewn sefyllfa well o lawer.
Mewn perthynas â chanser metastatig, collais fy chwaer-yng-nghyfraith i ganser metastatig y fron oddeutu tair blynedd yn ôl, felly mae hyn yn rhywbeth sy'n bwysig i mi, rhywbeth y gwn ei fod wedi cael effaith ar filoedd o fenywod yng Nghymru. Felly, gobeithio y bydd y ffaith bod gennym yr adnoddau newydd hyn lle gall pobl fynd ac sy'n ganolfannau arbenigol yn newid y ddeinameg honno, ac yn rhoi mwy o hyder i bobl yn y system. Yr hyn sydd gennym bellach yw gweithrediaeth y GIG, ac maent wedi dechrau datblygu'r llwybr cenedlaethol ar gyfer canser metastatig y fron, a disgwylir iddo gael ei gwblhau eleni. Felly, mae gennym hefyd system gwybodaeth canser newydd, sy'n cael ei chyflwyno eleni, ac mae hynny'n golygu y gallwn gasglu data a byddwn yn gwybod beth i'w wneud ac yn lle.
Before I call Buffy Williams, can I just remind Members that if you expect to be called in an oral question session to the Minister, you do need to be present for the question session, whether here in the Chamber or on Zoom? That's to show respect to the Minister's answers and to the Senedd. But I will make an exception this time. Buffy Williams to ask question 7.
Cyn imi alw ar Buffy Williams, a gaf fi atgoffa’r Aelodau, os ydych yn disgwyl cael eich galw mewn sesiwn gwestiynau llafar i’r Gweinidog, fod angen ichi fod yn bresennol ar gyfer y sesiwn gwestiynau, boed yma yn y Siambr neu ar Zoom? Mae hynny er mwyn dangos parch at atebion y Gweinidog ac at y Senedd. Ond rwyf am wneud eithriad y tro hwn. Buffy Williams i ofyn cwestiwn 7.
7. Sut mae'r Gweinidog yn gwella canlyniadau i breswylwyr sy'n cael triniaeth am ganser ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg? OQ59752
7. How is the Minister improving outcomes for residents receiving cancer treatment in Cwm Taf Morgannwg University Health Board? OQ59752
Diolch yn fawr, Buffy. The health board have been placed in targeted intervention for quality issues relating to performance, and this includes cancer. The NHS executive is providing peer support and undertaking a number of interventions. Officials hold monthly meetings with health boards to oversee their cancer performance recovery.
Diolch yn fawr, Buffy. Mae’r bwrdd iechyd yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer materion ansawdd sy’n ymwneud â pherfformiad, ac mae hyn yn cynnwys canser. Mae gweithrediaeth y GIG yn darparu cefnogaeth gan gymheiriaid ac yn cyflawni nifer o ymyriadau. Mae swyddogion yn cynnal cyfarfodydd misol gyda byrddau iechyd i oruchwylio eu hadferiad o ran perfformiad canser.
Diolch, Minister. One in two of us will be diagnosed with cancer in our lifetimes. Earlier this year, as part of my Rhondda Against Cancer campaign, I set out to raise awareness of the symptoms to look out for and the importance of early diagnosis. The sooner we receive our diagnosis, the sooner treatment can begin. But we know that the treatment for some cancers can be extremely invasive and difficult, and although it saves lives, it can leave those on the receiving end with a worse quality of life. For example, men with prostate cancer can be left with incontinence, leading to isolation and loneliness. I’m currently running a survey for Rhondda residents to share their experience of life after cancer. Will you please meet with me to discuss the responses and provide an update on how the Welsh Government are supporting residents in Wales, following their cancer treatment?
Diolch, Weinidog. Bydd un o bob dau ohonom yn cael diagnosis o ganser yn ystod ein hoes. Yn gynharach eleni, fel rhan o fy ymgyrch Rhondda yn Erbyn Canser, euthum ati i godi ymwybyddiaeth o’r symptomau i gadw llygad amdanynt a phwysigrwydd diagnosis cynnar. Po gynharaf y cawn ein diagnosis, y cynharaf y gall y driniaeth ddechrau. Ond gwyddom y gall y driniaeth ar gyfer rhai canserau fod yn hynod ymyrrol ac anodd, ac er ei bod yn achub bywydau, gall olygu ansawdd bywyd gwaeth i'r rhai sy'n ei derbyn. Er enghraifft, gall dynion â chanser y prostad ddioddef o anymataliaeth, gan arwain at ynysigrwydd ac unigrwydd. Ar hyn o bryd, rwy'n cynnal arolwg lle gall trigolion y Rhondda rannu eu profiadau o fywyd ar ôl canser. A wnewch chi gyfarfod â mi, os gwelwch yn dda, i drafod yr ymatebion a darparu'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi trigolion yng Nghymru yn dilyn eu triniaeth canser?
Thank you very much, Buffy. It's traumatic, going through cancer, and for people who survive cancer, it's not something that ends, you then have to process it all and there are mental health issues you need to deal with. So, I really commend you on that work that you're doing in your constituency.
The diagnosis part that you mentioned I think is really crucial; we've got to catch this early. What's really interesting for me is getting into, 'What does the future look like?' So, we have things like liquid biopsies, which mean that you don't have quite such invasive diagnostic approaches. It's quite early days on some of this, but actually, Wales is world leading on some of this new genetic formulation. I'm really pleased to be able to speak to organisations that are very much at the forefront of this, and I think there are real opportunities. One of the things that I don't want to do is to be in a situation where the digital and the genetic developments move faster than we're able to move. So, it's a real challenge for us, because we don't have as much money as I'd like, but, certainly, the other thing I'm trying to avoid is to invest in kit that might be out of date by the time we start to use it. So, we just need to make sure that we get the balance right of treating today and thinking about tomorrow as well.
Diolch yn fawr iawn, Buffy. Mae mynd drwy ganser yn drawmatig, ac i bobl sy’n goroesi canser, nid yw’n rhywbeth sy’n dod i ben, yna mae’n rhaid ichi brosesu’r cyfan ac mae materion iechyd meddwl y mae angen ichi ymdopi â nhw. Felly, rwy'n eich canmol yn fawr am y gwaith a wnewch yn eich etholaeth.
Credaf fod y rhan diagnosis a grybwyllwyd gennych yn hollbwysig; mae'n rhaid inni ei ddal yn gynnar. Yr hyn sy'n ddiddorol iawn i mi yw trafod, 'Sut olwg sydd ar y dyfodol?' Felly, mae gennym bethau fel biopsïau hylifol, sy'n golygu nad oes gennych ddulliau diagnostig mor ymyrrol. Mae'n ddyddiau eithaf cynnar ar rywfaint o hyn, ond mewn gwirionedd, mae Cymru ar flaen y gad gyda rhywfaint o'r fformiwleiddiad genetig newydd hwn. Rwy’n falch iawn o allu siarad â sefydliadau sydd ar flaen y gad yn hyn o beth, a chredaf fod cyfleoedd gwirioneddol i'w cael. Un o'r pethau nad wyf am eu gwneud yw bod mewn sefyllfa lle mae'r datblygiadau digidol a genetig yn symud yn gyflymach nag y gallwn ni symud. Felly, mae'n her wirioneddol i ni, gan nad oes gennym gymaint o arian ag yr hoffwn, ond yn sicr, y peth arall rwy'n ceisio'i osgoi yw buddsoddi mewn offer a allai fod wedi dyddio erbyn inni ddechrau ei ddefnyddio. Felly, mae angen inni sicrhau ein bod yn cael y cydbwysedd yn gywir rhwng trin pobl heddiw a meddwl am yfory hefyd.
Thank you.
Diolch.
Yn olaf, cwestiwn 8, Peter Fox.
Finally, question 8, Peter Fox.
8. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o fynediad at ofal iechyd yn Ysbyty Athrofaol y Faenor? OQ59745
8. What assessment has the Welsh Government made of access to healthcare at the Grange University Hospital? OQ59745
Access to healthcare at the Grange University Hospital has been below where I expect it to be for some time. I have been clear with the health board that this is not good enough and I've set clear expectations of the improvement required.
Mae mynediad at ofal iechyd yn Ysbyty Athrofaol y Faenor wedi bod islaw’r hyn rwy’n disgwyl iddo fod ers peth amser. Rwyf wedi dweud yn glir wrth y bwrdd iechyd nad yw hyn yn ddigon da, ac rwyf wedi nodi disgwyliadau clir ynghylch y gwelliant sydd ei angen.
Thank you, Minister. In November, as you are quite aware, Healthcare Inspectorate Wales issued a report highlighting the need for urgent improvement in the emergency department at the Grange hospital. The inspection identified that Aneurin Bevan University Health Board did not have adequate arrangements in place within the department to support the delivery of safe healthcare. This is not the fault of any hard-working NHS staff; rather, it's the fault of increasing pressures and demands on the department. Indeed, I've had really positive feedback from people who've entered, once they're in the care system. We know that these changes aren't going to happen overnight, but what more can the Welsh Government do to help the health board accelerate the changes that the people of my constituency so desperately need? Are you confident about the progress being made there?
Diolch, Weinidog. Ym mis Tachwedd, fel y gwyddoch, cyhoeddodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru adroddiad yn tynnu sylw at yr angen am welliant brys yn yr adran achosion brys yn ysbyty'r Faenor. Nododd yr arolygiad nad oedd gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan drefniadau digonol ar waith yn yr adran i gefnogi’r gwaith o ddarparu gofal iechyd diogel. Nid bai staff gweithgar y GIG yw hyn; yn hytrach, mae'r bai ar y pwysau a'r galw cynyddol ar yr adran. Yn wir, rwyf wedi cael adborth cadarnhaol iawn gan bobl ar ôl iddynt ddod i mewn i'r system ofal. Gwyddom nad yw’r newidiadau hyn yn mynd i ddigwydd dros nos, ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu’r bwrdd iechyd i gyflymu’r newidiadau y mae eu hangen yn daer ar bobl fy etholaeth? A ydych yn hyderus ynghylch y cynnydd sy'n cael ei wneud yno?
Thanks very much. I think there is improvement. The fact that performance has improved since December 2022 by 3.4 percentage points and that the 12-hour waits have decreased by 33 per cent means that we're heading in the right direction. Some of the things that we've done to support the health board are the £3.5 million capital funding that we've given to help them to establish the new SDECC, or same-day emergency care centre, which I think will transform the surgical urgent pathway and ensure that patients are seen and treated much faster. We also have seen that the health board have expanded the children's emergency assessment unit and the health board have introduced a flow centre in addition to a rapid diagnostic clinic, which has been established in the Grange hospital for patients with vague symptoms of cancer.
Diolch yn fawr iawn. Credaf fod cynnydd wedi'i wneud. Mae'r ffaith bod perfformiad wedi gwella 3.4 pwynt canran ers mis Rhagfyr 2022 a bod yr amseroedd aros 12 awr wedi gostwng 33 y cant yn golygu ein bod yn mynd i'r cyfeiriad cywir. Mae rhai o'r pethau rydym wedi'u gwneud i gefnogi'r bwrdd iechyd yn cynnwys y cyllid cyfalaf o £3.5 miliwn rydym wedi'i roi i'w helpu i sefydlu'r ganolfan gofal argyfwng yr un diwrnod, a fydd, yn fy marn i, yn trawsnewid y llwybr brys llawfeddygol ac yn sicrhau bod cleifion yn cael eu gweld a’u trin yn gynt o lawer. Rydym hefyd wedi gweld bod y bwrdd iechyd wedi ehangu’r uned asesu brys i blant ac wedi cyflwyno canolfan lif yn ogystal â chlinig diagnosis cyflym, sydd wedi’i sefydlu yn ysbyty’r Faenor ar gyfer cleifion â symptomau canser amhendant.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Symudwn ymlaen at y cwestiynau amserol, a bydd y cyntaf gan Cefin Campbell.
We'll move now to the topical questions, and the first is from Cefin Campbell.
1. Pa asesiadau y mae Llywodraeth Cymru'n eu gwneud o'r diswyddiadau a ragwelir yng Ngwesty Parc y Stradey, Llanelli? TQ807
1. What assessments is the Welsh Government undertaking of the predicted redundancies at the Stradey Park Hotel, Llanelli? TQ807
Diolch yn fawr am eich cwestiwn.
Thank you for your question.
I understand that up to 100 jobs are at risk as a result of the Home Office's decision to use the Stradey Park Hotel. I've been informed that the Home Office accommodation provider Clearsprings is exploring opportunities to offer existing employees alternative employment, and we are monitoring this concerning situation closely.
Deallaf fod hyd at 100 o swyddi mewn perygl o ganlyniad i benderfyniad y Swyddfa Gartref i ddefnyddio Gwesty Parc y Strade. Rwyf wedi cael gwybod bod darparwr llety’r Swyddfa Gartref, Clearsprings, yn archwilio cyfleoedd i gynnig cyflogaeth amgen i weithwyr presennol, ac rydym yn monitro’r sefyllfa bryderus hon yn fanwl.
Thank you for your response, Minister. I've been alarmed, as you have been as well, by recent reports that around 100 jobs at the hotel will be lost as a direct result of the Tory UK Government's decision to take over the hotel for the purpose of housing asylum seekers. Now, I'm extremely proud of the fact that Wales is a nation of sanctuary and that we are committed to offering support and a home to those who have faced unimaginable hardship, be it as a result of war, torture or persecution.
Plaid Cymru has been absolutely clear that the UK Government's hotels policy does not serve the needs of asylum seekers. The Tory Government's approach to the whole situation has been disgraceful. Carmarthenshire County Council has raised concerns that no additional resources have been allocated to address increased demands on local government services, already stripped to the bone due to a decade of Tory-imposed austerity measures. There are many important questions to be asked about placing hundreds of people in the Stradey Park Hotel, rather than pursuing a more sustainable model of dispersal, which would allow asylum seekers to better integrate into our communities. In addition, this would allow the Stradey Park Hotel to continue providing key events, such as weddings, and protect the jobs of current employees.
We now know that about 95 staff members may face redundancy, and this in a town where unemployment and poverty figures remain stubbornly high. So, could I therefore encourage the Welsh Government to intervene with urgency? I would also ask what support might be made available to support those who will lose their jobs as a result of this decision.
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwyf wedi fy mrawychu, fel chithau, gan adroddiadau diweddar y bydd oddeutu 100 o swyddi yn y gwesty yn cael eu colli o ganlyniad uniongyrchol i benderfyniad Llywodraeth Dorïaidd y DU i ddefnyddio'r gwesty at ddiben cartrefu ceiswyr lloches. Nawr, rwy’n hynod falch o’r ffaith bod Cymru yn genedl noddfa a’n bod wedi ymrwymo i gynnig cymorth a chartref i’r rheini sydd wedi wynebu caledi annirnadwy, boed hynny o ganlyniad i ryfel, artaith neu erledigaeth.
Mae Plaid Cymru wedi dweud yn gwbl glir nad yw polisi gwestai Llywodraeth y DU yn gwasanaethu anghenion ceiswyr lloches. Mae agwedd y Llywodraeth Dorïaidd at yr holl sefyllfa wedi bod yn warthus. Mae Cyngor Sir Caerfyrddin wedi codi pryderon nad oes unrhyw adnoddau ychwanegol wedi’u dyrannu i fynd i’r afael â’r galw cynyddol ar wasanaethau llywodraeth leol, sydd eisoes wedi’u torri at yr asgwrn oherwydd degawd o fesurau cyni gan y Torïaid. Mae llawer o gwestiynau pwysig i’w gofyn ynglŷn â rhoi cannoedd o bobl yng Ngwesty Parc y Strade, yn hytrach na dilyn model mwy cynaliadwy o wasgaru, a fyddai’n caniatáu i geiswyr lloches integreiddio’n well yn ein cymunedau. Yn ogystal, byddai hyn yn galluogi Gwesty Parc y Strade i barhau i gynnal digwyddiadau allweddol, megis priodasau, a diogelu swyddi gweithwyr presennol.
Gwyddom bellach y gallai oddeutu 95 aelod o staff golli eu swyddi, a hyn mewn tref lle mae ffigurau diweithdra a thlodi yn parhau’n ystyfnig o uchel. Felly, a gaf fi annog Llywodraeth Cymru i ymyrryd ar unwaith? Hoffwn ofyn hefyd pa gymorth a allai fod ar gael i gefnogi’r rhai a fydd yn colli eu swyddi o ganlyniad i’r penderfyniad hwn.
Diolch yn fawr, Cefin Campbell. Can I say we are extremely—extremely—disappointed, not only about the situation that those valuable workers for that hotel with long service are facing, but also the proposed new use of the Stradey Park Hotel, the way it's been handled by the hotel owners—who we know are Essex based, they're not the people on the ground, we know, in the hotel—and, of course, by the Home Office? As you say, staff have only recently been made aware that they are being made redundant and have little clarity on their position and alternative employment offers. I've made the point about the Home Office provider Clearsprings, but we have no clarity about what that actually means in terms of offers.
I do want to say that the Minister for Economy, Vaughan Gething, will be writing to the Department for Business and Trade, the Secretary of State, to convey his deep unhappiness about this matter. But I've also been raising this, the whole picture of the way in which the Home Office are treating people who are in need of sanctuary, as you acknowledge in the support that you give to the nation of sanctuary. I have raised this with the Minister for Immigration, Robert Jenrick, and I just heard this week that he is prepared to meet me. I've raised a number of issues with him, including, of course, our rejection of the Illegal Migration Bill, and raised with him the fact that this is because they are not processing asylum applications appropriately and speedily so that people wouldn't be put in this situation. So, I just want to say that we've made it clear to the Home Office the negative impact of the hotel owner—Essex based, we recognise—making redundancies, not only on the employees themselves, but also on the wider community.
We know the tensions that are present, and we've raised these concerns on a number of occasions, and I have to say with the local Member and also the MPs. I've met with the leader of Carmarthenshire council on two occasions. What's very important is that the Welsh Government is participating in multi-agency meetings, of course, as well as the work that's being done, multi-agency, with the police and the police and crime commissioner. I will be meeting again with the leader.
Of course, we're not responsible—the Welsh Government is not responsible—for the procurement and operation of asylum accommodation in Wales, but we do believe that the sustainable model of dispersal is the right way forward across the whole of Wales, and we work with our local authorities and leaders to address this.
Just finally from me, of course, we will work with Carmarthenshire County Council in terms of offering support to employees if it does transpire they lose their jobs. We have the ReAct programme, of course, Welsh Government working very closely with Jobcentre Plus, Working Wales, and also intensive support for alternative employment as well. Actually, Working Wales, Communities for Work Plus and the Department for Work and Pensions are meeting employees on site next Tuesday and Wednesday.
Diolch yn fawr, Cefin Campbell. A gaf fi ddweud ein bod yn hynod o siomedig—yn hynod o siomedig—nid yn unig ynglŷn â'r sefyllfa y mae’r gweithwyr gwerthfawr hynny, sydd wedi gweithio i'r gwesty hwnnw ers amser maith, yn ei hwynebu, ond hefyd gyda'r defnydd newydd arfaethedig o Westy Parc y Strade, y ffordd y mae perchnogion y gwesty—y gwyddom eu bod wedi'u lleoli yn Essex, nid nhw yw'r bobl ar y safle, yn y gwesty—ac wrth gwrs, y Swyddfa Gartref, wedi ymdrin â'r sefyllfa? Fel y dywedwch, yn ddiweddar y cafodd y staff wybod eu bod yn cael eu diswyddo, heb fawr ddim eglurder ynghylch eu sefyllfa a chynigion cyflogaeth amgen. Rwyf wedi gwneud y pwynt am ddarparwr y Swyddfa Gartref, Clearsprings, ond nid oes gennym unrhyw eglurder ynghylch yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran cynigion.
Dylwn ddweud y bydd Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething, yn ysgrifennu at yr Adran Busnes a Masnach, yr Ysgrifennydd Gwladol, i gyfleu ei anfodlonrwydd mawr ynghylch y mater hwn. Ond rwyf hefyd wedi bod yn codi hyn, y darlun cyfan o ran y ffordd y mae'r Swyddfa Gartref yn trin pobl sydd angen noddfa, fel rydych yn cydnabod yn y gefnogaeth a roddwch i'r genedl noddfa. Rwyf wedi codi hyn gyda’r Gweinidog Mewnfudo, Robert Jenrick, a chlywais yr wythnos hon ei fod yn fodlon cyfarfod â mi. Rwyf wedi codi nifer o faterion gydag ef, gan gynnwys, wrth gwrs, y ffaith ein bod yn gwrthwynebu'r Bil Mudo Anghyfreithlon, ac wedi codi gydag ef y ffaith mai’r rheswm am hyn yw am nad ydynt yn prosesu ceisiadau lloches yn briodol ac yn gyflym fel na fyddai pobl yn cael eu rhoi yn y sefyllfa hon. Felly, hoffwn ddweud ein bod wedi egluro wrth y Swyddfa Gartref beth fydd effaith negyddol y ffaith bod perchennog y gwesty—sydd wedi'u lleoli yn Essex, deallwn—yn diswyddo gweithwyr, nid yn unig ar y gweithwyr eu hunain, ond hefyd ar y gymuned ehangach.
Gwyddom am y tensiynau sy’n bodoli, ac rydym wedi codi’r pryderon hyn ar sawl achlysur, ac mae’n rhaid imi ddweud, gyda’r Aelod lleol a hefyd yr ASau. Rwyf wedi cyfarfod ag arweinydd Cyngor Sir Caerfyrddin ar ddau achlysur. Yr hyn sy'n bwysig iawn yw bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan mewn cyfarfodydd amlasiantaethol gyda'r heddlu a'r comisiynydd heddlu a throseddu, wrth gwrs, yn ogystal â'r gwaith sy'n mynd rhagddo gan nifer o asiantaethau. Byddaf yn cyfarfod eto â’r arweinydd.
Wrth gwrs, nid ni sy'n gyfrifol—nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol—am gaffael a gweithredu llety lloches yng Nghymru, ond credwn mai’r model gwasgaru cynaliadwy yw’r dull cywir i'w ddefnyddio ledled Cymru, ac rydym yn gweithio gyda’n hawdurdodau lleol a’n harweinwyr i fynd i’r afael â hyn.
Yn olaf gennyf fi, wrth gwrs, byddwn yn gweithio gyda Chyngor Sir Caerfyrddin i gynnig cymorth i weithwyr os byddant yn colli eu swyddi. Mae gennym raglen ReAct, wrth gwrs, gyda Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda Canolfan Byd Gwaith, Cymru'n Gweithio, a chymorth dwys ar gyfer cyflogaeth amgen hefyd. Mewn gwirionedd, mae Cymru'n Gweithio, Cymunedau am Waith a Mwy a'r Adran Gwaith a Phensiynau yn cyfarfod â gweithwyr ar y safle ddydd Mawrth a dydd Mercher nesaf.
Diolch i'r Gweinidog.
Bydd yr ail gwestiwn amserol yn cael ei ofyn gan Tom Giffard.
Thank you, Minister.
The second topical question is to be asked by Tom Giffard.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y penderfyniad a gyhoeddwyd yn ddiweddar ynghylch sefydlu cronfa ar gyfer gohebydd i ymdrin â thrafodion y Senedd? TQ808
2. Will the Minister make a statement on the recently announced establishment of a fund for a reporter to cover the proceedings of the Senedd? TQ808
Can I thank Tom Giffard for that question? Funding will support a dedicated full-time journalist to cover Senedd business, providing free content to all news outlets in a similar way to the BBC local democracy reporting service. There is currently no full-time local media journalistic coverage of the Senedd, an issue that has been raised by the industry and sector representatives.
A gaf fi ddiolch i Tom Giffard am ei gwestiwn? Bydd cyllid yn cefnogi newyddiadurwr amser llawn penodol i roi sylw i fusnes y Senedd, gan ddarparu cynnwys am ddim i bob darparwr newyddion, yn debyg i wasanaeth gohebu democratiaeth leol y BBC. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw sylw gan newyddiadurwr amser llawn yn y cyfryngau lleol i’r Senedd, mater sydd wedi’i godi gan y diwydiant a chynrychiolwyr y sector.
I thank the Minister for the answer. Now, the idea of a Government paying journalists to cover itself is not something from the cold war Soviet Union, it is Wales in 2023 and our Government here is spending £200,000 of taxpayers' money on journalism projects, including £36,500 on salary and expenses for this particular journalist. That is, of course, as you know, Minister, significantly higher than the average salary here in Wales. Obviously, it's important that we have more democratic scrutiny of the decisions made in Cardiff Bay, something we’ve long advocated, and, from my perspective, the more people that know that this is a Welsh Government that’s failing on health, failing on the economy and failing on education, the better. But, given those failures, is this the most appropriate way to do that, really, to directly spend public funds on creating a new job for a journalist? Now the Caerphilly Observer, who’d be running the pilot, said there’d be no editorial interference in the content that this journalist produces. Editor Richard Gurner has even said that, quote,
'If there was any sort of suggestion that there would be editorial interference, I wouldn't be involved in the project.'
End quote. And I’ve no doubt that his comments are genuine and they’re well-meaning, but, on a day-to-day basis, that’s going to be difficult to maintain. The idea that, despite the fact that this journalist’s job—
Diolch i’r Gweinidog am ei hateb. Nawr, nid rhywbeth o Undeb Sofietaidd y rhyfel oer yw’r syniad o Lywodraeth yn talu newyddiadurwyr i ohebu arni ei hun, ond Cymru yn 2023, ac mae ein Llywodraeth yma yn gwario £200,000 o arian trethdalwyr ar brosiectau newyddiaduraeth, gan gynnwys £36,500 ar gyflog a threuliau ar gyfer y newyddiadurwr penodol hwn. Mae hynny, wrth gwrs, fel y gwyddoch, Weinidog, yn sylweddol uwch na’r cyflog cyfartalog yma yng Nghymru. Yn amlwg, mae'n bwysig ein bod yn cael mwy o graffu democrataidd ar y penderfyniadau a wneir ym Mae Caerdydd, rhywbeth rydym wedi dadlau o'i blaid ers tro, ac o'm safbwynt i, po fwyaf o bobl sy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn methu ar iechyd, yn methu ar yr economi ac yn methu ar addysg, gorau oll. Ond o ystyried y methiannau hynny, ai’r ffordd fwyaf priodol o wneud hynny, mewn gwirionedd, yw gwario arian cyhoeddus yn uniongyrchol ar greu swydd newydd i newyddiadurwr? Nawr, dywedodd y Caerphilly Observer, a fyddai'n cynnal y cynllun peilot, na fyddai unrhyw ymyrraeth olygyddol yn y cynnwys y mae'r newyddiadurwr hwn yn ei gynhyrchu. Mae'r golygydd, Richard Gurner, wedi dweud hyd yn oed
'Pe byddai unrhyw fath o awgrym y ceid ymyrraeth olygyddol, ni fyddwn yn cymryd rhan yn y prosiect.'
Ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth fod ei sylwadau'n ddilys ac yn llawn bwriadau da, ond bydd yn anodd cynnal hynny o ddydd i ddydd. Y syniad, er bod swydd y newyddiadurwr—
The Member needs to come to ask his question.
Mae angen i’r Aelod ofyn ei gwestiwn.
—depends solely on funding from the Welsh Government, there would be no indirect influence on news stories being produced, doesn’t seem sustainable, so that could place any young journalist hoping to do this job in an extremely awkward position, especially when it comes to publishing critical stories.
So, Minister, do you accept that a press that is bought and paid for by Government is bad news for democracy and democratic accountability, and raises serious concerns about their independence and their preparedness to scrutinise the Government in a way that a more independent journalist would?
—yn dibynnu'n llwyr ar gyllid gan Lywodraeth Cymru, na fyddai unrhyw ddylanwad anuniongyrchol ar y straeon newyddion a fyddai'n cael eu cynhyrchu, nid yw'n ymddangos yn gynaliadwy, felly gallai hynny roi unrhyw newyddiadurwr ifanc sy'n gobeithio gwneud y swydd mewn sefyllfa hynod o letchwith, yn enwedig wrth gyhoeddi straeon beirniadol.
Felly, Weinidog, a ydych yn derbyn bod gwasg a brynir ac y telir amdani gan y Llywodraeth yn newyddion drwg i ddemocratiaeth ac i atebolrwydd democrataidd, ac yn codi pryderon difrifol am eu hannibyniaeth a’u parodrwydd i graffu ar y Llywodraeth yn yr un modd ag y byddai newyddiadurwr mwy annibynnol yn ei wneud?
Well, it’s kind of where to start, isn’t it, with that ill-informed nonsense, Tom, frankly. I mean, you will have heard my colleague Lee Waters say—and I was going to mention this myself—that it was the UK Government, your Government in the UK, that set up the BBC democracy service to do exactly—exactly—what we are proposing to do with this local democracy reporter in Wales. And I think you also need to understand the process that we’ve been through to get to this. You’re a member of the culture committee, Tom, and this was a process that started when the Deputy Minister for Climate Change and I were members of the culture committee in the last term, when we had an inquiry into the democratic deficit that we’ve got in Wales and how we deliver reporting on news in this Senedd. We’ve seen, over the years, historical and recent budgetary constraints within the journalism industry that have led to a reduction in the coverage of Senedd business, and an issue that’s been raised, as I said in my initial answer, by the wider sector representatives and the industry itself. So, this is something that we’ve done that has been informed by the industry.
And as a result of all of that work, we came into this period of Government, I was appointed Minister, and, as a result of discussions with the National Union of Journalists, we set up something called the public interest journalism working group, and it was that group that came up with the proposals to take forward this pilot project. And be clear about that: it is a pilot project; it’s a pilot project to see how this works. And the approach and the idea behind this is that it will increase the coverage of Senedd business on an engaged level, a local level, across Wales, helping media plurality and providing an elevated political news service to residents in Wales. The cost of this is around £36,000. The post is going to be based in Cardiff Bay.
But I noticed the comments that you made on this on social media last night, Tom, and you went into the usual kind of Welsh Tory vanity project stuff. You’ve already had all that debunked by a Welsh journalist, your whole list of Welsh Government vanity projects, by a local political journalist on WalesOnline. So, I don’t think we need to go down the road of talking about vanity projects; it is a vital gap that we’re looking to fill in terms of reporting the work of this Welsh Parliament. It’s a vital part of any democracy that we have independent and accurate reporting on our democratic processes. And contrary to what you say, Tom, I can understand why the Tories want to resist this, because I can understand that you don’t want to see scrutiny of the nonsense that you often spout in this Chamber, but let’s be clear: Welsh Government welcomes any additional scrutiny, and we have nothing to fear—
Wel, mae'n gwestiwn o lle i ddechrau gyda'r nonsens anwybodus hwn, mewn gwirionedd, Tom. Hynny yw, fe fyddwch wedi clywed fy nghyd-Aelod, Lee Waters, yn dweud—ac roeddwn yn mynd i sôn am hyn fy hun—mai Llywodraeth y DU, eich Llywodraeth chi yn y DU, a sefydlodd wasanaeth gohebu democratiaeth leol y BBC i wneud yn union—yn union—yr hyn rydym yn cynnig ei wneud gyda’r gohebydd democratiaeth leol hwn yng Nghymru. A chredaf fod angen hefyd i chi ddeall y broses rydym wedi bod drwyddi i gyrraedd y sefyllfa hon. Rydych yn aelod o’r pwyllgor diwylliant, Tom, ac roedd hon yn broses a ddechreuodd pan oedd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a minnau’n aelodau o’r pwyllgor diwylliant y tymor diwethaf, pan gawsom ymchwiliad i’r diffyg democrataidd sydd gennym yng Nghymru a sut rydym yn gohebu ar newyddion yn y Senedd hon. Dros y blynyddoedd, gwelsom gyfyngiadau cyllidebol hanesyddol a diweddar o fewn y diwydiant newyddiaduraeth sydd wedi arwain at lai o sylw i fusnes y Senedd, mater sydd wedi’i godi, fel y dywedais yn fy ateb cychwynnol, gan gynrychiolwyr o'r sector ehangach a'r diwydiant ei hun. Felly, mae hyn yn rhywbeth rydym wedi'i wneud sydd wedi cael ei lywio gan y diwydiant.
Ac o ganlyniad i’r holl waith hwnnw, ar ddechrau tymor y Llywodraeth hon, cefais fy mhenodi’n Weinidog, ac o ganlyniad i drafodaethau gydag Undeb Cenedlaethol y Newyddiadurwyr, fe wnaethom sefydlu rywbeth a elwir yn weithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd, a'r grŵp hwnnw a luniodd y cynigion i fwrw ymlaen â'r prosiect peilot hwn. A chofiwch hynny: mae'n brosiect peilot; mae'n brosiect peilot i weld sut mae hyn yn gweithio. A’r dull a’r syniad y tu ôl i hyn yw y bydd yn cynyddu’r sylw i fusnes y Senedd ar lefel ymgysylltiol, ar lefel leol, ledled Cymru, gan gefnogi lluosogrwydd y cyfryngau a darparu gwasanaeth newyddion gwleidyddol gwell i drigolion Cymru. Cost hyn yw oddeutu £36,000. Bydd y swydd wedi'i lleoli ym Mae Caerdydd.
Ond nodais y sylwadau a wnaethoch ar hyn ar y cyfryngau cymdeithasol neithiwr, Tom, ac fe wnaethoch yr un hen honiadau y mae'r Torïaid Cymreig yn eu gwneud o hyd am brosiectau porthi balchder ac ati. Mae newyddiadurwr o Gymru, newyddiadurwr gwleidyddol lleol ar WalesOnline, eisoes wedi gwrthbrofi eich rhestr gyfan o brosiectau porthi balchder Llywodraeth Cymru. Felly, ni chredaf fod angen inni gychwyn sôn am brosiectau porthi balchder; mae'n fwlch hollbwysig rydym yn gobeithio ei lenwi o ran gohebu ar waith Senedd Cymru. Mae'n rhan hanfodol o unrhyw ddemocratiaeth fod gennym ohebu annibynnol a chywir ar ein prosesau democrataidd. Ac yn groes i'r hyn a ddywedwch, Tom, gallaf ddeall pam fod y Torïaid am wrthwynebu hyn, gan y gallaf ddeall nad ydych am weld craffu ar y nonsens rydych yn aml yn ei siarad yn y Siambr hon, ond gadewch inni fod yn glir: mae Llywodraeth Cymru yn croesawu unrhyw graffu ychwanegol, ac nid oes gennym unrhyw beth i’w ofni—
I will ask all Members on all sides, please, to remain quiet, so we can all hear the answer from the Deputy Minister.
Gofynnaf i’r holl Aelodau ar bob ochr fod yn dawel, os gwelwch yn dda, fel y gall pob un ohonom glywed yr ateb gan y Dirprwy Weinidog.
Diolch, Dirprwy Lywydd. So, we have nothing to fear from additional scrutiny, and we welcome this kind of democracy reporting, which will do far more for our democracy than we’ve seen up to now.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Felly, nid oes gennym unrhyw beth i'w ofni o ran craffu ychwanegol, ac rydym yn croesawu'r math hwn o ohebu ar ddemocratiaeth, a fydd yn gwneud llawer mwy i'n democratiaeth nag a welsom hyd yn hyn.
It's really weird to hear the Conservatives attacking the much-loved institution that is the Caerphilly Observer, which is run from my constituency. Richard Gurner, the editor, is held in huge respect by the population of Caerphilly, and the only people who accuse him of any kind of bias are the people who are held to account by his newspaper, which includes Plaid Cymru, the Labour Party, the Conservatives and every other political party, when in fact what he is offering is impartial, unbiased journalism. It's really unfortunate that the Conservatives are attacking that kind of journalism in this way, and I will not stand for it. I'm absolutely confident that the journalist that will be employed by the Caerphilly Observer through this scheme will be absolutely impartial and will do their job with professionalism and diligence. I want the Minister to confirm that's the case, and also recognise that the Conservatives have removed a tweet from their misleading account that suggested some untruths about this programme.
Mae'n rhyfedd iawn clywed y Ceidwadwyr yn ymosod ar sefydliad poblogaidd y Caerphilly Observer, sy'n cael ei redeg o fy etholaeth. Mae Richard Gurner, y golygydd, yn fawr ei barch ymhlith poblogaeth Caerffili, a’r unig bobl sy’n ei gyhuddo o unrhyw fath o duedd yw’r bobl sy’n cael eu dwyn i gyfrif gan ei bapur newydd, gan gynnwys Plaid Cymru, y Blaid Lafur, y Ceidwadwyr a phob plaid wleidyddol arall, a'r hyn y mae'n ei gynnig, mewn gwirionedd, yw newyddiaduraeth ddiduedd, amhleidiol. Mae'n anffodus iawn fod y Ceidwadwyr yn ymosod ar y math hwnnw o newyddiaduraeth yn y modd hwn, ac nid wyf am ei oddef. Rwy'n gwbl hyderus y bydd y newyddiadurwr a fydd yn cael eu cyflogi gan y Caerphilly Observer drwy'r cynllun hwn yn gwbl ddiduedd ac yn gwneud eu gwaith yn broffesiynol ac yn ddiwyd. Rwyf am i’r Gweinidog gadarnhau mai dyna’r sefyllfa, a chydnabod hefyd fod y Ceidwadwyr wedi dileu trydariad o’u sylwadau camarweiniol a oedd yn awgrymu ambell anwiredd am y rhaglen hon.
Thank you, Hefin David, for that comment. And yes, of course, the Caerphilly Observer also covers journalism in part of my constituency as well, and I do know the journalist that you're taking about, Richard Gurner. He holds you and I to account all the time, Hefin, as you well know, and I've got the greatest deal of respect for him. This is not a journalist that would be bought out by a £36,000 grant, and I think it's absolutely outrageous for anybody to be suggesting and attacking that journalist's integrity in the way that you've done today, Tom Giffard. I don't think it does you or your party any—[Interruption.]—credit at all.
The pilot—[Interruption.]—the pilot, as I've said, will be free from editorial interference by Welsh Government. The content will be made available to all news publishing outlets right across Wales, with responsibility for translation sitting with the recipient publication. It's going to be expected to deliver articles—25 to 40 news pieces—every month. That is something that is not being reached at the moment, and this pilot project, as I've said—I will repeat it again—is about trying to spread the local democracy reporting across Wales, so that more people—not less, more people—can access independent reporting of the operations and the work that goes on in our Welsh Parliament.
Diolch am eich sylw, Hefin David. Ac ydy, wrth gwrs, mae newyddiaduraeth y Caerphilly Observer hefyd yn cwmpasu rhan o fy etholaeth innau hefyd, ac rwy'n adnabod y newyddiadurwr y soniwch amdano, Richard Gurner. Mae'n eich dwyn chi a minnau i gyfrif drwy'r amser, Hefin, fel y gwyddoch, ac mae gennyf barch enfawr tuag ato. Nid newyddiadurwr a fyddai’n cael ei hudo gan grant o £36,000 mohono, a chredaf ei bod yn gwbl warthus i unrhyw un awgrymu ac ymosod ar ddidwylledd y newyddiadurwr hwnnw yn y ffordd y gwnaethoch chi heddiw, Tom Giffard. Ni chredaf fod hynny'n dod ag unrhyw glod i chi na'ch plaid—[Torri ar draws.]—o gwbl.
Bydd y cynllun peilot—[Torri ar draws.]—y cynllun peilot, fel y dywedais, yn rhydd rhag unrhyw ymyrraeth olygyddol gan Lywodraeth Cymru. Bydd y cynnwys ar gael i'r holl ddarparwyr newyddion ledled Cymru, gyda'r sawl sy'n derbyn y cyhoeddiad yn gyfrifol am gyfieithu. Bydd disgwyl iddo gyflawni erthyglau—25 i 40 darn o newyddion—bob mis. Mae hynny’n rhywbeth nad yw’n cael ei gyflawni ar hyn o bryd, ac mae’r prosiect peilot hwn, fel rwyf wedi’i ddweud—fe'i hailadroddaf eto—yn ymwneud â cheisio lledaenu gohebu ar ddemocratiaeth leol ledled Cymru, fel bod mwy o bobl—nid llai, ond mwy o bobl—yn gallu cael mynediad at adroddiadau annibynnol ar weithgarwch a gwaith sy'n mynd rhagddo yn Senedd Cymru.
Mae Plaid Cymru'n croesawu'n fawr y buddsoddiad ychwanegol yma yn ein seilwaith democratiaeth. Wrth gwrs, fel rydych chi'n ymwybodol, mae rhoi cymorth ariannol i'r cyfryngau yn ymrwymiad yn y cytundeb cydweithio, ac, yn benodol, fe ymrwymon ni i ddarparu buddsoddiad ychwanegol i ddatblygu mentrau sydd eisoes yn bod a mentrau newydd. Mae'n bwysig ein bod ni'n mynd i'r afael â'r bwlch gwybodaeth sydd yn bodoli, ac rydym ni'n gweld bod hwn yn gam positif, ond dydy o ddim yn ddatblygiad newydd chwaith. Fe wnaeth y tasglu annibynnol gan y Llywydd yn y Senedd ddiwethaf argymell sefydlu tîm bach o newyddiadurwyr, felly, mewn gwirionedd, gofyn, 'Pam un?' ddylai'r cwestiwn fod, yn hytrach na'r tîm hwnnw.
Dwi'n meddwl bod yn rhaid inni edrych hefyd bod y cyfraniad bychan ac ymarferol yma yn bwysig o ran sicrhau bod dinasyddion Cymru yn deall beth mae'r Senedd hon yn ei wneud a pha blaid sydd mewn grym, a'u bod nhw'n deall eu bod nhw hefyd efo rôl i ddal cynrychiolwyr i gyfrif. Wedi'r cyfan, mae arolwg gwnaeth ein grŵp ni yn ddiweddar wedi dangos bod 35 y cant o ymatebwyr i'r holiadur hwnnw yn credu bod gan y Ceidwadwyr Weinidogion yn Llywodraeth Cymru ers etholiad Mai 2021; 44 y cant yn meddwl bod gan Plaid Cymru Weinidogion; ond mi oedd 78 y cant o ymatebwyr yn methu ag enwi un polisi sydd wedi'i gyflwyno yng Nghymru dros y flwyddyn diwethaf pan fyddant yn meddwl am y Senedd ac am Lywodraeth Cymru. Os ydyn ni'n meddwl does yna ddim problem, yna dwi'n meddwl bod yn rhaid inni godi cwestiynau mawr iawn, a dyna pam rydym ni'n croesawu hyn.
Ond mae angen gwneud mwy, wrth gwrs. Dydy un newyddiadurwr ddim am unioni'r bwlch yma sydd yn ein democratiaeth ni. Mae'r holl fframwaith ddarlledu yn annigonol. Felly, dyna pam mae angen datganoli darlledu a chyfathrebu yn llawn, fel ein bod ni'n gallu buddsoddi'n strategol drwy awdurdod darlledu a chyfathrebu hyd braich a sicrhau bod darlledwyr fel y BBC yn gwasanaethu Cymru yn iawn efo'r arian mae pobl Cymru yn rhoi iddyn nhw drwy'r ffi drwydded. Felly, gaf i ofyn, Dirprwy Weinidog, a ydych chi'n cytuno mai'r ffordd fwyaf effeithiol o fuddsoddi a chau'r bwlch democratiaeth ydy drwy sefydlu awdurdod cyfathrebu a darlledu a sicrhau pwerau llawn dros y maes yma i'r Senedd hon?
Plaid Cymru warmly welcomes this additional investment in our democratic infrastructure. Of course, as you are aware, providing support to the media is a commitment in the co-operation agreement, and specifically we committed to provide additional investment to develop initiatives that are already in existence and new initiatives. It's important that we tackle the information deficit that exists, and we do see that this is a positive step, but it's not a new development either. The independent taskforce for the Llywydd in the last Senedd suggested establishing a small team of journalists, so, in reality, the question should be, 'Why one?' rather than that small team.
I do think that we also have to look at this small contribution as being important in ensuring that the citizens of Wales understand what this Senedd does and what party is in power, and that they understand that they too have a role in holding representatives to account. After all, a survey undertaken by our group showed that 35 per cent of respondents to that survey believed that the Conservatives have had Ministers in the Welsh Government since the May election in 2021; 44 per cent believed Plaid Cymru had Ministers in Government; but 78 per cent of respondents couldn't name a single policy introduced in Wales over the past year when they considered the Senedd and the Welsh Government. If we think that there is no problem, then I think we have to raise some very serious questions indeed, and that's why we welcome this.
But we need to do more, of course. One journalist isn't going to close this democratic deficit. The whole broadcasting framework is inadequate. That's why we need to devolve broadcasting and communications in full, so that we can invest strategically through a broadcasting and communications authority that would be at arm's length and ensure that broadcasters such as the BBC do serve Wales properly with the funding provided by the people of Wales through the licence fee. So, may I ask, Deputy Minister, do you agree that the most effective way of investing and closing that democratic deficit is by establishing a communications and broadcasting authority and securing full powers over these areas for this Senedd?
Diolch, Heledd, for those comments and questions. I agree with everything you were saying. Under the Welsh Government's co-operation agreement with Plaid, we've had £300,000 allocated over three years, which will help to provide and develop new and existing enterprises, in seeking to improve journalism and tackle that information deficit that you've referred to. And, yes, would I like to see more journalists doing this? Of course, we would, but this is a pilot, specifically within that funding pot, to run for a year, see how it goes, does it make a difference—I think it will make a difference. And if it makes a difference, as with all pilots, you can build on that. So, that's very much where I hope that we're going.
As you know, again, as part of our co-operation agreement, we are moving towards building the case for the devolution of broadcasting, and I've been working very closely with your colleague Cefin Campbell on that one. We've been making good progress on that; we've had the first report from the expert panel on the devolution of broadcasting. And quite interestingly, actually, the work of the Wales public interest journalism working group that they've just produced, talking about how they feel we need to move forward in terms of identifying or talking about public service journalism as a public service—as something that we should identify as a public service—links very much into the work that we're doing on the devolution of broadcasting. And one of the recommendations from the expert panel is that, if we progress the work on public interest journalism, we maybe need to combine the work of the public interest journalism working group and the work that's proceeding on the establishment of a shadow broadcasting authority.
So, we've still got a lot of work to do on that. I've been very clear, as has Cefin Campbell, to be fair, on the work around the devolution of broadcasting: we want it to be evidence based, we want it to be factual, we want it to be watertight. So, I'm not going to stand here today and say that this is absolutely what is being delivered, but this is something that we are working towards, and we know what our intended objectives and outcomes are. But we want to make sure that, when we get to that point, we have a case that we can all sign up to.
Diolch am eich sylwadau a’ch cwestiynau, Heledd. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedoch chi. O dan gytundeb cydweithio Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru, rydym wedi sicrhau bod £300,000 yn cael ei ddyrannu dros dair blynedd, a fydd yn helpu i ddarparu a datblygu mentrau newydd a rhai sy'n bodoli eisoes i geisio gwella newyddiaduraeth a mynd i’r afael â’r diffyg gwybodaeth y cyfeirioch chi ato. Ac a fyddwn yn hoffi gweld mwy o newyddiadurwyr yn gwneud hyn? Wrth gwrs y byddwn, ond mae hwn yn gynllun peilot, o fewn y pot ariannu penodol hwnnw, a fydd yn rhedeg am flwyddyn, i weld beth fydd canlyniad hynny, ac a yw'n gwneud gwahaniaeth—credaf y bydd yn gwneud gwahaniaeth. Ac os bydd yn gwneud gwahaniaeth, fel gyda phob cynllun peilot, gallwch adeiladu ar hynny. Felly, i raddau helaeth, dyna lle rwy'n gobeithio ein bod yn mynd.
Fel y gwyddoch, unwaith eto, fel rhan o’n cytundeb cydweithio, rydym yn symud tuag at adeiladu’r achos dros ddatganoli darlledu, ac rwyf wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda’ch cyd-Aelod, Cefin Campbell, ar yr achos hwnnw. Rydym wedi bod yn gwneud cynnydd da ar hynny; rydym wedi cael yr adroddiad cyntaf gan y panel arbenigol ar ddatganoli darlledu. Ac yn ddiddorol iawn, mae'r gwaith y mae'r gweithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd yng Nghymru newydd ei gynhyrchu, sy'n sôn sut y teimlant fod angen inni symud ymlaen i nodi neu siarad am newyddiaduraeth gwasanaeth cyhoeddus fel gwasanaeth cyhoeddus—fel rhywbeth y dylem ei weld fel gwasanaeth cyhoeddus—yn cysylltu'n agos â'r gwaith a wnawn ar ddatganoli darlledu. Ac un o'r argymhellion gan y panel arbenigol, os ydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith ar newyddiaduraeth er budd y cyhoedd, yw y gallai fod angen inni gyfuno gwaith y gweithgor newyddiaduraeth er budd y cyhoedd a'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar sefydlu awdurdod darlledu cysgodol.
Felly, mae gennym lawer o waith i'w wneud ar hynny o hyd. Rwyf wedi dweud yn glir iawn, fel y mae Cefin Campbell wedi'i wneud, a bod yn deg, am y gwaith ar ddatganoli darlledu: rydym am iddo fod yn seiliedig ar dystiolaeth, rydym am iddo fod yn ffeithiol, rydym am iddo ddal dŵr. Felly, nid wyf am sefyll yma heddiw a dweud mai dyma'n union sy'n cael ei gyflawni, ond mae'n rhywbeth rydym yn gweithio tuag ato, a gwyddom beth yw'r amcanion a’r canlyniadau y bwriadwn eu cyflawni. Ond rydym yn awyddus i sicrhau, pan fyddwn yn cyrraedd y pwynt hwnnw, fod gennym achos y gall pob un ohonom ei gefnogi.
I very much welcome the funding of a reporter to cover the Senedd. The written media, both online and on paper, generally provides very poor coverage of Senedd proceedings. The big improvement recently has been the expansion of Nation.Cymru, which now provides the best all-Wales coverage. On local news, the South Wales Evening Post in Swansea bay is very good, but with limited Senedd coverage due to a shortage of journalists. Will the appointed reporter be providing copy to regional and Welsh language newspapers, and to Nation.Cymru?
Rwy'n croesawu cyllid ar gyfer gohebydd ar gyfer y Senedd yn fawr. Yn gyffredinol, mae'r cyfryngau ysgrifenedig, ar-lein ac ar bapur, yn darparu sylw gwael iawn i drafodion y Senedd. Y gwelliant mawr yn ddiweddar fu ehangu Nation.Cymru, sydd bellach yn cynnig y ddarpariaeth orau ar gyfer Cymru gyfan. Ar newyddion lleol, mae'r South Wales Evening Post ym mae Abertawe yn dda iawn, ond sylw cyfyngedig sy'n cael ei roi i'r Senedd oherwydd prinder newyddiadurwyr. A fydd y gohebydd penodedig yn darparu copi i bapurau newydd rhanbarthol a Chymraeg, ac i Nation.Cymru?
Again, Mike Hedges, I agree with the comments that you've made, and Nation.Cymru is a classic case in point. And actually, we do help support and fund Nation.Cymru. I don't think anybody would suggest that Nation.Cymru is a big friend, necessarily, of Welsh Government—they are very critical of us when they feel they need to be, and quite rightly so. So, I think they are a classic example, and a case in point, of an independent news outlet that we have helped to support to keep on the road, that is very much holding us as a Welsh Government to account. And I think that, where we can do that, where we can help to support and nurture independent journalism, that is exactly what we should be doing.
Unwaith eto, Mike Hedges, rwy'n cytuno â'r sylwadau rydych chi wedi'u gwneud, ac mae Nation.Cymru yn enghraifft dda. Ac mewn gwirionedd, rydym yn helpu i gefnogi ac ariannu Nation.Cymru. Nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn awgrymu bod Nation.Cymru yn ffrind mawr i Lywodraeth Cymru o reidrwydd—maent yn feirniadol iawn ohonom pan deimlant fod angen iddynt fod, ac yn gwbl briodol felly. Felly, rwy'n credu eu bod yn enghraifft glasurol o gorff newyddion annibynnol rydym wedi'u helpu i'w cynorthwyo i ddal ati, ac sy'n bendant yn ein dwyn ni fel Llywodraeth Cymru i gyfrif. Ac rwy'n credu, lle gallwn wneud hynny, lle gallwn helpu i gefnogi a meithrin newyddiaduraeth annibynnol, dyna'n union y dylem fod yn ei wneud.
We're out of time and I have two more people wishing to raise questions, so, please be succinct in your questions. Alun Davies.
Mae amser wedi dirwyn i ben ac mae gennyf ddau berson arall sy'n dymuno gofyn cwestiynau, felly, byddwch yn gryno yn eich cwestiynau. Alun Davies.
People up and down Wales will have different views on the decisions of the Welsh Government, but one thing that unites people, from Anglesey through to Monmouthshire, is that we have the world's worst opposition. And if you want an example of poor opposition, look at this question today. Most opposition parties would want more scrutiny of Government. Most opposition parties would want the people of Wales to know what the Government is doing, because you are supposed to believe that the Government is doing it wrong. And yet, what we have here is people who are very happy to appear on things like GB News, which is funded by right-wingers in Dubai, and other sources of news from people who don't even pay UK taxes, but object to Welsh media covering Welsh politics. And the reason for that is, of course, that they don't have the confidence in their arguments, and they don't have the confidence in what they're saying. They should be ashamed of putting forward this question this afternoon.
Minister, will you ensure that this is the beginning and not the end of the programme, to ensure that the work of this place, both the Senedd and the Government, has the prominence that it requires, and that the materials produced through this scheme are entirely independent of Government, independent of the Senedd, but inform the people of Wales of the work that is being done in this place, and what a shambles of an opposition we have to face?
Bydd gan bobl ar hyd a lled Cymru farn wahanol ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru, ond un peth sy'n uno pobl, o Ynys Môn i sir Fynwy, yw bod gennym yr wrthblaid waethaf yn y byd. Ac os ydych chi eisiau enghraifft o wrthblaid wael, edrychwch ar y cwestiwn hwn heddiw. Byddai'r rhan fwyaf o'r gwrthbleidiau eisiau mwy o graffu ar y Llywodraeth. Byddai'r rhan fwyaf o'r gwrthbleidiau eisiau i bobl Cymru wybod beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud, oherwydd rydych chi i fod i gredu bod y Llywodraeth yn gwneud pethau'n anghywir. Ac eto, yr hyn sydd gennym yma yw pobl sy'n hapus iawn i ymddangos ar bethau fel GB News, sy'n cael ei ariannu gan bobl asgell dde yn Dubai, a ffynonellau eraill o newyddion gan bobl nad ydynt hyd yn oed yn talu trethi'r DU, ond sy'n gwrthwynebu i gyfryngau Cymreig roi sylw i wleidyddiaeth Cymru. A'r rheswm am hynny, wrth gwrs, yw nad oes ganddynt hyder yn eu dadleuon, ac nid oes ganddynt hyder yn yr hyn y maent yn ei ddweud. Dylent fod â chywilydd o gyflwyno'r cwestiwn hwn y prynhawn yma.
Weinidog, a wnewch chi sicrhau mai dechrau'r rhaglen yw hyn ac nid y diwedd, i sicrhau bod gwaith y lle hwn, y Senedd a'r Llywodraeth, yn cael yr amlygrwydd sydd ei angen, a bod y deunyddiau a gynhyrchir drwy'r cynllun hwn yn gwbl annibynnol ar y Llywodraeth, yn annibynnol ar y Senedd, ond yn hysbysu pobl Cymru am y gwaith sy'n cael ei wneud yn y lle hwn, a'r wrthblaid hollol anhrefnus y mae'n rhaid i ni ei hwynebu?
Yes, absolutely, Alun Davies, and I don't think I need to say what an awful opposition we have in this Senedd; it's been widely reported in the Welsh media. And again, the same journalist that tore apart your vanity projects list has also questioned the validity of your opposition, basically saying that the Welsh Government has no opposition in Wales. And I think that that's the point that you were making. And for any opposition party to want to support a position where the Welsh Government is scrutinised less rather than more is really, really quite bizarre—absolutely bizarre.
So, yes, absolutely, Alun Davies, I will want to ensure that this is the beginning of a programme that ensures that that prominence, and ensures that that reporting remains independent of Government, informs the people of Wales, and continues to rightly scrutinise the Welsh Government.
Yn hollol, Alun Davies, ac nid wyf yn credu bod angen i mi ddweud pa mor ofnadwy yw'r wrthblaid sydd gennym yn y Senedd hon; mae wedi cael ei adrodd yn eang yn y cyfryngau Cymreig. Ac unwaith eto, mae'r un newyddiadurwr a chwalodd eich rhestr o brosiectau porthi balchder hefyd wedi cwestiynu dilysrwydd eich gwrthblaid, gan ddweud yn y bôn nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw wrthblaid yng Nghymru. Ac rwy'n credu mai dyna'r pwynt roeddech chi'n ei wneud. Ac mae'n rhyfedd mewn gwirionedd—yn rhyfedd tu hwnt—fod unrhyw wrthblaid eisiau cefnogi safbwynt lle mae yna lai o graffu ar Lywodraeth Cymru, yn hytrach na mwy.
Felly, yn sicr, Alun Davies, byddaf eisiau sicrhau mai dechrau rhaglen yw hyn i sicrhau'r amlygrwydd hwnnw, ac i sicrhau bod y gohebu yn parhau'n annibynnol ar y Llywodraeth, yn hysbysu pobl Cymru, ac yn parhau i graffu'n briodol ar Lywodraeth Cymru.
And just to inform the Member for Blaenau Gwent, that was not succinct. [Laughter.] Rhianon Passmore.
Ac i roi gwybod i'r Aelod dros Flaenau Gwent, nid oedd y cyfraniad hwnnw'n gryno. [Chwerthin.] Rhianon Passmore.
Oh, what can I say? The Welsh Senedd funding, Deputy Minister—the financial costs of a reporter to cover the proceedings of this Senedd—is to be very much welcomed. How often does this Chamber, cross-party, and in committee, decry the paucity of coverage of this place, and the need for greater participation, and to rectify a democratic deficit? So, this pilot—and it is a pilot—will be conducted by the Caerphilly Observer. They already hold, as has been stated, the contract for the local democracy reporting service, funded by the BBC at a local level.
So, Deputy Minister, would the Welsh Government echo with me, and guarantee, in the words of the Caerphilly Observer editor, Richard Gurner, that the pilot will mean impartial reporting and an adherence to all the usual high standards? And Minister, will the Welsh Government continue to champion the emergence of a truly free Welsh press, epitomised by the qualitative rise of the Caerphilly Observer from very humble origins as a website on a laptop to a highly respected, objective, award-winning news service now? Thank you.
O, beth y gallaf ei ddweud? Mae cyllid Senedd Cymru, Ddirprwy Weinidog—costau ariannol gohebydd i ymdrin â thrafodion y Senedd hon—i'w groesawu'n fawr. Pa mor aml y mae'r Siambr hon, grwpiau trawsbleidiol a phwyllgorau yn gresynu at gyn lleied o sylw a roddir i'r lle hwn, a'r angen am fwy o gyfranogiad, ac i unioni diffyg democrataidd? Felly, bydd y peilot hwn—a pheilot ydyw—yn cael ei gynnal gan y Caerphilly Observer. Fel y nodwyd, maent eisoes yn dal y contract ar gyfer y gwasanaeth gohebu democratiaeth leol, a ariennir gan y BBC ar lefel leol.
Felly, Ddirprwy Weinidog, a fyddai Llywodraeth Cymru yn cytuno, ac yn gwarantu, yng ngeiriau golygydd y Caerphilly Observer, Richard Gurner, y bydd y peilot yn golygu gohebu diduedd a fydd yn glynu wrth yr holl safonau uchel arferol? A Weinidog, a wnaiff Llywodraeth Cymru barhau i hyrwyddo sefydlu gwasg Gymreig wirioneddol rydd, ar batrwm y cynnydd yn ansawdd y Caerphilly Observer o darddiad diymhongar iawn fel gwefan ar liniadur i fod yn wasanaeth newyddion uchel ei barch, a gwrthrychol, sydd wedi ennill sawl gwobr? Diolch.
Well, again, can I thank Rhianon Passmore for those comments and her question on that? And, yes, again, I absolutely agree with her, and when I