National Assembly for Wales

Good afternoon, all, and welcome to this joint Plenary meeting of the Senedd and the Welsh Youth Parliament.

Credaf ein bod newydd ostwng oedran cyfartalog y Siambr oddeutu 30 mlynedd. Diolch i’r holl bobl ifanc sy’n ymuno â ni heddiw i’n galluogi i wneud hynny. Hwn, wrth gwrs, yw'r tro cyntaf i'r Senedd Ieuenctid, sef yr ail Senedd Ieuenctid, sydd newydd ei hethol, eistedd gyda’r Senedd. [Cymeradwyaeth.]

So, our Youth Parliament is in its second term, and it's wonderful to witness the relationship develop between the Youth Parliament and the Senedd, as the important work of representing the interests of the young people of Wales proceeds.

So, without further ado, I am going to call Ffion Williams to open the session. Ffion Williams is the constituency Member for Cardiff West. Ffion Williams.

Diolch, Lywydd. Mae’n bleser bod yn y Senedd heddiw gyda’n sesiwn gyntaf ar y cyd rhwng Aelodau o’r Senedd a’r ail garfan o Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru.

Gwn fy mod i a’m cyd-Aelodau’n ddiolchgar am y cyfle i fod yma heddiw, ac rwy'n gobeithio y bydd y sesiwn yn werthfawr i Aelodau o’r Senedd ac i Senedd Ieuenctid Cymru wrth ddatblygu ein gwaith. Fel Aelod o Senedd Ieuenctid Cymru, mae wedi bod yn hynod galonogol gweld y cynnydd rydym wedi’i wneud yn ein his-bwyllgorau iechyd meddwl, yr amgylchedd, ac addysg. Dangosodd ein sesiwn yn y Senedd ym mis Tachwedd ein llwyddiant yn gwrando ar bobl ifanc ledled Cymru, gan roi sylw i'w barn i sicrhau bod pob llais yn cael ei gynrychioli. Yn ogystal â hynny, rwyf fi ac Aelodau eraill hefyd wedi elwa o sesiynau a phrofiadau blaenorol a rannwyd rhwng Senedd Ieuenctid Cymru ac Aelodau o’r Senedd i lywio a dylanwadu ar ein gwleidyddiaeth yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, mae ein gwaith wedi adeiladu ar y sylfeini a osodwyd gan Senedd Ieuenctid gyntaf Cymru, gyda pharhad yr is-bwyllgorau hyn a rhai themâu o fewn y pynciau hyn yn dyst i sut mae’r materion hyn yn dal i fod yn bwysig i bobl ifanc. Gobeithiwn y bydd sesiwn heddiw yn ysbrydoli'r Aelodau i ymgysylltu ymhellach â’r gwaith a wnawn ac i gefnogi ein hymdrechion fel Senedd Ieuenctid Cymru. Yn ein tro, rydym hefyd yn gobeithio, fel Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru, y byddwn yn dysgu sut mae’r Senedd yn ymateb i’r materion sy’n wynebu pobl ifanc, ac yn sicrhau ein bod yn cydnabod hyn yn ein gwaith. Diolch. [Cymeradwyaeth.]

Thank you very much to Ffion Williams.

Nawr, mae gennym gynrychiolwyr yn siarad ar ran tri phwyllgor y Senedd Ieuenctid a sefydlwyd, ac i siarad, yn gyntaf oll, ar ran y pwyllgor addysg a'r cwricwlwm ysgol, Leaola Roberts-Biggs o etholaeth Alun a Glannau Dyfrdwy.

Diolch, Lywydd, a diolch am y cyfle i rannu’r wybodaeth ddiweddaraf am waith y pwyllgor addysg a'r cwricwlwm gyda phob un ohonoch. Fel pwyllgor, canfuom fod y pynciau cyffredin roeddem am eu harchwilio yn cynnwys sgiliau bywyd, cyfleoedd allgyrsiol, cydraddoldeb a chynhwysiant, yn ogystal â’r systemau cymorth presennol sydd ar waith ar gyfer pobl ifanc o gefndiroedd difreintiedig.

Mae aelodau’r pwyllgor wedi cael cyfle i gyfarfod â chynrychiolwyr Llywodraeth Cymru i ddysgu mwy am y Cwricwlwm newydd i Gymru, yn ogystal â'r ffaith bod llawer ohonom yn rhan o drafodaethau craff â Cymwysterau Cymru ynghylch cymwysterau pynciau newydd a’r newidiadau i’r ffordd y bydd rhai o’r pynciau'n cael eu hasesu bellach. Fel grŵp, mae gennym lawer o brofiadau gwahanol o system addysg Cymru, ac felly gobeithiwn ein bod wedi gallu ychwanegu gwerth sylweddol i’r trafodaethau hyn.

Yn ddiweddar, rydym wedi lansio ein hymgynghoriad ar y diwrnod ysgol, gyda’n prif ffocws ar sicrhau bod yr Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru yn deall a fyddai gwneud newidiadau i hyd ein diwrnod ysgol yn cael unrhyw effeithiau neu gydberthynas gadarnhaol ar wella llesiant myfyrwyr, eu hyder, mwy o gymorth i rai o gefndiroedd difreintiedig lwyddo yn eu man astudio, yn ogystal â mwy o sgiliau cymdeithasol a phersonol posibl, yn enwedig yn dilyn effeithiau pandemig COVID-19.

Yn rhan o’n hymgynghoriad, hoffem glywed nid yn unig gan fyfyrwyr, ond hefyd gan athrawon, rhieni a gwarcheidwaid er mwyn inni gael gwell syniad o sut y gallai hyn effeithio ar gyfran fwy o’n poblogaeth. Bydd yr ymgynghoriad yn adeiladu ar dreialon blaenorol Llywodraeth Cymru, lle mae gweithgareddau fel celfyddydau digidol, adrodd straeon a gweithgareddau antur awyr agored wedi cael eu cynnig yn ychwanegol at yr oriau ysgol presennol. Ar hyn o bryd, mae’r ymgynghoriad yn cael ei hyrwyddo ar blatfformau cyfryngau cymdeithasol, drwy weithdai mewn ysgolion a grwpiau ieuenctid, yn ogystal â digwyddiadau cyhoeddus megis Sioe Frenhinol Cymru a’r Eisteddfod Genedlaethol, ac eraill.

Edrychwn ymlaen at gyflwyno adroddiad dilynol yn y Siambr ym mis Tachwedd, a hoffem bwysleisio pwysigrwydd cymryd rhan ac annog cymaint o bobl ifanc â phosibl i wneud hynny, er mwyn sicrhau eu bod yn cael dweud eu dweud. [Cymeradwyaeth.]

And on behalf of the mental health and well-being committee—.

Rwy’n bod yn hael iawn wrth ganiatáu cymeradwyaeth yn y Siambr y prynhawn yma. Gobeithio na fydd y Senedd yn parhau â hynny ar ôl i'r Senedd Ieuenctid gwblhau ein sesiwn.

On behalf of the mental health and well-being committee—

—y pwyllgor iechyd meddwl a llesiant, Harriet Wright-Nicholas o etholaeth Caerffili.

Thank you, Llywydd. Since launching our campaign, the mental health and well-being committee has been working hard to raise awareness of a number of key issues within the current mental health services available to children and young people across Wales.

Fe ddechreuasom ein hymchwil drwy gynnal arolwg o farn plant, pobl ifanc ac oedolion ynglŷn â'r gwasanaethau iechyd meddwl a lles presennol a’r darpariaethau sydd ar gael iddynt. Cawsom dros 3,500 o ymatebion, a chanfod, er gwaethaf gwaith caled Senedd Ieuenctid gyntaf Cymru i geisio gwella darpariaethau, nad yw gwasanaethau iechyd meddwl yn ddigonol o hyd. Mewn gwirionedd, ychydig iawn o wahaniaeth, os o gwbl, a welsom o ran pa mor aml y mae pobl ifanc yn cael trafferthion gyda’u hiechyd meddwl o gymharu ag arolwg Senedd Ieuenctid gyntaf Cymru, a gynhaliwyd yn 2020. Er gwaethaf y cynnydd mewn gwariant mewn ymgais i wella gwasanaethau, nid oes digon o newid wedi bod. Yn amlwg, mae angen ailwampio darpariaethau iechyd meddwl ar frys. Ar sail canlyniadau ein harolwg a thrafodaethau â phlant a phobl ifanc mewn nifer o leoliadau, fe wnaethom lunio ein hadroddiad, a oedd yn cynnwys ein canfyddiadau a’n hargymhellion ar gyfer gwelliannau i Lywodraeth Cymru.

Fis Tachwedd diwethaf, cawsom gyfle i gyfarfod â’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau yn y Senedd yn ein cyfarfod preswyl. Buom yn trafod yr adroddiad a'r argymhellion a wnaed gennym. Roedd ein hawgrymiadau allweddol yn cynnwys: un 'siop un stop' ganolog a chydnabyddedig ar gyfer gwybodaeth, adnoddau a chymorth; mwy o bwyslais ar sicrhau bod teuluoedd a ffrindiau'n cael cymorth i gefnogi pobl ifanc, gan gynnwys darparu hyfforddiant, gwybodaeth a deunyddiau i alluogi’r rhai y mae pobl ifanc yn ymddiried ynddynt i helpu’n well; rhaglenni hyfforddi ar gyfer gweithwyr proffesiynol sy'n cefnogi ac yn gweithio gyda phobl ifanc. Y nod fyddai gwella ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o'r heriau iechyd meddwl y mae pobl ifanc o wahanol gefndiroedd yn eu hwynebu, gan gynnwys pobl niwroamrywiol, pobl ag anableddau, aelodau o'r gymuned LHDTC+, pobl sy'n byw mewn tlodi, pobl sy'n byw mewn ardaloedd gwledig, a phobl ifanc o wahanol gefndiroedd ethnig. Yn olaf, fe wnaethom alw am well cymorth i bobl ifanc yn gynharach er mwyn lleihau’r pwysau ar wasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed.

Ers lansio’r adroddiad, mae aelodau’r pwyllgor wedi cymryd rhan mewn cyfleoedd i godi llais ar y mater, gan gynnwys mewn digwyddiadau fel Wonderfest gyda Platfform ar faes criced Morgannwg.

I would like to finish by thanking the Deputy Minister for her written response to the report and her offer to work with the Welsh Youth Parliament over the coming months. We are currently in the process of arranging a meeting with the Deputy Minister. Following this meeting, we look forward to seeing some if not all of our recommendations put into effect by Welsh Government. Thank you very much. [Applause.]

Thank you to Harriet. Now, on behalf of the climate and environment committee, Harrison Williams.

Harrison Williams, yn cynrychioli Clybiau Bechgyn a Merched Cymru. Harrison.

Prynhawn da. Fy enw i yw Harrison Williams, ac rwy'n cynrychioli Clybiau Bechgyn a Merched Cymru. Heddiw, byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf am waith pwyllgor yr hinsawdd a’r amgylchedd. Yn ystod ein cyfarfod yma ym mis Tachwedd, fel pwyllgor, cyfarfuom i helpu i benderfynu a oeddem am ganolbwyntio ar fioamrywiaeth, trafnidiaeth gyhoeddus neu ymgyrchoedd ysgol ac addysg. Ar ôl cyflwyniadau addysgiadol iawn a thrafodaethau ag arbenigwyr ar y materion hyn, yn y pen draw, fe benderfynasom ganolbwyntio ar drafnidiaeth gyhoeddus a theithio cynaliadwy. Fel pwyllgor, fe wnaethom y penderfyniad hwn oherwydd y materion a gyflwynwyd i ni, megis defnydd, dibynadwyedd, a chost trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru, yn ogystal â’n dymuniad i annog mwy o bobl i deithio’n gynaliadwy.

Mae ein hymgynghoriad yn edrych ar y rhwystrau i drafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol sy'n wynebu pobl ifanc, ac yn edrych ar beth arall y gellir ei wneud i deithio’n gynaliadwy. Mae’r ymgynghoriad yn cael ei gynnal drwy ein harolwg Ffyrdd Gwyrdd, sydd wedi casglu dros 1,000 o ymatebion drwy ei hyrwyddo mewn ysgolion, grwpiau ieuenctid a digwyddiadau fel Eisteddfod yr Urdd. Bydd yr arolwg yn weithredol tan ddiwedd mis Gorffennaf. Mae canfyddiadau cynnar yn awgrymu bod cost trafnidiaeth gyhoeddus yn ffactor pwysig i bobl ifanc wrth benderfynu defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, gyda’r rheini mewn ardaloedd gwledig yn tynnu sylw at faterion i ymwneud â dibynadwyedd ac amlder. Mae’r pwyllgor wedi bod yn arbennig o awyddus i ddeall y profiadau hyn mewn ardaloedd mwy gwledig a thlotach, a dyna pam ein bod wedi cynnal digwyddiadau grwpiau ffocws ac wedi siarad â phobl ifanc yn ein hardaloedd lleol i ddeall yr heriau y maent yn eu hwynebu. Yn ogystal â hynny, mae’r arolwg wedi dangos y bu cynnydd mewn teithiau car a cherdded ers y pandemig.

Yn ogystal â’r arolwg, mae digwyddiadau ymgysylltu â’r cyhoedd wedi chwarae rhan wych yn codi ymwybyddiaeth o fanteision teithio cynaliadwy a gadael i bobl ifanc fynegi eu barn ar y pwnc drwy stondinau gweithgareddau rhyngweithiol a defnyddio siaradwyr gwadd. Yn ddiweddar, rydym wedi cynnal digwyddiadau ym Mlaenau Ffestiniog, ac yn fwy lleol i mi, ym Mhontypridd, a fynychwyd gan lawer. Byddwn yn Sioe Frenhinol Cymru fis nesaf, ac rydym yn gwahodd unrhyw un a chanddynt diddordeb i ddod i ddweud eu dweud.

Bydd adroddiad pwyllgor yr amgylchedd yn cael ei gyhoeddi yn nhymor yr hydref, lle byddwn yn gallu nodi ein canfyddiadau llawn. Bydd hyn yn ein galluogi i weithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â phroblemau presennol trafnidiaeth gyhoeddus ac i barhau i godi ymwybyddiaeth o deithio cynaliadwy.

I gloi, mae cael systemau teithio gwyrdd yn rhan hanfodol o ddyfodol cynaliadwy. Drwy leihau ein hôl troed carbon, hybu byw’n iachach, arbed arian a lleihau tagfeydd traffig, gallwn adeiladu dyfodol gwell nid yn unig i ni ein hunain, ond i genedlaethau’r dyfodol, a chyda’n gilydd, mae'n rhaid inni weithio i wneud opsiynau teithio gwyrdd yn fwy hygyrch a chyfleus i bawb. Diolch. [Cymeradwyaeth.]

Thank you, all, for those updates on behalf of the various Youth Parliament committees. We will now hear brief responses from the First Minister, the party leaders, and also the Chair of the Children, Young People and Education Committee. So, first of all, the First Minister, Mark Drakeford.

Llywydd, good afternoon and thank you very much. I'd like to start by congratulating all Members of the Youth Parliament on being elected. Last week, I met with somebody who had been a Member of the first Youth Parliament here in Wales. He told me that the experience had changed his life, and I hope that the time that you give and the commitment that you've shown will be rewarded in a similar fashion. The work that you've already done reflects the main concerns of young people in Wales today. Thank you for the reports on education and the curriculum. The recommendations in your work on mental health and well-being will be very influential across the Welsh Government. The current survey, which investigates the climate and the environment, will ensure that the challenging voice of young people on the most serious subjects of the day will be heard clearly and effectively in the work of the Senedd.

Diolch, bawb, am ymuno â ni heddiw. Gallwch fod yn sicr fod gennych holl gefnogaeth y Senedd yn y gwaith pwysig a wnewch nid yn unig ar ran pobl ifanc Cymru, ond ar ran Cymru gyfan. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Na, nid oes angen ichi gymeradwyo'r Prif Weinidog nac arweinwyr eich pleidiau, os nad oes ots gennych. Ymgais lew, Hefin David, ond dim diolch. [Chwerthin.]

The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Lywydd. Mae'n rhaid bod ad-drefnu ar y gweill neu rywbeth, gyda'r Aelodau ar y meinciau cefn yn cymeradwyo. [Chwerthin.]

Mae’n bleser pur cael bod yma am yr eildro i’r Senedd Ieuenctid bresennol hon ddod at ei gilydd yn yr Oriel, yn Siambr y Senedd, i gyfarfod, yn amlwg, ag Aelodau o'r Senedd. Rwyf wedi cael y pleser o gyfarfod â gwahanol seneddwyr ieuenctid—rwy'n edrych ar Ruben ar ochr arall y ddesg, ac er nad yw'n cefnogi fy mhlaid wleidyddol, yn ôl y logos y mae’n eu rhoi ar y cyfryngau cymdeithasol, mae wedi ymgysylltu’n agos â gwleidyddion ar draws y Siambr hon, boed yn wleidyddion Llafur, Plaid Cymru, neu ni ein hunain, a dod â ni i mewn i'r ysgolion i gyfarfod â myfyrwyr yn Ysgol Uwchradd Llanisien, ac rwy'n siŵr fod hynny wedi digwydd ar draws y Senedd Ieuenctid, ac yn amlwg, wedi agor y drysau i lawer o bobl weld beth mae Senedd Cymru yn ei wneud mewn gwirionedd, a'r cyfrifoldebau sydd gennym, a gobeithio y byddwch yn gallu llywio ein gwaith gyda'r adroddiadau rydych wedi'u gwneud.

Mae mor galonogol clywed y gwaith rydych wedi'i wneud ar y diwrnod ysgol yn arbennig, ac ar iechyd meddwl yn benodol. Heddiw, yn y Daily Telegraph, er enghraifft, mae adroddiad, wrth inni ddod allan o pandemig COVID, ar anhwylderau bwyta a sut mae hynny’n effeithio ar bobl ifanc a’r cymorth a’r gefnogaeth sydd angen eu darparu yn hynny o beth. Pa bobl well i lywio’r mesurau sydd angen eu rhoi ar waith na phobl ifanc eu hunain? A hefyd, wrth fyfyrio ar y diwrnod ysgol a'r newidiadau y gwn fod y Llywodraeth yn sôn am eu cyflwyno, mae'n galonogol gweld y ddeialog rhwng mainc y Llywodraeth a'r seneddwyr ieuenctid yn y gwaith rydych wedi'i wneud.

Felly, rwy'n dymuno'n dda i chi, a phob llwyddiant yn eich gwaith. Rwy’n deall bod gennych chwe mis arall o waith tan y daw’r tymor hwn i ben—rwy’n credu fy mod yn iawn yn dweud hynny, Lywydd, 2023—ac o’ch cyflwyniadau cychwynnol, rydych wedi nodi, yn amlwg, y bydd adroddiadau'n cael eu cyflwyno yn yr hydref, ac rwyf fi, yn sicr, a'm cyd-Aelodau ar feinciau’r Ceidwadwyr, rwy'n gwybod, wedi mwynhau gweithio gyda'n cyd-seneddwyr ieuenctid, ac edrychwn ymlaen at barhau â’r gwaith a’r gefnogaeth honno. Bydd hynny'n agor y drws, gobeithio, i lawer ohonoch sefyll mewn etholiadau, i gael eich ystyried gan yr etholwyr yn fwy cyffredinol, ni waeth ym mha blaid, gan fod democratiaeth yn ffynnu pan fydd pobl yn sefyll etholiadau ac yn cynnig y dewis, y dewis eang hwnnw i’r etholwyr, er mwyn i’w lleisiau gael eu clywed. Felly, rwy'n dymuno’n dda i bob un ohonoch yn eich gwaith parhaus, a diolch am roi eich amser i fod gyda ni yma heddiw.

Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much, Llywydd, and it is a real privilege for me to be here listening to you and learning from you today.

Dylwn ddweud ein bod ni fel oedolion yn tueddu i feddwl ein bod yn iau nag ydym, felly mae cael ein hamgylchynu, yn llythrennol, gan bobl ifanc, a phobl ifanc mor eithriadol o ddeallus, ychydig yn frawychus, felly peidiwch â bod yn rhy galed arnom, yw fy nghais.

Now, although I am a little older than you, we do have one thing in common, and that is curiosity. I've just become leader of my party and am excited by the possibilities that that will bring in creating a better Wales. And likewise, I know that your eyes will be wide-open, yes, to the challenges, but also the exciting opportunities facing us as a nation.

Hoffwn ddiolch i chi am y gwaith pwysig a wnewch a rhoi sicrwydd i chi fod eich blaenoriaethau, mewn cymaint o ffyrdd, yr un fath â'm blaenoriaethau i a'n blaenoriaethau ninnau hefyd. Ac mae eich cael chi yma heddiw yn fy atgoffa nad wyf fi a'm cyd-Aelodau o'r Senedd yma er ein mwyn ein hunain; rydym yma ar eich cyfer chi. Ym mhopeth a ddywedwn ac a wnawn, dylem ofyn y cwestiwn syml i ni'n hunain, 'A fyddwn yn gadael ein cenedl mewn lle gwell o ganlyniad i'n gweithredoedd?' Gwn fod pobl ifanc yn wynebu cymaint o heriau—trodd y pandemig addysg wyneb i waered. Pwy fyddai wedi meddwl y byddai'r ystafell fwyta, y gegin, yn dod yn ystafell ddosbarth? Ond fe ddangosoch chi wytnwch, gallu i ymaddasu ac awydd i ddysgu, ac mae eich gallu chi fel cenhedlaeth i oroesi'r storm yn rhywbeth y gallwn ddysgu ohono.

I know that COVID created so many challenges for you, as we tried to keep each other safe—the loneliness that came from that. Not having our close friends around us can be difficult and challenging in terms of mental health. And it's a cause of great praise for you that you made mental health something that could be talked about—something that was too difficult for our generation to talk about in the past.

One of the greatest concerns we have as a world, of course, is climate change. As Greta Thunberg said:

'Unwaith y byddwn yn dechrau gweithredu, mae gobaith ym mhob man.'

And with swift action as a result of pressure from your generation, we can make this world a better place. The challenge for us here, of course, is to show that we are hearing, that we are listening and willing to take action on what we hear from you. Thank you for being with us today.

Leader of the Liberal Democrat, Jane Dodds.

Thank you very much, Llywydd, and it's great to see you all here today.

Un peth yr hoffwn ei ddweud, yn y bôn: fi yw'r unig fenyw sy'n arweinydd plaid yng Nghymru, a fi yw'r unig fenyw sy'n arweinydd plaid ac nad yw'n rhannu rôl yn y DU gyfan, felly mae'n wych gweld yr holl fenywod ifanc hyn yma heddiw. Boed ichi barhau i mewn i fyd gwleidyddiaeth, gan fod arnom eich angen yn fwy nag erioed.

Thank you very much for coming here. Your work on mental health has been excellent, particularly in focusing on rural areas, which I represent, and others as well. I hope that this is the start of your role in terms of shaping Wales and the future. We need new ideas, new faces, and all kinds of new faces, to create an active and relevant democracy and civic life, and I hope that you will be part of realising that here in Wales. Thank you very much for coming.

Thank you very much to the party leaders. Now, the Chair of the Children, Young People and Education Committee, Jayne Bryant

Diolch, Lywydd, ac mae'n wirioneddol wych fod y ddwy Senedd yn eistedd yma heddiw. Mae'n fraint wirioneddol cael bod yma, a hoffwn ddiolch i'r Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru sydd wedi siarad y prynhawn yma ac i'r Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru am eu gwaith caled parhaus. Rydych yn sicrhau bod lleisiau plant a phobl ifanc yn cael eu clywed ar lefel uchaf y gwaith o lunio polisïau a gwneud penderfyniadau yng Nghymru.

Fel Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, rwy'n falch iawn o ddweud bod y gwaith sydd eisoes wedi'i wneud gan y Senedd Ieuenctid hon wedi helpu i lywio ein syniadau a'n hargymhellion. Fe wnaethom fyfyrio ar ganfyddiadau 'Meddyliau Iau o Bwys' yn ein hadroddiad diweddar ar iechyd meddwl mewn addysg uwch, a byddwn yn parhau i feddwl am y canfyddiadau hyn mewn unrhyw waith a wnawn yn y dyfodol ar les emosiynol a meddyliol plant a phobl ifanc. Edrychaf ymlaen at ddarllen adroddiadau'r pwyllgor addysg a'r cwricwlwm ysgol, a phwyllgor yr hinsawdd a'r amgylchedd, ac rwy'n siŵr y bydd y ddau adroddiad yr un mor ddefnyddiol ag adroddiad y pwyllgor iechyd meddwl a llesiant.

Rydym wedi bod yn hynod lwcus i glywed yn uniongyrchol gan rai o Aelodau ein Senedd Ieuenctid ar ein pwyllgor. Yn fwyaf diweddar, rhoddodd Georgia Miggins dystiolaeth i ni a soniodd am ei phrofiadau yn yr ysgol ar gyfer ein hymchwiliad yn gofyn a yw plant a phobl ifanc anabl yn cael mynediad cyfartal at addysg. Chwaraeodd Rosie Squires ran enfawr yn ein hymchwiliad i blant â phrofiad o fod mewn gofal; daeth i'r pwyllgor, chwaraeodd ran fawr yn ein digwyddiad rhanddeiliaid, ac mae wedi bod yn eiriolwr gwych dros blant â phrofiad o fod mewn gofal ledled Cymru. Roeddem yn edmygu angerdd a hyder Georgia a Rosie a'u syniadau am newid cadarnhaol, syniadau na fyddwn yn colli golwg arnynt.

Felly, diolch yn fawr. Diolch unwaith eto, i'r holl Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru am eu gwaith caled i sicrhau bod lleisiau plant a phobl ifanc yn cael eu clywed yn uchel ac yn glir ledled Cymru.

Thank you very much to the committee Chair. So, the next part of the session will be a series of questions from Members of the Welsh Youth Parliament to various Ministers within Welsh Government. So, the first set of questions is to be answered by the Minister for Education and the Welsh Language. We have three questions from Jake Dillon, Ruben Kelman and Keira Bailey-Hughes. The first question, Jake Dillon.

Diolch. Sut fydd y Llywodraeth hon yn sicrhau bod y cwricwlwm newydd yn cael ei addasu ar gyfer plant ag anawsterau dysgu ledled y wlad?

A dylwn fod wedi eich cyflwyno, Jake, fel yr Aelod dros Faldwyn, sir Drefaldwyn, ac fe'm hysgogwyd i wneud hynny gan fonllef Aelod arall sy'n cynrychioli etholaeth sir Drefaldwyn. Felly, diolch am eich cwestiwn.

Ruben Kelman, again with a question for the Minister for education. 

Diolch, Lywydd. Ychydig iawn o gyfathrebu a gafwyd ynglŷn â'r cwricwlwm newydd. Yng ngeiriau athro rwy'n ei adnabod, dyma'r methiant mwyaf ym myd addysg ers datganoli.

So, Minister, how are you going to ensure that the exciting changes aren't a complete failure? 

And Reuben is a Member of the Youth Parliament representing Cardiff North. Keira Bailey-Hughes with the next question to the Minister for education. Keira Bailey-Hughes representing partner organisation Gisda. Keira.

I finished school a year ago, and it wasn't a good experience for me or many of my friends who are LGBT+, and particularly my transgender friends. School was a dangerous place for them. There was misinformation and disinformation about trans people that ensured that. My question is: can we expect to see more education to support healthy attitudes towards minorities in the new curriculum, and what will that look like?

Thank you for all three questions. The Minister now to respond. 

Thank you, Llywydd, and thank you to all three for the questions on very important issues. To respond to Jake's question—

—mae'n gwestiwn pwysig iawn rydych yn ei ofyn, Jake. Mae fframwaith y Cwricwlwm i Gymru wedi'i gynllunio i fod yn gynhwysol i bob dysgwr ac wedi'i gynllunio i adlewyrchu anghenion pob dysgwr unigol yn yr ystafell ddosbarth. Felly, mae'n hanfodol, yn amlwg, ei fod yn diwallu anghenion dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol i'r un graddau â'u holl gyfoedion yn yr ysgol. Mae canllawiau'r fframwaith wedi'u dylunio gan athrawon ac arbenigwyr a chanddynt wybodaeth benodol am anghenion dysgu ychwanegol, fel eu bod yn cyfleu'r ystod o anghenion sydd gan bobl ifanc. Mae'r cod cynnydd, sy'n rhan sylfaenol o'r fframwaith ar gyfer y cwricwlwm newydd, yn nodi'r disgwyliadau ynghylch cynnydd i bob dysgwr, ac yna, mae ymyriadau a chymorth penodol ar gael os nad yw dysgwyr penodol yn gwneud y cynnydd y byddent hwy eu hunain yn dymuno ei wneud o bosibl. Felly, mae llawer o adnoddau ar gael i ysgolion hefyd ar hyn o bryd i sicrhau bod athrawon yn gallu cefnogi anghenion pob dysgwr unigol, gan gynnwys y rheini ag anghenion dysgu ychwanegol, yn amlwg. Ond mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i ganolbwyntio ar hynny fel Llywodraeth, fel y gallwn ddiwallu anghenion pob dysgwr unigol.

Ruben, eich cwestiwn—rydych yn llygad eich lle fod angen inni sicrhau bod gan athrawon y dulliau gweithredu sydd eu hangen arnynt i wneud y cwricwlwm yn llwyddiant. I roi rhywfaint o sicrwydd i chi, gobeithio, ar Hwb, mae ystod eang o adnoddau ar gael i gefnogi athrawon i gyflwyno'r cwricwlwm. Gwn fod Llanisien wedi bod yn gwneud hynny ers mis Medi y llynedd ar gyfer Blwyddyn 7. Yn amlwg, bydd hynny'n parhau dros y blynyddoedd nesaf. Byddwn yn gweithio gydag ysgolion i ddarganfod lle gallai fod angen cymorth ychwanegol arnynt, ac maent wedi sôn wrthym am rai meysydd, er enghraifft, ynghylch asesu a chynnydd, felly rydym yn darparu cymorth penodol mewn perthynas â hynny, ac mae gennym raglen dysgu proffesiynol sylweddol iawn rydym yn ei hariannu fel Llywodraeth, yn darparu arian i ysgolion fel y gall athrawon wario'r arian hwnnw i ddatblygu eu sgiliau mewn meysydd penodol yn y cwricwlwm. Mae yna fframwaith cenedlaethol. Mae'n Gwricwlwm i Gymru, felly mae'n cynnwys datganiadau o'r hyn sy'n bwysig, sy'n dweud wrth athrawon beth sydd angen iddynt ei gynnwys yn y cwricwlwm. Ond holl bwynt y cwricwlwm, ochr yn ochr â fframwaith a disgwyliadau cenedlaethol cryf, yw ein bod yn ymddiried mewn athrawon i gynllunio a chyflwyno cwricwla sy'n gweithio i'w dysgwyr, yn eu cymunedau, yn eu hysgolion, ac felly rydym yn defnyddio'r rhwydwaith cenedlaethol ar draws y system ysgolion i wrando ar athrawon, i glywed pa gymorth arall sydd ei angen arnynt i gael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt i ddatblygu a chynllunio'r cwricwlwm ar gyfer eu hysgol.

Keira, mae eich pwynt yn wirioneddol bwysig. Rwyf wedi llwyr ymrwymo i sicrhau bod ein system ysgolion a'n cwricwlwm yn gwbl gynhwysol. Mae'r pwynt a wnewch am brofiad myfyrwyr traws yn bwysig iawn. Rydym yn gweithio ar ganllawiau ar hyn o bryd, y byddwn yn cynnal ymgynghoriad arnynt yn ystod y misoedd nesaf, i fynd i'r afael â nifer o'r pwyntiau a godwyd gennych. Rwy'n clywed gan bobl ifanc drwy'r amser fod arnynt angen y canllawiau ychwanegol y byddwn yn eu darparu i ysgolion. Rwy'n falch iawn fod gennym gwricwlwm a chwricwlwm addysg cydberthynas a rhywioldeb sy'n gwbl LHDTC+-gynhwysol. Mae hynny'n bwysig iawn i mi yn bersonol. Ond rydym hefyd am sicrhau bod profiadau pob unigolyn ifanc yn cael eu hadlewyrchu'n ôl arnynt, felly, fel y gwyddoch hefyd, ni yw'r rhan gyntaf o'r DU i wneud addysgu am brofiadau a hanesion pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn rhan o'r cwricwlwm, felly rwy'n falch iawn o'r gwaith rydym yn ei wneud yn y maes hwnnw. Mae pob un ohonom wedi ymrwymo i sicrhau bod ysgolion yn gwbl gynhwysol.

Thank you very much to the Minister for those responses. The next question is to be answered by the Deputy Minister for Climate Change, and is to be asked by Ella Kenny from Swansea East. 

—Dwyrain Abertawe, i ofyn y cwestiwn hwn.

Gyda chyflwyno'r Bil Trefn Gyhoeddus draconaidd, sy'n gwahardd grwpiau fel Gwrthryfel Difodiant rhag protestio'n effeithiol, a nwyon tŷ gwydr ar eu lefel uchaf ers 4.5 miliwn flynyddoedd, beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru i sicrhau pontio radical i sero net, a sut maent yn bwriadu dwyn San Steffan i gyfrif wrth atal olew a nwy newydd?

Wel, diolch i Ella am ei chwestiwn, ac am ei heiriolaeth dros y mater hollbwysig hwn. Credaf ei bod yn bwysig dweud bod 60 y cant o'r allyriadau y mae angen inni eu torri erbyn 2050 yn nwylo Llywodraeth y DU a 40 y cant yn nwylo Llywodraeth Cymru. Mae angen inni sicrhau ein bod yn cyflawni ein toriad o 40 y cant. Gwyddom fod yn rhaid i ni, dros y 10 mlynedd nesaf, wneud toriadau mwy nag rydym wedi llwyddo eu gwneud dros y tri degawd diwethaf gyda'i gilydd. Mae hynny'n rhoi ymdeimlad i chi o'r ymdrech y bydd yn rhaid i ni ei gwneud i gyflawni'r targedau hanfodol hyn. Ac rydym yn gwneud llawer iawn. Mewn gwirionedd, mae Julie James—fy nghyd-Aelod—ym Mrwsel heddiw yn un o gyfarfodydd Cynghrair Dan2, rhwydwaith o ddinasoedd a rhanbarthau o bob cwr o'r byd sy'n gweithio ar lefel is-wladwriaethol i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud. Felly, credaf mai dyna'n union y dylem fod yn canolbwyntio arno, gyda'r ewyllys yn llawn gobaith, os mynnwch, o ran yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud.

Mae gan Lywodraeth y DU, wrth gwrs, ran bwysig i'w chwarae hefyd, ac mae'n deg dweud eu bod yn well am siarad nag am weithredu. Mae'r ffaith eu bod ar fin awdurdodi maes olew newydd sbon yn Rosebank, gyda 500 miliwn o gasgenni o olew i'w cymeradwyo, yn dangos diffyg cysylltiad â'r wyddoniaeth a barn y cyhoedd. Credaf fod hynny'n gam yn ôl. Nid yw'n rhy hwyr i Grant Shapps atal hyn, a gobeithio y bydd yn gwneud hynny. Mae Keir Starmer wedi dweud, os daw Llywodraeth Lafur, y byddai'n atal unrhyw ddrilio am olew ym môr y Gogledd, a dyna'r peth iawn i'w wneud. Mae gan y ddau ohonom gyfrifoldebau, nid yn unig i siarad, ond i weithredu.

I thank the Deputy Minister. 

Tegan Skyrme sydd nesaf, i ofyn ei chwestiwn i'r Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant, ac mae Tegan yn cynrychioli Anabledd Dysgu Cymru. Tegan.

Mae pawb angen mynediad at gymorth iechyd meddwl da. O fy mhrofiad fy hun, gwn fod pobl ag anableddau yn aml yn cael mwy o drafferth gyda'u hiechyd meddwl nag eraill oherwydd yr heriau y mae'n rhaid iddynt eu hwynebu, ond nid yw gwasanaethau iechyd meddwl bob amser yn hygyrch iddynt. Sut ydych chi'n bwriadu sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn hygyrch?

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, Tegan. Mae'n bwysig iawn i mi fod pawb yn gallu cael mynediad at y cymorth sydd ei angen arnynt gan ein gwasanaethau iechyd meddwl ac nad oes rhwystrau i gael cymorth. Mae pob bwrdd iechyd yn gyfrifol am gynllunio gofal i ddiwallu anghenion pawb, ac mae hynny'n cynnwys sicrhau bod gwasanaethau'n hygyrch. Mewn gwirionedd, mae gan y GIG gyfrifoldeb cyfreithiol i wneud hyn o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, felly golyga hynny fod yn rhaid i wasanaethau wneud addasiadau i sicrhau bod yr holl anghenion mynediad a chyfathrebu yn cael eu diwallu. Rydym ni fel Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall, Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Fyddar, Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain a sefydliadau'r GIG i'n helpu i ddeall beth sydd angen i ni ei wneud yn well fel y gall pobl â nam ar y synhwyrau gael mynediad hawdd at ein gwasanaethau. Rwyf hefyd wedi gofyn am adolygiad o'n timau iechyd meddwl cymunedol i helpu i ddweud wrthym beth sydd angen ei newid i wneud y gwasanaethau hyn yn fwy hygyrch i bobl anabl. Gyda'n gilydd, bydd y rhain yn ein helpu i ddeall pa welliannau y mae angen i ni eu gwneud. Ond fy nod yw sicrhau bod mwy o ffyrdd o gael mynediad at gymorth fel y gall pobl ddewis y ffordd sy'n gweithio orau iddynt hwy. Efallai y bydd rhai pobl yn ei chael hi'n haws siarad wyneb yn wyneb neu ar y ffôn, efallai y bydd rhai pobl yn hoffi defnyddio eu cyfrifiadur neu neges destun.

Ddoe, lansiais y gwasanaeth '111 pwyso 2' newydd ar gyfer cymorth iechyd meddwl brys yng Nghymru, sy'n golygu y gall pobl, gan gynnwys plant a phobl ifanc, ddefnyddio'r gwasanaeth hwn ar unrhyw adeg o'r dydd neu'r nos, gan gynnwys y penwythnos. Byddwn yn sicrhau y gall pobl ddefnyddio technoleg testun-i-lais a llais-i-destun i gael mynediad at y gwasanaeth, a bydd gennym gymorth fideo ar gyfer Iaith Arwyddion Prydain hefyd a hyfforddiant i staff mewn niwrowahaniaethau. Mae ein llinell gymorth 111 wedi'i chysylltu â'n llinell gymorth CALL, sydd newydd ehangu eu cynnig i gynnwys llinell wrando niwrowahanol fel y gall teuluoedd, rhieni a phobl ifanc drafod pryderon a dod o hyd i'r gwasanaethau cywir i'w cefnogi. Yr hyn yr hoffem ei weld yw gwasanaethau'n gweithio gyda'i gilydd i sicrhau bod pobl yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt, a'r term am hynny yw'r dull 'dim drws anghywir'. Rydym yn ymdrechu'n galed iawn i gynllunio gwasanaethau fel y gall pawb gael gafael ar gymorth iechyd meddwl pan a ble mae arnynt ei angen, ac rydym wedi datblygu ein fframwaith NYTH i helpu gwasanaethau i gynllunio hynny.

Ein huchelgais yw sicrhau bod cymorth iechyd meddwl ar gael mewn ysgolion, mewn gofal, mewn cartrefi maeth, mewn gweithleoedd a hyd yn oed yn eich cartrefi eich hun, ac rydym am wneud hynny drwy roi'r hyfforddiant a'r cymorth sydd ei angen ar athrawon, gweithwyr cymdeithasol, rhieni a gofalwyr i gefnogi pobl ifanc. Rydym wedi gwneud dechrau da iawn, rydym eisoes yn cyflwyno hyn mewn ysgolion drwy ein dull ysgol gyfan, ac mae llesiant bellach yn rhan o ddysgu bob dydd yng Nghymru. Rydym yn cysylltu pob ysgol yng Nghymru â'u gwasanaeth iechyd meddwl lleol, a all ddod i'r ysgol a helpu i gefnogi pobl ifanc ac athrawon. Mae gennym hefyd gynllun y gweithlu ar gyfer iechyd meddwl, fel y gallwn hyfforddi staff arbenigol ac unrhyw un sydd ei angen, ac mae hynny'n cynnwys datblygu hyfforddiant i helpu pawb yng Nghymru i nodi arwyddion trawma fel y gallant helpu pan fydd rhywun wedi cael profiadau gwael iawn yn eu bywydau a all arwain at broblemau iechyd meddwl. Hefyd, mae gennym hyfforddiant i'n staff iechyd meddwl a gweithwyr eraill ar helpu pobl â gwahaniaethau niwrolegol fel y gallant drin yr unigolyn hwnnw mewn ffordd sy'n gweithio iddynt hwy.

Rwy'n deall, serch hynny, nad yw pethau'n berffaith a bod angen inni wneud mwy i wella mynediad i bawb. Ar hyn o bryd, rydym yn gweithio ar ein strategaeth newydd ar gyfer iechyd meddwl yng Nghymru, ac mae hynny'n rhoi cyfle inni ddweud beth fyddwn yn ei wneud nesaf i wella pethau. Mae sicrhau bod gwasanaethau'n hygyrch i bawb yn rhan bwysig iawn o hyn, a'r wythnos diwethaf, lansiwyd arolwg gennym fel bod pobl yn cael eu cyfle i'n helpu i feddwl sut i wella cymorth wrth symud ymlaen. Hoffwn annog pawb i gymryd rhan yn yr arolwg hwn, fel y gallwch ein helpu i feddwl sut y gallwn wella gwasanaethau iechyd meddwl i bawb. Rwy'n arbennig o awyddus i glywed gan blant a phobl ifanc. Diolch.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. Bydd y gair olaf yn y sesiwn hon yn dod, ac fe ddylai ddod, gan Aelod o'r Senedd Ieuenctid, Ollie Mallin, sy'n cynrychioli Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru.

Yn gyntaf oll, hoffwn ddweud ei bod yn anrhydedd sefyll yma heddiw yn yr ail sesiwn ar y cyd rhwng ein Seneddau. Rwyf wedi bod mor ffodus i sefyll ddwywaith yn y Siambr hon gyda'ch chi a'ch rhagflaenwyr.

Rhwng y sesiwn ddiwethaf a heddiw, mae Cymru wedi newid yn sylweddol. Rydym wedi wynebu pandemig byd-eang, sawl Prif Weinidog y DU, a bellach, argyfwng costau byw. Ond ni fu Cymru a'i phobl erioed yn gryfach nac mor unedig fel cenedl. Rwy'n siarad ar ran y Senedd Ieuenctid gyfan a minnau pan ddywedaf fy mod yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a gweddill y Senedd yn derbyn ein hargymhellion gan lawn fwriadu eu rhoi ar waith. Credaf fod y Senedd Ieuenctid yn un o'r ffynonellau gorau—os nad y gorau—sydd gan Lywodraeth Cymru i ddarganfod beth mae pobl ifanc Cymru ei eisiau, beth mae cenhedlaeth nesaf Cymru ei eisiau.

Hoffwn siarad am fy mhrofiad fel Aelod o Senedd Ieuenctid Cymru, i ddangos i chi pa mor bwysig yw rôl y Senedd Ieuenctid, a faint o effaith y mae'n ei chael, nid yn unig yng Nghymru, ond ar fy mywyd personol. Pan ymgeisiais am fy sedd gyntaf erioed ar Senedd Ieuenctid gyntaf Cymru, dim ond 11 oed oeddwn i. Nid oedd gennyf lais, nid oedd gennyf blatfform, ond roedd gennyf syniadau, ac roeddwn yn awyddus i greu newid. Roeddwn yn gwybod am y trafferthion a wynebais i gael cymorth i fod yn ofalwr ifanc, ac roeddwn yn gwybod nad oedd hynny'n iawn. Roeddwn yn gwybod bod angen herio'r system, felly pan oeddwn yn 12 oed, rhoddodd Senedd Ieuenctid Cymru lwybr imi wneud hynny. A bellach, rwy'n 17 oed, ac mae gan Gymru ei cherdyn adnabod cenedlaethol ei hun i ofalwyr ifanc i'w helpu yn eu rolau.

Mae fy chwaer fach, sy'n ofalwr, yn naw oed. Mae ganddi fynediad at wasanaethau na chefais i ac na allwn wneud dim ond breuddwydio amdanynt pan oeddwn yr un oed â hi, ac i mi, dyna fy nhasg i wedi'i chyflawni. Rwyf wedi helpu un unigolyn, wedi gwneud gwahaniaeth i fywyd un unigolyn. Beth arall sy'n bwysig mewn gwirionedd? Felly, pan fyddaf yn myfyrio ar fy nghyfnod yn y Senedd, os gallaf i fel un Aelod wneud yr hyn rwyf wedi'i wneud a helpu'r bobl rwyf wedi'u helpu, dychmygwch beth y gall 60 ohonom ei wneud. Dychmygwch beth fydd y 60 nesaf, y 60 nesaf, ac yn y blaen, yn ei gyflawni. Fesul tipyn, rydym yn creu'r fersiwn orau bosibl o Gymru.

Fodd bynnag, dim ond hyn a hyn y gallwn ei wneud cyn bod angen eich help chi arnom. Felly, gofynnwn i chi dderbyn ein hargymhellion ac ystyried pob un ohonynt, cymryd camau ar bob un ohonynt. Daw'r argymhellion hyn yn syth gan bobl ifanc Cymru, felly rwy'n eich annog yma heddiw, lle mae calon Cymru'n curo, i wireddu'r argymhellion hyn.

Rwy'n ddigon ffodus o fod wedi gweld datblygiad y Senedd Ieuenctid ac i gael profiad uniongyrchol o'r effaith y gall ein lleisiau ei chael. Mae'r ffaith bod gennym ni fel cenedl Senedd ar y cyd yn y lle cyntaf yn dangos bod Cymru ar flaen y gad. Mae gennym bleidlais i bobl 16 oed, sy'n anhygoel, a chredaf ei bod mor bwysig ein bod yn parhau i symud ymlaen ac yn ymdrechu i fod yn well.

Yn olaf, diolch i'r Llywydd a'r Aelodau am ein croesawu i'r Siambr i siarad â chi heddiw. Mae'r gwaith y gallwn ei gyflawni os ydym yn gweithio gyda'n gilydd yn aruthrol.

 Thank you for listening. [Applause.]

Ni chredaf y gallem fod wedi cael geiriau gwell i gloi ein sesiwn na'r geiriau rydym newydd glywed gennych chi, Ollie. Felly, diolch am hynny, a diolch am fod yn ysbrydoliaeth i'ch cyd-Aelodau fel seneddwyr ieuenctid, yn ogystal ag ysbrydoliaeth a her i ni fel Aelodau o'r Senedd. Gyda llaw, nid ydym wedi cael dici-bô yn y Siambr hon er pan oedd gennym Aelod o'r enw David Melding, ac rwy'n credu eich bod yn ein hatgoffa ohono heddiw gyda'ch geiriau hefyd.

Diolch i bob un ohonoch fel pobl ifanc sydd wedi ymuno â ni heddiw—y rhai ohonoch sydd wedi siarad, a'r rhai ohonoch sydd wedi bod yn bresennol yma gyda ni. Mae'n wych fod cymaint ohonoch wedi gwneud ymdrech i fod gyda ni heddiw, a rhai ohonoch chi hefyd ar Zoom. Diolch am yr holl waith a wnewch yn y Senedd a'r pwyllgorau, a'r gwaith y byddwch yn parhau i'w wneud gyda'r amser sy'n weddill gennych. Mae pob un ohonoch wedi bod yn gryno ac yn glir iawn gyda phopeth rydych wedi'i ddweud wrthym, a gobeithio y gall hynny barhau gyda'ch Senedd bartner yn yr hyn sy'n weddill heddiw.

Fe fyddwn ni nawr yn cymryd toriad byr, fel y gallwn wneud rhai newidiadau i'n hamgylchedd yma yn y Siambr, a byddwn yn ailymgynnull mewn tua 10 munud.

Thank you, all, for setting out your priorities as young people and Members of the Welsh Youth Parliament. Your priorities are now our priorities too, and we look forward to working with you in the future too. Thank you all very much. [Applause.]

We will reconvene. The next item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Social Justice, and the first question is from Rhys ab Owen. 

Thank you very much for your question. 

Roeddwn yn bryderus iawn o glywed am yr adroddiad i noeth-chwilio plant, a gyhoeddwyd gan Gomisiynydd Plant Lloegr ar 27 Mawrth. Rwyf wedi trafod y mater hwn gyda'r comisiynydd heddlu a throseddu arweiniol yr wythnos hon i gael eglurhad ynghylch y sefyllfa yng Nghymru.

Diolch, Weinidog. Yr wythnos hon, codwyd mater stopio a chwilio gyda'r Ysgrifennydd Cartref, Suella Braverman, gan arweinydd Plaid Cymru yn San Steffan, Liz Saville Roberts, ac unwaith eto roedd yn tynnu sylw at ddiffyg data penodol i Gymru—rhywbeth y clywn amdano'n aml iawn yn y Siambr hon—ar gyfraddau stopio a chwilio yn ôl poblogaeth. Weinidog, a ydych chi'n cefnogi argymhelliad y comisiynydd plant i gael gwared ar noeth-chwilio plant yng Nghymru?

Yr hyn sy'n bwysig nawr yw ein bod yn edrych ar raddfa a defnydd o noeth-chwilio. Rwyf wedi codi hyn gyda chomisiynydd yr heddlu a throseddu, fel y dywedais, ac rydym yn cydnabod y gallai noeth-chwilio fod yn hynod drawmatig i bobl ifanc, ac mae'n hanfodol ein bod yn cael gwybod gan yr heddlu beth yw'r data. Ac fel y dywedwch, mae hyn yn rhywbeth rydym yn poeni amdano.

Rwyf wedi cyfarfod â'r comisiynydd plant i drafod y mater, ac rwyf wedi cael sicrwydd bod arweinwyr plismona yng Nghymru yn dod â data o bob heddlu yng Nghymru ynghyd, er mwyn sicrhau bod gennym ddarlun llawn o sut y defnyddir chwiliadau o'r fath, lle mae'r problemau, a lle mae angen i ni weithredu. Felly, bydd hynny'n rhoi darlun mwy cyflawn i ni na'r un sydd gennym ar hyn o bryd, a darlun o unrhyw anghymesuredd hefyd. Rwyf wedi pwysleisio bod angen cyflawni'r dasg hon ar frys, ac wedi gofyn am amserlen ragamcanol, ac rwyf wedi ysgrifennu at Gomisiynydd Plant Cymru i gadarnhau pa mor bwysig yw'r mater i ni, ac rwy'n hapus i adrodd yn ôl pan gawn y darlun data ar ba gamau priodol y dylid eu cymryd ynghylch yr arfer hwn. 

Diolch yn fawr, Russell George. Rwy'n neilltuo ychydig dros £7 miliwn y flwyddyn, tan fis Mawrth 2025, i Cefnogi Trydydd Sector Cymru; mae £346,463 o'r cyllid hwn yn mynd i Gymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Powys bob blwyddyn i helpu mudiadau gwirfoddol lleol gyda chodi arian, diogelu, gwirfoddoli a llywodraethu da.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Cyhoeddodd y Ganolfan Seiberddiogelwch Genedlaethol adroddiad y llynedd a oedd yn amlinellu'r bygythiad seiber y mae elusennau o bob maint yn ei wynebu, ac rwy'n arbennig o bryderus am yr elusennau yn sir Drefaldwyn—elusennau llai nad oes ganddynt adnoddau i gryfhau eu seiberddiogelwch heb gymorth. Ac wrth gwrs, mae llawer o elusennau llai yn fwy tebygol o ddibynnu ar staff sy'n defnyddio TG personol, sy'n anos i'w ddiogelu a'i reoli na TG a ddefnyddir yn ganolog. 

Felly, Weinidog, a wnewch chi amlinellu yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu elusennau i fod yn fwy diogel? A'r arian a amlinellwyd gennych yn eich ymateb cyntaf—sut y gellir defnyddio hwnnw mewn perthynas â brwydro yn erbyn bygythiadau seiberddiogelwch i'r trydydd sector?

Wel, hoffwn ddiolch i'r Aelod am godi mater pwysig iawn i'r trydydd sector, nid yn unig yn eich etholaeth ym Mhowys a sir Drefaldwyn, ond hefyd dros Gymru gyfan. Ac yn aml yr elusennau llai sy'n cael eu dal gan hyn, am nad ydynt yn deall cyfrifoldebau diogelu a bygythiadau seiberddiogelwch. 

Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod wedi rhoi cymorth ychwanegol i Cefnogi Trydydd Sector Cymru, er mwyn mynd i'r afael â'r union faterion hyn. Bydd yn galluogi partneriaeth Newid, a arweinir gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Canolfan Cydweithredol Cymru, a ProMo-Cymru, i barhau i gefnogi sgiliau digidol yn y sector gwirfoddol, a fydd yn helpu i ddechrau mynd i'r afael â hyn. Mae'n £1.2 miliwn dros y flwyddyn ariannol hon a'r tair blynedd ariannol nesaf. Ond bydd o fudd i'r sefydliadau gwirfoddol hynny a'r bobl agored i niwed y maent yn gweithio gyda nhw hefyd, y byddant yn dod ar eu traws mewn perthynas â'r materion hyn, ac yn sicr, mae hwn yn rhywbeth y byddaf yn ei godi yng nghyfarfod nesaf cyngor partneriaeth y trydydd sector.  

We will now move to the party spokespeople. The Conservatives spokesperson, Altaf Hussain.  

Diolch, Lywydd. Weinidog, dros y penwythnos, fe wnaeth y brifddinas gynnal Pride Cymru llwyddiannus iawn unwaith eto—arwydd arall eto o ba mor bell rydym wedi dod gyda hawliau LHDT. Yn y digwyddiad, ailadroddodd y Prif Weinidog fwriad Llywodraeth Cymru i sicrhau mai Cymru fydd y genedl fwyaf cyfeillgar i LHDT yn Ewrop erbyn diwedd y degawd hwn—nod y mae fy mhlaid yn ei gefnogi'n llawn. Fodd bynnag, mae'n ymddangos nad yw realiti yn dal i fyny â'r rhethreg. Mae cyplau lesbiaidd yng Nghymru yn cael gwybod bod yn rhaid iddynt brofi anffrwythlondeb gyda 12 cylch aflwyddiannus o ffrwythloni mewngroth—dwbl y chwech gwreiddiol—cyn cael mynediad at ffrwythloni in vitro a ariennir gan y GIG. Nid yw pob bwrdd iechyd yn ariannu ffrwythloni mewngroth, felly, mae mynediad at ofal iechyd ffrwythlondeb y GIG yn anghyson ac yn ddibynnol ar ble mae unigolion sy'n ceisio gofal iechyd yn byw yng Nghymru. Weinidog, pam rydym yn trin cyplau o'r un rhyw yn wahanol i gyplau heterorywiol? Yn sicr, os ydym am sicrhau mai Cymru yw'r genedl fwyaf cyfeillgar i LHDT yn Ewrop, gallem ddechrau drwy sicrhau mynediad cyfartal at ofal iechyd. Diolch. 

Thank you very much for your question. 

Ac mae'n gwestiwn pwysig. Roeddwn eisiau dweud diolch am gydnabod y gefnogaeth wych a gafwyd, ac a gafodd ei arwain nid yn unig gan y Prif Weinidog, ond fy nghyd-Aelodau, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan a Jeremy Miles. Cafwyd cefnogaeth wych gan Lywodraeth Cymru, yn ogystal ag o bob rhan o'r Senedd hon, yn y digwyddiad ddydd Sadwrn, a'r holl gefnogaeth i'r cynllun gweithredu LHDTC+, sydd, wrth gwrs, yn cael ei arwain gan fy nghyd-Aelod. Ond mae ein cefnogaeth i Blaid Cymru, yn ymestyn yn arbennig—. Rwy'n mynd i orymdaith yn fy etholaeth yn y Bont-faen ddydd Sadwrn. 

Rydych yn codi pwynt pwysig iawn, yn arbennig mewn perthynas â gofal iechyd, sef cyfrifoldeb fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac rydych yn cyfeirio at gynnig ymgynghoriad ar gyfer newidiadau. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn eich bod yn edrych ar ymgynghoriad Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru ar y mater hwn. 

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn sicr, mae gennym ffordd bell i fynd os ydym am greu Cymru fwy cyfartal. Yn sicr, nid yw'r sefyllfa'n cael ei helpu gan eithafwyr ar y chwith a'r dde sy'n ceisio hau rhaniad rhwng gwahanol grwpiau. Gwelsom hyn yn digwydd dros yr wythnos ddiwethaf, pan gynhaliodd San Steffan ddadl am ddiffiniad o 'ryw' yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Nid yw ymosodiadau ar y gymuned draws ac ar fenywod sy'n poeni am fannau un rhyw yn helpu neb nac yn gwneud dim i fynd i'r afael â phryderon y naill ochr na'r llall. Weinidog, nod eich cynllun gweithredu LHDTC+ yw mynd i'r afael â mater cydnabod rhywedd yma yng Nghymru. Pa gamau rydych chi'n eu cymryd i sicrhau y gallwn ni fabwysiadu dull pwyllog yma yng Nghymru, dull sy'n codi uwchlaw'r galw enwau a'r negeseuon sy'n bygwth lladd, dull heb y malais a'r gwenwyn? Sut y gallwn ni sicrhau bod hawliau pawb yn cael eu parchu?

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. Ond mae'n rhaid i mi ddweud bod hawliau LHDTC+, gan gynnwys hawliau traws, yn hawliau dynol, ac mae'r cynllun gweithredu LHDTC+—. Rwy'n credu bod y miloedd o bobl a fynychodd ddydd Sadwrn, yn enwedig yn ein prifddinas, yn cydnabod yr hyn rydym yn ei wneud. Mae'n bwysig, ac fe wnaethoch chi ei gydnabod yn gynharach, ein bod wedi ymrwymo i sicrhau mai Cymru yw'r genedl fwyaf cyfeillgar i bobl LHDTC+ yn Ewrop, a dyna pam rydym wedi datblygu cynllun gweithredu mor gadarn a thrawsbynciol, a pham ei fod yn cryfhau amddiffyniadau i bobl LHDTC+ ac yn hyrwyddo cydraddoldeb i bawb. Ond a gaf fi ddweud hefyd fy mod yn credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar effaith ein haddysg a'r ffyrdd pwysig y mae—? Heddiw, hyd yn oed yn ein Senedd Ieuenctid, llwyddodd y Gweinidog i ymateb i'r pwynt hwn. A dweud y gwir, mewn perthynas â'r cwricwlwm addysg cynhwysol i Gymru, addysg cydberthynas a rhywioldeb, rwy'n credu ein bod wedi gweld pa mor bwysig ydyw heddiw, pa mor bwysig oedd hi fod hwnnw wedi dechrau fis Medi diwethaf a bod ganddo rôl mor gadarnhaol ac amddiffynnol yn addysg dysgwyr. Fel y gwelsom heddiw, ein plant a'n pobl ifanc fydd yn dangos y ffordd ymlaen yn ein cwricwlwm dysgu.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae gan bob un ohonom ran i'w chwarae yn taflu goleuni ar drafodaethau o'r fath a sicrhau nad ydynt yn mynd yn rhy danbaid. Mae gan bob un ohonom ran i'w chwarae wrth fynd i'r afael â chasineb, a dyna pam roeddwn wrth fy modd yn dysgu ddoe bod trefnwyr Gŵyl Glastonbury wedi penderfynu canslo dangosiad o'r rhaglen ddogfen, Oh, Jeremy Corbyn: The Big Lie. Mae'r ffilm yn honni ei bod yn adrodd hanes yr hyn a achosodd i brosiect Corbyn fethu. Dwy funud ar bymtheg i mewn, ar ôl cyflwyno tystiolaeth o ymgyrch a gyd-drefnwyd yn erbyn Corbyn, mae'r adroddwr, Alexei Sayle, yn gofyn: 'Ond os oedd hi'n ymgyrch a gyd-drefnwyd, pwy oedd y trefnwyr?' Yna, ceir cyfosodiad tawel yn dangos Bwrdd Dirprwyon Iddewig Prydain, y Mudiad Llafur Iddewig, Cyfeillion Llafur Israel, a'r Mudiad Eirioli dros Israel, gan ddefnyddio capsiynau a lluniau a fyddai'n wrthsemitiaeth amlwg pe baent yn cael eu siarad, a dyna pam y galwodd Bwrdd Dirprwyon Iddewig Prydain ar drefnwyr Glastonbury i ganslo'r dangosiad—

Rwy'n credu bod gan y Gweinidog lawer o gyfrifoldebau, ond mae'n debyg nad hi sy'n gyfrifol am yr hyn a ddangosir yn Glastonbury. Felly, bydd angen i chi ddod at eich cwestiwn.

A gaf fi siarad nawr?

Gallwch ofyn eich cwestiwn.

Weinidog, a ydych chi'n cytuno nad oes lle yng Nghymru i'r ymgais hon i ailysgrifennu hanes a'i drosiadau gwrthsemitig cywilyddus, ac a wnewch chi ymuno â mi i alw ar bob lleoliad yng Nghymru i beidio â sgrinio'r ffilm atgas hon?

Lywydd, a gaf fi ddweud, a hefyd mae'n gyfle i atgoffa'r Aelod a'r Aelodau yn y Siambr, fod Llywodraeth Cymru, yn 2017, wedi mabwysiadu diffiniad gweithredol Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth yn llawn ac yn ddiamod?

Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.

Thank you, Llywydd. Good afternoon, Minister.

Mae Plaid Cymru yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi lansio strategaeth tlodi plant ddiwygiedig yr wythnos hon, rhywbeth rydym wedi bod yn galw amdano ers peth amser, ac mae'n wyth mlynedd ers cyhoeddi'r strategaeth ddiwethaf wrth gwrs. Mae data a gyhoeddwyd y mis hwn gan Brifysgol Loughborough yn dangos mai ychydig iawn o gynnydd a wnaed dros y cyfnod hwnnw. Rydym yn croesawu'r ffaith ei fod yn ailddatgan yr ymrwymiad mewn perthynas â mesurau fel cyflwyno'r rhaglen prydau ysgol am ddim, sy'n adlewyrchu gwaddol cadarnhaol ac adeiladol ein cytundeb cydweithio.

Rwyf hefyd yn falch o weld ymrwymiad i gyflymu'r gwaith o sefydlu system fudd-daliadau yng Nghymru. Fe wyddoch fy mod wedi dadlau'n gyson dros hyn ac wedi derbyn cefnogaeth y Senedd i'm galwad am Fil i sicrhau bod pob £1 o gymorth Cymreig yn mynd i'r boced cywir ar yr adeg gywir mor hawdd a chyflym â phosibl ac mewn ffordd gyson ledled Cymru. Felly, a fydd elfen statudol i ddarpariaeth awdurdodau lleol o'r taliadau cymorth hyn drwy'r system fudd-daliadau yng Nghymru i sicrhau hyn?

Gan droi at bumed blaenoriaeth y cynllun, ar alluogi cydweithredu, Weinidog, sut rydych yn rhagweld yr ymrwymiad i sefydlu a chefnogi dull cymunedau maes sy'n gweithio'n ymarferol? A fydd fframweithiau ychwanegol ar gyfer rhanddeiliaid perthnasol i sicrhau bod gwahanol elfennau'r cynllun yn cael eu cydlynu'n effeithiol?

Diolch yn fawr, Sioned Williams. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu lansio'r strategaeth tlodi plant ddiwygiedig ar gyfer Cymru. Mae bellach yn destun ymgynghoriad, felly edrychaf ymlaen at gael ymatebion manwl gennych chi eich hunain a Chymru wrth gwrs, ac yn enwedig gan blant a phobl ifanc, ar yr holl agweddau a godwyd gennych. 

Mae'n ymgynghoriad 12 wythnos a lansiwyd ddydd Llun, ac mae wedi'i seilio, o ran y ffordd rydym wedi'i ddatblygu, gyda chyfranogiad 3,000 o blant a phobl ifanc a theuluoedd a sefydliadau eisoes, i ddatblygu'r drafft o'r strategaeth ddiwygiedig ar gyfer tlodi plant. Felly, rwy'n credu eich bod yn iawn i ganolbwyntio ar y materion lle gallwn ni wneud y gwahaniaeth mwyaf. Dyma'r polisïau lle gallwn wneud y gwahaniaeth mwyaf, gan nodi meysydd blaenoriaeth, ac mae gennyf ddiddordeb arbennig yn y pwyntiau rydych yn eu codi. O ran y polisi'n ymarferol, byddaf yn cyfarfod â Sefydliad Bevan yn fuan iawn, ac mewn gwirionedd, bydd Siân Gwenllian yn ymuno â mi, oherwydd mae'n ymwneud ag edrych ar ein hymrwymiadau yn y cytundeb cydweithio, ac edrych ar yr hyn y gallai hyn ei olygu mewn perthynas â'r gwaith o ddatblygu system fudd-daliadau yng Nghymru, sydd, wrth gwrs, yn hanfodol o ran mynd i'r afael â thlodi plant.

Diolch, Weinidog. Mae Dr Steffan Evans o Sefydliad Bevan wedi gwneud pwynt mwy cyffredinol am y cynllun—mae'n tynnu sylw at ddiffyg manylder yn y cynllun yn gyffredinol, ac yn cyfeirio at esiampl yr ymrwymiad, er enghraifft, ar gostau gofal plant a thrafnidiaeth, sydd ond yn dweud,

'canolbwyntio ar waith ar draws y llywodraeth i ddod o hyd i atebion fforddiadwy i gostau gofal plant a thrafnidiaeth i gael gwared ar rwystrau i waith a gwneud i waith dalu'.

Mae'n gofyn beth mae hyn yn ei olygu yn ymarferol ac a oes targed o ran faint o blant a ddylai gael mynediad at ofal plant am ddim neu ofal plant fforddiadwy yn y pum mlynedd nesaf. Pa rwystrau fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio eu dileu er mwyn galluogi mwy o fynediad at drafnidiaeth fforddiadwy i blant? Pam nad oes targedau penodol yn y cynllun hwn, Weinidog?  

Wel, diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, ac yn amlwg, rwy'n awyddus iawn i glywed a dysgu o'r hyn y mae Sefydliad Bevan—. Rwyf eisoes wedi ymateb i'r pwynt hwnnw, ond hefyd mae Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru wedi ein helpu i symud ymlaen a'r materion allweddol a gyflwynwyd y mae angen inni fynd i'r afael â hwy. Felly, ie, ar ofal plant, lle mae gennym y cynnig gorau yng Nghymru, sydd wedi'i gyfoethogi gan gynnig estynedig Dechrau'n Deg ar gyfer gofal plant am ddim, sydd, wrth gwrs, yn estyn allan at y rhai mwyaf difreintiedig—. Ond hefyd, o edrych ar drafnidiaeth, mae'n bwysig, mewn gwirionedd, ein bod yn cydnabod bod y terfyn cyflymder o 20 mya yn ffactor pwysig mewn perthynas ag amddiffyn plant o ran mynd i'r afael â thlodi plant, ond hefyd edrych ar drafnidiaeth o ran mynediad at waith a chyfleoedd.

Credaf ei bod yn bwysig cydnabod y materion sy'n codi ynghylch y ffaith bod angen inni gydnabod bod yn rhaid inni gael canlyniadau o'r strategaeth tlodi plant hon. Nid oes gennym yr holl ysgogiadau angenrheidiol i sicrhau newid gwirioneddol yn lefelau tlodi plant yng Nghymru, a gobeithio y byddwch yn ymuno â ni, fel y gwyddoch, wrth inni alw ar Weinidogion y DU i wneud yr hyn sydd angen iddynt ei wneud i fynd i'r afael â thlodi plant—dileu'r cap budd-daliadau a'r terfyn dau blentyn a chynyddu'r lwfans tai lleol. Ond yr hyn rydym yn ei wneud yw edrych ar ffyrdd o ddatblygu fframwaith monitro—mae'n dweud hynny yn y strategaeth ddrafft—fel y gallwn gael atebolrwydd gwirioneddol, tryloyw am y pethau hynny nad oes gennym ni bwerau drostynt.

Diolch yn fawr, Sarah Murphy. Er nad yw mater rhannu data'r heddlu wedi'i ddatganoli, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda phartneriaid cyfiawnder troseddol drwy ein dull glasbrint o gyflawni'r strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae hyn yn cynnwys ffocws ar rymuso goroeswyr i geisio diogelwch a chefnogaeth gyda'r hyder bod gwybodaeth am gleifion yn cael ei diogelu.

Diolch, Weinidog. Dychmygwch ddod i'r wlad hon a methu cael y gefnogaeth rydych ei hangen yn daer. Dychmygwch ddod i'r wlad hon a bod ofn estyn allan nid yn unig at yr heddlu, ond hefyd at asiantaethau sydd i fod i'ch amddiffyn rhag trais ar sail rhywedd. Dychmygwch ddod i'r wlad hon a chael eich curo, eich dyrnu a'ch cleisio. A phe byddech yn dweud wrth yr awdurdodau am y trais hwn, dychmygwch gael eich allgludo, heb eich plant, yn union fel y dywedodd y cyflawnwr fyddai'n digwydd pe baech yn rhoi gwybod am y trais. Yn anffodus, Weinidog, mae hyn yn llawer rhy gyffredin, fel yr amlygwyd yn adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, 'Trais ar sail rhywedd: Anghenion menywod mudol' y llynedd. Roeddwn yn falch o gymryd rhan yn yr ymchwiliad a gynhaliwyd gan y pwyllgor, a diolch i'r cadeirydd, Jenny Rathbone, am arwain ar y mater hwn.

Weinidog, roeddwn yn falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad 13 o'r adroddiad mewn egwyddor, a oedd yn nodi y dylid sefydlu wal dân sy'n cyfyngu ar rannu data rhwng asiantaethau'r rhai sy'n ceisio cefnogaeth ar gyfer trais rhywiol a thrais ar sail rhywedd. Awgrymodd Elizabeth Jiménez-Yáñez o gynghrair Menywod Mudol Step Up y byddai wal dân nid yn unig yn arwain at y canlyniad cadarnhaol o ganiatáu i ddioddefwyr roi gwybod yn ddiogel, byddai hefyd yn tynnu'r baich oddi ar wasanaethau statudol, gan gynnwys yr heddlu, i orfod cymryd camau gweithredu sy'n gysylltiedig â mewnfudo. Felly, Weinidog, a allwch chi roi diweddariad penodol mewn perthynas ag argymhelliad 13 a sut y dylai Llywodraeth Cymru sefydlu wal dân sy'n cyfyngu ar rannu data rhwng asiantaethau ar y rhai sy'n ceisio cymorth ar gyfer trais rhywiol a thrais ar sail rhywedd? Diolch.

Diolch yn fawr, Sarah Murphy, ac a gaf fi ddiolch i chi, nid yn unig am y cwestiwn pwerus hwn heddiw, ond hefyd am y rôl arweiniol rydych chi'n ei chwarae yn y Senedd hon, mae'n rhaid i mi ddweud, yn datblygu dealltwriaeth ac arbenigedd mewn cyfiawnder data? Rwy'n credu ein bod yn cydnabod hynny, ac rydym yn troi atoch chi, ac rydym yn dysgu gennych chi am y materion hyn gyda'ch cyfraniadau, yn enwedig ar y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, a'r ymchwiliad penodol hwn a gynhaliwyd gennych yn y pwyllgor a'r argymhelliad.

Nawr, mae'n bwysig ein bod yn cydnabod, fel y dywedais, y dylai diogelwch fod yn bwysicach na statws, yn bendant, o ran mewnfudo a chymorth. Mae'n rhaid inni amddiffyn a chefnogi dioddefwyr a goroeswyr camdriniaeth; mae'n hollbwysig mai dyna yw'r flaenoriaeth gyntaf i bob gwasanaeth, gan gynnwys yr heddlu. Mae hyn yn rhywbeth rwy'n ei godi nawr ar fwrdd gweithredu cenedlaethol ein strategaeth, y strategaeth ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Rydym wedi derbyn yr argymhelliad mewn egwyddor. Ni allwn gyfarwyddo'r heddlu nac awdurdodau eraill a gedwir yn ôl, ond rydym yn ystyried gyda nhw sut y gellir dileu rhwystrau i gael mynediad at wasanaethau a sut y gallwn ei wneud yn fecanwaith cyflawni ar gyfer ein strategaeth genedlaethol mewn gwirionedd.

Question 4 is next, and is to be asked by Carolyn Thomas.

Diolch yn fawr, Carolyn Thomas. Ein gweledigaeth ar gyfer Cymru yw bod yn genedl noddfa, gan ymgorffori tosturi fel egwyddor allweddol. Nod ein cynllun cenedl noddfa yw sicrhau bod pobl sy'n ceisio noddfa yn cael eu croesawu o'r diwrnod cyntaf y byddant yn cyrraedd Cymru, ac mae ein cefnogaeth yn cynnwys gwasanaethau cynghori, gwybodaeth am hawliau, a gwasanaethau integreiddio.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn ddiweddar, ymwelais â gŵyl ddawns y byd yn Nhreffynnon, a oedd, yn rhannol, yn helpu ffoaduriaid sydd bellach wedi ymgartrefu yng ngogledd-ddwyrain Cymru i deimlo'u bod wedi'u cynnwys yn well ac i roi cyfle iddynt rannu eu diwylliant ag eraill. Mwynheais sgwrsio â ffoaduriaid o Affganistan ac Wcráin ynghyd â phobl garedig a theg o Gymru, Lloegr a Tsieina o gwmpas yr ardal sy'n credu mewn gobaith yn hytrach na chasineb. Mae maer yr Wyddgrug, y Cynghorydd Teresa Carberry, yn cynnal digwyddiad ddydd Gwener, ac mae hi wedi galw am fwy o dosturi ac empathi i ddathlu amrywiaeth, a dyma'r neges y credaf y dylai arweinwyr gwleidyddol fod yn ei rhannu. Mae'n fy nhristáu pan fyddaf yn clywed Gweinidogion Llywodraeth y DU yn annog ofn a chasineb tuag at geiswyr lloches yn gyson, mewn ymgais i apelio at y dde eithafol. Maent i gyd yn bobl wedi'r cyfan. Mae yna bobl dda a phobl ddrwg ym mhobman, felly nid wyf yn deall. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod hyn yn ei gwneud yn bwysicach fyth ein bod ni yma yng Nghymru yn parhau i dynnu sylw at y ffaith ein bod ni'n falch o fod yn genedl noddfa, ac yn ymroddedig i gefnogi'r rhai sy'n ceisio lloches? Diolch.

Wel, diolch yn fawr, Carolyn Thomas. Mae'n hollbwysig cydnabod y tosturi a ddangoswyd yng ngŵyl ddawns y byd yn Nhreffynnon, gyda'r fath integreiddio a'r fath dosturi, ac wrth gwrs, y fath fudd a deimlai'r gymuned gyfan o'r integreiddio hwnnw. Mae'n Wythnos y Ffoaduriaid, a'r thema yw tosturi, ac yn gynharach yr wythnos hon mynychais ysgol—ac rwy'n cyfarfod ag ysgolion eraill, ac mewn gwirionedd, mae digwyddiadau'n digwydd mewn ysgolion ledled Cymru—sy'n gweithio ar wreiddio hyn yn y cwricwlwm, ond mae trefi, cymunedau, cynghorau a phrifysgolion yn cofleidio'r genedl noddfa hefyd ac yn ymgysylltu â Dinas Noddfa, a oedd gyda ni ddoe pan wnaethom gyfarfod â Chyngor Ffoaduriaid Cymru. Mae'n ymwneud â bod Cymru'n lle tosturiol a chroesawgar i'r rhai sy'n ceisio noddfa, ac mae'n bwysig eich bod yn tynnu sylw heddiw, o'r gymuned honno yn eich etholaeth chi, yn eich rhanbarth, sef Gogledd Cymru, at y gefnogaeth sydd ar gael, gyda maer yr Wyddgrug hefyd yn chwarae ei rhan. Mae'n arweinyddiaeth, ac mae'n golygu y dylem i gyd chwarae ein rhan i ddarparu'r croeso cynnes hwnnw, a chydnabod ein bod yn cael ein cyfoethogi gan sgiliau a phrofiadau'r ceiswyr lloches sy'n dod yma, ac y gallwn ofalu amdanynt yng Nghymru.

Question 5. Joel James. I do apologise—

—Drysais rhwng fy Sams yno. Roeddwn i'n chwilio am Sam Kurtz ond Sam Rowlands sydd gennyf i lawr yma mewn gwirionedd. Felly, fe ddrysais rhwng fy Sams. Ymddiheuriadau am hynny. Cwestiwn atodol—Sam Rowlands.

Ddim o gwbl, Lywydd, a diolch am y cyfle. Mae'n hyfryd clywed am ŵyl ddawns y byd Treffynnon. Yn anffodus, ni lwyddais i gyrraedd yno; nid wyf yn siŵr a fyddai Treffynnon wedi bod yn barod ar gyfer fy symudiadau dawns—[Chwerthin.]—ond diolch i Carolyn Thomas am godi'r pwynt pwysig heddiw.

Wrth gwrs, Weinidog, fe wyddoch fod gan y Deyrnas Unedig hanes o dderbyn a chroesawu'r rhai sy'n ceisio lloches o bob cwr o'r byd ers canrifoedd. Ym Mhrydain, wrth gwrs, rydym bob amser yn dangos croeso a thosturi. Os edrychwch yn ôl, yn yr unfed ganrif ar bymtheg, o'r Huguenotiaid Ffrengig, hyd heddiw gydag Wcreiniaid, Syriaid a phobl o Hong Kong yn ceisio lloches yng Nghymru, ac yn y DU gyfan, mae gennym freichiau agored a hafan i'r rhai sydd ei hangen.

Os caf ganolbwyntio ar fy rhanbarth i, Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol, rwy'n siŵr, o gynigion i westy gael ei ddefnyddio, yn Neuadd Llaneurgain, fel safle ar gyfer 400 o ffoaduriaid gwrywaidd sengl. Hoffwn wybod beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn, os gwelwch yn dda. 

Diolch yn fawr, Sam Rowlands, a diolch am gydnabod y genedl noddfa a'r gefnogaeth a'r croeso yng ngogledd Cymru, yn eich rhanbarth, a'r ffyrdd y mae awdurdodau lleol hefyd yn chwarae rhan mor hanfodol gyda'u cefnogaeth. Nawr, yn amlwg, dyma faes lle nad ydyw—polisi mudo—wedi'i ddatganoli i Gymru, ond rydym yn gweithio'n agos iawn ar y pwynt integreiddio â'r holl wasanaethau lleol rydym yn eu darparu. Rwy'n credu ei bod yn bwysig mai dyma lle mae dull tîm Cymru wedi bod mor llwyddiannus, nid yn unig o ran ein hymateb i ymateb dyngarol Wcráin, sy'n parhau wrth inni drafod yma yn y Senedd, ond cyn hynny, yr ymateb i adael Affganistan, lle rydym wedi cefnogi ffoaduriaid o Affganistan sy'n byw ledled Cymru, fel sydd wedi'i ddweud eisoes, a'r Syriaid sydd gyda ni ac sy'n gymaint o ran o'n cymunedau.

Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod mai cyfrifoldeb y Swyddfa Gartref yw hyn. Rydym yn pryderu am y ffyrdd nad yw'r Swyddfa Gartref yn ymgysylltu'n ddigonol â'n hawdurdodau lleol, yn enwedig mewn perthynas â chymorth a'r ymateb—yr ymateb amlasiantaethol. Rwy'n credu eich bod yn gwybod bod y safle penodol y sonioch chi amdano yn amodol ar ganiatâd cynllunio nawr. Ond yn wir, mae gennym fwrdd gweinidogol cenedl noddfa nawr, ac fe gyfarfu â Gweinidogion y bore yma, ac mae'n cynnwys cynrychiolwyr o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru. Felly, rydym yn gweithio ar ddull tîm Cymru i sicrhau y gallwn gynnig y gefnogaeth y gallwn ei rhoi, ond hefyd yn codi ein pryderon penodol gyda'r Swyddfa Gartref am y ffordd y maent yn defnyddio'r lleoliadau hyn yn amhriodol.

Nawr, byddwn i'n dweud, ac rwy'n credu ein bod wedi dweud hyn ddoe mewn perthynas â'r Bil Mudo Anghyfreithlon, rwy'n gofyn eto a allwch chi a'ch cyd-Aelodau godi'r materion hyn gyda Llywodraeth y DU. Nid wyf yn siarad am y Bil Mudo Anghyfreithlon ar y pwynt hwn; rwy'n dweud, 'A wnewch chi ymuno â ni i ddweud mai'r hyn y mae angen i Lywodraeth y DU ei wneud yw gwella'r cyfleuster prosesu ar gyfer ceisiadau lloches i'r rhai mewn angen?' Mae gan Bwyllgor Dethol Materion Cartref Tŷ'r Cyffredin ystod o argymhellion—a hynny'n drawsbleidiol—yn y maes hwn. Pe gallent wella'r ceisiadau lloches, byddai llai o angen i bobl orfod dod i aros mewn lleoliadau anaddas. Mae angen inni sicrhau y gellir eu cartrefu'n gyflym, fel oedd yn arfer digwydd, neu'n wir, y gall fod cytundebau dychwelyd effeithiol i'r rhai â cheisiadau annilys a phroses eithriadol i sicrhau lloches i'r rhai mewn angen arbennig.

Rwy'n gwneud y pwynt hwn heddiw, Lywydd, oherwydd mae'n rhywbeth y gallem uno yn ei gylch—galw am lwybrau diogel a chyfreithiol, a sicrhau y gallwn gael rhai o'r llwybrau diogel a chyfreithiol hynny, fel y dywedais ddoe, fel cynllun Dubs, a enwyd ar ôl yr Arglwydd Alf Dubs. Os gallwch ymuno â ni ar hynny—. Byddaf yn cyfarfod â'r Gweinidog mewnfudo, fel y gwnaeth llywodraeth leol yn ddiweddar, er mwyn sicrhau eglurder, ymgysylltu gwell a chodi pryderon am effaith safleoedd mawr ar integreiddio a chydlyniant.

Diolch yn fawr, Joel James. Rydym yn gweithio'n agos gydag undebau credyd i ddarparu benthyciadau a chynilion moesegol, a ddarperir drwy 13 prosiect. Yn ogystal, rydym yn darparu £1.2 miliwn ar gyfer cynllun ehangu benthyciadau. Rwyf hefyd yn ymgysylltu'n rheolaidd â benthycwyr cyfrifol, er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud popeth yn eu gallu i gefnogi pobl drwy'r argyfwng costau byw.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Yn ôl eu gwefan, mae Undeb Credyd Caerdydd a'r Fro, er yn gwerthu eu hunain fel sefydliad sydd, ac rwy'n dyfynnu,

'yn cynnig benthyciadau hyblyg ar delerau teg, gyda chyfraddau isel, dim ffioedd'

yn ymddangos fel pe baent yn cynnig cyfraddau llog eithaf syfrdanol ar fenthyciadau sy'n uwch na chyfraddau'r farchnad. Mewn gwirionedd, Weinidog, byddai benthyciad teuluol safonol o £1,000 yn arwain at gyfradd llog o 41.2 y cant, a byddai benthyciad teyrngarwch o £1,000 yn golygu bod rhywun yn talu 40.2 y cant mewn llog. Yn wir, roedd y rhan fwyaf o'r cyfraddau a gynigiwyd ganddynt ar fenthyciadau o symiau gwahanol gryn dipyn yn uwch nag y byddai rhywun yn ei gael gan fanc neu gymdeithas adeiladu. Ac er eu bod yn cynnig cyfraddau benthyg cystadleuol, mynediad cyfyngedig a geir at y rhain ac ni fyddant ar gael i lawer o bobl a fydd yn gwneud cais amdanynt. Rwy'n poeni'n fwy na dim y bydd Undeb Credyd Caerdydd a'r Fro nawr yn derbyn budd-dal plant fel dull o dalu am fenthyciadau teuluol, a restrir ar gyfer gwisgoedd ysgol, tripiau, y Nadolig a gwyliau teulu. Felly, gellir defnyddio'r budd-dal sy'n cael ei dalu i deuluoedd i sicrhau bod plant yn cael eu bwydo a'u gwisgo'n briodol i dalu'r llog o 41.2 y cant ar fenthyciadau i'r undeb credyd. Sut bynnag yr edrychwch chi ar hyn, Weinidog, mae'n anghywir i deulu sy'n ei chael hi'n anodd ac sydd angen arian ar gyfer gwisgoedd ysgol dalu llog o 41.2 y cant, sy'n gyfradd llog nad yw'n annhebyg i gyfraddau llog y cwmnïau benthyciadau diwrnod cyflog gwarthus. Gyda hyn mewn golwg, a ydych chi'n credu bod y gyfradd hon yn cosbi pobl am fod yn dlawd ac nad yw o fewn ethos nodau datganedig yr undeb credyd o delerau teg a chyfraddau isel? Diolch.

Wel, diolch am y cwestiwn. Rwy'n aelod balch iawn—dylwn ddatgan y buddiant hwnnw—o Undeb Credyd Caerdydd a'r Fro, fel y mae cymaint o bobl eraill, a byddwn yn eich annog i ymweld ag Undeb Credyd Caerdydd a'r Fro. Fe wnaethom ymweld ag undebau credyd ar ôl y Nadolig i'w llongyfarch ar y gwaith y maent yn ei wneud ac yn wir, i'w cefnogi fel benthycwyr moesegol, sy'n darparu mynediad at gredyd fforddiadwy, yn sefydlu hybiau cymunedol, ac yn gweithio gyda theuluoedd drwy gynllun cynilo'r ysgolion.

Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud ein bod wedi eu cefnogi gyda'r cynllun ehangu benthyciadau hwn. Felly, mae £1.2 miliwn wedi'i ddarparu i 10 undeb credyd ar gyfer y cynllun ehangu benthyciadau, ac mae'n caniatáu i bobl sydd â hanes credyd gwael gael mynediad at gredyd fforddiadwy. Hyd at fis Mawrth eleni, rhoddwyd bron i 1,700 o fenthyciadau drwy'r cynllun hwn, ac mae hynny'n parhau i gynyddu. Mae yna heriau ariannol yn wynebu aelwydydd ledled Cymru, ond mae'r undebau credyd ledled Cymru—ac rwyf wedi ymweld â llawer ohonynt, ac rwy'n annog yr Aelodau i wneud hynny, ar draws y Siambr—wedi croesawu'r cynllun penodol hwn i ehangu benthyciadau. A gadewch inni wynebu'r peth, ar gyfer cefnogi costau byw, rhoddwyd £1.2 miliwn i undebau credyd yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf i ehangu eu benthyca. Mae hwnnw wedi'i ailgylchu i mewn i'r flwyddyn ariannol hon, a'r sector undebau credyd moesegol sy'n denu ac yn gwasanaethu'r aelodau newydd hynod fregus yn ariannol hynny.

Ond a gaf fi hefyd achub ar y cyfle i ddweud bod mwy na 35 y cant o fenthycwyr undebau credyd yn rhieni sengl â phlant dibynnol? Maent yn darparu benthyciadau teuluol, lle caiff ad-daliadau eu didynnu'n awtomatig o daliadau budd-dal. Mae'n boblogaidd iawn—mae'n agor mynediad at gredyd fforddiadwy a chyda'r elfen gynilo, mae'n helpu rhieni i gynilo'n fwy rheolaidd. Maent yn ymwneud yn agos â'u haelodau, undebau credyd. Maent yn fforddiadwy, yn ddi-elw ac yn foesegol.

Ac yn olaf, a gaf fi ddweud ein bod hefyd yn ymuno â Fair4All Finance? Ac rydym yn ymuno â'r Alban—yr holl genhedloedd datganoledig, yn ogystal â Lloegr—rydym yn ymuno â nhw, a benthycwyr cyfrifol, i brofi cynllun benthyciad dim llog, ac rwy'n siŵr y bydd gan yr Aelod ddiddordeb ynddo. Felly, bydd undebau credyd yng Nghymru yn bartneriaid cyfeirio ar ei gyfer. Mae'n cael ei ddarparu gan Buddsoddiad Cymdeithasol Cymru, Fair4All a Salad Money, a byddaf yn falch o adrodd ar sut mae'r peilot hwnnw'n mynd.

The next question is from Darren Millar—question 6.

Mae ein rhaglen cynhwysiant digidol ac iechyd genedlaethol, Cymunedau Digidol Cymru, yn cefnogi sefydliadau ar draws pob cymuned a sector i helpu pobl i ymgysylltu â'r byd digidol. Mae strategaeth ddigidol Cymru yn ei gwneud yn glir fod yn rhaid parhau i ddarparu ffyrdd amgen i bobl na allant, neu sy'n dewis peidio â chael mynediad at wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru drwy ddulliau digidol, allu gwneud hynny.

Diolch am yr ymateb hwnnw, ac rwy'n falch iawn o'ch clywed yn dweud y dylai mynediad at wasanaethau mewn ffordd nad yw'n ddigidol fod ar gael. Gwyddom mai dim ond 41 y cant o'r rhai dros 75 oed sydd â sgiliau digidol, ac mae 32 y cant o bobl 75 oed a hŷn yn teimlo eu bod wedi'u hallgáu'n ddigidol. Ac yn anffodus, mae hyn yn arwain at broblemau i'r unigolion hynny allu cael mynediad at wasanaethau hanfodol, megis mynediad at fathodynnau glas. Mae ymchwil gan Age Cymru wedi dangos bod pobl hŷn, yn aml iawn, yn cael gwybod gan eu hawdurdodau lleol mai'r unig ffordd o wneud cais yw ar-lein. Pan fyddant yn gofyn am help am nad ydynt yn gallu gwneud cais ar-lein, dywedir wrthynt, 'Ni allwn gynnig unrhyw help', ac yn amlwg nid yw hynny'n ddigon da. Pa gamau y bwriadwch eu cymryd, fel y Dirprwy Weinidog â chyfrifoldeb am y mater hwn, i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cyflawni'r dyheadau rydych chi wedi'u gosod fel Llywodraeth Cymru i wneud yn siŵr fod ceisiadau am fathodynnau glas—ac unrhyw wasanaeth cyhoeddus arall, yn wir—ar gael i bobl nad ydynt yn gallu gwneud pethau fel ceisiadau ar-lein? 

A gaf fi ddiolch i Darren Millar am y cwestiwn? Rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth rydych wedi'i godi yn Siambr y Senedd hon o'r blaen, ac mae'n bendant yn rhywbeth rwy'n credu bod pob un ohonom yn rhannu pryderon yn ei gylch, na all pobl ddal i gael mynediad at wasanaethau bob amser, oherwydd fe wnaethoch chi dynnu sylw at ffigur o 32 y cant o bobl 75 oed a hŷn yng Nghymru nad ydynt yn defnyddio'r rhyngrwyd yn bersonol, neu bobl nad ydynt yn gwybod sut i'w ddefnyddio, neu rai nad ydynt yn teimlo'n hyderus yn ei ddefnyddio yn ogystal. Felly, byddaf yn sicr yn codi'r pwyntiau a wnaethoch yn benodol am fathodynnau glas, ond os oes unrhyw bryderon eraill, unrhyw achosion penodol yr hoffech ysgrifennu ataf fi neu Jane Hutt i'w codi, gallwn sicrhau ein bod yn mynd ar drywydd hynny yn ein sgyrsiau ac yn gweithredu hyn gyda chydweithwyr mewn llywodraeth leol a thu hwnt hefyd.

Rydym hefyd yn gwneud gwaith—rydym wedi comisiynu Prifysgol Lerpwl i wneud ymchwil ar ein rhan ar safon byw digidol gofynnol i Gymru. Felly, yn y bôn, adeiladu consensws i sefydliadau dinasyddion ystyried yr hyn y gallai fod angen iddynt wneud mwy ohono a'r ffordd y mae angen iddynt wneud pethau i gael y cynhwysiant digidol gofynnol, ond y byddai ganddynt y dewis arall hwnnw ar waith bob amser hefyd.  

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddiogelwch cymunedol yng Nghymru. Un o ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu yw cynnal cyllid ar gyfer 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu a chynnydd o 100 yn eu nifer dros dymor y Senedd hon. Ac ar hyn o bryd mae 34 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu wedi'u lleoli yn sir Ddinbych.

Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog, a'r rheswm pam rwyf am godi'r cwestiwn hwn y prynhawn yma yw fy mod wedi treulio tair shifft yn ddiweddar gyda thimau plismona lleol gogledd Cymru. Fe wneuthum ddwy shifft yn y Rhyl ac un yn Ninbych, ac un o'r themâu cyffredin sydd wedi cael eu cydnabod yw'r angen i wella presenoldeb plismona lleol ar y strydoedd i gynyddu gwelededd ac i fod yn rhwystr naturiol i droseddau yn ein trefi a'n pentrefi yn sir Ddinbych. Fel y sonioch chi yn eich ymateb cychwynnol, Weinidog, ym maniffesto etholiad Senedd Cymru 2021 y Blaid Lafur fe wnaethoch ymrwymo i gynyddu swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yn eu cannoedd, a ddwy flynedd yn ddiweddarach, rydym yn dal i aros i weld tystiolaeth o'r addewid hwn ar y strydoedd. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y mater ac amserlen ar gyfer pryd y bydd y caiff y swyddogion hyn eu cyflwyno, neu ai dim ond rhagor o eiriau gwag gan y Blaid Lafur yng Nghymru oedd hyn? 

Rwy'n falch iawn eich bod wedi croesawu'r ffaith mai Llywodraeth Lafur Cymru sydd nid yn unig yn ariannu 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ond sydd hefyd yn sicrhau cynnydd o 100 yn eu nifer dros dymor y Senedd hon, ac mae hynny'n bwysig o ran yr amserlen—fe ddof at yr amserlen. Ond hefyd, a gaf fi gymryd o hynny y gallech chithau hefyd fod yn cynhesu at y ffaith ein bod yn teimlo mai datganoli plismona i Gymru fyddai'r ffordd fwyaf priodol ymlaen, fel y gallwn ddiwallu anghenion plismona yn y gymdogaeth ein cymunedau mewn gwirionedd? Ac rwy'n eich llongyfarch ar ymuno â thair shifft ar y strydoedd. Fe ymunais innau â shifft ar y strydoedd—reid o gwmpas, fel y maent yn ei galw—yn ddiweddar, a dysgu llawer o'r profiad hwnnw, fel y mae llawer o Aelodau'r Senedd wedi sôn dros gyfnod o amser. 

Felly, rydym yn darparu dros £22 miliwn o gyllid ar gyfer swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yn y flwyddyn ariannol hon, er bod plismona wedi'i gadw'n ôl ar hyn o bryd, fel y dywedaf. Rydym eisiau ei ddatganoli. Mae gennym sefyllfa ariannol heriol iawn, a hynny oherwydd eich Llywodraeth chi a thoriadau a chyni ers 13 mlynedd. Ond mae gennych 34 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yn sir Ddinbych—mae 23 swyddog cymorth cymunedol yr heddlu wedi'u lleoli yn Ninbych arfordirol ac Abergele, mae 11 arall wedi'u lleoli Ninbych wledig a Chonwy—ac mae'n cynnwys cymysgedd o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu a ariennir gan Lywodraeth Cymru a chan yr heddlu. Rydym yn ariannu mwy na hanner cyfanswm y cyllid ar gyfer swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yng ngogledd Cymru yn 2023-24, a hynny drwy gytundeb â'r heddlu.

Yn olaf, Lywydd, rwyf am roi un enghraifft o brosiect pwysig iawn gan y tîm plismona yn y gymdogaeth yng ngogledd Cymru, ac fe fyddwch yn ymwybodol ohono, rwy'n siŵr, Aelodau gogledd Cymru. Mae'r tîm plismona yn y gymdogaeth wedi bod yn cefnogi prosiect Blossom and Bloom. Elusen yw hi sy'n cefnogi mamau ifanc yn yr ardal, ac mewn gwirionedd y tîm plismona yn y gymdogaeth lleol a helpodd gyda'r cais am gyllid i'r elusen hon barhau â'u gwaith. Mae hyn yn dangos sut mae swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yn chwarae rhan mor hanfodol yn y gymuned, gan weithio gyda phobl ifanc, a chynnig sesiynau ffitrwydd i famau mewn campfa focsio leol. Gall un ohonoch hawlio'r prosiect hwn ar ryw bwynt, rwy'n siŵr. Ond hefyd, enillodd y gampfa focsio leol wobr yn seremoni gwobrau cymunedol comisiynwyr yr heddlu a throseddu, felly mae Cymru ar y map o ran y gefnogaeth a rown i'r swyddogion cymorth cymunedol pwysig hynny.

Er bod trosedd a chyfiawnder yn faterion a gadwyd yn ôl, rydym yn parhau i weithio ar y cyd â'r heddlu a phartneriaid perthnasol eraill ledled Cymru. Mae ein bwrdd partneriaeth plismona ar gyfer Cymru yn darparu cyfleoedd i drafod amrywiaeth o faterion, gan gynnwys masnachu pobl.

Ie, dyma un o'r pethau sy'n dod o fewn y rhwyg neu'r ymylon aneglur rhwng cymwyseddau datganoledig a chymwyseddau a gadwyd yn ôl, ond mae fy amser allan ar y stryd yn rheolaidd gyda'n heddlu lleol wedi tynnu sylw at broblem masnachu pobl, pobl fregus, i mewn i ffermio cyffuriau mewn eiddo preswyl neu wag yng nghymoedd de Cymru. Mae'n effeithio ar y cymunedau hynny, mae'n llyncu adnoddau'r heddlu, ac mae'n effeithio'n uniongyrchol ar unigolion bregus sy'n aml yn cael eu masnachu i'r sefyllfaoedd hyn, a'u hecsbloetio, a nhw yw'r rhai sy'n cael eu herlyn, ac mae'r troseddwyr mawr sy'n rhedeg y gweithredoedd yn dianc i weithredu o eiddo arall, ar ddiwrnod arall, gydag unigolyn arall sy'n cael ei ecsbloetio, ond yn dal i effeithio ar y cymunedau mwyaf difreintiedig lle ceir yr eiddo rhataf a'r mwyaf addas ar gyfer gweithredoedd troseddol fel hyn. 

Felly, pa drafodaethau y gall y Gweinidog eu cael gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu a'r prif gwnstabliaid ar hyn? A hyd nes y caiff plismona ei ddatganoli, fel y mae i Faer Llundain i bob pwrpas, pa drafodaethau y gellir eu cael gyda'r Ysgrifennydd Cartref hefyd, i ddod ag ecsbloetio unigolion a fasnachir a chymunedau difreintiedig i ben?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Rydych yn iawn i godi'r effaith y mae'r math hwn o ymddygiad ffiaidd, masnachu pobl, yn ei chael nid yn unig ar yr unigolion bregus sy'n dioddef o'i herwydd, ond hefyd yr effaith ar gymunedau yn gyffredinol, a'r sgil-effaith, fel y dywedais, ar adnoddau i'n cydweithwyr yng ngwasanaethau'r heddlu hefyd.

Fel y dywedais o'r blaen, rydym yn gweithio mewn partneriaeth agos iawn, er ei fod yn dod o fewn maes nad yw wedi'i ddatganoli, ond mae gennym adran gaethwasiaeth fodern o fewn Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r materion hyn hefyd. Byddwn yn sicr yn gwneud hynny drwy ein comisiynydd heddlu a throseddu arweiniol—Jeff Cuthbert ar hyn o bryd—ar gaethwasiaeth fodern, ynglŷn â sut y gallwn sicrhau ein bod yn gweithio mor agos ag y gallwn a chodi'r pryderon hynny gyda'n cymheiriaid yn Llywodraeth y DU. Yn amlwg, clywsom yn y lle hwn ddoe, ac rwy'n siŵr y byddwn yn clywed eto, y pryderon ynghylch y Bil Mudo Anghyfreithlon, ac mewn gwirionedd mae hwnnw'n gwneud pethau'n anos i bobl sy'n ddioddefwyr masnachu pobl, yn hytrach na cheisio eu cefnogi a mynd i'r afael â'r bobl sy'n ceisio ecsbloetio pobl fregus sy'n cael eu masnachu.

Felly, rydym wedi ymrwymo i barhau i weithio ar y cyd ac i fynd i'r afael â hyn gydag empathi a thosturi, a gweithio gyda'n cydweithwyr a swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu i gefnogi cymunedau lleol ac ar yr angen am gydlyniant cymunedol hefyd, ar yr un pryd.

Finally, question 9, Luke Fletcher.

Diolch yn fawr, Luke Fletcher. Cyfarfûm â Gweinidog yr Economi yn ddiweddar fel rhan o gyfres o gyfarfodydd dwyochrog ar fesurau trawsbynciol i'w cynnwys yn y strategaeth ddrafft ar dlodi plant. Agorwyd cyfnod o ymgynghori ar strategaeth ddrafft ddydd Llun yr wythnos hon wrth gwrs.

Thank you for the answer, Minister.

Yn dilyn cyhoeddi ystadegau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer mis Mehefin yn dangos patrwm o ostyngiad yng nghyfraddau cyflogaeth a gweithgarwch economaidd Cymru, gofynnais i Weinidog yr Economi yr wythnos diwethaf p'un a oes angen asesiad llawer mwy gonest o gyflwr economi Cymru. Nawr, mae adroddiad cynnydd 2022 ar y strategaeth tlodi plant yn cyfeirio at y ffaith bod plant mewn mwy o berygl o fod yn byw mewn tlodi mewn aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd cael gwaith. Ond wrth gwrs, rydym wedi cael senario ers cryn dipyn o amser lle mae'r posibilrwydd o dlodi mewn gwaith wedi cael ei ymestyn yn ddramatig i nifer cynyddol o aelwydydd yng Nghymru. Credaf fod y strategaeth tlodi plant newydd yn gyfle gwirioneddol i weithredu mesurau uchelgeisiol i newid hyn. Felly, yng ngoleuni ffigurau diweddar y Swyddfa Ystadegau Gwladol, a oes unrhyw adnoddau ychwanegol yn cael eu dyrannu i hyn a pha syniadau ffres sy'n cael eu cynhyrchu rhwng eich swyddogion chi a swyddogion Gweinidog yr Economi i fynd i'r afael â'r broblem hirsefydlog hon yma yng Nghymru?

Diolch yn fawr am y sylwadau pwysig iawn hynny ac yn eich cwestiwn, am y myfyrdodau ar y cyfleoedd sydd gennym nawr gyda'r strategaeth tlodi plant ddrafft hon, yr anogaf yr Aelodau i ymgynghori yn eu hetholaethau yn ei chylch, ac ymgynghori ynghylch y cyfleoedd y mae'r strategaeth yn eu cynnig inni, er mai cyfyngedig yw ein pwerau mewn perthynas â threthiant a budd-daliadau. Ond rwy'n credu mai'r pwynt allweddol am y strategaeth yw ei bod yn drawslywodraethol ac wrth gwrs, cymeradwyodd holl aelodau'r Cabinet y strategaeth ddrafft ar gyfer yr ymgynghoriad 12 wythnos.

Mae'n ymwneud â chefnogi llwybrau allan o dlodi. Roeddech yn canolbwyntio yn y ffigurau cyflogaeth ar anweithgarwch economaidd, er i'r Prif Weinidog egluro bod darlun o gyfle yma hefyd, o ran economi Cymru. Ond mae'n ymwneud â llwybrau allan o dlodi drwy'r blynyddoedd cynnar, addysg, cyflogaeth, cyflogaeth a sgiliau, ac mae'r cynllun cyflogadwyedd a sgiliau yn hanfodol i hynny, ac roedd hwnnw'n bwynt allweddol yn fy nhrafodaethau gyda Gweinidog yr Economi.

Ond mae'n ymwneud â sut y gallwn gryfhau dull Llywodraeth Cymru o integreiddio polisi a chyllid er mwyn galluogi cydweithredu mwy hirdymor. Mae'n waith gwrthdlodi rhanbarthol, lleol a gweithio gyda'n partneriaid i greu Cymru lle gall pob plentyn, person ifanc a theulu ffynnu.

Thank you, Minister. 

The next item will be questions to the Counsel General and Minister for the Constitution. The first question is from Jenny Rathbone.

Diolch am eich cwestiwn. Nid wyf wedi cael trafodaethau gyda Chymdeithas yr Ynadon ar y mater hyd yma. Fodd bynnag, ar ein cais ni, mae grŵp cynghori academaidd Cymru ar gyfiawnder ieuenctid wrthi'n adolygu'r cyfleoedd sy'n codi o ddatganoli cyfiawnder ieuenctid. Mae gweithrediad y llysoedd ieuenctid yn rhan o'r adolygiad hwnnw, ac mae ymgynghori'n digwydd gydag ynadon.

Diolch am hynny, Weinidog. Efallai y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ymwybodol fod adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, o'r enw '60%—Rhoi llais iddyn nhw', i fod i gael ei gyhoeddi a'i drafod yn y Senedd yr wythnos nesaf, a'i fod yn tynnu sylw at y ffaith bod gan o leiaf 60 y cant o bobl ifanc sy'n dod i gysylltiad â'r system cyfiawnder ieuenctid anawsterau lleferydd ac iaith a mathau eraill o anawsterau cyfathrebu.

Yn ystod ein hymchwiliad, clywsom am yr arferion gorau a sefydlwyd gan ardaloedd cyfiawnder ieuenctid Castell-nedd Port Talbot a bae Abertawe a'r gwahaniaeth y mae hynny wedi'i wneud, i gael pobl sy'n arbenigwyr cyfathrebu i gefnogi pobl ifanc fel bod eu lleisiau'n cael eu clywed yn iawn ac yn bwysicach, fel eu bod nhw'n deall y broses y maent wedi dod yn rhan ohoni. Tybed a fydd y mater pwysig hwn yn codi yn y sgyrsiau a gewch gydag ynadon, a pha ddylanwad sydd gan ynadon ar sicrhau ansawdd y cymorth sydd ei angen i sicrhau nad oes camweinyddu cyfiawnder yn digwydd mewn perthynas â phobl ifanc nad ydynt yn deall beth sy'n digwydd.

Diolch am eich cwestiwn atodol ac rwy'n croesawu'r adroddiad yn fawr. Nid yw'n briodol i mi ymateb i'r adroddiad hwnnw, oherwydd yn amlwg fe fydd yn destun dadl yn y Siambr a hefyd yn mynd ger bron y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, rwy'n deall. Ond yr hyn y mae'n ei amlygu yw bod nifer o bobl ifanc sy'n dod i gysylltiad â'r system gyfiawnder yn aml yn dod o gefndiroedd anodd iawn, ac yn aml mae ganddynt gyfran uchel o anghenion dysgu ychwanegol, ac mae'r rheini wedi'u nodi yn yr adroddiad penodol hwnnw.

Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod gennym ddull amlasiantaethol sydd, yn fy marn i, yn dargyfeirio llawer o bobl ifanc o'r system gyfiawnder yng Nghymru, ac mae hynny wedi cael effaith sylweddol iawn ar leihau nifer yr achosion sy'n mynd ger bron y llysoedd ieuenctid. Ond yr hyn ydyw yw cydnabyddiaeth mai'r ffordd briodol o ymdrin â llawer o'r materion hynny sy'n codi yw cadw pobl ifanc allan o'r system cyfiawnder troseddol, ac ymgysylltu â'r holl asiantaethau, y mae'r mwyafrif llethol ohonynt wedi'u datganoli, mewn ffordd sy'n fwy o ymateb datrys problemau. Ac er ein bod yn rhoi ystyriaeth bellach i argymhellion Comisiwn y Gyfraith o ran diwygio tribiwnlysoedd, rwy'n sicr yn meddwl tybed a oes rôl o fewn system dribiwnlysoedd ddiwygiedig lle, er enghraifft, mae gennych broblem iechyd meddwl eisoes, lle mae gennych yr arbenigedd mewn perthynas ag anghenion dysgu, ac yn ddiamau ar ryw adeg o ran gwaharddiadau, y bydd hwn yn faes priodol lle byddai'r arbenigedd hwnnw'n elwa o fewn system dribiwnlysoedd ddiwygiedig.

Diolch am eich cwestiwn. Mae'r diwygiadau i Ddeddf Trefn Gyhoeddus 1986 yn ymwneud â materion a gadwyd yn ôl, ac ni wnaeth Llywodraeth y DU ein hysbysu o'u bwriad i roi rhagor o bwerau eto i'r heddlu mewn perthynas â phrotestiadau. Mae'n hanfodol fod gan bobl hawl i fynegi pryderon yn rhydd, ac mewn ffordd ddiogel a heddychlon.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb, ac a gaf fi gytuno'n llwyr â'r sylwadau a wnaeth? Yn etholiadau diwethaf y Senedd, mae'n wir fod niferoedd mwy nag erioed o bobl Cymru wedi cefnogi Llafur Cymru. Fe wnaethant gefnogi'r Prif Weinidog beiddgar Mark Drakeford ac fe wnaethant gefnogi maniffesto beiddgar a oedd yn cynnwys mynd ar drywydd yr achos dros ddatganoli plismona.

Gwnsler Cyffredinol, gan fod y Ddeddf Trefn Gyhoeddus yn rhoi mwy o bwerau i'r heddlu, pa drafodaethau pellach a gawsoch gyda swyddogion y gyfraith yn San Steffan, i sicrhau bod y system gyfiawnder gyfan yng Nghymru yn adlewyrchu blaenoriaethau pobl Cymru mewn gwirionedd?

Mae ein pryderon am y newidiadau a wnaed wedi'u gwneud yn dda, mewn trafodaethau ac mewn gohebiaeth. Fel y gwyddom, mae plismona'n fater a gadwyd yn ôl, ac fel rwyf eisoes wedi'i ddweud, ni chawsom ein cynnwys. Mae Deddf Trefn Gyhoeddus 2023 yn cynnwys pwerau y credwn eu bod yn rhy eang, ac rwy'n credu bod y rhuthr i gychwyn y ddeddfwriaeth cyn coroni'r Brenin wedi arwain at ormod o gyfrifoldeb ar yr heddlu i geisio gwneud synnwyr o ddeddfwriaeth sydd wedi'i drafftio'n wael.

Mae hefyd yn bwysig nodi yn rhan o hynny mai un o'r rhesymau sy'n sail i'n pryderon yw oherwydd bod y cynigion hyn wedi cael eu trafod yn Nhŷ'r Arglwyddi yn flaenorol, ac fe wnaethant hwy bleidleisio yn erbyn diwygiadau tebyg yn ystod taith Deddf Trefn Gyhoeddus 2023 mewn gwirionedd. Felly, defnyddio is-ddeddfwriaeth i osgoi'r Senedd yw hyn bellach mewn gwirionedd.

Mae nifer o sylwebaethau wedi bod, ac nid yw'r cyfan wedi dod o ochr Llafur. Dywedodd David Davis, cyn-Aelod o'r Cabinet:

'Mae yna broblem ynglŷn â beth sy'n gyfreithlon ac rwy'n credu ein bod wedi colli golwg ar hynny.'

Dywedodd,

'Y gwir amdani yw bod gennych ddarn o gyfraith, sy'n dod yn gyfraith, a saith diwrnod yn ddiweddarach mae'n rhaid i Gomisiynydd y Met ymddiheuro i bobl y mae wedi'u harestio'n anghywir o dan y gyfraith honno.'

Gofynnodd,

'Mae'n dweud bod rhywbeth o'i le, onid yw?'

Dywedodd Syr Charles Walker, AS Ceidwadol arall:

'Rwy'n meddwl bod y Bil Trefn Gyhoeddus, y gwelsom blismona protestiadau dros benwythnos y Coroni—rwy'n anghytuno'n llwyr â fy mhlaid ar hynny... Yn bwysicach fyth, pan oeddem yn troseddoli protestiadau yn ystod y cyfyngiadau symud Covid, fe wneuthum rybuddio i lle byddai'r cyfan yn arwain.'

Mae ein gwrthwynebiad yn glir. Mae ein gallu i ddylanwadu ar hynny oherwydd ei fod yn fater a gadwyd yn ôl yn gyfyngedig, ond wrth gwrs, rydym yn ymgysylltu â chyrff plismona a chyrff eraill yn ein cymunedau, ac rydym yn gobeithio bod yna ddull cyfrifol o weithredu deddfwriaeth anffodus sydd wedi'i drafftio'n wael a orfodwyd arnom heb unrhyw awydd i'w hystyried yn briodol, a heb y manteision o wneud hynny.

The Welsh Conservatives' spokesperson to ask a question, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Mewn erthygl yn The Law Society Gazette ar 27 Ionawr ar gyfeiriad polisi cyfiawnder Llywodraeth Cymru yn y dyfodol, rydych chi'n dweud bod agenda Llywodraeth Cymru ar gyfer sector y gyfraith a chyfreithiol yn cynnwys tendr i asesu'r angen am brentisiaethau cyfreithwyr yng Nghymru. Mae'r Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, y rheoleiddiwr gwasanaethau cyfreithiol mwyaf yng Nghymru a Lloegr, sy'n cwmpasu tua 90 y cant o'r farchnad a reoleiddir ac yn goruchwylio mwy na 4,000 o gyfreithwyr a 400 o gwmnïau cyfreithiol yng Nghymru, yn hyrwyddo prentisiaethau cyfreithwyr fel dewis arall yn lle'r llwybr cymwysterau traddodiadol drwy'r brifysgol i ymgeiswyr sydd am ennill cyflog wrth iddynt ddysgu. Maent hefyd yn nodi bod modd i ddarpar gyfreithwyr gymhwyso yn Lloegr drwy brentisiaeth cyfreithiwr eisoes, proses sydd fel arfer yn cymryd pump i chwe blynedd i'w chwblhau. Pam, felly, eich bod chi ond yn asesu'r angen am hyn yng Nghymru, pan fo eisoes yn weithredol yn Lloegr, gan agor cyfleoedd i bobl na fyddent fel arall yn ymuno â'r proffesiwn i wneud hynny, a helpu angen y proffesiwn am newydd-ddyfodiaid?

Diolch. Mae’n gwestiwn da. Yr ateb iddo, mewn gwirionedd, yw oherwydd nad wyf yn credu bod yr hyn a roddwyd ar waith yn Lloegr wedi cael ei ystyried yn dda iawn. Rydym am gefnogi mynediad at y proffesiwn cyfreithiol, rydym am gefnogi mwy o symudedd cymdeithasol ac amrywiaeth, ond yr hyn nad ydym am ei wneud yw ariannu prentisiaethau cyfreithiol sydd, yn y bôn, yn disodli’r cyllid y mae cwmnïau cyfreithiol eisoes yn ei wario ar hynny. Nid yw hynny'n symud unrhyw beth yn ei flaen, mewn gwirionedd—mae'n rhoi bonws a hwb i gwmnïau cyfreithiol yn yr hyn y maent eisoes yn ei wneud. Felly, y dull gweithredu rydym wedi'i fabwysiadu yw hyn: rydym wedi mabwysiadu cymorth ar lefel y gweithredwr cyfreithiol o ran cynorthwyo'r rhai sy'n dod i mewn i hynny. Yr hyn rydym am ei ddeall yw sut y gallwn gefnogi prentisiaethau yn y proffesiwn cyfreithiol sy'n mynd i'r meysydd lle rydym am gael mwy o gyfreithwyr, lle mae angen mwy o gyfreithwyr arnom, yn enwedig i'r anialdiroedd cyngor, a sut rydym hefyd yn gwneud hynny mewn ffordd lle rydym yn sicr mai’r bobl rydym yn eu cefnogi yw’r rhai na fyddent fel arfer yn cael y cymorth hwnnw gan gwmnïau cyfreithiol presennol yng Nghymru. Nid yw cyflawni'r amcanion hynny'n dasg hawdd, ond mae'n rhywbeth rydym wedi bod yn meddwl amdano. Rydym am i’r ymchwil hwnnw gael ei gwblhau, er mwyn rhoi dealltwriaeth bellach i ni o’r ffordd orau o ddefnyddio arian cyhoeddus, yn gyntaf er mwyn cefnogi’r proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru, ond hefyd i’w gefnogi yn y mannau penodol hynny yn ein cymunedau sydd angen yr arbenigedd a'r cyngor cyfreithiol hwnnw fwyaf.

Gobeithio eich bod yn ymgynghori â'r Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr ynghylch yr agweddau ymarferol y maent eisoes wedi sôn amdanynt mewn perthynas â hyn.

Sut rydych chi'n ymateb i bryder a godwyd gyda mi gan fargyfreithiwr a Chwnsler y Brenin a dynnodd fy sylw at erthygl yn y The Law Society Gazette ar 27 Ionawr? Ei bryder oedd y gallai’r drafodaeth bresennol sbarduno datblygiad cynyddrannol lle mae diwygio cyfraith trosedd a chyfiawnder yng Nghymru yn arwain, yn y pen draw, at sefyllfa lle mae cyfraith sifil Cymru yn cael ei gwahanu oddi wrth gyfraith sifil Lloegr. Ychwanegodd, er nad oedd comisiwn Thomas yn 2019 yn argymell hyn—ac yn ddi-os, byddai’r Cwnsler Cyffredinol yn dweud nad oedd unrhyw fwriad i'w wneud—byddai rhesymeg newid cyfiawnder a chyfraith trosedd, ynghyd â chyflymder allbwn deddfwriaethol gan Lywodraeth Cymru ar faterion datganoledig, yn arwain at ddwy system gyfreithiol. Byddai hyn yn dod â chyfraith bresennol Cymru a Lloegr, sydd wedi bodoli ers bron i 500 mlynedd, i ben, a fyddai 'yn drychinebus i economi a ffyniant Cymru, ac i'r rhan fwyaf o bobl Cymru'.

Diolch. Credaf fod y cwestiwn yn un rydym wedi'i drafod ar sawl achlysur, ac yn parhau i'w drafod. Fy ymgysylltiad â’r proffesiwn cyfreithiol a sefydliadau cyfreithiol yw ei gwneud yn gwbl glir nad ydym yn sôn am ddiwygiadau sy’n arwain at greu unrhyw rwystrau. Ond ceir anomaleddau amlwg, hyd yn oed os cymerwn yr un awdurdodaethol fel un enghraifft yn unig. Byddwch yn cofio inni gael Bil yn 2016, rwy’n credu, ac wrth gwrs, mae’n faes y mae Cymdeithas y Cyfreithwyr eu hunain yn ymdrin ag ef ar hyn o bryd. Felly, er enghraifft, os oes gennych gyfraith ar addysg a gyflwynir gan Senedd y DU, daw’n gyfraith ar addysg i Gymru a Lloegr, er mai dim ond i Loegr y mae’n berthnasol. Os oes gennym gyfraith ar addysg yng Nghymru, daw’n gyfraith addysg (Cymru). Mae'n amlwg fod anomaledd yn hynny, onid oes? Dylai unrhyw ddeddfwriaeth sy’n dod o Senedd y DU ac sydd ond yn berthnasol i Loegr nodi’n glir ei bod yn dod o Loegr, fel bod pobl yn gwybod lle mae’r gyfraith honno’n berthnasol a beth yw’r awdurdodaeth.

Nid oes unrhyw anhawster o gwbl yn y cysyniad, pan fydd llys yn eistedd yng Nghymru, ei fod yn rhan o awdurdodaeth Cymru, ond pan fydd yn eistedd yn Lloegr, mae'n rhan o awdurdodaeth Lloegr. Mae cyfreithiau Cymru a Lloegr a chyfreithiau sy'n benodol i Gymru yn unig ac sy’n berthnasol yng Nghymru yn amlwg yn ffurfio rhan o awdurdodaeth Cymru, ac mae’r un peth yn berthnasol i Loegr. Ni chredaf fod y rheini'n gysyniadau anodd. Credaf mai'r diddordeb sylfaenol sydd gennym yw nad oes unrhyw rwystrau o ran y farnwriaeth, nad oes unrhyw rwystrau o ran y cyfreithwyr. Yr hyn sy'n bwysig, serch hynny, wrth gwrs, wrth hyfforddi cyfreithwyr, wrth hyfforddi barnwyr, ac wrth hyfforddi'r rheini sy'n gweithio yn y proffesiwn cyfreithiol, yw y ceir dealltwriaeth fod gwahaniaethau'n bodoli. Daw’r gwahaniaeth hwnnw nid yn unig o’r hyn a wnawn yng Nghymru; daw'r gwahaniaeth hwnnw hefyd o’r hyn y mae Senedd y DU yn ei wneud yn Lloegr. Nid yw’n achosi problemau ac anawsterau mawr o ran awdurdodaeth yng Ngogledd Iwerddon nac o ran awdurdodaeth yn yr Alban, ac ni ddylai achosi problemau yng Nghymru ychwaith.

Dywedodd yr uwch fargyfreithiwr a Chwnsler y Brenin y cyfeiriais ato, a wnaeth ei sylwadau'n ddiweddar iawn, y byddai diwedd cyfraith bresennol Cymru a Lloegr yn 'drychinebus mewn dwy ffordd. Yn gyntaf, mae cyfraith bresennol Cymru a Lloegr wedi bod, ac yn parhau i fod, yn safon aur ledled y byd ar gyfer contractau masnachol a chysylltiadau busnes, ond byddai bodolaeth, neu hyd yn oed y syniad o awdurdodaeth wahanol yng Nghymru yn cael effaith hynod niweidiol ar fuddsoddiad yng Nghymru gan fusnesau yn Lloegr neu dramor, gan ychwanegu’n sylweddol at y gost o wneud busnes o ddydd i ddydd. Mae’n dod yn broblem ddifrifol mewn anghydfodau, nid yn unig oherwydd y gost, ond hefyd oherwydd ansicrwydd y canlyniadau—pa gyfraith sy’n berthnasol i ba ran o’r trafodiad, beth sy’n digwydd lle ceir gwrthdaro. Byddai hyn yn creu mynyddoedd o waith i gyfreithwyr, a byddai pawb arall ar eu colled. Yr ail broblem fawr, yn gryno, yw'r un i bobl sy’n byw ar y naill ochr neu'r llall i’r ffin rhwng Cymru a Lloegr, ac sydd efallai’n byw yn Lloegr ac yn gweithio yng Nghymru, neu fel arall. Byddai eu bywydau bob dydd yn ddarostyngedig i ddwy set o ddeddfau.' Sut, felly, rydych chi'n ymateb i bryderon o’r fath sy’n cael eu codi gan uwch gyfreithwyr sy’n datgan, ac rwy’n dyfynnu eto, fod 'hwn yn fater pwysig gan y byddai dwy awdurdodaeth yn broblem enfawr’?

A gaf fi ddweud, yn gyntaf, mewn perthynas â mwyafrif helaeth y cyfreithwyr yr ymdriniais â hwy, y mae llawer ohonynt yn ymarfer yn Lloegr yn unig, er bod rhai wedi ymarfer yng Nghymru a Lloegr, a rhai'n ymarfer yng Nghymru yn unig hefyd, nad oes yr un ohonynt yn ystyried hyn yn broblem? Mae llawer ohonynt yn gadarnhaol iawn am rai o’r diwygiadau a’r newidiadau sy’n digwydd. Maent hefyd yn cydnabod y rhesymeg absoliwt, lle mae gennych fwy nag un senedd yn pasio deddf, yna, yn amlwg, mae gennych awdurdodaeth i’r ddeddfwriaeth honno ddigwydd.

Rwy'n synhwyro rhyw fath o baranoia am y cysyniad o Gymru a Lloegr. Cafodd ei adlewyrchu gan Ysgrifenyddion Gwladol blaenorol Cymru yn Llywodraeth y DU, ond credaf ei fod yn ddi-sail; ni chredaf fod unrhyw dystiolaeth dros hynny. Mae'n ymddangos yn fater syml iawn i mi, lle mae gennych ddeddfau sy'n berthnasol yng Nghymru, sy'n cael eu pasio gan y Senedd hon, wel, yn amlwg, nid yn unig y dylent gael eu clywed yng Nghymru, ond maent yn dod yn rhan o awdurdodaeth Gymreig. A'r un peth, bob tro y bydd Lloegr yn pasio deddfwriaeth sydd ond yn berthnasol i Loegr—ac mae cryn dipyn o hynny'n digwydd ar yr ochr honno—ble mae'r broblem? Mae cyfreithwyr yn addasu i'r hyn sy'n gyfraith. Mae angen iddynt ddeall beth yw'r gyfraith. Mae angen i'r barnwyr wneud hynny. Bron nad rhyw fath o rithlun hanesyddol yw awdurdodaeth Cymru a Lloegr. Roedd yn cynrychioli sefyllfa lle nad oedd ond un senedd. Credaf efallai fod angen i’ch cyfaill dderbyn y ffaith bod gennym bedair senedd yn pasio deddfwriaeth yn y DU, a bod deddfwriaeth yn creu ei hawdurdodaeth gyfreithiol ei hun.

Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths. 

Diolch, Lywydd. Gwnsler Cyffredinol, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth yr Alban bapur ar ddatganoli ers refferendwm Brexit, yn rhoi crynodeb taclus o’r ffordd y mae datganoli wedi’i ddadwneud yn raddol ers 2016. Mae’r papur yn peri cryn bryder. Credaf y byddai'n werth i Lywodraeth Cymru ymrwymo i gynhyrchu papur tebyg. Rwy’n sicr y byddai’n dod i gasgliad tebyg, sef na all fod gwir hunanlywodraeth o dan setliad datganoli sy’n cadw goruchafiaeth San Steffan. Amlygwyd goruchafiaeth San Steffan yn gadarn yn nefnydd Llywodraeth y DU o adran 35 o Ddeddf yr Alban 1998 i rwystro Bil cydnabod rhywedd yr Alban.

Cafodd ei adlewyrchu hefyd yn y dadleuon diweddar ynghylch cynllun dychwelyd ernes arfaethedig yr Alban. Fel y gŵyr y Gweinidog, mae’r cynllun wedi’i rwystro i bob pwrpas wrth i Weinidogion y DU arfer eu pŵer o dan Ddeddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020. Yn benodol, mae Llywodraeth yr Alban wedi’i gwahardd rhag cynnwys cynhyrchion gwydr yn y cynllun, penderfyniad a ddylai fod yn benderfyniad iddynt hwy ac nid i San Steffan. A gaf fi ofyn i’r Gweinidog a yw’n credu bod y DU yn undeb o diriogaethau cydradd, ac os felly, onid yw’r gred hon yn cael ei thanseilio gan y math hwn o orgyrraedd yn San Steffan? Mae Llywodraeth Cymru wedi mynnu bod cynlluniau i ddatblygu ei chynllun dychwelyd ernes ei hun, yn cynnwys gwydr, yn parhau i fod ar y gweill. A all y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y cynlluniau hyn, ac yn fwyaf arbennig, am drafodaethau yn eu cylch gyda Llywodraeth y DU yng ngoleuni’r penderfyniad ar gynllun yr Alban? Diolch.

Yn gyntaf, diolch am eich cwestiwn. Ydw, rwy’n ymwybodol o bapur yr Alban. Rwyf wedi ei ddarllen. Mae'n 38 tudalen. Ni chredaf ei fod yn ychwanegu unrhyw beth pellach at yr hyn a wyddom am safbwynt Llywodraeth yr Alban. Mae gan Lywodraeth yr Alban eu mandad eu hunain, ac maent yn amlwg yn mynd ar drywydd hynny. Rydym wedi cynhyrchu ein papurau ein hunain ar y ffordd y credwn y dylai dyfodol y DU edrych, 'Diwygio ein Hundeb’. Y safbwynt rydym wedi’i fabwysiadu’n gyson yw ein bod yn ystyried y DU yn undeb gwirfoddol o bedair gwlad, ond o fewn hynny, fod ganddi nifer sylweddol o gamweithrediadau cyfansoddiadol. Yn hytrach na'n bod ni'n cynhyrchu papurau—. Credaf y byddai hynny’n amhriodol iawn pan fo gennym ein comisiwn annibynnol ein hunain sy’n gwneud cryn dipyn o waith. Rhoddais dystiolaeth iddo yn ddiweddar, ac mae Gweinidogion eraill a llawer o gyrff a Gweinidogion eraill o bob rhan o’r DU a mannau eraill wedi gwneud hynny hefyd. Credaf y bydd yn cynhyrchu ei adroddiad oddeutu diwedd y flwyddyn, ac edrychaf ymlaen yn fawr at ddarllen yr adroddiad hwnnw. Ymddengys i mi mai dyna’r corff a fydd yn dylanwadu ar y ddadl a geir yn y Siambr hon ar ddiwygiadau cyfansoddiadol.

Serch hynny, mae’r pwynt a godwch am y cynllun dychwelyd ernes yn un dilys iawn. Cytunwyd o fewn y fframweithiau cyffredin fod cytundeb rhwng Cymru, yr Alban a Llywodraeth y DU ynghylch yr angen am gynllun o’r fath. Mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo ar gyflymder gwahanol, ac mae wedi mynd yn eithaf pell yn yr Alban. Dim ond yn rhannol y mae’r cais am eithriad o dan Ddeddf y farchnad fewnol wedi’i roi, ac ymddengys i mi mai’r hyn sydd wedi digwydd yw bod Gweinidogion Lloegr, gan ddefnyddio deddfwriaeth y DU, wedi tarfu ar yr hyn a oedd yn gytundeb cydweithredol ar faes polisi amgylcheddol pwysig. Yr hyn sydd gennych mewn gwirionedd yw Gweinidogion y DU sydd bellach, yn y bôn, yn tanseilio’r ymdrechion cydweithredol hynny—y gwaith ar y cyd a oedd yn sail i’r fframweithiau cyffredin, a sefydlwyd er mwyn sicrhau trafodaeth gydlynol rhwng y cenhedloedd ac o fewn gwahanol gyfrifoldebau datganoledig y farchnad fewnol ar ôl inni adael.

Credaf fod Deddf y farchnad fewnol yn gyfeiliornus. Mae tynnu allan a’r ymdrechion i ddefnyddio’r farchnad fewnol yn y ffordd hon yn hynod anffodus yn fy marn i. Ein safbwynt ni yw nad ydym yn credu bod Deddf y farchnad fewnol yn drech na'n cymhwysedd datganoledig ein hunain. Byddwn yn parhau i ddatblygu ein polisi ein hunain ac yn gweithio i'r cyfeiriad penodol hwnnw. Ond yn amlwg, ceir buddiannau cyffredin ar draws y DU gyfan, mae rhyw fath o bolisi yn hyn y gall pawb ei gefnogi, a chredaf ei bod yn anffodus iawn fod Llywodraeth y DU ar ran Lloegr i bob pwrpas, wedi dod yn allanolyn yn y broses hon.

Diolch am eich ymateb, er bod yn rhaid imi ddweud fy mod yn dal i fod yn bryderus iawn ynghylch yr hyn y gallai penderfyniad Llywodraeth y DU ar gynllun dychwelyd ernes yr Alban ei olygu ar gyfer datblygu cynllun cyfatebol yma yng Nghymru. Yn ogystal, rwy'n bryderus ynghylch y broses a ddefnyddiwyd i wneud y penderfyniad a’r hyn y mae hynny'n ei ddweud wrthym am amwysedd Deddf y farchnad fewnol, ac rydych wedi mynegi rhai o’r pryderon hynny yn eich ateb. Datgelodd gohebiaeth rhwng Llywodraethau’r Alban a’r DU fod Gweinidogion y DU yn ddryslyd, a hyd yn oed yn gwrth-ddweud eu hunain, ynghylch y broses ar gyfer gwneud cais am eithriadau o Ddeddf y farchnad fewnol, proses a amlinellwyd gan Lywodraeth y DU ei hun mewn datganiad gweinidogol ym mis Rhagfyr 2021. Mae'n ymddangos ei bod wedi bod yn ofynnol i Lywodraeth yr Alban gymryd llawer o gamau ychwanegol annisgwyl i gael penderfyniad ar y cynllun dychwelyd ernes. Ychwanegodd hyn at yr oedi cyn i Weinidogion Llywodraeth y DU wneud a chyhoeddi penderfyniad o’r fath. Mae Llywodraeth Cymru wedi codi pryderon fod hyn yn golygu ychwanegiad ad hoc o gamau pellach at y broses o geisio eithriad o Ddeddf marchnad fewnol y DU. A gaf fi ofyn pa sicrwydd y mae’r Gweinidog wedi’i gael na fydd Llywodraeth y DU yn gwneud unrhyw newidiadau pellach i’r broses fframweithiau cyffredin y mae pob ochr wedi cytuno arni? A yw'n cytuno â mi fod y bennod hon, yn y pen draw, yn datgelu camweithrediad difrifol o ran cysylltiadau rhynglywodraethol yn y DU? Ac yn olaf, a yw hefyd yn cytuno â mi fod yr adroddiadau yr wythnos hon fod arweinyddiaeth Llafur y DU wedi ceryddu Llywodraeth Cymru dro ar ôl tro am gyfeirio at y DU fel undeb o bedair gwlad wedi datgelu nad yw'r camweithrediad hwn yn debygol o wella gyda Llywodraeth wahanol yn San Steffan? Diolch.

I ateb y gwgli olaf a roesoch i mi ar ddiwedd eich cyfraniad, gallaf ddweud wrthych nad wyf wedi cael fy ngheryddu gan unrhyw un. Rwyf wedi datgan hynny ar bob cyfle a gaf, boed ar lefel y DU, lefel Lloegr neu beth bynnag, a byddaf yn ei ddatgan ger bron cynhadledd gyfreithiol bwysig yr wythnos nesaf. Byddaf hefyd yn gwneud y pwynt eto ar y safbwynt fod y DU yn undeb o genhedloedd, ac mae'n rhaid bod hynny'n wir, gan fod gennych bedair Senedd yn pasio deddfwriaeth, ac yn gyfansoddiadol, efallai fod gennym gamweithrediadau ac nad yw pethau wedi dal i fyny eto, ond dyna fy safbwynt. Nid yw wedi cael ei herio ar unrhyw lefel arbennig mewn gwirionedd. Nid wyf wedi gweld unrhyw ddadl ddilys sy'n yn herio hynny ychwaith.

Ar y pwynt a godwyd gennych ynglŷn â’r Alban a’r cynllun ernes y cyfeirioch chi ato, ydy, mae’n tanseilio rhyng-gysylltiadau o fewn y DU, ac ydy, mae’n gyrru ceffyl a throl drwy fframweithiau cyffredin, oherwydd o fewn y fframweithiau cyffredin, cytunwyd y ceid cytundeb gwirfoddol y byddai tystiolaeth yn cael ei gosod lle roedd angen eithriad ac y byddai hynny’n cael ei bennu drwy gytundeb rhwng pawb a oedd yn cymryd rhan o fewn y fframweithiau cyffredin, a Llywodraeth y DU, yn gweithredu ar ran Lloegr, a helpodd i newid hynny mewn gwirionedd. Yn y bôn, maent wedi newid eu safbwynt. Pam eu bod wedi newid eu safbwynt, mae'n siŵr y cawn wybod ar ryw gam beth sydd wedi rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU i newid y safbwynt penodol hwnnw, ond cawn ein gadael gyda hynny, ac ydy, mae'n achosi camweithrediad, ac ydym, rydym yn codi hynny ar bob cyfle. Rydym yn codi hynny mewn gohebiaeth, ac yng nghyfarfod y pwyllgor sefydlog rhyngweinidogol a fynychais ychydig wythnosau’n ôl, codwyd yr union fater hwn a phryderon ynghylch methiant Llywodraeth y DU i gefnogi’r eithriad, neu i wneud penderfyniad ar yr eithriad. Rydym wedi cael penderfyniad bellach, ac mae'n un anfoddhaol.

Gallai fod yn ateb byr. Dylai ymadawiad y Deyrnas Unedig â’r Undeb Ewropeaidd fod wedi arwain at fwy o gymhwysedd datganoledig. Yn hytrach, mae cyfyngiadau deddfwriaethol annerbyniol Llywodraeth y DU ar y sefydliadau datganoledig wrth iddi fynd yn groes i gonfensiwn Sewel dro ar ôl tro yn bygwth setliad cyfansoddiadol Cymru, ac yn rhoi straen ar y Deyrnas Unedig.

Diolch am eich ymateb, Gwnsler Cyffredinol, a’r rheswm pam rwyf am ofyn y cwestiwn hwn heddiw yw am ein bod ni, ddydd Gwener, yn dathlu saith mlynedd ers i bobl y Rhyl, Prestatyn, Dyffryn Clwyd, sir Ddinbych, gogledd Cymru, Cymru a’r DU bleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd a’n rhoi ar lwybr annibynnol oddi wrth yr anhrefn cyfansoddiadol biwrocrataidd a oedd wedi bod yn ein dal yn ôl ers y 1970au.

Nawr, yr hyn y mae pobl Cymru wedi’i weld yw ymwrthodiad ideolegol gan bobl ar y meinciau hynny y pleidleisiodd eu hetholwyr dros adael yr UE, gan gynnwys yn Alun a Glannau Dyfrdwy a Blaenau Gwent. Er i’w hetholwyr eu hunain bleidleisio i’r gwrthwyneb yn 2016 wrth bleidleisio dros Brexit, rhoesant gynnig ar bob dull yn y blynyddoedd canlynol i atal eu hetholwyr eu hunain rhag elwa ar fanteision gadael yr UE a gwneud y mwyaf o’r potensial i economi Cymru. Ddoe ddiwethaf, roedd Andrew R.T. Davies yn holi’r Prif Weinidog am y ffaith mai Cymru sydd â’r ffigurau cyflogaeth gwaethaf, a’r gwir amdani yw bod Llywodraeth Cymru yn methu sicrhau manteision Brexit i’r bobl a bleidleisiodd drosto. Felly, Gwnsler Cyffredinol, saith mlynedd ers Brexit, a wnewch chi amlinellu'r trafodaethau rydych chi a'ch Llywodraeth wedi'u cael gyda Gweinidogion a swyddogion y DU ac Ewrop ar liniaru ffigurau diweithdra a sicrhau bod economi Cymru yn elwa o Brexit?

Wel, a gaf fi eich cyfeirio at yr ymateb i’r materion penodol hynny a roddodd y Prif Weinidog ddoe, ac ar y datblygiadau a’r cynnydd a wnaed o ran y sefyllfa gyflogaeth yng Nghymru? A gaf fi ddweud hefyd, wrth inni agosáu at y garreg filltir honno ymhen wythnos arall, mae'n debyg na allaf wneud yn well na chyfeirio'r Aelod at y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, sy'n dweud wrthyf y byddwn yn dathlu—mae hyn yn eu hadroddiad—gostyngiad o 4 y cant mewn cynhyrchiant o ganlyniad i Brexit, a gostyngiad o 15 y cant mewn allforion o ganlyniad i Brexit, ond y gallwn ddathlu llawer o gytundebau masnach newydd â gwledydd y tu allan i’r UE, ond na fydd y rhain yn cael effaith economaidd berthnasol gan eu bod, ar y cyfan, yn dyblygu cytundebau'r UE a oedd yn bodoli eisoes? Ond gallaf hefyd gyfeirio at yr un budd, ac wrth gwrs, daw'r un budd gan y cefnogwr Brexit Ceidwadol, Peter Bone, sy'n crynhoi manteision Brexit. Meddai, 'Mae'n rhaid inni ddechrau sôn am fanteision Brexit’, fel y mae’r Aelod yn ei wneud nawr. Dywedodd fod llawer wedi bod, hyd yn oed rhai bach—y £50 oddi ar yswiriant moduro—ond nad ydym yn sôn digon amdanynt. Y ffaith amdani yw nad yw’r £50 hwnnw oddi ar yswiriant moduron yn ddim i’w wneud â Brexit mewn gwirionedd, ond serch hynny, mae’n sicr yn rhywbeth y mae’n teimlo ei bod yn bwysig tynnu sylw ato, hyd yn oed os nad yw’n wir. Ond mae'n debyg fod hynny'n wir am y rhan fwyaf o'r dadleuon o blaid Brexit.

Yr hyn rydym yn ei gydnabod, wrth gwrs, ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, yw bod llawer o newidiadau a phwysau ar ein heconomi. Rydym yn cydnabod yr angen am gyffredinedd mewn rhai meysydd polisi a hyd yn oed cysondeb a safonau gofynnol—ac un o’r safbwyntiau yw—[Anghlywadwy.]—cynnal safonau—i wneud popeth yn ein gallu, mewn gwirionedd, i amddiffyn cyflogaeth rhag effaith Brexit a’r hyn rydym yn ei weld eisoes, sef trosglwyddo swyddi i’r Undeb Ewropeaidd o’r DU, a hefyd y gostyngiad mewn masnach drwy Gymru o ganlyniad i Brexit hefyd.

Diolch am eich cwestiwn. Mae'r nifer sy'n pleidleisio yn is nag y byddem am iddo fod. Ar ôl etholfreinio mwy o bobl nag erioed i gymryd rhan mewn etholiadau datganoledig, rydym bellach yn gweithio i annog cyfranogiad, fel yr amlinellwyd yn ein Papur Gwyn ar weinyddu a diwygio etholiadol a phrosiectau wedi'u targedu i ysgogi ymgysylltiad.

Diolch am eich ateb, Gwnsler Cyffredinol. Credaf nad yw 15 y cant o’r bobl sy’n gymwys i fod ar y gofrestr etholiadol wedi cofrestru i bleidleisio, a gwn eich bod yn cytuno â mi, Gwnsler Cyffredinol, ei fod 15 y cant yn ormod. Ond nid dyma'r unig her sy'n ein hwynebu i wella cyfranogiad democrataidd. Am y tro cyntaf, fis diwethaf, roedd yn ofynnol i bleidleiswyr yn Lloegr ddod â dull adnabod ffotograffig i orsafoedd pleidleisio, ac mae hyn wedi cael effaith sylweddol. Er enghraifft, yn Hull, dim ond un o bob pum pleidleisiwr cymwys a arferodd eu hawl ddemocrataidd. Rwy'n ddiolchgar fod Llywodraeth Cymru wedi sicrhau na fydd angen dull adnabod ar gyfer etholiadau'r Senedd ac etholiadau lleol yng Nghymru, ond bydd hyn yn dal i effeithio ar bleidleiswyr Cymru yn ystod yr etholiad cyffredinol nesaf. Felly, a gaf fi ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl yng Nghymru i gofrestru i bleidleisio, ac yn dilyn yr etholiadau lleol yn Lloegr, pa sylwadau rydych wedi'u gwneud i Lywodraeth y DU yn galw am dro pedol ar ddull adnabod i bleidleiswyr? A chredaf fod Rees-Mogg wedi dweud bod ad-drefnu tueddol y Llywodraeth Dorïaidd wedi cael effaith negyddol arnynt eu hunain mewn gwirionedd.

Diolch am eich cwestiwn. Os caf wneud un pwynt, wrth gwrs, pleidleisiodd y nifer uchaf erioed yn etholiadau’r Senedd yn 2021, gyda’r etholfraint ehangach o bleidleiswyr cymwys. Fodd bynnag, nid yw'n ddigon uchel o hyd, ac mae gwaith pwysig i'w wneud o hyd yn fy marn i, ar draws yr holl etholiadau a gynhelir ledled Cymru a ledled y DU, gan fod cyfranogiad yn allweddol i sefydlogrwydd a chryfder ein democratiaeth. Mae gennym grant ymgysylltu â democratiaeth o £300,000 y flwyddyn, y mae £260,000 ohono wedi’i ddyrannu ar gyfer 2023-24 i 12 i brosiectau gwahanol gyda'r nod o ymgysylltu â chymunedau a’u cefnogi i ddod yn ddinasyddion gweithredol.

Rwyf wedi gwneud y pwynt yn glir iawn yn y gorffennol ynghylch gwrthwynebiad Llywodraeth Cymru i ddulliau adnabod pleidleiswyr a'r rhesymau dros hynny. Maent yn hysbys, mae pobl yn eu deall. Yr amcangyfrif a welwn yw bod oddeutu 9,000 o bobl wedi eu gwrthod yn ystod etholiadau llywodraeth leol Lloegr. Ond mae yna waith ar y gweill. Mynychais grŵp rhyngweinidogol ar etholiadau yn ddiweddar. Un o ddibenion y grŵp hwnnw yw edrych ar y buddiant cyffredin sydd gan bob un ohonom mewn rheoli etholiadau, er bod gwahanol safbwyntiau'n bodoli. Felly, roedd yn gyfarfod cadarnhaol iawn i'r diben hwnnw, ac rydym yn cydnabod y gwahaniaeth barn sydd gennym. Mae Llywodraeth y DU yn cynnal ei hasesiad ei hun o effaith dulliau adnabod pleidleiswyr, felly rydym yn aros am hynny. Rydym hefyd yn aros am waith y Comisiwn Etholiadol, a fydd yn cyhoeddi eu canfyddiadau cychwynnol yn ddiweddarach y mis hwn, a byddwn yn asesu effaith hynny ymhellach wedyn.

Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei gydnabyddiaeth o rai o’r pryderon ynghylch y nifer sy’n pleidleisio yn etholiadau’r Senedd. Yn wir, fel y gŵyr y Cwnsler Cyffredinol, yn etholiad cyffredinol diwethaf y DU, y ganran a bleidleisiodd yng Nghymru oedd 66.6 y cant, ac yn etholiad diwethaf y Senedd, y ganran a bleidleisiodd oedd 46.6 y cant—20 pwynt canran yn is mewn etholiadau ar gyfer y lle hwn nag ar gyfer Senedd y DU. Mae'n rhaid imi ddweud, teimlwn fod awgrym Carolyn Thomas yn un dewr, fod sylwadau a wnaed o'r lle hwn neu gan Lywodraeth Cymru i Lywodraeth y DU ynghylch cyngor ar etholiadau, efallai, pan fo'r nifer sy'n pleidleisio 20 y cant yn uwch yn yr etholiadau ar gyfer y lle hwnnw nag yn yr etholiadau ar gyfer y lle hwn. Rwy'n cytuno â’r Cwnsler Cyffredinol ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn gweld nifer uwch yn pleidleisio mewn etholiadau ar gyfer y lle hwn, gan mai dyna sy’n rhoi cyfiawnhad, nid yn unig i'r Llywodraeth yma, ond i ni fel seneddwyr yn Senedd Cymru.

Felly, Gwnsler Cyffredinol, fe wnaethoch sylwadau ar rai o’r camau sy’n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau'r ymgysylltiad cynyddol hwnnw yn etholiadau’r Senedd. A wnewch chi nodi pa weithred unigol, yn eich barn chi, a allai wneud y gwahaniaeth mwyaf i'r nifer sy'n pleidleisio?

Credaf fod y gwahaniaeth mwyaf yn y cynnydd a gofrestrodd. Gwelodd y rhai a fanteisiodd ar y cynnig o gefnogaeth i swyddogion cymorth cofrestru etholiadol gynnydd sylweddol, bron yn ddiwahân, yn nifer y cofrestriadau. Credaf fod hynny’n bwysig; ni chafodd y rhai na wnaeth hynny y budd a ddaeth yn sgil hynny. Credaf fod hynny’n arwyddocaol.

Credaf mai'r hyn sy'n bwysicach, yn ôl pob tebyg, yw ein bod, wrth gwrs, yn edrych ar fater diwygio etholiadol a materion fel cofrestru awtomatig, ac wrth gwrs, fe fyddwch yn ymwybodol o'r mathau o ymgynghoriadau ynghylch y diwygiadau penodol hynny. Credaf fod nifer o bethau’n bwysig. Er bod cofrestru awtomatig yn sicrhau nad yw hynny'n gorfodi pobl i bleidleisio, mae'n golygu bod rhwymedigaeth felly ar y pleidiau gwleidyddol a’r sefydliadau democrataidd ledled Cymru i roi cymhelliad i bobl bleidleisio. Mae'n rhaid imi ddweud, fy marn bersonol i yw nad wyf yn credu bod y system bleidleisio sydd gennym, system bleidleisio'r cyntaf i'r felin, yn creu hinsawdd lle gall pobl deimlo bod pob pleidlais yn ddefnyddiol. Felly, mae llawer o waith i'w wneud, ond credaf fod llawer o'r gwaith hwnnw'n dibynnu arnom ni fel gwleidyddion a'n pleidiau gwleidyddol i ddangos bod pleidleisio'n gwneud gwahaniaeth yn y ffordd rydym yn ymgysylltu â phobl, yn enwedig y rhai sy'n teimlo eu bod wedi eu datgysylltu oddi wrth hynny.

Diolch am eich cwestiwn. Rydym yn parhau i wneud cynnydd da ar drosi argymhellion y pwyllgor diben arbennig ar ddiwygio’r Senedd yn ddarpariaethau deddfwriaethol. Fel rhan o’r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru, edrychaf ymlaen at gyflwyno deddfwriaeth gyda'r bwriad o weld newidiadau'n dod i rym ar gyfer etholiadau’r Senedd yn 2026.

Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Mae atebolrwydd yn bwysig iawn, ac ym mis Chwefror 2023, fe wnaeth y Prif Weinidog gamarwain y Senedd pan honnodd ei fod ef ac eraill wedi cael eu cynghori gan yr archwilydd cyffredinol i dynnu bwrdd Betsi Cadwaladr allan o fesurau arbennig cyn etholiadau’r Senedd yn 2021. Ymddengys nad oedd hyn yn wir; fe gamarweiniodd y Senedd.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Gweinidog iechyd wrth y Senedd fod cyfrifwyr fforensig o ymgynghoriaeth Ernst & Young wedi cael cais i edrych ar gyfrifon y corff ar gyngor Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, dywedodd dau uwch swyddog o un o gyrff y GIG wrth y BBC nad oedd gan Lywodraeth Cymru ran yn y mater, gyda’r Gweinidog iechyd yn cyfaddef yn ddiweddarach na chafwyd sgwrs uniongyrchol ar y mater: fe wnaeth hi gamarwain y Senedd. Pan fydd Gweinidogion yn camarwain gwleidyddion mewn seneddau eraill, mae’r meinciau Llafur yma yn ei alw’n warth, yn llygredigaeth, ac y dylai’r bobl hynny gael eu diswyddo. Felly, wrth ddiwygio’r Senedd, mae’n bwysig inni edrych yn ôl ar sicrhau ein bod yn gwella tryloywder ac atebolrwydd. Felly, Gwnsler Cyffredinol, a wnaiff Llywodraeth Lafur Cymru gefnogi ymdrech i sefydlu pwyllgor breintiau yn y Senedd fel bod y rhai sy’n camarwain, yn llesteirio, neu'n atal gwaith y Senedd yn cael eu dwyn i gyfrif am eu gweithredoedd, ac yn cael cosb fesuradwy?

Pwynt o drefn.

Fe gymeraf y pwynt o drefn wedyn.

Wel, a gaf fi ddweud yn gyntaf nad yw'n ymddangos i mi fod y cwestiwn atodol yn ymwneud â mater diwygio'r Senedd mewn gwirionedd? A gaf fi ddweud, ar y pwynt a godwyd gennych ynglŷn â phwyllgor breintiau, mai mater i’r Senedd yw hwnnw? Nid yw’n fater i’r Llywodraeth; nid yw’n fater i mi o ran fy nghyfrifoldebau i. Ac a gaf fi ddweud pa mor siomedig oedd gweld, yn San Steffan, adroddiad pwysig gan y pwyllgor breintiau yno, faint—[Torri ar draws.]—faint o'r—[Torri ar draws.]—faint o'r Aelodau Seneddol Ceidwadol a wrthododd gymryd rhan yn hynny? Ond nid mater i mi yw hwn, nid yw'n fater i Lywodraeth Cymru; mae’n fater i’w godi fel mater o bolisi’r Senedd. Nid yw'n iawn i'r Llywodraeth fod yn sefydlu'r rhain; mater i'r Senedd ei hun yw gwneud hynny.

Fe gymeraf y pwynt o drefn ar ddiwedd cwestiynau'r Cwnsler Cyffredinol. 

Question 6. John Griffiths.

Diolch am eich cwestiwn. Mae'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol yn darparu sylfaen gadarn i gefnogi gweithio rhynglywodraethol, ond mae ei effaith yn parhau i gael ei thanseilio gan ddiffyg parch Llywodraeth y DU tuag at yr egwyddorion a'r dull gweithredu a nodir yn yr adolygiad ac at ddatganoli yn ehangach.

Gwnsler Cyffredinol, ddiwedd y llynedd, dywedodd Prif Weinidog Cymru fod Llywodraethau'r DU wedi dilyn Confensiwn Sewel ers bron i 20 mlynedd er mwyn sicrhau nad yw cynigion deddfwriaethol Llywodraeth y DU a allai ymyrryd mewn meysydd datganoledig yng Nghymru ond yn bwrw ymlaen gyda chydsyniad y Senedd, ond nid yw Llywodraethau Torïaidd diweddar y DU wedi parchu'r confensiwn ac mae hyn yn golygu bod y setliad datganoli mewn 'lle anodd iawn'. Gwnsler Cyffredinol, yng ngoleuni'r sylwadau hynny gan y Prif Weinidog a phwysigrwydd y materion hyn i ddyfodol cyfansoddiadol Cymru a'r DU, beth yw eich asesiad cyfredol o'r sefyllfa o dan Lywodraeth bresennol y DU?

Wel, a gaf fi ddweud mai dim ond yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf y gwelsom yr hyn sy'n gyfres fawr o enghreifftiau o dorri confensiwn Sewel? Awgrymir o bryd i'w gilydd, wrth gwrs, mai dim ond materion cyfansoddiadol yn gysylltiedig â Brexit yw'r rhain i gyd, ond yn amlwg nid yw hynny'n wir, fel y gwelsom yn ddiweddar gyda'r Bil ffyniant bro, fel y gwelsom gyda'r Bil Ynni a nifer o ddeddfau eraill.

Confensiwn Sewel yw'r olew yn yr injan gyfansoddiadol mewn gwirionedd; dyna sy'n galluogi'r Llywodraethau i gydweithio â hyder ac ymddiriedaeth. Felly, mae'r toriadau'n rhywbeth rwyf wedi'i godi ar bob cyfle ar y lefel ryngweinidogol, a rhywbeth y mae'r Prif Weinidog wedi'i godi, a Gweinidogion eraill. Rydym yn ei godi'n gyson mewn perthynas â deddfwriaeth Llywodraeth y DU sy'n dod drwodd, lle mae angen cydsyniad deddfwriaethol.

I mi, yr her go iawn yw bod angen ailddiffinio Sewel; mae angen ei godio ac mae angen rhyw fath o draddodadwyedd, a dyna pam rwy'n croesawu'r argymhellion a nodwyd yn adroddiad Gordon Brown, y bydd y Llywodraeth Lafur nesaf yn cyflwyno diwygiadau a fydd yn galw am derfyn cyfansoddiadol i Senedd y DU allu diystyru deddfwriaeth ddatganoledig, neu dorri confensiwn Sewel yn y bôn. Rwy'n credu y byddai rhyw gam i'r cyfeiriad hwnnw yn gam sylweddol ymlaen. Rwy'n credu ei bod yn debygol y bydd angen ffordd fwy meddylgar a mwy hirdymor, yn y pen draw, o adfer y berthynas rhwng pedair gwlad y DU a natur cysylltiadau rhynglywodraethol.

Mae gennym strwythur a allai weithio, ond mae'n strwythur sy'n ddibynnol i raddau helaeth ar ymddiriedaeth ac ewyllys da. Yn anffodus, gyda Llywodraeth y DU, yn y meysydd hyn ar hyn o bryd, mae ymddiriedaeth ac ewyllys da yn bethau prin iawn. 

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i bleidleisio cynhwysol a hygyrch yn etholiadau'r Senedd a llywodraeth leol, ac mae eisiau annog cyfranogiad yn hytrach na'i gyfyngu. Dyna pam nad ydym yn cefnogi dull adnabod pleidleiswyr a pham ein bod eisiau cyflwyno cofrestru awtomatig ar gyfer pob etholwr llywodraeth leol yng Nghymru.

Wel, mae'r pleidleiswyr yng Nghymru yn graff iawn ac yn ddeallus iawn yn eu dewisiadau bob amser, a byddant yn gallu dod o hyd i ffordd drwy'r sefyllfa ddryslyd hon. Ond mae perygl gwirioneddol o ddryswch wrth iddynt symud o etholiad cyffredinol ar lefel y DU, lle mae'r holl dystiolaeth yn dangos yn glir fod pleidleiswyr wedi'u hatal—roedd yna fathau o ddulliau adnabod pleidleiswyr nad oedd modd eu defnyddio, gan gynnwys, mae'n rhaid imi ddweud, llun adnabod y GIG nad oedd modd ei ddefnyddio neu lun adnabod pobl ifanc nad oedd modd ei defnyddio—a dull Cymreig o bleidleisio mewn etholiadau lleol ac etholiadau'r Senedd sydd wedi'i gynllunio i ymestyn yr etholfraint a sicrhau ei bod ar gael yn ehangach i bobl, gan barhau i gynnal diogelwch ein hetholiadau. Felly, rwy'n deall, Gwnsler Cyffredinol, y bydd adolygiad yn cael ei gynnal nawr ar lefel y DU o sut aeth pethau. Wel, rwy'n credu bod pawb a gafodd wybod, gan gynnwys aseswyr annibynnol yr etholiad, wedi datgan eu barn yn glir yn barod: cafodd y bleidlais ei hatal, cafodd pobl eu troi ymaith; aeth pobl i bleidleisio ac ni chawsant eu gadael i mewn. Felly, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried cyflwyno ei barn ei hun iddynt, naill ai yn ei chyfarfodydd rhyngweinidogol neu'n rhan o'r adolygiad hwnnw, mai'r ffordd i osgoi dryswch i bleidleiswyr mewn gwirionedd yw cael gwared ar yr hyn y maent yn ei wneud yn y DU a dilyn esiampl Cymru?

A gaf fi ddiolch i chi? A'r pwynt rydych chi'n ei wneud, wrth gwrs, yw bod yr agweddau hynny ar Ddeddf Etholiadau Llywodraeth y DU 2022 yn enghraifft arall o Lywodraeth y DU yn dargyfeirio o'r consensws blaenorol ynghylch fformat etholiadau. Mae wedi arwain at ddargyfeirio, oherwydd, yn amlwg, nid oedd yr Alban a Chymru yn barod i gyd-fynd â'r newidiadau penodol hynny, gan fod ganddynt gyfeiriad gwahanol. Byddwn yn dweud bod ein dull gweithredu yng Nghymru yn un sy'n ceisio moderneiddio'r system etholiadol, i ddefnyddio technoleg a'r gallu i sicrhau cymaint â phosibl o gynhwysiant a hygyrchedd.

Ond a gaf fi ddweud, i gyfeirio, fel y gwneuthum yn gynharach, at gyfarfod y grŵp rhyngweinidogol a gynhaliwyd heb fod yn hir yn ôl—y cyntaf o'r rhain ar etholiadau—fod trafodaeth onest iawn wedi bod rhwng yr holl bleidiau am y gwahaniaethau sydd gennym? Rydym yn cydnabod bod y gwahaniaethau hynny yno. Rwy'n credu bod cred gyffredin fod yn rhaid inni wneud i'r system weithio i bawb, na allwn ganiatáu i newid mewn un etholiad gael effaith andwyol ar y lleill, a bod yn rhaid inni edrych ar y ffyrdd y mae ein systemau'n gweithredu gyda'n gilydd, y ffordd rydym yn osgoi dryswch, ac mae hynny'n dibynnu, i raddau, rwy'n credu, ar y math o gyfathrebu, a'r esboniadau, sydd gennym pan fo etholiadau'n digwydd mewn gwirionedd. Felly, mae gwaith pellach yn cael ei wneud ar hynny.

Byddwn yn ystyried adolygiad Llywodraeth y DU ei hun yn ofalus iawn, ac yn wir, adolygiadau'r Comisiwn Etholiadol, pan fyddant yn cael eu cynnal, ac yn sicr bydd trafodaethau pellach yn y Siambr hon ar y materion hyn hefyd. Oherwydd mae diwygio'n anochel o fewn ein system yng Nghymru; rydym am fwrw ymlaen â moderneiddio, cynwysoldeb a hygyrchedd, ond mae'n rhaid inni sicrhau ein bod hefyd yn cydweithio â Llywodraeth y DU i sicrhau bod y meysydd cyffredin hynny sydd gennym o ran gweinyddu etholiadau yn gweithio er budd pawb.

Diolch am eich cwestiwn. Mae cywirdeb ac eglurder yn hanfodol i bob agwedd ar y gyfraith, gan gynnwys trefniadau awdurdodaethol yn y dyfodol. Nid yw terminoleg gyfredol awdurdodaeth Cymru a Lloegr yn adlewyrchu'r realiti fod y gyfraith yma, yn amlwg, yn wahanol.

Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. Fel y nodwyd gennych, mae ansicrwydd bob amser yn beth drwg o fewn system gyfiawnder, ac fel y nodwyd gan Mark Isherwood yn gynharach yn y sesiwn gwestiynau hon, bydd unrhyw awgrym o ddatganoli cyfiawnder yn peri pryder i rai o fewn proffesiwn y gyfraith yng Nghymru a Lloegr. Mae'n bwysig iawn, felly, ein bod yn glir ac yn gywir yn y termau a ddefnyddir pan fyddwn yn trafod unrhyw drefniadau awdurdodaethol yn y dyfodol. Pa drafodaethau rydych chi'n eu cael felly, Gwnsler Cyffredinol, gyda'r proffesiynau cyfreithiol, ac ysgolion y gyfraith hefyd, i wneud yn siŵr fod Cymru'n parhau i fod yn lle deniadol i ymarfer y gyfraith?

Diolch am y sylwadau pwysig hynny. A gaf fi ddweud, rwyf wedi bod yn cael llawer o drafodaethau mewn llawer o fforymau cyfreithiol ym meysydd cyfiawnder, cyfiawnder cymdeithasol, hygyrchedd a datganoli cyfiawnder? Mae mater awdurdodaeth yn un sy'n codi'n aml, ac wrth gwrs, fel y gwyddoch, cafodd y mater hwn ei godi a'i nodi ar ffurf ddrafft, mewn gwirionedd, yn y Bil Llywodraeth a Chyfreithiau yng Nghymru a gyhoeddwyd yn 2017, a oedd yn ymwneud â'r eglurhad. Nid oedd yn ymwneud â datganoli cyfiawnder mewn gwirionedd, roedd yn ymwneud yn unig â sefydlu cydnabyddiaeth o'r awdurdodaethau cyfreithiol sy'n bodoli'n ymarferol, neu'n bodoli mewn realiti, er nad yw arferion a phrosesau a gweithrediad gweinyddiaeth y gyfraith o reidrwydd yn adlewyrchu hynny.

A gaf fi ddweud hefyd fy mod wedi bod yn ymwneud â Chymdeithas y Gyfraith, ac mae wedi bod yn ymwneud cadarnhaol ac adeiladol iawn? Ac rwy'n croesawu gwaith diweddar Cymdeithas y Gyfraith ar y mater hwn, ac roeddwn yn falch o nodi eu bod yn cymeradwyo papur 'Awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân ar gyfer Cymru' yr wythnos diwethaf. Felly, o fewn y proffesiynau cyfreithiol, rwy'n credu bod cydnabyddiaeth gynyddol o hynny a phwysigrwydd hynny. Mae hefyd, fodd bynnag, yr un mor bwysig o ran yr hyfforddiant ac o ran ysgolion y gyfraith. Wrth gwrs, nid yw pawb yn dod i mewn i'r proffesiwn drwy ysgolion y gyfraith, ond rydym yn falch iawn, er enghraifft, o waith yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr a'r gofyniad penodol i fyfyrwyr orfod dysgu am gyfraith Cymru. Ac wrth gwrs, dylent orfod gwneud hynny, yn union fel y dylai myfyriwr y gyfraith yng Nghymru orfod dysgu am gyfraith Lloegr, ac mewn gwirionedd, mae'n ofynnol iddynt ddysgu am gyfraith Lloegr. 

Felly, fel y dywedais yn gynharach, mewn rhai o'r cwestiynau cynharach, nid yw'r rhain yn bethau cymhleth nac anodd eu deall. Wedi inni gydnabod y ffaith, gyda phedair Senedd, fod pedair awdurdodaeth yn cael ei chreu i bob pwrpas, efallai fod yr awdurdodaethau hynny'n gorgyffwrdd a bod yna gyffredinedd. Mae'n bosibl y bydd rhwystrau mewn rhai meysydd, ond rhwng Cymru a Lloegr, nid ydym yn gweld yr angen am unrhyw rwystrau. Ond rydych chi'n llygad eich lle: rwy'n credu mai addysg, hyfforddiant ac eglurder yw'r tair elfen allweddol. 

I thank the Counsel General. Point of order, and I call on Alun Davies.