National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome, all, to this Plenary meeting. The first item this afternoon is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Peredur Owen Griffiths.

Diolch am eich cwestiwn. Mae ein cenhadaeth economaidd, a gyhoeddwyd y llynedd, yn nodi’n glir y gwerthoedd a’r blaenoriaethau sy’n llywio ein penderfyniadau i gefnogi’r economi. Un enghraifft yw’r gwaith rydym wedi’i wneud i hyrwyddo a sicrhau buddsoddiad yn y clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd yn Nwyrain De Cymru. Mae hyn yn cynnwys, wrth gwrs, buddsoddiad gwerth miliynau o bunnoedd gan KLA, a fydd yn sicrhau cannoedd o swyddi newydd sy'n talu'n dda.

Thank you for that answer.

Yn yr wythnosau diwethaf, cawsom y newyddion trychinebus y bydd dwy ffatri fawr yn fy rhanbarth yn cau—Tillery Valley Foods, ac yn fwy diweddar, Avara—gyda chyfanswm o fwy na 600 o swyddi'n cael eu colli. Gobeithiaf y bydd y Llywodraeth hon yn cymryd camau cyflym a chadarn mewn ymateb i’r ergyd drom i’r economi leol, a byddwn yn croesawu diweddariad gan y Gweinidog ynghylch pa gamau y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd i helpu i liniaru’r colli swyddi. Rwyf hefyd yn awyddus i archwilio pa swyddi y gellir eu creu yn fy rhanbarth, yn benodol ym mhrosiect y Cymoedd Technoleg yng Nglyn Ebwy. Pan gafodd hwn ei lansio tua chwe blynedd yn ôl gan eich Llywodraeth, cafodd ei groesawu fel buddsoddiad o £100 miliwn a fyddai’n creu o leiaf 1,500 o swyddi mewn technolegau newydd a gweithgynhyrchu uwch. Dangosodd ymateb gan Lywodraeth Cymru i gais rhyddid gwybodaeth ym mis Mawrth eleni mai dim ond 29 o swyddi a grëwyd, er y gallai'r darlun hwn fod yn un anghyflawn. Mae llawer o bobl yn gofyn ble mae'r swyddi a addawyd. Mae'r wythnosau diwethaf wedi dangos gymaint y mae angen y swyddi hyn. A allwch gadarnhau, Weinidog, fod y prosiect hwn yn dal i fod ar y gweill ac na fydd yn cael ei anfon i'r ffeil 'Siom arall eto fyth i Flaenau Gwent'? Diolch.

Rwy'n gadarnhaol am ddyfodol rhaglen y Cymoedd Technoleg. Mae'n bwnc rwyf wedi cael nifer o sgyrsiau uniongyrchol yn ei gylch ag Aelod etholaeth Blaenau Gwent ers imi ddechrau yn y swydd hon, am yr hyn rydym yn ei wneud, a sicrhau bod pobl yn meddwl am yr ardal teithio i'r gwaith hefyd, i wneud yn siŵr fod y buddsoddiad yn cael ei dargedu at Flaenau Gwent. Ac mae'r Aelod etholaeth wedi dweud yn glir iawn ei fod yn disgwyl gallu gweld yr arian yn cael ei wario o fewn yr etholaeth. Yr hyn rydym yn bwriadu ei wneud yw sicrhau ein bod yn edrych ar fuddsoddiadau strategol, ac mae'r ffordd rydym wedi partneru â'r awdurdod a'r bwrdd ar hyn yn rhannau pwysig o hynny. Os edrychwch ar ble y bu’r buddsoddiad hwnnw’n gymorth i sicrhau, er enghraifft, y gwaith o amgylch Thales ym Mlaenau Gwent, dewis bwriadol, yr ychwanegwyd ato gan y Cymoedd Technoleg, y gwaith rydym yn bwriadu ei wneud gyda’r buddsoddiad yn TVR a sicrwydd swyddi ar y safle hwnnw, a'r buddsoddiad mewn eiddo, rwy'n credu y bydd gennym stori dda i'w hadrodd ar y Cymoedd Technoleg.

Ac yn fwy cyffredinol, wrth gwrs, ar y mater y dechreuoch chi gydag ef, a'r nifer sylweddol o swyddi sy'n debygol o gael eu colli yn Tillery Valley Foods a'r cyhoeddiad ddoe am Avara, ein pryder o hyd yw'r oddeutu 440 o deuluoedd yr effeithir arnynt gan y cyhoeddiad ddoe, a'r oddeutu 260 o deuluoedd yr effeithir arnynt gan Tillery Valley Foods. Ac rydym yn gobeithio mabwysiadu ymagwedd a fydd yn dod ynghyd â'r ddau undeb llafur— Community yn TVF, ac Unite yn Avara—yr awdurdod lleol, Llywodraeth Cymru, ac asiantaethau o Lywodraeth y DU hefyd. Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y tasglu ffurfiol ar TVF y bore yma, a chyfarfûm â dirprwy arweinydd Cyngor Sir Fynwy y bore yma, sef yr aelod arweiniol ar ddatblygu economaidd yn y sir. Yn Avara, mae’n ffaith bod llawer o’r gweithlu yn Avara, sydd yn sir Fynwy, yn dod o Flaenau Gwent. Felly, rwy'n edrych ar sut rydym yn uno'r ymatebion gyda'r ddau awdurdod lleol, y ddau undeb cydnabyddedig, a chyfleoedd, os oes rhai, i geisio sicrhau busnesau gweithredol ar y safleoedd hynny, ac os nad oes rhai, beth y gallwn ei wneud â'r rhaglenni rydym yn eu hariannu—Cymunedau am Waith a Mwy a ReAct+—i geisio sicrhau cyflogaeth arall i bobl sy'n colli eu swyddi yn y sector hwn.

Adleisiaf bryderon fy nghyd-Aelod dros Ddwyrain De Cymru ynglŷn â'r hyn sy’n digwydd yn Nwyrain De Cymru ar hyn o bryd, o ran y swyddi a gollwyd. Mae chwe chant o swyddi yn llawer iawn o swyddi. Gwelsom Tillery Valley Foods yn mynd i ddwylo'r gweinyddwyr yr wythnos diwethaf, a bellach mae gennym Avara Foods yn y Fenni. Byddai'n ddiddorol gweld pa gamau cadarnhaol rydych wedi'u cymryd hyd yn hyn ac amserlenni unrhyw beth rydych wedi'i wneud a beth rydych yn bwriadu ei wneud yn y dyfodol. Mae’n wych eich bod yn dweud y byddwch yn ceisio gofalu am y teuluoedd yr effeithiwyd arnynt mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Ond mae angen inni wybod beth rydych am ei wneud i wella cyfleoedd gwaith yn ein rhanbarth wrth symud ymlaen, a sut rydych yn mynd i geisio diogelu rhagor o fusnesau rhag colli mwy o swyddi yn y dyfodol. Ni allwn gael sefyllfa lle rydym yn codi yn y Senedd  bob wythnos ac rydym wedi colli mwy o swyddi; ymddengys bod hon yn thema sy'n codi dro ar ôl tro ar hyn o bryd. Felly, Weinidog, a oes rhywbeth y gallwch ei wneud i ymyrryd yma ac i sicrhau bod llai o swyddi'n cael eu colli a mwy o gamau gweithredu cadarnhaol yn cael eu cymryd gan y Llywodraeth hon ar lawr gwlad, ac efallai ystyried ymestyn cyfleoedd gradd-brentisiaethau hyd yn oed, sy’n brin iawn yng Nghymru o gymharu â gweddill y DU? Bydd hynny hefyd, ynddo’i hun, yn ehangu cyfleoedd gwaith, ac yn uwchsgilio llawer o’r bobl yn fy ardal i. Diolch.

Gyda phob parch, ni chredaf fod gradd-brentisiaethau yn berthnasol iawn i'r heriau a wynebir gan Tillery Valley Foods, nac Avara yn wir. Rydym yn meddwl am sector sy'n cael ei effeithio'n uniongyrchol gan amrywiaeth o ffactorau. Mae amodau masnachu'n effeithio ar y ddau, a byddwch wedi clywed, yn ystod y problemau blaenorol ar Ynys Môn, fod Two Sisters o'r farn fod yr amgylchedd masnachu ar ôl Brexit yn rhan o’r rheswm pam eu bod yn teimlo na allent barhau.

Y ffactor cyffredin arall, fodd bynnag, yw realiti'r cynnydd mewn prisiau. Felly, mae'n argyfwng costau byw ac yn argyfwng costau gwneud busnes. Mae costau ynni'n ffactor sylweddol yn y sector hwn, ac mae Avara wedi nodi bod hynny’n bryder sylweddol iddynt. Maent yn awyddus i gydgrynhoi eu busnes, ac maent yn dweud eu bod hefyd yn edrych ar ddewisiadau buddsoddi mewn offer a pheiriannau. Ac mewn gwirionedd, yn y rhan hon o'r sector bwyd, mae cymorth buddsoddi cyfalaf ar gael gan Lywodraeth Cymru—hyd at 40 y cant o gymorth gyda chostau ar gyfer buddsoddiad cyfalaf. Rydym wedi cynnig hynny o'r blaen. Rydym wedi dweud yn glir fod cynnig yn dal i fod ar gael i Avara yn y gorffennol, neu yn hytrach, yn y gorffennol yn syth ar ôl eu cyhoeddiad, oherwydd ein ffocws ni yw a allwn gynnal y swyddi ac a allwn sicrhau busnes amgen ar y safle hwnnw. Os nad yw hynny'n bosibl, bydd angen inni edrych ar beth arall y gallwn ei wneud, ac rwyf wedi nodi hynny yn yr ymateb cynharach, ond hefyd mewn ymateb i'r cwestiwn amserol gan yr Aelod dros Flaenau Gwent ynglŷn â Tillery Valley Foods. Byddwn yn parhau i ganolbwyntio ar hynny. Ac os af i ormod o fanylder ynglŷn â'r hyn a grybwyllwyd gan yr Aelod—beth yw'r heriau i fusnesau a beth y gallwn ei wneud?—credaf y bydd hynny'n arwain at drafodaeth ystrydebol ac anghytuno ynglŷn â dewisiadau a wnaed ar lefel y DU gyfan.

Byddaf yn parhau i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i bobl ynglŷn â'r hyn rydym yn ei wneud gyda’r ddau fusnes a faint o swyddi a gollwyd, a’r dewisiadau amgen ar gyfer cyflogaeth yn ardal y de-ddwyrain, lle mae gennym gyfleoedd sylweddol ar gyfer y dyfodol mewn rhai sectorau. Credaf y bydd eraill o dan straen a phwysau cynyddol, a chredaf fod y ffigurau chwyddiant a gyhoeddwyd heddiw'n tanlinellu pa mor anghyson yw'r pwysau a’r heriau sy’n wynebu rhannau allweddol o’n heconomi ac ystod o swyddi sy’n dibynnu arnynt.

Rwy’n ddiolchgar i chi am eich atebion i’r cwestiynau hynny, Weinidog. Rwy'n ddiolchgar i chi hefyd am y gefnogaeth rydych wedi'i rhoi i bobl Blaenau Gwent dros y blynyddoedd diwethaf, ac mae'r gwaith rydych wedi'i wneud yn arwain ar fuddsoddiadau'r Cymoedd Technoleg, sydd wedi arwain at y gwaith a wnaed yn Thales, yn sicr wedi cyflawni'r disgwyliadau a oedd gennym ar gyfer y rhaglen honno. Mae’r swyddi y clywsom y byddant yn cael eu colli yn ystod yr wythnosau diwethaf, yn Tillery Valley Foods, a'r wythnos hon, yn Avara Foods, yn ergydion difrifol iawn i’r economi leol, ac i’r teuluoedd sy'n dibynnu ar y swyddi hynny. Mae’r rhan fwyaf o’r gweithwyr yn y Fenni yn dod o Flaenau Gwent wrth gwrs. Ac rydym yn disgwyl i Lywodraeth Cymru barhau â'r gwaith rydych wedi'i wneud dros yr wythnosau diwethaf. Mae ffair swyddi'n cael ei chynnal y bore yma yn Abertyleri, a hefyd, bûm yng nghyfarfod cyntaf y tasglu ar Tillery Valley Foods, ac yno, rhoddodd swyddogion Llywodraeth Cymru gefnogaeth wych i’r awdurdod lleol ac i eraill, ac rydym yn ddiolchgar i chi am hynny.

Gan edrych ymlaen, Weinidog, mae'n amlwg fod angen inni fuddsoddi yng nghoridor yr A465, ac rydym yn dibynnu ar Lywodraeth Cymru i ddarparu'r rhaglen honno ar gyfer y Cymoedd gogleddol a drafodwyd gennym. Rydych eisoes wedi cytuno i ddod i Flaenau Gwent i drafod y materion hyn, ac edrychaf ymlaen at eich ymweliad. Ond a gawn ni sicrhau bod y strwythur ar waith i sicrhau bod gennym y Cymoedd Technoleg, ein bod yn ymateb i'r swyddi a gollwyd, ond bod gennym hefyd y rhaglenni cymorth cyflogaeth, cymorth economaidd a chymorth busnes rhagweithiol y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu, y mae wedi'u darparu, ac rwy'n hyderus y bydd yn parhau i'w darparu ym Mlaenau'r Cymoedd?

Diolch am eich sylwadau a'ch cwestiynau. Credaf ei fod yn newyddion da fod y tasglu wedi cyfarfod, gan ddod ynghyd â Llywodraeth Cymru, yr awdurdod lleol, ac yn wir, rheolwyr lleol yr Adran Gwaith a Phensiynau, sydd wedi bod yn adeiladol yn hyn. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod rhan o Lywodraeth y DU yn ceisio bod yn rhan o’r ateb yn lleol. Ceir problemau sy'n ymwneud â sut rydym yn parhau â’n gwaith partneriaeth o fewn y sector bwyd, sydd, ar y cyfan, wedi bod yn llwyddiant. Ond rydym yn gweld heriau mewn rhai rhannau o'r gadwyn weithgynhyrchu, a dyna'n union a welwn ar hyn o bryd, ac mae'r heriau hynny ar hyn o bryd yn arwain at golli swyddi. Mae angen inni edrych ar y busnesau hynny, o beth y deillia’r bregusrwydd, a’r hyn y gallwn ei wneud, ac yn yr un modd, yr hyn y gallai eraill ei wneud hefyd.

Rwy'n awyddus iawn inni barhau i wneud y gorau o'r buddsoddiad rydym wedi'i wneud yn y seilwaith trafnidiaeth, ac rydych yn llygad eich lle ynglŷn â hynny. A dweud y gwir, rhan o'r rheswm pam fod cymaint o'r gweithwyr yn Avara Foods yn teithio yno o'ch etholaeth chi yw am ei bod yn daith fer iawn ar ddarn o rwydwaith—ar ddarn o rwydwaith sy'n bodoli eisoes. Ond hefyd, mae hynny'n rheswm pam ei fod yn safle cyflogaeth a chanddo ragolygon da, yn fy marn i, ar gyfer y dyfodol. Nawr, ni fydd hynny'n fawr o gysur i'r gweithwyr uniongyrchol hynny yno, ond mae'n safle sydd wedi'i wasanaethu'n dda gan seilwaith, sydd wedi'i gysylltu'n dda â chyfleoedd i weithluoedd, ac felly rwy'n obeithiol ynghylch yr hyn y byddwn yn gallu ei wneud mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Ac mae hynny'n dod yn ôl at eich pwynt ynghylch y strwythur a'r cyfle i barhau i fuddsoddi, ac nid yn unig yr ymateb uniongyrchol i heriau sylweddol, ond yr hyn y byddwn yn ei wneud, yn rhagweithiol, i fuddsoddi mewn cymunedau, boed yn sgiliau—. Dyna pam ein bod yn bwriadu sicrhau mwy o fuddsoddiad a pham ei bod mor bwysig ein bod yn adnewyddu ein cynllun gweithredu ar weithgynhyrchu. Rwy'n awyddus iawn i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol, gan gynnwys prifddinas-ranbarth Caerdydd, ddeall ein bod yn disgwyl gweld ymdrech a buddsoddi rhagweithiol ym Mlaenau'r Cymoedd, ac nid yn rhan ddeheuol y brifddinas-ranbarth yn unig. Mae'n sgwrs barhaus. Rwy'n fwy na pharod i dderbyn gwahoddiad yr Aelod i ddod i ddigwyddiad priodol ym Mlaenau Gwent.

Peter Fox.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i chi am ganiatáu imi gyfrannu hefyd, ac mae llawer o'r cwestiynau wedi'u gofyn. Nid nawr yw'r amser i chwarae gwleidyddiaeth; nawr yw'r adeg y mae'n bwysig inni ddod ynghyd i gefnogi'r cymunedau a effeithir gan y bygythiad o golli swyddi. Rwy’n falch, Weinidog, eich bod eisoes wedi cael y cyfarfod cyntaf y bore yma gyda’r unigolion allweddol i ddod o hyd i ffordd ymlaen i fy nghymuned i a chymunedau cyfagos. Mae hynny’n hollbwysig. Rwyf mor bryderus am y bobl hyn. Mae ganddynt gartrefi, mae ganddynt forgeisi, mae ganddynt deuluoedd, ac mae'n rhaid eu bod mewn sefyllfa ofnadwy ar hyn o bryd yn gofidio am yr hyn sy'n eu hwynebu. Mae'n debyg mai fy nghwestiwn fyddai: sut rydym yn gweithio gyda'n gilydd i helpu'r bobl hyn drwy'r cyfnod anodd hwn? Ond yn fwy felly, sut rydym yn cydweithio i osod y sylfeini ar gyfer cyfleoedd swyddi yn yr ardal yn y dyfodol? A chan adeiladu ar yr arbenigedd gwych sydd gennym a'r amodau sydd gennym yn yr ardal, mae cyfle gwych yno ac mae angen inni ei fachu. Mae'r siociau hyn yn anodd eu dirnad, ond mae angen inni helpu'r bobl drwy'r cyfnod anodd hwn, ac rwy'n fodlon chwarae fy rhan yn yr hyn sydd ei angen nesaf.

Dyna gynnig defnyddiol ac adeiladol iawn gan Mr Fox. Edrychwch, byddwn yn dweud mai'r gwir amdani yw, pan fo busnes yn nodi bod cost i ynni a chwyddiant yn gyffredinol, ni ddylai hynny ein synnu. Ond wrth gwrs, mae'r ffigurau a gyhoeddwyd heddiw ar fwyd a chwyddiant yn dangos cynnydd sylweddol, ac mae hynny am fod pwysau ariannol ym mhob rhan o'r gadwyn, o gost bwyd anifeiliaid, ac fe fyddwch yn ymwybodol o'ch menter eich hun hefyd fod costau bwyd anifeiliaid wedi cynyddu—. Golyga hynny, pan fydd dofednod yn mynd i mewn i Avara Foods, fod hynny am bris uwch, a chaiff y gost honno ei throsglwyddo ymlaen, ac mae yna her wedyn wrth i bobl benderfynu a ydynt yn dymuno prynu'r cynnyrch hwnnw ai peidio. Mae hynny’n ffactor allweddol yn y sefyllfa rydym ynddi. Mae angen i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU fod yn rhan o’r ateb. Dyna pam fy mod yn fwy na pharod i weithio gyda’r Aelod fel Aelod etholaeth, ac yn wir, ei gydweithiwr yn Senedd San Steffan, nad wyf bob amser yn gweld llygad yn llygad â hwy efallai, ond mae hwn yn fater sy’n ymwneud â’r etholaeth ac mae'n ymwneud â phobl y mae hyn yn effeithio'n uniongyrchol arnynt, ac mae a wnelo â sut y credaf y gallwn geisio gweithio gyda'r ddau awdurdod lleol, gan fod gorgyffwrdd rhwng buddiannau a phoblogaethau gwaith. Rwy'n fwy na pharod i gysylltu â'r swyddfa eto. Gwn na fu modd ichi sicrhau cyfarfod cyn y ddadl heddiw—deallaf fod gennych ddadl ar ddeddfwriaeth—ond rwy’n fwy na pharod i neilltuo amser i gael trafodaeth bellach gydag ef a phartneriaid eraill, er mwyn gweld beth y gallwn ei wneud, yn hytrach na beth na allwn ei wneud.

Weinidog, yn ddiweddar ymwelais â Shine Catering Systems, cwmni teuluol sy’n cyflogi oddeutu 65 o bobl yn Nwyrain Casnewydd. Maent wedi bod yn weithredol ers peth amser. Maent yn llunio, yn gweithgynhyrchu ac yn gosod offer arlwyo masnachol, ac mae eu cleientiaid yn cynnwys y Weinyddiaeth Amddiffyn a Google. Mae ganddynt hanes hir o gyflogi prentisiaid, Weinidog, ac un o’u problemau ar hyn o bryd yw eu bod yn ei chael hi'n anodd iawn recriwtio prentis gweithgynhyrchu ar lefel 3, ac maent wedi bod yn y sefyllfa hon ers tro. Felly, fe wnaethant ofyn imi godi'r materion hyn a beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud, gan weithio gyda chyngor y ddinas a Choleg Gwent, i sicrhau bod prentisiaethau gweithgynhyrchu'n ddeniadol i'n pobl ifanc yng Nghymru.

Credaf fod parhau i godi’r mater yma a thu hwnt yn rhan bwysig o hyn. Mae gan y Llywodraeth waith i'w wneud, ond mae'r un peth yn wir am Aelodau, gyda'ch rhwydweithiau a'ch dylanwadau lleol eich hun, a'ch busnesau hefyd. Oherwydd rhan o'r her yw pan fydd rhywun yn ystyried eu gyrfa yn 16 oed, mae nifer o opsiynau eisoes wedi cau, felly mewn gwirionedd, mae'n rhaid inni wneud mwy i godi proffil cyfleoedd eraill yn gynharach yn eu bywyd, mewn addysg. Mae’n rhywbeth a drafodais eto ddoe gyda’r Gweinidog addysg.

Ond mae gan weithgynhyrchu ddyfodol cadarnhaol yma yng Nghymru. Dyma’r sector mwyaf o’n heconomi o gymharu â gweddill y DU—mae'n cynnwys dros 150,000 o swyddi, ac maent fel arfer yn swyddi da, sy'n talu ymhell uwchlaw’r cyflog byw. Mae'n ymwneud â sut rydym wedyn yn annog pobl i gadw eu meddyliau'n agored i’r cyfleoedd sy’n bodoli gan fod cymorth ariannol ar gael o hyd gan y Llywodraeth i gefnogi pobl drwy brentisiaethau. A chyda phethau fel Wythnos Genedlaethol Prentisiaethau, rydych unwaith eto'n gweld yr amrywiaeth o gyfleoedd. Rydym yn sicr ein bod am i fwy o bobl ymgymryd â phynciau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg a phrentisiaethau STEM. A gobeithio y bydd yr Aelod ac eraill, pan fydd hi'n wythnos gweithgynhyrchu yn yr hydref, yn manteisio ar gyfleoedd pellach i dynnu sylw at yr amrywiaeth eang o yrfaoedd. Nid Jack Sargeant yw'r unig un a chanddo ddiddordeb yn y maes hwn—credaf fod gan bob un ohonom ddiddordeb mewn gweld dyfodol disglair a chadarnhaol i weithgynhyrchu. A byddwn yn parhau i geisio darbwyllo pobl ifanc, ac eraill yn ddiweddarach mewn bywyd, fod prentisiaeth yn llwybr da iawn ar gyfer eu dyfodol ac y bydd hefyd yn ein helpu ni i sicrhau economi well, gryfach a thecach.

Rydym yn asesu pob maes o berfformiad y farchnad lafur fel rhan o'r trefniadau monitro sy'n sail i'n cynllun ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau. Rydym yn parhau i gymryd amrywiaeth o gamau i geisio sicrhau bod y cymorth cywir yn cael ei ddarparu mewn modd amserol i fynd i’r afael â’r rhwystrau sy’n wynebu pobl economaidd anweithgar yma yng Nghymru.

Thank you for the answer, Minister.

Roedd ffigurau diweddar y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn peri cryn bryder, ac mae’n iawn i ddweud mai dim ond cipolwg y maent yn ei ddarparu fel ffigurau ar eu pennau eu hunain, a bod angen inni weld sut rydym yn gwneud dros yr ychydig fisoedd nesaf er mwyn cael darlun mwy llawn. Ond ni ellir gwadu bod y ffigurau hyn yn gwaethygu darlun sydd eisoes yn llwm o ran cynhyrchiant yng Nghymru. Nid yw gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghymru erioed wedi bod yn uwch na 75 y cant o gyfartaledd y DU ers datganoli, tra bo gwerth ychwanegol gros yr awr wedi aros yr un fath fwy neu lai, ar 83 y cant i 84 y cant o gyfartaledd y DU dros yr un cyfnod. Ar y ddau fetrig, rydym wedi bod ymhlith y rhai sy'n perfformio waethaf o blith 12 gwlad a rhanbarth y DU yn gyson.

Er bod gan Lywodraeth gyntaf Cymru dargedau penodol ar gyfer cau’r bwlch cynhyrchiant, cafodd strategaethau economaidd dilynol Llywodraeth Cymru wared ar unrhyw dargedau, ac ni chafwyd unrhyw welliant sylweddol ers 1998. Felly, beth yw eich atebion ar gyfer mynd i’r afael â hyn, Weinidog? Lansiwyd rhaglen Cymru'n Gweithio yn 2019 i helpu pobl economaidd anweithgar yn ôl i waith, ond faint sy’n cael ei fuddsoddi yn y cynllun hwn ar hyn o bryd? A allwn ddisgwyl gweld targedau penodol ar gynhyrchiant gan y Llywodraeth hon?

A dweud y gwir, mae ein hanes o ran cynhyrchiant a gweithgarwch economaidd drwy gydol y cyfnod datganoli yn un o welliant. Yr her yw bod llawer ar ôl gennym i'w wneud i lenwi'r bwlch. Mae’n her, ac os edrychwch ar yr hyn a ddigwyddodd cyn amser Ken Skates, yn ystod y cyfnod hwnnw, a nawr, rydym wedi gweld cynnydd. Yr her yw ein bod, yn ystod y pandemig, wedi gweld her wirioneddol sydd wedi gwneud y sefyllfa hyd yn oed yn fwy anwastad, felly, cafodd rai sectorau welliannau o ran cynhyrchiant; a chymerodd y rhan fwyaf o'r lleill, am resymau dealladwy, gam mawr yn ôl.

Nawr, ar Cymru’n Gweithio, nid hwy yw'r unig ysgogiad na'r unig asiantaeth sydd yno i'n helpu i ddatrys ein heriau cynhyrchiant. Mae'n ymwneud â rhai o’r meysydd cystadleuol iawn, er enghraifft, mewn perthynas â sgiliau a buddsoddiad yn y rheini. Mae o bwys fod gennym lai o arian ar gael i'w ddarparu yn lle’r hen gronfeydd Ewropeaidd—ariannwyd traean o’n rhaglen brentisiaethau drwy’r ffynhonnell honno, fel y gwyddoch. Mae cael Llywodraeth y DU yn cystadlu yn y meysydd hynny, gyda swm llai o arian, yn niweidiol, ac nid yw’n ein helpu i ganolbwyntio ar ble y gallem wneud gwahaniaeth ehangach ar wella cynhyrchiant mewn ystod eang o feysydd.

Mae'n ymwneud hefyd â'r pwynt a wnaeth John Griffiths yn ei gwestiwn cynharach hefyd: sut rydym yn cefnogi pobl i wneud ymyriadau, i fanteisio ar y cymorth a ddarparwn i wneud yn siŵr eu bod mewn gwell sefyllfa i sicrhau swyddi â chyflogau uwch? A sut rydym yn sicrhau bod busnesau hefyd yn buddsoddi yn eu gweithlu eu hunain? Nid her i gyflogaeth yn y sector cyhoeddus yn unig mohoni—mae'n ymwneud â'r gweithlu, yr arweinyddiaeth a’r rheolwyr, lle mae buddsoddi yn eu sgiliau a’u galluoedd bob amser yn gwneud gwahaniaeth i gynhyrchiant cyffredinol. Felly, rydym yn deall beth sydd angen i ni ei wneud; rydym yn deall y rhesymau cyffredinol pam nad ydym wedi gwneud cymaint o gynnydd ag y byddem yn ei ddymuno, a’r her i ni yw sicrhau bod digon o'r adnoddau cywir ar gael i ni er mwyn gwneud y math o wahaniaeth rydym yn dymuno ei wneud.

Weinidog, Cymru bellach sydd â'r gyfradd uchaf o anweithgarwch economaidd yn y DU. Mae chwarter y boblogaeth yn economaidd anweithgar, ond yr hyn sy'n peri mwy o bryder yw bod traean o’r boblogaeth yn anweithgar oherwydd salwch hirdymor. Pa drafodaethau a gawsoch gyda’r Gweinidog iechyd ynglŷn â'r effaith y mae amseroedd aros gormodol am driniaeth GIG yn ei chael ar weithgarwch economaidd Cymru?

Rydym yn edrych i weld a yw’r ffigurau’n cynrychioli dechrau tuedd newydd neu eithriad unigol mewn anweithgarwch economaidd. Rydym wedi gwneud cynnydd dros gyfnod o amser, fel rwyf wedi’i nodi, ac mae hynny’n ffaith ddiamheuol. Yr her, yn enwedig ar ôl y pandemig, yw ble rydym yn gweld mwy o anweithgarwch economaidd. Rhesymau sy'n ymwneud ag iechyd yw'r ffactor mwyaf y mae pobl yn eu nodi fel rheswm pam eu bod yn economaidd anweithgar, ac fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, y rheswm mwyaf o fewn y rhesymau iechyd hynny mewn gwirionedd yw iechyd meddwl a llesiant. Felly, mae gennych her nad yw bob amser yn gysylltiedig o reidrwydd ag amseroedd aros am driniaeth a chymorth. Rydym yn gwneud ystod o wahanol ymyriadau i geisio cynorthwyo pobl sy’n economaidd anweithgar i ddychwelyd i’r gwaith. Mae a wnelo â'r hyn rydym yn ei wneud ar ofal plant a mynediad at hyfforddiant. A’r realiti yw ein bod fel arfer yn cefnogi pobl sydd ymhellach i ffwrdd o’r farchnad lafur, sydd angen mwy o gymorth i ddod yn ôl i fod yn barod am swydd. Mae’r Adran Gwaith a Phensiynau yn llawer mwy tebygol o fod yn weithgar yn agosach at y farchnad lafur hefyd. A dweud y gwir, credaf y byddai mwy o gydgysylltu yn yr hyn a wnawn yn ddefnyddiol iawn. Mae’r agwedd gadarnhaol yn y berthynas â'r Adran Gwaith a Phensiynau ynghylch Tillery Valley Foods, er enghraifft, yn rhywbeth y byddai’n llawer gwell gennyf ei weld nid yn unig pan fo'n argyfwng, ond yn ein perthynas fwy rheolaidd. Roedd hynny’n cynnwys dewisiadau polisi a dewisiadau rheoli ymarferol, a dyna pam fy mod yn obeithiol am y sgwrs barhaus ynghylch rhyngweithio â’r system fudd-daliadau ar gyfer y dyfodol, gan y credaf y byddai’n gwneud gwahaniaeth i helpu i gefnogi pobl yn ôl i fyd gwaith.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson first of all—Tom Giffard.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Prynhawn da, Ddirprwy Weinidog. Yr wythnos hon, gwelsom Olew dros Gymru yn tynnu allan o’u perthynas ag Undeb Rygbi Cymru, gan nodi pryderon ynghylch eu llywodraethiant. Wrth gwrs, fe siaradoch chi â’n pwyllgor yn ddiweddar i fynd i’r afael â materion llywodraethu yn URC, ac un o’r prif bynciau trafod oedd y llythyr a gawsoch gan AS Gŵyr, Tonia Antoniazzi, ar 9 Mai, yn nodi ei phryderon ynghylch honiadau o ddiwylliant dwfn o rywiaeth yn URC. Mewn ymateb i gwestiwn fy nghyd-Aelod Heledd Fychan yn gofyn beth roeddech chi'n ei wybod a phryd, fe gyfeirioch chi'n syth at lythyr Tonia ar 9 Mai, ac yna fe gyfeirioch chi at honiadau a oedd eisoes yn gyhoeddus, a dilyn hynny drwy ddweud,

'yn gyffredinol, dyna oedd hyd a lled fy ngwybodaeth'.

Fodd bynnag, rydym wedi gweld datgeliad rhyddid gwybodaeth gan eich swyddfa weinidogol sy'n dangos eich bod wedi ceisio cyfarfod â Tonia Antoniazzi wythnosau cyn derbyn ei llythyr. Anfonwyd yr e-bost ar 22 Rhagfyr gan rywun yn eich swyddfa breifat yn gofyn,

'a fyddech yn hoffi inni ddal yn ôl am y tro neu geisio cynnig slot hirach iddo'—

Steve Phillips—

'ddydd Mercher gyda'r bwriad y byddwch yn cyfarfod â Tonia cyn hynny, gobeithio?'

Nawr, mae’r bwriad i drefnu cyfarfod ag URC ar ôl cyfarfod â Tonia yn awgrymu eich bod yn ymwybodol o’i phryderon cyn ichi gael y llythyr hwnnw, rhywbeth na sonioch chi amdano yn eich ymddangosiad yn y pwyllgor. Felly, a wnewch chi gadarnhau bod y cyfarfod hwnnw wedi digwydd a pha ymwybyddiaeth a oedd gennych o bryderon Tonia cyn cael ei llythyr ar 9 Mai, a sut rydych yn cysoni’r dystiolaeth a roesoch i’r pwyllgor â’r wybodaeth newydd hon?

Mae’r cyfarfod a gefais gyda Tonia Antoniazzi wedi'i gofnodi, a byddai hwnnw wedi bod ar gael o’r cais rhyddid gwybodaeth, fel y dywedwch. Nid oes unrhyw gyfrinach am hynny. Credaf y byddai cofnodion y cyfarfod hwnnw wedi’u crybwyll yn y llythyrau, yn yr wybodaeth a roddais i’r pwyllgor, o’r cais dilynol am amserlen a manylion y cyfarfod hwnnw. Felly, roedd Tonia Antoniazzi wedi cysylltu â mi yn awyddus i drafod y materion hyn. Cefais y cyfarfod. Y rheswm pam roeddwn am ohirio’r cyfarfod gyda Steve Phillips oedd am fy mod yn gobeithio y byddai’r cyfarfod gyda Tonia Antoniazzi, y gofynnais iddi ysgrifennu ataf yn ei gylch wedyn, wedi darparu'r manylion roeddwn yn gofyn amdanynt, ac ni wnaeth. Dyna pam y gofynnais iddi ysgrifennu ataf, a phan ddaeth y llythyr, nid oedd y llythyr ychwaith yn cynnwys yr wybodaeth y dymunwn ei chael ynghylch y manylion.

Diolch, Weinidog. Nid yw hynny'n egluro pam na wnaethoch chi nodi hynny'n glir yn eich ymddangosiad yn y pwyllgor. Fe ddywedoch chi eich bod wedi derbyn y llythyr hwnnw; ni wnaethoch unrhyw gyfeiriad at gyfarfod blaenorol. Ond roedd y llythyr hwnnw a'ch ymddangosiad yn y pwyllgor yn canolbwyntio ar adolygiad nas cyhoeddwyd o gêm y menywod, ac yn yr ymddangosiad hwnnw, fe ddywedoch chi eich bod eisoes wedi galw am gyhoeddi'r adolygiad o gêm y menywod, rhywbeth y soniodd llythyr Tonia amdano hefyd. Ac yng nghyfarfod y pwyllgor, fe ddywedoch chi,

'Cefais sgyrsiau gydag URC ynghylch pam na chyhoeddwyd yr adroddiad hwnnw'.

Felly, gofynnais am hynny hefyd, a gofynnais am yr holl drawsgrifiadau o’r cyfarfodydd rhwng URC a chi, rhwng yr adeg pan ddaethoch chi'n Ddirprwy Weinidog a phan ddarlledwyd rhaglen ddogfen y BBC. Felly, a wnewch chi egluro pam nad yw cofnodion manwl y cyfarfodydd hynny'n cynnwys unrhyw sôn amdanoch chi'n galw am gyhoeddi'r adolygiad cyn y darllediad?

Iawn. Felly, credaf mai'r hyn a ddywedais yn y pwyllgor—ac rwy’n fwy na pharod i fynd yn ôl dros y trawsgrifiad, ond yr hyn y gwn i mi ei ddweud yn y pwyllgor oedd fy mod yn cael sgyrsiau gyda’n holl randdeiliaid, boed gydag URC neu eraill, lle mae rhai ohonynt yn sgyrsiau ffurfiol a rhai ohonynt yn anffurfiol, rhai ohonynt yn cael eu cofnodi a rhai nad ydynt yn cael eu cofnodi, rhai ohonynt yn cynnwys swyddogion yn unig a rhai ohonynt yn fy nghynnwys innau. A chynhaliwyd nifer o'r cyfarfodydd hynny heb eu cofnodi, cyfarfodydd anffurfiol, os mynnwch, mewn gemau rygbi, pan oeddwn yng nghwpan y byd yn Seland Newydd, pan gawsom drafodaethau amrywiol pan oeddwn yn yr un man â Steve Phillips, a chynhaliwyd cyfarfodydd hefyd heb i mi fod yno, ond gyda swyddogion yn siarad ar fy rhan. Nawr, nid yw'r rheini'n gyfarfodydd a gofnodir. Ond ym mhob un o’r trafodaethau hynny, trafodwyd mater gêm y menywod a’r adroddiad ar gêm y menywod a materion eraill. Felly, nid yw pob un o’r rheini wedi'u cofnodi mewn cofnodion ffurfiol.

Diolch. Mae'n amlwg yn gyd-ddigwyddiad nad oes cofnod swyddogol ohonoch yn galw am gyhoeddi'r adroddiad hwnnw cyn i'r rhaglen ddogfen gael ei chyhoeddi—neu ei darlledu, dylwn ddweud. Fel y dywedaf, nid yw cofnodion y cyfarfodydd yn dweud ichi alw am hynny erioed. Ond er mwyn osgoi’r dryswch y credaf ein bod wedi dod ar ei draws yma, gallech fod wedi gwneud y galwadau hynny’n gyhoeddus, ac yn y pwyllgor, fe ddywedoch chi, 

'pe bawn wedi dweud rhywbeth yn gyhoeddus bryd hynny, byddai wedi bod ar y sail nad oedd URC yn gwneud unrhyw beth i fynd i'r afael â'r materion hyn, ond roeddent yn gwneud rhywbeth.'

Ond Weinidog, nid wyf yn siŵr a fyddai’r bobl a oedd yn dioddef yn sgil y diwylliant dwfn o rywiaeth yn URC yn cytuno â chi eu bod yn mynd i’r afael â’r mater yn ddigonol. A dweud y gwir, credaf efallai eich bod wedi bod yn rhy awyddus i ddiogelu enw da URC, hyd yn oed yn ystod eu cyfnod mwyaf tymhestlog. Gallech fod wedi dweud yn gliriach ac yn gynt eich bod yn ymwybodol o’r materion a godwyd gan Tonia Antoniazzi, ond ni wnaethoch. Gallech fod wedi galw’n gyhoeddus am gyhoeddi’r adolygiad o gêm y menywod, ond ni wnaethoch. A gallech fod wedi gwneud y galwadau hynny'n breifat, ond mae cofnodion y cyfarfodydd hefyd yn awgrymu na wnaethoch hynny. A allai fod yn wir, Ddirprwy Weinidog, fod Llywodraeth Cymru yn rhy awyddus i amddiffyn ei pherthynas glos ag URC, a bod menywod wedi gorfod dioddef drwy gydol eich diffyg gweithredu a’ch diffyg tryloywder?

Mae'n rhaid imi ddweud, Tom, credaf fod hwnnw'n gyhuddiad hollol warthus, i awgrymu y byddwn yn gwneud unrhyw beth yn weithredol naill ai i amddiffyn sefydliad a oedd yn gweithredu yn y ffordd y cawsom wybod wedyn eu bod yn gweithredu—. Yr hyn rydych yn sôn amdano oedd yr adroddiad ar gêm y menywod. Nid dyna’r adroddiad ar y materion a ddarlledwyd yn adroddiad y BBC. Roedd hyn yn ymwneud â gêm y menywod, ac roedd camau'n cael eu cymryd ar gêm y menywod. Fe wnaethant benodi Nigel Walker. Rhoddwyd contractau parhaol a chontractau rhyngwladol i fenywod, ac felly, am y tro cyntaf, roeddent yn broffesiynol. Roedd yr holl bethau hynny'n digwydd, a'r pethau hynny a oedd yn yr adroddiad ar gêm y menywod. Ni chafodd y materion a godwyd yn adroddiad y BBC eu crybwyll yn yr adroddiad hwnnw. Felly, hyd yn oed pe bai'r adroddiad hwnnw wedi’i gyhoeddi, a hyd yn oed pe bawn i wedi galw amdano, ni fyddai wedi datgelu'r wybodaeth a gawsom wedyn yn adroddiad y BBC. Felly, rwy'n meddwl o ddifrif, os ydych yn awgrymu fy mod i mewn unrhyw ffordd yn cydgynllwynio gydag URC i guddio hyn—credaf y dylech feddwl yn ofalus am hynny, a'i dynnu'n ôl.

Yr hyn y byddwn hefyd yn ei ddweud yw’r hyn a ddywedais wrthych yn y pwyllgor, sef fy mod yn ymwybodol o gymaint ag unrhyw un arall yn Siambr y Senedd hon a thu hwnt tan i raglen y BBC gael ei darlledu. Ni chefais unrhyw gwestiwn ysgrifenedig, cwestiwn llafar, llythyr nac unrhyw gyswllt gan unrhyw Aelod o’r Senedd hon, unrhyw AS heblaw am Tonia Antoniazzi, unrhyw aelod o’r cyhoedd, unrhyw aelod o staff URC, staff chwarae neu staff cyflogedig, yn codi unrhyw un o'r materion y soniwch amdanynt nawr gyda mi'n uniongyrchol. Nawr, yr hyn sydd gennyf i'w ddweud yw, pe bai pob un o'r materion hynny'n gyhoeddus yn y ffordd rydych chi'n awgrymu ac y dylwn fod wedi gwneud rhywbeth yn ei gylch, mae hynny'n berthnasol i bob un ohonoch yn y Siambr hon hefyd, gan fod pob un ohonoch yn gwybod cymaint â minnau.

Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan.

Thank you, Llywydd. As you'll be aware, Deputy Minister—

Ymddiheuriadau—ymddiheuriadau, Heledd, mae'n ddrwg gennyf.

Mae'n ddrwg gennyf, fe ddechreuaf eto.

Iawn.

Thank you. As you'll be aware, just over a month ago, Bannau Brycheiniog National Park Authority announced that it would only be using the Welsh name from now on, stating that it was a way of celebrating the culture and heritage of the area. This comes in the wake of Eryri National Park following a similar path, and also Amgueddfa Cymru, which has adopted the Welsh name as part of its latest brand. Personally, I welcome these changes greatly, although it doesn't change things for me personally, or for many other people in Wales, because it is the Welsh name that I have used throughout my life.

I'm sure that you will be aware that a local campaign group has been launched, with around 50 businesses calling for the English name to be used, despite the fact that the national park has made it clear that this only applies to the park itself, and that individuals are free to use whichever name they wish. As the Minister with responsibility for tourism, how do you respond to the argument that has been made by some, that the use of the Welsh language is going to harm tourism and local businesses?

Wel, mae'n nonsens llwyr, wrth gwrs. Ac mae gan y sefydliadau hynny bob hawl i ddefnyddio'r enwau y maent yn credu sy'n briodol. Mae'r rhain yn sefydliadau Cymreig sy'n cynrychioli tirnodau Cymreig a pharciau cenedlaethol Cymreig, ac mae ganddynt enwau Cymraeg. Nid yw hynny'n rhwystro unrhyw un rhag defnyddio eu cyfieithiadau Saesneg os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Felly, o'm safbwynt i, rwy'n credu bod gennym bethau pwysicach i boeni amdanynt nag a ddylai parc cenedlaethol Cymreig ddefnyddio enw Cymraeg i ddisgrifio ei hun.

Thank you very much. And thank you for that unambiguous answer, because I think it's important to differentiate. There are a number of businesses that have called for this that don't use bilingual names, either, and I think that they must, before they make those calls, think about what that means in terms of their role in terms of promoting the two national languages in Wales.

Could I ask you, therefore—? In looking broadly at the issue of promoting the Welsh language when promoting Wales, you'll be aware, Minister, like everyone in this Chamber, hopefully, that the Urdd Eisteddfod will be held next week in Carmarthenshire. I'm really looking forward to attending it, and I hope to see you there too. And in August, the Llŷn and Eifionydd National Eisteddfod will be held. As part of the Welsh Government's tourism strategy, what emphasis is being placed on these national festivals in terms of promoting Wales internationally? And is there more that the Welsh Government could do to ensure that the Welsh language is more visible in Visit Wales campaigns in order to attract visitors to Wales?

Unwaith eto, rwy'n credu bod y rhain i gyd yn heriau teg, Heledd, ac mae gennym strategaeth glir iawn ar hyrwyddo'r Gymraeg fel rhan o bopeth a wnawn ym maes twristiaeth, oherwydd rydym yn ystyried bod y Gymraeg yn rhan fawr iawn o'r hyn ydym. Nawr, yn bersonol, rwy'n gresynu na allaf siarad Cymraeg yn rhugl; rwy'n gallu deall mwy nag y gallaf ei siarad, felly pan ydych yn siarad Cymraeg a'ch bod yn meddwl nad wyf yn gallu eich clywed na'ch deall chi, rwy'n gallu. [Chwerthin.] Ni allaf ei siarad yn dda iawn dyna'i gyd. Ond mae'n un o'r pethau hynny. Mae'n wir gydag Eidaleg hefyd; rwyf wedi dysgu Eidaleg ac rwy'n gallu gwrando ar Eidaleg ac rwy'n gallu ei chlywed a'i deall, ond nid wyf yn gallu ei siarad. Rwyf angen gwybod sut y daw allan o fy ngheg yn iawn. Ond y pwynt rwy'n ei wneud yw ei bod yn gwbl hanfodol i'n cynnig twristiaeth. Ac mae'n un o'r pethau y mae pobl yn dwli arnynt pan fyddant yn dod i Gymru—mae'n ein gwneud yn wahanol i weddill y Deyrnas Unedig, onid yw. Mae pobl yn dod yma i gael profiad Cymreig. Mae gennym ein tirweddau cenedlaethol a'n traethau a'n llynnoedd a'n mynyddoedd a'r holl leoedd gogoneddus hyn i ymweld â hwy, ond mae gennym hefyd iaith unigryw iawn y mae pobl yn hoffi ei chlywed ac yn hoffi bod yn rhan ohoni. Felly, bydd hynny'n parhau i fod yn gwbl ganolog i'n gwaith yn hyrwyddo twristiaeth a'n marchnata. Ac fel chi, mi fyddaf yn yr Eisteddfod yr wythnos nesaf. Byddaf yn mynychu cynhadledd FelMerch ddydd Mercher, felly rwy'n edrych ymlaen yn fawr at hynny. Diolch yn fawr. 

Fe ddywedwn wrthych chi, pe gallwn ddod o hyd i fy ateb. [Chwerthin.] Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Russell.

Mae ein strategaeth, 'Croeso i Gymru: Blaenoriaethau i'r economi ymwelwyr 2020 i 2025', yn nodi ein gweledigaeth a'n huchelgais ar gyfer y sector ledled Cymru. Mae gan ganolbarth Cymru le amlwg yng ngweithgareddau hyrwyddo Croeso Cymru ac yn ein rhaglen buddsoddi cyfalaf ar gyfer twristiaeth.

Diolch yn fawr am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Roeddwn yn falch iawn o gymryd rhan yn Wythnos Twristiaeth Cymru yr wythnos ddiwethaf, gan ymweld â dau fusnes yn fy etholaeth. Y cyntaf oedd Plas Robin Rural Retreats yn Llandysul, busnes newydd a sefydlwyd yn ddiweddar, sy'n cynnig llety o safon a chrefftwaith gwych, ac sydd â phwyntiau gwerthu unigryw i'w busnes. Hefyd, parc carafanau Smithy Park yn Aber-miwl, yr ymwelais ag ef o'r blaen. Mae wedi bod yno ers y 1960au. Pan godais yr heriau a'r cyfleoedd sydd o'u blaenau gyda hwy, dywedodd y ddau fusnes wrthyf—heb unrhyw anogaeth oddi wrthyf fi, dylwn ychwanegu—eu bod yn bryderus am y dreth dwristiaeth. Felly, Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthyf sut y bydd busnesau fel y ddau fusnes hynny'n elwa o dreth dwristiaeth, oherwydd maent yn ofni mai dim ond anfanteision fydd yn deillio ohoni?

Wel, byddant yn elwa o ardoll dwristiaeth. Ardoll yw hon, Russell. A'r rheswm y byddant yn elwa o ardoll ymwelwyr yw y bydd yn cael ei defnyddio i wella'r amgylchedd y mae'r busnesau hynny'n gweithredu ynddo. Rydym wedi bod drwy hyn sawl gwaith. Gwn fod Aelodau o'ch meinciau chi yn codi ac yn gofyn yr un cwestiwn mewn gwahanol ffyrdd bob wythnos—[Torri ar draws.] Yn wir. Ond yr un cwestiwn sy'n codi bob wythnos: bydd Sam yn gofyn un yn nes ymlaen ac rwy'n siŵr y bydd yn cyffwrdd â'r un meysydd yn union, a chefais un gan Tom y tro diwethaf. Felly, wyddoch chi, gallwch barhau i ofyn y cwestiynau mewn cymaint o wahanol ffyrdd a chymaint o weithiau ag y dymunwch, ond mae'r ateb yn dal yn mynd i fod yr un peth.

Felly, byddwn yn cael ardoll ymwelwyr, oherwydd roedd yr ardoll ymwelwyr yn rhan o'n hymrwymiad maniffesto, mae'n rhan o'n cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru, a bydd yn cael ei gyflawni. Ond rwy'n credu bod angen i ni fod yn glir iawn nad oes unrhyw benderfyniadau wedi'u gwneud eto mewn perthynas â'r lefel y byddwn yn gosod yr ardoll, ac nid oes unrhyw benderfyniadau wedi'u gwneud eto ynglŷn â sut y caiff ei wario. Ond rwy'n sicr yn disgwyl i'r ardoll dwristiaeth honno gael ei neilltuo gan awdurdod lleol sy'n dewis ei chael—ac nid yw'n orfodol ar unrhyw awdurdod lleol—sy'n dewis cael ardoll ymwelwyr i gefnogi'r economi ymwelwyr yn yr ardal honno. Dyna yw ei diben.

Yn yr un digwyddiad y sonioch chi amdano, yr wythnos diwethaf, Russell, fe siaradais â gweithredwyr twristiaeth yno hefyd ac fe glywais safbwyntiau amrywiol. Ni chlywais y math o farn gyffredinol a glywn gan eich meinciau chi fod pawb yn y diwydiant twristiaeth yn gwrthwynebu hyn. Mewn gwirionedd, siaradodd un gweithredwr â mi mewn termau disglair iawn am yr hyn y credai ein bod yn ceisio ei wneud a pha mor uchelgeisiol ydoedd, a bod ei archebion wedi cynyddu 30 y cant mewn gwirionedd ar gyfer yr haf hwn o gymharu â chyn y pandemig. Felly, wyddoch chi, gadewch inni gael rhywfaint o gydbwysedd yn y ddadl hon oherwydd nid yw pawb yn y sector twristiaeth yn rhannu'r un farn â'r Aelodau ar eich meinciau chi.

Weinidog, wrth gwrs, fe fyddwch yn ymwybodol o'r cymorth ariannol sylweddol a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru i weithredwyr twristiaeth yng nghanolbarth Cymru dros nifer o flynyddoedd. Fel Russell George, ymwelais ag atyniadau pwysig yr wythnos diwethaf, atyniadau sy'n denu pobl i ganolbarth Cymru a gogledd Cymru, gan gynnwys castell y Waun, lle mae yna reolwr cyffredinol newydd gyda syniadau gwych ar gyfer creu gosodiadau newydd ar y safle, a hefyd Cae Ras Bangor-is-y-coed, a sicrhaodd grant pwysig iawn gan Lywodraeth Cymru yn ystod y pandemig, yn wahanol i gaeau ras yn Lloegr, a gafodd gynnig benthyciadau'n unig gan Lywodraeth y DU. Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi y gallwn fod yn hyderus am ffyniant y sector twristiaeth yn y dyfodol os yw'r gefnogaeth gywir ar gael i alluogi gweithredwyr atyniadau i arloesi ac adnewyddu, fel ein bod yn denu mwy o ymwelwyr i'r canolbarth a rhannau eraill o Gymru yn y dyfodol?

Ie, diolch i Ken Skates am y cwestiwn atodol hwnnw, ac ydw, rwy'n hyderus iawn ac yn rhannu ei hyder. Rwy'n credu ei bod yn dda pan fo pobl fel chi, Ken, yn siarad am yr hyn sy'n digwydd yng Nghymru yn hytrach na'r math o agwedd gul a glywn oddi ar feinciau'r Ceidwadwyr ynglŷn â sut rydym yn ceisio ymdrin â'r diwydiant twristiaeth a'i hyrwyddo a'i ehangu yng Nghymru. Mae Cymru, fel y gwyddom i gyd, yn gyrchfan antur, mae ganddi safleoedd treftadaeth y byd, mae ganddi dirweddau naturiol eithriadol, mae ganddi sîn ddiwylliannol ffyniannus, ac mae llety hefyd yn rhan o'r profiad hwnnw. Mae gennym fwyd a diod blasus.

Ac mewn gwirionedd, pan oeddwn ar Ynys Manaw yn ddiweddar ar gyfer y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig i ddiwydiannau creadigol, fe wnaethom ymweld â distyllfa jin—ni wnaethom aros yn hir. [Chwerthin.] Fe wnaethom ymweld â distyllfa jin a oedd yn hollol wych. Distyllfa Fynoderee—dylwn eu henwi. Tra oeddwn yno, fe wnaethant holi a oedd rhywun o Gymru yn yr ystafell. Fe godais fy llaw, ac roeddent yn llawn clod am y cynnig bwyd a diod sydd gan Gymru, ac ym mhob sioe y byddent yn mynd iddi i hyrwyddo eu cynnyrch, ni allent gredu pa mor dda oedd cynnig bwyd a diod Cymru. Felly, mae'n hen bryd inni ddechrau brolio am hyn yn hytrach na'i fychanu, oherwydd rydym yn parhau i fuddsoddi mewn atyniadau twristiaeth yng ngogledd Cymru, ac mae Ken wedi enwi nifer yn barod. Hefyd, rydym newydd orffen giât fawreddog y Brenin yng nghastell Caernarfon—buddsoddiad o £4 miliwn—a buddsoddiad arall o £5.4 miliwn yn yr amgueddfa bêl-droed newydd yng ngogledd Cymru. Rydym hefyd yn parhau i fuddsoddi drwy ein Pethau Pwysig a'n cyrchfannau denu ymwelwyr. A chan eich bod yn Aelod yng ngogledd-ddwyrain Cymru, Ken, byddwn ar fai yn peidio â siarad am ein huchelgais ar gyfer Cymru wrth inni barhau â Blwyddyn y Llwybrau a gweithio'n rhyngwladol i wneud y mwyaf o'r ymwybyddiaeth a godwyd drwy Gwpan y Byd y llynedd a'r rhaglen Welcome to Wrexham. 

Diolch am y cwestiwn. Rydym wedi cynnal trafodaethau swyddogol â Llywodraeth y DU, ond nid ar y lefel o fanylder y byddem wedi'i ddymuno. Rwy'n siomedig ynghylch y diffyg ymgysylltiad gweinidogol hyd yma, gan gynnwys ar ôl lansio'r strategaeth yn hwyr. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i weithio gyda ni i hyrwyddo sector lled-ddargludyddion Cymru, yn enwedig ein clwstwr cyfansawdd, er budd yr economi yma yng Nghymru a'i heffaith ehangach ar draws y DU. 

Diolch, Weinidog. Wythnos yn ôl i heddiw fe gyhoeddoch chi eich llythyr at Lywodraeth y DU yn mynegi'r farn fod buddsoddiad yng Nghymru mewn perygl oherwydd oedi parhaus Llywodraeth y DU i gyhoeddi strategaeth lled-ddargludyddion y DU. Weinidog, mae'n amlwg fod gennych ddylanwad yng nghoridorau 10 Stryd Downing, oherwydd lai na 48 awr yn ddiweddarach roedd y Prif Weinidog yn cyhoeddi strategaeth ei Lywodraeth ar led-ddargludyddion yn Japan. Serch hynny, mae etholwyr yn Islwyn sy'n gweithio yn y diwydiant hwn wedi cysylltu â mi i ddweud eu bod wedi bod yn poeni'n ddifrifol am eu cyflogaeth yn y dyfodol gyda'r ansicrwydd parhaus—[Torri ar draws.]—rwy'n falch eu bod yn gweld hyn yn ddoniol—yn Newport Wafer Fab. Weinidog, mae cymunedau Cymoedd Gwent yn Islwyn yn cael eu heffeithio'n uniongyrchol. Mae dinas Gwent, Casnewydd, yn cynnig cyfleoedd cyflogaeth o ansawdd uchel yn y sector hanfodol hwn, sy'n cynhyrchu rhannau ar gyfer microsglodion ym mhopeth o ffonau clyfar i dechnoleg filwrol. Ers cyhoeddiad y Prif Weinidog ac ymweliad Chloe Smith AS â Chasnewydd ddydd Gwener diwethaf, pa ddeialog ystyrlon y mae Llywodraeth y DU wedi'i chael gyda Llywodraeth Cymru ar y mater allweddol hwn, a beth yw asesiad cychwynnol Llywodraeth Cymru o'u strategaeth ar gyfer economi a phobl Cymru?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn a'r pwyntiau pwysig ynghylch dyfodol y sector lled-ddargludyddion yma yng Nghymru, a'i bwysigrwydd allweddol fel rhan o'r dyfodol i economi'r DU hefyd.

Rwyf am ymdrin yn gyntaf â'r mater penodol mewn perthynas â Nexperia. Mae'n fusnes sydd wedi'i leoli yn etholaeth Jayne Bryant, ond rwy'n cydnabod bod yr ardal teithio i'r gwaith yn berthnasol i nifer o'r Aelodau yn y Siambr hon, gan gynnwys Islwyn wrth gwrs. Nid wyf erioed wedi gofyn am yr wybodaeth a oedd yn sail i'r asesiad diogelwch cenedlaethol, oherwydd fe wyddwn na fyddai'n cael ei ddarparu i mi. Felly, roeddwn bob amser yn canolbwyntio ar fod eisiau penderfyniad a sicrwydd i'r sector a chynllun ar gyfer Nexperia a'u gweithlu. Ac ar ôl gwneud penderfyniad a chymryd amser hir i wneud y dewis, rwy'n siomedig na fu cynllun. Rwy'n credu bod yna ragdybiaeth naïf, pan fyddai'r safle ar gael i'w gwerthu, y byddai rhywun yn dod i mewn yn awtomatig ac yn ei brynu. Ac mewn gwirionedd, heb gynllun a dealltwriaeth o'r hyn sy'n digwydd gyda'r contractau ar sail ehangach, nid yw hynny wedi digwydd. Mae angen i Lywodraeth y DU barhau i fod yn weithgar yn y maes hwnnw i sicrhau nad yw Cymru'n colli'r swyddi hynny. 

Ar y pwynt ehangach ynghylch cyhoeddi'r strategaeth lled-ddargludyddion yn hwyr, mae wedi bod ar fin digwydd sawl gwaith, ac nid wyf erioed wedi deall pam ei bod yn yr adran roedd ynddi, mewn unrhyw ystyr dda. Ond nawr bod gennym y strategaeth hon, mae'n rhoi rhywfaint o sicrwydd o leiaf. Serch hynny, y broblem yw, er bod £1 biliwn o fuddsoddiad yn swnio'n dda, £1 biliwn dros 10 mlynedd ydyw. Mae hynny'n rhy ychydig ac yn rhy araf. Ni fydd yn dal i fyny â'r dewisiadau buddsoddi sylweddol sy'n cael eu gwneud yn yr Unol Daleithiau ac ar draws yr Undeb Ewropeaidd. Y perygl go iawn yw y byddwn yn gweld dewisiadau buddsoddi yn symud i rannau eraill o'r UE a'r Unol Daleithiau.

Yr ochr gadarnhaol, fodd bynnag, yw bod gennym asedau sylweddol yma. Dyna pam fod KLA, y soniais amdanynt yn gynharach, wedi gwneud eu buddsoddiad sylweddol yn y clwstwr. Y rheswm uniongyrchol am hynny oedd oherwydd ein bod yn weithgar a'n bod wedi helpu i alluogi eu buddsoddiad yn y sector. Rwy'n dal i feddwl bod mwy y gallwn ei wneud, ond rydym yn rhoi ein mantais gystadleuol i un ochr drwy beidio â buddsoddi'n iawn ynddo a sicrhau bod ymgysylltiad ystyrlon â Llywodraeth Cymru, a'r brifddinas-ranbarth yn wir. Nid wyf wedi cael unrhyw fath o drafodaeth weinidogol ar y rhan allweddol hon o'r economi a'r hyn y gallai ei olygu, ac nid yw'r brifddinas-ranbarth wedi cael trafodaeth o'r fath ychwaith. Siaradais yn uniongyrchol â Jane Mudd, arweinydd Casnewydd, ac Anthony Hunt, arweinydd Torfaen, sy'n gadeirydd y brifddinas-ranbarth. Rydym eisiau cael sgwrs bragmatig a synhwyrol am yr hyn y gall pob un ohonom ei wneud i hyrwyddo'r sector, ond dylai'r sgwrs honno ddechrau gydag un ohonynt yn dangos diddordeb mewn siarad gyda ni a gweithio gyda ni.

Diolch i Rhianon Passmore am ofyn y cwestiwn. Mae'n hanfodol ein bod yn croesawu'r cyfleoedd byd-eang y mae'r diwydiant lled-ddargludyddion uwch yn eu cynnig i Gymru yn y dyfodol, ac rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru, ynghyd â Llywodraeth y DU, yn siarad â gwledydd fel Japan. Bydd yn gwbl allweddol i'n strategaeth lled-ddargludyddion yn y dyfodol. Drwy hyrwyddo cynhyrchiant lled-ddargludyddion cyfansawdd, drwy IQE yng Nghasnewydd, gan gysylltu â chlwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd cyntaf Cymru, CSconnected, a phrif fuddsoddiad Llywodraeth y DU yn y Catapwlt lled-ddargludyddion cyfansawdd cyntaf, mae Cymru mewn sefyllfa strategol i fod yn un o'r arweinwyr byd-eang yn y diwydiant hwn.

Fodd bynnag, Weinidog, roeddwn braidd yn siomedig wrth ddarllen eich 'Dyfodol Gweithgynhyrchu i Gymru', nad oes llawer o ffocws uniongyrchol ar y maes lle byddwn wedi meddwl y dylai fod wedi bod yn fawr ac yn feiddgar. A thrwy gydol yr adroddiad, mae yna adrannau dro ar ôl tro yn datgan amcanion a chamau gweithredu, ond ni allwch ddod o hyd i unrhyw gamau gweithredu. Ac felly fy nghwestiwn i yw: yn y lle hwn, sut rydym yn monitro cynlluniau cyflawni gweithredoedd, fel symud ymlaen gyda'r strategaethau lled-ddargludyddion cyfansawdd? Sut rydym ni, a sut rydych chi, yn gwerthuso ac yn mesur cynnydd yn erbyn eich amcanion a'ch gweithredoedd? Oherwydd yr hyn a welaf ers imi fod yma, yn anffodus, yw bod y Llywodraeth yn rhagorol am ysgrifennu cynlluniau a strategaethau, ond ei bod yn aml yn wan mewn perthynas â chyflawni a sicrhau canlyniadau. Diolch.

Nid wyf yn credu bod hynny'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl o ran ein cefnogaeth i weithgynhyrchu. Mae gennym sector sy'n fwy fesul pen o'r boblogaeth na'r sector ar draws y DU. Mae'n cynnwys 150,000 o swyddi, mae'n 16 y cant o'n gweithgarwch economaidd; tua 9 y cant ydyw yng ngweddill y DU. Ac os gofynnwch i'r sector eu hunain, maent yn cydnabod y gefnogaeth sy'n cael ei darparu gan y Llywodraeth hon a'r ffaith bod gennym ragolygon a chynllun ar gyfer y dyfodol.

Mae'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu cychwynnol, a gyflawnwyd gan Ken Skates fel Gweinidog yr Economi ar y pryd, wedi cael ei adnewyddu—ymgysylltiad uniongyrchol â'r sector—ac maent yn gadarnhaol am y cynllun sydd gennym i fynd i'r afael â nifer o heriau allweddol ac i sicrhau cyfleoedd. Mae lled-ddargludyddion cyfansawdd yn rhan o hynny. Ond wrth gwrs, ni allem siarad am strategaeth benodol ar gyfer y sector, oherwydd roeddem yn dal i aros am strategaeth y DU ei hun. Roedd wedi bod ar y ffordd ers misoedd lawer cyn inni lansio'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu. Dylai fod wedi cael ei gyflwyno yn ystod y flwyddyn flaenorol o leiaf.

Nawr, mae yna ganlyniadau uniongyrchol i'r ffaith bod Gweinidogion Llywodraeth y DU yn newid yn gyson, ac mae'n ddiymwad fod hyn yn un ohonynt. Nid ydym wedi cael cynllun gan Lywodraeth y DU i allu gweithio gydag ef. Mae hyd yn oed cynllun nad ydym yn cytuno ag ef yn well na pheidio â chael unrhyw gynllun nac unrhyw strategaeth o gwbl. Yr hyn rydym yn ei wneud nawr yw ceisio gwneud y gorau o'r hyn sydd gennym. Bydd lled-ddargludyddion cyfansawdd a'r sector lled-ddargludyddion ehangach yn allweddol bwysig mewn ystod o feysydd gweithgynhyrchu. Rydym bob amser wedi cydnabod hynny. Mae hynny'n cael ei gydnabod yn y sector. Bydd mwy o sicrwydd ynghylch lefel y buddsoddiad wrth sefydlu'r sector yn helpu pob un ohonom i ysgogi a manteisio ar y cyfleoedd sydd gennym, ac i sicrhau ein bod yn gwneud hynny tra byddwn yn dal i fod mewn sefyllfa lle rydym yn arwain yn fyd-eang gyda'r sector cyfansawdd. Gellid dadlau nad oes unrhyw sicrwydd y byddwn yn dal yno ymhen tair blynedd, ac mewn gwirionedd, dyna pam fod cynllun y DU o fuddsoddi £1 biliwn dros 10 mlynedd yn wirioneddol bryderus, am ei fod yn rhy ychydig ac yn rhy araf. Gallem ildio ein manteision.

Nawr, ni ddylai fod lle i wleidyddiaeth bleidiol yn y drafodaeth honno; realiti cael cynllun nad yw'n cyfateb i anghenion buddsoddi'r sector yw hynny, a cheir rhannau eraill o'r byd i fynd iddynt. Felly, o ran y gyllideb, neu beth bynnag y maent yn galw datganiad yr hydref, rwy'n gobeithio y gwelwn lawer mwy o ran lefel realistig o fuddsoddiad a chymorth, i sicrhau bod yna swyddi da yma yng Nghymru, ac mewn rhannau eraill o'r DU yn wir.

Thank you for the question.

Nid yw cyfrifoldeb dros fand eang wedi'i ddatganoli i Gymru, ond mae busnesau ledled de Cymru eisoes yn elwa'n uniongyrchol o'n darpariaeth band eang gwerth £56 miliwn. Mae ein cynlluniau Allwedd Band Eang Cymru a chronfa band eang lleol hefyd yn darparu grantiau i helpu i wella cysylltiadau band eang i fusnesau.

Thank you very much, Minister. Several businesses in Pontypridd town centre have contacted me, as one of their regional Members, regarding the lack of broadband available in the town centre, which has had an impact on their businesses. A number of these businesses have also been affected by flooding in 2020. Rhondda Cynon Taf council has looked into this and has confirmed that there is a problem in terms of infrastructure that means that there are deficiencies and no options available to improve this. Now, you have outlined that there are some things available. Can I ask you more specifically in terms of Welsh Government, how can we improve provision in areas in South Wales Central, including the town of Pontypridd, which are affected in this way? And is it possible for you, Minister, to put pressure on companies to continue to improve provision as a matter of urgency, so that all businesses have access to the broadband connections that are necessary for their businesses?

Wel, rydym yn amlwg yn poeni am y ddarpariaeth a'i ddiffyg, a'r buddsoddiad yn y seilwaith band eang. Mae hynny'n wahanol, wrth gwrs, i'r pris a delir gan y darparwr, ond y seilwaith ei hun yw'r broblem allweddol. Rydym yn gobeithio galluogi o leiaf 39,000 o gartrefi a busnesau ledled Cymru gan ddefnyddio'r gronfa £56 miliwn y soniais amdani, ac rydym yn gweithio gydag Openreach i wneud hynny. Rydym hefyd wedi cael sgyrsiau uniongyrchol gyda Llywodraeth y DU, gyda'r Gweinidog Lopez, cyn iddi fynd ar absenoldeb mamolaeth, ac edrychaf ymlaen at fwrw ymlaen â'r rheini gyda'r sawl a ddaw yn ei lle dros ei chyfnod mamolaeth, i geisio sicrhau nad ydym, yn y cam nesaf o fuddsoddi mewn band eang, yn cael ein gadael gyda llwyth o waith y mae'n rhaid i ni ei wneud, nid oherwydd ei fod wedi'i ddatganoli, oherwydd nid yw wedi'i ddatganoli—fe wnaethom ddefnyddio adnoddau datganoledig sy'n werthfawr ac yn gyfyngedig oherwydd ein bod yn cydnabod y pwysigrwydd allweddol i gartrefi a busnesau.

Ac rwy'n credu bod 'cartrefi a busnesau' yn bwysig. Nid oes gennym ffigurau penodol ar y nifer gwirioneddol o fusnesau, oherwydd mae rhai pobl yn cyflawni gweithgarwch, neu rywfaint o'u gweithgarwch, o'u cyfeiriad cartref hefyd. Rydym yn gwybod bod nifer o gyfeiriadau amhreswyl yn cael eu gwella, felly o'r ffigur o 39,000 rwyf wedi'i roi, rwy'n credu y bydd o leiaf 10 y cant o'r rheini yn adeiladau amhreswyl. Byddwn yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol sy'n gallu gwneud cais i rai o'r cronfeydd y cyfeiriais atynt, i geisio mynd i'r afael â heriau lle rydym yn gwybod nad oes gennym seilwaith band eang digonol. Bydd yn her barhaus. Gallwn bob amser wneud mwy os bydd pwy bynnag sydd yn Llywodraeth y DU yn barod i gyflawni eu cyfrifoldebau'n llawn.

Mae'r argyfwng costau byw a'r argyfwng costau busnes parhaus yn creu perygl gwirioneddol i ddyfodol nifer o fusnesau, gan gynnwys busnesau bach a microfusnesau. Mae Llywodraeth Cymru yn cynnig amrywiaeth o gymorth i fusnesau bach a microfusnesau ledled Cymru, gan gynnwys cymorth ar gyfer sgiliau, datblygu busnes, ymchwil a datblygu, ac allforion. Dylai unrhyw fusnes yng Nghymru sydd angen cymorth gysylltu â'n gwasanaeth Busnes Cymru i drafod eu hanghenion.

Diolch. Unwaith eto, rwy'n troi'n ôl at thema gynharach. Wrth ymateb i fy nghyd-Aelod Tom Giffard yr wythnos diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog

'Ni fydd unrhyw fusnes yn gorfod cau oherwydd nad yw'n gosod am 182 diwrnod.'

Sut rydych chi'n ymateb i'r perchnogion busnes hunanddarpar bach dilys y cyfarfûm â nhw ddydd Sadwrn diwethaf, yn ystod fy ymweliad Wythnos Twristiaeth Cymru â grŵp twristiaeth bryniau Clwyd, a ddywedodd wrthyf eu bod yn cael eu gorfodi i gau oherwydd nad ydynt yn gallu gosod am 182 diwrnod? Ac i etholwyr sir y Fflint sydd â busnes hunanddarpar o fewn cwrtil eu cartref eu hunain a anfonodd e-bost ataf i ddweud

'Mae premiwm y dreth gyngor ar gyfer llety gwyliau wedi'u dodrefnu nad ydynt yn cyrraedd y 182 diwrnod, a'r dreth dwristiaeth sy'n cael ei chyflwyno, yn hoelen arall yn arch darparwyr lletygarwch. Yn anffodus, rydym wedi penderfynu gwerthu. Rwy'n gobeithio nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud ein heiddo yn annymunol i brynwyr yn y dyfodol. Mae Llywodraeth bresennol Cymru wedi gwneud llanast o'n cynlluniau ymddeol a'n buddsoddiadau i'r graddau ein bod yn debygol o symud i Loegr. Mae'n sefyllfa drist pan fo'ch Llywodraeth yn ei gwneud hi mor anodd i chi ennill bywoliaeth yn y ffordd rydych chi eisiau, ac yn eich trethu yn y fath fodd fel ei fod yn ei wneud yn anymarferol yn ariannol."  

Mae'r niferoedd yn tyfu—

A gawn ni glywed y cwestiwn, os gwelwch yn dda?

Y cwestiwn oedd—rwyf wedi'i ofyn yn barod: sut y byddai'r Gweinidog yn ymateb i'r etholwyr sydd wedi codi'r materion hyn gyda mi?

Rwy'n deall bod yna safbwyntiau gwahanol ar y pwnc hwn. Fe fyddwch yn deall ein bod wedi rhoi hyn yn ein maniffesto, ynghylch yr hyn y byddem yn ei wneud wrth symud ymlaen. Fe fyddwch chi hefyd yn deall, wrth gwrs, ei fod yn rhan o'n cytundeb cydweithio, ac felly rydym yn gwneud—efallai fod hyn yn anarferol i Geidwadwyr—yr hyn y gwnaethom ddweud y byddem yn ei wneud, ac rydym wedi ymrwymo i wneud hynny. 

Y pwynt a wnaeth y Prif Weinidog—a dylai pawb ddeall hyn yn iawn—yw, os nad ydych yn gosod am 182 diwrnod, nid yw'n golygu bod yn rhaid i chi gau eich busnes. Os ydych yn gweithredu busnes am lai na hanner y flwyddyn, mae'n golygu y byddwch yn talu'r dreth gyngor yn hytrach nag ardrethi busnes. Ac felly, dyna yw'r pwynt syml. Nawr, mae angen i bobl wneud dewisiadau bob amser ynglŷn ag a ydynt yn barod i dalu'r costau i weithredu eu busnes, ac a ydynt yn credu y gallant sicrhau digon o incwm i barhau i wneud hynny. Ond fel arall, mae pobl yn dewis rhwng y ddwy system mewn ffordd nad yw'n gwbl deg o safbwynt busnesau twristiaeth eraill.

Rydym yn gwneud yr hyn roeddem yn dweud y byddem yn ei wneud, ac wrth gwrs byddwn yn monitro'r effaith, ond rwy'n credu bod angen i Aelodau mewn seddi Ceidwadol gydnabod nad yw eu barn eu nhw'n wirionedd cyffredinol a dderbynnir gan bawb yn y wlad, heb sôn am y sector. 

Mae ein rhaglen cefnogi arloesi hyblyg ar agor i ymgeiswyr ar hyn o bryd. Byddwn yn lansio'r cyllid yn ffurfiol ar 8 Mehefin. Bydd cyllid yn cael ei dargedu tuag at weithgarwch a fydd yn helpu i gyflawni'r genhadaeth a nodir yn ein strategaeth arloesi newydd, 'Cymru'n Arloesi'. Bydd yr Aelod yn cofio iddi gael ei lansio ym mis Chwefror eleni. 

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ymateb? Mae gan bob gwlad, cenedl a rhanbarth llwyddiannus dwristiaeth ac amaethyddiaeth; nid ydynt yn seilio eu strategaeth economaidd arnynt. Dau brif sbardun economi lwyddiannus yw arloesedd ac entrepreneuriaeth. Rwy'n croesawu'r rownd ariannu newydd, gwerth £10 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf, i gefnogi ymchwil wyddonol yng Nghymru drwy'r rhaglen Sêr Cymru a gydnabyddir yn rhyngwladol. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gweithio gyda phrifysgolion yng Nghymru i ddatblygu arloesedd a chyflogaeth ar gyflogau uwch?

Wel, ar y pwyntiau hynny, rwy'n credu bod gennym hanes da, ac mae ein cenadaethau'n tynnu sylw at yr hyn rydym am ei wneud i weithio ochr yn ochr â phrifysgolion i ddatblygu arloesedd a chyflogaeth ar gyflogau uwch. Mae'n rhan o'r rheswm pam ein bod yn chwilio am ymchwil y gellir ei gymhwyso. Bydd hynny, i fod yn deg, yn gweithio hefyd mewn rhai sectorau sy'n ymwneud ag amaethyddiaeth a thwristiaeth. Yr hyn rydym yn ei ddweud yw bod angen inni gael cydbwysedd yn ein dull o weithredu ac mae'r cenadaethau'n nodi'r blaenoriaethau allweddol i ni. 

Rydym yn fwriadol yn edrych ar feysydd cryfder a chyfleoedd i dyfu. Wrth wneud hynny, bydd hi hyd yn oed yn bwysicach ein bod yn llwyddiannus, oherwydd fel y gŵyr yr Aelod, yn ei etholaeth ei hun, yn ei faes diddordeb ei hun ledled dinas Abertawe, mae Prifysgol Abertawe wedi bod yn glir iawn y bydd y newidiadau—y newidiadau bwriadol—i gyllid Ewropeaidd yn costio mewn swyddi ymchwil—yn costio mewn swyddi gweddus—sy'n arwain at dyfu'r economi mewn gwirionedd; yr union fath o gyflogaeth ar gyflogau uchel y gwn ei fod am ei gweld nid yn unig yn Abertawe ond ar draws yr economi. Edrychaf ymlaen at ddatblygu mwy o'r cynlluniau gweithredu sydd wedi bod yn sail i'r strategaeth arloesi a'r ffordd y byddwn yn parhau i weithio gyda'r sector prifysgolion i sicrhau bod eu gwaith ymchwil yn cael ei gymhwyso er budd economaidd.

Finally, question 8, Sam Rowlands.

Diolch, Lywydd, a dylech fod wedi ymarfer hyn yn dda, Weinidog.

Diolch i Sam Rowlands am y cwestiwn hwnnw. Cyhoeddwyd asesiad effaith rheoleiddiol Llywodraeth Cymru ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth. Gall gweithredwyr nad ydynt yn bodloni'r meini prawf barhau i ddarparu llety hunanddarpar a chyfrannu at y gymuned leol drwy'r dreth gyngor. Bydd y rhai sy'n bodloni'r meini prawf yn cyfrannu drwy'r lefelau uwch o weithgarwch economaidd y maent yn eu cefnogi.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, cefais yr anrhydedd o noddi digwyddiad Wythnos Twristiaeth Cymru yr wythnos diwethaf, ac roeddwn yn sicr yn ddiolchgar am eich presenoldeb a'ch cyfraniad yn y digwyddiad hwnnw, Ddirprwy Weinidog; yn sicr, cafodd ei groesawu gan y diwydiant hefyd. Ond fel y clywsoch chi, roedd pryderon clir gan fynychwyr ynghylch rhai o'r pryderon sy'n wynebu'r sector, ac yn wir, mae'r trothwy 182 diwrnod ar gyfer llety gwyliau yn un o'u pryderon sylweddol, fel rydym eisoes wedi'i glywed y prynhawn yma hefyd.

Yn wir, mae Cynghrair Twristiaeth Cymru wedi amcangyfrif, o ganlyniad i'r polisi hwn gennych chi, gyda chefnogaeth Plaid Cymru, y bydd hyd at 84 y cant o lety gwyliau yng Nghymru yn cael eu gorfodi i gau, sy'n ystadegyn brawychus. Rwy'n sylweddoli nad yw'r Gweinidog, efallai, yn derbyn bod y camau sy'n cael eu cymryd gan y Llywodraeth hon yn gorfodi'r cwmnïau hyn i gau. Pan ystyriwch fod y diwydiant twristiaeth yng Nghymru yn gyfrifol am oddeutu un o bob saith swydd, mae hyn yn peri pryder difrifol.

Rhywbeth arall hefyd sydd i'w weld fel pe bai wedi'i anwybyddu yn hyn, ar wahân i effaith ariannol, yw'r ffaith inni glywed yr wythnos diwethaf gan y diwydiant am yr effaith ar iechyd meddwl unigolion sy'n rhedeg y busnesau hyn. Felly, yng ngoleuni'r pryderon gwirioneddol hyn, Ddirprwy Weinidog, a chyda'r eithriadau hynod gyfyngedig sydd wedi'u cynnwys hyd yn hyn, a oes unrhyw beth a fyddai'n gwneud i chi ailystyried y cynigion hyn? 

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Sam. Nid wyf am barhau i ailadrodd fy hun, ond wyddoch chi, rydym mewn sefyllfa lle nodwyd yn glir iawn yn ein rhaglen lywodraethu mai dyma beth roeddem yn mynd i'w wneud; rydym wedi nodi hynny'n glir iawn yn ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru; rydym wedi ymgynghori â'r sector ac rydym bellach yn gweithredu, ac mewn gwirionedd, digwyddodd y newidiadau, fel y gwyddoch, ar 1 Ebrill 2023.

Mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn ystyried holl effeithiau posibl y ddeddfwriaeth. Mae'n wir dweud bod y sylfaen dystiolaeth yn gyfyngedig iawn, felly byddai gennyf fwy o ddiddordeb mewn gwybod o ble y daeth y ffigur o 84 y cant, oherwydd yn sicr nid yw hwnnw'n ffigur rwyf wedi'i weld yn unrhyw ran o'r gwaith rydym wedi'i wneud ar hyn. Ond rwy'n troi'n ôl at yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ac rwy'n troi'n ôl at yr hyn a ddywedodd Gweinidog yr Economi: nid oes neb yn gorfodi'r busnesau hyn i gau. [Torri ar draws.] Nid oes neb yn gorfodi busnes i gau. Yr hyn sy'n digwydd yw bod yn rhaid i fusnes nad yw'n gweithredu am fwy na 182 diwrnod y flwyddyn dalu'r dreth gyngor, fel y mae'r gweddill ohonom yn ei wneud. Mae rhai busnesau, peth eiddo gosod, nad yw ond yn cael ei osod am 10 wythnos o'r flwyddyn, ac mae hynny'n golygu nad yw perchennog yr eiddo hwnnw'n talu unrhyw drethi lleol o gwbl.

Mae'n bwysig deall pam ein bod wedi cyflwyno hyn. Mae'n rhan o ddull tair rhan o fynd i'r afael â'r broblem ail gartrefi a'r cyfraniad y mae'r ail gartrefi hynny'n ei wneud i'r gymuned leol a sut y gallai'r ail gartrefi hynny brisio cymunedau lleol allan o'r farchnad eiddo. Os yw'r unigolyn sy'n rhedeg y busnes hwnnw'n talu'r dreth gyngor ar fusnes nad ydynt yn ei osod am fwy na 182 diwrnod y flwyddyn, mae'n parhau i wneud mwy o gyfraniad i'r gymuned honno. Dyna'r pwrpas sy'n sail iddo, ac nid oes unrhyw beth rydym wedi'i weld yn yr asesiad effaith rheoleiddiol sy'n ein tynnu oddi wrth hynny. A hyd yn oed pe byddai, nid yw defnydd hanesyddol o reidrwydd yn ddangosydd o ddefnydd yn y dyfodol. Ond yr hyn rydym yn ei wybod yw ein bod eisoes yn gweld, yng Nghymru nawr, yn y mwyafrif o lety hunanddarpar, lefel defnydd o dros 50 y cant o'r amser—felly mae hynny'n fwy na 182 diwrnod. Mae hynny'n fwy na 50 y cant sydd eisoes yn bodloni'r meini prawf hynny. Mae'n rhaid i'r rhai nad ydynt yn bodloni'r meini prawf ystyried sut y gallant osod eu heiddo am 182 diwrnod neu fwy, neu bydd yn rhaid iddynt dalu'r dreth gyngor fel y mae'r gweddill ohonom yn ei wneud.

Thank you, Deputy Minister and Minister.

The next item, therefore, is questions to the Minister for Health and Social Services. The first question is from Joel James.

Mae Llywodraeth Cymru wedi gosod disgwyliadau teg, cyfartal a chyson ar gyfer y modd y darperir gwasanaethau meddygol cyffredinol i bobl ledled Cymru, gan ddefnyddio ysgogiadau cytundebol a thrwy weithio gyda'r proffesiwn i ymgorffori ymrwymiad i fynediad y gwasanaeth meddygol cyffredinol, i sicrhau bod pawb yn cael eu cyfeirio at y gofal cywir i ddiwallu eu hanghenion, o'r tro cyntaf y byddant yn ffonio eu meddygfa.

Diolch, Weinidog. Mae etholwyr yn cwyno wrthyf nad ydynt wedi gallu gwneud apwyntiadau cyffredinol gyda Chanolfan Feddygol Forest View yn Nhreorci, gan ei chael hi'n anodd cael gafael arnynt hyd yn oed ar y ffôn, sy'n achosi cryn ofid i bobl sydd angen mynediad at wasanaethau meddygon teulu. Mae eu system apwyntiadau ar-lein a'u gwasanaeth ymgynghori dros y ffôn bron bob amser yn llawn, sy'n golygu bod yn rhaid gwneud apwyntiadau cyffredinol fwy na phedair wythnos ymlaen llaw. Clywais am achosion lle roedd cleifion angen apwyntiadau brys yn y pen draw oherwydd bod eu hiechyd wedi dirywio'n gyflym yn sgil methiant i gael apwyntiadau cyffredinol gyda meddyg teulu. Rwyf wedi ysgrifennu at brif weithredwr y bwrdd iechyd ac at y practis ei hun, ac mae eu hymatebion yn weddol gyffredinol, yn yr ystyr eu bod yn gwneud popeth yn eu gallu ac yn ceisio gweithredu systemau gweithio gwell. Ond y gwir amdani yw, mae'r practis wedi'i lethu gan anghenion a maint y gymuned y mae'n ei gwasanaethu, a chaiff hyn ei adlewyrchu ymysg llawer o feddygfeydd eraill ledled fy rhanbarth. Rwy'n ymwybodol o ymdrechion gennych chi i hyrwyddo fferyllfeydd cymunedol a symleiddio gwasanaethau brysbennu a chredaf fod y practis yn gwneud pob ymdrech bosibl i weld cleifion. Ond gyda hyn mewn golwg, Weinidog, pa ystyriaeth a roddwyd gennych i wella profiad cleifion o gael mynediad at wasanaethau apwyntiadau, a pha ystyriaeth a roddwyd i'r effaith ar forâl staff a chadw staff meddygfeydd sy'n ymdrin â niferoedd mor fawr? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Joel. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y galw ar ein meddygfeydd wedi bod yn cynyddu'n sylweddol yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf. Rwy'n ymwybodol o'r sefyllfa benodol gyda meddygfa Forest View, a'r anhawster i bobl gael mynediad at yr hyn y dylent gael mynediad ato. Mae yna gontract newydd nawr; ceir disgwyliadau ar gyfer cyflawni'r contract hwnnw. Oherwydd bod yna rai enghreifftiau lle nad yw'r contract hwnnw'n edrych fel pe bai'n mynd i gael ei gyflawni—a pheidiwch ag anghofio bod y contract newydd ond wedi dechrau'n ffurfiol ym mis Ebrill—yr hyn sydd wedi digwydd, yn enwedig gyda'r practis hwn, yw y bydd disgwyliad y byddant yn cyflwyno diweddariadau rheolaidd ar eu cynllun gweithredu bob pythefnos. Rwy'n gwybod eu bod wrthi'n ceisio recriwtio meddygon teulu ac aelodau ychwanegol o'r tîm, a'u bod yn ceisio defnyddio sianeli cyfryngau cymdeithasol i egluro i'w cleifion beth maent wedi'i wneud mewn ymateb i'w pryderon. Ond rwy'n bryderus o glywed am lefel y diffyg mynediad at feddygfa Forest View, a gallaf eich sicrhau y bydd fy swyddogion yn gwneud yn siŵr fod y bwrdd iechyd yn cadw llygad manwl ar hyn. 

Rydym yn parhau i ddarparu bron i £3.9 miliwn i fyrddau partneriaeth rhanbarthol Gwent a Chwm Taf Morgannwg bob blwyddyn i gefnogi gweithrediad gweledigaeth y cynllun gweithredu ar gyfer dementia, ac i ddatblygu dull iechyd a gofal cymdeithasol ar y cyd o weithredu cymorth dementia.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yr wythnos diwethaf, roedd hi'n Wythnos Gweithredu ar Ddementia, a oedd yn canolbwyntio eleni ar bwysigrwydd diagnosis cywir ac amserol. Mae ymwybyddiaeth o ddementia yn rhywbeth sy'n agos at fy nghalon, ac rwy'n gwybod ei fod yn rhywbeth sy'n agos at galon y Gweinidog hefyd. Amcangyfrifir bod tua 50,000 o bobl yn byw gyda dementia yng Nghymru, a gallai'r ffigwr hwn fod yn agos at 100,000 o bobl erbyn 2050. Mae diagnosis yn allweddol i hwyluso mynediad at ofal a meddyginiaeth sy'n cefnogi pobl i fyw'n dda gyda dementia. Mae naw o bob 10 o bobl sy'n byw gyda dementia a arolygwyd gan Gymdeithas Alzheimer's Cymru yn credu bod diagnosis wedi bod o fudd iddynt, gyda llwybrau a drysau'n agor. Mae cyfleu'r neges am ymwybyddiaeth o'r symptomau'n hanfodol. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ac eraill ei wneud i sicrhau bod pwysleisio'r angen am ddiagnosis cynnar yn chwarae rhan allweddol yng nghynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer dementia, a hefyd, yn ei chynlluniau ar gyfer diwygio gofal cymdeithasol?

A gaf fi ddiolch i Jayne Bryant am y cwestiwn hwnnw, a chydnabod ei hymrwymiad hirsefydlog i ymgyrchu dros well gofal dementia? Rydych chi'n llygad eich lle am bwysigrwydd diagnosis cynnar, ac mae codi ymwybyddiaeth yn bwysig iawn i hynny. Mae wythnosau fel yr wythnos diwethaf—yr wythnos ymwybyddiaeth o ddementia—yn fentrau pwysig iawn ar gyfer codi ymwybyddiaeth. Fel y gwyddoch mae'n debyg, mae yna adnoddau defnyddiol ar gael gan nifer o'n partneriaid yn y trydydd sector, ac rydym hefyd wedi ymrwymo i gefnogi'r fenter cymunedau sy'n deall dementia, a all godi ymwybyddiaeth, a helpu hefyd i fynd i'r afael â'r stigma.

Mae rhai o arwyddion cynnar a symptomau dementia yn cynnwys colli cof, anhawster i ganolbwyntio, cynllunio neu drefnu, problemau gydag iaith a chyfathrebu, camddeall yr hyn a welir, bod yn ddryslyd ynglŷn ag amser neu le, a hwyliau cyfnewidiol neu anhawster i reoli emosiynau. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ailadrodd, os oes rhywun yn poeni bod ganddynt hwy neu rywun agos y symptomau hyn, cysylltwch â'ch meddyg teulu i drafod hyn ymhellach ac i gael atgyfeiriad priodol. 

Hoffwn ddechrau drwy ddweud diolch wrth Jayne Bryant am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn y prynhawn yma. Gallaf siarad ar fy rhan fy hun, yn ogystal â'r holl Geidwadwyr Cymreig, pan ddywedaf ein bod ni 100 y cant y tu ôl i'r achos rydych chi wedi'i grybwyll heddiw. 

Weinidog, mae'n bwysig iawn nodi pwysigrwydd data hygyrch o ansawdd uchel i sicrhau bod pawb yn gallu cael diagnosis amserol a chywir, yn enwedig ar gyfer dementia. Ceir dros 100 o fathau o ddementia, ac er mai clefyd Alzheimer yw'r ffurf fwyaf cyffredin, mae yna fathau eraill hefyd fel dementia fasgwlaidd, cyrff Lewy a blaen-arleisiol. Fe glywn fwy hefyd am ddementia ymhlith pobl iau, pan fydd rhywun o dan 65 oed yn datblygu dementia. Canfu arolwg gan Gymdeithas Alzheimer's y llynedd nad oedd 17 y cant o bobl â dementia wedi cael diagnosis is-deip yn manylu ar y math penodol o ddementia a oedd ganddynt.

Nid yw GIG Cymru ar hyn o bryd yn casglu nac yn adrodd ar nifer y bobl sydd wedi cael diagnosis ffurfiol o ddementia yn ganolog, ac nid yw'n cyhoeddi data diagnosis yn ôl is-deip. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y bydd gwell mynediad at ddata diagnosis is-deip nid yn unig yn rhoi eglurder i ni ynghylch y darlun o ddementia yma yng Nghymru, ond bydd hefyd yn ein helpu i wneud y system ddiagnostig yn ddiogel ar gyfer y dyfodol, gan addasu triniaethau sy'n ei gwneud yn ofynnol i unigolion gael diagnosis is-deip cynnar a phenodol, er mwyn llywio opsiynau triniaeth wrth symud ymlaen?

Diolch, Natasha. Rydych chi'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod dementia'n derm sy'n cwmpasu ystod eang o gyflyrau. Rydym yn anghofio hynny weithiau. Mae'n bwysig iawn ein bod yn cadw data cywir ar ddiagnosis, ac mae canllawiau wedi'u rhoi i'r GIG yng Nghymru ar gofnodi'r gwahanol is-deipiau o ddementia. A hefyd, fel rhan o'r gwaith a wnawn drwy'r strategaeth, a thrwy ein cynllun gweithredu ar gyfer dementia, lle mae gennym bum ffrwd waith, gydag un ohonynt yn ymwneud â gwasanaethau asesu cof, mae yna ffrwd waith hefyd yn rhan o hynny sydd wedi'i chynllunio i wella casglu data. 

Dioddefodd fy mam-gu gyda dementia yn ei blynyddoedd olaf, felly rwy'n gwybod pa mor frawychus y mae'r broses yn gallu bod i rywun sy'n mynd drwy hyn ac i bobl o'u cwmpas os nad ydynt yn deall beth sy'n digwydd iddynt. Dyna pam fod cael diagnosis cywir ac amserol mor bwysig, fel y clywsom. Ond mae yna rwystrau, ac rydych chi wedi nodi hyn, Weinidog, yn atal pobl rhag cael y diagnosis, fel diffyg dealltwriaeth o'r symptomau. Mae pobl sy'n byw mewn cymunedau gwledig, pobl nad yw Saesneg yn iaith gyntaf iddynt, a phobl sy'n byw mewn ardaloedd tlotach i gyd yn llai tebygol o gael diagnosis yn gynnar, sy'n golygu y bydd y bobl hynny'n teimlo'n fwy unig, yn fwy caeth yn eu pennau, gyda theimladau nad ydynt yn eu deall neu'n eu hadnabod, ac yn fwy ofnus ac ar eu pen eu hunain. Felly, a ydych chi'n cytuno y dylai fod mynediad teg at ddiagnosis dementia i bawb? Ac a fyddech chi'n ystyried cyflwyno ymgyrch negeseuon ymwybyddiaeth gyhoeddus flynyddol, i dynnu sylw at y symptomau a lle gall pobl fynd am gymorth, fel y bydd llai o bobl yng Nghymru yn mynd drwy'r profiad yn teimlo'n ofnus ac yn unig, ac y byddant yn gwybod yn union ble i fynd am help? 

Diolch, Delyth. Rydych chi'n codi nifer o bwyntiau pwysig yno. Fel y gwyddoch mae'n debyg, roedd gennyf aelod o'r teulu sydd wedi bod drwy hynny, ac rwy'n gwybod pa mor drawmatig ydyw, a pha mor ynysig y gall fod i deuluoedd. Felly mae'n bwysig iawn cael diagnosis, cael y gefnogaeth o gwmpas pobl sy'n byw gyda dementia. Mae angen inni wneud mwy ynghylch diagnosis. Dyna pam mae gennym uned gyflawni'r GIG, sydd ar hyn o bryd yn cynnal adolygiad sicrwydd sy'n rhoi cipolwg ar wasanaethau asesu cof ledled Cymru, ac mae'r adroddiad cenedlaethol yn dod i law naill ai y mis hwn neu'r mis nesaf. Dylwn ddweud hefyd ein bod wedi buddsoddi £3 miliwn ychwanegol i wella diagnosis ac i gefnogi pobl tra'u bod yn aros am ddiagnosis hefyd, ac mae hwnnw'n arian cylchol a ddarparwyd gennym. 

Ar yr hyn a ddywedoch chi am ymgyrch ymwybyddiaeth, rwy'n credu bod gan y rhan fwyaf o bobl ymwybyddiaeth resymol o symptomau dementia. Rwy'n meddwl bod yna fwy o broblem yn ôl pob tebyg gydag ofn a stigma sy'n rhwystro pobl rhag gofyn am help, ac rwy'n deall hynny'n llwyr, gan i ninnau fynd drwy hynny fel teulu ein hunain. Ond rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny a beth arall y gallwn ei wneud gyda'n negeseuon cyhoeddus i annog pobl i ofyn am ddiagnosis ac yna i gael cymorth. 

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson first—Darren Millar. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae pobl ar draws gogledd Cymru yn flin ar hyn o bryd am yr hyn sy'n digwydd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr. Cefais gopi dienw o adroddiad fforensig Ernst & Young o broblemau cyfrifyddu ar y bwrdd, ac mae'n rhaid imi ddweud ei fod yn hollol ddamniol. Mae ei ganfyddiadau'n cynnwys cyfrifyddu anwir a chamddefnydd o ddogfennau sy'n gyfystyr â thwyll. Roedd uwch-aelodau o staff y bwrdd iechyd, gan gynnwys y prif weithredwr a'r cyfarwyddwr cyllid, yn gwybod bod hyn yn digwydd. Cafodd y staff iau a wrthwynebodd yr arferion echrydus hyn eu diystyru gan eu huwch-swyddogion a chafwyd ymdrechion bwriadol wedyn i guddio'r gweithredoedd hynny oddi wrth Archwilio Cymru a'r ymchwilwyr fforensig o gwmni Ernst & Young. Mae'n drewi. Mae'r adroddiad yn dal i fod heb ei gyhoeddi—fe ddylid ei gyhoeddi—er gwaethaf y budd sylweddol i'r cyhoedd yn y materion hyn. Rwyf am wybod pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i sicrhau bod pawb a oedd yn gyfrifol am yr ymddygiad a nodwyd yn yr adroddiad yn mynd i gael eu dwyn i gyfrif am eu gweithredoedd.

Diolch yn fawr. Roeddwn i'n un o'r ychydig bobl a welodd yr adroddiad yn gynnar, ac mae'n rhaid imi gytuno bod ei gynnwys yn sobreiddiol, ac mae gwir angen gweithredu arno. Fel y dywedwyd yn y Siambr hon ar sawl achlysur, nid ein hadroddiad ni oedd hwn, ac felly ni allaf ofyn iddo gael ei gyhoeddi. Roedd yn adroddiad a gafodd ei gomisiynu gan y bwrdd iechyd, ac mae'n rhaid iddynt hwy benderfynu beth maent yn mynd i'w wneud. Rwyf wedi siarad â'r prif weithredwr dros dro a chadeirydd y bwrdd iechyd ynglŷn â'r camau a gaiff eu cymryd o ganlyniad i'r adroddiad hwn, ac maent wedi fy sicrhau bod y bwrdd iechyd yn bwrw ymlaen â rheoli'r materion a godir yn yr adroddiad yn unol â'u gweithdrefnau a'u polisïau presennol. Fy mlaenoriaeth drwyddi draw yw nad wyf am wneud unrhyw beth a fydd yn peryglu neu'n rhagfarnu gallu'r bwrdd mewn unrhyw ffordd i ddilyn y camau gweithredu y dylent eu cymryd, ac y mae angen iddynt eu cymryd.

Weinidog, mae pedwar mis wedi mynd heibio ers cyhoeddi'r adroddiad. Yn y cyfnod hwnnw o bedwar mis, ni allaf ddyfalu pam nad yw'r unigolion a oedd yn gyfrifol am y gweithredoedd hyn wedi cael eu diswyddo o'r bwrdd iechyd. Mae'r rhain yn arferion amhroffesiynol ar ran rhai a gofrestrwyd fel cyfrifwyr siartredig a chyda chyrff proffesiynol eraill, ac mewn gwirionedd mae'n mynd y tu hwnt i'r bwrdd iechyd ei hun. Fe wyddom, er enghraifft, fod dogfennaeth i gael nwyddau a gwasanaethau wedi'i ffugio er mwyn dyfarnu contract o bron i £1.8 miliwn i gwmni Lightfoot Solutions, a bod y cwmni hwnnw wedi cydgynllunio i newid dogfennau er mwyn cael y dyfarniad hwnnw. Gwyddom fod gorchymyn prynu wedi'i ddrafftio na ddylai fod wedi'i ddrafftio, wedi'i lunio'n fwriadol i fethu er mwyn osgoi craffu priodol, gan bennaeth gwasanaethau caffael Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru. Nawr, nid wyf yn gwybod a yw'r unigolion hyn yn dal i fod yn eu swyddi neu'n destun ymchwiliad, ond mae'n ymwneud â mwy na Betsi Cadwaladr yn unig; mae'n ymwneud â'r diwylliant yn y GIG yn ehangach. Rwyf am wybod pa gamau sydd ar y gweill nawr i wneud yn siŵr fod Lightfoot Solutions, y cwmni a fu'n cydgynllwynio, sydd hefyd wedi cael contractau wedi'u dyfarnu iddo mewn rhannau eraill o Gymru, nid Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn unig—. Beth sy'n cael ei wneud i sicrhau nad ydym byth yn ymgysylltu â'r sefydliad hwnnw eto? Beth sy'n cael ei wneud ynghylch rôl Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru yn y math hwn o ymddygiad? Mae'n ehangach na Betsi Cadwaladr yn unig, Weinidog. 

Diolch yn fawr. Fy nealltwriaeth i yw bod yr unigolion allweddol a enwir yn yr adroddiad hwn wedi'u hatal dros dro, ac yn amlwg, mae ganddynt hawliau cyflogaeth cyfreithiol. Y peth allweddol i mi yw bod yn rhaid inni ddilyn y broses gywir fel nad yw unrhyw system y mae angen ei dilyn yn cael ei thanseilio. Gallaf eich sicrhau, o'r adroddiad, nad oedd unrhyw fai ar Lywodraeth Cymru, nad oedd unrhyw awgrym fod Llywodraeth Cymru yn gysylltiedig â hyn mewn unrhyw ffordd. Ond rwyf wedi gofyn i fy nghyfarwyddwr cyffredinol sicrhau ein bod yn edrych ar yr adroddiad i weld pa gamau y mae angen inni eu cymryd fel Llywodraeth, os o gwbl, os oes unrhyw oblygiadau ehangach i ni fel Llywodraeth.

Mae'n amlwg fod yna oblygiadau ehangach. Mae'r adroddiad hwn wedi bod gyda chi ers pedwar mis, Weinidog—mae wedi bod yn gorwedd yn segur ers pedwar mis. A dweud y gwir rwy'n bryderus iawn eich bod chi ond yn dechrau cael y sgyrsiau hyn ynglŷn â goblygiadau ehangach pan fo'n amlwg iawn fod yr adroddiad yn awgrymu bod goblygiadau ehangach oherwydd bod hyn yn mynd y tu hwnt i Betsi Cadwaladr i mewn i sefydliad sydd â chontractau gwerth miliynau o bunnoedd ar draws GIG Cymru, a hefyd i galon Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru, gyda'r pennaeth caffael—nid aelod iau o staff, pennaeth caffael—yn y sefydliad hwnnw yn drafftio anfonebau prynu yn amhriodol.

Rwy'n credu y bydd y cyhoedd, yn gwbl briodol, am gael sicrwydd fod Llywodraeth Cymru yn mynd i edrych ar bob bwrdd iechyd yng Nghymru nawr i wneud yn siŵr nad yw'r mathau o arferion—nas cyfyngwyd i un flwyddyn yn unig ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr; mae'r adroddiad yn nodi bod hyn wedi digwydd dros gyfnod o ddwy flynedd ariannol fan lleiaf—a ddigwyddodd yno wedi digwydd mewn mannau eraill, oherwydd, a dweud y gwir, mae ymwneud pennaeth gwasanaethau caffael Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru yn awgrymu y gallai hyn fod wedi'i ailadrodd mewn mannau eraill hefyd. Felly, pryd fyddwch chi'n cyhoeddi cynllun gweithredu ar y gwaith rydych chi'n mynd i'w gomisiynu nawr i sicrhau bod y materion hyn yn cael eu harchwilio'n iawn, a lle bo angen, yn cael eu cyfeirio at yr heddlu ar gyfer ymchwiliad troseddol hefyd?

Diolch. Wel, gallaf eich sicrhau nad yw'r adroddiad wedi bod yn gorwedd yn segur; cafwyd ymchwiliadau helaeth gan swyddfa gwrth-dwyll y GIG i weld a oedd angen unrhyw waith dilynol gan yr heddlu ar ffurf camau troseddol. Daethant i'r casgliad nad oedd angen gwneud hynny, ond yn amlwg, dim ond yn ddiweddar y daeth hynny i olau dydd, a dyna pam mai dim ond nawr y gallwn fynd ar drywydd hyn fel Llywodraeth Cymru, ac fel y dywedais, rwyf eisoes wedi cyfarwyddo fy swyddogion i edrych i weld a oes unrhyw beth sydd angen i ni ei wneud o ran dysgu gwersi.

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig fod pobl yng ngogledd Cymru yn deall, er mor sobreiddiol oedd hyn, na chollwyd unrhyw arian i'r GIG—[Torri ar draws.]—ni chollodd y GIG unrhyw arian, ac rwy'n meddwl mai'r hyn y mae'r cyhoedd yng ngogledd Cymru yn poeni amdano ar hyn o bryd yw'r modd y darperir gwasanaethau. Ac rwy'n falch iawn o ddweud, mewn perthynas â darparu gwasanaethau, fy mod newydd allu anfon datganiad ysgrifenedig i sicrhau bod y cyhoedd yn deall, a'r cyhoedd yng ngogledd Cymru, ein bod ni heddiw wedi gallu cytuno ar gynnig cyflog gydag undebau llafur y GIG, cynnig cyflog y maent wedi'i dderbyn—cynnig cyflog dwy flynedd ar gyfer staff 'Agenda ar gyfer Newid'. Felly, rwy'n falch iawn fod y trafodaethau hynny, er eu bod yn heriol iawn, bellach wedi'u cwblhau a'n bod mewn sefyllfa lle bydd y cyhoedd yn deall bod y bygythiad o streiciau sydd wedi bod yn hongian drosom ers amser maith—mae problem o hyd gydag un neu ddau o undebau y mae angen inni barhau i drafod gyda nhw wrth gwrs—. Barn gyfunol yr undeb llafur yw y byddant yn derbyn y cynnig cyflog, ac rwy'n falch iawn o hynny.

The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Lywydd. Unwaith eto heddiw, mae'n rhaid inni ganolbwyntio ar Betsi Cadwaladr. Bythefnos yn ôl, cododd Plaid Cymru bryderon yn y Siambr hon am oblygiadau adroddiad Ernst & Young—cododd yr un pryderon ag y clywsom amdanynt gan lefarydd y Ceidwadwyr nawr. O ystyried pa mor sobreiddiol y mae'r Gweinidog yn dweud oedd yr adroddiad hwnnw pan aeth ati i'w ddarllen bedwar mis yn ôl, efallai y gallai nodi pa gyngor y gofynnodd amdano ar unwaith gan swyddogion, ar ôl ei ddarllen. Ond nawr mae cyn-aelod annibynnol o'r bwrdd sy'n egluro ei fod wedi ymwneud yn agos â'r ymchwiliad gan Ernst & Young wedi galw am ymchwiliad gan yr heddlu, gan ddweud ei fod yn credu bod yna dystiolaeth glir a diamheuol fod nifer o droseddau wedi'u cyflawni. Mae'n gyhuddiad pwerus a damniol ynghylch sefyllfa Betsi Cadwaladr. Rwy'n croesawu'r datganiad gan Heddlu Gogledd Cymru yn dweud eu bod yn asesu'r sefyllfa. Rwyf innau hefyd yn galw arnynt i agor ymchwiliad llawn.

Nawr, fe ddywedodd y Prif Weinidog wrth y Senedd mai mater mewnol i Betsi Cadwaladr yn unig oedd hwn bellach am fod adran gwrth-dwyll y GIG wedi penderfynu nad oedd unrhyw drothwy troseddol wedi'i gyrraedd, ond o ystyried difrifoldeb yr honiadau a gyhoeddwyd erbyn hyn, ac o ystyried yr amheuon ynghylch gwrthdaro buddiannau posibl, gwrthdaro buddiannau y mae'r aelod annibynnol yn awgrymu ei fod yn ei gwneud hi'n amhosibl i Lywodraeth Cymru neu ei gwahanol asiantaethau iechyd allu gwneud sylwadau gwrthrychol, a wnaiff y Gweinidog gytuno nawr ei bod y tu hwnt i amheuaeth fod yn rhaid i'r heddlu ymchwilio hefyd, a bod yn rhaid i'r ymchwiliad hwnnw gael cefnogaeth lawn Llywodraeth Cymru?

Diolch yn fawr. Bydd yr heddlu'n penderfynu a oes angen ymchwiliad troseddol, ac maent eisoes wedi dweud eu bod yn edrych ar hyn ac nid fi sydd i ddweud wrth yr heddlu a oes angen ymchwiliad troseddol; mae hyn yn rhywbeth y bydd angen iddynt hwy benderfynu yn ei gylch eu hunain.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig fod yna ddealltwriaeth o sut mae'r gwahanol sefydliadau yng Nghymru yn gweithio. Felly, mae gwasanaeth gwrth-dwyll y GIG yn weithredol annibynnol oddi ar Bartneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru, ond caiff ei gynnal gan Bartneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru yn rhan o ymddiriedolaeth GIG Felindre. Felly, yn y bôn mae'n rhywle lle maent wedi parcio—mae'n rhaid i rywun wneud eu gwaith adnoddau dynol, mae'n rhaid i rywun wneud eu cyfrifyddu, mae'n rhaid i rywun wneud yr holl fanion eraill, ond maent yn weithredol annibynnol. Mae'r swyddfa gwrth-dwyll yn cynnwys tîm o ymchwilwyr profiadol, ac mae ganddynt lawer o brofiad o edrych ar achosion troseddau difrifol, cymhleth, ar raddfa fawr, ac maent yn rhoi adnoddau ymchwilio annibynnol arbenigol i fyrddau iechyd. Maent wedi dod i gasgliad. Os yw'r heddlu eisiau edrych arno a dod i gasgliad gwahanol, mater iddynt hwy fydd hynny, yn amlwg.

Rwyf wedi tynnu sylw at ble rwy'n credu a lle mae eraill yn credu bod y gwrthdaro buddiannau yma, ac unwaith eto ni allaf weld pam na fyddai Llywodraeth Cymru yn dweud, 'Byddem yn cefnogi ymchwiliad llawn gan yr heddlu fel modd o adfer ymddiriedaeth yn y system.' Effaith hyn i gyd, wrth gwrs, yw tanseilio hyder fwyfwy yn Betsi Cadwaladr. Mae'n effeithio ar forâl staff. Mae'n effeithio ar gleifion. Mae ein safbwynt yn glir ac mae wedi bod yn glir ers peth amser: rwy'n credu bod angen dechrau newydd. A all y Gweinidog ateb hyn? Ac rwy'n gwybod y byddai'n well ganddi osgoi ad-drefnu—fe fyddai'n well gennym i gyd osgoi hynny. Ond onid oes pwynt lle mae'n fodlon dweud, 'Digon yw digon'? Mae angen cynllun ar waith o leiaf ar gyfer strwythurau iechyd newydd yn y gogledd. Os yw hi'n gwneud hynny, gwych—gadewch inni o leiaf ddechrau ar y broses honno i ffurfio cynllun B. Os na, mae hynny'n fy mhoeni'n fawr. Ni allwn barhau fel hyn. Felly, er mwyn ein helpu allan o'r sefyllfa, mae'n rhaid inni ei deall. Rwyf wedi gofyn o'r blaen ac fe ofynnaf eto: onid yw'n bryd inni gael ymchwiliad annibynnol, ymchwiliad a all edrych yn dryloyw ac yn fforensig ar yr hyn sydd wedi digwydd yng ngorffennol Betsi Cadwaladr, fel y gallwn wneud cynlluniau ar gyfer ei ddyfodol, ond yn bwysicach, ar gyfer dyfodol y staff sy'n gweithio ynddo a'r cleifion sy'n ddibynnol arno?

Diolch yn fawr. Wel, rhan o'r rheswm pam y gweithredais fel y gwneuthum yw oherwydd fy mod yn credu bod angen dechrau newydd ar y bwrdd, a dyna pam y gwnaethom benodi aelodau annibynnol newydd i'r bwrdd. Mae 20,000 o bobl yn gweithio i'r bwrdd iechyd, ac mae'n rhaid imi ddweud wrthych fod y feirniadaeth gyson hon yn llethu eu morâl. Nid wyf yn mynd i ad-drefnu, Rhun. Nid yw hynny'n mynd i ddigwydd o dan fy ngoruchwyliaeth i. Gallwch barhau i ganu'r un hen dôn gron os dymunwch, ond nid yw'n mynd i newid fy meddwl. Rwy'n credu eich bod chi'n tanseilio'r bobl rydych chi'n eu cynrychioli—y 2,000 o bobl ar Ynys Môn sy'n ceisio bwrw ymlaen â'u gwaith bob dydd.

Nawr, rwy'n hapus i gael fy nwyn i gyfrif wrth gwrs. Rwy'n cael fy nwyn i gyfrif yn wythnosol yma, yn wahanol iawn, gadewch imi nodi, i'r sefyllfa yn Lloegr, lle, er bod ganddynt 21 o ysbytai yn yr hyn sy'n cyfateb i fesurau arbennig—21—hyd y gallaf ddweud, ni chafwyd cwestiwn ar lawr y tŷ yn Nhŷ'r Cyffredin erioed ar unrhyw un o'r rheini, ac rwyf fi yma wythnos ar ôl wythnos. Felly, rwyf am ymateb—[Torri ar draws.] Ond rwy'n—[Torri ar draws.] Ond rwy'n—[Torri ar draws.] Rwy'n atebol ac rwyf fi yma bob wythnos.

A gawn ni glywed y Gweinidog yn ymateb? Diolch yn fawr i'r Gweinidog.

Y peth pwysig i mi yw ein bod wedi cael dechrau newydd a'n bod yn troi dalen newydd, ond ni allwn wneud hynny mewn gwirionedd nes inni gyrraedd pwynt lle mae'r holl sefyllfa ofnadwy yma a welsom yn y gorffennol yn Betsi Cadwaladr yn dod i'r amlwg, ac y gallwn wedyn gyrraedd pwynt lle—. Rydym yn falch iawn nawr fod gennym brif weithredwr dros dro newydd, ac o'r hyn rwy'n ei glywed, mae'r morâl o amgylch y bwrdd ar frig y bwrdd iechyd mewn lle gwahanol iawn.

Rwy'n ymwybodol o adroddiadau diweddar y gallai rhai pobl fod yn cael presgripsiwn am feddyginiaeth bwerus yn dilyn asesiadau preifat ar-lein yn Lloegr neu rywle arall. Nid yw'n dilyn y byddai'r GIG yng Nghymru yn parhau i bresgripsiynu meddyginiaethau o'r fath, a byddai angen i feddyg teulu unigolyn fod yn fodlon ei bod yn ddiogel ac yn gywir i wneud hynny.

Diolch. Rwy'n siŵr y bydd llawer ohonom wedi gweld y rhaglen Panorama yn ddiweddar a oedd yn datgelu'r canlyniadau niweidiol a ddaw yn sgil rhoi hawl i bobl atgyfeirio at ddarparwr preifat yn GIG Lloegr, sydd wedi arwain at gynyddu niferoedd cwmnïau preifat, yn Stryd Harley a mannau eraill, sy'n cynnig rhoi ateb ar unwaith i chi, ac yn cynnig cyffuriau drud i chi hefyd. Drwy gyd-ddigwyddiad, y diwrnod cyn i'r rhaglen honno gael ei darlledu, cysylltodd etholwr newydd â mi, etholwr a oedd wedi symud o Loegr yn ddiweddar, gyda phresgripsiwn ar gyfer cyffuriau yn dilyn diagnosis o ADHD, a dywedodd iddi gael syndod o gael gwybod gan y meddyg teulu newydd roedd hi wedi cofrestru gyda nhw na allai gael y cyffuriau hyn hyd nes ac oni bai ei bod yn cael diagnosis priodol gan weithiwr proffesiynol i ddangos bod ganddi ADHD mewn gwirionedd. Nid wyf am fynegi barn ynglŷn ag ai dyna'r feddyginiaeth gywir, neu'r diagnosis cywir yn wir, ar gyfer yr unigolyn, ond mae'n dweud wrthych fod yna—. Mae pobl yn defnyddio GIG Lloegr fel pe bai'n siop melysion, a mynd yno a dweud, 'Fe gymeraf i rywfaint o hynny'. Mae hyn yn ddifrifol iawn, gan ei fod yn codi pryderon enfawr ymhlith unigolion sy'n credu bod arnynt angen beth bynnag a bresgripsiynwyd iddynt ac mewn llawer o achosion, gofynnir iddynt dalu symiau enfawr i gael y cyffuriau hyn yn breifat. Mae yna bob math o ganlyniadau i hyn, a tybed sut mae GIG Cymru yn ymdrin â hyn, o gofio bod gennym ffin agored iawn.

Diolch yn fawr iawn. Wel, Jenny, rwy’n siŵr y byddwch yn deall na allaf wneud sylw ar achos unigol, ond byddem yn disgwyl parhad o ran gofal i unrhyw glaf sy’n symud i Gymru, wrth gwrs. Ond yn gyffredinol, meddyg teulu'r claf a fyddai'n penderfynu a ddylid rhoi meddyginiaeth ar bresgripsiwn. Ac wrth gwrs, mae'r sefyllfa'n wahanol iawn i'r un yn Lloegr, gan fod ein presgripsiynau am ddim yng Nghymru, felly nid ydym yn hoffi eu rhoi allan fel losin. Credaf fod hynny'n bwysig iawn, ac yn amlwg, mae goblygiadau enfawr i hynny, yn enwedig o ran meddyginiaethau gwrthfiotig, a’r peth olaf rydym am ei wneud yw eu gorddefnyddio.

Ond mae gennyf bryderon gwirioneddol am y rhaglen Panorama a'r hyn a ddangosodd, fod unigolion yn cael eu—. Awgrymwyd bod ganddynt gyflyrau nad oedd ganddynt, a arweiniodd at oblygiadau difrifol i'r unigolion hynny, gan iddynt gael eu rhoi, efallai, ar feddyginiaeth nad oedd mo'i hangen arnynt. Felly, mae’n rhywbeth y bydd angen inni sicrhau ein bod yn cadw llygad arno, a’r goblygiadau i GIG Cymru.

O ran cael eich cyfeirio at driniaeth breifat gan fwrdd iechyd neu’r GIG yng Nghymru, tybed a all y Gweinidog warantu nad oes loteri cod post yn hyn o beth ledled Cymru. A chyd-destun fy nghwestiwn yw bod un o fy etholwyr, ar ôl aros am gyfnod hir o amser am driniaeth ar y GIG, wedi penderfynu talu'n breifat, er na allent fforddio gwneud hynny mewn gwirionedd, ond fe wnaethant ddewis gwneud am fod eu hiechyd a'u hansawdd bywyd yn bwysig iddynt. Roeddent yn derbyn hynny, yn gyndyn, ond yr hyn a oedd yn eu cythruddo oedd darganfod, pan aethant i gael eu triniaeth, fod cleifion eraill a oedd wedi aros am yr un cyfnod o amser mewn rhannau eraill o Gymru yn cael eu hatgyfeirio am driniaeth breifat gan eu byrddau iechyd, a theimlent fod hyn yn arbennig o annheg. Felly, tybed a all y Gweinidog roi sicrwydd i'r Senedd fod pob bwrdd iechyd wedi mabwysiadu’r un dull o atgyfeirio cleifion o GIG Cymru neu fyrddau iechyd Cymru at wasanaethau iechyd preifat er mwyn osgoi’r hyn sydd, yn ôl pob golwg, yn loteri cod post.

Diolch yn fawr iawn. Wel, fe fyddwch yn ymwybodol fod y byrddau iechyd yn annibynnol. Maent yn gwneud y dyfarniadau hyn ar sail anghenion clinigol eu poblogaethau, ac un o’r pethau rwy'n gobeithio ichi sylwi arnynt yr wythnos diwethaf, ac rydym yn falch o’i weld, yw bod y swyddfa ystadegau bellach yn cynhyrchu amseroedd rhestrau aros ar sail byrddau iechyd unigol, sy’n llawer mwy ystyrlon i boblogaeth Cymru yn fy marn i. Felly, yr hyn y bydd yr Aelodau’n ei weld o hynny yw bod rhai byrddau iechyd yn perfformio’n llawer gwell nag eraill, sy’n golygu y bydd angen i rai, efallai, aros yn hirach nag eraill. Yn amlwg, mae gennym ddiddordeb, fel Llywodraeth Cymru, mewn ceisio osgoi loteri cod post, felly nid yw'n deg fod rhai pobl mewn rhai rhannau o Gymru yn gorfod aros yn llawer hirach nag eraill. Rhan o'r rheswm rydym wedi cadw £50 miliwn yn ôl yw sicrhau ein bod yn gweld gwell cysondeb, ond mae'n rhaid inni fod yn ofalus i beidio â gwobrwyo'r bobl nad ydynt yn gwneud yn dda ychwaith. Felly, mae'n eithaf anodd sicrhau cydbwysedd, ac mae'n rhywbeth rydym yn ceisio gweithio drwyddo.

Ond ar ymarfer preifat, mae angen inni glirio’r ôl-groniad. Ar hyn o bryd, credaf fod honno’n flaenoriaeth. Os yw rhai byrddau iechyd am ddefnyddio practisau preifat i helpu i glirio'r ôl-groniad, gallant wneud hynny. Yr hyn na allaf ei bennu yw pwy sy'n mynd i ble ar ba bwynt mewn perthynas ag atgyfeiriadau gan fwrdd iechyd penodol i bractis preifat penodol.

Rydym yn parhau i weithio mewn partneriaeth i gadw'r nyrsys sydd gennym ar draws de-orllewin Cymru, i recriwtio’n lleol ac i ddenu gweithwyr gofal iechyd proffesiynol newydd sydd wedi’u hyfforddi’n rhyngwladol i’r ardal. Er bod heriau recriwtio a staffio'n parhau, mae gweithlu nyrsio Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe ar y lefelau uchaf erioed.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o gynllun diweddar Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe i recriwtio 900 o nyrsys o dramor am bedair blynedd, yn enwedig o Kerala yn ne-orllewin India. Wrth gwrs, nid ydym yn gwrthwynebu recriwtio yn y ffordd hon mewn egwyddor, a deallaf hefyd fod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i beidio â mynd â staff y GIG o’r ardaloedd sy'n ei chael hi anoddaf, ond mewn egwyddor, mae dadl foesol o hyd ynghylch yr effaith ar gleifion agored i niwed yn y gwledydd hynny y byddwn yn mynd â darpar staff y GIG ohonynt. Nid yw'n ateb cynaliadwy ychwaith i broblem staff nyrsio yng Nghymru sy'n gadael y proffesiwn ar hyn o bryd, gyda lleoedd hyfforddi'n aros yn wag o ganlyniad. Ar ben hyn, gwyddom ei bod yn broblem a allai waethygu gyda staff yn gadael y proffesiwn. Dywedodd adroddiad bwrdd iechyd fod gennym broffil gweithlu nyrsio sy’n heneiddio, gyda 1,322 o nyrsys a bydwragedd dros 51 oed ar hyn o bryd, a gallent ymddeol yn fuan iawn, neu dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Felly, yng ngoleuni'r prinder nyrsio domestig, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r problemau a'r heriau difrifol hyn gyda recriwtio a hyfforddi ac annog mwy o fyfyrwyr yng Nghymru i ymgymryd â nyrsio fel proffesiwn?

Wel, rwy’n falch o ddweud bod lleoedd hyfforddiant nyrsio wedi cynyddu 54 y cant dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Felly, roedd 1,750 ohonynt yn 2017 a 2,701 yn 2023. Felly, rydym yn gweld cynnydd, ac mae hynny'n beth da. Y broblem yw bod pobl yn gadael y proffesiwn, fel y dywedwch. Nawr, fel chithau, roeddwn yn pryderu am y cyfyng-gyngor moesol hwn: a ddylem fod yn mynd â phobl o gymunedau tlotach yn India a lleoedd tebyg? Roeddwn yn ddigon ffodus i gyfarfod â Gweinidog iechyd Kerala yn ne India y llynedd, ac roedd hi'n ein hannog mewn gwirionedd, os oeddem yn awyddus i fynd â mwy o nyrsys, a fyddai hynny'n rhywbeth y gallai fod gennym ddiddordeb ynddo. Mewn gwirionedd, gofynnais iddi'n blwmp ac yn blaen: 'Pam eich bod yn gorhyfforddi pobl? Pam eich bod yn cynnig y bobl hyn? Onid oes gennych sefyllfa yn India y dylech fod yn mynd i'r afael â hi?', a dywedodd wrthyf yn glir iawn—meddai, 'Yn Kerala, rydym yn gorhyfforddi'n fwriadol gan fod hyn yn rhan o ddull datblygu economaidd'. Felly, mae 30 y cant o gynnyrch domestig gros Kerala yn dod o daliadau o dramor. Felly, fe wnaeth hynny newid fy safbwynt i raddau, ac roeddwn yn fwy cyfforddus nag y byddwn fel arall mewn perthynas â hynny.

Felly, rwy’n falch, y llynedd, fod 400 o nyrsys rhyngwladol wedi’u recriwtio drwy gam cyntaf y rhaglen genedlaethol, a bydd rhagor o recriwtio rhyngwladol yn digwydd eleni.

Rwy'n disgwyl i’r bwrdd iechyd weithio gyda phartneriaid i sicrhau bod digon o gapasiti i ddiwallu anghenion y cymunedau y mae’n eu gwasanaethu. Mae hyn yn cynnwys sicrhau bod y model clinigol, cyfluniad gwasanaethau, a chyfleusterau'n addas i'r diben ac yn darparu mynediad cyfartal er mwyn darparu'r gofal gorau posibl i bob claf.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rydym eisoes wedi clywed heddiw am y ffordd y mae’r bwrdd iechyd wedi cael ei redeg; yn syml, nid yw’n addas i'r diben ar gyfer pobl rwy'n eu cynrychioli yng ngogledd Cymru. Nid yn unig fod y driniaeth y mae pobl yn ei chael islaw'r safon, clywsom eto am yr adroddiad a ddatgelwyd yn answyddogol ac a ddangosai fod archwilwyr yn cael eu camarwain yn fwriadol a dogfennau’n cael eu ffugio gan uwch-swyddogion y bwrdd iechyd. Yr ymddygiad hwn sy’n cael effaith uniongyrchol ar y ddarpariaeth iechyd i’r bobl rwy'n eu cynrychioli ar draws y rhanbarth ac ansawdd y gofal a gânt, a chamreolaeth ariannol fel hyn sydd yn y pen draw yn arwain at gau wardiau ysbyty fel yr un yn Nhywyn. A chau'r ward yn Nhywyn yw'r hyn sy'n creu perygl o bwysau difrifol ar rannau eraill o'r gwasanaeth iechyd yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, ac yn sicr, mae'n gwneud pethau'n anoddach i'n meddygon a'n nyrsys, ac yn y pen draw, i'r trigolion rwy'n eu cynrychioli yn fy ardal. A phan fydd fy nhrigolion yn gweld yr arian hwn yn cael ei wastraffu a dogfennau'n cael eu ffugio, a'r effaith a gaiff hynny arnynt hwy o ran y gwasanaethau a gânt, dyna sy'n eu cythruddo. Felly, Weinidog, pam y dylai trigolion y gogledd orfod ymdopi ag effaith negyddol cau’r wardiau hyn, a beth sy’n cael ei wneud i ddatrys y sefyllfa hon cyn gynted â phosibl?

Wel, roeddwn yn falch iawn o ymweld â chanolfan iechyd Tywyn ar 12 Mai, gan fy mod yn gwybod bod problemau gwirioneddol ddifrifol yno mewn perthynas â chau’r cyfleuster hwnnw dros dro. Ac fe fyddwch yn ymwybodol mai'r rheswm dros ei gau oedd heriau staffio, ac nid oherwydd bod unrhyw fwriad gan unrhyw un. A phrif gyfrifoldeb y bwrdd iechyd yw cadw pobl yn ddiogel a sicrhau y cedwir lefelau staffio diogel. Roedd pwynt yn Nhywyn pan aethant yn is na'r lefelau staffio diogel, ac felly, roedd yn rhaid bod canlyniad i hynny.

Nawr, mae ceisio recriwtio'n anodd, ond yr hyn na allwch ei wneud yw dweud o hyd ac o hyd, 'Mae problem ym mwrdd Betsi Cadwaladr, mae problem ym mwrdd Betsi Cadwaladr, mae problem ym mwrdd Betsi Cadwaladr' a meddwl bod llu o bobl yn mynd i anfon eu ffurflenni cais i mewn, gan nad yw hynny'n mynd i ddigwydd. Mae canlyniad uniongyrchol i ddifrïo bwrdd Betsi Cadwaladr o hyd ac o hyd—

Nid ydym yn difrïo, fe'i gelwir yn graffu.

Nid oes gennyf wrthwynebiad i graffu, ond mae canlyniad uniongyrchol i hynny, sef ei bod yn mynd yn anoddach recriwtio o bosibl. Ac mae hynny'n rhywbeth—[Torri ar draws.]—ac mae'n gwbl gywir, ond mae canlyniad uniongyrchol, a chredaf ei bod yn bwysig fod pobl yn deall. A phan siaradais â’r pwyllgor gweithredu yno, roedd pobl Tywyn yn deall y neges honno, hyd yn oed os nad ydych chi.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau sylweddol tuag at integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol, gan gynnwys ymgorffori’r ddyletswydd i gydweithredu mewn deddfwriaeth, sefydlu saith bwrdd partneriaeth rhanbarthol a buddsoddi cyllid refeniw a chyfalaf yn y gwaith o ddatblygu modelau newydd integredig o iechyd a gofal cymdeithasol.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Nid wyf yn siŵr a yw’r Siambr yn gwybod, ond deallaf fod y Gweinidog iechyd wedi ymweld ag ysbyty Llandudno yr wythnos diwethaf. Nawr, roeddwn yn rhan—[Torri ar draws.] Beth bynnag, mae'n ddrwg gennyf na wnaethoch fy ngwahodd innau, ond dyna ni.

Felly, Ddirprwy Weinidog, roeddwn yn eistedd yma, fel sawl un ohonom, yn ystod Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, os cofiaf yn iawn, ac yn y Bil hwnnw, roedd gobeithion mawr y byddem yn gweld iechyd a gofal cymdeithasol yn cael eu hintegreiddio'n well. Gofynnwch i unrhyw un â pherthynas neu etholwr sy'n ceisio dod â rhywun allan o'r ysbyty ar hyn o bryd—mae gennym system o hyd lle mae bylchau, os mynnwch, rhwng pobl yn dod allan, ac angen pecyn gofal arnynt, ac nid oes pecyn gofal ar gael. Ni chredaf fod iechyd a gofal cymdeithasol yn fwy integredig heddiw na phan gafodd y Bil hwnnw Gydsyniad Brenhinol.

Nawr, fe fydd y Gweinidog yn gwybod, wrth ymweld ag ysbyty Llandudno, ei bod, o ganlyniad i'n galwadau am hyn, wedi comisiynu prosiect chwe mis mewn ward a gyfluniwyd yn arbennig yn Aberconwy. Y nod yn bennaf oedd lleddfu'r pwysau ar welyau yn y prif ysbytai acíwt, a gweithiodd yn dda iawn i ryddhau gwelyau yn yr ysbytai mwy o faint. Nawr, y gaeaf diwethaf—

Janet, a wnewch chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch yn dda?

Iawn. Roeddent yn awyddus i wneud hyn eto, ond er mwyn iddynt allu ei wneud gyda’r diffyg staff, mae’n debyg fod angen iddynt gofrestru gydag Arolygiaeth Gofal Cymru. Mae hyn yn fy nrysu'n llwyr. Felly, Ddirprwy Weinidog, beth y gallwch ei wneud i sicrhau mwy o integreiddio rhwng iechyd a gofal cymdeithasol? Ac os oes ward yn yr hyn yr arferent eu galw'n ysbytai bwthyn a fyddai'n gweithio'n dda er mwyn lleddfu rhywfaint o'r baich a phwysau ar yr ysbytai mwy o faint, a wnewch chi weithio gyda'r Gweinidog iechyd efallai fel nad oes problem os oes angen iddynt gofrestru gydag Arolygiaeth Gofal Cymru? Ond gadewch inni gael rhywfaint o synnwyr cyffredin mewn arferion lle caiff pobl eu rhyddhau o ysbytai a'u bod wedyn yn cael y driniaeth a’r cymorth sydd eu hangen arnynt ar adeg pan fo ond ychydig iawn o becynnau gofal cymdeithasol ar ôl mewn llawer o etholaethau ledled Cymru. Diolch.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, Janet. Yn sicr, mae’r Gweinidog iechyd a minnau’n gweithio’n ddiflino ar y mater hwn. Byddwn yn herio’r hyn a ddywedwch ynglŷn â'r syniad nad oes unrhyw integreiddio pellach, oherwydd yn sicr, o ganlyniad i’r materion rydych wedi cyfeirio atynt gyda phobl yn aros i adael ysbytai, gan weithio gyda’r awdurdodau lleol a'r byrddau iechyd, fe wnaethom greu bron i 700 o welyau ychwanegol a oedd naill ai’n welyau gofal llai dwys neu’n becynnau cymunedol i fynd i’r afael yn uniongyrchol â’r mater y mae'n ei godi. Ac wrth gwrs, o ganlyniad i weithio tuag at fwy o integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol, rydym wedi creu'r gronfa integreiddio rhanbarthol, sy'n ariannu nifer enfawr o brosiectau yn cynnwys gwaith agos iawn rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, ac mewn gwirionedd, mae gogledd Cymru'n gwneud yn dda iawn ar y prosiectau hyn. Roedd y rhaglen yn y gogledd yn cynnwys 40 o brosiectau ar draws y chwe model gofal cenedlaethol, a chyfanswm y buddsoddiad oedd £43 miliwn. Felly, byddwn yn sicr yn herio'r hyn a ddywed Janet ynglŷn â'r syniad na wnaed unrhyw gynnydd ar integreiddio. Ond gwyddom fod mwy gennym i'w wneud, rwy'n derbyn hynny'n llwyr. Ond rydym ar y ffordd, ac rydym yn gwneud cynnydd.

Mae ein gweledigaeth ar gyfer gwasanaethau strôc a gwella canlyniadau wedi’i nodi yn y datganiad ansawdd ar gyfer strôc. Adlewyrchir amgylchiadau unigryw canolbarth Cymru mewn cynlluniau sy'n cael eu datblygu gan y rhaglen strôc genedlaethol, dan arweiniad yr arweinydd clinigol ar gyfer strôc a bwrdd y rhaglen strôc.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Wrth gwrs, fe fyddwch yn ymwybodol fod y canolbarth yn ardal brin ei phoblogaeth, ac o’r amser y mae’n ei gymryd i gyrraedd yr ysbyty, yn enwedig ar gyfer gwasanaethau arbenigol fel gwasanaethau strôc, lle mae'n hanfodol fod cleifion yn mynd i’r ysbyty cyn gynted â phosibl. Gwyddom hefyd fod poblogaeth y canolbarth yn boblogaeth hŷn. Er bod y rheini yn nwyrain fy etholaeth yn agos at wasanaethau yn Lloegr, nid yw’r un peth yn wir am y rheini yn y gorllewin. Felly, o ystyried pwysigrwydd strategol gwasanaethau ysbyty Bronglais i bobl y canolbarth, a hefyd Brycheiniog a sir Faesyfed, sir Gaerfyrddin a sir Benfro, mae’n hanfodol, o ystyried pwysigrwydd darparu triniaeth strôc yn gyflym. Tybed a wnaiff y Gweinidog amlinellu cynlluniau pellach ar sut y bydd gwasanaethau strôc yn ysbyty Bronglais yn cael eu cynnal a’u datblygu? Mae hwn, wrth gwrs, yn wasanaeth hanfodol y byddai’r Llywodraeth, gobeithio, yn ei gefnogi yn unol â’r datganiad ansawdd ar gyfer strôc, fel y mae’r Gweinidog wedi’i grybwyll.

Diolch yn fawr iawn. Credaf ei bod yn bwysig mai clinigwyr sy'n arwain ar rai o'r pethau hyn. Felly, mae'n rhaid mai nhw sy'n penderfynu, 'Iawn, dyma'r ymateb mwyaf priodol yn yr ardal hon mewn amgylchiadau penodol.' Felly, fel gwleidydd, ni fyddai'n iawn ceisio dyfalu beth yw'r ffordd orau o wneud hynny. Felly, golyga hynny fod comisiynu lleol, cyflawniad gweithredol, yn parhau i fod yn nwylo’r bwrdd iechyd, ond yn amlwg, mae angen iddynt feddwl yn rhanbarthol, ac yn drawsffiniol, yn enwedig, yn yr ardal rydych chi'n ei chynrychioli. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig yma yw sicrhau'r risg isaf bosibl i bobl o bob oed. Felly, mae'n rhaid inni achub y blaen ar hyn lle gallwn er mwyn lleihau'r perygl y bydd pobl yn cael strôc yn y lle cyntaf. Mae'n rhaid mynd ati i wneud gwaith atal. Dyna sut y byddwn yn—. Mae'n rhaid inni gydnabod y bydd pobl yn cael strôc, ond o ran rhoi buddsoddiad ymlaen llaw, dyna ble mae angen i'r clinigwyr roi arweiniad i ni ar y lle gorau i wneud ein buddsoddiad yn fy marn i.

And finally, question 8, Vikki Howells. 

Rydym yn parhau i ddarparu cyllid parhaus i gefnogi'r ddarpariaeth o wasanaethau iechyd meddwl. Yn ogystal â’r dyraniad a glustnodwyd ar gyfer iechyd meddwl, mae byrddau iechyd wedi cael £26.5 miliwn ychwanegol o gyllid iechyd meddwl rheolaidd dros y ddwy flynedd ddiwethaf i barhau i wella cymorth iechyd meddwl.

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Cyfarfûm yn ddiweddar â thîm '111 Dewis 2’ yng Nghwm Taf Morgannwg, lle dywedwyd wrthyf am y niferoedd uchel o bobl y mae'r gwasanaeth eisoes wedi’u helpu i gael cymorth iechyd meddwl. Roedd yn wych cyfarfod â'r tîm i ddysgu am y gwahanol sgiliau a gyfrannant i'w rolau ac i deimlo eu brwdfrydedd a'u hymrwymiad i'r swydd wirioneddol bwysig hon. Roeddwn yn edmygu'r ffaith bod hyn oll yn digwydd drwy un pwynt cyswllt, gan leihau straen ar bobl sydd angen cymorth, a hefyd y ffordd organig y mae mynediad at y gwasanaeth wedi lledaenu ar lafar gwlad. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru, gan weithio gyda byrddau iechyd lleol a phartneriaid eraill, i godi ymwybyddiaeth o’r cymorth iechyd meddwl uniongyrchol sydd ar gael drwy '111 Dewis 2'?

A gaf fi ddiolch i Vikki am ei chwestiwn atodol a dweud pa mor falch yr wyf ei bod wedi cael cyfle i fynd i weld '111 Dewis 2’ ar waith? Rwyf wrth fy modd fod y gwasanaeth hwnnw bellach yn weithredol 24 awr y dydd ym mhob rhan o Gymru. Ar lefel genedlaethol, rydym eisoes wedi derbyn dros 12,000 o alwadau, ac yng Nghwm Taf yn unig, mae dros 650 o bobl wedi cysylltu â’r gwasanaeth eisoes. Dyma ddull 'dim drws anghywir' ar waith, a gwnaed hynny'n bosibl gan ymrwymiad y Llywodraeth hon i flaenoriaethu cyllid ar gyfer iechyd meddwl.

Mae’r Aelod yn llygad ei lle fod angen inni wneud yr hyn a allwn i godi ymwybyddiaeth o’r gwasanaeth newydd, ac mae ymgyrch gyfathrebu lawn wedi’i chynllunio. Byddaf yn gwneud datganiad arni yma yn y Senedd fis nesaf, a byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i’w hyrwyddo. Mae’n un pwynt cyswllt, ond mae hefyd, yn hanfodol, yn un pwynt cyswllt ar gyfer gweithwyr proffesiynol hefyd, a all gysylltu os ydynt yn pryderu am iechyd meddwl rhywun. Felly, mae'n ymgorfforiad go iawn o'r dull 'dim drws anghywir' ar waith, ac rwy'n falch iawn fod yr Aelod wedi cael cyfle i fynd i'w weld drosti'i hun.

Thank you to the Minister and Deputy Ministers. 

I've received notification that the Minister for Rural Affairs and North Wales wishes to move a motion that the Senedd considers further amendments to the Agriculture (Wales) Bill at Report Stage, in accordance with Standing Order 26.45. I call on the Minister to formally move the motion.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn unol â Rheol Sefydlog 26.45, gofynnir i’r Senedd gytuno i ystyried gwelliannau pellach i’r Bil Amaethyddiaeth (Cymru) yn y Cyfnod Adrodd, ac rwy'n gwneud y cynnig yn ffurfiol.

Deallaf mai’r rheswm dros osod y cynnig yw tynnu gwelliant 55, a gyflwynwyd yn fy enw i pan aethom drwy Gyfnod 3 y Bil amaethyddiaeth yr wythnos diwethaf. Er fy mod yn siomedig am hyn, rwy’n deall pam, ar ei ben ei hun, fod y gwelliant hwnnw’n peri rhywfaint o ofid i’r Llywodraeth, o ran cyflwyno'r Bil amaethyddiaeth. Diben y gwelliant oedd sicrhau bod y cynllun amaethyddol newydd yn gwahardd corfforaethau mawr rhag prynu tir amaethyddol yng Nghymru a chael arian cyhoeddus i blannu coed, a gwn y gallai fod pryder na fyddai newydd-ddyfodiaid yn cael eu cefnogi yn sgil derbyn y gwelliant hwn. Fodd bynnag, pe bai’r gyfres gyfan o fy ngwelliannau wedi’u pasio pan aethom drwy Gyfnod 2, rwy’n siŵr y byddid wedi gallu osgoi hynny, ond rwy’n deall y rheswm dros y cynnig hwn yma heddiw yn llwyr. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

I call on the Minister to reply.

Diolch. Wel, do, fel y gŵyr Sam Kurtz yn iawn, yn dilyn y ddadl yng Nghyfnod 3, mewnosodwyd gwelliant 55, ac felly, gosodwyd darpariaeth newydd yn adran 9, paragraff 3, 'Darpariaeth bellach ynghylch cymorth o dan adran 8', yn y Bil. Mae’n achosi ac yn creu cyfyngiadau llym iawn ar gyfer ble y darperir cymorth ariannol, ac nid yn unig y senario y mae Sam Kurtz newydd ei disgrifio i’r Senedd. Bydd y darpariaethau'n arwain at ganlyniadau sylweddol i allu Gweinidogion Cymru i ddarparu cymorth i’r sector ffermio, ac mae hynny'n cynnwys newydd-ddyfodiaid, tiroedd comin, ffermwyr cyfran, yn ogystal â’r gadwyn gyflenwi ehangach a busnesau amaethyddol eraill.

Mae’n rhaid i Fil Amaethyddiaeth (Cymru) weithio, yn enwedig mewn perthynas â buddiolwyr sy'n gweithredu er budd gorau'r sector amaethyddol. Mae angen i’r Bil sicrhau y gellir darparu cymorth i’r bobl iawn, ac mae hynny’n cynnwys darparu cymorth i ffermwyr newydd ac i’r rhai a allai ddewis ffermio ar dir comin, ac wrth gwrs, ar denantir—mae hynny’n bwysig iawn, gan fod cymaint o'n tir yma yng Nghymru'n cael ei ffermio gan ffermwyr tenant—neu'n wir, ar dir y maent yn berchen arno'n gyfan gwbl neu'n rhannol.

Hoffwn roi sicrwydd i'r Aelodau fy mod wedi cael trafodaethau manwl gyda rhanddeiliaid dros y dyddiau diwethaf, ac maent yn cytuno â safbwynt y Llywodraeth fod angen i’r Bil amaethyddiaeth weithio i bob ffermwr, nid creu rhwystrau i'r cymorth y gellir ei ddarparu. Diolch.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There is objection. I will therefore defer voting under this item until voting time.

No topical question has been accepted.

We will therefore move on to the 90-second statements. First of all, Elin Jones.

Yma yn y Senedd hon, rydym yn aml yn trafod deisebau y mae 10,000 neu fwy o bobl wedi'u llofnodi i gefnogi achos. Dychmygwch ddeiseb â 390,296 o lofnodion, pob un gan fenywod, pob un ohonynt wedi llofnodi â llaw, o bob cymuned yng Nghymru, a’r cyfan wedi’i gasglu 100 mlynedd union yn ôl. Dechreuwyd y ddeiseb hon mewn cynhadledd gyhoeddus ar fenywod Cymru a heddwch byd, a gynhaliwyd yn Aberystwyth ddydd Mawrth 23 Mai 1923, 100 mlynedd yn ôl i ddoe. Llywydd y digwyddiad oedd Mrs Annie Hughes-Griffiths, Cadeirydd Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru. Roedd y ddeiseb yn galw ar fenywod America i ymuno â menywod Cymru i

'drosglwyddo i’r cenedlaethau sy’n ein dilyn dreftadaeth glodwiw o fyd heb ryfel.'

Roedd pwyllgorau trefnu i gasglu llofnodion ym mhob sir, ac erbyn dechrau 1924, roedd dirprwyaeth o bedair Cymraes wedi mynd â’r ddeiseb i America ar daith heddwch ddeufis o hyd, gan gyflwyno’r ddeiseb i Arlywydd yr Unol Daleithiau, Calvin Coolidge. Cadwyd y ddeiseb wedyn yn amgueddfa’r Smithsonian, a diflannodd ei hanes o’n cof cenedlaethol tan yn ddiweddar iawn, a chydag ymdrech sylweddol gan ymgyrchwyr heddwch a sefydliadau cenedlaethol, mae'r saith milltir o bapurau'r ddeiseb heddwch wedi’u rhoi yn ôl gan y Smithsonian i'r Llyfrgell Genedlaethol i nodi canmlwyddiant y cyfarfod. Bydd y llofnodion yn cael eu digideiddio dros y misoedd nesaf, a gallwn wirio a arwyddodd ein mam-guod neu ein modrybedd y ddeiseb ogoneddus honno dros heddwch 100 mlynedd yn ôl. Ac yng ngwanwyn y flwyddyn nesaf, pan fyddwn yn dathlu canmlwyddiant mynd â'r ddeiseb i America, pam na chawn ddadl ar lawr y Senedd hon ar ddeiseb heddwch menywod Cymru yn 1923 a 1924? Mae mor berthnasol heddiw ag yr oedd bryd hynny.

Next, John Griffiths.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Eleni, mae Cymdeithas Achub Ardal Hafren, a elwir hefyd yn SARA, yn nodi eu hanner canmlwyddiant. Elusen chwilio ac achub mewndirol a bad achub gwirfoddol ydynt, gyda saith bad achub a gorsaf achub ar lannau afon Hafren. Bob blwyddyn, caiff SARA eu galw allan dros 100 o weithiau. Mae hyn yn cynnwys galwadau yn Nwyrain Casnewydd, ar hyd yr aber ac afon Wysg tuag at ganol y ddinas, ac yn wir, heibio i fy swyddfa etholaethol. Ddydd Gwener diwethaf, roeddwn yn falch o ymuno â thîm SARA i ddysgu mwy am eu gweithrediadau, eu cynlluniau ar gyfer yr hanner canmlwyddiant, a'u dyheadau wrth symud ymlaen.

Mae aber afon Hafren ac afon Wysg yn lleoedd peryglus, gyda cherhyntau cryf a llanw sy'n newid yn gyflym. Dyna pam fod gwirfoddolwyr SARA yn fedrus iawn ac yn cael eu hyfforddi ddwywaith yr wythnos, fel eu bod, pan fyddant yn ymateb i alwad, yn gwybod yn union beth sydd angen iddynt ei wneud.

Ddirprwy Lywydd, hoffwn gofnodi fy niolch i bawb yn SARA, ac yn wir, i'w chwaer sefydliadau ledled Cymru, am bopeth a wnânt i gadw ein cymunedau'n ddiogel a'u hamddiffyn rhag perygl. Rwy'n dymuno hanner canmlwyddiant hapus i SARA, ac edrychaf ymlaen at weithio mwy gyda nhw yn y dyfodol.

And finally, Cefin Campbell.

Dirprwy Lywydd, the villages and towns of Carmarthenshire are now a swathe of red, white and green, as the town of Llandovery prepares to welcome the Urdd National Eisteddfod to the area next week. Could I, therefore, take this opportunity to congratulate the local appeal committees across Carmarthenshire for their tireless efforts over the past few years to raise funds to welcome Europe’s biggest youth festival to the Towy valley, with more than £300,000 having been raised already? And there is no doubt that there will be an unrivalled welcome in the town of Williams Pantycelyn, Twm Sion Cati and Ficer Pritchard, with the weather looking very favourable to welcome Mr Urdd and the tens of thousands of young competitors from all over Wales and beyond. There is no doubt that the festival will be a huge boost to the Welshness of the town and the county, and that in the face of a number of challenges faced by the language in our rural communities.

And in speaking of Llandovery, it would be impossible not to congratulate the town’s rugby club on their success last weekend as they won the Welsh premier league cup for the first time in their history. And although the game was played here in Cardiff, it was the drovers team that won, and I understand that the celebrations are still going on in the town of Llandovery. So, hearty congratulations to everyone, and I hope to see you all at the Urdd Eisteddfod next week, where a warm welcome awaits you in Carmarthenshire.

The next item is a motion to suspend Standing Orders to allow a debate on NNDM8276. And I call on a member of the Business Committee to formally move the motion. Darren Millar.

Rwy'n cynnig.

The proposal is to suspend Standing Orders. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed, in accordance with Standing Order 12.36.

The next item is a motion to elect Chairs and Members to the Wales COVID-19 Inquiry Special Purpose Committee. I call on a member of the Business Committee to formally move. Darren Millar.

Rwy'n cynnig.

Just a few words from me. We will support this motion today, because, after all, we co-submitted the motion requesting the establishment of such a committee. It's important to note, however, our shock once again that the establishment of a cross-party committee, which will work across parties, has happened as a result of an agreement between Labour and the Conservatives.

Er fy mod wedi cwestiynu'r amgylchiadau y gwnaed y fargen hon ynddynt, rwy'n nodi bod y Ceidwadwyr a'r Blaid Lafur wedi dewis ychwanegu'r gair 'budr', ac ymatebodd y ddwy blaid gan wadu bod cytundeb 'budr' wedi'i wneud—eu dewis hwy o eiriau. A nawr, wrth gwrs, gwelwn fod y cytundeb hyd yn oed yn cynnwys cyd-gadeiryddiaeth anarferol iawn. Nawr, rydym yn gwybod beth mae pobl yn ei ofyn: 'Beth mae'r Blaid Lafur, sy'n gyfrifol am ymateb COVID yng Nghymru, a'r Ceidwadwyr, sy'n gyfrifol am ymateb COVID yn y DU, yn ceisio ei gyflawni yma drwy gadw rheolaeth mor dynn ar y pwyllgor diben arbennig hwn?' Ond fel rwy'n dweud, roeddem yn cefnogi cael y pwyllgor; rwy'n gwybod y bydd Adam Price yn gwneud cyfraniad gwerthfawr iawn i waith y pwyllgor; ac er nad dyma roeddem ei eisiau—rydym yn dal i gredu bod angen ymchwiliad COVID llawn annibynnol yng Nghymru—ein blaenoriaeth nawr yw chwilio am atebion i'r rhai sydd mewn profedigaeth o ganlyniad i COVID, sy'n haeddu atebion, a sicrhau bod gwersi'n cael eu dysgu.

I call on Darren Millar to reply to the debate.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn atgoffa pawb mai'r rheswm dros gyflwyno'r cynnig hwn heddiw yw oherwydd cytundeb yn y Pwyllgor Busnes trawsbleidiol, a dyna pam ei fod ar yr agenda. Ni chafwyd 'cytundebau budr', fel yr hoffai Rhun ap Iorwerth eu disgrifio; cafwyd dadl dryloyw yn y Siambr hon, a chytunwyd i fwrw ymlaen â gwaith rhwng arweinydd yr wrthblaid—yr unig wrthblaid, ychwanegaf—yn y Siambr hon a'r Prif Weinidog. Cynhaliwyd y drafodaeth honno, a chanlyniad y trafodaethau hynny oedd y dylid ffurfio'r pwyllgor hwn, ac y dylid cael trefniant cyd-gadeirio. Byddwn yn gwahaniaethu rhwng trefniadau cyd-gadeirio a threfniadau cadeirio pwyllgorau ar y cyd, sy'n rhywbeth y mae Plaid Cymru ei hun wedi gofyn amdano yn y gorffennol. Yn wir, mae Plaid Cymru wedi awgrymu yn y gorffennol y dylai'r Pwyllgor Cyllid gael ei gyd-gadeirio, er enghraifft, gan y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru. Felly, mae'r rhain yn drefniadau newydd. Hyderaf y bydd y pwyllgor hwn yn gallu bwrw ymlaen â'i waith. Mae yna lawer o gwestiynau, yn briodol ac yn ddealladwy, y mae teuluoedd sydd mewn profedigaeth o ganlyniad i COVID a phobl eraill ledled Cymru angen cael atebion iddynt, a bydd y pwyllgor hwnnw, gan weithio gyda'r ymchwiliad ledled y DU, yn gobeithio cyflwyno'r atebion y mae pobl eu hangen.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. The motion is therefore agreed, in accordance with Standing Order 12.36.