Y Cyfarfod Llawn
Plenary
17/05/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Russell George.
Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. The first item on our agenda this afternoon will be questions to the Minister for Social Justice, and the first question is from Russell George.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am sicrhau mynediad cyfartal at doiledau cyhoeddus i bobl anabl? OQ59514
1. What discussions has the Minister had with the Minister for Health and Social Services about ensuring equal access to public toilets for disabled people? OQ59514
Thank you for your question. I have set up the disability rights taskforce to advance disability rights in Wales. I engaged with all ministerial colleagues to determine the action that needs to be taken in each portfolio area, including access to public toilets for disabled people.
Diolch am eich cwestiwn. Rwyf wedi sefydlu’r tasglu hawliau pobl anabl i hyrwyddo hawliau pobl anabl yng Nghymru. Ymgysylltais â phob cyd-Weinidog i benderfynu ar y camau y mae angen eu cymryd ym mhob maes portffolio, gan gynnwys mynediad i doiledau cyhoeddus ar gyfer pobl anabl.
Thank you for your answer, Minister. According to the Great British Public Toilet Map, there are 25 public toilets in Montgomeryshire, in my constituency, but only seven of those are available to those with disabilities. This is really concerning, particularly as there are a lot of people across the county who do have disabilities and need to use a public toilet more than most for various reasons, and they need to have confidence that when they go to a public toilet that there are going to be appropriate facilities for them, not to mention, of course, that Montgomeryshire is a tourism hotspot, at least it is at the moment. And I hope, Minister, you also recognise how important it is in attracting holidaymakers who will also have disabilities. I'm thinking particularly of a project in my constituency. Berriew Community Council, just off the trunk road, are very keen to bring forward facilities for those with disabilities also. But, I wonder what advice you can give in terms of what the Welsh Government can support, because so far they're having real difficulty in attracting the appropriate funds in order to update the facilities.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn ôl y Great British Public Toilet Map, mae 25 o doiledau cyhoeddus yn sir Drefaldwyn, yn fy etholaeth i, ond saith o’r rheini'n unig sydd ar gael i bobl anabl. Mae hyn yn peri cryn bryder, yn enwedig gan fod llawer o bobl anabl ar draws y sir sydd angen defnyddio toiled cyhoeddus yn fwy na’r rhan fwyaf o bobl am wahanol resymau, ac mae angen iddynt fod yn hyderus, pan fyddant yn mynd i doiled cyhoeddus, y bydd cyfleusterau priodol ar eu cyfer, heb sôn, wrth gwrs, am y ffaith bod sir Drefaldwyn yn boblogaidd iawn gyda thwristiaid, ar hyn o bryd o leiaf. Ac rwy'n gobeithio, Weinidog, eich bod hefyd yn cydnabod pa mor bwysig yw hyn wrth ddenu pobl anabl i ddod ar eu gwyliau. Rwy'n meddwl yn benodol am brosiect yn fy etholaeth i. Mae Cyngor Cymuned Aberriw, ychydig oddi ar y gefnffordd, yn awyddus iawn i ddarparu cyfleusterau ar gyfer pobl anabl hefyd. Ond tybed pa gyngor y gallwch ei roi ynghylch yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei gefnogi, oherwydd hyd yma, maent yn ei chael hi'n wirioneddol anodd denu digon o arian i wella'r cyfleusterau?
Diolch yn fawr, Russell George. A really important question. We know that a lack of accessible local toilets can limit disabled people's lives, stopping them going out, leading to isolation, anxiety, health conditions, and those are the factors that we need to address. In fact, the Equality Act 2010 legally protects people from discrimination not only in the workplace, but in wider society, and we need to promote and deliver on our ambitions to give equal rights and dignity to disabled people in Wales. Now, we have got public toilets provision, and the provision of changing places is moving forward, because—they're not in my portfolio—changes have been made to the building regulations regarding the provision of changing places specifically focused for disabled people. These changes came into force on 3 January.
I think your community council would be well advised to engage with the local authority—Powys County Council in this respect—because we also have, under the Public Health (Wales) Act 2017, a requirement for each local authority in Wales to produce a local toilet strategy for its area, in consultation with residents and other delivery partners, which would be your community council. It's important, actually, that that Act's provisions are designed to improve toilet provision for everyone and to recognise that, as part of their local toilet strategies, local authorities are required to assess the needs of their communities, including those of disabled people and their carers, and to take steps through the strategy to meet those needs.
Diolch yn fawr, Russell George. Cwestiwn pwysig iawn. Gwyddom y gall diffyg toiledau lleol hygyrch gyfyngu ar fywydau pobl anabl a'u hatal rhag mynd allan, gan arwain at ynysigrwydd, gorbryder, cyflyrau iechyd, a dyna'r ffactorau y mae angen inni fynd i'r afael â nhw. Mewn gwirionedd, mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn amddiffyn pobl yn gyfreithiol rhag gwahaniaethu nid yn unig yn y gweithle, ond yn y gymdeithas ehangach, ac mae angen inni hyrwyddo a chyflawni ein huchelgeisiau i roi hawliau cyfartal ac urddas i bobl anabl yng Nghymru. Nawr, mae gennym ddarpariaeth doiledau cyhoeddus, ac mae darpariaeth lleoedd newid yn dod yn ei blaen, oherwydd—nid ydynt yn fy mhortffolio i—mae newidiadau wedi'u gwneud i'r rheoliadau adeiladu ynghylch darparu lleoedd newid yn benodol ar gyfer pobl anabl. Daeth y newidiadau hyn i rym ar 3 Ionawr.
Credaf y byddai’n ddoeth i’ch cyngor cymuned ymgysylltu â’r awdurdod lleol—Cyngor Sir Powys yn yr achos hwn—gan fod gennym ofyniad hefyd, o dan Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017, i bob awdurdod lleol yng Nghymru lunio strategaeth toiledau lleol ar gyfer ei ardal, mewn ymgynghoriad â thrigolion a phartneriaid cyflenwi eraill, sef eich cyngor cymuned yn yr achos hwn. Mae'n bwysig fod darpariaethau’r Ddeddf honno wedi’u cynllunio i wella darpariaeth toiledau i bawb ac i gydnabod ei bod yn ofynnol, fel rhan o’u strategaethau toiledau lleol, i awdurdodau lleol asesu anghenion eu cymunedau, gan gynnwys anghenion pobl anabl a’u gofalwyr, ac i gymryd camau drwy'r strategaeth i ddiwallu’r anghenion hynny.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn a ddysgwyd hyd yma o'r cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer pobl sy'n gadael gofal? OQ59510
2. Will the Minister provide an update on the learning to date from the care leavers basic income pilot? OQ59510
Thank you very much for your question. A comprehensive and detailed research strategy is in place to evaluate the basic income pilot, led by Cardiff University, but it is too early to provide data on the impact of the programme. We anticipate being able to publish further monitoring data on the basic income pilot in the autumn.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Mae strategaeth ymchwil gynhwysfawr a manwl ar waith i werthuso’r cynllun peilot incwm sylfaenol, dan arweiniad Prifysgol Caerdydd, ond mae’n rhy gynnar i ddarparu data ar effaith y rhaglen. Rydym yn rhagweld y gellir gyhoeddi data monitro pellach ar y cynllun peilot incwm sylfaenol yn yr hydref.
Thank you so much, Minister. It's pleasing to hear the promising early feedback surrounding the basic income pilot for care leavers, especially comments from you noting that we're already beginning to see the benefits of the scheme. I remember, as well, the motion that I tabled last year, back in July, which called on the Welsh Government to consider how a basic income pilot could be extended to include workers employed in heavy industry—the transition basic income pilot. We've got a legal challenge with Aberpergwm mine ongoing and the announcement this year that Liberty Steel would be letting go of 150 workers from its Newport and Torfaen sites. Therefore, there is a dire need to provide workers with stability and security as these industries change. And the Government is expected to look at their just transition framework for a net-zero Wales in the future. We need to take communities with us and to provide the support that they need. So, could I ask you what conversations you've had, perhaps, across with Ministers for climate change and economy as part of creating a just transition framework on expanding the basic income pilot, following its current iteration, to support workers to transition to green jobs? Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Mae’n braf clywed yr adborth cynnar addawol ynghylch y cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer pobl sy’n gadael gofal, yn enwedig eich sylwadau'n nodi ein bod eisoes yn dechrau gweld manteision y cynllun. Cofiaf, hefyd, y cynnig a gyflwynais y llynedd, yn ôl ym mis Gorffennaf, a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried sut y gellid ymestyn cynllun peilot incwm sylfaenol i gynnwys gweithwyr sy’n gweithio yn y diwydiannau trwm—y cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer pontio. Mae gennym her gyfreithiol yn mynd rhagddi gyda phwll glo Aberpergwm a'r cyhoeddiad eleni y byddai Liberty Steel yn diswyddo 150 o'u gweithwyr yn eu safleoedd yng Nghasnewydd a Thorfaen. Felly, mae taer angen sefydlogrwydd a diogelwch ar weithwyr wrth i'r diwydiannau hyn newid. Ac mae disgwyl i’r Llywodraeth edrych ar eu fframwaith pontio teg ar gyfer Cymru sero net yn y dyfodol. Mae angen inni fynd â chymunedau gyda ni a darparu’r cymorth sydd ei angen arnynt. Felly, a gaf fi ofyn i chi pa sgyrsiau rydych wedi’u cael, efallai, gyda’r Gweinidogion newid hinsawdd a’r economi, fel rhan o'r gwaith o greu fframwaith pontio teg ar ehangu’r cynllun peilot incwm sylfaenol, ar ôl ei iteriad presennol, i gynorthwyo gweithwyr i bontio i swyddi gwyrdd? Diolch.
Diolch, Jane Dodds. And I'd like to thank you for your consistent support for the basic income pilot for our care leavers, with the support you've given since the day we announced it here in the Senedd. I just want to say that the Deputy Minister for Social Services, Julie Morgan, and I met with care leavers at the end of October to discuss the pilot and their experience of it, and learning from them is going to feed into the evaluation. I'm pleased that, of the young people who were eligible in the first six months of the pilot, 92 per cent signed up and were already receiving their monthly payment. And it is important that we link this to your debate and the questions that you've also asked, about updates on this work.
In terms of the just transition, you'll be aware, of course, that the Minister for Climate Change took a call for evidence on just transition between last year and 15 March. There has been a good response to that and they're being analysed, so that will come through. And I think what's important to recognise is that the policy drive for our basic income pilot is to support care leavers to make that positive transition from local authority care, using basic income as a means. And, as I've said before, basic income is the mechanism for this, rather than the purpose of the programme, to give care leavers a real chance and opportunity in life. So, I know that we will be able to look at not just the evaluation of the basic income pilot in terms of that use of that mechanism and the impact it has on care leavers, but also how you could look at it in terms, clearly, of the just transition and opportunities there, when we hear from that call for evidence.
Diolch, Jane Dodds. A hoffwn ddiolch am eich cefnogaeth gyson i'r cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer rhai sy'n gadael gofal, gyda'r gefnogaeth rydych wedi'i rhoi ers y diwrnod y gwnaethom ei gyhoeddi yma yn y Senedd. Hoffwn ddweud bod y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan, a minnau wedi cyfarfod â phobl sy’n gadael gofal ddiwedd mis Hydref, i drafod y cynllun peilot a’u profiad ohono, ac mae'r hyn a ddysgwyd ganddynt yn mynd i lywio’r gwerthusiad. O'r bobl ifanc a oedd yn gymwys yn ystod chwe mis cyntaf y cynllun peilot, rwy'n falch fod 92 y cant wedi ymuno â'r cynllun a'u bod eisoes yn cael eu taliad misol. Ac mae'n bwysig ein bod yn cysylltu hyn â'ch dadl a'r cwestiynau rydych hefyd wedi'u gofyn, ynglŷn â'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith hwn.
O ran pontio teg, fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, i’r Gweinidog Newid Hinsawdd dderbyn galwad am dystiolaeth ar bontio teg rhwng y llynedd a 15 Mawrth. Cafwyd ymateb da i hynny, ac maent yn cael eu dadansoddi, felly bydd hynny'n dod drwodd. A chredaf mai'r hyn sy'n bwysig i'w gydnabod yw mai'r ysgogiad polisi ar gyfer ein cynllun peilot incwm sylfaenol yw cefnogi pobl sy'n gadael gofal i allu cwblhau cyfnod pontio cadarnhaol o ofal awdurdod lleol, gan ddefnyddio incwm sylfaenol fel modd. Ac fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, incwm sylfaenol yw'r mecanwaith ar gyfer hyn, yn hytrach na diben y rhaglen, i roi cyfle gwirioneddol mewn bywyd i bobl sy'n gadael gofal. Felly, gwn y byddwn yn gallu edrych nid yn unig ar y gwerthusiad o’r cynllun peilot incwm sylfaenol mewn perthynas â'r defnydd o’r mecanwaith a’r effaith a gaiff ar rai sy’n gadael gofal, ond hefyd, sut y gallech edrych arno yn nhermau pontio teg, yn amlwg, a’r cyfleoedd yn hynny o beth, pan glywn o’r alwad honno am dystiolaeth.
As you will know, Minister, research has continually shown that those who have gone through foster, residential or kinship care are more likely to become parents at a far younger age than others. Indeed, studies in the UK have shown that almost a quarter of young care leavers have children at the point of leaving care, and this proportion increases to almost 50 per cent around two years later, with evidence showing the reasons behind this being the conscious and unconscious seeking of unmet relational and familial needs. I'm extremely supportive that more needs to be done to help those who have gone through the care system, but I still question whether or not a UBI trial is the right way, especially as it has a cliff-edge end to it when the monthly income of £1,600 comes to an end after two years. With this in mind, what assessment has the Welsh Government made of the impact that this trial will have on young care-experienced parents and their children when their extra income ends, because I'm genuinely concerned about the negative ramifications that can happen when people who have adjusted their spending patterns and lifestyle to accommodate extra income suddenly find themselves without it? Thank you.
Fel y gwyddoch, Weinidog, mae ymchwil wedi dangos yn gyson fod pobl sydd wedi mynd drwy ofal maeth, gofal preswyl neu ofal gan berthynas yn fwy tebygol o ddod yn rhieni'n llawer iau nag eraill. Yn wir, mae astudiaethau yn y DU wedi dangos bod gan bron i chwarter y bobl sy’n gadael gofal yn ifanc blant pan fyddant yn gadael gofal, ac mae’r gyfran hon yn cynyddu i bron i 50 y cant oddeutu dwy flynedd yn ddiweddarach, gyda thystiolaeth yn dangos mai’r rheswm dros hyn yw ceisio diwallu, yn ymwybodol ac yn anymwybodol, anghenion perthynol a theuluol nad ydynt wedi'u diwallu. Rwy’n hynod o gefnogol i'r syniad fod angen gwneud mwy i helpu’r rheini sydd wedi mynd drwy’r system ofal, ond rwy’n dal i gwestiynu ai treial incwm sylfaenol cyffredinol yw’r ffordd gywir ai peidio, yn enwedig gan fod ymyl clogwyn ar ei ddiwedd pan ddaw'r incwm misol o £1,600 i ben ar ôl dwy flynedd. Gyda hyn mewn golwg, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o’r effaith y bydd y treial hwn yn ei chael ar rieni ifanc â phrofiad o ofal a’u plant pan ddaw eu hincwm ychwanegol i ben, oherwydd rwy'n wirioneddol bryderus am y goblygiadau negyddol a all ddigwydd pan fydd pobl sydd wedi addasu eu patrymau gwario a'u ffordd o fyw i'r incwm ychwanegol, yn sydyn iawn yn gorfod mynd hebddo? Diolch.
Thank you very much, Joel James, for that question. I know you will anticipate and, I'm sure, be very interested in the interim results from this Cascade—the Cardiff University Children's Social Care Research and Development Centre—independent evaluation. And this is about seeking to understand the impact of the pilot on the lives of care leavers, and, as you know, it runs until 2026, very much engaging with the views and experiences of young people involved in the pilot. And, of course, we have much engagement support around those young people—local authority stakeholders, Voices from Care Cymru, Citizens Advice partners—helping and supporting our young people in terms of overcoming challenges. But also, just from our experience of meeting with the young people, the scope of their ambition, their interest, their determination for their lives to progress as a result of this opportunity they've been given sets them in very good stead for their future—their whole adult life, I'd say. This is about actually seeing if their whole adult life ahead of them could be transformed by this trust and funding and financial support that we're giving to these young people. Yes, of course, already some of those care-experienced young people who are on the pilot will be in this situation—there will be young parents—and they will move on, as all young people do, into adult life. But I think that's a very useful observation in terms of looking at their experience.
Can I just say that 50 per cent of young people enrolled have responded to the Your Life Beyond Care survey? That's a really important survey. Obviously, the Deputy Minister for Social Services is responsible for care leavers and care-experienced young people, and I'm delighted that the First Minister launched, with a number of Ministers, the declaration that came from care-experienced young people. And I do urge the Member, and all Members, to look at that declaration, because that declaration came from work that they did themselves—young people—to tell us in Government how they felt we could do better, at local authority and at Welsh Government level, in supporting care leavers at every stage of their young lives.
Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn, Joel James. Gwn y byddwch yn edrych ymlaen, ac y bydd gennych gryn ddiddordeb, rwy'n siŵr, yng nghanlyniadau interim gwerthusiad annibynnol Cascade—Canolfan Ymchwil a Datblygu Gofal Cymdeithasol Plant Prifysgol Caerdydd. Ac mae'n ymwneud â cheisio deall effaith y cynllun peilot ar fywydau pobl sy'n gadael gofal, ac fel y gwyddoch, mae'n para tan 2026, gan ymgysylltu'n agos â safbwyntiau a phrofiadau pobl ifanc a gymerodd ran yn y cynllun peilot. Ac wrth gwrs, mae gennym lawer o gymorth ymgysylltu ar gyfer y bobl ifanc hynny—rhanddeiliaid awdurdodau lleol, Voices from Care Cymru, partneriaid Cyngor ar Bopeth—yn helpu a chefnogi ein pobl ifanc i oresgyn heriau. Ond hefyd, o’n profiad o gyfarfod â’r bobl ifanc, mae eu huchelgais, eu diddordeb, eu penderfyniad i'w bywydau symud yn eu blaenau o ganlyniad i’r cyfle hwn a roddwyd iddynt yn eu rhoi mewn sefyllfa dda iawn ar gyfer eu dyfodol—eu bywyd cyfan fel oedolyn, yn fy marn i. Mae'n ymwneud â gweld a all yr ymddiriedaeth a'r cyllid a'r cymorth ariannol a roddwn i'r bobl ifanc hyn drawsnewid eu bywydau cyfan o'u blaenau. Felly bydd, wrth gwrs, fe fydd rhai o'r bobl ifanc hynny â phrofiad o ofal ac sy'n cymryd rhan yn y cynllun peilot yn y sefyllfa hon yn barod—bydd rhai'n rhieni ifanc—a byddant yn symud yn eu blaenau, fel y mae pob unigolyn ifanc yn ei wneud, i fywyd fel oedolyn. Ond credaf fod hwnnw’n sylw defnyddiol iawn wrth edrych ar eu profiad.
A gaf fi ddweud bod 50 y cant o'r bobl ifanc sydd wedi cofrestru wedi ymateb i arolwg Eich Bywyd y tu hwnt i Ofal? Mae hwnnw'n arolwg pwysig iawn. Yn amlwg, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol sy’n gyfrifol am bobl sy'n gadael gofal a phobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal, ac rwy’n falch iawn fod y Prif Weinidog, gyda nifer o Weinidogion, wedi lansio'r datganiad gan bobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal. Ac rwy’n annog yr Aelod, a’r holl Aelodau, i edrych ar y datganiad hwnnw, gan ei fod yn deillio o waith a wnaed ganddynt hwy—pobl ifanc—i ddweud wrthym ni yn y Llywodraeth sut roeddent yn teimlo y gallem wneud yn well, ar lefel awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru, i gefnogi pobl sy’n gadael gofal ar bob cam o’u bywydau ifanc.
It will be no surprise to hear that Plaid Cymru is in favour of the care leavers basic income pilot, and there's pleasure that the pilot is ongoing. That has been replaced by disgust at some of the ways that Tory Members across the floor from me have twisted this policy. To those who are peddling dog-whistle politics reminiscent of Trump, I say this, 'You ought to be ashamed of yourselves.'
Minister, I'd like to see the timescale set out by the Government, so that when the results of this trial come back—and I anticipate that they will be positive—there are clear markers rolled out, so that extensive basic income can continue. We cannot afford to let a scheme that could be as transformational as this to drift into the ether.
Ni fydd yn syndod clywed bod Plaid Cymru o blaid y cynllun peilot incwm sylfaenol ar gyfer pobl sy’n gadael gofal, ac mae’n bleser fod y cynllun peilot yn mynd rhagddo. Mae hynny wedi’i ddisodli gan ffieidd-dod at rai o’r ffyrdd y mae'r Aelodau Torïaidd ar ochr arall y llawr wedi ystumio'r polisi hwn. I'r rhai sy'n arddel gwleidyddiaeth 'chwiban y ci' sy'n atgoffa rhywun o Trump, dywedaf hyn, 'Rhag eich cywilydd.'
Weinidog, hoffwn weld yr amserlen a bennwyd gan y Llywodraeth, fel y bydd marcwyr eglur yn cael eu cyflwyno pan ddaw canlyniadau’r treial hwn yn ôl—ac rwy’n rhagweld y byddant yn gadarnhaol—fel y gall incwm sylfaenol helaeth barhau. Ni allwn fforddio gadael i gynllun a allai fod mor drawsnewidiol â hwn fynd yn angof.
Diolch yn fawr, Peredur, and such an important question. I'm reluctant to go back—but I will do—to say how shocked we were by this attack on our basic income pilot, which came from ill-informed, inaccurate and misleading information that came from the Conservatives. We are clear about that. It wanted to undermine what we were doing, but, most of all, undermine those young people who are most vulnerable in our nation of sanctuary—our unaccompanied asylum seeker children, who have always been included as eligible. And can I put that on the record again for the basic income pilot? As category 3 care leavers—. I have to say to everyone here, you have all got young people, care leavers, in this pilot. Every single local authority in this Chamber has got care leavers in this pilot. Remember that. And they are, I'm sure, wanting to ensure that we are backing them as they go through this important pilot and, of course, as I've said, the comprehensive detailed research and publishing further monitoring data later on this year.
But also, just to say, as to those young people we are supporting, we will want, as you have described very clearly, to support them through every entitlement that they have—every entitlement that they have. And that includes a right to claim asylum in the UK.
So, I hope we can move on from that, but also, just to say, as far as our care leavers and care-experienced young people are concerned, they are listening and watching what we are saying in this Chamber, backing them in their prospects—and there are prospects—for their life chances and life opportunities.
Diolch yn fawr, Peredur, a chwestiwn mor bwysig. Rwy’n gyndyn o fynd yn ôl—ond fe wnaf—i ddweud cymaint o syndod a gawsom gan yr ymosodiad hwn ar ein cynllun peilot incwm sylfaenol, a seiliwyd ar wybodaeth gyfeiliornus, anghywir a chamarweiniol gan y Ceidwadwyr. Rydym yn sicr ynglŷn â hynny. Ei nod oedd tanseilio’r hyn rydym yn ei wneud, ond yn bennaf oll, tanseilio'r bobl ifanc mwyaf agored i niwed yn ein cenedl noddfa—ein plant ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches, sydd bob amser wedi’u cynnwys fel rhai cymwys. Ac a gaf fi gofnodi hynny eto ar gyfer y cynllun peilot incwm sylfaenol? Fel pobl sy'n gadael gofal yng nghategori 3—. Mae’n rhaid imi ddweud wrth bawb yma, mae gan bob un ohonoch bobl ifanc, pobl sy’n gadael gofal, yn y cynllun peilot hwn. Mae gan bob un awdurdod lleol yn y Siambr hon bobl sy’n gadael gofal yn y cynllun peilot hwn. Cofiwch hynny. Ac maent yn awyddus, rwy’n siŵr, i sicrhau ein bod yn eu cefnogi wrth iddynt fynd drwy’r cynllun peilot pwysig hwn, ac wrth gwrs, fel y dywedais, yr ymchwil manwl cynhwysfawr, a chyhoeddi data monitro pellach yn nes ymlaen eleni.
Ond hoffwn ddweud hefyd, am y bobl ifanc rydym yn eu cefnogi, byddwn yn awyddus, fel rydych wedi'i nodi'n glir iawn, i'w cefnogi drwy bob hawl sydd ganddynt—pob hawl sydd ganddynt. Ac mae hynny’n cynnwys hawl i hawlio lloches yn y DU.
Felly, rwy'n gobeithio y gallwn symud ymlaen o hynny, ond hefyd, hoffwn ddweud, o ran ein pobl sy’n gadael gofal a phobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal, maent yn gwrando ac yn gwylio’r hyn rydym yn ei ddweud yn y Siambr hon, yn eu cefnogi gyda'u rhagolygon—ac mae ganddynt ragolygon—ar gyfer eu cyfleoedd bywyd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Your ministerial responsibilities, as you know, include co-ordination of cross-cutting measures to promote prosperity and tackle poverty. Speaking here last October in the debate on a Member's legislative proposal for a take-up of benefits Bill, I challenged the Welsh Government on the actions it had taken to establish a coherent and integrated Welsh benefits system for all the means-tested benefits it is responsible for, as recommended in the 2019 committee report on benefits in Wales. Last month's Bevan Foundation report on a common approach to Welsh benefits stated that they have long called for a single framework of grants and allowances termed a 'Welsh benefits system', that this system would remove the complex and confusing application process and has the potential to lift people out of poverty. Their findings demonstrate that establishing a Welsh benefits system is feasible in terms of data, that millions of pounds of unclaimed benefits could support those on low incomes, and that the regulations governing Welsh benefits are set by a Welsh Government and so it's within their power to introduce regulatory amendment to facilitate greater uniformity. How do you therefore respond to these findings, and what action are you now taking further to the debate last year and to the report last month? Thank you.
Diolch, Lywydd. Mae eich cyfrifoldebau gweinidogol, fel y gwyddoch, yn cynnwys cydgysylltu mesurau trawsbynciol i hybu ffyniant a threchu tlodi. Wrth siarad yma fis Hydref diwethaf yn y ddadl ar gynnig deddfwriaethol Aelod ar gyfer Bil i sicrhau bod pobl yn hawlio budd-daliadau, heriais Lywodraeth Cymru ar y camau roedd wedi’u cymryd i sefydlu system fudd-daliadau gydlynol ac integredig yng Nghymru ar gyfer yr holl fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd y mae'n gyfrifol amdanynt, fel yr argymhellwyd yn adroddiad pwyllgor 2019 ar fudd-daliadau yng Nghymru. Nododd adroddiad Sefydliad Bevan fis diwethaf ar ddull cyffredin o weithredu budd-daliadau Cymru eu bod wedi galw ers tro am un fframwaith o grantiau a lwfansau a elwir yn ‘system fudd-daliadau Gymreig’, y byddai’r system hon yn cael gwared ar y broses ymgeisio gymhleth a dryslyd a bod ganddi’r potensial i ddod â phobl allan o dlodi. Mae eu canfyddiadau’n dangos bod sefydlu system fudd-daliadau Gymreig yn ymarferol o ran data, ac y gallai miliynau o bunnoedd o fudd-daliadau heb eu hawlio gefnogi pobl ar incwm isel, a bod y rheoliadau sy’n llywodraethu budd-daliadau Cymru yn cael eu pennu gan Lywodraeth Cymru ac felly mae cyflwyno diwygiadau rheoliadol i hwyluso mwy o unffurfiaeth o fewn eu pŵer. Sut felly rydych chi'n ymateb i’r canfyddiadau hyn, a pha gamau rydych chi'n eu cymryd nawr yn dilyn y ddadl y llynedd a'r adroddiad fis diwethaf? Diolch.
Thank you very much, Mark Isherwood. I fully support and welcome the report from the Bevan Foundation; indeed, we are working very closely with the Bevan Foundation. And I have to say this is also part of our work in the co-operation agreement, so that we can work towards looking at exploring what we feel has to be a real prospect of devolving the administration of benefits to Wales. What we have already done of course, in terms of moving towards a Wales social security system, is we have introduced a charter. We’re working with the Bevan Foundation to introduce a charter on how we would deliver and how we do actually deliver our existing benefits in Wales. And I think that, also, we’ve been very much helped and guided by previous committee reports on this and by, indeed, contributions from debates.
Maximising the take-up of welfare benefits must be a priority for all those involved, and I have to say that, today, I have written to Stephen Crabb, the Chair of the Welsh Affairs Committee, to urge him to look back at the inquiry that they undertook to look at social security in Wales. I was very disappointed that the UK Government did not back one single recommendation. I’m talking about a Westminster cross-party Welsh Affairs Committee. And one of the key points that I would hope you would support, Mark Isherwood—one of the key recommendations—is that there should be a UK Government and Welsh Government advisory committee on benefits, so that we can maximise the take-up of all benefits in Wales.
Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood. Rwy’n llwyr gefnogi a chroesawu'r adroddiad gan Sefydliad Bevan; yn wir, rydym yn gweithio’n agos iawn gyda Sefydliad Bevan. Ac mae'n rhaid imi ddweud bod hyn hefyd yn rhan o'n gwaith yn y cytundeb cydweithio, fel y gallwn weithio tuag at edrych ar archwilio'r hyn y teimlwn sy'n rhaid iddo fod yn bosibilrwydd gwirioneddol o ddatganoli gweinyddu budd-daliadau i Gymru. Yr hyn rydym wedi’i wneud eisoes wrth gwrs, o ran symud tuag at system nawdd cymdeithasol i Gymru, yw cyflwyno siarter. Rydym yn gweithio gyda Sefydliad Bevan i gyflwyno siarter ar sut y byddem yn darparu a sut rydym yn darparu ein budd-daliadau presennol yng Nghymru. A chredaf hefyd ein bod wedi cael ein cynorthwyo a’n harwain gan adroddiadau pwyllgor blaenorol ar hyn, ac yn wir, gan gyfraniadau o ddadleuon.
Rhaid i sicrhau bod cymaint o bobl â phosibl yn manteisio ar fudd-daliadau lles fod yn flaenoriaeth i bawb sy'n gysylltiedig â hyn, ac mae’n rhaid imi ddweud fy mod wedi ysgrifennu at Stephen Crabb, Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cymreig, heddiw i’w annog i edrych eto ar yr ymchwiliad a gynhaliwyd ganddynt i edrych ar nawdd cymdeithasol yng Nghymru. Roeddwn yn siomedig iawn na chefnogodd Llywodraeth y DU unrhyw un o'r argymhellion. Rwy’n sôn am Bwyllgor Materion Cymreig trawsbleidiol yn San Steffan. Ac un o'r pwyntiau allweddol y byddwn yn gobeithio y byddech yn eu cefnogi, Mark Isherwood—un o'r argymhellion allweddol—yw y dylid cael pwyllgor cynghori ar fudd-daliadau ar gyfer Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, er mwyn inni allu sicrhau bod cymaint o bobl â phosibl yn manteisio ar fudd-daliadau yng Nghymru.
Thank you. As I said, the regulations governing Welsh benefits are set by the Welsh Government and this relates to a Welsh benefits system for the benefits already within the Welsh Government’s gift. I would appreciate a statement to the Senedd telling us whether the Welsh Government is going to proceed with introducing at least a pilot, and, hopefully, a full Welsh benefits system for those benefits.
But your responsibilities also include fuel poverty and the Welsh Government’s fuel support scheme offered for 2022-23 offered a payment to eligible low-income households to help them with the rising cost of energy. You confirmed in written answers to my office that the Welsh Government made up to £90 million available for this and estimated that approximately 427,000 households would be eligible. However, you also confirmed to my office that, as of 28 February this year, less than £65 million had been spent on this and that local authorities across Wales reported that just 316,000 households had applied to the scheme and that only 341,468 had received a payment. Will this underspend therefore be carried forward, and if not, why not? And what work is being undertaken to establish the lessons that could be learned from this to ensure better take-up of Welsh Government support schemes in the future?
Diolch. Fel y dywedais, mae’r rheoliadau sy’n llywodraethu budd-daliadau Cymru yn cael eu gosod gan Lywodraeth Cymru ac mae hyn yn ymwneud â system fudd-daliadau Gymreig ar gyfer y budd-daliadau sydd eisoes o dan reolaeth Llywodraeth Cymru. Byddwn yn gwerthfawrogi datganiad i’r Senedd i ddweud wrthym a yw Llywodraeth Cymru yn mynd i fwrw ymlaen â chynllun peilot fan lleiaf, a system fudd-daliadau Gymreig lawn ar gyfer y budd-daliadau hynny, gobeithio.
Ond mae eich cyfrifoldebau hefyd yn cynnwys tlodi tanwydd, ac roedd cynllun cymorth tanwydd Llywodraeth Cymru a gynigiwyd ar gyfer 2022-23 yn cynnig taliad i aelwydydd incwm isel cymwys i’w helpu gyda chost gynyddol ynni. Cadarnhawyd gennych mewn atebion ysgrifenedig i fy swyddfa fod Llywodraeth Cymru wedi darparu hyd at £90 miliwn ar gyfer hyn a'i bod yn amcangyfrif y byddai oddeutu 427,000 o aelwydydd yn gymwys. Fodd bynnag, cadarnhawyd gennych hefyd i fy swyddfa fod llai na £65 miliwn wedi’i wario ar hyn hyd at 28 Chwefror eleni, a bod awdurdodau lleol ledled Cymru wedi nodi mai 316,000 o aelwydydd yn unig a oedd wedi gwneud cais i’r cynllun ac mai 341,468 yn unig a oedd wedi cael taliad. A fydd y tanwariant hwn yn cael ei gario ymlaen felly, ac os na fydd, pam hynny? A pha waith sy'n mynd rhagddo i sefydlu pa wersi y gellid eu dysgu o hyn er mwyn sicrhau bod mwy o bobl yn manteisio ar gynlluniau cymorth Llywodraeth Cymru yn y dyfodol?
Thank you very much, Mark Isherwood. Can I just go back to the point related to your first question? Not only are we working with the Bevan Foundation, but very shortly, we’re meeting with them to look at the work that they’ve undertaken with the Policy in Practice consultancy, which is looking at how we could deliver on a benefits system in Wales. And can I just say that this benefits system in Wales, which is already in existence—? And you now referred to one key benefit that we’ve been paying to people, to put money in people’s pockets: the fuel support scheme. This benefits system will be a compassionate benefits system—a compassionate benefits system that actually seeks to meet the needs of our residents.
We heard from the Trussell Trust at our cost-of-living Cabinet committee on Monday, who are calling on the UK Government to make universal credit actually meet the basic essentials of people’s lives. This is a UK-wide campaign. I would hope we would sign up to it, but Policy in Practice is guiding us. It’s very much working with local authorities, because it’s through them that we have, for example, delivered on our winter fuel support scheme. To update you, the latest figures are that 349,000 households received that £200 payment towards their fuel costs from our fuel support scheme. And I’m glad that we are continuing with our Fuel Bank Foundation scheme, which enables fuel vouchers and the heat fund scheme in Wales to continue into this financial year.
Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood. A gaf fi fynd yn ôl at y pwynt a oedd yn ymwneud â'ch cwestiwn cyntaf? Nid yn unig ein bod yn gweithio gyda Sefydliad Bevan, ond cyn bo hir, byddwn yn cyfarfod â nhw i edrych ar y gwaith y maent wedi’i wneud gydag ymgynghoriaeth Policy in Practice, sy’n edrych ar sut y gallem gyflwyno system fudd-daliadau yng Nghymru. Ac a gaf fi ddweud bod y system fudd-daliadau hon yng Nghymru, sydd eisoes yn bodoli—? Ac fe gyfeirioch chi nawr at un budd-dal allweddol rydym wedi bod yn ei dalu i bobl, i roi arian ym mhocedi pobl: y cynllun cymorth tanwydd. Bydd y system fudd-daliadau hon yn system fudd-daliadau dosturiol—system fudd-daliadau dosturiol sy'n mynd ati i ddiwallu anghenion ein trigolion.
Clywsom gan Ymddiriedolaeth Trussell ym mhwyllgor y Cabinet ar gostau byw ddydd Llun, sy’n galw ar Lywodraeth y DU i gynyddu credyd cynhwysol fel ei fod yn ddigon i dalu am hanfodion sylfaenol bywydau pobl. Mae hon yn ymgyrch ledled y DU. Byddwn yn gobeithio y byddem yn ymuno â hi, ond mae Policy in Practice yn ein harwain. Mae'n gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol, oherwydd drwyddynt hwy, er enghraifft, rydym wedi darparu ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf. I roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi, y ffigurau diweddaraf yw bod 349,000 o aelwydydd wedi cael y taliad o £200 tuag at eu costau tanwydd drwy ein cynllun cymorth tanwydd. Ac rwy’n falch ein bod yn parhau â’n cynllun Sefydliad Banc Tanwydd, sy’n ei gwneud hi'n bosibl i dalebau tanwydd a chynllun y gronfa wres yng Nghymru barhau i mewn i’r flwyddyn ariannol hon.
Which means that 78,000 fewer households than estimated by the Welsh Government accessed that programme and £30 million to £35 million allocated for it wasn't utilised. Therefore, we need to learn from that, I hope you'll agree, so that we can better reach the people who are eligible in the future.
But finally, the Welsh Government's discretionary assistance fund, or DAF, provides grants to people who need to live independently in the community or have experienced an emergency, crisis or disaster. In written answer, again, to a Plaid Cymru Member in February last year, you said that:
'In the current financial year 1 April 2021 until 16 February 2022 there have been 14,130 applications to the Discretionary Assistance Fund for emergency payments, with 8,175 awards totalling £470,616 to clients aged 60 and over.'
In March this year, my office asked you:
'How many people aged 60 and over, 70 and over and 80 and over have accessed the Welsh Government's discretionary assistance fund during 2021-22 and 2022-23?'
However, you now replied:
'The Welsh Government does not hold information on the age of people accessing the Discretionary Assistance Fund (DAF).'
Well, my office then submitted a further question to you, using the same terminology as the February 2022 question you provided an answer to to a Plaid Cymru colleague:
'How many people over 60 have made applications to the discretionary assistance fund for an emergency assistance payment during 2022-23?'
You replied:
'As my previous answer...refers, the Welsh Government does not hold information on the age of people accessing the Discretionary Assistance Fund (DAF).'
So, does the Welsh Government, therefore, hold information on how many people over 60 have made applications to DAF, as you told Plaid Cymru, or does it not, as you told me? If you have such data, will you now provide it? And why the inconsistency in your answer to a Plaid Cymru Member last year, when you provided those figures, and your answers to me this year, when you said you could not?
Golyga hynny fod 78,000 yn llai o aelwydydd nag a amcangyfrifwyd gan Lywodraeth Cymru wedi defnyddio'r rhaglen honno ac na ddefnyddiwyd £30 miliwn i £35 miliwn a ddyrannwyd ar ei chyfer. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno bod angen inni ddysgu o hynny fel y gallwn wneud mwy i gyrraedd y bobl sy’n gymwys yn y dyfodol.
Ond yn olaf, mae cronfa cymorth dewisol Llywodraeth Cymru yn darparu grantiau i bobl sydd angen byw’n annibynnol yn y gymuned neu sydd wedi bod drwy argyfwng neu drychineb. Mewn ateb ysgrifenedig, unwaith eto, i Aelod o Blaid Cymru ym mis Chwefror y llynedd, fe ddywedoch chi:
'Yn y flwyddyn ariannol bresennol 1 Ebrill 2021 tan 16 Chwefror 2022, gwnaed 14,130 o geisiadau i'r Gronfa Cymorth Dewisol am daliadau brys, gydag 8,175 o ddyfarniadau, gan ddod i gyfanswm o £470,616 i gleientiaid 60 oed a hŷn.'
Ym mis Mawrth eleni, gofynnodd fy swyddfa i chi:
'Faint o bobl 60 oed a throsodd, 70 oed a throsodd ac 80 oed a throsodd sydd wedi defnyddio cronfa gymorth dewisol Llywodraeth Cymru yn ystod 2021-22 a 2022-23?'
Fodd bynnag, fe ateboch chi bryd hynny:
'Nid yw Llywodraeth Cymru yn cadw gwybodaeth am oedran y bobl sy'n defnyddio'r Gronfa Cymorth Dewisol.'
Wel, cyflwynodd fy swyddfa gwestiwn pellach i chi wedyn, gan ddefnyddio’r un derminoleg â'r cwestiwn a ateboch chi i'r Aelod o Blaid Cymru ym mis Chwefror 2022:
'Faint o bobl dros 60 oed sydd wedi gwneud ceisiadau i'r gronfa cymorth dewisol ar gyfer taliad cymorth brys yn ystod 2022-23?'
Fe ateboch chi:
'Fel y nodwyd yn fy ateb blaenorol...nid yw Llywodraeth Cymru yn cadw gwybodaeth am oedran y bobl sy'n defnyddio'r Gronfa Cymorth Dewisol.'
Felly, a yw Llywodraeth Cymru yn cadw gwybodaeth am faint o bobl dros 60 oed sydd wedi gwneud ceisiadau i'r gronfa cymorth dewisol, fel y dywedoch chi wrth Blaid Cymru, ai peidio, fel y dywedoch chi wrthyf innau? Os oes gennych ddata o'r fath, a wnewch chi ei ddarparu nawr? A pham yr anghysondeb rhwng eich ateb i'r Aelod o Blaid Cymru y llynedd, pan ddarparwyd y ffigurau hynny gennych, a’ch atebion i mi eleni, pan ddywedoch chi na allech wneud hynny?
Well, I'm really pleased to have the opportunity to update on the discretionary assistance fund. Can I also, again, we've mentioned the Bevan Foundation more than once this afternoon, thank them for their guidance and the engagement that we've had in ensuring, in this financial year, that we can deliver a more streamlined and fairer and equitable discretionary assistance fund? So, from April of this year, all applicants to the DAF are eligible for three emergency assistance payment awards in a rolling 12-month period. And what's important is those payments have been increased in value by 11 per cent—each payment by 11 per cent—in line with inflation. We've got to give as much support as we can to help people meet their basic living costs, such as food and fuel. So, we've already, over the last year, given 527,885 people grants, and many more.
Now, obviously, we want to try and understand if it's reaching the most vulnerable who need that emergency assistance, and I will make sure that we can drill down to provide as much information for Members as possible, in terms of those needs.
Wel, rwy’n falch iawn o gael cyfle i roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y gronfa cymorth dewisol. Ac rydym wedi sôn am Sefydliad Bevan fwy nag unwaith y prynhawn yma, a gaf fi ddiolch iddynt unwaith eto am eu harweiniad a'r ymgysylltiad rydym wedi'i gael wrth sicrhau, yn y flwyddyn ariannol hon, y gallwn ddarparu cronfa cymorth dewisol symlach a thecach? Felly, o fis Ebrill eleni, mae pob ymgeisydd i'r gronfa cymorth dewisol yn gymwys am dri thaliad cymorth brys mewn cyfnod treigl o 12 mis. A'r hyn sy'n bwysig yw bod y taliadau hynny wedi cynyddu 11 y cant—mae pob taliad wedi cynyddu 11 y cant—yn unol â chwyddiant. Mae'n rhaid inni roi cymaint o gymorth ag y gallwn i helpu pobl i dalu am eu costau byw sylfaenol, fel bwyd a thanwydd. Felly, rydym eisoes, dros y flwyddyn ddiwethaf, wedi rhoi grantiau, i 527,885 o bobl, a llawer mwy.
Nawr, yn amlwg, rydym am geisio deall a yw'n cyrraedd y rhai mwyaf agored i niwed sydd angen y cymorth brys hwnnw, a byddaf yn sicrhau y gallwn ymchwilio i ddarparu cymaint o wybodaeth â phosibl i'r Aelodau mewn perthynas â'r anghenion hynny.
Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.
Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Prynhawn da, Weinidog.
Thank you, Llywydd. Good afternoon, Minister.
We've heard again today about the enormous and increasing economic pressure households are under. Across the UK, the number of people struggling to pay their bills and debts has soared to nearly 11 million, with 11 per cent of adults missing a bill or loan payment in the last three of the previous six months, according to new research by the Financial Conduct Authority. It's therefore imperative that Welsh Government uses every means possible to support people and lift them also out of poverty.
In Wales, households with young children are more likely to be living in relative poverty. The baby box scheme has been very successful in Scotland as one way of helping people cope with the extra financial pressure having a new baby brings. And a baby bundle scheme was piloted by Welsh Government in the Swansea Bay University Health Board area between September 2020 and March 2021, and deemed successful according to the evaluation published by the Government. Further positive scoping research for a national roll-out of this was also recently published. It's two years since the end of the pilot. We now have further research completed. So, does the Minister agree that baby bundles should be rolled out universally in Wales as soon as possible to help new parents during this cost-of-living crisis? And could the Government publish details of how and when they intend to increase the provision of baby bundles? Diolch.
Rydym wedi clywed eto heddiw am y pwysau economaidd enfawr a chynyddol sydd ar aelwydydd. Ledled y DU, mae nifer y bobl sy’n ei chael hi'n anodd talu eu biliau a’u dyledion wedi cynyddu i bron i 11 miliwn, gydag 11 y cant o oedolion wedi methu bil neu daliad benthyciad yn ystod tri mis olaf y chwe mis blaenorol, yn ôl ymchwil newydd gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol. Mae'n hollbwysig felly fod Llywodraeth Cymru yn defnyddio pob dull posibl i gefnogi pobl a dod â nhw allan o dlodi hefyd.
Yng Nghymru, mae aelwydydd â phlant ifanc yn fwy tebygol o fod yn byw mewn tlodi cymharol. Mae'r cynllun bocsys babanod wedi bod yn llwyddiannus iawn yn yr Alban fel un ffordd o helpu pobl i ymdopi â'r pwysau ariannol ychwanegol a ddaw yn sgil cael baban newydd. A chafodd cynllun bwndeli babanod ei dreialu gan Lywodraeth Cymru yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe rhwng mis Medi 2020 a mis Mawrth 2021, a barnwyd ei fod yn llwyddiannus yn ôl y gwerthusiad a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth. Yn ddiweddar, cyhoeddwyd rhagor o ymchwil gwmpasu gadarnhaol ar gyfer cyflwyno hyn yn genedlaethol. Mae dwy flynedd wedi bod ers diwedd y cynllun peilot. Bellach, mae rhagor o ymchwil wedi'i chwblhau gennym. Felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno y dylid cyflwyno bwndeli babanod ledled Cymru cyn gynted â phosibl i helpu rhieni newydd yn ystod yr argyfwng costau byw? Ac a allai’r Llywodraeth gyhoeddi manylion ynglŷn â sut a phryd y maent yn bwriadu cynyddu’r ddarpariaeth o fwndeli babanod? Diolch.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. The baby bundle scheme, as you say, has been successfully piloted. I was delighted to be at the launch of that. It's very much an initiative of the Deputy Minister for Social Services, Julie Morgan. It's a universal gift, and that's what's so important. It is universal. Every baby born in Wales. A gift from Welsh Government to expectant parents living in Wales, including all those essential items that support a baby in the first year of life, and their parents, of course. What's crucial is that we've learned from the pilot what parents’ views are, what appropriate items there should be, and also from midwives and professionals. And the key point, of course, as you say, Sioned, is about the cost-of-living crisis. So, it's a universal offer, the budget is £6 million for this financial year, and they aim to procure and appoint a supplier to deliver this by the end of the year, and are starting project delivery during spring of next year.
Diolch yn fawr, Sioned Williams. Mae’r cynllun bwndeli babanod, fel y dywedwch, wedi’i dreialu’n llwyddiannus. Roeddwn yn falch iawn o gael bod yn lansiad y cynllun hwnnw. Mae’n fenter a ysgogwyd i raddau helaeth gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan. Mae'n anrheg ar gyfer pawb, a dyna sydd mor bwysig. Mae ar gyfer pawb. Yr holl fabanod sy'n cael eu geni yng Nghymru. Anrheg gan Lywodraeth Cymru i ddarpar rieni sy’n byw yng Nghymru, gan gynnwys yr holl eitemau hanfodol sy’n cynorthwyo babanod ym mlwyddyn gyntaf eu bywydau, a’u rhieni, wrth gwrs. Yr hyn sy’n hanfodol yw ein bod wedi dysgu o’r cynllun peilot beth yw barn rhieni, pa eitemau priodol y dylid eu darparu, a hefyd gan fydwragedd a gweithwyr proffesiynol. A’r pwynt allweddol, wrth gwrs, fel y dywedwch, Sioned, yw’r argyfwng costau byw. Felly, mae'n gynnig ar gyfer pawb, y gyllideb yw £6 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, a'u nod yw caffael a phenodi cyflenwr i ddarparu hyn erbyn diwedd y flwyddyn, ac maent yn dechrau cyflawni'r prosiect yn ystod gwanwyn y flwyddyn nesaf.
Diolch, Weinidog. It's good to hear that progress is finally being made on this. I'm very proud to be chair of the cross-party group on learning disabilities, and unfortunately the inequality faced by people with learning disabilities in everyday life is a regular topic of discussion in our meetings.
There can be nothing more everyday than money, but over the last few months Mencap Cymru have heard from many people concerned that more and more businesses and organisations are moving to cashless payments only for their goods and services. As many people who have a learning disability do not have access to their own bank accounts, or their cards may only allow them to withdraw cash but not pay by card, they're unable to pay for everyday things solely by card. This means they're unable to have equal access to many shops, restaurants and leisure amenities.
But while an individual with a learning disability may not have the capacity to manage a bank account, or use debit or credit cards, they certainly have the capacity to use cash, and this is an important part of their independence; it helps them with budgeting items, ensuring they don't get into debt. So, Minister, what is Welsh Government doing to enable people with learning disabilities to pay for things with cash wherever and whenever they need to, to preserve their independence, confidence and agency, ensuring that they can participate fully in society? Will you respond to the calls made by a petition started by Mencap Cymru for publicly funded venues, or those receiving grants, such as leisure centres, museums, et cetera, to retain cash payments alongside card payments?
Diolch, Weinidog. Mae’n dda clywed bod cynnydd yn cael ei wneud ar hyn o’r diwedd. Rwy’n falch iawn o fod yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar anableddau dysgu, ac yn anffodus, mae’r anghydraddoldeb a wynebir gan bobl ag anableddau dysgu mewn bywyd bob dydd yn bwnc trafod rheolaidd yn ein cyfarfodydd.
Nid oes unrhyw beth yn fwy normal nag arian, ond dros yr ychydig fisoedd diwethaf, mae Mencap Cymru wedi clywed gan lawer o bobl sy’n pryderu bod mwy a mwy o fusnesau a sefydliadau yn newid i daliadau heb arian parod yn unig am eu nwyddau a’u gwasanaethau. Gan nad oes gan lawer o bobl sydd ag anableddau dysgu fynediad at eu cyfrifon banc eu hunain, neu efallai y bydd eu cardiau'n caniatáu iddynt godi arian parod ond nid i dalu â cherdyn, ni allant dalu am bethau bob dydd gyda cherdyn yn unig. Golyga hyn na allant gael mynediad cyfartal at lawer o siopau, bwytai a chyfleusterau hamdden.
Ond er ei bod yn bosibl nad oes gan unigolyn ag anabledd dysgu allu i ddefnyddio cyfrif banc, neu ddefnyddio cardiau debyd neu gredyd, yn sicr, mae ganddynt allu i ddefnyddio arian parod, ac mae hyn yn rhan bwysig o’u hannibyniaeth; mae'n eu helpu gyda chyllidebu eitemau, i sicrhau nad ydynt yn mynd i ddyled. Felly, Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i alluogi pobl ag anableddau dysgu i dalu am bethau ag arian parod lle bynnag a phryd bynnag y mae angen iddynt wneud hynny, er mwyn cadw eu hannibyniaeth, eu hyder a’u rhydd-ewyllys, gan sicrhau y gallant gymryd rhan lawn mewn cymdeithas? A wnewch chi ymateb i’r galwadau a wnaed gan ddeiseb a gychwynnwyd gan Mencap Cymru i leoliadau a ariennir ag arian cyhoeddus, neu’r rhai sy’n cael grantiau, megis canolfannau hamdden, amgueddfeydd ac ati barhau i dderbyn taliadau arian parod yn ogystal â thaliadau â cherdyn?
Thank you very much, Sioned Williams. I'm delighted that I've only just recently written to the Chair of the Petitions Committee, Jack Sargeant, responding to that petition—the petition with concerns raised by Mencap Cymru about disabled people being unable to pay, as you say, for goods and services with cash in some businesses in Wales, and therefore being refused service.
Can I, just at this point, say how pleased we were to see that BBC Wales has had a real focus on disabled people in recent times? You will have seen this, and this came up, actually, in an item on BBC Wales, so that we could hear from disabled people directly what this meant for them. Obviously, we're not responsible for banking and financial services, and we don't have the levers to force businesses to retain cash systems, but the Minister for Economy, Vaughan Gething, is looking at the matter from a business perspective. I've also asked the disability rights taskforce to look at this and to raise it at every opportunity with the retail and hospitality sector, and to take on board the views and the experiences of young, disabled people in this respect.
Diolch yn fawr iawn, Sioned Williams. Rwy'n falch iawn fy mod wedi ysgrifennu yn ddiweddar at Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau, Jack Sargeant, yn ymateb i'r ddeiseb honno—y ddeiseb gyda'r pryderon a godwyd gan Mencap Cymru ynghylch pobl anabl yn methu talu, fel y dywedwch, am nwyddau a gwasanaethau gydag arian parod mewn rhai busnesau yng Nghymru, ac nad ydynt felly'n cael defnyddio'r gwasanaeth hwnnw.
A gaf fi ddweud, ar y pwynt hwn, pa mor falch roeddem ni o weld bod BBC Wales wedi canolbwyntio fawr ar bobl anabl yn ddiweddar? Fe fyddwch wedi gweld hyn, a chodwyd hyn, mewn gwirionedd, mewn eitem ar BBC Wales, fel y gallem glywed gan bobl anabl yn uniongyrchol beth mae hyn yn ei olygu iddynt. Yn amlwg, nid ydym yn gyfrifol am fancio a gwasanaethau ariannol, ac nid oes gennym yr ysgogiadau i orfodi busnesau i gadw systemau arian parod, ond mae Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething, yn edrych ar y mater o safbwynt busnes. Rwyf hefyd wedi gofyn i'r tasglu hawliau pobl anabl edrych ar hyn a'i godi ar bob cyfle posibl gyda'r sector manwerthu a lletygarwch, ac i ystyried safbwyntiau a phrofiadau pobl ifanc, anabl yn y cyd-desun hwn.
3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer banciau bwyd? OQ59512
3. Will the Minister provide an update on Welsh Government support for foodbanks? OQ59512
Thank you very much, Mike Hedges. We continue to support community food organisations to manage an increase in demand. In 2023, we provided £3.5 million to support community food organisations to help them to overcome barriers to accessing, storing and distributing additional supplies of good-quality food, including good surplus food.
Diolch yn fawr iawn, Mike Hedges. Rydym yn parhau i gefnogi sefydliadau bwyd cymunedol i reoli cynnydd yn y galw. Yn 2023, darparwyd £3.5 miliwn gennym i gefnogi sefydliadau bwyd cymunedol i’w helpu i oresgyn rhwystrau gyda chael mynediad at, storio a dosbarthu cyflenwadau ychwanegol o fwyd o ansawdd da, gan gynnwys bwyd dros ben o ansawdd da.
Thank you for that answer, Minister. Unfortunately, we're seeing a growing need for foodbanks. Some people are going hungry. The expansion of free school meals is helping, but will not solve the problems that foodbanks are addressing. Sickness, a funeral, or a sudden reduction in working hours can cause severe financial pressure. I'm sure the Minister will join me in congratulating and thanking those who organise foodbanks throughout Wales, including in every ward in my constituency. What non-financial help can the Welsh Government give to foodbanks?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn anffodus, rydym yn gweld angen cynyddol am fanciau bwyd. Mae rhai pobl yn mynd heb fwyd. Mae ehangu'r ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim yn helpu, ond ni fydd yn datrys y problemau y mae banciau bwyd yn mynd i’r afael â nhw. Gall salwch, angladd, neu ostyngiad sydyn mewn oriau gwaith achosi pwysau ariannol difrifol. Rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog yn ymuno â mi i longyfarch a diolch i’r rhai sy’n trefnu banciau bwyd ledled Cymru, gan gynnwys ym mhob ward yn fy etholaeth. Pa gymorth anariannol y gall Llywodraeth Cymru ei roi i fanciau bwyd?
Diolch yn fawr, Mike Hedges. Absolutely, I hope everybody in this Chamber will thank all those, mostly volunteers, who are setting up and running foodbanks. We actually had the Trussell Trust come to the cost-of-living Cabinet committee—I've mentioned that already—earlier on this week. They say they want to get to the point where we don't need foodbanks, the Trussell Trust that was set up and initiated, way back, in Salisbury, and is now in every community. They not only provide emergency food and support to people in poverty, but one of the points that was made in the presentation and with partners there from the third sector was that they also, at those foodbanks, provide a range of support, including financial and welfare advice, and access to benefits, cost-of-living advice. But also, we are linking this—and this is very much addressing the issue that you've raised, Mike Hedges—to raising awareness about how people can access affordable credit, which is crucial, and working with and supporting our credit unions, and also looking at community employability programmes to provide more housing and debt advice.
I think it is important just to reflect on the fact that, in your constituency in Swansea—. I'd like to say and congratulate the fact that Swansea is already delivering universal free school meals to reception and year 1, with 3,470 pupils newly eligible. Swansea Council plan to roll out to year 2 pupils from September, with an additional 1,700 pupils newly eligible for a free school meal. That is a great outcome in terms of that way forward with free school meals, but also accessing the single advice as well.
Could I just ask Mike Hedges that he would also support some of the calls we are making—and they were made on Monday—to the UK Government? If the UK Government actually took some action to help tackle poverty and reduce the need for foodbanks, they'd abolish the benefit cap and the two-child limit; they'd make changes to the universal credit deduction policy to ease pressures on the most financially vulnerable households; they'd increase local housing allowance payments; and they'd provide funding for discretionary housing payments.
Diolch yn fawr, Mike Hedges. Yn bendant, rwy'n gobeithio y bydd pawb yn y Siambr hon yn diolch i bawb, gwirfoddolwyr yn bennaf, sy’n sefydlu ac yn rhedeg banciau bwyd. Daeth Ymddiriedolaeth Trussell i bwyllgor costau byw'r Cabinet mewn gwirionedd—rwyf eisoes wedi sôn am hynny—yn gynharach yr wythnos hon. Dywedant eu bod am gyrraedd y pwynt lle nad oes angen banciau bwyd arnom mwyach, Ymddiriedolaeth Trussell, a sefydlwyd ac a gychwynnwyd, ymhell yn ôl, yn Salisbury, ac sydd bellach ym mhob cymuned. Nid yn unig eu bod yn darparu bwyd a chymorth brys i bobl sy'n byw mewn tlodi, ond un o’r pwyntiau a wnaed yn y cyflwyniad a chyda phartneriaid yno o’r trydydd sector oedd eu bod hefyd, yn y banciau bwyd hynny, yn darparu amrywiaeth o gymorth, gan gynnwys cyngor ariannol a lles, a mynediad at fudd-daliadau, cyngor ar gostau byw. Ond hefyd, rydym yn cysylltu hyn—ac mae hyn yn mynd i'r afael â'r mater rydych wedi'i godi, Mike Hedges—â chodi ymwybyddiaeth o sut y gall pobl gael mynediad at gredyd fforddiadwy, sy'n hollbwysig, ac yn gweithio gyda'n hundebau credyd a'u cefnogi, ac yn edrych hefyd ar raglenni cyflogadwyedd cymunedol i ddarparu mwy o gyngor ar dai a dyled.
Credaf ei bod yn bwysig ystyried y ffaith, yn eich etholaeth chi yn Abertawe—. Hoffwn nodi a llongyfarch y ffaith bod Abertawe eisoes yn darparu prydau ysgol am ddim i bawb yn y dosbarth derbyn a blwyddyn 1, gyda 3,470 o ddisgyblion newydd yn gymwys. Mae Cyngor Abertawe'n bwriadu ehangu'r cynllun i ddisgyblion blwyddyn 2 o fis Medi ymlaen, gyda 1,700 o ddisgyblion ychwanegol yn gymwys i gael pryd ysgol am ddim. Mae hwnnw’n ganlyniad gwych o ran y ffordd honno ymlaen gyda chinio ysgol am ddim, ond o ran cael mynediad at y gronfa gynghori sengl hefyd.
A gaf fi ofyn i Mike Hedges gefnogi rhai o'r galwadau a wnawn hefyd—ac fe'u gwnaed ddydd Llun—ar Lywodraeth y DU? Pe bai Llywodraeth y DU yn cymryd rhai camau i helpu i drechu tlodi a lleihau’r angen am fanciau bwyd, byddent yn diddymu’r cap ar fudd-daliadau a’r terfyn dau blentyn; byddent yn gwneud newidiadau i'r polisi didynnu credyd cynhwysol i leddfu'r pwysau ar yr aelwydydd mwyaf bregus yn ariannol; byddent yn cynyddu taliadau'r lwfans tai lleol; a byddent yn darparu cyllid ar gyfer taliadau disgresiwn at gostau tai.
Minister, foodbanks are an essential lifeline for many families, and their use has soared in recent months, as the price of food skyrockets. While we have the lowest food price inflation in western Europe, well below the EU average, it is still running at about 19 per cent. As a result, we are seeing many families using foodbanks for the first time. But we also hear stories of constituents too embarrassed to visit a foodbank, opting to go without instead. Minister, do you agree that we need to end the stigma and that comments from Labour councillors in Torfaen are unhelpful when they talk about shaming people who use foodbanks in a way that those councillors deem inappropriate? Thank you.
Weinidog, mae banciau bwyd yn achubiaeth hanfodol i lawer o deuluoedd, ac mae eu defnydd wedi cynyddu’n aruthrol yn ystod y misoedd diwethaf, wrth i bris bwyd godi i’r entrychion. Er bod gennym y chwyddiant prisiau bwyd isaf yng ngorllewin Ewrop, sy’n llawer is na chyfartaledd yr UE, mae’n dal i fod oddeutu 19 y cant. O ganlyniad, rydym yn gweld llawer o deuluoedd yn defnyddio banciau bwyd am y tro cyntaf. Ond rydym hefyd yn clywed straeon am etholwyr sydd â gormod o gywilydd i ymweld â banc bwyd yn dewis mynd heb yn lle hynny. Weinidog, a gytunwch fod angen inni roi diwedd ar y stigma a bod sylwadau gan gynghorwyr Llafur yn Nhorfaen yn ddi-fudd pan fyddant yn siarad am godi cywilydd ar bobl sy’n defnyddio banciau bwyd mewn ffordd y mae'r cynghorwyr hynny'n ei ystyried yn amhriodol? Diolch.
Well, Altaf, you've made it clear, and you're absolutely right in your statement, in terms of the cost-of-living crisis having a huge and detrimental impact on the lives of our citizens—food inflation running at 19 per cent, and people now who are in work forced to turn to foodbanks because it is the only emergency food and support that they can receive.
But I think also what's very important is that, as well as the Trussell Trust volunteers running foodbanks across Wales, there are a number of other initiatives that are developing, such as the food pantries. In your part of the world—and I visited with Luke Fletcher and Huw Irranca-Davies—I congratulate the Baobab Bach trust, which is now spreading across south Wales, where people become members for a small fee, and then they can come and they can get a large quantity of food every week, but pay towards it, and then also get information and advice. There are lots of different ways in which people are accessing food. I spoke to someone in my local Baobab Bach initiative. She and her husband were working, they had four children, and they had to come to this position, and they were pleased that they were coming to the Baobab fund, where they could actually meet people, get advice and access food. But also, the Big Bocs Bwyd in our schools is tremendous.
But the point is that we should be tackling the causes of this. I go back to the fact the causes are that people are struggling right now. And I know the Llywydd won't want me to do this, but please can I ask Altaf Hussain, will he join—and his Members—with us, with a call to the UK Government? One thing that we should be united in is that we must increase local housing allowances. It's raised every time we have questions on social justice on housing. If we don't increase local housing allowances, as well as abolishing the benefit cap and the two-child limit and uprating universal credit, we will continue to have people put into the position where, because of their circumstances—working and not working, very vulnerable—they are turning to foodbanks. But please let us all thank those volunteers as we move into Volunteers' Week on 1 June for all that they’re doing in our foodbanks in Wales.
Wel, Altaf, rydych wedi ei wneud yn glir, ac rydych yn llygad eich lle yn eich datganiad fod yr argyfwng costau byw yn cael effaith enfawr a niweidiol ar fywydau ein dinasyddion—mae chwyddiant bwyd yn 19 y cant, a phobl sy'n gweithio bellach yn cael eu gorfodi i droi at fanciau bwyd am mai dyna’r unig fwyd a chymorth mewn argyfwng y gallant ei gael.
Ond rwy'n meddwl hefyd ei bod hi’n bwysig fod nifer o fentrau eraill yn datblygu yn ogystal â gwirfoddolwyr Ymddiriedolaeth Trussell sy'n rhedeg banciau bwyd ledled Cymru, mentrau fel y pantrïau bwyd. Yn eich rhan chi o’r byd—ymwelais gyda Luke Fletcher a Huw Irranca-Davies—rwy’n llongyfarch ymddiriedolaeth Baobab Bach, sydd bellach yn lledaenu ar draws de Cymru, lle mae pobl yn dod yn aelodau am ffi fechan, ac yna gallant ddod i gael llawer o fwyd bob wythnos, ond maent yn talu tuag ato, ac yna'n cael cyngor a gwybodaeth hefyd. Mae llawer o wahanol ffyrdd i bobl allu cael mynediad at fwyd. Siaradais â rhywun yn fy menter Baobab Bach leol. Roedd hi a’i gŵr yn gweithio, roedd ganddynt bedwar o blant, ac roeddent wedi dod i’r sefyllfa hon, ac roeddent yn falch eu bod yn dod i gronfa Baobab lle gallent gyfarfod â phobl, cael cyngor a chael gafael ar fwyd. Ond hefyd, mae’r Big Bocs Bwyd yn ein hysgolion yn ardderchog.
Ond y pwynt yw y dylem fod yn mynd i’r afael ag achosion hyn. Rwy’n dychwelyd at y ffaith mai’r achosion yw bod pobl yn cael trafferth yr eiliad hon. A gwn na fydd y Llywydd eisiau imi wneud hyn, ond a gaf fi ofyn i Altaf Hussain, a wnaiff ymuno gyda ni—ef a'i Aelodau—i alw ar Lywodraeth y DU? Un peth y dylem fod yn unedig yn ei gylch yw bod rhaid inni gynyddu lwfansau tai lleol. Mae’n fater sy’n cael ei godi bob tro y bydd gennym gwestiynau am gyfiawnder cymdeithasol ym maes tai. Os na wnawn gynyddu lwfansau tai lleol yn ogystal â diddymu’r cap ar fudd-daliadau a’r terfyn dau blentyn ac uwchraddio credyd cynhwysol, byddwn yn parhau i gael pobl wedi’u rhoi mewn sefyllfa, oherwydd eu hamgylchiadau—mewn gwaith a heb fod yn gweithio, yn agored iawn i niwed—lle maent yn troi at fanciau bwyd. Ond os gwelwch yn dda, gadewch i bawb ohonom ddiolch i'r gwirfoddolwyr hynny wrth i ni agosáu at Wythnos y Gwirfoddolwyr ar 1 Mehefin am bopeth a wnânt yn ein banciau bwyd yng Nghymru.
4. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran mynd i'r afael ag allgáu ariannol? OQ59527
4. What are the Welsh Government's priorities for tackling financial exclusion? OQ59527
Thank you, Luke Fletcher. We are working closely with credit unions across Wales so financially excluded people can access affordable credit and savings products locally. I'm also engaging regularly with responsible lenders to ensure they're doing all they can to support people through the cost-of-living crisis.
Diolch i chi, Luke Fletcher. Rydym yn gweithio’n agos gydag undebau credyd ledled Cymru fel bod pobl sydd wedi’u hallgáu’n ariannol yn gallu cael gafael ar gredyd fforddiadwy a chynnyrch cynilo yn lleol. Rwyf hefyd yn ymgysylltu'n rheolaidd â benthycwyr cyfrifol i sicrhau eu bod yn gwneud popeth yn eu gallu i gefnogi pobl drwy'r argyfwng costau byw.
Diolch am yr ateb, Weinidog.
Thank you for the answer, Minister.
Big banks have been hot on each other’s heels shutting their doors in our communities. The lack of cash and dependence on high-cost lending that can result from this has been resisted somewhat by the network of credit unions we have here in Wales, but ultimately this is no substitute for access to a full array of services. As a non-devolved matter, we know the Welsh Government engages with Link, but closures are far outpacing efforts at countering them. A variety of charities, including Age UK, as well as financial inclusion groups, are calling for an acceleration in the introduction of banking hubs. Can we expect this from the Welsh Government?
Mae banciau mawr wedi bod yn mynd ati fel lladd nadroedd i gau eu drysau yn ein cymunedau. Mae’r diffyg arian parod a dibyniaeth ar fenthyca cost uchel sy'n gallu deillio o hyn wedi'i wrthsefyll i ryw raddau gan y rhwydwaith o undebau credyd sydd gennym yma yng Nghymru, ond yn y pen draw nid yw’n cymryd lle amrywiaeth lawn o wasanaethau. Fel mater nad yw wedi'i ddatganoli, rydym yn gwybod bod Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â Link, ond mae cau banciau'n digwydd yn llawer cyflymach na'r ymdrechion i'w atal. Mae amrywiaeth o elusennau, gan gynnwys Age UK yn ogystal â grwpiau cynhwysiant ariannol, yn galw am gyflymu'r broses o gyflwyno hybiau bancio. A allwn ddisgwyl hyn gan Lywodraeth Cymru?
Diolch yn fawr, Luke, am eich cwestiwn pwysig iawn.
Thank you very much, Luke, for your very important question.
Of course the loss of banks from our high streets is such a challenge to communities and businesses. All parts of Wales are affected, but particularly rural and more deprived communities. To help ensure face-to-face access to banking services continues to be available we are working closely with Link on the roll-out of shared banking hubs, which will bring banking services back into communities. Just to say for the benefit of all colleagues here, there are five banking hubs currently earmarked for Wales: Treorchy, Prestatyn, Welshpool, Abergele and Porthcawl. Indeed, the hub in Welshpool is opening later this year. But we have to address this together, and I thank Luke for this because we need to look at this in terms of every community.
Wrth gwrs mae colli banciau o’n stryd fawr yn gymaint o her i gymunedau a busnesau. Effeithir ar bob rhan o Gymru, ond yn enwedig cymunedau gwledig a mwy difreintiedig. Er mwyn helpu i sicrhau bod mynediad wyneb yn wyneb at wasanaethau bancio yn parhau i fod ar gael, rydym yn gweithio'n agos gyda Link ar y gwaith o gyflwyno hybiau bancio a rennir, a fydd yn dod â gwasanaethau bancio banciau yn ôl i mewn i gymunedau. Rwyf am ddweud er budd yr holl gyd-Aelodau yma fod pump o hybiau bancio wedi’u clustnodi ar gyfer Cymru ar hyn o bryd: Treorci, Prestatyn, y Trallwng, Abergele a Phorthcawl. Yn wir, mae'r hyb yn y Trallwng yn agor yn ddiweddarach eleni. Ond mae’n rhaid inni fynd i’r afael â hyn gyda’n gilydd, a diolch i Luke am hyn oherwydd mae angen inni edrych arno yng nghyd-destun pob cymuned.
Weinidog, in your response to Sioned Williams earlier with regard to the Mencap Cymru petition in terms of access to cash for vulnerable people, this has been accelerated—our move to a cashless society—following the pandemic. But there is a worry, as Sioned eloquently put it, that disabled people don't have access to electronic forms of payment, and therefore aren't able to have equal access to goods and services. Will you commit today to meet with Mencap Cymru and the economy Minister who you mentioned in your previous answer to Sioned to offer as much support as possible to Mencap Cymru and their members to ensure that these people do have access that is fair and just? Because let's remember, cash is king.
Weinidog, yn eich ymateb i Sioned Williams yn gynharach ar ddeiseb Mencap Cymru ar fynediad at arian parod i bobl agored i niwed, mae hyn wedi’i gyflymu—y newid i gymdeithas heb arian parod—yn sgil y pandemig. Ond fel y dywedodd Sioned yn huawdl, mae yna bryder nad oes gan bobl anabl fynediad at ddulliau talu electronig, ac felly ni allant gael mynediad cyfartal at nwyddau a gwasanaethau. A wnewch chi ymrwymo heddiw i gyfarfod â Mencap Cymru a Gweinidog yr Economi a grybwyllwyd gennych yn eich ateb blaenorol i Sioned er mwyn gallu cynnig cymaint o gefnogaeth â phosibl i Mencap Cymru a’u haelodau i sicrhau bod y bobl hyn yn cael mynediad sy'n deg a chyfiawn? Oherwydd gadewch inni gofio bod arian parod yn hollbwysig.
Absolutely, cash is key. I'm really glad we've got this focus on access to finance and cash for disabled people, and the questions that have been put to me this afternoon. I certainly, through not just responding to the Petitions Committee, which has already written to me, and liaising with the economy Minister as well, will be working with disabled people to look at this through the disability rights taskforce. That disability rights taskforce is made up of disabled people, with all public sector links, to address these needs. But I will be very happy to meet Mencap and colleagues on this matter.
Yn sicr, mae arian parod yn gwbl allweddol. Rwy'n falch iawn fod gennym ffocws ar fynediad at gyllid ac arian parod i bobl anabl, a'r cwestiynau a ofynnwyd imi y prynhawn yma. Yn sicr, drwy ymateb i’r Pwyllgor Deisebau, sydd eisoes wedi ysgrifennu ataf, a chydgysylltu â Gweinidog yr Economi hefyd, byddaf yn gweithio gyda phobl anabl i edrych ar hyn drwy’r tasglu hawliau anabledd. Mae’r tasglu hwnnw’n cynnwys pobl anabl, gyda phob cysylltiad sector cyhoeddus, i fynd i’r afael â’r anghenion hyn. Ond byddaf yn hapus iawn i gyfarfod â Mencap a chyd-Weinidogion ynglŷn â’r mater hwn.
Vikki Howells. We're all waiting in anticipation. There you go.
Vikki Howells. Rydym i gyd yn disgwyl yn eiddgar. Dyna chi.
Diolch, Llywydd. Minister, I know that you will soon be visiting Hwb Cana in Penywaun, which has been brought back to life as a community space by the Coalfields Regeneration Trust using funding from the Welsh Government's community facilities programme. I recently visited Hwb Cana and I was very pleased to learn that Smart Money Cymru Community Bank will be offering a face-to-face financial advice service from there. Credit unions have a significant role to play in tackling financial exclusion, so how is the Welsh Government working to promote awareness and understanding of what they do, and also to encourage innovation like Smart Money's banking app?
Diolch, Lywydd. Weinidog, gwn y byddwch yn ymweld â Hwb Cana ym Mhen-y-waun cyn bo hir, lle sydd wedi’i adfer fel man cymunedol gan Ymddiriedolaeth Adfywio’r Meysydd Glo gan ddefnyddio arian sy’n cynnwys cyllid o raglen cyfleusterau cymunedol Llywodraeth Cymru. Ymwelais â Hwb Cana yn ddiweddar ac roeddwn yn falch iawn o glywed y bydd Banc Cymunedol Smart Money Cymru yn cynnig gwasanaeth cyngor ariannol wyneb yn wyneb oddi yno. Mae gan undebau credyd rôl sylweddol i’w chwarae yn mynd i’r afael ag allgáu ariannol, felly sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i hybu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o’r hyn a wnânt, a hefyd i annog arloesedd fel ap bancio Smart Money?
Thank you very much, Vikki Howells. Isn't it good that we've got your question in? Because you've actually opened up a whole new area of work, which others, I'm sure, across the Chamber will want to consider and look at in their communities. I'm really pleased that Smart Money Cymru Community Bank is now providing credit union and wider banking services from that newly opened Hwb Cana in Penywaun, Aberdare; in fact, I think we're visiting next week, Vikki. It's a really important asset for the community of Penywaun. It is one of the most deprived areas of south Wales, and we provided that funding. The way in which we could help was through the community facilities programme, which gave capital money for that centre, because, often, that's what's needed to actually bring all of those organisations together.
Also, just to say, in terms of the funding for credit unions, which we're putting in through this year, it's going to set up other banking hubs, not just in the Cynon valley but in Blaenau Gwent and in Powys, over the next three years. So, we will learn from Smart Money Cymru and the work that they're doing, because this is about accessing affordable loans, savings products and ethical banking services from the hub.
Diolch yn fawr iawn, Vikki Howells. Onid yw'n dda ein bod wedi cynnwys eich cwestiwn? Oherwydd rydych chi wedi agor maes gwaith cwbl newydd, y bydd eraill ar draws y Siambr, rwy'n siŵr, yn awyddus i'w ystyried ac i edrych arno yn eu cymunedau. Felly, rwy’n wirioneddol falch fod Banc Cymunedol Smart Money Cymru bellach yn darparu gwasanaethau undeb credyd a gwasanaethau bancio ehangach o Hwb Cana sydd newydd agor ym Mhen-y- waun, Aberdâr; a dweud y gwir, rwy'n meddwl ein bod yn ymweld yr wythnos nesaf, Vikki. Mae’n ased gwirioneddol bwysig i gymuned Pen-y-waun. Mae’n un o ardaloedd mwyaf difreintiedig de Cymru, a darparwyd y cyllid hwnnw gennym ni. Y ffordd y gallem helpu oedd drwy'r rhaglen cyfleusterau cymunedol, a roddodd arian cyfalaf ar gyfer y ganolfan honno, oherwydd, yn aml, dyna sydd ei angen i ddod â'r holl sefydliadau hynny at ei gilydd.
Hefyd, os caf ddweud, o ran y cyllid a roddwn ar gyfer undebau credyd drwy gydol eleni, mae'n mynd i sefydlu hybiau bancio eraill, nid yn unig yng nghwm Cynon ond ym Mlaenau Gwent ac ym Mhowys, dros y tair blynedd nesaf. Felly, byddwn yn dysgu gan Smart Money Cymru a'r gwaith y maent yn ei wneud, oherwydd mae hyn yn ymwneud â chael mynediad at fenthyciadau fforddiadwy, cynhyrchion cynilo a gwasanaethau bancio moesegol o'r hyb.
5. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau tlodi plant yng Nghanol De Cymru? OQ59505
5. What steps is the Welsh Government taking to reduce child poverty in South Wales Central? OQ59505
Diolch yn fawr, Heledd. Rydyn ni'n dal i roi blaenoriaeth i leihau tlodi plant, gan gynnwys yng Nghanol De Cymru. Yn ystod 2022-23 a 2023-24, rydyn ni wedi rhoi cymorth gwerth mwy na £3.3 biliwn drwy raglenni sy'n helpu i ddiogelu cartrefi dan anfantais, ac i roi arian yn ôl ym mhocedi teuluoedd.
Thank you very much, Heledd. We continue to prioritise actions to reduce child poverty, including within South Wales Central. During 2022-23 and 2023-24, we have allocated support worth more than £3.3 billion, through programmes that go towards helping protect disadvantaged households and support putting money back into families’ pockets.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Dwi'n gwybod bod yna nifer o bethau yn cael eu gwneud, ond, fel rydyn ni wedi clywed eisoes heddiw, mae hi'n sefyllfa ddirdynnol. Dwi'n siŵr ein bod ni i gyd wedi gweld gyda'n llygaid ein hunain, gan etholwyr a sefydliadau rydyn ni'n gweithio efo nhw, mai gwaethygu mae'r sefyllfa ar lawr gwlad. Mae pobl yn dod atom ni sydd ddim jest yn methu fforddio bwyd, a methu fforddio trydan, ynni ac ati, ond methu fforddio rhoi dodrefn yn eu tai—pobl heb welyau i'w plant. Mae hon yn sefyllfa argyfyngus.
Mae Barnardo's Cymru heddiw wedi cyhoeddi papur briffio sydd yn sôn am effaith gynyddol tlodi ac yn dweud, o ran arolwg YouGov a gomisiynwyd gan Barnardo's yn Chwefror 2023, fod 61 y cant o rieni yn dweud bod eu sefyllfa ariannol wedi dirywio yn y pedwar mis cyn hynny. Felly, dwi'n gwybod bod nifer o'r pethau rydych chi wedi eu hamlinellau yn bethau y mae angen i Lywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn gyfrifol amdanyn nhw, ond oherwydd y sefyllfa argyfyngus ar lawr gwlad, beth fedrwn ni ei wneud ar frys i sicrhau bod yna ddim un plentyn heb wely i gysgu ynddo fo, sef y sefyllfa yna o dlodi yr oeddem ni'n arfer darllen amdani hi mewn llyfrau hanes? Dyna'r realiti ar lawr gwlad rŵan, a dwi ddim yn siŵr os ydyn ni'n gallu delio â'r sefyllfa efo'r holl fesurau rydyn ni yn eu rhoi yn eu lle ar y funud.
Thank you very much, Minister. I know that there are a number of things being done, but, as we've already heard today, it is a heart-rending situation. I'm sure that we will have all seen with our own eyes, from constituents and organisations that we work with, that the situation is getting worse on the ground. People are coming to us not just being unable to afford food, but they can't afford electricity and they can't even afford furniture in their homes—they don't have beds for their children. This is a critical situation.
Barnardo's Cymru has today published a briefing paper, which talks about the increasing impact of poverty, and states, in the case of a YouGov survey commissioned by Barnardo's in 2023, that 61 per cent of parents say that their financial situation has gotten worse in the four months prior to February. I know that many of the things that you've outlined are things that the UK Government is responsible for, but, given the critical situation on the ground, what can we do as a matter of urgency to ensure that no child doesn't have a bed to sleep in? We shouldn't be facing that situation of poverty that we used to read about in history books. That's the reality on the ground now, and I'm not sure whether we can deal with the situation with all of the measures that we are putting in place at the moment.
Diolch yn fawr, Heledd Fychan. I do want to say at this point that I have given a commitment to publish a revised child poverty strategy by the end of the year. We've spent quite a lot of time in the last few weeks and months engaging with people with lived experience—children and young people particularly, and their parents, grandparents and carers—to see what we can do, what is most effective, what we are doing already that is really helping and what works. I go back to some of the earlier questions about the work that we're doing with the Bevan Foundation, learning from policy in practice. As you say, key levers for tackling child poverty are the powers over the tax and welfare system, sitting with the UK Government. But we need to take action where we can.
I'm just going to focus for a moment on holiday support, free school meals and childcare, because childcare is a key priority for the Welsh Government, reflected not just in our programme for government but our co-operation agreement with Plaid Cymru. Investing heavily in these plans, expanding childcare and early years provision, is short and long term. It helps people, particularly parents and women, to work, and in terms of addressing poverty. We can give all of that local support—the discretionary fund, single advice fund—but also I'd just like to mention the fact that we are, in partnership with Plaid Cymru, extending free-school-meal holiday provision to all eligible children until the end of the summer half term 2023, and that's all bank holidays during this period. That is part of that wider package of support to help families directly every day with those meals, with the cost-of-living crisis, and to ensure that those children don't go hungry during the school holidays.
Diolch yn fawr, Heledd Fychan. Rwyf am ddweud ar y pwynt hwn fy mod wedi ymrwymo i gyhoeddi strategaeth tlodi plant ddiwygiedig erbyn diwedd y flwyddyn. Rydym wedi treulio cryn dipyn o amser yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn ymgysylltu â phobl sydd â phrofiad bywyd—plant a phobl ifanc yn enwedig, a'u rhieni, eu neiniau a'u teidiau a'u gofalwyr—i weld beth y gallwn ei wneud, beth sydd fwyaf effeithiol, beth rydym yn ei wneud yn barod sy'n helpu go iawn a beth sy'n gweithio. Rwy'n mynd yn ôl at rai o'r cwestiynau cynharach am y gwaith a wnawn gyda Sefydliad Bevan, gan ddysgu o bolisi ar waith. Fel y dywedwch, ysgogiadau allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi plant yw'r pwerau dros y system dreth a lles sydd yn nwylo Llywodraeth y DU. Ond mae angen inni weithredu lle bynnag y gallwn.
Rwy'n mynd i ganolbwyntio am eiliad ar gymorth gwyliau, prydau ysgol am ddim a gofal plant, oherwydd mae gofal plant yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru, blaenoriaeth a adlewyrchir nid yn unig yn ein rhaglen lywodraethu ond yn ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae buddsoddi'n helaeth yn y cynlluniau hyn, ehangu gofal plant a darpariaeth blynyddoedd cynnar, yn digwydd yn y tymor byr ac yn hirdymor. Mae'n helpu pobl, yn enwedig rhieni a menywod, i weithio, ac i fynd i'r afael â thlodi. Gallwn roi'r holl gefnogaeth leol—y gronfa ddewisol, y gronfa gynghori sengl—ond hefyd hoffwn sôn am y ffaith ein bod, mewn partneriaeth â Phlaid Cymru, yn ymestyn y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim dros y gwyliau i bob plentyn cymwys tan ddiwedd hanner tymor yr haf 2023, a phob gŵyl y banc yn ystod y cyfnod hwn. Mae hynny'n rhan o'r pecyn cymorth ehangach i helpu teuluoedd yn uniongyrchol bob dydd gyda'r prydau hynny, gyda'r argyfwng costau byw, ac i sicrhau nad yw'r plant hynny'n mynd heb fwyd yn ystod gwyliau'r ysgol.
Minister, we know, through education, you can empower people to get on in life and, in particular, reach themselves out of the depths of poverty. You will have heard me challenging the First Minister last week around additional learning needs numbers here in Wales and that 19,000 students had dropped off the additional learning needs register through new assessments that had been done. I think there's a question mark about whether that is correct—that those numbers have dropped off—given what we know through COVID and the impact that COVID had on education. But have you had any discussions with the education Minister to test, from a social justice point of view, that pupils are getting the ALN assessments that they need so that they can get the statements and get the benefit of a whole educational programme so that they can be in the best place possible to get quality jobs at the end of their education?
Weinidog, drwy addysg, fe wyddom y gallwch rymuso pobl i gamu ymlaen mewn bywyd, a chodi eu hunain allan o ddyfnderoedd tlodi yn arbennig. Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn herio'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf ynghylch niferoedd anghenion dysgu ychwanegol yma yng Nghymru a bod 19,000 o fyfyrwyr wedi disgyn oddi ar y gofrestr anghenion dysgu ychwanegol drwy asesiadau newydd a wnaed. Rwy'n credu bod marc cwestiwn ynglŷn â pha mor gywir yw hynny—fod y niferoedd hynny wedi gostwng—o ystyried yr hyn a wyddom drwy COVID a'r effaith a gafodd COVID ar addysg. Ond a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau gyda'r Gweinidog addysg i brofi, o safbwynt cyfiawnder cymdeithasol, fod disgyblion yn cael yr asesiadau ADY sydd eu hangen arnynt fel y gallant gael y datganiadau a chael budd o raglen addysgol gyfan fel y gallant fod yn y lle gorau posibl i gael swyddi o safon ar ddiwedd eu haddysg?
Thank you very much, Andrew R.T. Davies. The way in which we're developing this child poverty strategy, this forthcoming strategy for consultation, is engaging. I engage with all Ministers, because every Minister in this Government has a responsibility, so, clearly, the Minister for Education and the Welsh Language, addressing these very issues about those who are disadvantaged, who aren't accessing education, those with additional learning needs. You'll be aware from the statements he's made and the policies he's put forward, of many of those I've acknowledged and discussed in terms of the roll-out of free school meals during the school holidays as well.
One of the most important initiatives he's taken is the development of community-focused schools, with substantial funding going out. There's evidence already that that engagement with community-focused schools, family engagement officers, to make sure that everyone is accessing school and education is already beginning to make a difference. That's key to the child poverty strategy.
Diolch yn fawr iawn, Andrew R.T. Davies. Y ffordd rydym yn datblygu'r strategaeth tlodi plant, y strategaeth sydd ar y ffordd ar gyfer ymgynghori arni, yw drwy ymgysylltu. Rwy'n ymgysylltu â'r holl Weinidogion, oherwydd mae gan bob Gweinidog yn y Llywodraeth hon gyfrifoldeb, felly, yn amlwg, Gweinidog y Gymraeg ac Addysg, gan fynd i'r afael â'r union faterion hyn ynglŷn â'r rhai sydd dan anfantais, y rhai nad ydynt yn cael mynediad at addysg, y rhai sydd ag anghenion dysgu ychwanegol. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r datganiadau y mae wedi'u gwneud a'r polisïau y mae wedi'u cyflwyno, ac rwyf wedi cydnabod a thrafod llawer o'r rheini yng nghyd-destun cyflwyno prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol hefyd.
Un o'r mentrau pwysicaf y mae wedi'u cymryd yw datblygu ysgolion bro, gyda chyllid sylweddol yn mynd allan. Ceir tystiolaeth eisoes fod yr ymgysylltu ag ysgolion bro, swyddogion ymgysylltu â theuluoedd, i sicrhau bod pawb yn gwneud defnydd o'r ysgol ac addysg eisoes yn dechrau gwneud gwahaniaeth. Mae hynny'n allweddol i'r strategaeth tlodi plant.
6. Pa ystyriaeth mae'r Gweinidog wedi ei rhoi i effaith wythnos waith pedwar diwrnod ar economi Cymru? OQ59526
6. What consideration has the Minister given to the impact of a four-day working week on the Welsh economy? OQ59526
A shorter working week has the potential to have a significant economic, environmental and social impact. We have established a social partnership working group of our workforce partnership council to consider the four-day week in more detail and to make recommendations on the feasibility, suitability and acceptability of a pilot in Wales.
Mae gan wythnos waith fyrrach botensial i gael effaith economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol sylweddol. Rydym wedi sefydlu gweithgor partneriaeth gymdeithasol yn ein cyngor partneriaeth y gweithlu i ystyried yr wythnos waith pedwar diwrnod yn fanylach ac i wneud argymhellion ar ddichonoldeb, addasrwydd a derbynioldeb cynllun peilot yng Nghymru.
Thank you, Minister. Whilst a four-day working week might sound ideal for many, perhaps, office-based jobs, the truth is that this policy will be unworkable for the vast majority of businesses and hard-working people of Wales. Rather than improving working conditions, many of us believe that this policy would create a vastly unequal society, neglecting many in vital industries and small and medium-sized enterprises. Now, we all know that productivity in Wales is an area that leaves much to be desired; Wales has 5 per cent of the United Kingdom population, but we know it only has 3.4 per cent of its wealth. So, Minister, how do you believe, if this was implemented, cutting the working week would improve productivity across Wales, considering we have some of the lowest GVA stats in the United Kingdom?
Diolch, Weinidog. Er y gallai wythnos waith pedwar diwrnod swnio'n ddelfrydol ar gyfer llawer o swyddi mewn swyddfeydd efallai, y gwir amdani yw na fydd y polisi hwn yn ymarferol i'r mwyafrif helaeth o fusnesau a phobl weithgar yng Nghymru. Yn hytrach na gwella amodau gwaith, mae llawer ohonom yn credu y byddai'r polisi hwn yn creu cymdeithas anghyfartal iawn, gan esgeuluso llawer mewn diwydiannau hanfodol a mentrau bach a chanolig. Nawr, rydym i gyd yn gwybod bod cynhyrchiant yng Nghymru yn faes nad yw'n cyflawni cystal ag y byddem yn ei ddymuno; 5 y cant o boblogaeth y Deyrnas Unedig sydd gan Gymru, ond gwyddom mai dim ond 3.4% o'i chyfoeth sydd ganddi. Felly, Weinidog, pe bai hyn yn cael ei weithredu, sut y credwch y byddai torri'r wythnos waith yn gwella cynhyrchiant ledled Cymru, o ystyried bod gennym rai o'r ystadegau gwerth ychwanegol gros isaf yn y Deyrnas Unedig?
I thank the Member for his questions. I think one of the things to say is that, if we'd taken that approach in the past, we wouldn't have the flexible workplaces, we wouldn't have the weekend and we wouldn't have many of the rights and responsibilities at work that we now take for granted.
But there is no single model of a shorter working week, and no single model of a pilot, and we've seen pilots take place, whether on a voluntary basis in individual businesses right across the world, or pilots in the pipeline. The whole point of having that exercise in partnership through our partnership workforce council is to gather more evidence and look at, actually, what that would mean in Wales and do it in a way that brings both representatives of the workforce and employers together as well, so that we can learn and build that evidence. Actually, it's not just about a four-day working week alone, it's about all the things that we can do that are in our gift, the levers we have to make a difference. Because you talk about productivity, but that's based on people too. People provide that, and, actually, providing that well-being for them has productivity gains, not just for businesses, but for the country as a whole.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Rwy'n credu mai un o'r pethau i'w dweud yw, pe byddem wedi mabwysiadu'r ymagwedd honno yn y gorffennol, na fyddai gennym y gweithleoedd hyblyg, ni fyddai gennym y penwythnos ac ni fyddai gennym lawer o'r hawliau a'r cyfrifoldebau yn y gwaith rydym bellach yn eu cymryd yn ganiataol.
Ond nid un model o wythnos waith fyrrach sydd yna, nac un model o gynllun peilot, ac rydym wedi gweld cynlluniau peilot yn digwydd, boed ar sail wirfoddol mewn busnesau unigol ledled y byd, neu gynlluniau peilot sydd yn yr arfaeth. Yr holl bwynt o gael yr ymarfer hwnnw mewn partneriaeth drwy ein cyngor partneriaeth y gweithlu yw er mwyn casglu mwy o dystiolaeth ac edrych ar beth fyddai hynny'n ei olygu yng Nghymru a'i wneud mewn ffordd sy'n dod â chynrychiolwyr y gweithlu a chyflogwyr at ei gilydd hefyd, fel y gallwn ddysgu ac adeiladu'r dystiolaeth honno. A dweud y gwir, mae'n ymwneud â mwy na wythnos waith pedwar diwrnod yn unig, mae'n ymwneud â'r holl bethau y gallwn eu gwneud sydd o fewn ein pwerau i'w gwneud, yr ysgogiadau sydd gennym i wneud gwahaniaeth. Oherwydd rydych chi'n siarad am gynhyrchiant, ond mae hynny'n seiliedig ar bobl hefyd. Pobl sy'n ei ddarparu, ac mae darparu llesiant ar eu cyfer yn arwain at enillion i gynhyrchiant, nid yn unig i fusnesau, ond i'r wlad gyfan.
7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am greu'r ganolfan breswyl gyntaf i fenywod yng Nghymru ar gyfer menywod sy'n ymwneud â'r system cyfiawnder troseddol? OQ59516
7. Will the Minister provide an update on the creation of the first residential women’s centre in Wales for women involved in the criminal justice system? OQ59516
Diolch yn fawr. The Ministry of Justice’s application to create a residential women’s centre in Swansea is currently going through an appeal with Planning and Environment Decisions Wales.
Diolch yn fawr. Ar hyn o bryd mae cais y Weinyddiaeth Gyfiawnder i greu canolfan breswyl i fenywod yn Abertawe yn mynd drwy broses apêl Penderfyniadau Cynllunio ac Amgylchedd Cymru.
Diolch yn fawr, Weinidog. It is a real shame that, despite the announcement early in May 2020, over three years ago, planning permission still hasn't been granted for the site of this five-year pilot. In the meantime, we've seen an increase in women from Wales being sent to prisons far away from their homes, and we've seen an increase in regressive justice policy and legislation coming from Westminster. Minister, do you know, is it still the plan to open a residential centre in 2024? And what support is offered to women beyond the Swansea area, and indeed in the Swansea area, in the meantime? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Weinidog. Mae'n drueni gwirioneddol, er gwaethaf y cyhoeddiad yn gynnar ym mis Mai 2020, dros dair blynedd yn ôl, nad yw caniatâd cynllunio wedi'i roi o hyd ar gyfer safle'r cynllun peilot pum mlynedd hwn. Yn y cyfamser, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y menywod o Gymru sy'n cael eu hanfon i garchardai ymhell o'u cartrefi, ac rydym wedi gweld cynnydd yn y polisïau a deddfwriaeth cyfiawnder anflaengar sy'n dod o San Steffan. Weinidog, a ydych chi'n gwybod, a yw'n dal i fod yn fwriad i agor canolfan breswyl yn 2024? A pha gymorth sy'n cael ei gynnig i fenywod tu hwnt i ardal Abertawe, ac yn wir yn ardal Abertawe, yn y cyfamser? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr. Welsh Government has also always recognised the value of this women’s residential centre as an alternative to a custodial sentence, and in providing much-needed support for vulnerable women in the criminal justice system. It is a pilot; it’s a pilot for the UK. It will go ahead, and can I just say that I look forward to the Senedd's Equality and Social Justice Committee inquiry into women’s experience of the justice system? I look forward to a debate on this, because this will also guide us and inform us, as well as build on our female offending blueprint, which brought this into being.
Diolch yn fawr. Mae Llywodraeth Cymru hefyd bob amser wedi cydnabod gwerth y ganolfan breswyl hon i fenywod fel dewis arall yn lle dedfryd o garchar, ac i ddarparu cefnogaeth fawr ei hangen i fenywod bregus yn y system cyfiawnder troseddol. Cynllun peilot ydyw; cynllun peilot ar gyfer y DU. Bydd yn mynd rhagddo, ac a gaf fi ddweud fy mod yn edrych ymlaen at ymchwiliad Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol y Senedd i brofiad menywod o'r system gyfiawnder? Edrychaf ymlaen at ddadl ar hyn, oherwydd bydd yn ein harwain ac yn ein llywio hefyd, yn ogystal ag adeiladu ar ein glasbrint troseddu benywaidd, a ysgogodd hyn yn y lle cyntaf.
Cwestiwn 8 yn olaf, Alun Davies.
Finally, question 8, Alun Davies.
Thank you, Presiding Officer.
Diolch, Lywydd.
8. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â thlodi plant ym Mlaenau Gwent? OQ59518
8. What action is the Welsh Government taking to tackle child poverty in Blaenau Gwent? OQ59518
Diolch yn fawr, Alun Davies. We know how pertinent our actions on child poverty must be, and we continue to focus our activity and budgets towards supporting people, including in Blaenau Gwent. We involved nearly 3,000 people over the spring, many with lived experience of poverty, to co-construct a child-poverty strategy for consultation this summer.
Diolch yn fawr, Alun Davies. Gwyddom pa mor gymwys sy'n rhaid i'n gweithredoedd fod ar dlodi plant, ac rydym yn parhau i ganolbwyntio ein gweithgaredd a'n cyllidebau ar gefnogi pobl, yn cynnwys ym Mlaenau Gwent. Fe wnaethom gynnwys 3,000 o bobl dros y gwanwyn, gyda llawer ohonynt â phrofiad bywyd o dlodi, yn y gwaith o ddatblygu strategaeth tlodi plant ar y cyd ar gyfer ymgynghori arni yr haf hwn.
I’m grateful to the Minister for that response. The Minister saw pupils from Coed-y-Garn school, of course, in Blaenau Gwent in the gallery just before we started questions, and I’m grateful to the Llywydd and the Deputy Minister and the leader of the opposition as well for taking time to acknowledge them.
We all want the best for children in our constituencies, wherever we happen to sit, and whatever part of the Chamber we are, but we are also aware that children are growing up amidst a cost-of-living crisis that’s been largely created in Downing Street and has been accentuated by Brexit, and we recognise that the pressures on families are greater today than they have been in most of our lifetimes. I also recognise, and pupils in schools in Blaenau Gwent and elsewhere recognise, the importance of free school meals and Blaenau Gwent County Borough Council has driven that forward and that’s having a real impact as well. But the uplift for the education maintenance allowance means that we’re able to tackle the issues facing older children and young people in accessing education.
Minister, the cost-of-living crisis is impacting families up and down Wales, but particularly in places like Blaenau Gwent. Will the Welsh Government ensure that the projects and policies and the programmes that they’re putting in place will be prioritised to meet the greatest need in Blaenau Gwent, and other communities such as Blaenau Gwent, and that you will continue to argue for a strong social policy and economic policy to ensure that the children you met today, and we all represent, can grow up in secure childhoods with the knowledge that this is a Government on their side?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw. Fe welodd y Gweinidog ddisgyblion o ysgol Coed-y-Garn ym Mlaenau Gwent yn yr oriel ychydig cyn i ni ddechrau'r sesiwn gwestiynau, ac rwy'n ddiolchgar i'r Llywydd a'r Dirprwy Weinidog ac arweinydd yr wrthblaid hefyd am roi amser i'w cydnabod.
Rydym i gyd eisiau'r gorau i blant yn ein hetholaethau lle bynnag y maent, a pha ran bynnag o'r Siambr yr eisteddwn ynddi, ond rydym hefyd yn ymwybodol fod plant yn tyfu i fyny yng nghanol argyfwng costau byw sydd wedi'i greu i raddau helaeth yn Stryd Downing ac sydd wedi'i waethygu gan Brexit, ac rydym yn cydnabod bod y pwysau ar deuluoedd yn fwy heddiw nag y bu dros y rhan fwyaf o'n hoes. Rwyf hefyd yn cydnabod, ac mae disgyblion mewn ysgolion ym Mlaenau Gwent a mannau eraill yn cydnabod, pwysigrwydd prydau ysgol am ddim ac mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi gyrru hynny yn ei flaen ac mae hynny'n cael effaith wirioneddol hefyd. Ond mae'r cynnydd yn y lwfans cynhaliaeth addysg yn golygu ein bod yn gallu mynd i'r afael â'r problemau sy'n wynebu plant hŷn a phobl ifanc o ran mynediad at addysg.
Weinidog, mae'r argyfwng costau byw yn effeithio ar deuluoedd ledled Cymru, ond yn enwedig mewn lleoedd fel Blaenau Gwent. A wnaiff Llywodraeth Cymru sicrhau y bydd y prosiectau a'r polisïau a'r rhaglenni y maent yn eu rhoi ar waith yn cael eu blaenoriaethu i ddiwallu'r angen mwyaf ym Mlaenau Gwent, a chymunedau eraill fel Blaenau Gwent, ac y byddwch yn parhau i ddadlau dros bolisi cymdeithasol cryf a pholisi economaidd i sicrhau bod y plant y gwnaethoch gyfarfod â nhw heddiw, ac a gynrychiolir gan bob un ohonom, yn gallu tyfu i fyny'n ddiogel drwy eu plentyndod gan wybod bod hon yn Llywodraeth sydd o'u plaid?
Diolch yn fawr, Alun Davies. It was very good to see your pupils today in the public gallery from Blaenau Gwent, and I think they were asking you some testing questions as well, which shows that they have ambitions for their lives, because people across Wales, including Blaenau Gwent, are experiencing the biggest fall in living standards since records began. So, we have to do all we can with our powers to tackle inequalities.
So, I just want to mention not only the universal free primary school meals and congratulate Blaenau Gwent council on rolling those out, but also recognise Flying Start, the earliest years, the increase in funding that we’re putting into that is crucially important. And the childcare offer that helps people to work, and also to make sure we reach out and maximise people’s incomes. But it is the children of Blaenau Gwent and all of our constituencies, particularly those who face the most disadvantage that we must focus on.
Diolch yn fawr, Alun Davies. Roedd yn dda iawn gweld eich disgyblion heddiw yn yr oriel gyhoeddus o Flaenau Gwent, ac rwy'n credu eu bod wedi gofyn cwestiynau anodd i chi hefyd, sy'n dangos bod ganddynt uchelgeisiau ar gyfer eu bywydau, oherwydd mae pobl ledled Cymru, gan gynnwys Blaenau Gwent, yn profi'r gostyngiad mwyaf yn eu safonau byw ers dechrau cadw cofnodion. Felly, mae'n rhaid inni wneud popeth yn ein gallu gyda'n pwerau i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau.
Felly, hoffwn sôn nid yn unig am brydau ysgol gynradd am ddim i bawb a llongyfarch cyngor Blaenau Gwent ar gyflwyno'r rheini, ond cydnabod Dechrau'n Deg hefyd, y blynyddoedd cynharaf, mae'r cynnydd yn y cyllid rydym yn ei roi tuag at hynny yn hanfodol bwysig. A'r cynnig gofal plant sy'n helpu pobl i weithio, a hefyd i sicrhau ein bod yn estyn allan ac yn gwneud y gorau o incwm pobl. Ond rhaid i ni ganolbwyntio ar blant Blaenau Gwent a'n holl etholaethau, yn enwedig y rhai sy'n wynebu'r anfantais fwyaf.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Ac yn olaf, cwestiwn 9, Joel James.
Finally, question 9, Joel James.
Sorry, Deputy Presiding Officer. The previous Presiding Officer said that that was the last question. [Laughter.]
Mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd. Fe ddywedodd y Llywydd blaenorol mai dyna oedd y cwestiwn olaf. [Chwerthin.]
Well, you'll be glad to know, you've got the last question. [Laughter.]
Wel, fe fyddwch yn falch o wybod mai chi sydd â'r cwestiwn olaf. [Chwerthin.]
Thank you.
Diolch.
9. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ei sgyrsiau gyda Phlaid Cymru am y Cytundeb Cydweithio? OQ59520
9. Will the Minister provide an update on her conversations with Plaid Cymru on the Co-operation Agreement? OQ59520
Thank you very much, Joel James. And I am glad that I am able to answer your question, I have to say.
As Minister for Social Justice and Chief Whip, I have taken on a ministerial role for the co-operation agreement to support progress against the commitments as we enter the second half of the three-year agreement with Plaid Cymru, and I will work closely with designated Members and Ministers to oversee progress.
Diolch yn fawr iawn, Joel James. Ac rwy'n falch fy mod yn gallu ateb eich cwestiwn, rhaid dweud.
Fel y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol a'r Prif Chwip, rwyf wedi ymgymryd â rôl weinidogol dros y cytundeb cydweithio i gefnogi cynnydd yn erbyn yr ymrwymiadau wrth inni ddechrau ar ail hanner y cytundeb tair blynedd gyda Phlaid Cymru, a byddaf yn gweithio'n agos gydag Aelodau dynodedig a Gweinidogion i oruchwylio cynnydd.
Thank you, Minister, for your response. I believe that I speak for everyone here when I say how shocked we were to read about the culture of bullying and misogyny within Plaid Cymru. And it’s disappointing to hear the comments earlier from my colleagues across the Chamber about Donald Trump and dog-whistle politics, because it was genuinely upsetting to read how my fellow colleagues in this Chamber, their staff, and other members of Plaid Cymru have been treated and what they had to endure. You'll no doubt agree, Minister, that these findings have now imparted a very poor public perception of the Welsh Government's dealings with Plaid Cymru with regard to the co-operation agreement, and this has also been echoed by a former Welsh Government Cabinet Minister, who has called for the agreement to end completely.
Minister, I'm conscious of the statement just released prior to commencement from Llyr Gruffydd, but I'm keen to know, and I'm sure many Members here are interested to know, whether you think the Welsh Government should scrap the co-operation agreement in light of these findings, and if not, will the Minister confirm that the Welsh Government has absolutely no intention whatsoever to reopen renegotiations with the new elected Plaid Cymru leader? Thank you.
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy'n credu fy mod yn siarad dros bawb yma pan ddywedaf cymaint o sioc a gawsom wrth ddarllen am ddiwylliant o fwlio a gwreig-gasineb o fewn Plaid Cymru. Ac mae'n siomedig clywed y sylwadau yn gynharach gan fy nghyd-Aelodau ar draws y Siambr am Donald Trump a gwleidyddiaeth 'chwiban y ci', oherwydd roedd yn wirioneddol ofidus darllen sut mae fy nghyd-Aelodau yn y Siambr hon, eu staff, ac aelodau eraill o Blaid Cymru wedi cael eu trin a'r hyn y bu'n rhaid iddynt ei ddioddef. Mae'n siŵr y byddwch yn cytuno, Weinidog, fod y canfyddiadau hyn wedi arwain at ganfyddiad gwael iawn ar ran y cyhoedd o ymwneud Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru mewn perthynas â'r cytundeb cydweithio, a chafodd hyn ei adleisio hefyd gan gyn-Weinidog Cabinet Llywodraeth Cymru, sydd wedi galw am i'r cytundeb ddod i ben yn llwyr.
Weinidog, rwy'n ymwybodol o'r datganiad sydd newydd gael ei ryddhau cyn dechrau'r cyfarfod gan Llyr Gruffydd, ond rwy'n awyddus i wybod, ac rwy'n siŵr fod gan lawer o Aelodau yma ddiddordeb mewn gwybod, a ydych chi'n credu y dylai Llywodraeth Cymru ddileu'r cytundeb cydweithio yng ngoleuni'r canfyddiadau hyn, ac os na, a wnaiff y Gweinidog gadarnhau nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad o gwbl i ailagor trafodaethau gyda'r arweinydd Plaid Cymru newydd a etholir? Diolch.
There are a number of points there that I would want to respond to, but I think I ought to start by saying that the events of last week have once again brought the issues of bullying, misogyny, sexual harassment and abuse into sharp focus, and this is across the board in terms of our workplaces. Nobody is immune from recognising that this is something—and I hope it's across this Chamber—that we need to look at. We believe everyone has the right to work or volunteer in a safe environment where their rights are protected and they're treated with respect and dignity. So, as far as the Labour Party is concerned, the First Minister and leader of Welsh Labour, Mark Drakeford, has written to members of all the party in Wales to make sure they know how to make a complaint and are aware of the support available. He's set out a series of actions for us in the Senedd Labour group that we will be taking to strengthen training for Labour Members of the Senedd and their staff. It's important that all of us do what we can do to make politics a safer place for everyone. That is something that we should all sign up to in this Chamber, but it's also part of our violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy, where we have a work stream on tackling violence in the workplace.
I don't know whether you listened yesterday to the very powerful speech from the then leader of Plaid Cymru, Adam Price, and the response from our First Minister, in which he was acknowledging the outcome of parties working together, working together on policy commitments, on shared priorities, policies in which we have common interests, to implement progressive solutions. That's what we're doing in the co-operation agreement. It's an ambitious agenda. We're working together to address issues that take the greatest political and policy effect to resolve, and where agreement is possible, as Adam Price said yesterday, people rightly expect political parties to work together, and that's what we're doing.
Mae nifer o bwyntiau yno yr hoffwn ymateb iddynt, ond credaf y dylwn ddechrau drwy ddweud bod digwyddiadau'r wythnos diwethaf unwaith eto wedi rhoi ffocws cryf ar faterion yn ymwneud â bwlio, gwreig-gasineb, aflonyddu rhywiol a chamdriniaeth, a hynny'n gyffredinol yn ein gweithleoedd. Nid oes neb yn rhydd rhag cydnabod bod hyn yn rhywbeth—ac ar draws y Siambr hon gobeithio—y mae angen inni edrych arno. Credwn fod gan bawb hawl i weithio neu wirfoddoli mewn amgylchedd diogel lle mae eu hawliau'n cael eu diogelu a'u bod yn cael eu trin gyda pharch ac urddas. Felly, o ran y Blaid Lafur, mae Prif Weinidog Cymru ac arweinydd Llafur Cymru, Mark Drakeford, wedi ysgrifennu at aelodau'r holl blaid yng Nghymru i sicrhau eu bod yn gwybod sut i wneud cwyn a'u bod yn ymwybodol o'r gefnogaeth sydd ar gael. Mae wedi nodi cyfres o gamau gweithredu i ni yng ngrŵp Llafur y Senedd eu cymryd i gryfhau hyfforddiant i Aelodau Llafur y Senedd a'u staff. Mae'n bwysig fod pob un ohonom yn gwneud yr hyn a allwn i wneud gwleidyddiaeth yn lle mwy diogel i bawb. Mae hynny'n rhywbeth y dylai pawb ohonom ymrwymo iddo yn y Siambr hon, ond mae hefyd yn rhan o'n strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, lle mae gennym ffrwd waith ar fynd i'r afael â thrais yn y gweithle.
Nid wyf yn gwybod a glywsoch chi'r araith bwerus iawn a wnaeth arweinydd Plaid Cymru ar y pryd, Adam Price, ddoe a'r ymateb gan ein Prif Weinidog, lle roedd yn cydnabod canlyniad pleidiau'n gweithio gyda'i gilydd, gan gydweithio ar ymrwymiadau polisi, ar flaenoriaethau a rennir, polisïau y mae gennym ddiddordeb cyffredin ynddynt, i weithredu atebion blaengar. Dyna beth a wnawn yn y cytundeb cydweithio. Mae'n agenda uchelgeisiol. Rydym yn gweithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â materion y bydd eu datrys yn cael yr effaith wleidyddol a'r effaith polisi fwyaf, a lle bo cytundeb yn bosibl, fel y dywedodd Adam Price ddoe, mae pobl yn iawn i ddisgwyl i bleidiau gwleidyddol weithio gyda'i gilydd, a dyna a wnawn.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 2, cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad. Yn gyntaf, Rhys ab Owen.
Item 2, questions to the Counsel General and Minister for the Constitution. The first question is from Rhys ab Owen.
1. Pa drafodaethau mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cynnal gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn dilyn penderfyniad y Senedd ar 25 Ebrill 2023 yn atal ei chydsyniad ar gyfer y Bil Streiciau (Lefelau Gwasanaeth Gofynnol)? OQ59530
1. What discussions has the Counsel General had with the UK Government following the Senedd's decision on 25 April 2023 to withhold its consent for the Strikes (Minimum Service Levels) Bill? OQ59530
Thank you for the question. We have opposed this misguided Bill strongly, vociferously, and at every turn since its publication. We continue to make our position clear to the UK Government. We expect them to reflect on the lack of consent expressed by this Senedd and by the amendments that were passed in the House of Lords.
Diolch am y cwestiwn. Rydym wedi gwrthwynebu'r Bill cyfeiliornus hwn yn gryf, yn groch, ac ar bob cyfle ers ei gyhoeddi. Rydym yn parhau i wneud ein safbwynt yn glir i Lywodraeth y DU. Rydym yn disgwyl iddynt ystyried y diffyg cydsyniad a fynegwyd gan y Senedd hon a thrwy'r gwelliannau a basiwyd yn Nhŷ'r Arglwyddi.
Diolch, Cwnsler Cyffredinol. As I've previously mentioned, the Fire Brigades Union believe that the devolved administrations in Scotland and Wales have a powerful role to resist the implementation of this Bill. The Scottish Government have already pledged never to issue or enforce a single work notice if this legislation becomes law. Will the Welsh Government provide the same pledge? Diolch yn fawr.
Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Fel y soniais eisoes, mae Undeb y Brigadau Tân yn credu bod gan y gweinyddiaethau datganoledig yng Nghymru a'r Alban rôl bwerus i wrthsefyll gweithredu'r Bil hwn. Mae Llywodraeth yr Alban eisoes wedi addo peidio â chyhoeddi na gorfodi unrhyw hysbysiad gwaith os daw'r ddeddfwriaeth hon yn gyfraith. A wnaiff Llywodraeth Cymru roi'r un addewid? Diolch yn fawr.
Thank you for that. The Scottish Government's statement was,
'Be in no doubt, the Scottish Government will never issue or enforce a single work notice. We will continue to do everything we can to oppose this disgraceful, abhorrent legislation.'
I can repeat that on behalf of the Welsh Government, but I would point out, of course, that Welsh Government is not the employer, as is the case in respect of Scottish Government, as well. But the key position, I think, is clear. We have absolutely no doubt about our opposition to the Bill, the strength of our views, and our desire to defend Wales from the Bill's harmful effects. The Welsh Government isn't the employer, as I've said, but if the Bill becomes law and if minimum service regulations are made, we will not be supporting the use of these work notices in any way. We're also making it very clear that we support the amendments that were passed by the members of the House of Lords, which have excluded Wales and Scotland from the legislation, and we'll be seeking commitments from the UK Government to respect that decision.
Diolch am hynny. Datganiad Llywodraeth yr Alban oedd,
'Na foed unrhyw amheuaeth, ni fydd Llywodraeth yr Alban byth yn cyhoeddi nac yn gorfodi unrhyw hysbysiad gwaith. Byddwn yn parhau i wneud popeth a allwn i wrthwynebu'r ddeddfwriaeth warthus a ffiaidd hon.'
Gallaf ailadrodd hynny ar ran Llywodraeth Cymru, ond carwn nodi wrth gwrs nad Llywodraeth Cymru yw'r cyflogwr, fel sy'n wir yn achos Llywodraeth yr Alban hefyd. Ond rwy'n credu bod y safbwynt allweddol yn glir. Nid oes gennym unrhyw amheuaeth o gwbl ynglŷn â'n gwrthwynebiad i'r Bil, cryfder ein barn, a'n hawydd i amddiffyn Cymru rhag effeithiau niweidiol y Bil. Nid Llywodraeth Cymru yw'r cyflogwr, fel y dywedais, ond os daw'r Bil yn gyfraith ac os gwneir rheoliadau gwasanaeth gofynnol, ni fyddwn yn cefnogi'r defnydd o'r hysbysiadau gwaith hyn mewn unrhyw ffordd. Rydym hefyd yn ei gwneud yn glir iawn ein bod yn cefnogi'r gwelliannau a basiwyd gan aelodau Tŷ'r Arglwyddi, sydd wedi eithrio Cymru a'r Alban o'r ddeddfwriaeth, a byddwn yn gofyn am ymrwymiadau gan Lywodraeth y DU i barchu'r penderfyniad hwnnw.
I'd echo Rhys and the FBU's comments with regard to Welsh Government's important role to play in opposing the Bill, and I'm glad to hear positive soundings from the Counsel General there. We must do everything we can to resist a Government that is clearly looking to break unions and break workers who are striking for a better workplace and a better life for their families. Counsel General, what discussions are happening now in the Welsh Government about what we can do to protect workers, not just now, but into the future as well? We know the Trades Union Congress is exploring what devolution of employment law might look like—is the Welsh Government too?
Carwn adleisio sylwadau Rhys ac Undeb y Brigadau Tân ynglŷn â'r rôl bwysig sydd gan Lywodraeth Cymru i'w chwarae yn gwrthwynebu'r Bil, ac rwy'n falch o glywed sylwadau cadarnhaol gan y Cwnsler Cyffredinol yno. Rhaid inni wneud popeth a allwn i wrthsefyll Llywodraeth sy'n amlwg yn ceisio torri undebau a thorri gweithwyr sy'n streicio am weithle gwell a bywyd gwell i'w teuluoedd. Gwnsler Cyffredinol, pa drafodaethau sy'n digwydd nawr yn Llywodraeth Cymru ynghylch yr hyn y gallwn ei wneud i ddiogelu gweithwyr, nid yn unig nawr, ond yn y dyfodol hefyd? Rydym yn gwybod bod Cyngres yr Undebau Llafur yn archwilio goblygiadau datganoli cyfraith cyflogaeth—a yw Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny hefyd?
Thank you. At the moment, industrial relations and employment law per se is a reserved matter. We will work with all those who want to actually support and improve working conditions to improve legislation that impacts on working people. There are areas that are ancillary to that. Of course, we do work in conjunction with our social partners and, of course, we have passed the Social Partnership and Public Procurement (Wales) Bill, which is now an Act, or is about to become an Act, I think, officially, once it is sealed in a week's time. We've also shown that we've done that in respect of various other pieces of legislation. At the moment, the key areas that I'm focusing on—. And I will be having discussions later on this afternoon, which are really to seek assurance from UK Government to respect the House of Lords' decisions. That would mean that the legislation will not apply to Wales. I'll report back to the Senedd in due course, when we know the response from the UK Government. The other area, of course, where there have been some significant changes, I think, in response to the various representations, is in terms of retained EU law, which possibly provided a mechanism for the removal of employment rights and so on, and that's another matter that I'll report back on in due course.
Diolch. Ar hyn o bryd, mae cysylltiadau diwydiannol a chyfraith cyflogaeth fel y cyfryw yn fater a gadwyd yn ôl. Byddwn yn gweithio gyda phawb sydd am gefnogi a gwella amodau gwaith i wella deddfwriaeth sy'n effeithio ar bobl sy'n gweithio. Mae yna feysydd sy'n ategol i hynny. Wrth gwrs, rydym yn gweithio ar y cyd â'n partneriaid cymdeithasol ac wrth gwrs, rydym wedi pasio'r Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru), sydd bellach yn Ddeddf, neu sydd ar fin dod yn Ddeddf yn swyddogol, rwy'n credu, pan gaiff ei selio ymhen wythnos. Rydym hefyd wedi dangos ein bod wedi gwneud hynny mewn perthynas ag amrywiol ddarnau eraill o ddeddfwriaeth. Ar hyn o bryd, y meysydd allweddol rwy'n canolbwyntio arnynt—. A byddaf yn cael trafodaethau yn ddiweddarach y prynhawn yma, i geisio sicrwydd gan Lywodraeth y DU mewn gwirionedd y bydd yn parchu penderfyniadau Tŷ'r Arglwyddi. Byddai hynny'n golygu na fydd y ddeddfwriaeth yn berthnasol i Gymru. Byddaf yn adrodd yn ôl i'r Senedd maes o law, pan fyddwn yn gwybod beth fydd ymateb Llywodraeth y DU. Mae'r maes arall, wrth gwrs, lle bu rhai newidiadau sylweddol, rwy'n credu, mewn ymateb i'r gwahanol sylwadau a gyflwynwyd, yn ymwneud â chyfraith yr UE a ddargedwir, a oedd o bosibl yn darparu mecanwaith ar gyfer dileu hawliau cyflogaeth ac ati, ac mae hwnnw'n fater arall y byddaf yn adrodd yn ôl arno maes o law.
2. Pa ystyriaeth y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi ei rhoi i ddatblygu rôl Fforwm Rhyng-Seneddol y DU o ran craffu ar faterion deddfwriaethol a chyfansoddiadol a'u goruchwylio? OQ59525
2. What consideration has the Counsel General given to the developing role of the UK Inter-Parliamentary Forum in the scrutiny and oversight of legislative and constitutional matters? OQ59525
Thank you for your question. I welcome the developing role of the forum and the improved scrutiny opportunity that it presents with regard to Governments across the United Kingdom.
Diolch am eich cwestiwn. Rwy'n croesawu rôl ddatblygol y fforwm a'r cyfle ar gyfer craffu gwell y mae'n ei gyflwyno mewn perthynas â Llywodraethau ledled y Deyrnas Unedig.
I'm sure the Counsel General would agree with me that the quality of government is only as good as the quality of the scrutiny of that Government, or, in this case, of those Governments across the UK. And indeed, the UK inter-parliamentary forum is starting to develop some musculature in its role now in the way that it does scrutiny—the increasing intergovernmental machinery, the agreements between Governments, the understandings between Governments. It's great to see the inroads, Dirprwy Lywydd, that we've made during this Senedd, with greater transparency and visibility here, where Ministers who attend inter-parliamentary committees will tell us in advance they're attending, what the agenda is, and report back to us. We can always do more here, but would he agree with me that the inter-parliamentary forum on a UK level probably has a greater role to play, now more than ever, in increasing the visibility of those discussions across the piste of the UK in this post-EU framework that we have? In the last meeting, we discussed the Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill, the Sewel convention, delegated legislation and more. Felicity Buchan MP, the Under-Secretary of State for the Department for Levelling Up, Housing and Communities, met with us to discuss those intergovernmental arrangements and we're looking to do more. So, does he share my hope that we can go further on the inter-parliamentary forum and raise the visibility and transparency and the quality of scrutiny of all of our Governments in this inter-governmental working?
Rwy'n siŵr y byddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi fod ansawdd Llywodraeth ond cystal ag ansawdd y gwaith craffu ar y Llywodraeth honno, neu, yn yr achos hwn, ar y Llywodraethau ledled y DU. Ac yn wir, mae fforwm rhyng-seneddol y DU yn dechrau datblygu rhywfaint o gyhyrau yn ei rôl nawr yn y ffordd y mae'n craffu —y peiriannau rhynglywodraethol cynyddol, y cytundebau rhwng Llywodraethau, y ddealltwriaeth rhwng Llywodraethau. Ddirprwy Lywydd, mae'n wych gweld y tir rydym wedi'i ennill yn ystod y Senedd hon, gyda rhagor o dryloywder a gwelededd yma, lle bydd Gweinidogion sy'n mynychu pwyllgorau rhyng-seneddol yn dweud wrthym ymlaen llaw eu bod yn mynychu, beth yw'r agenda, ac yn adrodd yn ôl. Gallwn wneud mwy yma bob amser, ond a fyddai'n cytuno â mi fod gan y fforwm rhyng-seneddol ar lefel y DU fwy o rôl i'w chwarae yn ôl pob tebyg, nawr yn fwy nag erioed, yn cynyddu gwelededd y trafodaethau hynny ledled y DU yn y fframwaith ôl-UE sydd gennym? Yn y cyfarfod diwethaf, buom yn trafod Bil Cyfraith yr UE a Ddargedwir (Dirymu a Diwygio), confensiwn Sewel, deddfwriaeth ddirprwyedig a mwy. Cyfarfu Felicity Buchan AS, Is-Ysgrifennydd Gwladol yr Adran Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau, â ni i drafod y trefniadau rhynglywodraethol hynny ac rydym yn gobeithio gwneud mwy. Felly, a yw'n rhannu fy ngobaith y gallwn fynd ymhellach ar y fforwm rhyng-seneddol a chodi gwelededd a thryloywder ac ansawdd craffu ar ein holl Lywodraethau yn y gwaith rhynglywodraethol hwn?
I thank the Member for those comments, because the points you make are very important. I have attended those, as you do now. The co-operation and collaboration of parliamentarians I think is an incredibly useful means of ensuring effective and consistent scrutiny of UK Government. I think what the forum also does, as a UK parliamentary forum, is it brings together all those or many of those organisations and bodies that are involved in scrutiny in the various Parliaments of the UK in a rather unique way. I've certainly been of the view for some time that it should actually become a formal parliamentary body that is supported by the four Parliaments of the United Kingdom.
What is also interesting about it, of course, is, in those constitutional areas, there is an incredible amount of cross-party support for many of the issues. So, sometimes, the polarisation that exists in some of the arguments or discussions on constitutional issues isn't quite as significant, because they are looked at on a whole-UK basis, involving all four parties. I attended the second meeting of the forum, in October 2022, and I'd certainly be very willing and keen to attend future meetings, and I hope future meetings will be held in Wales. I will be happy to engage with it. I'm happy to engage in its evidence sessions. And then just to re-emphasise the point, which I think is probably the substance of your question, that it really just needs to now be brought onto a formal parliamentary level.
Diolch i'r Aelod am y sylwadau hynny, oherwydd mae'r pwyntiau a wnewch yn bwysig iawn. Rwyf wedi mynychu'r rheini, fel rydych chi'n ei wneud nawr. Credaf fod cydweithrediad seneddwyr yn ffordd hynod ddefnyddiol o sicrhau craffu effeithiol a chyson ar Lywodraeth y DU. Rwy'n credu mai'r hyn y mae'r fforwm hefyd yn ei wneud, fel fforwm seneddol y DU, yw dwyn ynghyd yr holl sefydliadau a chyrff sy'n ymwneud â chraffu ar wahanol Seneddau'r DU mewn ffordd eithaf unigryw. Yn sicr, fy marn ers peth amser yw y dylai ddod yn gorff seneddol ffurfiol a gefnogir gan bedair Senedd y Deyrnas Unedig.
Yr hyn sydd hefyd yn ddiddorol amdano wrth gwrs, yn y meysydd cyfansoddiadol hynny, yw bod yna lawer iawn o gefnogaeth drawsbleidiol i lawer o'r materion. Felly, weithiau, nid yw'r polareiddio sy'n bodoli yn rhai o'r dadleuon neu'r trafodaethau ar faterion cyfansoddiadol lawn mor arwyddocaol, oherwydd eu bod yn cael eu hystyried ar sail y DU gyfan, gan gynnwys y pedwar parti. Mynychais ail gyfarfod y fforwm ym mis Hydref 2022, a byddwn yn sicr yn barod iawn ac yn awyddus i fynychu cyfarfodydd yn y dyfodol, ac rwy'n gobeithio y cynhelir cyfarfodydd yn y dyfodol yng Nghymru. Byddaf yn hapus i ymwneud â hynny. Rwy'n hapus i gymryd rhan yn ei sesiynau tystiolaeth. Ac i ail-bwysleisio'r pwynt felly, sef sylwedd eich cwestiwn rwy'n credu, mae angen iddo gael ei godi i lefel seneddol ffurfiol nawr.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Ac yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
We turn now to questions from the party spokespeople. First of all, the Conservatives' spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Minister, will you provide an update on the latest proposals for a Senedd reform Bill?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynigion diweddaraf ar gyfer Bil diwygio'r Senedd?
Thank you for your question. The Senedd reform Bill is work in progress. Of course, it is a matter that is linked very strongly to the co-operation agreement, and preparations are under way in respect of a number of the aspects of the Senedd reform Bill. I would hope that, by the autumn, it will be possible to table legislation setting out the terms of Senedd reform. Senedd reform, of course, is based very much on the Special Purpose Committee on Senedd Reform recommendations. It's not a Bill that is being brought by Government, per se, but it is in fact a Senedd Bill, based on the special purpose committee recommendations, and the role I see, as the Minister who'll be taking this forward, is to convert those recommendations and agreements into legislation.
Diolch am eich cwestiwn. Mae Bil diwygio'r Senedd yn waith sydd ar y gweill. Wrth gwrs, mae'n fater sydd wedi'i gysylltu'n gryf iawn â'r cytundeb cydweithio, ac mae paratoadau ar y gweill mewn perthynas â nifer o'r agweddau ar Fil diwygio'r Senedd. Byddwn yn gobeithio, erbyn yr hydref, y bydd modd cyflwyno deddfwriaeth sy'n nodi telerau diwygio'r Senedd. Mae diwygio'r Senedd, wrth gwrs, wedi'i seilio'n fawr ar argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio'r Senedd. Nid yw'n Fil sy'n cael ei gyflwyno gan y Llywodraeth, fel y cyfryw, ond Bil y Senedd ydyw mewn gwirionedd, sy'n seiliedig ar argymhellion y pwyllgor diben arbennig, a'r rôl a welaf i, fel y Gweinidog a fydd yn bwrw ymlaen â hyn, yw trosi'r argymhellion a'r cytundebau hynny'n ddeddfwriaeth.
As you well know, Minister, the Senedd reform Bill is the product of a dodgy backroom deal between the First Minister and the now former leader of Plaid Cymru, and it's not a Bill that we will be supporting. We don't believe that the public has an appetite for more politicians here in Wales, especially when it's going to cost around £100 million—[Interruption.]
Fel y gwyddoch yn iawn, Weinidog, mae Bil diwygio'r Senedd yn gynnyrch cytundeb cyfrinachol amheus rhwng y Prif Weinidog a chyn arweinydd Plaid Cymru erbyn hyn, ac nid yw'n Fil y byddwn yn ei gefnogi. Nid ydym yn credu bod gan y cyhoedd awydd am fwy o wleidyddion yma yng Nghymru, yn enwedig pan fo'n mynd i gostio oddeutu £100 miliwn—[Torri ar draws.]
Can we all allow the question to be asked, please?
A gawn ni i gyd ganiatáu i'r cwestiwn gael ei ofyn, os gwelwch yn dda?
Diolch, Dirprwy Lywydd.
Especially when it's going to cost over £100 million over a five-year term. Now, one of the things that you referred to yesterday in your statement on electoral reform was the suggestion that you would progress work on electoral reform in the new Senedd reform Bill, which will come out later this year. That's raised the spectre of the return, potentially, of extending the franchise for voting to prisoners. Can you tell us: are you planning to introduce an extension to the franchise to allow prisoners to vote in Welsh elections?
Diolch, Ddirprwy Lywydd.
Yn enwedig pan fydd yn costio dros £100 miliwn dros gyfnod o bum mlynedd. Nawr, un o'r pethau roeddech yn cyfeirio ato ddoe yn eich datganiad ar ddiwygio etholiadol oedd yr awgrym y byddech yn bwrw ymlaen â gwaith ar ddiwygio etholiadol yn y Bil newydd ar ddiwygio'r Senedd, a fydd yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Mae hynny wedi codi'r pryder y gallem weld estyn yr etholfraint pleidleisio i garcharorion yn dychwelyd. A wnewch chi ddweud wrthym: a ydych yn bwriadu cyflwyno estyniad i'r etholfraint i ganiatáu i garcharorion bleidleisio yn etholiadau Cymru?
I can tell you that that last issue that you raised is not on my agenda in terms of the content of the legislation.
Gallaf ddweud wrthych nad yw'r mater olaf a godwyd gennych ar fy agenda o ran cynnwys y ddeddfwriaeth.
Well, I'm very, very pleased to hear that, Minister, and so will members of the public be pleased to hear it. Because what we did not want to see was a return to the attempt that your Government made in the Local Government and Elections (Wales) Act, back in 2021, when you were planning to introduce an extension to the franchise, so that rapists, sexual offenders, people who were—[Interruption.]—people who were convicted of child pornography offences, and others—[Interruption.] It's not nonsense. This was—[Interruption.] This was—[Interruption.] These are statements of fact.
Wel, rwy'n falch iawn o glywed hynny, Weinidog, ac rwy'n siŵr y bydd y cyhoedd yn falch o'i glywed hefyd. Oherwydd nid oeddem am ddychwelyd at yr ymgais a wnaeth eich Llywodraeth yn Neddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), yn ôl yn 2021, pan oeddech yn bwriadu cyflwyno estyniad i'r etholfraint, fel bod treiswyr, troseddwyr rhywiol, pobl a oedd—[Torri ar draws.]—pobl a gafwyd yn euog o droseddau pornograffi plant, ac eraill—[Torri ar draws.] Nid yw'n nonsens. Roedd hyn—[Torri ar draws.] Roedd hyn—[Torri ar draws.] Mae'r rhain yn ddatganiadau ffeithiol.
Can I ensure, please, that the Member is allowed to ask the question, and that the Member focuses upon the question?
A gaf fi sicrhau, os gwelwch yn dda, fod yr Aelod yn cael gofyn y cwestiwn, a bod yr Aelod yn canolbwyntio ar y cwestiwn?
I am focusing upon the question. And the point of the matter is that your Government has previously brought plans forward for enabling the franchise to be extended to prisoners who have sentences of four years or less, which includes, according to the sentencing guidelines, those sorts of offences that I just listed. Now, given that those plans and proposals were dropped, and that you've committed to not bringing them back, because they're about as popular as a cup of cold sick, will you agree with me that you need to take into account the views of the public when it comes to the new Senedd reform Bill, and that there needs to be a condition that it will not be actually implemented unless there's a referendum? [Laughter.]
Rwy'n canolbwyntio ar y cwestiwn. A phwynt y mater yw bod eich Llywodraeth wedi cyflwyno cynlluniau o'r blaen ar gyfer estyn yr etholfraint i garcharorion sydd â dedfryd o bedair blynedd neu lai, sy'n cynnwys, yn unol â'r canllawiau dedfrydu, y mathau o droseddau rwyf newydd eu rhestru. Nawr, o ystyried bod y cynlluniau a'r cynigion hynny wedi'u gollwng, a'ch bod wedi ymrwymo i beidio â'u dwyn yn ôl, oherwydd eu bod yn amhoblogaidd iawn, a ydych yn cytuno â mi bod angen ichi ystyried safbwyntiau'r cyhoedd ar y Bil newydd i ddiwygio'r Senedd, a bod angen amod na fydd yn cael ei weithredu oni cheir refferendwm? [Chwerthin.]
Well, thank you for the question.
Wel, diolch am y cwestiwn.
I know you don't like popular public opinion.
Rwy'n gwybod nad ydych yn hoffi barn gyhoeddus boblogaidd.
Can I just say I'm really, really surprised at the attitude? Because one of my concerns is that, in the legislation that we bring forward, and the reforms that we do, there are many things we would like to do, there are many things we might do in the future. I have very much in mind the integrity of legislation, the need that it has to be clear, particularly when you're making changes. So, the issues in terms of the potential for prisoners voting, which occurs in many countries, actually, around the world—it's not on that particular principle. What I would say is this: with our prison system, which is growing and growing under this Government, where, in actual fact, we have many people in prison who probably should not be in prison, one of the things we should be really paying attention to—and it's why things like youth justice and the devolution of probation and so on are so important—is how people who have ended up in prison, who have committed offences, can be rehabilitated into becoming citizens again, becoming integrated in society.
Now, I think the approach that you're adopting, basically, is, once you're in prison, that's it, lock the door, throw away the key. That seems to be the whole approach of the Conservative Party to justice. We actually take justice seriously. We also take the rehabilitation of issues around prisoners seriously, and how you bring people back in, because, when people do come out of prison, we have very great concerns over the levels of recidivism—the fact that people end up back in prison. It is not only extremely costly, it's costly socially, economically, it has impacts on families and so on. So, we actually want what is an improved prison and probation service, and we want an improved justice system. The reality is, under the Conservatives, all of those have deteriorated, to an appalling state. If this Government were ever to be elected, we'd be back into Victorian types of punishment and imprisonment.
A gaf fi ddweud fy mod yn synnu'n fawr at yr agwedd? Oherwydd un o fy mhryderon yw bod yna lawer o bethau y byddem yn hoffi eu gwneud yn y ddeddfwriaeth rydym yn ei chyflwyno, a'r diwygiadau a wnawn, a bod yna lawer o bethau y gallem eu gwneud yn y dyfodol. Mae cywirdeb deddfwriaeth ar flaen fy meddwl, a'r angen iddi fod yn glir, yn enwedig pan fyddwch yn gwneud newidiadau. Felly, mae'r materion sy'n ymwneud â'r potensial i garcharorion bleidleisio, sy'n digwydd mewn llawer o wledydd o gwmpas y byd mewn gwirionedd—nid yw'n ymwneud â'r egwyddor benodol honno. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw hyn: gyda'n system garchardai, sy'n tyfu a thyfu o dan y Llywodraeth hon, lle mae gennym lawer o bobl yn y carchar na ddylent fod yn y carchar yn ôl pob tebyg, un o'r pethau y dylem roi sylw go iawn iddo—a dyma pam mae pethau fel cyfiawnder ieuenctid a datganoli prawf ac ati mor bwysig—yw sut y gellir adsefydlu pobl sydd wedi cyrraedd y carchar, sydd wedi cyflawni troseddau, i ddod yn ddinasyddion eto, a chael eu hintegreiddio yn y gymdeithas.
Nawr, rwy'n credu mai'r dull rydych chi'n ei fabwysiadu, yn y bôn, yw, pan fyddwch yn y carchar, dyna ni, clowch y drws, taflwch yr allwedd. Ymddengys mai dyna yw dull y Blaid Geidwadol o weithredu cyfiawnder. Rydym ni o ddifrif ynglŷn â chyfiawnder. Rydym o ddifrif hefyd ynghylch materion yn ymwneud ag adsefydlu carcharorion, a sut rydych yn cynnwys pobl unwaith eto, oherwydd, pan fydd pobl yn gadael y carchar, mae gennym bryderon mawr iawn ynghylch lefelau aildroseddu—y ffaith bod pobl yn dychwelyd i'r carchar. Mae’n gostus tu hwnt, ond mae hefyd yn gostus yn gymdeithasol, yn economaidd, mae'n cael effaith ar deuluoedd ac yn y blaen. Felly, rydym eisiau gwell gwasanaeth carchardai a phrawf ac rydym eisiau gwell system gyfiawnder. O dan y Ceidwadwyr, y realiti yw bod pob un o'r rheini wedi dirywio, i gyflwr echrydus. Pe bai'r Llywodraeth hon yn cael ei hethol byth, byddem yn dychwelyd i fathau Fictoraidd o gosbi a charcharu.
Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.
Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The arrest of scores of peaceful protestors at the coronation marks the latest chilling chapter in this Conservative Government's clamp down on civic dissent. As has been the case for some time, there are no more prolific purveyors of cancel culture than the current iteration of the Tory party, who have introduced a series of draconian measures when confronted by the merest suggestion that their ideological agenda might not be universally popular. The targeting of republican protestors at the coronation was the first major use of powers granted by the Public Order Bill, which has granted police in Wales and England the ability to stop and search without suspicion, and act upon disproportionately authoritarian provision of the serious disruption prevention orders.
The expansion of stop-and-search powers will also carry with it problematic racial implications, especially at a time when public confidence in police attitudes towards race has been profoundly shaken. Statistics show that black people are already six to seven times more likely to be subjected to stop and search, compared to white people. Unfortunately, since justice and policing is not devolved in Wales, in contrast to Scotland and Northern Ireland, this piece of legislation has been imposed upon us whether we like it or not. Furthermore, in the latest attempt to perfect his Tory tribute act, Keir Starmer has repeatedly refused to repeal the legislation if Labour form the next Westminster Government.
Can I therefore ask the Minister for the Welsh Government’s position on the Public Order Act 2023, and does he agree that the only way to prevent such damaging and badly thought-through legislation being imposed upon Wales in future is to push for the full devolution of policing and justice?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae arestio ugeiniau o brotestwyr heddychlon yn ystod y coroni yn nodi'r bennod iasol ddiweddaraf yng nghyfyngiadau'r Llywodraeth Geidwadol hon ar anghydweld dinesig. Fel sydd wedi bod yn wir ers peth amser, cefnogwyr mwyaf tanbaid diwylliant canslo yw'r ffurf bresennol ar y blaid Dorïaidd, sydd wedi cyflwyno cyfres o fesurau llym yn wyneb yr awgrym lleiaf nad yw eu hagenda ideolegol yn boblogaidd yn gyffredinol. Targedu protestwyr gweriniaethol yn y coroni oedd y defnydd mawr cyntaf o bwerau a roddwyd gan y Bil Trefn Gyhoeddus, sydd wedi rhoi gallu i'r heddlu yng Nghymru a Lloegr stopio a chwilio heb amheuaeth, a gweithredu ar ddarpariaeth anghymesur o awdurdodaidd y gorchmynion atal tarfu difrifol.
Bydd ehangu pwerau stopio a chwilio hefyd yn arwain at oblygiadau hiliol problemus, yn enwedig ar adeg pan fo hyder y cyhoedd yn agweddau'r heddlu tuag at hil wedi'i ysgwyd yn ddirfawr. Mae ystadegau'n dangos bod pobl ddu eisoes chwech i saith gwaith yn fwy tebygol o fod yn destun stopio a chwilio, o'i gymharu â phobl wyn. Yn anffodus, gan nad yw cyfiawnder a phlismona wedi'u datganoli yng Nghymru, yn wahanol i'r Alban a Gogledd Iwerddon, mae'r ddeddfwriaeth hon wedi'i gosod arnom p'un a ydym yn hoffi hynny ai peidio. Ar ben hynny, yn yr ymgais ddiweddaraf i berffeithio ei ddynwarediad o'r Torïaid, dro ar ôl tro mae Keir Starmer wedi gwrthod diddymu'r ddeddfwriaeth os mai Llafur fydd yn ffurfio Llywodraeth nesaf San Steffan.
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog felly am safbwynt Llywodraeth Cymru ar Ddeddf Trefn Gyhoeddus 2023, ac a yw'n cytuno mai'r unig ffordd o atal deddfwriaeth mor niweidiol a difeddwl rhag cael ei gorfodi ar Gymru yn y dyfodol yw pwyso am ddatganoli plismona a chyfiawnder yn llawn?
Well, thank you for the question. Of course, the position of Welsh Government is for the devolution of policing, and I think that is something that will happen. We've actually moved quite a long way towards it, insofar as the partnership models and so on that have been created, where a lot of that is already happening. And I see very little resistance to the logic of that actually happening. And if you talk to members of the public, I think they are supportive of that as well, and, when you talk about policing, you talk about communities and community safety.
Can I just make a comment, then, on the point you raised about the Public Order Act 2023? The position of Welsh Government is very much opposed to that legislation. We had no engagement with it. We had no consultation over it. It is a reserved matter at the moment, but, clearly, it impacts on the broader interests that we have in civil liberties in our society, freedoms within our society more generally. The reason why it concerned me, and I think it's probably the reason why the Metropolitan Police have now issued an apology in respect of a number of the arrests, is when I looked at what was happening in Moscow, and you saw an individual stand up and protest and hold a blank placard, and do nothing else, and getting arrested for the sake of it, and then when you see the same thing happening in London, it is a question of asking what is the difference between the two. How can we be outraged at the one, but then we can't be outraged when it happens in our own backyard? And I think that probably says it all.
Wel, diolch am y cwestiwn. Wrth gwrs, safbwynt Llywodraeth Cymru yw y dylid datganoli plismona, a chredaf fod hynny'n rhywbeth a fydd yn digwydd. Rydym wedi symud cryn dipyn tuag ato mewn gwirionedd, i'r graddau fod y modelau partneriaeth ac ati wedi'u creu, lle mae llawer o hynny eisoes yn digwydd. Ac ychydig iawn o wrthwynebiad a welaf i'r rhesymeg dros wneud hynny. Ac os siaradwch ag aelodau o'r cyhoedd, rwy'n credu eu bod yn gefnogol i hynny hefyd, a phan siaradwch am blismona, rydych yn sôn am gymunedau a diogelwch cymunedol.
A gaf fi wneud sylw, felly, ar y pwynt a godwyd gennych am Ddeddf Trefn Gyhoeddus 2023? Mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn wrthwynebus iawn i'r ddeddfwriaeth honno. Ni chawsom unrhyw ymwneud â hi. Ni wnaed unrhyw ymgynghori â ni yn ei chylch. Mae'n fater a gedwir yn ôl ar hyn o bryd, ond yn amlwg, mae'n effeithio ar y buddiannau ehangach sydd gennym o ran rhyddid sifil yn ein cymdeithas, a rhyddid o fewn ein cymdeithas yn fwy cyffredinol. Y rheswm pam ei bod yn fy mhoeni, ac rwy'n credu mai dyma'r rheswm pam mae'r Heddlu Metropolitanaidd bellach wedi cyhoeddi ymddiheuriad mewn perthynas â nifer o'r arestiadau, yw pan edrychais ar yr hyn a oedd yn digwydd yn Moskva (Moscow), ac fe weloch chi unigolyn yn sefyll a phrotestio a chodi placard gwag, a gwneud dim byd arall, a chael ei arestio am y peth, ac yna pan welwch yr un peth yn digwydd yn Llundain, mae'n fater o ofyn beth yw'r gwahaniaeth rhwng y ddau. Sut y gallwn ddangos dicter tuag at un, a pheidio â dangos dicter pan fydd yn digwydd yn ein gwlad ni? Ac rwy'n credu bod hynny'n dweud y cyfan.
Diolch am yr ateb yna.
Thank you for that response.
Yes, thank you very much for that answer.
I'd like now to turn to another example of the Tory Government legislating in bad faith, namely the Elections Act 2022, which has implemented the new voter identification requirements for UK-wide elections. As has been confirmed by extensive analysis into the matter by the Electoral Commission, instances of voter fraud across the UK are exceedingly rare. Indeed, in the whole of 2022, only seven cases of alleged electoral fraud at the polling stations were investigated by the police, and none resulted in any further action being taken. The new requirements are therefore a solution to a problem that does not exist, and are estimated to cost approximately £200 million to implement at a time when public finances are stretched to breaking point. But even more unsettling are the implications for voting rights and how these new requirements could impose barriers to electoral participation. The problem is particularly pertinent to Wales. A recent study for the London School of Economics and Political Science showed that over a quarter of residents in Blaenau Gwent, Dwyfor Meirionnydd and Preseli Pembrokeshire are not UK passport holders. Meanwhile—
Ie, diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw.
Hoffwn droi nawr at enghraifft arall o'r Llywodraeth Dorïaidd yn deddfu'n amhriodol, sef Deddf Etholiadau 2022, sydd wedi gweithredu'r gofynion newydd mewn perthynas ag adnabod pleidleiswyr ar gyfer etholiadau'r DU. Fel y cadarnhawyd gan ddadansoddiadau helaeth o'r mater gan y Comisiwn Etholiadol, mae achosion o dwyll pleidleiswyr ledled y DU yn hynod o brin. Yn wir, yn 2022, dim ond saith achos o dwyll etholiadol honedig yn y gorsafoedd pleidleisio a archwiliwyd gan yr heddlu, ac nid arweiniodd yr un ohonynt at roi unrhyw gamau pellach ar waith. Felly, mae'r gofynion newydd yn ddatrysiad i broblem nad yw'n bodoli, ac amcangyfrifir eu bod yn costio tua £200 miliwn i'w gweithredu ar adeg pan fo cyllid cyhoeddus yn cael ei ymestyn i'r eithaf. Ond mae'r goblygiadau i hawliau pleidleisio a sut y gallai'r gofynion newydd hyn osod rhwystrau i gyfranogiad etholiadol yn fwy gofidus byth. Mae'r broblem yn arbennig o berthnasol i Gymru. Dangosodd astudiaeth ddiweddar ar gyfer Ysgol Economeg a Gwyddor Gwleidyddiaeth Llundain nad yw dros chwarter y trigolion ym Mlaenau Gwent, Dwyfor Meirionnydd a Preseli Sir Benfro yn ddeiliaid pasbort y DU. Yn y cyfamser—
Peredur, I gave you a lot of flexibility in the first question. You need now to ask your second question.
Peredur, rhoddais lawer o hyblygrwydd i chi yn y cwestiwn cyntaf. Mae angen i chi ofyn eich ail gwestiwn nawr.
Sorry, okay. Does the Minister therefore agree that it should be a democratic imperative for any Government to ensure that the ability to vote is as accessible as possible? And could he confirm that the Welsh Government will not seek to replicate voter ID measures in Welsh elections?
Mae'n ddrwg gennyf, o'r gorau. A yw'r Gweinidog felly'n cytuno y dylai fod yn rheidrwydd democrataidd i unrhyw Lywodraeth sicrhau bod y gallu i bleidleisio mor hygyrch â phosibl? Ac a wnaiff gadarnhau na fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio efelychu mesurau adnabod pleidleiswyr yn etholiadau Cymru?
Thank you for the question. I think you probably know the answer because I've said it so many times in this Chamber that we have absolutely no intention as far Welsh elections are concerned, which are essentially the council and the Senedd elections, of introducing voter ID. I think the experience of what has happened—. As you say, it's a project that cost somewhere in the region of £200 million, and tens of thousands of people across the UK were actually denied a vote, and the fact is that, quite frankly, the introduction of that legislation was about voter suppression. As we know, a senior Cabinet Tory Member has made that admission very clear. His concern was not about the fact that they'd introduced the ID in that way, but they hadn't thought it through because it turned out that it seemed as though a lot of Conservative voters were turned away. So, it was the fact that the voter suppression had a different impact to what he expected, and that might explain why the Conservatives lost over 1,000 council seats.
Can I say it also raises the anomaly in terms of, when we look here—? In terms of the ethos underpinning our electoral strategy and reform agenda, it's about modernisation. It's about inclusion. I make this statement very clear. I don't care how people vote, in terms of our reforms, but what I want our reforms to do is to make it easier for people to vote and to maximise the number of people who actually do vote and participate within our democracy.
Diolch am y cwestiwn. Rwy'n credu eich bod yn gwybod yr ateb oherwydd rwyf wedi dweud cymaint o weithiau yn y Siambr hon nad oes gennym unrhyw fwriad o gwbl yn etholiadau Cymru, sef yr etholiadau cynghorau a'r Senedd yn y bôn, o gyflwyno dull adnabod pleidleiswyr. Rwy'n meddwl bod y profiad o'r hyn sydd wedi digwydd—. Fel y dywedwch, mae'n brosiect a gostiodd oddeutu £200 miliwn, a gwrthodwyd pleidlais i ddegau o filoedd o bobl ledled y DU, a'r gwir amdani yw bod cyflwyno'r ddeddfwriaeth honno'n ymwneud ag atal pleidleiswyr. Fel y gwyddom, mae uwch Aelod o'r Cabinet Torïaidd wedi cyfaddef hynny'n glir iawn. Nid oedd yn pryderu eu bod wedi cyflwyno'r dull adnabod yn y ffordd honno, ond yn hytrach, nad oeddent wedi meddwl drwy'r peth yn iawn oherwydd roedd hi'n ymddangos bod llawer o bleidleiswyr Ceidwadol wedi'u gwrthod. Felly, roedd yn ymwneud â'r ffaith bod atal pleidleiswyr wedi cael effaith wahanol i'r hyn roedd wedi'i ddisgwyl, ac fe allai hynny egluro pam y collodd y Ceidwadwyr dros 1,000 o seddi cyngor.
A gaf fi ddweud ei fod hefyd yn dangos yr anghysondeb o ran, pan edrychwn yma—? O ran yr ethos sy'n sail i'n strategaeth etholiadol a'n hagenda ddiwygio, mae'n ymwneud â moderneiddio. Mae'n ymwneud â chynhwysiant. Rwy'n gwneud y datganiad hwn yn glir iawn. Nid wyf yn poeni sut mae pobl yn pleidleisio, o ran ein diwygiadau, ond yr hyn rwyf am i'n diwygiadau ei wneud yw ei gwneud yn haws i bobl bleidleisio a chael cynifer â phosibl o bobl i bleidleisio ac i gymryd rhan yn ein democratiaeth.
3. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol amlinellu'r costau i Lywodraeth Cymru o ddarparu diwygio'r Senedd? OQ59509
3. Will the Counsel General outline the costs to the Welsh Government of delivering Senedd reform? OQ59509
Preparation and delivery of Senedd reform legislation requires expenditure that is allocated in the 2023-24 budget. Detailed estimates of the financial implications of Senedd reform will be published alongside the Bill on introduction, in accordance with Standing Orders, for scrutiny by Members during the Bill's passage.
Mae paratoi a chyflawni deddfwriaeth diwygio'r Senedd yn galw am wariant sy'n cael ei ddyrannu yng nghyllideb 2023-24. Cyhoeddir amcangyfrifon manwl o oblygiadau ariannol diwygio'r Senedd ochr yn ochr â'r Bil wrth ei gyflwyno, yn unol â'r Rheolau Sefydlog, i'w craffu gan Aelodau yn ystod hynt y Bil.
I'd like to thank the Counsel General for his response. In a statement the First Minister made, he did state that it was an intention that the legislation would allow the Welsh Government to have up to 19 Ministers. The cost of these Ministers is as follows: if they were full Ministers, with senior special advisers, it would cost £869,000. If they were Deputy Ministers, with standard special advisers, it would be £645,000. Counsel General, do you agree with me that the general public out there watching these proceedings would much prefer that money be spent on people in need who are struggling, rather than actually putting Ministers behind desks in Welsh Government offices in Cathays Park?
Hoffwn ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ymateb. Mewn datganiad a wnaed gan y Prif Weinidog, dywedodd fod bwriad i'r ddeddfwriaeth ganiatáu i Lywodraeth Cymru gael hyd at 19 o Weinidogion. Mae cost y Gweinidogion hyn fel a ganlyn: pe baent yn Weinidogion llawn, gydag uwch-gynghorwyr arbennig, byddai'n costio £869,000. Pe baent yn Ddirprwy Weinidogion, gyda chynghorwyr arbennig arferol, byddai'n £645,000. Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno â mi y byddai'n well gan y cyhoedd sy'n gwylio'r trafodion hyn fod arian yn cael ei wario ar bobl mewn angen sy'n ei chael yn anodd, yn hytrach nag ar roi Gweinidogion y tu ôl i ddesgiau yn swyddfeydd Llywodraeth Cymru ym Mharc Cathays?
Well, I certainly think probably members of the public would not want a Government to be spending £200 million on voter ID cards to make it difficult for people to actually vote. I think what people do respect is a well-argued case that is put and, I believe, actually has cross-party support—perhaps more cross-party in certain areas than others—of the fact that there is a justifiable need for reform within this Senedd. The role of this Senedd has changed significantly since 1999, the responsibilities. From your side, very frequently you talk about the importance of scrutiny and the capacity for scrutiny. That is an important aspect of our democracy, and it's a matter that's been reported on; it's a matter where there was a special purposes committee that was set up that has looked at it, that has explored it. This is a process about improving our democracy, and all I can really say in response to the approach that you've adopted is that it's typical of the Tory party, isn't it? You know the price of everything, but you know the value of nothing. We see from the legislation that you've brought in that there's such little value of the civil liberties and the civil rights that we have within our society, that I'm very pleased that there is support within this Parliament for actually doing things that actually modernise to improve the democracy of this Parliament.
Wel, rwy'n sicr yn credu na fyddai aelodau o'r cyhoedd eisiau i Lywodraeth fod yn gwario £200 miliwn ar gardiau adnabod pleidleiswyr i'w gwneud yn anodd i bobl bleidleisio. Rwy'n credu mai'r hyn y mae pobl yn ei barchu yw achos wedi'i ddadlau'n dda ac sy'n ennyn cefnogaeth drawsbleidiol—efallai'n fwy trawsbleidiol mewn rhai meysydd nag eraill—i'r ffaith bod angen y gellir ei gyfiawnhau i ddiwygio o fewn y Senedd hon. Mae rôl y Senedd wedi newid yn sylweddol ers 1999, y cyfrifoldebau. O'ch ochr chi, yn aml iawn rydych yn siarad am bwysigrwydd craffu a'r gallu i graffu. Mae hynny'n agwedd bwysig ar ein democratiaeth, ac mae'n fater sydd wedi cael sylw; mae'n fater lle cafodd pwyllgor dibenion arbennig ei sefydlu i edrych arno, i'w archwilio. Mae hon yn broses sy'n ymwneud â gwella ein democratiaeth, a'r cyfan y gallaf ei ddweud wrth ymateb i'r ymagwedd rydych chi wedi'i mabwysiadu yw ei bod yn nodweddiadol o'r blaid Dorïaidd, onid yw? Rydych yn gwybod pris popeth, a gwerth dim byd. Gwelwn o'r ddeddfwriaeth rydych wedi'i chyflwyno cyn lleied o werth sydd i ryddid sifil a'r hawliau sifil sydd gennym yn ein cymdeithas, ac rwy'n falch iawn fod cefnogaeth o fewn y Senedd hon i wneud pethau sy'n moderneiddio er mwyn gwella democratiaeth y Senedd hon.
4. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i atal lledaenu twyllwybodaeth yn ystod etholiadau Cymru? OQ59511
4. What is the Welsh Government doing to prevent the dissemination of disinformation during Welsh elections? OQ59511
We are committed to supporting voters exercising their democratic rights with access to good-quality information. We are helping young people recognise misinformation through the curriculum and we are exploring voter information provision as part of our electoral reform agenda.
Rydym wedi ymrwymo i gefnogi pleidleiswyr i arfer eu hawliau democrataidd gyda mynediad at wybodaeth o ansawdd da. Rydym yn helpu pobl ifanc i adnabod camwybodaeth drwy'r cwricwlwm ac rydym yn archwilio darparu gwybodaeth i bleidleiswyr fel rhan o'n hagenda diwygio etholiadol.
Thank you, Counsel General. Elections provoke a lot of online activity, and, at one level, that's a very good thing, to enable people to engage with the issues thrown up at any given election. However, there has been a tendency by online residents groups to be hijacked as promoters of one candidate or another whilst masquerading as something that's independent, and enabling them to block any views from members of the public that are at variance with that individual candidate. I don't wish to stifle debate in any way, but this can be seen as a way of getting round the absolutely appropriate restrictions on election campaigning to provide a level playing field for all candidates where they can only have a certain amount of expenditure by law, and also that they have to provide the details of the agent of that person so that there's a comeback if there's anything libellous or incorrect. So, what discussions has the Counsel General had with the Electoral Commission to ensure that any online groups are either giving equal access to all candidates during an election period, or, if not, are included as part of an individual candidate's election expenses to be declared as political advertising?
Diolch yn fawr, Gwnsler Cyffredinol. Mae etholiadau'n ysgogi llawer o weithgarwch ar-lein, ac ar un lefel, mae hynny'n beth da iawn, i alluogi pobl i ymgysylltu â materion sy'n codi mewn unrhyw etholiad penodol. Fodd bynnag, gwelwyd tueddiad gan grwpiau preswylwyr ar-lein i gael eu cymryd drosodd fel hyrwyddwyr un ymgeisydd neu'r llall gan ymhonni bod yn rhywbeth sy'n annibynnol, a'u galluogi i atal unrhyw farn gan aelodau o'r cyhoedd sy'n wahanol i farn yr ymgeisydd unigol hwnnw. Nid wyf yn dymuno mygu trafodaeth mewn unrhyw ffordd, ond gellir ystyried hon yn ffordd o osgoi'r cyfyngiadau cwbl briodol ar ymgyrchu etholiadol i roi chwarae teg i bob ymgeisydd lle na allant gael mwy na swm penodol o wariant yn ôl y gyfraith, a bod rhaid iddynt ddarparu manylion asiant yr unigolyn hwnnw fel bod rhywun yn atebol os ceir unrhyw beth enllibus neu anghywir. Felly, pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Comisiwn Etholiadol i sicrhau bod unrhyw grwpiau ar-lein naill ai'n rhoi mynediad cyfartal i'r holl ymgeiswyr yn ystod cyfnod etholiad, neu fel arall, yn cael eu cynnwys yn rhan o dreuliau etholiad ymgeisydd unigol sydd i'w datgan fel hysbysebu gwleidyddol?
Well, can I say, the issues you raise are matters of considerable concern? I think they're concerns, really, across all particular parties. They relate to the development of social media, which is a phenomenon that has increased year on year and is one that is subject to considerable abuse, and we see that around the world. We have to look within the areas where there's capacity for us to see how we can impact on that. Of course, some of the aspects are reserved matters, and matters that we can engage with but we don't have the specific responsibility for. But over 55 per cent of the responses to our October electoral administration reform White Paper consultation were supportive of proposals, for example, for an online voter information platform. So, we're now, for example, exploring the feasibility of a platform to allow better access to information for all candidates within those processes. We're also working constructively with a range of organisations who have interest in this space, including the electoral commission and the Electoral Reform Society. I was discussing this specifically with them and others yesterday. We endorse their work in this area, and we're working very closely with them. We do want to see increasingly factual campaigning, and not some of the campaigning that we've seen or some of the things that we see on social media.
There are, of course, issues through the new curriculum. We're supporting young people to help them identify misinformation as they see it, and we've published a guide to help teachers to confidently tackle that. And there is also the issue of democratic health, and we intend to strengthen the offence of undue influence at elections. We will all know, and probably across all parties, people who might have stood as representatives who've chosen not to because they do not want to subject themselves to the sort of abuse on social media that actually takes place. So, the point you raise is a very concerning one.
There are some issues as well with regard to the fact that we consented last year to UK Government legislation, applying digital imprints as part of the Elections Act 2022, at that. So, this is a matter that is ongoing, keeping it very closely under review, looking at all ways in which we can actually ensure that our democratic health is protected and the freedom of people to stand and to participate and the rights of voters to have genuine and factual information presented to them are upheld.
Wel, a gaf fi ddweud, mae'r materion rydych yn eu codi yn bethau sy'n peri cryn bryder? Rwy'n credu eu bod yn bryderon ar draws pob plaid. Maent yn ymwneud â datblygiad cyfryngau cymdeithasol, ffenomen sydd wedi cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn ac yn un sy'n destun cam-drin sylweddol, ac rydym yn gweld hynny ledled y byd. Mae'n rhaid inni edrych o fewn y meysydd lle mae gennym allu i weld sut y gallwn effeithio ar hynny. Wrth gwrs, mae rhai o'r agweddau yn faterion a gadwyd yn ôl, ac yn faterion y gallwn ymwneud â nhw ond nad oes gennym gyfrifoldeb penodol amdanynt. Ond roedd dros 55 y cant o'r ymatebion i'n hymgynghoriad Papur Gwyn ar ddiwygio gweinyddiaeth etholiadol ym mis Hydref yn gefnogol i gynigion, er enghraifft, ar gyfer platfform gwybodaeth i bleidleiswyr ar-lein. Felly, er enghraifft, rydym bellach yn archwilio dichonoldeb platfform i ganiatáu gwell mynediad at wybodaeth ar gyfer pob ymgeisydd yn y prosesau hynny. Rydym hefyd yn gweithio'n adeiladol gydag amrywiaeth o sefydliadau sydd â diddordeb yn y maes hwn, gan gynnwys y comisiwn etholiadol a'r Gymdeithas Diwygio Etholiadol. Roeddwn yn trafod hyn yn benodol gyda nhw ac eraill ddoe. Rydym yn cefnogi eu gwaith yn y maes hwn, ac rydym yn gweithio'n agos iawn gyda nhw. Rydym am weld ymgyrchu cynyddol ffeithiol, ac nid peth o'r ymgyrchu a welsom na rhai o'r pethau a welsom ar gyfryngau cymdeithasol.
Wrth gwrs, mae materion yn codi yn y cwricwlwm newydd. Rydym yn cefnogi pobl ifanc i'w helpu i nodi camwybodaeth wrth iddynt ei gweld, ac rydym wedi cyhoeddi canllaw i helpu athrawon i fynd i'r afael â hynny'n hyderus. A cheir mater iechyd democrataidd hefyd, ac rydym yn bwriadu cryfhau'r drosedd o ddylanwad gormodol mewn etholiadau. Byddwn i gyd yn gwybod am bobl, ac ar draws pob plaid yn ôl pob tebyg, a allai fod wedi sefyll fel cynrychiolwyr ond sydd wedi dewis peidio â gwneud hynny am nad ydynt am ddod yn agored i'r math o gam-drin sy'n digwydd ar gyfryngau cymdeithasol. Felly, mae'r pwynt rydych yn ei godi yn un pryderus iawn.
Ceir rhai problemau hefyd mewn perthynas â'r ffaith ein bod wedi cydsynio i ddeddfwriaeth Llywodraeth y DU y llynedd, gan gymhwyso argraffnodau digidol fel rhan o Ddeddf Etholiadau 2022. Felly, mae hwn yn fater sy'n parhau, ac mae'n cael ei adolygu'n agos iawn, gan edrych ar bob ffordd y gallwn sicrhau bod ein hiechyd democrataidd yn cael ei ddiogelu a bod rhyddid pobl i sefyll a chymryd rhan, a hawliau pleidleiswyr i gael gwybodaeth ddilys a ffeithiol wedi'i chyflwyno iddynt yn cael eu cynnal.
5. Pa gyngor mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynglŷn â sicrhau bod y rheoliadau a wneir o dan Fil Caffael y Gwasanaeth Iechyd (Cymru) yn gydnaws â Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020? OQ59515
5. What advice has the Counsel General provided to the Welsh Government regarding ensuring that regulations made under the Health Service Procurement (Wales) Bill are compatible with the United Kingdom Internal Market Act 2020? OQ59515
Well, thank you for your question. The Welsh Government's position in relation to the UK internal market Act is that when the Senedd legislates in non-reserved areas, it does so free from the requirements of the Act. This includes a situation where the Senedd legislates to confer regulation powers on the Welsh Ministers.
Wel, diolch am eich cwestiwn. Safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â Deddf marchnad fewnol y DU, pan fydd y Senedd yn deddfu mewn meysydd heb eu cadw'n ôl, yw ei bod yn gwneud hynny'n rhydd o ofynion y Ddeddf. Mae hyn yn cynnwys sefyllfa lle mae'r Senedd yn deddfu i roi pwerau rheoleiddio i Weinidogion Cymru.
Thank you for your response, Counsel General. I did actually raise this question with the Minister when she appeared before the Health and Social Care Committee, and I think we're still left with some confusion, because I just wonder how there can be such certainty that the regulations that come out from the Bill, should it become an Act, will not engage the internal market Act, when we do not know, of course, what those regulations will look like. Now, I understand, in terms of the health procurement Bill, that the working assumption is that the regulations will mirror those of England. But, should they diverge in the future, as the health Minister has made clear may happen, if desired, surely that will then change the legal advice to the Welsh Government. So, I'm asking how the Welsh Government can be so sure and confident that the internal market Act won't impact this particular set of regulations.
Diolch am eich ymateb, Gwnsler Cyffredinol. Fe godais y cwestiwn hwn gyda'r Gweinidog pan ymddangosodd gerbron y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac rwy'n credu ein bod yn dal i fod mewn peth dryswch, oherwydd tybed sut y gall fod cymaint o sicrwydd na fydd y rheoliadau sy'n deillio o'r Bil, pe bai'n dod yn Ddeddf, yn effeithio ar Ddeddf y farchnad fewnol, pan nad ydym yn gwybod, wrth gwrs, sut fydd y rheoliadau hynny'n edrych. Nawr, rwy'n deall, o ran Bil caffael y gwasanaeth iechyd, mai'r dybiaeth weithredol yw y bydd y rheoliadau'n adlewyrchu rhai Lloegr. Ond pe baent yn ymwahanu yn y dyfodol, fel y mae'r Gweinidog Iechyd wedi dweud yn glir y gallai ddigwydd, os dymunir, yn sicr ni fydd hynny'n newid y cyngor cyfreithiol i Lywodraeth Cymru. Felly, rwy'n gofyn sut y gall Llywodraeth Cymru fod mor sicr a hyderus na fydd Deddf y farchnad fewnol yn effeithio ar y set benodol hon o reoliadau.
Well, I think we can say it's probably because the Welsh Government has excellent legal advisers. Look, our position is this: the Senedd's legislative competence isn't impacted by the UK internal market Act because the Government of Wales Act 2006 is a constitutional statute. And, in order for that to be amended for our devolved responsibilities to be impacted upon, any changes to that would have to be by express legislation. The UK internal market Act does not expressly do this. It does not, therefore, undermine the protected status of the Government of Wales Act. As I say, if that were to happen, it would have to be an amendment that would require express not implied amendment, and the UK internal market Act does not do this.
Wel, rwy'n credu y gallwn ddweud mai'r rheswm yn ôl pob tebyg yw bod gan Lywodraeth Cymru gynghorwyr cyfreithiol rhagorol. Edrychwch, ein safbwynt ni yw hyn: nid yw cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yn cael ei effeithio gan Ddeddf marchnad fewnol y DU oherwydd bod Deddf Llywodraeth Cymru 2006 yn statud cyfansoddiadol. Ac er mwyn i hynny gael ei ddiwygio er mwyn effeithio ar ein cyfrifoldebau datganoledig, byddai'n rhaid i unrhyw newidiadau i hynny ddigwydd drwy ddeddfwriaeth ddatganedig. Nid yw Deddf marchnad fewnol y DU yn gwneud hyn yn ddatganedig. Nid yw, felly, yn tanseilio statws gwarchodedig Deddf Llywodraeth Cymru. Fel y dywedais, pe bai hynny'n digwydd, byddai'n rhaid iddo fod yn welliant a fyddai'n galw am welliant datganedig nid gwelliant ymhlyg, ac nid yw Deddf marchnad fewnol y DU yn gwneud hyn.
6. Pa drafodaethau mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion y gyfraith ynglŷn â gweithredu Deddf Trefn Gyhoeddus 2023? OQ59529
6. What discussions has the Counsel General had with law officers regarding the implementation of the Public Order Act 2023? OQ59529
Mae'r Ddeddf Trefn Gyhoeddus 2023 yn ymwneud â materion sydd wedi eu cadw yn ôl, a doedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim wedi ymgynghori gyda ni am eu bwriad i gychwyn rhai darpariaethau penodol. Mae'n hanfodol bod pobl yn cael hawl a rhyddid i ddweud eu dweud a mynegi eu pryderon yn ddiogel a heddychlon.
The Public Order Act 2023 concerns reserved matters, and the UK Government did not consult with us regarding their plans to commence certain provisions when they did so. It is vital that people have the right to have their voices heard and express their concerns freely in a safe and peaceful way.
Diolch, Cwnsler Cyffredinol. You might correct me with this, because you probably have a slightly longer memory than I have, but I can't remember another occasion where the police have publicly expressed regret so shortly following an arrest. And it's clear that they've done that because there was no legal basis at all to arrest protesters at the coronation or, indeed, a super-royal fan who happened to be standing next to the protesters. What is also unusual is that this law was brought into force through a UK regulation with only a day's notice that it could be used against the protesters. Months are usually given to allow time to explain how a new offence will work in practice. Again, Cwnsler Cyffredinol, another example of rushed legislation being bad legislation. I'm sure this wasn't the intention of Parliament.
I'm pleased, in response to my colleague Peredur Owen Griffiths, that the Welsh Government, unlike the leader of the opposition in Westminster, still opposes this Act. Fortunately, protestors in Cardiff were not affected, but as policing in many ways is in fact devolved through the police and crime commissioners, what steps will the Counsel General take to ensure that this Act does not hinder peaceful protest here in Wales? Diolch yn fawr.
Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Efallai y byddwch yn fy nghywiro ar hyn, oherwydd mae'n debyg fod gennych gof ychydig yn hirach na fy un i, ond ni allaf gofio achlysur arall lle mae'r heddlu wedi mynegi edifeirwch yn gyhoeddus mor fuan ar ôl arestio. Ac mae'n amlwg eu bod wedi gwneud hynny oherwydd nad oedd sail gyfreithiol o gwbl i arestio protestwyr yn ystod y coroni, na'r cefnogwr brenhinol brwd a oedd yn digwydd sefyll wrth ymyl y protestwyr, yn wir. Yr hyn sy'n anarferol hefyd yw bod y gyfraith hon wedi dod i rym drwy reoliad y DU gyda dim ond diwrnod o rybudd y gellid ei defnyddio yn erbyn y protestwyr. Fel arfer, rhoddir misoedd i ganiatáu amser i esbonio sut y bydd trosedd newydd yn gweithio'n ymarferol. Unwaith eto, Gwnsler Cyffredinol, enghraifft arall o ddeddfwriaeth frysiog sy'n ddeddfwriaeth wael. Rwy'n siŵr nad dyna oedd bwriad y Senedd.
Mewn ymateb i fy nghyd-Aelod Peredur Owen Griffiths, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru, yn wahanol i arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan, yn dal i wrthwynebu'r Ddeddf hon. Yn ffodus, nid effeithiwyd ar brotestwyr yng Nghaerdydd, ond gan fod plismona mewn sawl ffordd wedi'i ddatganoli drwy'r comisiynwyr heddlu a throseddu, pa gamau y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn eu cymryd i sicrhau nad yw'r Ddeddf hon yn rhwystro protestio heddychlon yma yng Nghymru? Diolch yn fawr.
Thank you. You are right. I think what was interesting when you saw those arrests was that many of the people who were upset by the fact that it happened were people who were even there going to watch the coronation, who wanted to support it. Because I think deep down all people, whatever their views are on the issue of monarchy and so on, nevertheless are very, very strong upholders of some of our basic civil rights. And I think what became very clear was, when the outrage was beginning to be expressed on social media and in interviews by people across the board in the crowd that were there, I think the police realised that a big mistake had been made.
What was a real concern to me watching this, watching some of the events subsequently, was that there seemed to be considerable confusion among the police about what their role was, and what their responsibilities were—because their responsibilities are not just to uphold the law, but they also have responsibilities to protect the rights of citizens as well. So, that was a major concern to me, and was probably partly a result of the fact this Bill was very deliberately, specifically, rushed through in a non-parliamentarian way without due proper scrutiny and attention. And that point was actually raised by Conservative Members of Parliament as well, so there were cross-party voices on that as that Bill was going through.
I am reassured also that police here in Wales have confirmed that there were no arrests, and I think, as we’ve seen on previous occasions, the relationship we have, the partnership, the engagement, the ongoing engagement with the police and crime commissioners, I think means that we actually have what I think is a far more thoughtful and responsive way in which some of these issues are actually dealt with, including matters from other legislation—the Police, Crime, Sentencing and Courts Act 2022—as well.
What I have an interest in keeping a very close eye on is that the UK Parliament's Home Affairs Committee will be holding an evidence session examining the Metropolitan Police’s approach to policing public protests, and the practical implications of the Public Order Act. So, I’ll take a very keen interest in that, and obviously there is ongoing engagement with our elected police and crime commissioners.
Diolch. Rydych yn llygad eich lle. Credaf mai’r hyn a oedd yn ddiddorol pan welsoch yr arestiadau hynny oedd bod llawer o’r bobl a oedd wedi’u cynhyrfu gan y ffaith ei fod wedi digwydd yn bobl a oedd yno i wylio’r coroni, ac a oedd am ei gefnogi. Oherwydd credaf fod pobl, yn y bôn, beth bynnag fo'u barn ar frenhiniaeth ac yn y blaen, yn gryf iawn o blaid rhai o'n hawliau sifil sylfaenol. Ac rwy'n credu mai'r hyn a ddaeth yn amlwg iawn, pan oedd y dicter yn dechrau cael ei fynegi ar y cyfryngau cymdeithasol ac mewn cyfweliadau gan bobl o bob anian yn y dorf a oedd yno, yw bod yr heddlu wedi sylweddoli bod camgymeriad mawr wedi'i wneud.
Yr hyn a oedd yn bryder gwirioneddol i mi wrth wylio hyn, wrth wylio rhai o’r digwyddiadau wedyn, oedd ei bod yn ymddangos bod cryn ddryswch ymhlith yr heddlu ynglŷn â beth oedd eu rôl, a beth oedd eu cyfrifoldebau—gan nad cynnal y gyfraith yw eu hunig gyfrifoldeb, mae ganddynt gyfrifoldebau hefyd i ddiogelu hawliau dinasyddion. Felly, roedd hynny’n bryder mawr i mi, ac mae’n debyg fod hynny'n rhannol o ganlyniad i’r ffaith bod y Bil hwn wedi’i ruthro drwodd yn fwriadol ac yn benodol mewn ffordd anseneddol, heb y gwaith craffu a'r sylw priodol. A chodwyd y pwynt hwnnw gan Aelodau Seneddol Ceidwadol hefyd, felly codwyd lleisiau trawsbleidiol ar hynny wrth i’r Bil hwnnw fynd drwodd.
Rwyf hefyd wedi cael sicrwydd fod yr heddlu yma yng Nghymru wedi cadarnhau na wnaed unrhyw arestiadau, ac fel y gwelsom ar achlysuron blaenorol, rwy'n credu bod y berthynas sydd gennym, y bartneriaeth, yr ymgysylltiad, yr ymgysylltu parhaus â’r comisiynwyr heddlu a throseddu, yn golygu bod gennym ffordd sy'n llawer mwy ystyriol ac ymatebol yn fy marn i o ymdrin â rhai o'r materion hyn, gan gynnwys materion sy'n codi o ddeddfau eraill—Deddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a’r Llysoedd 2022—hefyd.
Yr hyn y mae gennyf ddiddordeb mewn cadw llygad barcud arno yw y bydd Pwyllgor Materion Cartref Senedd y DU yn cynnal sesiwn dystiolaeth i archwilio dull yr Heddlu Metropolitanaidd o blismona protestiadau cyhoeddus, a goblygiadau ymarferol y Ddeddf Trefn Gyhoeddus. Felly, bydd gennyf gryn ddiddordeb yn hynny, ac yn amlwg, ceir ymgysylltiad parhaus â'n comisiynwyr heddlu a throseddu etholedig.
Rhun ap Iorwerth.
Rhun ap Iorwerth.
Y cwestiwn diwethaf—.
The last question—.
Cwestiwn 7, Huw Irranca-Davies.
Question 7, Huw Irranca-Davies.
7. Pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog wedi ei rhoi i gynrychiolaeth Cymru ar gyngor partneriaeth y cytundeb masnach a chydweithredu? OQ59524
7. What consideration has the Minister given to Wales's representation on the trade and co-operation agreement partnership council? OQ59524
Thank you. The partnership council is in fact a meeting between the UK Government, which has the responsibility for international relations, and the European Commission. The devolved nations have observer status, as do the member states of the European Union, and take part in preparatory meetings including those of the inter-ministerial group on UK-EU relations.
Diolch. Mae’r cyngor partneriaeth mewn gwirionedd yn gyfarfod rhwng Llywodraeth y DU, sydd â’r cyfrifoldeb dros gysylltiadau rhyngwladol, a’r Comisiwn Ewropeaidd. Mae gan y gwledydd datganoledig statws sylwedydd, fel sydd gan aelod-wladwriaethau’r Undeb Ewropeaidd, ac maent yn cymryd rhan mewn cyfarfodydd paratoadol gan gynnwys cyfarfodydd y grŵp rhyngweinidogol ar gysylltiadau rhwng y DU a’r UE.
I thank the Counsel General for that response. Can I put on record my thanks to the UK delegation and the leadership, not least Sir Oliver Heald, for the way in which they’ve sought to include this Parliament in the proceedings of the parliamentary part of the partnership council when we meet, albeit with an observer status rather than full delegate status? At the last meeting in London, we joined others from devolved legislatures to address delegates at the full plenary session, in a special session. We observed the main debates on energy, trade, security, Ukraine, the Windsor agreement and much more, and we participated fully in the wider discussions and workshops outside of plenary too. Could I ask, what hopes does the Counsel General have for developing further the voice of Welsh Government in its role? But also, as that develops—and I hope that it will over time—that there’s a constructive engagement between UK Government and Welsh Government in making sure that the voice of Wales is heard at an EU level, and that also the voice of parliamentarians is heard as well.
Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei ymateb. A gaf fi gofnodi fy niolch i ddirprwyaeth y DU a’r arweinyddiaeth, yn enwedig Syr Oliver Heald, am y ffordd y maent wedi ceisio cynnwys y Senedd hon yn nhrafodion rhan seneddol y cyngor partneriaeth pan fyddwn yn cyfarfod, er gyda statws sylwedydd yn hytrach na statws cynrychiolydd llawn? Yn y cyfarfod diwethaf yn Llundain, fe wnaethom ymuno ag eraill o'r deddfwrfeydd datganoledig i annerch cynrychiolwyr yn y cyfarfod llawn, mewn sesiwn arbennig. Fe wnaethom arsylwi ar y prif ddadleuon ar ynni, masnach, diogelwch, Wcráin, cytundeb Windsor a llawer mwy, ac fe wnaethom gymryd rhan lawn yn y trafodaethau ehangach a'r gweithdai y tu allan i'r cyfarfod llawn hefyd. A gaf fi ofyn, pa obeithion sydd gan y Cwnsler Cyffredinol ar gyfer datblygu llais Llywodraeth Cymru ymhellach yn ei rôl? Ond hefyd, wrth i hynny ddatblygu—ac rwy'n gobeithio y gwnaiff, dros amser—fod ymgysylltu adeiladol rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed ar lefel yr UE, a bod llais seneddwyr yn cael ei glywed hefyd.
Thank you. Of course, just referring to the partnership council, there have been two meetings—21 June and, of course, there was then COVID and so on, and then 24 March. I think that what is interesting about it is that the observer status we have is the same observer status that Germany has, that France has and so on. So, it is an important one, but, of course, what is important is the extent to which devolved Governments are involved in the preparatory work that takes place before those particular meetings.
The inter-ministerial group is, therefore, an extremely important one. I think there is a need to look at the issue in terms of international trade issues and how those are impacted. But, the inter-ministerial group met on 21 March, ahead of the meeting of the partnership council on 24 March. It considered items that were specifically on the agenda for the partnership council. The Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd, attended this meeting of the IMG on behalf of the Minister for Economy, who wasn't there.
There's also oversight of specialist committees. I think it is an important and growing area, because so many of these discussions impact on devolved functions. Therefore, that genuine engagement with the devolved Governments is an extremely important one, and I know it's one that's being kept under very close observation. It's something that we want to, obviously, see become consistent, regular and improved in quality, and be secure.
Diolch. Wrth gwrs, gan gyfeirio at y cyngor partneriaeth, cafwyd dau gyfarfod—21 Mehefin, ac wrth gwrs, daeth COVID ac yn y blaen wedyn, ac yna, 24 Mawrth. Credaf mai’r hyn sy’n ddiddorol amdano yw bod y statws sylwedydd sydd gennym yr un fath â'r statws sylwedydd sydd gan yr Almaen, Ffrainc ac yn y blaen. Felly, mae’n un pwysig, ond wrth gwrs, yr hyn sy’n bwysig yw i ba raddau y mae Llywodraethau datganoledig yn rhan o’r gwaith paratoi sy’n digwydd cyn y cyfarfodydd penodol hynny.
Mae’r grŵp rhyngweinidogol, felly, yn un eithriadol o bwysig. Credaf fod angen edrych ar y mater yng nghyd-destun materion masnach ryngwladol a sut yr effeithir arnynt. Ond cyfarfu’r grŵp rhyngweinidogol ar 21 Mawrth, cyn cyfarfod y cyngor partneriaeth ar 24 Mawrth. Ystyriodd eitemau a oedd yn benodol ar yr agenda ar gyfer y cyngor partneriaeth. Roedd y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd yn bresennol yng nghyfarfod y grŵp rhyngweinidogol ar ran Gweinidog yr Economi, nad oedd yno.
Ceir trosolwg hefyd ar bwyllgorau arbenigol. Rwy'n credu ei fod yn faes pwysig sy’n tyfu, gan fod cymaint o’r trafodaethau hyn yn effeithio ar swyddogaethau datganoledig. Felly, mae'r ymgysylltu gwirioneddol hwnnw â'r Llywodraethau datganoledig yn eithriadol o bwysig, a gwn ei fod yn rhywbeth sy'n cael ei gadw dan oruchwyliaeth fanwl iawn. Yn amlwg, mae'n rhywbeth rydym am ei weld yn dod yn gyson, yn rheolaidd ac yn well o ran ei ansawdd, ac yn fwy sicr.
Y cwestiwn olaf gan Jack Sargeant.
The final question, Jack Sargeant.
8. Pa drafodaethau mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion y gyfraith ynglŷn ag ymgyrch cyfraith Hillsborough? OQ59528
8. What discussions has the Counsel General had with law officers regarding the Hillsborough law campaign? OQ59528
Thank you for your question. On this, we are committed to exploring the best ways to help ensure that victims and their families have their voices heard following any major incident, and are considering what we can do in Wales to make sure that victims are advocated for at a national level when tragedies occur.
Diolch am eich cwestiwn. Ar hyn, rydym wedi ymrwymo i archwilio’r ffyrdd gorau o helpu i sicrhau bod lleisiau dioddefwyr a’u teuluoedd yn cael eu clywed yn dilyn unrhyw ddigwyddiad mawr, ac rydym yn ystyried yr hyn y gallwn ei wneud yng Nghymru i sicrhau bod dioddefwyr yn cael eiriolaeth ar lefel genedlaethol pan fo trasiedïau'n digwydd.
I'm very grateful to the Counsel General for his answer. As the Counsel General knows, the Hillsborough Law Now campaign is about giving ordinary people real access to justice. The UK Conservative Government are bringing forward a Victims and Prisoners Bill that will simply not achieve this; it does not go far enough, Counsel General. Keir Starmer has committed to bringing forward a Hillsborough law when he is Prime Minister. Given your continuous support, which I'm very grateful for, Counsel General, will you begin the work here in Wales to ensure the Welsh Government will do all it can to support Keir Starmer and a Labour Government in implementing and bringing forward a Hillsborough law now?
Rwy’n ddiolchgar iawn i’r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Fel y gŵyr y Cwnsler Cyffredinol, mae ymgyrch Hillsborough Law Now yn ymwneud â rhoi mynediad gwirioneddol at gyfiawnder i bobl gyffredin. Mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn cyflwyno Bil Dioddefwyr a Charcharorion na fydd yn cyflawni hyn; nid yw’n mynd yn ddigon pell, Gwnsler Cyffredinol. Mae Keir Starmer wedi ymrwymo i gyflwyno cyfraith Hillsborough pan fydd yn Brif Weinidog y DU. O ystyried eich cefnogaeth barhaus, cefnogaeth rwy'n ddiolchgar iawn amdani, Gwnsler Cyffredinol, a wnewch chi ddechrau ar y gwaith yma yng Nghymru i sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i gefnogi Keir Starmer a Llywodraeth Lafur i weithredu a chyflwyno cyfraith Hillsborough nawr?
Well, can I first of all thank the Member for his continual and consistent advocacy of the rights of those people who are victims of major tragedies? Can I also make the comment, and it's one that I've made before, that the real answer to this is the fact that legal aid should be made available to people as a matter of right. There would be no great complexity in actually including a provision whereby when a major incident occurs, legal aid will be made available.
The UK Government is bringing forward a Victims and Prisoners Bill. It includes provisions for the UK Secretary of State to appoint an independent public advocate to support victims of major incidents in England and Wales. It is not at all clear who those people would be, what their status would be, what their role and their functions would be, what their powers would be and whether they're there to support and give assistance, because if that's the case, it really isn't adequate. It has been difficult to get clarity from the UK Government as to what their thinking is on this, so there are, of course, ongoing engagements to ascertain what that would be.
I have quite a number of concerns, because were there to be a major incident within Wales, we would want to ensure that the Welsh Government was able to provide a mechanism whereby citizens of Wales were impacted. Of course, events, when they occur, are very rarely just tied to one particular country. Quite often, there are also conflicts between those people who are impacted, so there are all of those issues that have to be thought through as well.
What I can say is that I do think we have to explore everything that we can do within our powers to help people secure access to justice in all circumstances. We do support the idea of an advocate for victims in the wake of major incidents, but we have real concerns that these provisions do not properly reflect the devolution settlement; they've not been properly thought out yet and there's still quite a lot of discussion and work to be ongoing to see where these provisions go. I support the commitment that Keir Starmer has given to the fact that they will introduce a Hillsborough law, but in the meantime, we will certainly continue to explore this, we’ll continue to work, and I thank you for your engagement, for raising this issue.
Wel, a gaf fi ddiolch yn gyntaf i’r Aelod am y modd parhaus a chyson y mae'n dadlau dros hawliau’r bobl sy’n ddioddefwyr trasiedïau mawr? A gaf fi hefyd wneud y sylw, ac mae'n un rwyf wedi'i wneud o'r blaen, mai'r ateb go iawn i hyn yw'r ffaith y dylai cymorth cyfreithiol fod ar gael i bobl fel hawl? Ni fyddai unrhyw gymhlethdod mawr ynghlwm wrth gynnwys darpariaeth y bydd cymorth cyfreithiol ar gael pan fydd digwyddiad mawr yn digwydd.
Mae Llywodraeth y DU yn cyflwyno Bil Dioddefwyr a Charcharorion. Mae’n cynnwys darpariaethau i Ysgrifennydd Gwladol y DU benodi eiriolwr cyhoeddus annibynnol i gefnogi dioddefwyr digwyddiadau mawr yng Nghymru a Lloegr. Nid yw’n glir o gwbl pwy fyddai’r bobl hynny, beth fyddai eu statws, beth fyddai eu rôl a’u swyddogaethau, beth fyddai eu pwerau ac a ydynt yno i gefnogi a rhoi cymorth, oherwydd os ydynt, ni fyddai hynny'n ddigonol. Mae wedi bod yn anodd cael eglurder gan Lywodraeth y DU ynglŷn â beth yw eu barn ar hyn, felly mae ymgysylltu parhaus yn mynd rhagddo i ganfod beth fyddai hynny.
Mae gennyf nifer sylweddol o bryderon, oherwydd pe bai digwyddiad mawr yn digwydd yng Nghymru, byddem eisiau sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gallu darparu mecanwaith a fyddai'n cael effaith ar ddinasyddion Cymru. Wrth gwrs, anaml iawn y mae digwyddiadau, pan fyddant yn digwydd, yn gysylltiedig ag un wlad benodol. Yn aml iawn, ceir gwrthdaro hefyd rhwng y bobl yr effeithir arnynt, felly mae'n rhaid rhoi ystyriaeth drylwyr i bob un o'r pethau hynny hefyd.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yw fy mod yn credu bod rhaid inni archwilio popeth y gallwn ei wneud o fewn ein pwerau i helpu pobl i gael mynediad at gyfiawnder ym mhob sefyllfa. Rydym yn cefnogi'r syniad o eiriolwr dros ddioddefwyr yn sgil digwyddiadau mawr, ond mae gennym bryderon gwirioneddol nad yw'r darpariaethau hyn yn adlewyrchu'r setliad datganoli'n briodol; nid ydynt wedi cael eu hystyried yn briodol eto, ac mae cryn dipyn o drafod a gwaith i'w wneud o hyd i weld i ble mae'r darpariaethau hyn yn mynd. Rwy'n cefnogi’r ymrwymiad a gafwyd gan Keir Starmer i’r ffaith y byddant yn cyflwyno cyfraith Hillsborough, ond yn y cyfamser, byddwn yn sicr yn parhau i archwilio hyn, byddwn yn parhau i weithio, a diolch i chi am ymgysylltu, am godi'r mater hwn.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Eitem 3 yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Senedd, a bydd Mark Isherwood yn gofyn cwestiwn 1.
Item 3 is questions to the Senedd Commission, and Mark Isherwood will ask question 1.
1. Pa gamau mae'r Comisiwn yn eu cymryd i hyrwyddo Senedd Cymru i'r byd? OQ59506
1. What action is the Commission taking to promote the Welsh Parliament to the world? OQ59506
Mae'r Comisiwn yn cefnogi cyfleoedd i hyrwyddo ac arddangos ein Senedd a'i gwaith arloesol ar lwyfan rhyngwladol. Mae hyn yn cynnwys cefnogi Aelodau i gymryd rhan mewn rhwydweithiau rhyngwladol megis yng nghyfarfod llawn y Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig a gynhaliwyd yn Jersey yn ystod y dyddiau diwethaf yma. Cytunwyd ar ein fframwaith rhyngwladol fis Tachwedd diwethaf yn y Comisiwn. Mae’n amlinellu'r nod o godi proffil y Senedd a gwerth meithrin ein henw da drwy ymgysylltu a chydweithio, p'un ai yw'r gwaith hynny'n cael ei arwain gan Aelodau neu bwyllgorau, neu ai yw'n digwydd ar lefel swyddogion neu rhwng Seneddau.
The Commission supports opportunities to promote and showcase our Parliament and its innovative work on the international stage. This includes supporting Members to participate in international networks such as the British–Irish Parliamentary Assembly plenary held in Jersey over the past few days. Our international framework was agreed last November. It sets out the objective of raising the Senedd’s profile and the value of building our reputation through engagement and collaboration, whether that is Member- or committee-led, or if it happens at official level or Parliament to Parliament.
Okay, well, in addition to promoting the Welsh Parliament to the wider world, there’s still a need to promote this Parliament within the world of Wales itself. With less than half the electorate voting for anyone in the 2021 Welsh general election, it’s clear that the democratic deficit is still alive and kicking with many still not understanding where the decisions are taken, who is responsible, and how much power the Welsh Government actually has over their lives.
Although the Senedd Cymru Welsh Parliament customer services team do a great job reaching out to engage schools and community groups and hosting visits to the Senedd, I’m still contacted daily by people who don’t understand the separation between the Welsh Parliament and the Welsh Government, or when the Welsh Government rather than the UK Government should be held accountable. Representative democracy requires every Government to know that it is on probation and can be kicked out, and every Parliament to be seen to be holding their Government to account.
What action is the Commission therefore taking to spread wider understanding of the Welsh Parliament to the parts of the world of Wales where the democratic deficit is most acute?
Iawn, wel, yn ogystal â hyrwyddo Senedd Cymru i'r byd ehangach, mae angen hyrwyddo'r Senedd hon ym myd Cymru hefyd. Gyda llai na hanner yr etholwyr yn pleidleisio dros unrhyw un yn etholiad cyffredinol Cymru yn 2021, mae’n amlwg fod y diffyg democrataidd yn dal i fod yn fyw ac yn iach, gyda llawer yn dal heb ddeall ble caiff y penderfyniadau eu gwneud, pwy sy’n gyfrifol, a faint o bŵer sydd gan Lywodraeth Cymru dros eu bywydau mewn gwirionedd.
Er bod tîm gwasanaethau cwsmeriaid Senedd Cymru yn gwneud gwaith gwych yn estyn allan i ymgysylltu ag ysgolion a grwpiau cymunedol a chynnal ymweliadau â’r Senedd, mae pobl yn dal i gysylltu â mi bob dydd nad ydynt yn deall yr ymwahaniad rhwng Senedd Cymru a Llywodraeth Cymru, neu pryd y dylid dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif yn hytrach na Llywodraeth y DU. Mae democratiaeth gynrychioliadol yn ei gwneud yn ofynnol i bob Llywodraeth wybod ei bod ar brawf ac y gellir cael gwared arni, ac i bob Senedd gael ei gweld yn dwyn eu Llywodraeth i gyfrif.
Pa gamau y mae’r Comisiwn yn eu cymryd, felly, i ledaenu dealltwriaeth ehangach o Senedd Cymru i’r rhannau o fyd Cymru lle mae’r diffyg democrataidd ar ei waethaf?
I love the attempt to make your supplementary fit into the original question by talking about Wales in the world there just at the end. That was very neatly done, if I may say so.
And to answer the supplementary, then: I agree with you; I would love to spend more money, have more people involved in directly engaging with the people of Wales on the work that we do here. But we live within the resources that we have, and we are continually working with our committees and with individual Members to see how we can extend the engagement work that our committees do, in particular with the real-life experiences of people in Wales. And that’s the direct engagement, of course, is to make our work here relevant to the real-life experiences and to be enriched by the real-life experiences of people in Wales. So, we can do that directly.
We are where we are with how our Senedd is covered by both press and media, and I could go on for quite a long time, as you could, on the lack of coverage generally for Welsh politics in the media and press that the people of Wales read and listen to. But our greatest champions in all of this are us as 60 Members, in the work that we do both in our constituencies and regions, and also in how we engage with people in our constituencies and regions and make the issues that are important to them important to Welsh Government here, and that we scrutinise the actions of Welsh Government in improving the lives of the people of Wales.
Rwyf wrth fy modd â’r ymgais i wneud i’ch cwestiwn atodol gyd-fynd â’r cwestiwn gwreiddiol drwy sôn am Gymru yn y byd ar y diwedd. Fe wnaethoch hynny’n daclus iawn, os caf ddweud.
A'r ateb i'r cwestiwn atodol, felly: rwy'n cytuno â chi; byddwn wrth fy modd yn gwario mwy o arian, a chael mwy o bobl i fynd ati i ymgysylltu’n uniongyrchol â phobl Cymru ar y gwaith a wnawn yma. Ond rydym yn byw o fewn yr adnoddau sydd gennym, ac rydym yn gweithio’n barhaus gyda’n pwyllgorau a chydag Aelodau unigol i weld sut y gallwn ymestyn y gwaith ymgysylltu y mae ein pwyllgorau'n ei wneud, yn enwedig gyda phrofiadau bywyd go iawn pobl yng Nghymru. Ac mae'r ymgysylltiad uniongyrchol hwnnw, wrth gwrs, yn digwydd er mwyn gwneud ein gwaith yma'n berthnasol i brofiadau bywyd go iawn ac er mwyn iddo gael ei gyfoethogi gan brofiadau go iawn pobl Cymru. Felly, gallwn wneud hynny’n uniongyrchol.
Rydym yn y sefyllfa rydym ynddi o ran sut y mae’r wasg a’r cyfryngau yn rhoi sylw i'r Senedd, a gallwn sôn am beth amser, fel y gallech chi, am y diffyg sylw i wleidyddiaeth Gymreig yn gyffredinol yn y wasg y mae pobl Cymru yn ei darllen a'r cyfryngau y maent yn gwrando arnynt. Ond ni, fel 60 Aelod, yw ein hyrwyddwyr pennaf, yn y gwaith a wnawn yn ein hetholaethau a’n rhanbarthau, a hefyd yn y ffordd yr ymgysylltwn â phobl yn ein hetholaethau a’n rhanbarthau ac y gwnawn y materion sy’n bwysig iddynt yn bwysig i Lywodraeth Cymru yma, a’r ffordd y craffwn ar weithredoedd Llywodraeth Cymru yn gwella bywydau pobl Cymru.
2. A wnaiff y Comisiwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gefnogaeth y mae'n ei ddarparu i staff y Comisiwn a staff yr Aelodau sy'n profi aflonyddu? OQ59513
2. Will the Commission provide an update on the information and support it provides for Commission and Member staff experiencing harassment? OQ59513
Thank you for your question, Mike. The Commission is committed to ensuring that the Senedd is an inclusive organisation, free from intimidation and harassment. Our tripartite dignity and respect policy was put in place in 2018, and the policies are supported, for example, through training, contact officers, and support for well-being, such as occupational health, and our employee assistance programme. The policy and how to access it is regularly communicated to all concerned through a variety of means, such as news page articles, service-level meetings, and with full details of support on dedicated intranet pages. A proactive review of the dignity and respect policy was conducted in recognition of the new Members' code of conduct, and the number of new Members elected to the sixth Senedd. A task and finish group of Senedd Commission officials was established to lead the review process, the findings of which will be submitted to the Commissioners at their next meeting on 22 May. The Commission has also taken extensive steps to ensure the safety of Members and their constituency support staff. Senedd security have set up a robust incident reporting platform that ensures individuals can access support and guidance as needed from the dedicated Member security team.
Diolch am eich cwestiwn, Mike. Mae’r Comisiwn wedi ymrwymo i sicrhau bod y Senedd yn sefydliad cynhwysol, sy’n rhydd rhag bygythiadau ac aflonyddu. Rhoddwyd ein polisi urddas a pharch teirochrog ar waith yn 2018, a chaiff y polisïau eu cefnogi, er enghraifft, drwy hyfforddiant, swyddogion cyswllt, a chymorth ar gyfer llesiant, megis iechyd galwedigaethol, a’n rhaglen cymorth i weithwyr. Caiff y polisi a sut i gael gafael arno ei gyfathrebu’n rheolaidd i bawb dan sylw drwy amrywiaeth o ddulliau, megis erthyglau ar dudalennau newyddion, cyfarfodydd lefel gwasanaeth, gyda manylion llawn y cymorth sydd ar gael ar dudalennau pwrpasol ar y fewnrwyd. Cynhaliwyd adolygiad rhagweithiol o’r polisi urddas a pharch i gydnabod y cod ymddygiad i Aelodau newydd, a nifer yr Aelodau newydd a etholwyd i’r chweched Senedd. Sefydlwyd grŵp gorchwyl a gorffen o swyddogion Comisiwn y Senedd i arwain y broses adolygu, a chaiff y canfyddiadau eu cyflwyno i’r Comisiynwyr yn eu cyfarfod nesaf ar 22 Mai. Mae’r Comisiwn hefyd wedi cymryd camau helaeth i sicrhau diogelwch Aelodau a’u staff cymorth etholaethol. Mae swyddogion diogelwch y Senedd wedi sefydlu platfform cadarn ar gyfer rhoi gwybod am ddigwyddiadau sy’n sicrhau bod unigolion yn gallu cael gafael ar gymorth ac arweiniad yn ôl yr angen gan dîm diogelwch penodedig yr Aelodau.
Can I thank Joyce Watson for that response? I think the policy is brilliant. Most policies that we produce are brilliant. It's actually getting them out so people know about them. I'm sure it's been published in all sorts of places that I and most other people in this room have not read, and I think that's one of the problems we have—getting things across to other people. How do people know who to go to? If one of my staff was suffering harassment from another Member here, who would they go to apart from me? How can people get early intervention? I'm a great believer in early intervention. We need named contacts. We need an early intervention strategy so that someone can be told that what they're doing is out of order and unwelcome, because sometimes people don't know that, and I'll give you an example. When I was a lecturer, I told one student to stop bullying. He was very aggrieved and very upset and said, 'I have never bullied anyone in my life—I was just joshing with him.' I said, 'It was joshing to you, but bullying to him.' He apologised and it stopped. It's getting this early intervention so if people do things that upset others then they know about it, rather than it continuing.
A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am ei hymateb? Credaf fod y polisi'n wych. Mae'r rhan fwyaf o'r polisïau a gynhyrchwn yn wych. Mae hyn yn ymwneud â'u cael allan fel bod pobl yn gwybod amdanynt. Rwy'n siŵr ei fod wedi'i gyhoeddi mewn pob math o leoedd nad wyf i a'r rhan fwyaf o bobl eraill yn yr ystafell hon wedi'u darllen, a chredaf mai dyna un o'r problemau sydd gennym—cyfleu pethau i bobl eraill. Sut mae pobl yn gwybod at bwy i fynd? Pe bai Aelod arall yma'n aflonyddu ar un o fy staff, at bwy y byddent yn mynd ar wahân i mi? Sut y gall pobl gael ymyrraeth gynnar? Rwy’n gredwr mawr mewn ymyrraeth gynnar. Mae angen enwau cyswllt arnom. Mae arnom angen strategaeth ymyrraeth gynnar fel y gellir dweud wrth rywun fod yr hyn y maent yn ei wneud yn amhriodol ac nad oes croeso iddo, oherwydd weithiau, nid yw pobl yn gwybod hynny, a rhoddaf enghraifft i chi. Pan oeddwn yn ddarlithydd, dywedais wrth un myfyriwr am roi'r gorau i fwlio. Roedd yn ddig iawn ac yn ofidus iawn a dywedodd, 'Nid wyf erioed wedi bwlio unrhyw un yn fy mywyd—dim ond tynnu ei goes oeddwn i.' Dywedais wrtho, 'Roedd yn dynnu coes i ti, ond yn fwlio iddo ef.' Fe ymddiheurodd, a daeth y peth i ben. Mae hyn yn ymwneud â chael yr ymyrraeth gynnar hon fel bod pobl yn gwybod os ydynt yn gwneud pethau sy'n peri gofid i eraill, yn hytrach na'i fod yn parhau.
Thank you for that, and what you say is hugely important. Dignity and respect training was delivered to Members, Member support staff and Commission staff in the fifth Senedd, and it now forms part of the Commission's ongoing professional development programme, so that covers off the first part on how should you know what you're doing isn't acceptable. Dignity and respect training is provided to all new Commission staff as part of the core induction programme, and contact officers have been appointed to guide potential complainants and to provide confidential support. There is emotional support available to potential complainants and those who have allegations made against them through the employee assistance programme and the occupational health nurse. The employee assistance programme provides confidential emotional and practical support for issues at home or at work, because people work in both places now.
Enhanced support was provided to the standards commissioner's office to facilitate an improved and gender-balanced service from his office, and website improvements and a mystery shopper—and this is key, actually, to your question—exercise was conducted to test whether the information, search tools and the language were clear and accessible. Specialist independent and confidential support is now available through the standards commissioner's office, to support those who wish to complain about alleged instances of inappropriate behaviour by Members. That dedicated confidential service is provided by the independent charity Victim Support. It's absolutely key here that we have independent advice and support.
We have collected robust data about current case numbers, and it is difficult to establish, due to the highly sensitive and personal nature of cases, but we can be reasonably confident that there are few cases. However, as highlighted again in recent reports, there is a risk that some cases will go unreported. So, both as a Commissioner and a Member of this Senedd, I hope that anyone listening here today will feel confident that we are doing our very best, that there is an independent advice line through Victim Support, that they will access that, and I sincerely hope that all Members will avail themselves, if they haven't already, of the training that they will need to go through. We know that there has been clear direction to our political party, and I'm sure others will take that on board.
Diolch, ac mae’r hyn a ddywedwch yn hynod bwysig. Cyflwynwyd hyfforddiant urddas a pharch i’r Aelodau, staff cymorth yr Aelodau a staff y Comisiwn yn y pumed Senedd, ac mae bellach yn rhan o raglen datblygiad proffesiynol parhaus y Comisiwn, felly mae hynny’n ateb y rhan gyntaf o sut y dylech wybod nad yw'r hyn a wnewch yn dderbyniol. Darperir hyfforddiant urddas a pharch i holl staff newydd y Comisiwn yn rhan o'r rhaglen gynefino graidd, a phenodwyd swyddogion cyswllt i roi arweiniad i achwynwyr posibl ac i ddarparu cymorth cyfrinachol. Mae cymorth emosiynol ar gael i achwynwyr posibl a'r rhai y gwneir honiadau yn eu herbyn drwy'r rhaglen cymorth i weithwyr a'r nyrs iechyd galwedigaethol. Mae'r rhaglen cymorth i weithwyr yn darparu cymorth emosiynol ac ymarferol cyfrinachol ar gyfer materion gartref neu yn y gwaith, gan fod pobl yn gweithio yn y ddau le bellach.
Darparwyd cymorth ychwanegol i swyddfa’r comisiynydd safonau er mwyn hwyluso gwasanaeth gwell sy'n gydradd o ran y rhywiau o’i swyddfa, a gwelliannau i’r wefan, a chynhaliwyd ymarfer cwsmer cudd—ac mae hyn yn allweddol i'ch cwestiwn mewn gwirionedd—i brofi a oedd yr wybodaeth, yr offer chwilio a'r iaith yn glir ac yn hygyrch. Mae cymorth annibynnol a chyfrinachol arbenigol ar gael bellach drwy swyddfa’r comisiynydd safonau, i gefnogi’r rheini sy’n dymuno achwyn am achosion honedig o ymddygiad anaddas gan Aelodau. Darperir y gwasanaeth cyfrinachol penodol hwnnw gan yr elusen annibynnol Cymorth i Ddioddefwyr. Mae'n gwbl allweddol yma fod gennym gyngor a chymorth annibynnol.
Rydym wedi casglu data cadarn am niferoedd achosion cyfredol, ac mae hynny’n anodd ei sefydlu, oherwydd natur hynod sensitif a phersonol achosion, ond gallwn fod yn weddol hyderus mai prin yw’r achosion. Fodd bynnag, fel yr amlygwyd eto mewn adroddiadau diweddar, mae perygl na roddir gwybod am rai achosion. Felly, fel Comisiynydd ac fel Aelod o’r Senedd hon, rwy'n gobeithio y bydd unrhyw un sy’n gwrando yma heddiw'n teimlo’n hyderus ein bod yn gwneud ein gorau glas, fod llinell gyngor annibynnol ar gael drwy Cymorth i Ddioddefwyr, y byddant yn ei defnyddio, ac rwy'n mawr obeithio y bydd pob Aelod yn manteisio, os nad ydynt wedi gwneud hynny eisoes, ar yr hyfforddiant y bydd ei angen arnynt. Fe wyddom fod cyfarwyddyd clir wedi'i roi i’n plaid wleidyddol, ac rwy’n siŵr y bydd eraill yn ystyried hynny.
3. Pa waith allgymorth y mae'r Comisiwn yn ei wneud i hyrwyddo gwaith y Senedd ledled Cymru? OQ59508
3. What outreach is the Commission doing to promote the work of the Senedd across Wales? OQ59508
Mae'r Comisiwn yn darparu amrywiaeth o wasanaethau i hyrwyddo gwaith y Senedd ledled Cymru. Mae ein rhaglen addysg yn ymgysylltu â phobl ifanc drwy ysgolion, colegau, grwpiau ieuenctid mewn cymunedau ledled Cymru, yn bersonol ac ar-lein, ac yn croesawu grwpiau i'r ganolfan addysg yn Siambr Hywel. Rydym yn cefnogi 60 o Aelodau Senedd Ieuenctid Cymru, o bob rhan o Gymru, i gyflawni eu gwaith, gan gynnal cyfarfodydd rheolaidd ledled Cymru, ac mi fydd y Senedd yn nigwyddiadau mawr yr haf, gan gychwyn o fewn y bythefnos nesaf yma yn Eisteddfod yr Urdd, sydd o fewn cyrraedd gweddol agos i’ch etholaeth chi, a hefyd, wrth gwrs, yn y sioe frenhinol yng Ngorffennaf, sydd yn eich etholaeth chi.
The Commission provides a variety of services to promote the Senedd's work across Wales. Our education programme engages with young people through schools, colleges, and youth groups in communities across Wales, in person and online, and welcomes groups to the education centre in Siambr Hywel. We support 60 Welsh Youth Parliament Members, from all parts of Wales, in delivering their work, holding regular meetings across Wales, and the Senedd will attend the major summer events, starting within the next fortnight at the Urdd Eisteddfod, which is within easy reach of your constituency, and, of course, at the royal Welsh in July, which is in your constituency.
Diolch, Llywydd. I'd like to thank you for your answer, and also my colleague Mark Isherwood for asking my supplementary question. So, in the interest of time, Llywydd, I respect the answer you gave earlier to a colleague of mine.
Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i chi am eich ateb, a hefyd i fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, am ofyn fy nghwestiwn atodol. Felly, oherwydd bod amser yn brin, Lywydd, rwy’n parchu’r ateb a roesoch yn gynharach i fy nghyd-Aelod.
I'm willing to answer that question by giving the prepared answer I'd worked on for Mark Isherwood's question, but in the interest of time, I'll refrain from doing that. Thank you.
Rwy’n fodlon ateb y cwestiwn hwnnw drwy roi’r ateb parod y gweithiais arno i gwestiwn Mark Isherwood, ond oherwydd bod amser yn brin, fe wnaf ymatal rhag gwneud hynny. Diolch.
4. Sut mae'r Comisiwn yn cefnogi ysgolion mewn ardaloedd difreintiedig i ymweld â'r Senedd? OQ59522
4. How is the Commission supporting schools in deprived areas to visit the Senedd? OQ59522
Mae ein rhaglen addysg fewnol yn rhoi cyfle i ysgolion gymryd rhan mewn dadleuon yn y ganolfan addysg yn Siambr Hywel ac ymweld â’r Senedd fel rhan o'u hamser gyda ni. Mae chwe slot ar gael bob wythnos yn ystod y tymor, sydd ar gael i grwpiau o bob rhan o Gymru. Er mwyn cefnogi ysgolion gyda'r costau sy'n gysylltiedig â'u hymweliad, megis talu ar gyfer petrol a llogi bysiau, mae cymhorthdal teithio o £1 am bob milltir ar gael i'r rhai sy'n byw mwy na 10 milltir i ffwrdd o'r Senedd ym Mae Caerdydd. Mae argaeledd y sesiynau yma'n cael eu rhannu ag ysgolion drwy ein cylchlythyr a anfonir at bob ysgol yng Nghymru, ac ar ein sianelau cyfryngau cymdeithasol.
Our in-house education programme provides schools with an opportunity to take part in debates in the education centre in Siambr Hywel and to visit the Senedd as part of their time with us. There are six slots available every week during term time, which are available to groups from all parts of Wales. To support schools with the cost associated with their visit, such as fuel and bus hire, a travel subsidy of £1 per mile is available for those outside a 10-mile radius of the Senedd here in Cardiff Bay. The availability of these sessions gets shared with schools via our newsletter, which is sent to all schools across Wales, and on our social media channels.
Diolch, Llywydd. I'm sure I can speak for all Members here in saying that welcoming schools from our constituency to the Senedd is an absolute highlight of the role that we have, and it's wonderful to have that engagement and the great questions that children ask. The commitment of the staff is very evident to try and engage with the democracy that we have here in Wales. So, I'm sure like everyone else, I'm keen to build on that and see that develop as much as possible.
One of the issues for schools in my constituency, Llywydd, and again I'm sure it's the same all over Wales, is the cost of coming here. You mentioned the transport cost—I think that's a really significant issue—and the £1 per mile. Schools serving the more deprived areas, Llywydd, have particular difficulty, because their budgets tend to be a lot more strained and it's much more difficult to fundraise from parents and parents' associations and so on, and local businesses, because of the nature of the areas that they serve. So, I wonder if there might be some special consideration for schools serving our more deprived communities, and perhaps a more generous contribution towards their costs. Otherwise, I think there's a real social justice issue in terms of the schools that come here and the engagement that we have.
Diolch, Lywydd. Rwy’n siŵr y gallaf siarad ar ran yr holl Aelodau yma wrth ddweud bod croesawu ysgolion o’n hetholaeth i’r Senedd yn un o uchafbwyntiau pennaf y rôl sydd gennym, ac mae’n hyfryd gweld yr ymgysylltiad hwnnw a’r cwestiynau gwych y mae plant yn eu gofyn. Mae ymrwymiad y staff yn amlwg iawn i geisio cymryd rhan yn y ddemocratiaeth sydd gennym yma yng Nghymru. Felly, fel pawb arall rwy’n siŵr, rwy’n awyddus i adeiladu ar hynny a'i weld yn datblygu gymaint â phosibl.
Un o'r problemau i ysgolion yn fy etholaeth, Lywydd, ac unwaith eto, rwy'n siŵr fod yr un peth yn wir ledled Cymru, yw cost dod yma. Fe sonioch chi am gost trafnidiaeth—credaf fod honno'n broblem sylweddol iawn—a'r £1 y filltir. Mae'n arbennig o anodd i ysgolion sy’n gwasanaethu’r ardaloedd mwy difreintiedig, Lywydd, gan fod eu cyllidebau’n tueddu i fod o dan lawer mwy o bwysau, ac mae’n llawer anos codi arian gan rieni a chymdeithasau rhieni ac ati, a busnesau lleol, oherwydd natur yr ardaloedd y maent yn eu gwasanaethu. Felly, tybed a ellir rhoi rhywfaint o ystyriaeth arbennig i ysgolion sy'n gwasanaethu ein cymunedau mwy difreintiedig, a chyfraniad mwy hael, efallai, tuag at eu costau. Fel arall, credaf fod mater cyfiawnder cymdeithasol gwirioneddol yn codi o ran yr ysgolion a ddaw yma a’r ymgysylltu a wnawn.
I know, as a Member for Ceredigion, I enjoy seeing the schools from my constituency come here, and I know how much the young people appreciate the opportunity themselves. The point you make is that schools such my schools from Ceredigion really benefit from the travel cost contribution because of the length of the journey and the cost of the journey involved, but there are different costs that affect differently schools, depending on the area that they're in, and I think you make a very good point during what is a very difficult time for a lot of families throughout Wales. So, I'll take it away and we'll look at it as a Commission to see whether there are additional interventions that can be made available to schools in some areas where they are under-represented possibly already in their ability to attend the Senedd, and whether we need to focus in on that particular area of work. So, thank you for raising that—it's really an important issue. I think that all of us, right across the Chamber, can think creatively as to how we can help.
Fel Aelod dros Geredigion, gwn fy mod yn mwynhau gweld yr ysgolion o fy etholaeth yn dod yma, a gwn gymaint y mae’r bobl ifanc eu hunain yn gwerthfawrogi’r cyfle. Y pwynt a wnewch yw bod ysgolion fel fy ysgolion i o Geredigion yn elwa’n fawr o’r cyfraniad at gostau teithio oherwydd hyd a chost y daith, ond mae costau gwahanol yn effeithio’n wahanol ar wahanol ysgolion, yn dibynnu ar yr ardal y maent ynddi, ac rwy'n credu eich bod yn gwneud pwynt da iawn mewn cyfnod anodd iawn i lawer o deuluoedd ledled Cymru. Felly, fe wnaf ystyried y mater a byddwn yn edrych arno fel Comisiwn i weld a oes ymyriadau ychwanegol y gellir eu darparu i ysgolion mewn rhai ardaloedd lle maent yn cael eu tangynrychioli eisoes, o bosibl, yn eu gallu i ddod i'r Senedd, ac a oes angen inni ganolbwyntio ar y maes penodol hwnnw o waith. Felly, diolch am godi hynny—mae'n fater pwysig iawn. Rwy'n credu y gall pob un ohonom, ar draws y Siambr, feddwl yn greadigol ynglŷn â sut y gallwn helpu.
5. Pa drafodaethau gafodd y Comisiwn ynglŷn â chynrychiolaeth y Senedd yng nghoroni Brenin Charles III? OQ59535
5. What discussions did the Commission have about Senedd representation at the coronation of King Charles III? OQ59535
Ni fuodd unrhyw drafodaeth o fewn y Comisiwn ynghylch cynrychiolaeth y Senedd yn y digwyddiad coroni. Trafododd y Dirprwy Lywydd a finnau y mater o bresenoldeb y Senedd ar fy nghais i, a cytunodd y Dirprwy Lywydd i gynrychioli'r Senedd yn y digwyddiad hwnnw.
No discussions were had by the Commission about Senedd representation at the coronation. The Deputy Presiding Officer and I discussed the matter of attendance and the Senedd's presence at my request, and the Deputy Presiding Officer agreed to represent the Senedd at the event.
Thank you for your answer, Presiding Officer. You already know of the disappointment from these benches at your decision not to attend the coronation despite the fact, of course, that you hold the role representing the Senedd. I think it raises a number of important questions about the way this place works and the role of the Presiding Officer. We know of discussions in this place at the moment about Senedd reform, and in that context, Llywydd, there's actually something fundamental related to your position. If we look at the role of the Senedd Presiding Officer, that role sees the holder remain affiliated to a political party, which I expect can sometimes put you in an awkward position. We know that in Westminster the speaker severs ties with his or her political party when they hold the role of speaker, and there's a clear precedent also in devolved parliaments—the Presiding Officer in the Scottish Parliament is in a neutral position as well. There's nothing personal with you at all, Llywydd; it's about the position of Llywydd and the maturity or otherwise of the Senedd as well. Indeed, the fact that you had to rule yourself out of the Plaid Cymru leadership race recently perhaps also points to that blur between political affiliation and the neutral role of the Llywydd. So, I wonder, especially in the context of Senedd reform, what is being done to look at the status of Presiding Officer to best represent this institution and the country as well. Diolch yn fawr iawn.
Diolch am eich ateb, Lywydd. Rydych eisoes yn ymwybodol o'r siom ar y meinciau hyn ynghylch eich penderfyniad i beidio â mynychu’r coroni er gwaethaf y ffaith, wrth gwrs, mai chi sydd â'r rôl o gynrychioli’r Senedd. Credaf fod hyn yn codi nifer o gwestiynau pwysig ynglŷn â'r ffordd y mae’r lle hwn yn gweithio a rôl y Llywydd. Gwyddom am y trafodaethau yn y lle hwn ar hyn o bryd ynglŷn â diwygio'r Senedd, ac yn y cyd-destun hwnnw, Lywydd, mae rhywbeth sylfaenol ynghlwm wrth eich rôl mewn gwirionedd. Os edrychwn ar rôl Llywydd y Senedd, mae deiliad y rôl honno’n parhau i fod ag ymlyniad â phlaid wleidyddol, sy'n gallu eich rhoi mewn sefyllfa letchwith weithiau, byddwn yn dychmygu. Fe wyddom fod y llefarydd yn San Steffan yn torri pob cysylltiad â'u plaid wleidyddol pan fyddant yn rôl y llefarydd, ac mae cynsail amlwg hefyd yn y seneddau datganoledig—mae Llywydd Senedd yr Alban yn niwtral hefyd. Nid yw'n ddim byd personol i'w wneud â chi o gwbl, Lywydd; mae'n ymwneud â rôl y Llywydd ac aeddfedrwydd y Senedd, neu fel arall. Yn wir, mae’r ffaith eich bod wedi gorfod dweud na allech gymryd rhan yn ras arweinyddiaeth Plaid Cymru yn ddiweddar hefyd o bosibl yn dynodi aneglurder rhwng ymlyniad gwleidyddol a rôl niwtral y Llywydd. Felly, tybed beth sy'n cael ei wneud, yn enwedig yng nghyd-destun diwygio’r Senedd, i edrych ar statws y Llywydd i gynrychioli’r sefydliad hwn, a’r wlad hefyd, yn y ffordd orau. Diolch yn fawr iawn.
Two weeks after the coronation, I'm actually quite pleased that I have an opportunity here to reflect on the record on my decision not to attend the coronation, so thank you for the question, Sam Rowlands.
On a personal level, it is never easy to say 'no' when all around you are saying 'yes'. However, I took the decision to pass on my invitation to the Deputy Llywydd based on my personal view that attending a celebration of coronation was not for me. The Senedd was ably represented by the Deputy Llywydd. I did not seek any publicity for my decision, and merely answered a factual question from a journalist. I turned down all requests for media interviews, as I thought that was the most respectful thing to do.
I know that some Senedd Members have criticised my decision, and others have supported it. We're a Senedd where there are different views on the future of the monarchy, where there are different views on whether a Llywydd has to accept any and all invitations to royal events. We're at our strongest as a Senedd when we respect each other's different views, and from one Llywydd to the next, we're not copycats of each other; we remain individuals within our roles. Looking back at previous Presiding Officers, I can probably surmise that one would have embraced the opportunity to attend a coronation, and one might equally have embraced the opportunity, but with an interesting constitutional twist to interpret his enthusiasm.
So, as elected Members, we're all different in our opinions. We probably have 60 differently nuanced opinions on my non-attendance. Vive la difference, I say. I personally enjoy the difference. I enjoyed seeing a photo of Sam Rowlands and Darren Millar on coronation day in your union jack waistcoats, braces and bow ties, ringing bells, I think. I even enjoyed seeing an interview on Twitter on GB News with Andrew R.T. Davies, where I was told to 'put my big girl pants on'—not by Andrew R.T. Davies, by the way. And, for the avoidance of doubt, in every decision I take I have my big girl pants on.
Your exact question, Sam, is on the role of Llywydd and whether Senedd reform legislation is an opportunity to define that role differently. I agree, actually, that the scrutiny of that legislation is certainly an opportunity to have that debate. As a small, 60-Member Senedd, we've always been an all-hands-on-deck kind of Senedd. I've been a Government Minister and now I'm Llywydd. A previous Llywydd became a Government Minister after three terms as Llywydd. In a larger Senedd, we can create new practices and protocols, and if my non-attendance at a coronation is what instigated a discussion on this, then that's a good thing and, on that, we can agree.
Bythefnos ar ôl y coroni, rwy'n eithaf balch o gael cyfle yma mewn gwirionedd i gofnodi fy mhenderfyniad i beidio â mynychu'r coroni, felly diolch am y cwestiwn, Sam Rowlands.
Ar lefel bersonol, nid yw byth yn hawdd dweud 'na' pan fydd pawb o'ch cwmpas yn dweud 'ie'. Fodd bynnag, penderfynais drosglwyddo fy ngwahoddiad i’r Dirprwy Lywydd ar sail fy marn bersonol nad oedd mynychu dathliad coroni'n rhywbeth roeddwn yn dymuno'i wneud. Cynrychiolwyd y Senedd yn fedrus gan y Dirprwy Lywydd. Ni cheisiais unrhyw gyhoeddusrwydd i fy mhenderfyniad, dim ond ateb cwestiwn ffeithiol gan newyddiadurwr. Gwrthodais bob cais am gyfweliad gan y cyfryngau, gan fy mod yn credu mai dyna'r peth mwyaf parchus i'w wneud.
Gwn fod rhai Aelodau o’r Senedd wedi beirniadu fy mhenderfyniad, ac eraill wedi'i gefnogi. Rydym yn Senedd lle ceir safbwyntiau gwahanol ar ddyfodol y frenhiniaeth, lle ceir safbwyntiau gwahanol ynglŷn ag a oes rhaid i Lywydd dderbyn unrhyw wahoddiad a phob gwahoddiad i ddigwyddiadau brenhinol. Rydym ar ein cryfaf fel Senedd pan fyddwn yn parchu safbwyntiau gwahanol ein gilydd, ac o un Llywydd i’r nesaf, nid ydym yn gopïau o’n gilydd; rydym yn parhau i fod yn unigolion o fewn ein rolau. Os edrychaf yn ôl ar Lywyddion blaenorol, mae’n debyg y gallaf gasglu y byddai un ohonynt wedi croesawu'r cyfle i fynychu coroni, ac efallai y byddai un arall wedi croesawu'r cyfle, ond gyda thro cyfansoddiadol diddorol i ddehongli ei frwdfrydedd.
Felly, fel Aelodau etholedig, mae safbwyntiau pob un ohonom yn wahanol. Mae'n debyg y bydd gennym 60 o safbwyntiau gwahanol ar fy absenoldeb. Vive la difference, rwy'n dweud. Yn bersonol, rwy'n mwynhau'r gwahaniaeth. Mwynheais weld llun o Sam Rowlands a Darren Millar ar ddiwrnod y coroni yn eich gwasgodau, eich bresys a'ch dici-bôs jac yr undeb, yn canu clychau, rwy'n credu. Mwynheais weld cyfweliad ar Twitter ar GB News gydag Andrew R.T. Davies hyd yn oed, lle dywedwyd wrthyf am 'wisgo fy mhans merch fawr'—nid gan Andrew R.T. Davies, gyda llaw. Ac er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth, ym mhob penderfyniad a wnaf, rwy'n gwisgo fy mhans merch fawr.
Mae union eiriad eich cwestiwn, Sam, yn ymwneud â rôl y Llywydd ac a yw'r deddfwriaeth i ddiwygio’r Senedd yn gyfle i ddiffinio’r rôl honno’n wahanol. Rwy'n cytuno, mewn gwirionedd, fod y gwaith craffu ar y ddeddfwriaeth honno yn sicr yn gyfle i gael y ddadl honno. Fel Senedd fach, 60 Aelod, rydym bob amser wedi bod yn Senedd 'pawb at ei waith', os mynnwch. Rwyf wedi bod yn Weinidog y Llywodraeth, a bellach, rwy’n Llywydd. Daeth Llywydd blaenorol yn Weinidog y Llywodraeth ar ôl tri thymor fel Llywydd. Mewn Senedd fwy o faint, gallwn greu arferion a phrotocolau newydd, ac os mai fy absenoldeb o seremoni coroni yw'r hyn a ysgogodd drafodaeth ar hyn, yna mae hynny'n beth da, ac ar hynny, gallwn gytuno.
6. A wnaiff y Comisiwn ystyried treial o ddarparu dyddiau gwyliau blynyddol ychwanegol i'r gweithwyr hynny sy'n teithio dramor ar eu gwyliau drwy ddulliau heblaw am hedfan, fel ar drenau a coetsys, i helpu i fynd i'r afael â newid hinsawdd? OQ59517
6. Will the Commission consider a trial of additional annual leave days for those employees travelling overseas for holidays by means other than flights, such as rail and coach, to help tackle climate change? OQ59517
Okay. I'm sorry, I didn't hear you call me. There are no plans to introduce proposals relating to additional annual leave subject to travel methods. Senedd Cymru aims to be an exemplar in sustainability and environmental performance. Indeed, as one of the leading public institutions in Wales, we recognise our own responsibility to reduce our impact on the environment and operate in an environmentally responsible manner in all our activities. We have a carbon-neutral strategy in place, our third strategy, running until 2030, which contains a range of challenging targets for further reducing our energy use and emissions. It should be noted also that the Senedd is now operating at half of the carbon footprint we had when we started. Thank you.
O'r gorau. Mae'n ddrwg gennyf, ni wnes eich clywed yn fy ngalw. Nid oes unrhyw gynlluniau i gyflwyno cynigion yn ymwneud ag absenoldeb blynyddol ychwanegol yn amodol ar ddulliau teithio. Nod Senedd Cymru yw bod yn batrwm o gynaliadwyedd a pherfformiad amgylcheddol. Yn wir, fel un o'r sefydliadau cyhoeddus mwyaf blaenllaw yng Nghymru, rydym yn cydnabod ein cyfrifoldeb ein hunain i leihau ein heffaith ar yr amgylchedd a gweithredu mewn modd amgylcheddol gyfrifol yn ein holl weithgareddau. Mae gennym strategaeth carbon niwtral ar waith, ein trydedd strategaeth, sy'n rhedeg tan 2030, ac sy'n cynnwys ystod o dargedau heriol ar gyfer lleihau ein defnydd o ynni a'n hallyriadau ymhellach. Dylid nodi hefyd fod y Senedd bellach yn gweithredu ar hanner yr ôl troed carbon a oedd gennym pan ddechreuasom. Diolch.
That's really good to hear, and I thank you for the written answer to a question similar, but not quite the same as this, a few weeks ago. And it's good to hear that the Senedd, the Commission, is trying to be a leader in climate change and carbon reduction. And it's in that spirit I push again once on this question.
Just to say, I think I may be the first Member of the Senedd, MSP or MP that is now operating a trial in this, where I have said to my employees, should they want to take a holiday this year in a European destination where they can substitute a flight for rail or coach or other—and I think some are interested—then they will get that additional day that will enable them to travel without eating into their travel time, and the additional cost as well, because I also want to lead on climate change. So, I wonder, will you go back and have a look again? Because there is an organisation called Climate Perks that many leading companies—private companies, voluntary sector bodies, public sector organisations and, I have to say, the Climate Change Committee—are signed up to, who operate this now. I'm trialling it this year. This is something that the Commission should look at and see if you can trial it as well. It may not work, not many people may want it, but for those who do, one of the biggest contributions we can make to zero carbon and reducing our carbon take is having fewer flights to short-haul destinations.
Mae hynny'n dda iawn i'w glywed, a diolch am yr ateb ysgrifenedig i gwestiwn tebyg i hwn, ond nid yn hollol yr un fath, ychydig wythnosau yn ôl. Ac mae'n dda clywed bod y Senedd, y Comisiwn, yn ceisio bod yn arweinydd ym maes newid hinsawdd a lleihau carbon. Ac yn yr ysbryd hwnnw rwy'n gwthio unwaith eto ar y cwestiwn hwn.
Hoffwn ddweud fy mod yn credu efallai mai fi yw'r Aelod cyntaf o'r Senedd, Senedd yr Alban neu AS sydd bellach yn gweithredu treial ar hyn, lle rwyf wedi dweud wrth fy ngweithwyr, os ydynt eisiau cael gwyliau eleni mewn cyrchfan Ewropeaidd lle gallant fynd ar y trên neu ar fws neu rywbeth arall yn lle hedfan—ac rwy'n credu bod gan rai ohonynt ddiddordeb—yna byddant yn cael y diwrnod ychwanegol a fydd yn eu galluogi i deithio heb fwyta i mewn i'w hamser teithio, a'r gost ychwanegol hefyd, oherwydd rwyf innau hefyd eisiau arwain ar newid hinsawdd. Felly, a wnewch chi fynd yn ôl a chael golwg eto? Oherwydd mae yna sefydliad o'r enw Climate Perks y mae llawer o gwmnïau blaenllaw—cwmnïau preifat, cyrff y sector gwirfoddol, sefydliadau'r sector cyhoeddus, a'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, rhaid i mi ddweud—yn ei gefnogi, sy'n gweithredu hyn nawr. Rwy'n ei dreialu eleni. Mae hyn yn rhywbeth y dylai'r Comisiwn edrych arno a gweld a allwch chi ei dreialu hefyd. Efallai na fydd yn gweithio, efallai na fydd llawer o bobl ei eisiau, ond i'r rhai sydd ei eisiau, un o'r cyfraniadau mwyaf y gallwn ei wneud i amcanion di-garbon a lleihau ein defnydd o garbon yw gwneud llai o hediadau i gyrchfannau pellter byr.
Thank you. I applaud the fact that you've decided, within your office—your decision to do that. However, along with the rest of the public sector, this Commission is under financial pressure, and any such offer for additional leave, which would have to be funded, could require a relatively significant budget increase. The Commission already does offer a most generous annual leave package to staff. That said, we have a Commission meeting on Monday, and it's something that I can actually just raise that this is what you're doing. However, I cannot make any promises here on behalf of the Senedd Commission that we will follow suit. Thank you.
Diolch. Rwy'n cymeradwyo'r ffaith eich bod wedi penderfynu, yn eich swyddfa—eich penderfyniad i wneud hynny. Fodd bynnag, fel gweddill y sector cyhoeddus, mae'r Comisiwn hwn o dan bwysau ariannol, a gallai unrhyw gynnig o'r fath ar gyfer gwyliau ychwanegol, y byddai'n rhaid ei ariannu, alw am gynnydd go sylweddol yn y gyllideb. Mae'r Comisiwn eisoes yn cynnig pecyn gwyliau blynyddol hael iawn i staff. Wedi dweud hynny, mae gennym gyfarfod Comisiwn ddydd Llun, a gallwn grybwyll yno eich bod yn gwneud hyn. Fodd bynnag, ni allaf wneud unrhyw addewidion yma ar ran Comisiwn y Senedd y byddwn yn gwneud yr un peth. Diolch.