Y Cyfarfod Llawn
Plenary
25/01/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da. Croeso i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Darren Millar.
Good afternoon. Welcome to this Plenary meeting. The first item on the agenda this afternoon is the questions to the Minister for Social Justice. The first question is from Darren Millar.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyflwyno cynllun hybiau cynnes Llywodraeth Cymru? OQ58988
1. Will the Minister make a statement on the roll-out of the Welsh Government's warm hubs scheme? OQ58988
Thank you for the question. Warm hubs across Wales are now offering a range of support, depending on their location and their facilities. This includes a simple warm space with refreshments, to more substantive food, activities, free access to computers and Wi-Fi, and charging points for phones and tablets.
Diolch am eich cwestiwn. Mae hybiau cynnes ledled Cymru bellach yn cynnig amrywiaeth o gymorth, yn dibynnu ar eu lleoliad a’u cyfleusterau. Mae hyn yn cynnwys man cynnes syml gyda lluniaeth, i fwyd mwy sylweddol, gweithgareddau, mynediad am ddim at gyfrifiaduron a Wi-Fi, a phwyntiau gwefru ar gyfer ffonau a thabledi.
Thank you for that response, Minister. Will you join me in congratulating the faith communities across Wales, who've been particularly effective partners, that have engaged with the warm hubs scheme, across the country, in every corner of Wales? I know that, for example, Festival Church, in my own constituency—the church that I go to every Sunday—is one of those warm hubs that is reaching out to people in the local community and opening its doors in order to make itself available as a safe and warm space for people to be able to enjoy. But there are many thousands of these, of course, across the nation, and, therefore, would you join me in congratulating those faith communities, who've really worked hard to reach out and partner with the Welsh Government in order to deliver this important programme?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. A wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y cymunedau ffydd ledled Cymru, sydd wedi bod yn bartneriaid arbennig o effeithiol, ac sydd wedi ymgysylltu â’r cynllun hybiau cynnes, ledled y wlad, ym mhob cwr o Gymru? Gwn, er enghraifft, fod Eglwys Festival, yn fy etholaeth i—yr eglwys yr af iddi bob dydd Sul—yn un o’r hybiau cynnes hynny sy’n estyn allan at bobl yn y gymuned leol ac yn agor ei drysau fel ei fod ar gael fel man diogel a chynnes i bobl allu ei fwynhau. Ond mae miloedd lawer o’r rhain, wrth gwrs, ledled y genedl, ac felly, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y cymunedau ffydd sydd wedi gweithio’n galed iawn i estyn allan a phartneru â Llywodraeth Cymru er mwyn rhoi'r rhaglen bwysig hon ar waith?
I will join you in congratulating faith communities who have played a part, as you say, across the board, all denominations. And indeed, on Monday, in our Cabinet cost-of-living sub-committee, we heard from the Muslim Council of Wales and, indeed, from the Church in Wales as well—Archbishop Andy John was talking about the food and shelter and fuel campaign that the churches have run. So, across all denominations, indeed, our mosques and temples, everyone's playing a key part, and I would like to particularly congratulate all our constituencies who've got those featured in their communities.
Ymunaf â chi i longyfarch y cymunedau ffydd o bob enwad sydd wedi chwarae eu rhan, fel y dywedwch. Ac yn wir, ddydd Llun, yn is-bwyllgor y Cabinet ar gostau byw, clywsom gan Gyngor Mwslimiaid Cymru, ac yn wir, gan yr Eglwys yng Nghymru hefyd—bu'r Archesgob Andy John yn sôn am yr ymgyrch bwyd a lloches a thanwydd a gynhaliwyd gan yr eglwysi. Felly, ar draws pob enwad, yn wir, ein mosgiau a'n temlau, mae pawb yn chwarae rhan allweddol, a hoffwn longyfarch yn arbennig ein holl etholaethau lle mae hynny'n digwydd yn eu cymunedau.
Minister, Cynon Valley boasts 19 winter welcome centres, offering local people a safe, accessible and warm environment during the day, and I'm sure that you would like to join with me in thanking all who are providing this invaluable resource this winter. The provision of advice and support for those who attend is a key objective of the centres. So, I'd like to ask what work is being done by the Welsh Government to facilitate the sharing of best practice in this regard, so that attendees can access the right support and that providers know what is expected of them.
Weinidog, mae gan Gwm Cynon 19 o ganolfannau croeso yn y gaeaf, sy’n cynnig amgylchedd diogel, hygyrch a chynnes i bobl leol yn ystod y dydd, ac rwy’n siŵr yr hoffech ymuno â mi i ddiolch i bawb sy’n darparu’r adnodd amhrisiadwy hwn y gaeaf hwn. Mae darparu cyngor a chymorth i'r bobl sy'n mynychu'r mannau hyn yn un o amcanion allweddol y canolfannau. Felly, hoffwn ofyn pa waith sy'n cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru i hwyluso'r broses o rannu arferion gorau yn hyn o beth, fel bod mynychwyr yn gallu cael mynediad at y cymorth cywir, a darparwyr yn gwybod beth a ddisgwylir ganddynt.
Thank you very much, Vikki Howells. And again, the representation across all constituencies—yours in the Cynon Valley—of volunteers running these projects, instigating these projects, and I want to put on record again my sincere thanks to all of the volunteers who are responding, helping to support their communities. Also, just to confirm, this goes back to our £1 million warm hubs spending, which we distributed via local authorities. They work with local partners in the development and delivery of warm hubs. And actually, your point about good practice and sharing good practice has been really important. We met again, as I mentioned, our Cabinet sub-committee, with the Welsh Local Government Association, the Wales Council for Voluntary Action and Wales TUC on Monday, and, of course, sharing there of good practice, but also, as to the WLGA, I've met with leaders and they have exchanged good practice as we've met as well. I think this demonstrated the expertise that has now developed across Wales, and we will feed back what's working. I think that the development of those links to access to Wi-Fi, access to advice as well—. So, it's a place where every contact counts, for the 'Here to help' 'Claim what's yours' campaign—all sharing, but with volunteers at the heart of this.
Diolch yn fawr iawn, Vikki Howells. Ac eto, y gynrychiolaeth ar draws yr holl etholaethau—eich un chi yng Nghwm Cynon—o wirfoddolwyr sy'n rhedeg y prosiectau hyn, yn cychwyn y prosiectau hyn, a hoffwn gofnodi fy niolch eto i'r holl wirfoddolwyr sy'n ymateb ac yn helpu i gefnogi eu cymunedau. Hefyd, hoffwn gadarnhau bod hyn yn deillio o'n gwariant o £1 filiwn ar hybiau cynnes, a ddosbarthwyd gennym drwy awdurdodau lleol. Maent yn gweithio gyda phartneriaid lleol i ddatblygu a darparu hybiau cynnes. Ac mewn gwirionedd, mae eich pwynt ynglŷn ag arferion da, a rhannu arferion da, wedi bod yn wirioneddol bwysig. Fel y soniais, cyfarfu is-bwyllgor y Cabinet eto ddydd Llun gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a TUC Cymru, ac wrth gwrs, rhannwyd arferion da yno, ond hefyd, o ran CLlLC, rwyf wedi cyfarfod ag arweinwyr ac maent hwythau wedi rhannu arferion da pan ydym wedi cyfarfod hefyd. Credaf fod hyn wedi dangos yr arbenigedd sydd wedi datblygu bellach ledled Cymru, a byddwn yn bwydo'n ôl yr hyn sy'n gweithio. Rwy'n credu bod datblygu'r cysylltiadau â mynediad at Wi-Fi, mynediad at gyngor hefyd—. Felly, mae'n fan lle mae pob cyswllt yn cyfrif, ar gyfer ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi' 'Yma i Helpu'—caiff popeth ei rannu, ond gyda gwirfoddolwyr wrth wraidd hyn.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Llywodraeth Cymru ynglŷn â chyflog ac amodau gweithwyr y Post Brenhinol yng Nghymru? OQ59003
2. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's discussions regarding the pay and conditions of Royal Mail workers in Wales? OQ59003
Whilst Royal Mail remains a reserved matter, I have regular contact with both the Communications Workers Union and Royal Mail, given the significance of the service to both workers and communities across Wales. I last met with the CWU and Royal Mail, separately, on 11 and 16 January.
Er bod y Post Brenhinol yn fater a gedwir yn ôl, rwyf mewn cysylltiad rheolaidd ag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu a’r Post Brenhinol, o ystyried pwysigrwydd y gwasanaeth i weithwyr a chymunedau ledled Cymru. Cyfarfûm ddiwethaf ag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu a’r Post Brenhinol, ar wahân, ar 11 ac 16 Ionawr.
Okay. Thank you. Deputy Minister, I have been increasingly concerned about the misinformation being given by Royal Mail to MSs, MPs and the public. I've made it my mission to make sure that the truth is out there. I was pleased to talk to Darren Jones MP, who's the chair of the Westminster select committee, and was able to have that conversation with him prior to interviewing the chief executive officer of Royal Mail. And, similarly, it was good to jointly invite members of the Communication Workers Union to the Senedd, with Luke Fletcher. And 20 Members of the Senedd listened to what was actually really happening on the ground, including withholding sick pay from the workers.
Minister, do you agree with me that it's extremely concerning, what we're seeing, and the obvious attempts to water down the involvement of trade unions by private companies such as Royal Mail, and, also, in the public sector through UK Government legislation regarding tightening strikes et cetera, and that workers need to have their voices heard? This is so important, because such misinformation is given out to the public. So, thank you—I just wanted to get that across today.
Iawn. Diolch. Ddirprwy Weinidog, rwyf wedi bod yn gynyddol bryderus am y gamwybodaeth sy’n cael ei rhoi gan y Post Brenhinol i Aelodau o'r Senedd, Aelodau Seneddol a’r cyhoedd. Rwyf wedi'i gwneud yn genhadaeth i sicrhau bod pobl yn gwybod y gwir. Roeddwn yn falch o siarad â Darren Jones AS, cadeirydd pwyllgor dethol San Steffan, a chefais y sgwrs honno ag ef cyn iddo gyfweld â phrif weithredwr y Post Brenhinol. Ac yn yr un modd, braf oedd cael gwahodd aelodau o Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu i’r Senedd, gyda Luke Fletcher. A gwrandawodd 20 Aelod o’r Senedd ar yr hyn a oedd yn digwydd ar lawr gwlad, gan gynnwys cadw tâl salwch yn ôl rhag y gweithwyr.
Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod yr hyn a welwn yn peri cryn bryder, ynghyd â'r ymdrechion amlwg i lastwreiddio cyfranogiad undebau llafur gan gwmnïau preifat fel y Post Brenhinol, a hefyd, yn y sector cyhoeddus drwy ddeddfwriaeth Llywodraeth y DU mewn perthynas â thynhau rheolau ar streiciau ac ati, a bod angen i leisiau gweithwyr gael eu clywed? Mae hyn mor bwysig, gan fod camwybodaeth o'r fath yn cael ei rhoi i'r cyhoedd. Felly, diolch—roeddwn yn awyddus i ddweud hynny heddiw.
Can I thank Carolyn Thomas for her question? I know this is an area that the Member's very committed to and passionate about, not least because of her own background as well. And it is good to have people here with lived experience, especially when something is in the headlines in the way she describes it in her question.
I absolutely agree with Carolyn Thomas. We completely oppose the UK Government's latest assault on workers and trade unions, who are the legitimate voice of workers in the workplace, whether that be public or private sector. On the minimum service levels Bill, the way to resolve industrial disputes is to get round the table and find a negotiated solution. And that isn't always easy; it's sometimes protracted, but that's the right way to do it, through meaningful negotiation, to seek a solution that not only sustains the service, but supports the workforce who are essential to providing that service. And that new legislation is the complete opposite way to go in terms of actually how we reach solutions to the current challenges that we face.
It will be no surprise to anybody here that I absolutely agree with the Member with regard to how vital it is that workers have the opportunity and choice to be represented collectively in the work environment, which enables them to be heard. It not only brings about benefits in terms of workers' pay and terms and conditions, but we know that the people that provide those services, whether that be companies such as Royal Mail, or within the public sector too, have ideas in terms of actually how you can improve that service. And, actually, by supporting your workers, and engaging a better workforce, it actually brings benefits for the employer as well, and it helps them with any challenges or issues at an early stage.
When I met with both CWU and Royal Mail, one thing that struck me with the CWU meeting is, actually, there were some positive proposals there of actually recognising the challenges Royal Mail faces as a company, because the way we live has changed, and the way people send fewer letters but more parcels. But, actually, on the recognition, as we've said in this place before, of the role that posties play in our communities, there is a way to actually build on that in a positive way, rather than drive it down. And I'm very much looking to work with CWU and Royal Mail in terms of how we can support that, not only to support the workforce, but to support services, and the universal service obligation that is so important to us here in Wales.
A gaf fi ddiolch i Carolyn Thomas am ei chwestiwn? Gwn fod hwn yn faes y mae’r Aelod yn ymrwymedig iawn iddo ac yn angerddol yn ei gylch, yn anad dim oherwydd ei chefndir ei hun. Ac mae'n dda cael pobl â phrofiad o'r materion yma, yn enwedig pan fo rhywbeth yn y penawdau yn y ffordd y mae'n ei ddisgrifio yn ei chwestiwn.
Cytunaf yn llwyr â Carolyn Thomas. Rydym yn llwyr wrthwynebu ymosodiad diweddaraf Llywodraeth y DU ar weithwyr ac undebau llafur, sef llais cyfreithlon gweithwyr yn y gweithle, boed yn y sector cyhoeddus neu'r sector preifat. O ran y Bil lefelau gwasanaeth lleiaf, y ffordd i ddatrys anghydfodau diwydiannol yw dod ynghyd o gwmpas y bwrdd i gytuno ar ateb. Ac nid yw hynny bob amser yn hawdd; gall gymryd amser weithiau, ond dyna’r ffordd iawn o wneud hyn, drwy negodi ystyrlon, i gytuno ar ateb sydd nid yn unig yn cynnal y gwasanaeth, ond yn cefnogi’r gweithlu sy’n hanfodol i ddarparu’r gwasanaeth hwnnw. Ac mae'r ddeddfwriaeth newydd honno'n mynd yn gwbl groes i'r ffordd y cytunwn ar atebion i'r heriau presennol sy'n ein hwynebu.
Ni fydd yn syndod i unrhyw un yma fy mod yn cytuno’n llwyr â’r Aelod ei bod yn hanfodol i weithwyr gael y cyfle a'r dewis i gael eu cynrychioli gyda'i gilydd yn yr amgylchedd gwaith, sy’n eu galluogi i gael eu clywed. Nid yn unig fod hynny'n arwain at fuddion i gyflogau a thelerau ac amodau gweithwyr, ond gwyddom fod gan y bobl sy’n darparu’r gwasanaethau hynny, boed yn gwmnïau fel y Post Brenhinol, neu yn y sector cyhoeddus hefyd, syniadau ynglŷn â sut y gallech wella’r gwasanaeth hwnnw. Ac mewn gwirionedd, mae cefnogi eich gweithwyr, a chreu gweithlu gwell yn creu buddion i'r cyflogwr hefyd, ac mae'n eu helpu gydag unrhyw heriau neu faterion ar gam buan.
Pan gyfarfûm ag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu a chyda'r Post Brenhinol, un peth a sylwais yn y cyfarfod ag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu oedd bod ganddynt gynigion cadarnhaol yn ymwneud â chydnabod yr heriau y mae'r Post Brenhinol yn eu hwynebu fel cwmni, gan fod y ffordd rydym yn byw ein bywydau wedi newid, a'r ffordd y mae pobl yn anfon llai o lythyrau ond mwy o barseli. Ond hefyd, fel rydym wedi'i ddweud o'r blaen yn y lle hwn, ar gydnabod y rôl y mae gweithwyr post yn ei chwarae yn ein cymunedau, mae ffordd o adeiladu ar hynny mewn ffordd gadarnhaol yn hytrach na'i diraddio. Ac rwy'n awyddus iawn i weithio gydag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu a'r Post Brenhinol ar sut y gallwn gefnogi hynny, nid yn unig er mwyn cefnogi'r gweithlu, ond er mwyn cefnogi gwasanaethau, a'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol sydd mor bwysig i ni yma yng Nghymru.
Deputy Minister, as you know, the Royal Mail strikes over the Christmas period not only had a financial impact on Royal Mail, but caused profound reputational damage as well. I think we all here agree that it is an individual's right to take industrial action, but we need to be aware that these strikes have had far-reaching consequences that are just not limited to Royal Mail. Small and medium-sized businesses, who make up 99.4 per cent of Welsh businesses and 62 per cent of employment in Wales, rely heavily on seasonal trade and, having struggled to deliver in time for Christmas, have consequently experienced considerable loss in orders, with customers either having cancelled their orders or not bothered ordering at all. Now, whilst I have no doubt that many here are sympathetic to the strikers' cause, they have to be aware that many businesses who are already dealing with the impact of COVID and energy prices have not survived due to these strikes.
Also, Deputy Minister, unlike several years ago, when there were few alternatives, there are now many other companies who can compete for services that Royal Mail offers. And we have seen large companies like Currys switching their extremely large and lucrative contracts to other providers, which undoubtedly is going to provide additional financial strain on Royal Mail long term. As the Deputy Minister will know, Royal Mail has now announced plans to cut 10,000 roles by the end of August 2023 due to the strikes, and the mounting loss is expected to be around £350 million. What discussions have you had with Royal Mail—[Interruption.]—to limit job losses in Wales? Thank you.
Ddirprwy Weinidog, fel y gwyddoch, mae streiciau’r Post Brenhinol dros gyfnod y Nadolig nid yn unig wedi cael effaith ariannol ar y Post Brenhinol, ond wrth gwrs, wedi achosi niwed difrifol i'w henw da hefyd. Credaf fod pob un ohonom yma'n cytuno bod gan bob unigolyn hawl i gymryd camau gweithredu diwydiannol, ond mae angen inni fod yn ymwybodol fod y streiciau hyn wedi arwain at ganlyniadau pellgyrhaeddol nad ydynt yn gyfyngedig i’r Post Brenhinol yn unig. Mae busnesau bach a chanolig eu maint, fel 99.4 y cant o fusnesau Cymru a 62 y cant o gyflogaeth yng Nghymru, yn dibynnu’n helaeth ar fasnach dymhorol, ac o ganlyniad i fethu ag anfon nwyddau mewn pryd ar gyfer y Nadolig, wedi colli nifer sylweddol o archebion, gyda chwsmeriaid naill ai'n canslo eu harchebion neu ddim yn trafferthu archebu o gwbl. Nawr, er nad oes gennyf unrhyw amheuaeth fod llawer ohonom yn cydymdeimlo â sefyllfa'r streicwyr, mae'n rhaid iddynt fod yn ymwybodol fod llawer o fusnesau, sydd eisoes yn ymdopi ag effaith COVID a phrisiau ynni, wedi mynd i'r wal oherwydd y streiciau hyn.
Hefyd, Ddirprwy Weinidog, yn wahanol i ychydig flynyddoedd yn ôl, pan nad oedd llawer o ddewisiadau eraill i'w cael, ceir llawer o gwmnïau eraill bellach a all gystadlu am wasanaethau y mae’r Post Brenhinol yn eu cynnig. Ac rydym wedi gweld cwmnïau mawr fel Currys yn newid eu contractau hynod fawr a phroffidiol i ddarparwyr eraill, sydd, heb os, yn mynd i roi straen ychwanegol ar y Post Brenhinol yn y tymor hir. Fel y bydd y Dirprwy Weinidog yn gwybod, mae’r Post Brenhinol bellach wedi cyhoeddi cynlluniau i dorri 10,000 o swyddi erbyn diwedd mis Awst 2023 oherwydd y streiciau, a disgwylir i’r golled gynyddol fod oddeutu £350 miliwn. Pa drafodaethau a gawsoch gyda’r Post Brenhinol—[Torri ar draws.]—i sicrhau bod cyn lleied â phosibl o swyddi'n cael eu colli yng Nghymru? Diolch.
Diolch. Can I thank Mike Hedges for helping answer my question there in advance? I will say at the outset that I welcome Joel James putting on the record that he recognises that it's a person's right to take industrial action, and the decision to take industrial action is one that is never taken lightly by any worker or trade union. Here, we support the right of all workers to take industrial action, and it is always the last resort.
As I said previously, we know the best way to respond is to work in social partnership with employers and trade unions to find a negotiated solution. That isn't easy; it can be difficult, it can be protracted. But, it's the right thing to do. In my meetings with both CWU and Royal Mail, they have confirmed they are back in talks. Although I'm unable to comment on that, as it's not my place to do so today, we hope we can seek a solution. We know that Royal Mail faces many challenges, but the way to work through those challenges is to involve your workforce and support them to support our communities in Wales.
Diolch. A gaf fi ddiolch i Mike Hedges am fy helpu i ateb fy nghwestiwn yno ymlaen llaw? Fe ddywedaf ar y cychwyn fy mod yn croesawu'r ffaith bod Joel James wedi nodi ei fod yn cydnabod bod gan bob unigolyn hawl i weithredu'n ddiwydiannol, a bod y penderfyniad i weithredu'n ddiwydiannol yn un nad yw byth yn cael ei wneud yn ddifeddwl gan unrhyw weithiwr neu undeb llafur. Yma, rydym yn cefnogi hawl pob gweithiwr i weithredu'n ddiwydiannol, a dyna yw'r dewis olaf bob amser.
Fel rwyf eisoes wedi'i ddweud, gwyddom mai’r ffordd orau o ymateb yw gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol â chyflogwyr ac undebau llafur i negodi ateb. Nid yw hynny'n hawdd; gall fod yn anodd, gall gymryd amser, ond dyna'r peth iawn i'w wneud. Yn fy nghyfarfodydd ag Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu a chyda'r Post Brenhinol, maent wedi cadarnhau eu bod yn ôl mewn trafodaethau. Er na allaf wneud sylw ar hynny, gan nad fy lle i yw gwneud hynny heddiw, gobeithiwn y gallwn gytuno ar ateb. Gwyddom fod y Post Brenhinol yn wynebu llawer o heriau, ond y ffordd o weithio drwy’r heriau hynny yw cynnwys eich gweithlu a’u cefnogi hwy i gefnogi ein cymunedau yng Nghymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Altaf Hussain.
Questions now from party spokespeople. The Conservative spokesperson, Altaf Hussain.
Thank you very much, Presiding Officer. Minister, on Monday, allegations about rampant sexism and misogyny at the WRU resurfaced. We watched as harrowing tales unfolded of women who had contemplated suicide as a result of sexist bullying. All the while, senior management failed to take any action at all. In the programme, Charlotte Wathan, who was hired by the WRU to help transform women’s rugby, described hearing a man she worked with say he wanted to rape her in his hotel room in front of other members of staff in the office, including a senior manager. The WRU did eventually investigate but failed to speak to key witnesses, including the alleged perpetrator. Minister, while I accept that dealing with the issues raised in the BBC programme is a matter for the WRU, we have to make it clear that such behaviour has no place in today’s Wales. Will you, as the Minister for equality, be meeting with the WRU to underline the fact that sexism and misogyny are not to be tolerated in any workplace, especially in such a high-profile one like the WRU?
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, ddydd Llun, clywsom honiadau unwaith eto fod casineb at fenywod a rhywiaeth yn rhemp yn Undeb Rygbi Cymru. Clywsom straeon torcalonnus am fenywod a oedd wedi ystyried hunanladdiad o ganlyniad i fwlio rhywiaethol. A thrwy'r adeg, ni chymerodd yr uwch-reolwyr unrhyw gamau o gwbl. Yn y rhaglen, dywedodd Charlotte Wathan, a gafodd ei chyflogi gan Undeb Rygbi Cymru i helpu i drawsnewid rygbi menywod, iddi glywed dyn y gweithiai gydag ef yn dweud ei fod eisiau ei threisio yn ei ystafell westy o flaen aelodau eraill o staff yn y swyddfa, gan gynnwys uwch-reolwr. Fe wnaeth Undeb Rygbi Cymru ymchwilio yn y pen draw, ond ni wnaethant siarad â thystion allweddol, gan gynnwys y cyflawnwr honedig. Weinidog, er fy mod yn derbyn mai mater i Undeb Rygbi Cymru yw ymdrin â’r materion a godwyd yn rhaglen y BBC, mae'n rhaid inni ddatgan yn glir nad oes unrhyw le i ymddygiad o’r fath yng Nghymru heddiw. A fyddwch chi, fel y Gweinidog cydraddoldeb, yn cyfarfod ag Undeb Rygbi Cymru i danlinellu’r ffaith na ddylid goddef rhywiaeth a chasineb at fenywod mewn unrhyw weithle, yn enwedig rhywle mor uchel ei broffil ag Undeb Rygbi Cymru?
Diolch yn fawr, Altaf Hussain. Thank you so much for making that strong statement this afternoon. I also watched the programme, as many did, I'm sure, across this Chamber. The details in those testimonies were absolutely devastating. I was just thinking again of the impact on those and the courage of the women who came forward—such courage to take after experiencing the harassment, the bullying, the abuse. But, I have to say, what came over was serious, I would say, institutional misogyny and sexism, which obviously imbued the organisation.
This is something that, of course, the Deputy Minister for Arts and Sport is engaging with. We fed back yesterday that she'd already met with WRU on the immediate actions it must take. But, I want to say, as Minister for Social Justice, that it is clear from our perspective, from our violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy, women and girls have the right to be safe in all aspects of their lives. We are now extending our strategy to tackle abuse in the workplace and to challenge damaging behaviour and attitudes head on so that all women and girls in Wales can live fear free.
Diolch yn fawr, Altaf Hussain. Diolch yn fawr iawn am wneud y datganiad cryf hwnnw y prynhawn yma. Gwyliais innau'r rhaglen, fel llawer ar draws y Siambr hon, rwy’n siŵr. Roedd y manylion yn y tystiolaethau hynny'n gwbl erchyll. Roeddwn yn meddwl eto am yr effaith ar y bobl hynny a dewrder y menywod a roddodd dystiolaeth—y fath ddewrder ar ôl dioddef yr aflonyddu, y bwlio, y cam-drin. Ond mae'n rhaid imi ddweud ei bod yn amlwg, yn fy marn i, fod casineb at fenywod a rhywiaeth sefydliadol yn drwch yn y sefydliad.
Mae hwn yn fater y mae Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon yn ymwneud ag ef wrth gwrs. Fe ddywedasom ddoe ei bod eisoes wedi cyfarfod ag Undeb Rygbi Cymru i drafod y camau gweithredu y mae'n rhaid iddynt eu cymryd ar unwaith. Ond hoffwn ddweud, fel y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ei bod yn amlwg o'n safbwynt ni, o’n strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, fod gan fenywod a merched hawl i fod yn ddiogel ym mhob agwedd ar eu bywydau. Rydym bellach yn ehangu ein strategaeth i fynd i’r afael â cham-drin yn y gweithle ac i herio ymddygiad ac agweddau niweidiol yn uniongyrchol fel y gall pob menyw a merch yng Nghymru fyw heb ofn.
Thank you for that response, Minister. If only the WRU could be more like the FAW, who are to be congratulated for bringing in equal pay for male and female footballers. Of course, it behoves all of us to tackle misogyny head on. Chwarae Teg recently launched a petition aimed at making public spaces safer for women after the UN Women national committee UK found that 71 per cent of women in the UK have experienced sexual harassment in public places. Minister, what actions are the Welsh Government taking to ensure all our public spaces are safe for women and girls?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Pe bai Undeb Rygbi Cymru ond yn gallu bod yn debycach i Gymdeithas Bêl-droed Cymru, sy'n haeddu cael eu llongyfarch am gyflwyno cyflogau cyfartal i bêl-droedwyr gwrywaidd a benywaidd. Wrth gwrs, mae'n rhaid i bob un ohonom fynd i'r afael â chasineb at fenywod yn uniongyrchol. Yn ddiweddar, lansiodd Chwarae Teg ddeiseb gyda’r nod o wneud mannau cyhoeddus yn fwy diogel i fenywod ar ôl i bwyllgor cenedlaethol UN Women ar gyfer y DU nodi bod 71 y cant o fenywod yn y DU wedi dioddef aflonyddu rhywiol mewn mannau cyhoeddus. Weinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod ein holl fannau cyhoeddus yn ddiogel i fenywod a merched?
Thank you, again, for those very strong statements in support of our violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy, which, as I said, is now tackling the root cause of the violence, misogyny and sexism that women are facing. This is a societal problem that needs societal responses. It requires all of us, including all with any power, to be challenged in terms of their behaviours.
I do welcome, of course, the good news that we've got equal pay for our female footballers, which is fantastic. We congratulate the Football Association of Wales for showing the way forward. I think one of the saddest things in watching that programme as well was the fact that those women rugby players are wonderful women in sport, and they haven't been given the chance and the support that they need. But, again, in terms of every aspect of life, I think this is a really strong and, I'm sure, cross-party backing for our strategy. We must continually raise this in terms of the cultural change that we need in all our institutions, which has been reflected here in those comments today.
Diolch unwaith eto am eich datganiadau cryf iawn o blaid ein strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, sydd, fel y dywedais, bellach yn mynd i’r afael ag achos sylfaenol y trais, y casineb a’r rhywiaeth y mae menywod yn eu hwynebu. Mae hon yn broblem gymdeithasol sy'n galw am ymatebion cymdeithasol. Golyga fod angen i bob un ohonom, gan gynnwys pawb ag unrhyw bŵer, gael ein hymddygiad ein hunain wedi'i herio.
Wrth gwrs, rwy'n croesawu'r newyddion da fod gennym gyflogau cyfartal i'n pêl-droedwyr benywaidd, sy'n wych. Rydym yn llongyfarch Cymdeithas Bêl-droed Cymru am arwain y ffordd. Rwy'n credu mai un o’r pethau tristaf wrth wylio’r rhaglen honno hefyd oedd y ffaith bod y chwaraewyr rygbi benywaidd hynny'n fenywod gwych ym myd chwaraeon, ac nid ydynt wedi cael y cyfle a’r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt. Ond unwaith eto, ym mhob agwedd ar fywyd, credaf fod cefnogaeth gref iawn, a thrawsbleidiol, rwy'n siŵr, i'n strategaeth. Mae'n rhaid inni barhau i godi hyn mewn perthynas â'r newid diwylliannol sydd ei angen arnom yn ein holl sefydliadau, sydd wedi’i adlewyrchu yma yn y sylwadau hyn heddiw.
Thank you, Minister. It's not just in public spaces that women do not feel safe. Even in the House of Commons Chamber, women face vile misogyny. Labour MP Rosie Duffield, during a recent speech on the Scottish gender reform Bill, was subject to vile abuse from fellow Labour MP Lloyd Russell-Moyle, who later went on to abuse every woman who raised concerns about the Bill. His actions should have been condemned, yet the Labour Party leadership doubled down, briefing against Rosie Duffield to the press, with Keir Starmer's head of comms saying that she should spend more time in her constituency and less time with J.K. Rowling. This had led Rosie to conclude that Labour has a women problem. Minister, is your Westminster colleague right? Is your party stonewalling women and allowing rampant sexism to blossom? Thank you.
Diolch, Weinidog. Nid mannau cyhoeddus yw'r unig leoedd lle nad yw menywod yn teimlo'n ddiogel. Hyd yn oed yn Siambr Tŷ’r Cyffredin, mae menywod yn wynebu casineb ffiaidd at fenywod. Yn ystod araith ddiweddar ar Fil diwygio cydnabod rhywedd yr Alban, cafodd yr AS Llafur, Rosie Duffield, ei cham-drin yn ffiaidd gan ei chyd-AS Llafur, Lloyd Russell-Moyle, a aeth yn ei flaen wedyn i gam-drin pob menyw a fynegodd bryderon am y Bil. Dylai ei ymddygiad fod wedi'i gondemnio, ond serch hynny, glynodd arweinyddiaeth y Blaid Lafur wrth eu safbwynt, gan wneud briff i'r wasg yn erbyn Rosie Duffield, gyda phennaeth cyfathrebu Keir Starmer yn dweud y dylai dreulio mwy o amser yn ei hetholaeth a llai o amser gyda J.K. Rowling. Gwnaeth hyn i Rosie ddod i’r casgliad fod gan Lafur broblem gyda menywod. Weinidog, a yw eich cyd-bleidiwr yn San Steffan yn iawn? A yw eich plaid yn anwybyddu menywod ac yn caniatáu i rywiaeth fynd yn rhemp? Diolch.
I'm very sad that we have got to finish what were very powerful and strong questions with that very unfortunate tone. I'm very proud of the stance that we're taking. The fact is that we've got an LGBTQ+ plan actually being presented in this Chamber. I hope that will receive the support of the whole Chamber in terms of LGBTQ+ rights and the strong actions that we're taking. I call on you, the Welsh Conservatives, to say that you will be backing what we in the Welsh Government, with our partners in the co-operation agreement, are taking forward. Of course, we need to treat each other as politicians with tolerance and respect. And that applies to all parties, I have to say—your party as well, Altaf. But let's just now look forward to a positive reception to what I think is going to be a really pioneering plan that will be a plan that will be recognised across the world in terms of its respect for LGBTQ+ people in Wales.
Rwy'n drist iawn fod yn rhaid inni orffen sesiwn gwestiynau bwerus a chryf iawn yn y cywair hwnnw. Rwy'n falch iawn o'n safbwynt. Y gwir amdani yw bod gennym gynllun LHDTC+ yn cael ei gyflwyno yn y Siambr hon. Rwy'n gobeithio y caiff gefnogaeth y Siambr gyfan o ran hawliau LHDTC+ a'r camau gweithredu cryf rydym yn eu cymryd. Galwaf arnoch chi, y Ceidwadwyr Cymreig, i ddweud y byddwch chi'n cefnogi’r hyn rydym ni yn Llywodraeth Cymru, gyda’n partneriaid yn y cytundeb cydweithio, yn ei gyflwyno. Wrth gwrs, mae angen inni drin ein gilydd fel gwleidyddion gyda goddefgarwch a pharch. Ac mae hynny'n berthnasol i bob plaid, mae'n rhaid imi ddweud—eich plaid chithau hefyd, Altaf. Ond gadewch inni edrych ymlaen yn awr at dderbyniad cadarnhaol i’r hyn a fydd, rwy'n credu, yn gynllun gwirioneddol arloesol, ac yn gynllun a fydd yn cael ei gydnabod ledled y byd oherwydd ei barch at bobl LHDTC+ yng Nghymru.
Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.
Plaid Cymru spokesperson, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Weinidog, rŷch chi siŵr o fod wedi gweld yr ystadegau pryderus ynglŷn â thlodi dwfn yng Nghymru a gyhoeddwyd gan Sefydliad Bevan y bore yma. Mae'r dystiolaeth yna o aelwydydd yn cael trafferth enbyd i fforddio hanfodion bywyd—bwyd, cysgod, gwres—a hynny yn sgil incwm isel iawn neu dim incwm o gwbl, neu am fod dyled yn llyncu cyfran fawr o'u hincwm. Mae costau ynni, wrth gwrs, yn cyfrannu'n fawr i'r dyledion yma, ac mae National Energy Action wedi cynnig darlun o'r diffyg cynnydd tuag at gyflawni targedau tlodi tanwydd Llywodraeth Cymru yn eu hadroddiad monitro tlodi tanwydd diweddaraf. Y targed oedd 5 y cant o aelwydydd Cymru ar y mwyaf yn byw mewn tlodi tanwydd erbyn 2035; 45 y cant o aelwydydd ar hyn o bryd sy'n byw mewn tlodi tanwydd yng Nghymru.
Yn ein sesiwn graffu ar eich cyllideb ddrafft, fe sonioch chi wrth y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol yr wythnos diwethaf, wrth egluro pam nad ydych yn parhau i gyllido cynllun cymorth tanwydd Cymru, eich bod yn buddsoddi yn y gronfa cymorth dewisol ac y bydd hyn yn helpu'r rhai fydd yn canfod eu hunain mewn tlodi tanwydd—rhywbeth i'w groesawu. Oes modd i chi felly roi mwy o wybodaeth inni, Weinidog, am sut mae effaith y gronfa hon, y gronfa cymorth dewisol, wedi cael ei fesur, ac yn cael ei fesur a'i werthuso, yn erbyn mesurau o dlodi, a thlodi tanwydd yn enwedig?
Thank you, Llywydd. Minister, I'm sure you will have seen the concerning statistics on deep poverty in Wales published by the Bevan Foundation this morning. The evidence is there of households having grave difficulty in affording the necessities in life—food, shelter, heat—because of very low income or no income at all, or because debt takes up a large proportion of their income. Energy costs, of course, contribute greatly to these debts, and National Energy Action has offered a picture of the lack of progress towards achieving the Welsh Government's fuel poverty targets in its recent monitoring report. The target was 5 per cent of Welsh households at most living in fuel poverty by 2035; there are now 45 per cent living in fuel poverty in Wales.
In our scrutiny session on your draft budget, you told the Equality and Social Justice Committee last week, when explaining why you are not continuing to fund the Wales fuel support scheme, that you are investing in the discretionary assistance fund and this will help those who find themselves in fuel poverty—and that's to be welcomed. So, can you therefore provide us with more information how the impact of this fund has been measured and will be evaluated against measures of poverty, and fuel poverty particularly?
Diolch yn fawr. That's a really important question in terms of the ways in which we have been seeking as a Welsh Government to tackle the cost-of-living crisis and, indeed, particularly the impact on fuel poverty. As I said in my response to questions and scrutiny in terms of the draft budget, unfortunately, we did not get the funding from the UK Government that would enable us to move forward on many of the important schemes that we've been developing and, indeed, delivering—£1.6 billion this year in terms of tackling the cost-of-living crisis.
I think the important question you ask is about the impact of our winter fuel support scheme. I'm pleased to say that, as of today, there's 72 per cent take-up of the £200. We widened the eligibility in line with many of the requests across this Chamber, following up the successful first phase of that winter fuel support scheme, and, indeed, the committee's engagement in that—the Equality and Social Justice Committee's engagement—as well. And certainly we'll be able to report back on the further outcomes. It's very much dependant on local authorities. We've identified that when authorities can automate and passport the benefits like our winter fuel support scheme, then it reaches the people who need it most. But there is a chance over the next few weeks; please, across this Chamber, urge your constituents to take up that £200 from the winter fuel support scheme.
And also—and this is very crucial as well—there are those on prepayment meters. Again, on Monday, I met with energy suppliers, and it is quite clear—and it was clear in the press over the weekend—that people are not getting the voucher. We know that households have got that £400, but people on prepayment meters haven't all got that £400. I held them to account on Monday: 'Why haven't you got those vouchers out?' It is their responsibility. But I will be, obviously, reporting back and monitoring the impact of our winter fuel support scheme, our partnership with the Fuel Bank Foundation, and also recognising that the way forward that we're taking is to ensure that people take up all the benefits that they're entitled to.
Diolch yn fawr. Mae hwnnw'n gwestiwn gwirioneddol bwysig am y ffyrdd rydym wedi bod yn ceisio mynd i'r afael, fel Llywodraeth Cymru, â'r argyfwng costau byw, ac yn wir, yr effaith ar dlodi tanwydd yn enwedig. Fel y dywedais yn fy ymateb i gwestiynau a chraffu ar y gyllideb ddrafft, yn anffodus, ni chawsom y cyllid gan Lywodraeth y DU a fyddai’n ein galluogi i fwrw ymlaen â llawer o’r cynlluniau pwysig y buom yn eu datblygu, ac yn wir, yn eu cyflawni—£1.6 biliwn eleni i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw.
Credaf fod y cwestiwn pwysig rydych yn ei ofyn yn ymwneud ag effaith cynllun cymorth tanwydd y gaeaf. Rwy'n falch o ddweud, hyd heddiw, fod 72 y cant wedi manteisio ar y £200. Ehangwyd y cymhwysedd gennym yn unol â nifer o geisiadau ar draws y Siambr hon, yn dilyn cam cyntaf llwyddiannus cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, ac yn wir, y rhan a chwaraeodd y pwyllgor yn hynny—y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol—hefyd. Ac yn sicr, byddwn yn gallu adrodd ar y canlyniadau pellach. Mae’n ddibynnol iawn ar awdurdodau lleol. Rydym wedi nodi, pan fydd awdurdodau'n gallu awtomeiddio a phasio buddion ymlaen, fel cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, maent yn cyrraedd y bobl sydd angen y cymorth fwyaf. Ond mae cyfle i'w gael dros yr wythnosau nesaf; os gwelwch yn dda, ar draws y Siambr hon, anogwch eich etholwyr i fanteisio ar y £200 o gynllun cymorth tanwydd y gaeaf.
A hefyd—ac mae hyn yn allweddol iawn hefyd—mae mater y bobl sydd ar fesuryddion rhagdalu. Unwaith eto, ddydd Llun, cyfarfûm â chyflenwyr ynni, ac mae'n eithaf amlwg—ac roedd yn amlwg yn y wasg dros y penwythnos—nad yw pobl yn cael y daleb. Gwyddom fod aelwydydd wedi cael y £400, ond nid yw pawb ar fesuryddion rhagdalu wedi cael y £400. Fe wneuthum eu dwyn i gyfrif ddydd Llun: 'Pam nad ydych wedi darparu'r talebau hynny?' Eu cyfrifoldeb hwy yw gwneud hynny. Ond yn amlwg, byddaf yn adrodd yn ôl ac yn monitro effaith cynllun cymorth tanwydd y gaeaf, ein partneriaeth â'r Sefydliad Banc Tanwydd, a hefyd yn cydnabod mai ein dull gweithredu yw sicrhau bod pobl yn manteisio ar yr holl fudd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt.
Diolch, Weinidog. Rôn i'n gofyn yn benodol am y gronfa cymorth dewisol, ond efallai gallwn ni fynd nôl at hynny ar adeg arall.
Mae gen i gwestiwn am fesuryddion talu o flaen llaw, a'r pryder yma bod pobl yn cael eu gorfodi arnyn nhw yn groes i'w hewyllys, hyd yn oed pan nad yw'n ddiogel iddynt fod ar un, yn groes i ddyletswydd y cyflenwyr i wirio ac ystyried hynny. Dwi'n falch bod cymaint ohonom ni wedi cefnogi cynnig Jack Sargeant sy'n gofyn cwestiynau ynglŷn â'r mater yma.
Rŷn ni'n cofio bod Cyngor ar Bopeth wedi gweld mwy o bobl yn dod atyn nhw yn dweud eu bod nhw'n methu â fforddio topio eu mesuryddion lan dros y flwyddyn ddiwethaf nag a wnaethon nhw yn y 10 mlynedd diwethaf. Mae hyn yn amlwg yn fater o frys o ran mynd i'r afael ag ef. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn annog landlordiaid cymdeithasol i alluogi eu tenantiaid i dalu am eu hynni drwy ddulliau amgen, os ydynt am wneud hynny? Mae Llywodraeth San Steffan dros y Sul wedi annog cyflenwyr i beidio â gorfodi cwsmeriaid i dalu o flaen llaw am eu hynni, ond nid gwaharddiad mo hynny. Ydy Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw ymdrechion i geisio'r grymoedd y byddai eu hangen i wahardd neu gyfyngu gorfodi mesuryddion ar gwsmeriaid yng Nghymru?
Thank you, Minister. I was asking particularly about the discretionary assistance fund, but perhaps we could return to that at another time.
I do have a question on prepayment meters and this concern that people are being forced onto them against their will, even when it's not safe for them to be on such a meter, which is contrary to the duty of the supplier to check that. I'm pleased that so many of us have supported Jack Sargeant's proposal, which poses some questions on this very issue.
We know that Citizens Advice have seen more people coming to them saying that they can't afford to top up their meters in past 12 months than in the past 10 years. This is clearly an urgent issue that needs to be addressed. So, how does the Welsh Government encourage social landlords to enable their tenants to pay for their energy through alternative methods, if they want to do that? The Westminster Government over the weekend has encouraged suppliers not to force customers to prepay for their energy, but that's not a prohibition. Has the Welsh Government made any effort to seek the powers necessary to ban or limit the use of meters in Wales?
I thank you for that question, and I would also like to recognise and congratulate Jack Sargeant. Jack Sargeant has called over the past few weeks consistently for a ban on the forced installation of prepayment meters, and it is also a ban that I have endorsed and also raised with UK Ministers.
I have met with energy providers. As I just said, I met with them again on Monday, and the first thing I said is how appalled we are about, of course, the revelations about the ways in which court warrants are being used—I know there's a topical question about this—to force people to install prepayment meters without any permission from the customer. I said to them again that we cannot accept that this is the right practice. These are the most vulnerable people, in terms of prepayment meters. I've already mentioned that there's a low uptake of prepayment vouchers for traditional prepayment households—a 72 per cent redemption figure recently quoted by Ofgem. But, I also raised with them the importance that we should now move towards a social tariff, which, of course, would mean that we would address some of the issues relating to the most vulnerable customers.
Again, I've mentioned the fact that we've got our partnership with the Fuel Bank Foundation. Already, we've got about 70 partners signing up with them. I recall the question, Sioned Williams, about, perhaps, not all foodbanks knowing about it. We have spread that word. I've met again, actually, just this morning, with the End Child Poverty Network, the Trussell Trust, Children in Wales and Child Poverty Action Group—all of the organisations working with us on our tackling child poverty strategy—to make sure that people do take up our Fuel Bank Foundation prepayment vouchers. But, yes, we need to look, and I continuously look, to what we can do with our powers to actually work with and support the most vulnerable, the poorest.
I'll just finally say what I said on Monday to the energy providers: 'Stop making these standing charges'. This is absolutely critical. One told me that they didn't make the standing charges. They should all be in that position, and I'd be grateful if we could have support on that across the Chamber. Standing charges are being made even if people actually are not able to access energy as a result of a lack of money or vouchers to feed the meters.
Diolch am eich cwestiwn, a hoffwn hefyd gydnabod a llongyfarch Jack Sargeant. Mae Jack Sargeant wedi galw'n gyson dros yr ychydig wythnosau diwethaf am waharddiad ar osod mesuryddion rhagdalu gorfodol, ac mae hefyd yn waharddiad rwyf wedi’i gymeradwyo a’i godi gyda Gweinidogion y DU hefyd.
Rwyf wedi cyfarfod â darparwyr ynni. Fel rwyf newydd ei ddweud, cyfarfûm â hwy eto ddydd Llun, a'r peth cyntaf a ddywedais yw pa mor siomedig yr ydym, wrth gwrs, gyda'r hyn sydd wedi dod i'r amlwg ynglŷn â'r ffyrdd y caiff gwarantau llys eu defnyddio—gwn fod cwestiwn amserol ar hyn—i orfodi pobl i osod mesuryddion rhagdalu heb unrhyw ganiatâd gan y cwsmer. Dywedais wrthynt eto na allwn dderbyn mai dyma’r arfer cywir. Dyma’r bobl fwyaf agored i niwed, o ran mesuryddion rhagdalu. Rwyf eisoes wedi sôn mai nifer isel o aelwydydd rhagdalu traddodiadol sy'n manteisio ar dalebau rhagdalu—dyfynnwyd ffigur adbrynu o 72 y cant gan Ofgem yn ddiweddar. Ond codais gyda hwy hefyd ei bod yn bwysig inni symud yn awr tuag at dariff cymdeithasol, a fyddai, wrth gwrs, yn golygu y byddem yn mynd i’r afael â rhai o’r problemau mewn perthynas â’r cwsmeriaid mwyaf agored i niwed.
Unwaith eto, nodais fod gennym ein partneriaeth â'r Sefydliad Banc Tanwydd. Mae gennym eisoes oddeutu 70 o bartneriaid wedi cytuno i weithio gyda hwy. Rwy’n cofio’r cwestiwn, Sioned Williams, ynglŷn â'r posibilrwydd nad yw pob banc bwyd yn gwybod amdano. Rydym wedi lledaenu’r neges honno. Cyfarfûm eto y bore yma, a dweud y gwir, gyda'r Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant, Ymddiriedolaeth Trussell, Plant yng Nghymru a'r Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant—pob un ohonynt yn sefydliadau sy'n gweithio gyda ni ar ein strategaeth i fynd i'r afael â thlodi plant—i sicrhau bod pobl yn manteisio ar dalebau rhagdalu'r Sefydliad Banc Tanwydd. Ond oes, mae angen inni ystyried, ac rwy'n ystyried yn barhaus, yr hyn y gallwn ei wneud gyda'n pwerau i gefnogi a gweithio gyda'r bobl fwyaf agored i niwed, y bobl dlotaf.
Yn olaf, rwy'n dweud yr hyn a ddywedais ddydd Llun wrth y darparwyr ynni: 'Rhowch y gorau i godi'r taliadau sefydlog hyn'. Mae hyn yn gwbl allweddol. Dywedodd un wrthyf nad oeddent yn codi taliadau sefydlog. Dylai pob un ohonynt fod yn y sefyllfa honno, a byddwn yn ddiolchgar pe gallem gael cefnogaeth i hynny ar draws y Siambr. Mae taliadau sefydlog yn cael eu codi hyd yn oed os nad yw pobl yn gallu cael ynni o ganlyniad i ddiffyg arian neu dalebau i fwydo'r mesuryddion.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddiogelwch cymunedol yn y Rhyl a Phrestatyn? OQ58989
3. Will the Minister make a statement on community safety in Rhyl and Prestatyn? OQ58989
Thank you very much, Gareth Davies. We are working with the police and other partner organisations to promote community safety in Rhyl, Prestatyn and across Wales. Policing is a reserved matter, but we work closely with the police on strategic issues and provide significant funding for police community support officers to protect communities across Wales.
Diolch yn fawr iawn, Gareth Davies. Rydym yn gweithio gyda’r heddlu a sefydliadau partner eraill i hyrwyddo diogelwch cymunedol yn y Rhyl, Prestatyn a ledled Cymru. Mae plismona'n fater a gedwir yn ôl, ond rydym yn gweithio’n agos gyda’r heddlu ar faterion strategol ac yn darparu cyllid sylweddol i swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu er mwyn diogelu cymunedau ledled Cymru.
Thank you for that answer, Minister. Thanks to the work of the UK Government in increasing the amount of police officers in north Wales, crime is falling in Rhyl. But in a recent meeting with the local police force, it was noted that anti-social behaviour by youths as young as 13 is responsible for up to 75 per cent of all anti-social behaviour in Rhyl town centre. Sadly, a lack of strong family structure and parental responsibility is leading to these youths potentially turning to crime. Therefore, what steps will you take to ensure that people in Rhyl town centre are safe and what will you do to ensure that these youths do not continue to commit anti-social behaviour? Thank you.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Diolch i waith Llywodraeth y DU ar gynyddu nifer swyddogion yr heddlu yng ngogledd Cymru, mae cyfraddau troseddu'n lleihau yn y Rhyl. Ond mewn cyfarfod diweddar gyda’r heddlu lleol, nodwyd mai ymddygiad gwrthgymdeithasol gan bobl mor ifanc â 13 oed yw hyd at 75 y cant o’r holl ymddygiad gwrthgymdeithasol yng nghanol tref y Rhyl. Yn anffodus, mae diffyg strwythur teuluol cryf a chyfrifoldeb rhieni yn golygu o bosibl fod y bobl ifanc hyn yn troi at droseddu. Felly, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod pobl yng nghanol tref y Rhyl yn ddiogel, a beth a wnewch i sicrhau nad yw ymddygiad gwrthgymdeithasol y bobl ifanc hyn yn parhau? Diolch.
Well, Gareth, as I've said, we're committed to keeping communities in Wales as safe as possible, both in Rhyl and Prestatyn, and across the country. We have sought to do that through our programme for government. Even though it's not devolved, we, the Welsh Government, have maintained our funding for 500 police community support officers, and we're increasing their number in these very stretched times by 100. These are funded by the Welsh Government, not by the UK Government—by the Welsh Government. We are the envy across England, in Wales, for what we're doing. I do want to put on record again that this means annual funding of over £22 million, and we've funded that despite policing being reserved and being in a challenging fiscal position.
I do want to answer your point about the fact that PCSOs, I think, are crucial in promoting community safety and tackling anti-social behaviour. We know that many of those issues that are facing people we are working on with other initiatives, in terms of our youth offending strategy and in terms of our work to tackle substance misuse, violence against women and domestic abuse. But I think that PCSOs act as ears and eyes on the ground for police forces; they build local relationships and create a sense of security in our communities.
Wel, Gareth, fel y dywedais, rydym wedi ymrwymo i gadw cymunedau yng Nghymru mor ddiogel â phosibl, yn y Rhyl a Phrestatyn, a ledled y wlad. Rydym wedi ceisio gwneud hynny drwy ein rhaglen lywodraethu. Er nad yw'r mater wedi’i ddatganoli, rydym ni, Llywodraeth Cymru, wedi cynnal ein cyllid ar gyfer 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, ac yn darparu 100 o swyddogion ychwanegol yn y cyfnod anodd hwn. Cânt eu hariannu gan Lywodraeth Cymru, nid gan Lywodraeth y DU—gan Lywodraeth Cymru. Rydym yn destun eiddigedd ledled Lloegr, yng Nghymru, oherwydd yr hyn rydym yn ei wneud. Hoffwn gofnodi unwaith eto fod hyn yn golygu cyllid blynyddol o dros £22 miliwn, ac rydym wedi ariannu hynny er bod plismona'n fater a gedwir yn ôl a'n bod mewn sefyllfa ariannol heriol.
Hoffwn ateb eich pwynt ynglŷn â'r ffaith bod swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, yn fy marn i, yn hollbwysig i hyrwyddo diogelwch cymunedol a mynd i’r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol. Gwyddom ein bod yn gweithio ar lawer o’r problemau sy’n wynebu pobl gyda mentrau eraill, fel ein strategaeth troseddwyr ifanc a'n gwaith ar fynd i’r afael â chamddefnyddio sylweddau, trais yn erbyn menywod a cham-drin domestig. Ond credaf fod swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu'n glustiau a llygaid ar lawr gwlad i heddluoedd; maent yn adeiladu cysylltiadau lleol ac yn creu ymdeimlad o ddiogelwch yn ein cymunedau.
4. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella mynediad pobl anabl at wasanaethau cyhoeddus? OQ59000
4. What steps is the Welsh Government taking to improve disabled people's access to public services? OQ59000
Thank you, Jenny Rathbone. As part of the disability rights taskforce, the Welsh Government has set up a working group to focus on access to services. This working group is integral to driving forward changes to improve access to all services in Wales.
Diolch, Jenny Rathbone. Fel rhan o’r tasglu hawliau pobl anabl, mae Llywodraeth Cymru wedi sefydlu gweithgor i ganolbwyntio ar fynediad at wasanaethau. Mae'r gweithgor hwn yn hanfodol i hybu newidiadau er mwyn gwella mynediad at holl wasanaethau Cymru.
Thank you, Minister. We both attended the Royal National Institute of Blind People event last week here in the Senedd, and we heard patients from four different health boards provide a catalogue of woe about their struggle to get the services that they need and deserve. These testimonies were backed up by a recent survey by the RNIB, which indicated that one in three blind or partially sighted people had missed an appointment or had their health affected because they didn't receive information that was accessible to them. Over half received information about their healthcare from their GP in a format they couldn't read, and even more surprisingly, over one in 10 had been asked by their GP surgery what their preferred communication method is, and how they would like to receive information. The all-Wales standard for accessible communications and information for people with sensory loss was written in 2003, and communication methods have obviously blossomed since then, so I wondered if you could tell us, Minister, what work the Government is doing to update them and ensure that health boards are implementing them in all their work.
Diolch, Weinidog. Mynychodd y ddau ohonom ddigwyddiad Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall yr wythnos diwethaf yma yn y Senedd, a chlywsom gleifion o bedwar bwrdd iechyd gwahanol yn rhannu eu gofidiau am eu brwydr i sicrhau’r gwasanaethau y maent eu hangen ac yn eu haeddu. Cafodd y tystiolaethau hyn eu cefnogi gan arolwg diweddar yr RNIB, a oedd yn nodi bod un o bob tri o bobl ddall neu rannol ddall wedi methu apwyntiad neu fod eu hiechyd wedi cael ei effeithio gan y ffaith nad oeddent wedi cael gwybodaeth a oedd yn hygyrch iddynt. Fe gafodd dros eu hanner wybodaeth am eu gofal iechyd gan eu meddyg teulu mewn fformat na allent ei ddarllen, a hyd yn oed yn fwy anhygoel, ychydig dros un o bob 10 a ddywedodd bod eu meddygfa wedi gofyn iddynt beth oedd eu dull cyfathrebu dewisol, a sut yr hoffent gael gwybodaeth. Ysgrifennwyd safonau Cymru gyfan ar gyfer darparu gwybodaeth hygyrch i bobl â nam ar eu synhwyrau a chyfathrebu â hwy yn 2003, ac yn amlwg, mae dulliau cyfathrebu wedi gwella ers hynny, felly roeddwn yn meddwl tybed a allech chi ddweud wrthym, Weinidog, pa waith y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i'w diweddaru a sicrhau bod byrddau iechyd yn eu gweithredu yn eu holl waith.
Thank you very much, Jenny. Of course, it was really important to be there at the RNIB event—and I think many others joined us—and to speak to the director of the RNIB about these very points of evidence that you've given us. But, I thought what was most important about the event was the panel of people with sight loss who gave their lived experience of accessing healthcare information. But what was also good was that we did have officials there from the Welsh Government's health equality team who also attended, and it's important that those lessons are learnt from people at the front line. So, just to assure you that we're engaging with health board communication leads through the normal course of business of delivery of services, and therefore, we're flagging up all the needs to update health guidance for health boards regarding how they contact and interact with blind patients. That's the value of that kind of interaction they had on that day.
And the all-Wales standard for accessible communication does ensure that the communication and information needs of people with sensory loss are met. So, that is a standard that now is going to be monitored much more closely, because they have a duty—it's a commitment to equalities—and the forthcoming duty of quality as well, in terms of services. But we will be taking this forward in the taskforce, as I've described their role, in terms of the disability taskforce, which is co-chaired with a disabled person, and is taking forward accessible communications particularly.
Diolch yn fawr, Jenny. Wrth gwrs, roedd yn bwysig iawn ein bod yn mynychu'r digwyddiad RNIB—ac rwy'n credu bod llawer o bobl eraill wedi ymuno â ni—ac roedd yn bwysig ein bod yn siarad â chyfarwyddwr yr RNIB am yr union bwyntiau hyn o dystiolaeth rydych wedi'u rhoi i ni. Ond roeddwn yn credu mai'r peth pwysicaf am y digwyddiad oedd y panel o bobl â nam ar eu golwg a rannodd eu profiad byw o geisio mynediad at wybodaeth gofal iechyd. Ond roedd hefyd yn dda fod swyddogion o dîm cydraddoldeb iechyd Llywodraeth Cymru yn bresennol, ac mae'n bwysig fod y gwersi hynny'n cael eu dysgu gan bobl ar y rheng flaen. Felly, gallaf eich sicrhau ein bod yn ymgysylltu ag arweinwyr cyfathrebu byrddau iechyd drwy’r broses arferol o ddarparu gwasanaethau, ac felly'n tynnu sylw at yr holl anghenion i ddiweddaru canllawiau iechyd ar gyfer byrddau iechyd ynghylch sut maent yn cysylltu ac yn rhyngweithio â chleifion dall. Dyna werth y math o ryngweithio a gawsant ar y diwrnod hwnnw.
Ac mae safonau Cymru gyfan ar gyfer darparu gwybodaeth hygyrch yn sicrhau bod anghenion cyfathrebu a gwybodaeth pobl sydd â nam ar eu synhwyrau yn cael eu diwallu. Felly, bydd honno'n safon a fydd yn cael ei monitro'n llawer agosach nawr, oherwydd mae dyletswydd arnynt—mae'n ymrwymiad i gydraddoldeb—a'r ddyletswydd ansawdd sydd i ddod hefyd ar gyfer gwasanaethau. Ond byddwn yn bwrw ymlaen â hyn fel tasglu, ac rwyf wedi disgrifio rôl y tasglu anabledd sy'n cael ei gyd-gadeirio gydag unigolyn anabl, ac mae'n bwrw ymlaen â chyfathrebu hygyrch yn enwedig.
Although the blue badge scheme in Wales does not lie within your portfolio, removing the barriers for disabled people does, and the current blue badge scheme in Wales is creating barriers. I've been contacted by numerous constituents with a range of physical and neurodevelopmental conditions, whose blue badge parking permit applications or renewals were declined by local authorities quoting Welsh Government eligibility criteria. This states, amongst other things, that the local authority's decision on eligibility is final—there is no appeals process—causing applicants huge distress and requiring my intervention to have their applications reconsidered.
When I sat on the 2019 Equality, Local Government and Communities Committee inquiry into the blue badge scheme in Wales, we received joint written evidence from charities including Tenovus Cancer Care and Macmillan Cancer Support. They expressed disappointment when many of the committee's evidence-based recommendations in our subsequent report were rejected by the Welsh Government. Although the Welsh Government did refer to a review of eligibility criteria and guidance documentation, and the then Minister for Economy and Transport said that he had requested that officials work closely with local authorities to strengthen consistency in their approach to handling rejected applications, Tenovus Cancer Care have written stating that they regretfully report no change to implementation of the scheme, and the issues reported to the committee in 2019 persist. What actions can and will you therefore take accordingly?
Er nad yw cynllun y bathodyn glas yng Nghymru yn rhan o'ch portffolio, mae cael gwared ar y rhwystrau i bobl anabl yn rhan ohono, ac mae cynllun presennol y bathodyn glas yng Nghymru yn creu rhwystrau. Mae nifer o etholwyr wedi cysylltu â mi gydag ystod o gyflyrau corfforol a niwroddatblygiadol, y cafodd eu ceisiadau am drwyddedau parcio bathodyn glas, neu geisiadau i'w hadnewyddu, eu gwrthod gan awdurdodau lleol gan ddyfynnu meini prawf cymhwysedd Llywodraeth Cymru. Mae hyn yn dangos, ymhlith pethau eraill, fod penderfyniad yr awdurdod lleol ar gymhwysedd yn derfynol—nid oes proses apelio—ac mae hyn yn peri gofid enfawr i ymgeiswyr ac mae gofyn i mi ymyrryd er mwyn i'w ceisiadau gael eu hailystyried.
Pan oeddwn yn aelod o ymchwiliad Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau 2019 i gynllun y bathodyn glas yng Nghymru, cawsom dystiolaeth ysgrifenedig ar y cyd gan elusennau, gan gynnwys Gofal Canser Tenovus a Chymorth Canser Macmillan. Fe wnaethant fynegi siom pan wrthododd Llywodraeth Cymru lawer o argymhellion y pwyllgor a oedd yn seiliedig ar dystiolaeth yn ein hadroddiad dilynol. Er i Lywodraeth Cymru gyfeirio at adolygiad o feini prawf cymhwysedd a dogfennau canllawiau, a bod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar y pryd wedi dweud ei fod wedi gofyn i swyddogion weithio'n agos gydag awdurdodau lleol i gryfhau cysondeb yn eu dull o ymdrin â cheisiadau a wrthodwyd, mae Gofal Canser Tenovus wedi ysgrifennu i ddweud eu bod yn siomedig iawn na fu unrhyw newid i weithrediad y cynllun, ac mae'r materion a adroddwyd i'r pwyllgor yn 2019 yn parhau. Pa gamau y gallwch chi, ac y byddwch chi felly yn eu cymryd yn unol â hynny?
Diolch yn fawr, Mark Isherwood. Thank you for that evidence on the implementation of the blue badge scheme, and the feedback that you've given. I certainly will be—. It's not my portfolio, but this is about taking forward access to services, and that includes all services' objectives. So, I will be taking that back to look at those issues.
Diolch yn fawr, Mark Isherwood. Diolch am y dystiolaeth honno ar weithrediad cynllun y bathodyn glas, a'r adborth rydych wedi'i roi. Yn sicr, byddaf—. Nid fy mhortffolio i ydyw, ond mae hyn yn ymwneud â bwrw ymlaen â mynediad at wasanaethau, ac mae hynny'n cynnwys amcanion pob gwasanaeth. Felly, byddaf yn edrych ar y materion hynny.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gyda Cyllid a Thollau EF, yr Adran Gwaith a Phensiynau ac awdurdodau lleol i sicrhau bod cymorth ariannol sydd wedi'i gynllunio i gynorthwyo gyda chostau byw uwch yn cyrraedd cymaint o bobl â phosib? OQ59006
5. How is the Welsh Government working with HMRC, the Department for Work and Pensions and local authorities to ensure that financial support designed to assist with the increased cost of living reaches as many people as possible? OQ59006
Thank you, Luke Fletcher. Our financial support schemes have been designed to complement schemes delivered by the UK Government. Early engagement with the DWP and HMRC has enabled a proactive approach from local authorities, allowing them to utilise DWP data to reach as many people as possible.
Diolch, Luke Fletcher. Mae ein cynlluniau cymorth ariannol wedi'u llunio i gyd-fynd â chynlluniau sy'n cael eu darparu gan Lywodraeth y DU. Mae ymgysylltiad cynnar â'r Adran Gwaith a Phensiynau a CThEF wedi galluogi awdurdodau lleol i fabwysiadu dull rhagweithiol, gan eu galluogi i ddefnyddio data'r Adran Gwaith a Phensiynau i gyrraedd cynifer o bobl â phosibl.
Diolch am yr ateb yna, Gweinidog.
Thank you for that response, Minister.
I know that a lot of people are grateful for those gaps being plugged, but a concerning case was recently brought to my attention by a constituent in Wildmill who was precluded from claiming the UK Government's last round of cost-of-living support payments. When the cost of living skyrocketed, my constituent sought help but because he receives industrial injury disablement benefit, which means that, although he receives income-related disability support allowance as well as contributions-based employment and support allowance, he was unable to access the UK Government's cost-of-living payment scheme whatsoever. Is there any scope for the Welsh Government to consider stepping in and plugging gaps like this? This is just one of many cases that have come across my desk during a time of great hardship for many.
Rwy'n gwybod bod llawer o bobl yn falch o glywed bod y bylchau hynny'n cael eu llenwi, ond yn ddiweddar tynnwyd fy sylw at achos pryderus gan etholwr yn Wildmill a gafodd ei atal rhag hawlio'r cylch olaf o daliadau cymorth costau byw Llywodraeth y DU. Pan saethodd costau byw i fyny, bu'n rhaid i fy etholwr geisio cymorth ond oherwydd ei fod yn derbyn budd-dal anabledd anafiadau diwydiannol, sy'n golygu, er ei fod yn derbyn lwfans cymorth anabledd yn seiliedig ar incwm yn ogystal â lwfans cyflogaeth a chymorth yn seiliedig ar gyfraniadau, nid oedd yn gallu cael mynediad at gynllun taliadau costau byw Llywodraeth y DU o gwbl. A oes lle i Lywodraeth Cymru ystyried camu i'r adwy a llenwi bylchau fel hyn? Nid yw hwn ond yn un o lawer o achosion a ddaeth i fy sylw yn ystod cyfnod o galedi mawr i lawer.
Thank you very much for drawing that to our attention, Luke. I would like to take this up and follow this up with you, following your question today. This is where we have to work with the DWP and HMRC and there is good working, but actually, we have to ensure that the arrangements don't reduce access to means-tested benefits, and you've described that. We've got to identify opportunities to maximise reach. We actually have a pro forma that is being co-designed by Welsh Government, DWP and HMRC, but I will take this back on this particular issue. Can I just say that one of the disappointing outcomes I think recently of the work of the Welsh Affairs Committee was that they did suggest, they had a recommendation—it was chaired by Stephen Crabb—to bring together an inter-ministerial advisory board on social security between UK and Welsh Governments to look at the merits of devolving administration of welfare benefits to Wales? That was rejected by the UK Government, but I want to revisit that, because this is how we can address some of these issues.
Diolch yn fawr iawn am dynnu ein sylw at hynny, Luke. Hoffwn gael sgwrs ddilynol am y mater hwn gyda chi, yn dilyn eich cwestiwn heddiw. Dyma lle mae'n rhaid i ni weithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau a CThEF ac mae gwaith da yn mynd rhagddo, ond mewn gwirionedd, mae'n rhaid inni sicrhau nad yw'r trefniadau'n lleihau mynediad at fudd-daliadau sy'n dibynnu ar brawf modd, ac rydych wedi disgrifio hynny. Mae'n rhaid inni adnabod cyfleoedd i gyrraedd cynifer o bobl ag sy'n bosibl. Mewn gwirionedd, mae gennym brofforma a luniwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau a CThEF, ond byddaf yn trosglwyddo'r neges ar y mater penodol hwn. A gaf fi ddweud mai un o'r pethau siomedig, rwy'n credu, am waith y Pwyllgor Materion Cymreig yn ddiweddar oedd y ffaith eu bod yn awgrymu, roedd ganddynt argymhelliad—fe'i cadeiriwyd gan Stephen Crabb—i greu bwrdd cynghori rhyngweinidogol ar nawdd cymdeithasol rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i edrych ar rinweddau datganoli gweinyddiaeth budd-daliadau lles i Gymru? Cafodd yr argymhelliad hwnnw ei wrthod gan Lywodraeth y DU, ond rwyf eisiau ailedrych ar hynny, oherwydd dyma sut y gallwn fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn.
Can I thank Luke Fletcher for raising this question? I absolutely agree with the sentiments that all bodies should do everything they can to make sure that people get the support that they're entitled to. Towards the end of the previous Senedd, the then Welsh Government published its income maximisation plan specifically related to child poverty. This included objectives around helping families to be more financially resilient. I understand, Minister, that the Welsh Government supports the single advice fund that provides financial advice to families, which we would all welcome. But I would like to ask, Minister, what assessment have you made of the outcomes of the original income maximisation plan? How have you taken the lessons learnt to inform the actions that have been taken by the Government throughout the cost-of-living challenges that we're now facing? And what consideration have you given to updating this strategy in light of the current difficult economic climate?
A gaf fi ddiolch i Luke Fletcher am godi'r cwestiwn hwn? Rwy'n cytuno'n llwyr â'r teimladau y dylai pob corff wneud popeth yn eu gallu i sicrhau bod pobl yn cael y cymorth y mae ganddynt hawl iddo. Tuag at ddiwedd y Senedd flaenorol, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ar y pryd ei chynllun gweithredu pwyslais ar incwm yn benodol mewn perthynas â thlodi plant. Roedd hwn yn cynnwys amcanion a oedd yn ymwneud â helpu teuluoedd i fod yn fwy gwydn yn ariannol. Rwy'n deall, Weinidog, fod Llywodraeth Cymru'n cefnogi'r gronfa gynghori sengl sy'n rhoi cyngor ariannol i deuluoedd, rhywbeth y byddai pob un ohonom yn ei groesawu. Ond hoffwn ofyn, Weinidog, pa asesiad rydych wedi'i wneud o ganlyniadau'r cynllun gweithredu pwyslais ar incwm gwreiddiol? Sut ydych chi wedi defnyddio'r gwersi a ddysgwyd i lywio'r camau sydd wedi eu cymryd gan y Llywodraeth drwy gydol yr heriau costau byw rydym bellach yn eu hwynebu? A pha ystyriaeth rydych wedi'i rhoi i ddiweddaru'r strategaeth hon yng ngoleuni'r hinsawdd economaidd anodd ar hyn o bryd?
Thank you very much, Peter Fox. Income maximisation is one of the key tools to tackling poverty. When we commissioned the Wales Centre for Public Policy to advise us on our route to tackling poverty, income maximisation—getting money into the poorest people's pockets—came up as a key priority. Our 'Claim what's yours' campaign and then, following through, we've just recently launched our 'Here to help' campaign, which is a benefit take-up campaign, is critical to get that take-up. Of course, it is a take-up that can be enhanced by the work of Citizens Advice. We fund them through the single advice fund.
Just to give you an answer on the point about the third—. This is our third benefits take-up campaign, 'Here to help'. The previous two campaigns supported over 8,000 people to respond to the call to contact Advicelink Cymru and help them to claim an additional £2.7 million in support.
Diolch yn fawr, Peter Fox. Gwneud y gorau o incwm yw un o'r prif ffyrdd o fynd i'r afael â thlodi. Pan wnaethom gomisiynu Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru i'n cynghori ar ein llwybr i fynd i'r afael â thlodi, cafodd gwneud y gorau o incwm—rhoi arian ym mhocedi'r bobl dlotaf—ei gynnig fel blaenoriaeth allweddol. Mae ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi', ac i ddilyn hynny, rydym newydd lansio ein hymgyrch 'Yma i helpu' yn ddiweddar, sy'n ymgyrch i annog pobl i fanteisio ar fudd-daliadau, yn hanfodol i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar y budd-daliadau hynny. Wrth gwrs, mae gwaith Cyngor ar Bopeth yn gallu cynyddu'r nifer sy'n manteisio arnynt hefyd. Rydym yn eu hariannu drwy'r gronfa gynghori sengl.
I roi ateb i chi ar y pwynt am y trydydd—. Dyma ein trydedd ymgyrch i annog pobl i fanteisio ar fudd-daliadau, 'Yma i helpu'. Llwyddodd y ddwy ymgyrch flaenorol i gynorthwyo dros 8,000 o bobl i ymateb i'r alwad i gysylltu ag Advicelink Cymru a'u helpu i hawlio £2.7 miliwn ychwanegol o gymorth.
6. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i roi cefnogaeth ariannol i awdurdodau tân ac achub? OQ58992
6. What action is the Welsh Government taking to financially support fire and rescue authorities? OQ58992
The fire and rescue authorities determine almost all of their funding themselves through levying contributions on their constituent local authorities. The fire and rescue authorities in Wales do not receive core funding from the Welsh Government.
Mae'r awdurdodau tân ac achub yn pennu eu cyllid eu hunain i gyd bron drwy godi cyfraniadau gan eu hawdurdodau lleol cyfansoddol. Nid yw'r awdurdodau tân ac achub yng Nghymru yn cael cyllid craidd gan Lywodraeth Cymru.
I'm grateful to you for your answer. I've been made aware by members of the mid and west Wales fire authority that you informed the service there that the FireLink Airwave grant, used to support their essential radio platform, is set to end completely in April this year. By comparison, the Home Office is slowly reducing its FireLink grant funding by 20 per cent each year for five years for English fire and rescue authorities. Although this has been reduced gradually, this still gives fire and rescue authorities there the ability to plan for the removal of the grant and spread the financial impact, rather than just being given four months to find £0.5 million in their budgets. Given that the Airwave is an essential lifeline for blue-light services, including the coastguard, would you reconsider your decision and instead gradually reduce this grant?
Rwy'n ddiolchgar i chi am eich ateb. Cefais wybod gan aelodau awdurdod tân ac achub canolbarth a gorllewin Cymru eich bod wedi rhoi gwybod i'r gwasanaeth yno y bydd y grant Airwave FireLink, a ddefnyddir i gefnogi eu platfform radio hanfodol, yn dod i ben yn gyfan gwbl ym mis Ebrill eleni. Mewn cymhariaeth, mae'r Swyddfa Gartref yn araf leihau ei chyllid grant FireLink i awdurdodau tân ac achub Lloegr 20 y cant bob blwyddyn am bum mlynedd. Er bod hwn yn cael ei leihau'n raddol, mae'n dal i roi cyfle i awdurdodau tân ac achub yno gynllunio ar gyfer pan fydd y grant yn dod i ben a gwasgaru'r effaith ariannol, yn hytrach na chael pedwar mis yn unig i ddod o hyd i £0.5 miliwn yn eu cyllidebau. O ystyried bod Airwave yn achubiaeth hanfodol i wasanaethau golau glas, gan gynnwys gwylwyr y glannau, a fyddech yn ailystyried eich penderfyniad a lleihau'r grant hwn yn raddol yn lle hynny?
Can I thank the Member for his question? And this is something that's been raised with me previously as well. I would say, I understand the position of the fire and rescue authorities, but like them and constituent local authorities, we all face many funding challenges in the current climate. We do not normally provide funding for operational equipment or systems, such as FireLink, so they have to raise the funding from their own core resources.
As the Member will be aware from the Chancellor's autumn statement on 17 November, it represented a significant real-terms cut to the Welsh Government budget over the next two years, which has been compounded by external forces, such as the cost-of-living crisis and increased energy bills. It's very difficult, in setting a very challenging budget, for the Welsh Government to continue to fund operational communication equipment. As you say, it's meant that funding for FireLink, the service's operational communications system, had to cease from 2023-24. This represents less than 1 per cent of the overall funding that the service has received from their constituent authorities. Like I said, I recognise the challenges. Whilst previous budget settlements allowed us to provide the funding for these fees since 2010, it's been hard to justify that in the current financial climate. And, if the Member would like to support us in our efforts, he is more than welcome to have a word in the ear of his counterparts at UK Government and the Home Office, to help with further funding for us in Wales.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Ac mae hyn yn rhywbeth sydd wedi cael ei godi gyda fi o'r blaen hefyd. Byddwn yn dweud fy mod yn deall sefyllfa'r awdurdodau tân ac achub, ond fel hwy ac fel awdurdodau lleol cyfansoddol, rydym i gyd yn wynebu llawer o heriau ariannu yn yr hinsawdd bresennol. Nid ydym yn arfer darparu cyllid ar gyfer cyfarpar neu systemau gweithredol, fel FireLink, felly bydd yn rhaid iddynt godi'r cyllid hwnnw o'u hadnoddau craidd eu hunain.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol, o ddatganiad yr hydref y Canghellor ar 17 Tachwedd, ei fod wedi cynrychioli toriad sylweddol mewn termau real i gyllideb Llywodraeth Cymru dros y ddwy flynedd nesaf, sydd wedi ei ddwysáu gan rymoedd allanol, megis yr argyfwng costau byw a biliau ynni uwch. Mae'n anodd iawn, wrth osod cyllideb heriol iawn, i Lywodraeth Cymru barhau i ariannu cyfarpar cyfathrebu gweithredol. Fel y dywedwch, mae wedi golygu y bydd yn rhaid torri cyllid ar gyfer FireLink, system gyfathrebu weithredol y gwasanaeth, o 2023-24 ymlaen. Mae'r cyllid hwn yn llai na 1 y cant o'r cyllid cyffredinol y mae'r gwasanaeth wedi bod yn ei gael gan eu hawdurdodau cyfansoddol. Fel y dywedais, rwy'n cydnabod yr heriau. Er bod setliadau cyllideb blaenorol wedi caniatáu inni ddarparu'r cyllid ar gyfer y ffioedd hyn ers 2010, bu'n anodd cyfiawnhau hynny yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni. Ac os hoffai'r Aelod ein cefnogi yn ein hymdrechion, mae croeso iddo gael gair yng nghlust ei gymheiriaid yn Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Gartref, i helpu gyda chyllid pellach i ni yng Nghymru.
Good afternoon, Deputy Minister. Just to follow up on the situation in mid and west Wales, where I represent, along with others, the chief fire officer there highlighted the unsustainability of our fire services in rural areas if things carry on as they are. And I'm sure that we'd all be concerned about that. The service in mid and west Wales is staffed by a majority of retained firefighters and is supported by whole-time staff. However, the service is finding it more and more difficult to recruit and retain those firefighters. It's clear that the offer, in terms of pay, isn't commensurate with the number of hours that they work—some of them around 120 hours. So, I wondered if there would be a review of the Welsh Government grant, so that our fire services can make the necessary increases to our retained firefighter service. Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Ddirprwy Weinidog. Hoffwn fynd ar drywydd y sefyllfa yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, a gynrychiolir gennyf fi ac eraill, a thynnodd y prif swyddog tân yno sylw at ansefydlogrwydd ein gwasanaethau tân mewn ardaloedd gwledig os yw pethau'n parhau fel y maent. Ac rwy'n siŵr y byddem i gyd yn pryderu am hynny. Mae'r rhan fwyaf o staff y gwasanaeth yn y canolbarth a'r gorllewin yn ddiffoddwyr tân wrth gefn ac maent yn cael eu cefnogi gan staff amser llawn. Ond mae'r gwasanaeth yn ei chael yn fwyfwy anodd recriwtio a chadw'r diffoddwyr tân hynny. Mae'n amlwg nad yw'r cynnig cyflog yn gymesur â nifer yr oriau y maent yn eu gweithio—mae rhai ohonynt yn gweithio tua 120 awr. Felly, tybed a allwn gael adolygiad o grant Llywodraeth Cymru, fel y gall ein gwasanaethau tân wneud y cynnydd angenrheidiol i'n gwasanaeth diffoddwyr tân wrth gefn. Diolch yn fawr iawn.
Can I thank Jane Dodds for your question and your interest in this area? Because, like you, I recognise that, for many communities across Wales, it is retained fire services that provide that much-needed and valued cover, and it's the same for myself in the north Wales area as well. I do want to point out, at the outset, though, that we don't directly fund fire and rescue authorities in Wales, so we wouldn't fund them directly for core services.
I do share the concerns around the future of the retained duty system, and we've seen changes in the way people work and live, which has presented many challenges. And I regularly meet with the chiefs and the chairs of the fire and rescue authorities, including the last time I spoke to the chief from the mid and west—we share concerns around the challenges for RDS and sustainability into the future. And I've committed to working with them and the other authorities to see, actually, how we can address those challenges. But we know that it's one that's going to take significant effort, and a need to be innovative about how we do that in the future, and work to support the sustainability of services, particularly in the more rural communities across Wales. And I'm actually due to meet the fire and rescue authorities and other representatives, as part of our new fire and rescue social partnership forum tomorrow, and I understand that this issue will be on the agenda for that as well.
A gaf fi ddiolch i Jane Dodds am eich cwestiwn a'ch diddordeb yn y maes hwn? Oherwydd, fel chi, rwy'n cydnabod mai gwasanaethau tân wrth gefn, i nifer o gymunedau ledled Cymru, sy'n darparu'r diogelwch sydd ei angen ac sy'n cael ei werthfawrogi, ac mae'r un peth yn wir i mi fy hun yn ardal gogledd Cymru hefyd. Er hynny, rwyf eisiau nodi ar y cychwyn nad ydym yn ariannu awdurdodau tân ac achub yn uniongyrchol yng Nghymru, felly ni fyddem yn eu hariannu'n uniongyrchol ar gyfer gwasanaethau craidd.
Rwy'n rhannu'r pryderon ynghylch dyfodol y system ar ddyletswydd yn ôl galw, ac rydym wedi gweld newidiadau yn y ffordd y mae pobl yn gweithio ac yn byw, sydd wedi creu sawl her. Ac rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â'r penaethiaid a chadeiryddion yr awdurdodau tân ac achub, gan gynnwys y tro diwethaf imi siarad â phennaeth gwasanaeth y canolbarth a'r gorllewin—rydym yn rhannu pryderon ynghylch yr heriau i'r system ar ddyletswydd yn ôl galw a chynaliadwyedd i'r dyfodol. Ac rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda hwy a'r awdurdodau eraill i weld, mewn gwirionedd, sut y gallwn fynd i'r afael â'r heriau hynny. Ond rydym yn gwybod y bydd hyn yn galw am ymdrech sylweddol, ac mae angen bod yn arloesol ynglŷn â sut rydym yn gwneud hynny yn y dyfodol, a gweithio i gefnogi cynaliadwyedd gwasanaethau, yn enwedig mewn cymunedau mwy gwledig ledled Cymru. Ac mewn gwirionedd rwyf i fod i gyfarfod â'r awdurdodau tân ac achub a chynrychiolwyr eraill yfory, fel rhan o'n fforwm partneriaeth gymdeithasol newydd ar gyfer gwasanaethau tân ac achub, ac rwy'n deall y bydd y mater hwn ar yr agenda ar gyfer hynny hefyd.
7. Pa drafodaethau mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ar gynnydd cyfamod yr heddlu? OQ58993
7. What discussions has the Minister had with the UK Government on the progress of the police covenant? OQ58993
Thank you, Alun Davies, for that question. The Welsh Government is closely involved in the development of the police covenant, including through membership of the covenant oversight group, which is chaired by the UK Government policing Minister. The possibility of a broader emergency services covenant is also being explored in Wales.
Diolch am y cwestiwn hwnnw, Alun Davies. Mae Llywodraeth Cymru'n ymwneud yn agos â'r gwaith o ddatblygu cyfamod yr heddlu, gan gynnwys drwy fod yn aelod o'r grŵp goruchwylio cyfamodau, sy'n cael ei gadeirio gan Weinidog plismona Llywodraeth y DU. Rydym hefyd yn archwilio'r posibilrwydd o greu cyfamod ehangach ar gyfer y gwasanaethau brys yng Nghymru.
Thank you very much, Minister. I had a meeting with the Police Federation of England and Wales in the autumn, just before Christmas, and I was quite disturbed to hear that they felt there was a great deal of inertia involved in the delivery of the covenant and that there are a number of services that are not being delivered, which should be delivered to police officers as part of this process. Would the Minister be prepared to meet with me and the police federation to discuss their concerns, and also to ensure that the needs of those who protect us are absolutely at the core of what the Welsh Government does, moving forward? I recognise the work that she's referred to in terms of a wider emergency services covenant, but it's important that we get this right, before we try to move on to do something different.
Diolch yn fawr. Cefais gyfarfod gyda Ffederasiwn Heddlu Cymru a Lloegr yn yr hydref, ychydig cyn y Nadolig, ac roeddwn yn bryderus i glywed eu bod yn teimlo bod llawer iawn o lesgedd gyda chyflwyno'r cyfamod a bod nifer o wasanaethau nad ydynt yn cael eu cyflwyno, y dylid eu cyflwyno i swyddogion heddlu fel rhan o'r broses hon. A fyddai'r Gweinidog yn barod i gyfarfod â mi a ffederasiwn yr heddlu i drafod eu pryderon, a hefyd i sicrhau bod anghenion y rhai sy'n ein hamddiffyn yn gwbl greiddiol i'r hyn y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud wrth symud ymlaen? Rwy'n cydnabod y gwaith y cyfeiriodd ato ar gyfamod gwasanaethau brys ehangach, ond mae'n bwysig ein bod yn cael hyn yn iawn, cyn inni geisio symud ymlaen i wneud rhywbeth gwahanol.
Thank you very much, Alun Davies, for feeding back from that meeting with the police federation, who I meet regularly, and recently met with the First Minister. The police federation arranged for us to meet many of those fantastic police officers who have shown great bravery and courage across our nation. Just to, again, ensure people, colleagues, are aware of this, the police covenant is a pledge to do more to help those who serve this country, and specifically to recognise the bravery, commitment and sacrifices of those who work or have worked in policing, and it is vital that police officers, staff and their families get equal access to support services during their time in service and afterwards. So, I will be very happy to follow up with a meeting as you propose.
Diolch yn fawr, Alun Davies, am rannu'r hyn a drafodwyd yn y cyfarfod gyda ffederasiwn yr heddlu, y byddaf yn cyfarfod â hwy yn rheolaidd, ac a gafodd gyfarfod â'r Prif Weinidog yn ddiweddar. Trefnodd ffederasiwn yr heddlu i ni gyfarfod â llawer o'r swyddogion heddlu gwych sydd wedi dangos dewrder mawr ar draws ein gwlad. Unwaith eto, i sicrhau bod pobl, cyd-Aelodau, yn ymwybodol o hyn, addewid yw cyfamod yr heddlu i wneud mwy i helpu'r rhai sy'n gwasanaethu'r wlad hon, ac yn benodol i gydnabod dewrder, ymrwymiad ac aberth y rhai sy'n gweithio neu sydd wedi gweithio ym maes plismona, ac mae'n hanfodol fod swyddogion heddlu, staff a'u teuluoedd yn cael mynediad cyfartal at wasanaethau cymorth yn ystod eu hamser mewn gwasanaeth ac wedi hynny. Felly, byddaf yn hapus iawn i gael cyfarfod dilynol gyda chi fel rydych wedi'i gynnig.
Ac, yn olaf, cwestiwn 8. Sarah Murphy.
Finally, question 8. Sarah Murphy.
8. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i ddatblygu cyfiawnder data? OQ58996
8. What steps is the Welsh Government taking to advance data justice? OQ58996
Thank you, Sarah Murphy. We are committed to ensuring that public authorities use data transparently, safely and ethically for the benefit of all citizens in Wales, as set out in mission 6 of the 'Digital strategy for Wales'.
Diolch, Sarah Murphy. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod awdurdodau cyhoeddus yn defnyddio data yn dryloyw, yn ddiogel ac yn foesegol er budd holl ddinasyddion Cymru, fel y nodir yng nghenhadaeth 6 o'r 'Strategaeth ddigidol i Gymru'.
Thank you, Minister. The Data Justice Lab, based at Cardiff University, defines data justice as the
'relationship between datafication and social justice, highlighting the politics and impacts of data-driven processes and big data'—
essentially, highlighting the potential harms and risks to citizens. We have seen this in our Equality and Social Justice Committee inquiry into domestic violence and the needs of migrant women. Elizabeth, of the Step Up Migrant Women coalition, told us that, when they encouraged a woman to report domestic abuse to the police, they reported it online, and, eight days later, an immigration enforcement letter arrived at their house. And in 2019, it was reported that a police force in England admitted to a written agreement with the Department for Work and Pensions to share any information on disabled people taking part in climate protests. We also know that, in Hackney, the local authority used a predictive analysis database to assess all 53,000 children living there. They used this database to identify which children may be at risk from neglect, and they used their characteristics, such as age, ethnicity and deprivation, to create this score, which I would, essentially, call 'citizen scoring'. And the thing about citizen scoring, and this kind of data that's collected in public sectors, is that people are completely unaware that this behavioural data is being collected on them; they are being assessed, they are being categorised and they have no way to fight back on this and get any transparency around it. Researchers have argued that data practices have become normalised in our society, before a chance for a broader public discussion on the ethics and morals of the use of our data in this way. So, Minister, do you agree with me that, as citizen scoring continues to develop in the public sector, our human rights must be reflected both in the digital world as they should be offline?
Diolch. Mae'r Labordy Cyfiawnder Data, sydd wedi'i leoli ym Mhrifysgol Caerdydd, yn diffinio cyfiawnder data fel y
'berthynas rhwng creu data a chyfiawnder cymdeithasol, gan dynnu sylw at wleidyddiaeth ac effeithiau prosesau sy'n cael eu llywio gan ddata a data mawr'—
yn y bôn, tynnu sylw at y niwed a'r peryglon posibl i ddinasyddion. Rydym wedi gweld hyn yn ymchwiliad ein Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol i drais domestig ac anghenion menywod mudol. Dywedodd Elizabeth, o gynghrair Step Up Migrant Women, wrthym, pan wnaethant annog menyw i ddweud wrth yr heddlu am gam-drin domestig, fe wnaethant ei adrodd ar-lein, ac wyth diwrnod yn ddiweddarach, fe gyrhaeddodd llythyr rheolaeth fewnfudo ei thŷ. Ac yn 2019, adroddwyd bod heddlu yn Lloegr wedi cyfaddef bod ganddynt gytundeb ysgrifenedig gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau i rannu unrhyw wybodaeth am bobl anabl sy'n cymryd rhan mewn protestiadau hinsawdd. Gwyddom hefyd, yn Hackney, fod yr awdurdod lleol wedi defnyddio cronfa ddata dadansoddi rhagfynegol i asesu pob un o'r 53,000 o blant sy'n byw yno. Fe wnaethant ddefnyddio'r gronfa ddata hon i nodi pa blant a allai fod mewn perygl o gael eu hesgeuluso, gan ddefnyddio eu nodweddion, megis oedran, ethnigrwydd ac amddifadedd, i greu'r sgôr, rhywbeth y byddwn i, yn y bôn, yn ei alw'n 'sgorio dinasyddion'. A'r peth am sgorio dinasyddion, a'r math hwn o ddata sy'n cael ei gasglu mewn sectorau cyhoeddus, yw bod pobl yn hollol anymwybodol fod y data ymddygiadol hwn yn cael ei gasglu; maent yn cael eu hasesu, maent yn cael eu categoreiddio ac nid oes ganddynt unrhyw ffordd o ymladd yn ôl ar hyn a chael unrhyw fath o dryloywder yn ei gylch. Mae ymchwilwyr wedi dadlau bod arferion data wedi cael eu normaleiddio yn ein cymdeithas cyn inni gael cyfle i gynnal trafodaeth gyhoeddus ehangach ar foeseg defnyddio data yn y ffordd hon. Felly, Weinidog, wrth i sgorio dinasyddion barhau i ddatblygu yn y sector cyhoeddus, a ydych yn cytuno bod yn rhaid i'n hawliau dynol yn y byd digidol adlewyrchu ein hawliau dynol yn y byd go iawn?
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. I do want to acknowledge and recognise the ways in which Sarah Murphy, particularly, is taking up this issue—and I think it benefits all of us—and chairing the cross-party group, because we are all learning about this, but we have responsibilities and we have powers. All in authority have powers, and we must recognise the link between data justice and social justice in the way that you've described. Thank you for referring to the ways in which this has now come to life, in terms of the evidence in the Equality and Social Justice Committee about migrant women and the way in which data can be abused, as well as used. This is about that kind of balance. I was pleased to give evidence to that committee, but also to look at this from a citizen's perspective and how citizens can engage. And so it has to be at the heart of our equality and social justice thinking—how do we engage with our citizens.
We're very fortunate that we've actually got the Data Justice Lab here in Cardiff University, and the work that they've done. And you've, obviously, engaged; we're engaged with it on citizen scoring. It's really important. And we do have a close relationship with the Centre for Data Ethics and Innovation, but we want to see how we can get public bodies to consider data ethics by publishing guidance, and also that guidance would be very relevant across all sectors, indeed, taking this forward.
Diolch yn fawr, Sarah Murphy. Rwyf eisiau cydnabod y ffyrdd y mae Sarah Murphy, yn arbennig, yn mynd i'r afael â'r mater hwn—ac rwy'n credu ei fod o fudd i bob un ohonom—a'r ffordd y mae'n cadeirio'r grŵp trawsbleidiol, oherwydd rydym i gyd yn dysgu am hyn, ond mae gennym gyfrifoldebau ac mae gennym bwerau. Mae gan bawb mewn awdurdod bwerau, ac mae'n rhaid inni gydnabod y cysylltiad rhwng cyfiawnder data a chyfiawnder cymdeithasol yn y ffordd rydych wedi'i disgrifio. Diolch am gyfeirio at y ffyrdd y mae'r mater hwn bellach wedi dod yn fyw, o ran y dystiolaeth yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol am fenywod mudol a'r ffordd y mae data'n gallu cael ei gam-drin yn ogystal â'i ddefnyddio. Mae hyn yn ymwneud â'r math hwnnw o gydbwysedd. Roeddwn yn falch o roi tystiolaeth i'r pwyllgor hwnnw, ond hefyd i edrych ar hyn o safbwynt dinesydd a sut y gall dinasyddion ymgysylltu. Ac felly mae'n rhaid iddo fod wrth wraidd ein meddylfryd cyfiawnder cymdeithasol a chydraddoldeb—sut mae ymgysylltu â'n dinasyddion.
Rydym yn ffodus iawn fod gennym y Labordy Cyfiawnder Data yma ym Mhrifysgol Caerdydd, a'r gwaith y maent wedi'i wneud. Ac rydych chi, yn amlwg, wedi ymgysylltu; rydym yn ymgysylltu â'r mater mewn perthynas â sgorio dinasyddion. Mae'n bwysig iawn. Ac mae gennym berthynas agos â'r Ganolfan Moeseg Data ac Arloesi, ond rydym eisiau gweld sut y gallwn gael cyrff cyhoeddus i ystyried moeseg data drwy gyhoeddi canllawiau, a byddai'r canllawiau hynny'n berthnasol iawn ar draws pob sector yn wir wrth fwrw ymlaen â hyn.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Carolyn Thomas.
The next item is questions to the Counsel General and Minister for the Constitution, and the first question is from Carolyn Thomas.
1. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gyngor y mae wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch effaith Bil Cyfraith yr UE a Ddargedwir (Dirymu a Diwygio) ar gymwyseddau datganoledig? OQ59008
1. What advice has the Counsel General provided to the Welsh Government regarding the impact of the Retained EU Law (Revocation and Reform) Bill on devolved competencies? OQ59008
Thank you for the question. As currently drafted, the Bill could see UK Government Ministers given unfettered authority to legislate in devolved areas, contrary to the democratically established devolution settlement. We have reiterated, at both an official and ministerial level, to the UK Government that our devolution settlement needs to be respected and preserved.
Diolch am y cwestiwn. Fel y mae'r cynllun wedi'i ddrafftio ar hyn o bryd, gallai'r Bil roi awdurdod dilyffethair i Weinidogion Llywodraeth y DU ddeddfu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli, yn groes i'r setliad datganoli sydd wedi ei sefydlu'n ddemocrataidd. Rydym wedi ailadrodd i Lywodraeth y DU, ar lefel swyddogol a gweinidogol, fod angen parchu a gwarchod ein setliad datganoli.
Thank you. Important legislation, ranging from workers' rights to environmental protections, could all be about to go up in smoke in the bonfire of Brexit, if the retained EU law Bill continues to proceed in the current form. I'm grateful to you, Counsel General, for highlighting the serious implications of this Bill and the implications that it will have for us here in Wales and this Senedd, as many of the thousands of laws set out are about to become redundant at the end of this year, and they will fall under devolved competencies. I don't think people realise the implications. I know you keep highlighting it, but I just don't think people realise, and it will be too late when it happens. Counsel General, could you please provide an update on the representations that you have made to the UK Government about its infringement on devolved matters through this wholly unnecessary and dangerous Bill? Thank you.
Diolch. Gallai deddfwriaeth bwysig, yn amrywio o hawliau gweithwyr i reoliadau diogelu'r amgylchedd, fod ar fin diflannu yn dilyn Brexit, os yw Bil cyfraith yr UE a ddargedwir yn parhau i fwrw ymlaen ar ei ffurf bresennol. Rwy'n ddiolchgar i chi, Gwnsler Cyffredinol, am dynnu sylw at oblygiadau difrifol y Bil hwn a'r goblygiadau i ni yma yng Nghymru a'r Senedd hon, oherwydd bydd llawer o'r miloedd o ddeddfau a osodwyd yn cael eu diddymu cyn diwedd y flwyddyn, ac fe fyddant yn dod o dan gymwyseddau datganoledig. Nid wyf yn credu bod pobl yn sylweddoli beth fydd goblygiadau hyn. Rwy'n gwybod eich bod yn dal i dynnu sylw at y mater, ond nid wyf yn credu bod pobl yn sylweddoli, a bydd yn rhy hwyr pan fydd yn digwydd. Gwnsler Cyffredinol, a allech chi roi diweddariad ar y sylwadau rydych wedi'u gwneud i Lywodraeth y DU am y ffordd y mae'n tresmasu ar hawliau datganoledig gyda'r Bil cwbl ddiangen a pheryglus hwn? Diolch.
Well, this is a very serious Bill, a very serious piece of legislation, with very serious consequences. The concerns about those consequences, I believe, are shared across all political parties at the moment. I believe it is legislation that is ideologically driven by a small minority in Westminster, and I think there are serious consequences for all the Governments of the UK if the Bill proceeds in its current format.
The first thing to say is that we had very little engagement with it, with the content of the Bill. In fact, I think, as I reported to this Senedd, the first notice that we had was a call to meet on a Saturday with the Minister, Suella Braverman at that particular time, where we were given very little information about what would be involved. What I can say is that, since then, I have had a whole host of meetings. I have met on several occasions with Minister Rees-Mogg; we've had numerous items of correspondence, including a joint letter right at the beginning from myself and from the Scottish Government that highlighted the serious concerns about trying to change legislation in this particular way. This isn't a party-political point; this is about bad law. It is a bad way to change law, and it gives unfettered powers to the UK Government, with very serious consequence. It is also a way of bypassing Parliament, because it does not give powers to Parliament itself, to the scrutiny of legislation, to an understanding of what major pieces of legislation may change, but it gives it solely into the hands of UK Government Ministers. That should be something that should concern all those who are concerned with parliamentary democracy.
On top of the letters, I have met yesterday with Felicity Buchan, UK Government Minister, to reiterate those concerns, and I will be attending a meeting next week of the Interministerial Standing Committee, which I will be chairing, where this issue will also be raised again.
Two major concerns we have, of course, are that it contains concurrent powers that would enable the UK Government to change Welsh law without any reference to the Welsh Government. It also has a sunset clause, where all the retained EU law is revoked, irrespective of what it is or what scrutiny it may or may not have had, by 31 December 2023. The UK Government Ministers have given for themselves within this Bill a sort of get-out-of-jail card to be able to extend it, when they realised the consequence of what they're trying to do. We have asked for exactly the same powers and, unfortunately, we are not being given those either.
What I can say is that every concern that we have, which are shared by Scotland, and I believe are shared by many across political parties in Westminster Government, which are shared by businesses, who will bear considerable costs as a result of this Bill if it goes through in its current format—. And there have been no adequate responses to the concerns that have been raised.
Wel, mae hwn yn Fil difrifol iawn, yn ddeddfwriaeth ddifrifol iawn, gyda chanlyniadau difrifol iawn. Mae'r pryderon am y canlyniadau hynny, rwy'n credu, yn cael eu rhannu ar draws pob plaid wleidyddol ar hyn o bryd. Credaf ei bod yn ddeddfwriaeth sy'n cael ei llywio'n ideolegol gan leiafrif bach yn San Steffan, ac rwy'n credu bod canlyniadau difrifol i holl Lywodraethau'r DU os yw'r Bil yn bwrw ymlaen ar ei ffurf bresennol.
Yn gyntaf, ni chawsom fawr o ymwneud ag ef, â chynnwys y Bil. Yn wir, fel yr adroddais i'r Senedd hon, rwy'n credu mai'r hysbysiad cyntaf a gawsom oedd galwad i gyfarfod ar ddydd Sadwrn gyda'r Gweinidog, Suella Braverman ar yr adeg benodol honno, ac ni chawsom lawer o wybodaeth am yr hyn a fyddai'n cael ei drafod. Gallaf ddweud fy mod wedi cael llu o gyfarfodydd ers hynny. Rwyf wedi cyfarfod ar sawl achlysur â'r Gweinidog Rees-Mogg; rydym wedi cael nifer o eitemau o ohebiaeth, gan gynnwys llythyr ar y cyd ar y dechrau oddi wrthyf fi ac oddi wrth Lywodraeth Yr Alban a amlygodd y pryderon difrifol ynglŷn â cheisio newid deddfwriaeth yn y ffordd hon. Nid pwynt gwleidyddiaeth plaid mo hwn; mae hyn yn ymwneud â chyfraith wael. Mae'n ffordd wael o newid cyfraith, ac mae'n rhoi pwerau dilyffethair i Lywodraeth y DU, gyda chanlyniadau difrifol iawn. Mae hefyd yn ffordd o osgoi'r Senedd, oherwydd nid yw'n rhoi pwerau i'r Senedd ei hun i graffu ar ddeddfwriaeth, i ddeall yr hyn y gall darnau pwysig o ddeddfwriaeth ei newid, ond yn hytrach mae'n rhoi'r pwerau hyn i gyd yn nwylo Gweinidogion Llywodraeth y DU yn unig. Dylai hynny fod yn rhywbeth a ddylai boeni pawb sy'n ymwneud â democratiaeth seneddol.
Ar ben y llythyrau, cyfarfûm â Felicity Buchan, Gweinidog Llywodraeth y DU, ddoe i ailadrodd y pryderon hynny, a byddaf yn cadeirio cyfarfod o'r Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol yr wythnos nesaf lle bydd y mater hwn yn cael ei godi eto.
Dau bryder mawr sydd gennym, wrth gwrs, yw ei fod yn cynnwys pwerau cydamserol a fyddai'n galluogi Llywodraeth y DU i newid cyfraith Cymru heb gyfeirio at Lywodraeth Cymru o gwbl. Mae ganddo hefyd gymal machlud, lle mae holl gyfreithiau'r UE a ddargedwir yn cael eu diddymu, ni waeth beth ydyw ac ni waeth pa graffu a wnaed, neu na wnaed arno, erbyn 31 Rhagfyr 2023. Mae Gweinidogion Llywodraeth y DU wedi rhoi rhyw fath o docyn achub i'w hunain o fewn y Bil fel y gallant ei ymestyn, wedi iddynt sylweddoli beth fydd canlyniad yr hyn y maent yn ceisio ei wneud. Rydym wedi gofyn am yr un pwerau'n union ac yn anffodus nid ydym yn cael y rheini chwaith.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yw bod pob pryder sydd gennym, sy'n cael eu rhannu gan yr Alban, sy'n cael eu rhannu gan lawer ar draws y pleidiau gwleidyddol yn Llywodraeth San Steffan rwy'n credu, ac sy'n cael eu rhannu gan fusnesau, a fydd yn ysgwyddo costau sylweddol o ganlyniad i'r Bil hwn os bydd yn cael ei dderbyn ar ei ffurf bresennol—. Ac nid oes ymatebion digonol wedi bod i'r pryderon a fynegwyd.
2. Pa asesiad mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effaith yr ardoll prentisiaethau ar hyfforddiant cyfreithiol yng Nghymru? OQ59002
2. What assessment has the Counsel General made of the impact of the apprenticeship levy on legal training in Wales? OQ59002
Thank you. Welsh Ministers have made it clear, since the time of its introduction, that the Welsh Government is not in favour of the UK apprenticeship levy. We've worked closely with the legal sector to introduce apprenticeships that will support growth and development.
Diolch. Mae Gweinidogion Cymru wedi dweud yn glir, ers iddo gael ei gyflwyno, nad yw Llywodraeth Cymru o blaid ardoll brentisiaethau'r DU. Rydym wedi gweithio'n agos gyda'r sector cyfreithiol i gyflwyno prentisiaethau a fydd yn cefnogi twf a datblygiad.
I thank the Counsel General for that answer and, indeed, there has been progress, working with partners in the legal profession, with the Chartered Institute of Legal Executives, with colleges and further education providers over the last few years to get to the point where we do now have foundation stage level 3 and advanced stage level 5 of the new CILEX professional qualification, the CPQ, but there is still a strong push from those out in the profession, particularly in solicitors, the Law Society amongst them, who believe that there needs also to be a level 7 solicitor apprenticeship programme in Wales. We still have the remaining problems with the apprenticeship levy and the fact that it's levied on Welsh companies, but we don’t have the full remit to use it in the way we'd want to in Wales. But I wonder: will he commit to work with those partner organisations to consider how this can be taken forward in due course?
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw ac yn wir mae cynnydd wedi bod, gan weithio gyda phartneriaid yn y proffesiwn cyfreithiol, gyda'r Sefydliad Siartredig Gweithredwyr Cyfreithiol, gyda cholegau a darparwyr addysg bellach dros y blynyddoedd diwethaf i gyrraedd y pwynt lle mae gennym gymhwyster cyfnod sylfaen lefel 3 yn awr a chymhwyster uwch lefel 5 o'r cymhwyster proffesiynol CILEx newydd, y CPQ, ond mae llawer yn y proffesiwn, yn enwedig cyfreithwyr, a Chymdeithas y Cyfreithwyr yn eu plith, yn credu bod angen rhaglen brentisiaeth lefel 7 ar gyfer cyfreithwyr yng Nghymru hefyd. Mae gennym broblemau o hyd gyda'r ardoll brentisiaethau a'r ffaith ei bod yn cael ei chodi ar gwmnïau Cymreig, ond nid oes gennym gyfrifoldeb llawn i allu ei defnyddio yn y ffordd y byddem eisiau ei defnyddio yng Nghymru. Ond tybed: a wnaiff ymrwymo i weithio gyda'r sefydliadau partner hynny i ystyried sut y gellir bwrw ymlaen â hyn maes o law?
Thank you. You've raised an important area, where Welsh Government has been looking at how it can support the development of the legal profession, those having access to it, and, ultimately, those being able to provide legal services within communities. The first thing to say about the apprenticeship levy, of course, is that it is a tax on employers, it was not one supported by us, and we get very little financial benefit as a consequence of it.
Coming back to, I think, the substance of your question, which is about legal education and training, as you say, last September, we introduced paralegal apprenticeships, which allow apprentices to gain Chartered Institute of Legal Executives qualifications, and the first cohort of those started in September 2022 at Coleg Sir Gâr in Carmarthen. As you say, we've extended it to level 3 and level 5, and we are looking at level 7; we are looking at the access to solicitor apprenticeships as well. That is slightly more complicated, because it raises issues in terms of what a lot of firms are already doing in terms of supporting and paying apprentices, and what we would really want to do is to ensure that anything that we might do would actually lead to better access for more people, more diverse access to that, and also result in people being able to provide legal services in communities, rather than just replacing expenditure that is already taking place. What I can say, though, is that we have published a specification for an assessment of the need for solicitor apprenticeships in Wales, which closed to tenders yesterday. Its aim is to establish the extent to which a solicitor degree apprenticeship may help meet the training and the development needs of the legal profession in Wales.
Diolch. Rydych wedi codi maes pwysig, lle mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ystyried sut y gall gefnogi datblygiad y proffesiwn cyfreithiol, y rhai sy'n cael mynediad ato, ac, yn y pen draw, y rhai sy'n gallu darparu gwasanaethau cyfreithiol o fewn cymunedau. Y peth cyntaf i'w ddweud am yr ardoll brentisiaethau, wrth gwrs, yw ei bod yn dreth ar gyflogwyr, nid oeddem yn ei chefnogi, ac ychydig iawn o fudd ariannol a gawn o ganlyniad iddi.
I droi'n ôl at sylwedd eich cwestiwn, sy'n ymwneud ag addysg a hyfforddiant cyfreithiol, fel y dywedwch, fis Medi diwethaf, fe wnaethom gyflwyno prentisiaethau paragyfreithiol, sy'n caniatáu i brentisiaid ennill cymwysterau Sefydliad Siartredig Gweithredwyr Cyfreithiol, a dechreuodd y garfan gyntaf o'r rheini yng Ngholeg Sir Gâr yng Nghaerfyrddin ym mis Medi 2022. Fel y dywedwch, rydym wedi ei ymestyn i gynnwys cymwysterau lefel 3 a lefel 5, ac rydym yn edrych ar gymhwyster lefel 7; rydym yn edrych ar y mynediad at brentisiaethau cyfreithwyr hefyd. Mae hynny ychydig yn fwy cymhleth, oherwydd ei fod yn codi materion ynghylch yr hyn y mae llawer o gwmnïau eisoes yn ei wneud o ran cefnogi a thalu prentisiaid, a'r hyn rydym eisiau ei wneud mewn gwirionedd yw sicrhau bod unrhyw beth y gallem ei wneud yn arwain at well mynediad i fwy o bobl, mynediad mwy amrywiol, a hefyd fod pobl yn gallu darparu gwasanaethau cyfreithiol mewn cymunedau, yn hytrach na dim ond disodli gwariant sydd eisoes yn digwydd. Yr hyn y gallaf ei ddweud, serch hynny, yw ein bod wedi cyhoeddi manyleb ar gyfer asesiad o'r angen am brentisiaethau cyfreithwyr yng Nghymru, a gaeodd i dendrau ddoe. Y nod yw sefydlu i ba raddau y gall gradd-brentisiaeth cyfreithiwr helpu i ddiwallu anghenion hyfforddiant a datblygiad y proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's plans to bring forward a Senedd reform Bill?
Diolch, Lywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i gyflwyno Bil diwygio'r Senedd?
Well, thank you for the question. The issue of a Senedd reform Bill is dependent on the policies being determined by this Senedd, so it's not a policy development that is being led by Government. There is considerable policy work that is going on at the moment with a view to the production of legislation. I will make statements in due course about that legislation. The objective, as you know, is to fulfil the recommendations of the special committee that was established. I hope to be able to make announcements in the not-too-distant future on the progress of that, and also once we have looked at the issues around the content of that legislation.
Wel, diolch am y cwestiwn. Mae Bil diwygio'r Senedd yn ddibynnol ar y polisïau sy'n cael eu pennu gan y Senedd hon, felly nid yw'n ddatblygiad polisi sy'n cael ei arwain gan y Llywodraeth. Mae cryn dipyn o waith polisi'n mynd rhagddo ar hyn o bryd gyda golwg ar gynhyrchu deddfwriaeth. Byddaf yn gwneud datganiadau maes o law am y ddeddfwriaeth honno. Yr amcan, fel y gwyddoch, yw cyflawni argymhellion y pwyllgor arbennig a sefydlwyd. Rwy'n gobeithio gallu gwneud cyhoeddiadau yn y dyfodol heb fod yn rhy bell ar gynnydd hynny, a hefyd ar ôl inni edrych ar y materion sy'n ymwneud â chynnwys y ddeddfwriaeth honno.
I'm grateful for that response, Minister. One of the key components, as you will know, of the proposals and plans for Senedd reform includes the mandatory zipping of candidates by gender on electoral ballot papers, in order to promote better gender equality here in the Senedd. But you'll be aware of the controversial decision by the UK Government to prevent the Gender Recognition Reform (Scotland) Bill from becoming an Act and receiving Royal Assent, because of the reservations in equalities matters, which also apply here to the Senedd. In light of the developments north of the English border, can you tell us what assessment has been made of the Senedd's competence, as far as the Welsh Government is concerned, in relation to gender quotas and zipping? And can you confirm whether the Senedd, in your opinion, has competence in this area?
Rwy'n ddiolchgar am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae un o elfennau allweddol y cynigion a'r cynlluniau ar gyfer diwygio'r Senedd yn cynnwys gorfodaeth i sicrhau bod rhestrau 'am yn ail' o ymgeiswyr yn ôl rhywedd ar bapurau pleidleisio etholiadol, er mwyn hyrwyddo gwell cydraddoldeb rhwng y rhywiau yma yn y Senedd. Ond fe fyddwch yn gwybod am benderfyniad dadleuol Llywodraeth y DU i atal Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) rhag dod yn Ddeddf a derbyn Cydsyniad Brenhinol, oherwydd yr amheuon mewn perthynas â materion cydraddoldeb, sydd hefyd yn berthnasol yma i'r Senedd. Yn sgil y datblygiadau i'r gogledd o'r ffin â Lloegr, a wnewch chi ddweud wrthym pa asesiad a wnaed o gymhwysedd y Senedd, o ran Llywodraeth Cymru, a chwotâu rhywedd a rhestrau 'am yn ail'? Ac a wnewch chi gadarnhau a oes gan y Senedd gymhwysedd yn y maes hwn yn eich barn chi?
Thank you. The first thing is, we will be able to give a more definitive response once we've got to the stage of having draft legislation in front of us, to be able to look at that. And as you know, one of my obligations as Counsel General—and, again, the same with the Presiding Officer—is to actually look at the issue of competence. And again, that is a matter that also lies with the UK Government as well.
I'm aware of what the aspirations are in respect of the special committee and its particular recommendations. What we are doing is exploring all the different variations and options of ways of trying to fulfil that aspiration. What I would reiterate is perhaps the commitment that I've always given to the Senedd, that my role as a law officer, at the end of the day, with regard to competence, is to give a proper and fair and valid assessment of competence. And I will seek to ensure that the legislation that is brought before this Senedd is within the competence of this Senedd.
With regard to the point you make about section 35, I think that the issue of—. As long as we bring forward legislation that goes through proper parliamentary process, and is within competence, I do not think there is a role for UK Government in seeking to overturn legislation that has been properly determined in this place and within that competence. If there is a concern about competence that the UK Government has, then there is a way of dealing with that, and that is to refer it to the Supreme Court to determine.
Diolch. Ym gyntaf, byddwn yn gallu rhoi ymateb mwy pendant pan fyddwn wedi cyrraedd y cam o gael deddfwriaeth ddrafft o'n blaenau, inni allu edrych ar hynny. Ac fel y gwyddoch, un o'm rhwymedigaethau fel Cwnsler Cyffredinol—ac unwaith eto, yr un peth gyda'r Llywydd—yw edrych ar fater cymhwysedd. Ac eto, mae hwnnw'n fater sydd hefyd yn nwylo Llywodraeth y DU.
Rwy'n ymwybodol o'r dyheadau mewn perthynas â'r pwyllgor arbennig a'i argymhellion penodol. Rydym yn archwilio'r holl wahanol amrywiadau ac opsiynau ar gyfer ffyrdd o geisio cyflawni'r dyhead hwnnw. Carwn ailadrodd efallai yr ymrwymiad rwyf bob amser wedi'i roi i'r Senedd, mai fy rôl fel swyddog y gyfraith yn y pen draw, gyda chymhwysedd, yw rhoi asesiad priodol a theg a dilys o gymhwysedd. A byddaf yn ceisio sicrhau bod y ddeddfwriaeth a ddaw ger bron y Senedd hon o fewn cymhwysedd y Senedd hon.
Ar y pwynt a wnewch ynglŷn ag adran 35, rwy'n meddwl bod mater—. Cyn belled â'n bod yn cyflwyno deddfwriaeth sy'n mynd drwy broses seneddol briodol, ac sydd o fewn y cymhwysedd, nid wyf yn credu bod rôl i Lywodraeth y DU geisio gwyrdroi deddfwriaeth sydd wedi'i phennu'n briodol yn y lle hwn ac o fewn y cymhwysedd hwnnw. Os oes pryder gan Lywodraeth y DU ynghylch cymhwysedd, mae ffordd o ymdrin â hynny drwy ei gyfeirio at y Goruchaf Lys i'w benderfynu.
Well, of course, the way that the UK Government has acted in respect of the Gender Recognition Reform (Scotland) Bill is as is laid out in section 35 of the Act of Parliament. So, it's well within the normal rules, and the decision has not been taken lightly.
But can I just go back to this issue of improved diversity here in the Senedd? We all agree that we want a diverse Senedd that represents the population of Wales, so that we can ensure that decisions are made that are right and proper and that reflect the citizens that we represent. But it does seem clear, in the advice that I have seen, that the Senedd does not have competence to be able to implement these zipped lists. And given that, why is the Government even wasting time on this matter, given that it could jeopardise any of the Senedd reform plans that other parties might have and want to deliver?
Wel, wrth gwrs, mae'r ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi gweithredu mewn perthynas â Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) yn dilyn yr hyn a osodwyd yn adran 35 o'r Ddeddf Seneddol. Felly, mae'n sicr o fewn y rheolau arferol, ac nid ar chwarae bach y gwnaed y penderfyniad.
Ond a gaf fi fynd yn ôl at fater gwell amrywiaeth yma yn y Senedd? Rydym i gyd yn cytuno ein bod eisiau Senedd amrywiol sy'n cynrychioli poblogaeth Cymru, fel y gallwn sicrhau bod penderfyniadau'n cael eu gwneud sy'n iawn ac yn briodol ac sy'n adlewyrchu'r dinasyddion a gynrychiolwn. Ond mae'n ymddangos yn glir, yn y cyngor a welais, nad oes gan y Senedd gymhwysedd i allu gweithredu'r rhestrau 'am yn ail' hyn. Ac o ystyried hynny, pam mae'r Llywodraeth yn gwastraffu amser ar y mater hwn hyd yn oed, o ystyried y gallai beryglu unrhyw un o'r cynlluniau i ddiwygio'r Senedd a allai fod gan bleidiau eraill ac y byddent yn awyddus i'w cyflawni?
Well, I think whatever legislation is brought before this place will only be out of competence if it goes beyond what is the statutory competence that we actually have. And if my confirmation is that I will ensure that the legislation that is brought before here will be within competence, then I don't think that the concerns that you have will arise. My intention is not to bring forward legislation that is out of competence; I will bring forward legislation that is there.
The issue of equality is a very complex area, and I think it is always a mistake to rely on individual pieces of advice that may be out of context, or that are not part of the whole picture, or that do not necessarily relate to the various options that might be considered. The Equality Act 2010 does make provision for exemptions to promote equality and diversity, and, of course, those are areas that we want to look at very, very carefully. It is a complex area of law; I can assure you it is being looked at very, very carefully, that the legal aspects will be properly analysed, and what we bring forward before this Senedd will be within competence.
Wel, nid wyf yn credu y bydd unrhyw ddeddfwriaeth a gyflwynir ger bron y lle hwn yn gymwys os yw'n mynd y tu hwnt i'r cymhwysedd statudol sydd gennym mewn gwirionedd. Ac os mai fy nghadarnhad yw y byddaf yn sicrhau y bydd y ddeddfwriaeth sy'n cael ei chyflwyno yma o fewn y cymhwysedd, nid wyf yn credu y bydd y pryderon sydd gennych yn codi. Fy mwriad yw peidio â chyflwyno deddfwriaeth heb fod ganddi gymhwysedd; byddaf yn cyflwyno deddfwriaeth sydd yno.
Mae mater cydraddoldeb yn faes cymhleth iawn, ac rwy'n credu ei bod bob amser yn gamgymeriad inni ddibynnu ar ddarnau unigol o gyngor a allai fod allan o'u cyd-destun, neu nad ydynt yn rhan o'r darlun cyfan, neu nad ydynt o reidrwydd yn ymwneud â'r gwahanol opsiynau y gellid eu hystyried. Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn gwneud darpariaeth ar gyfer eithriadau i hyrwyddo cydraddoldeb ac amrywiaeth, ac wrth gwrs, mae'r rheini'n feysydd rydym am edrych arnynt yn ofalus iawn. Mae'n faes cymhleth o'r gyfraith; gallaf eich sicrhau yr edrychir arno'n ofalus iawn, y bydd yr agweddau cyfreithiol yn cael eu dadansoddi'n briodol, ac y bydd yr hyn a gyflwynir gennym ger bron y Senedd hon o fewn y cymhwysedd.
Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.
Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd. The UK Government's decision to veto the passage of the Gender Recognition Reform (Scotland) Bill marks a new low in relations between Westminster and the devolved administrations. Over the past 13 years, this Tory Government has frequently demonstrated its thinly veiled disregard for devolution. Instead of working constructively with its devolved partners, it has resorted to damaging unilateral actions, such as the United Kingdom Internal Market Act 2020, that trample over devolved competencies.
Could the Counsel General provide his assessment of the UK Government's recent use of the section 35 power under the Scotland Act 1998 to block the Gender Recognition Reform (Scotland) Bill, and, in particular, the implications of this measure for the devolution settlement in the UK? And will the Counsel General go as far as me in saying that the UK Government's outrageous denial of the democratic will of the Scottish Parliament further underlines the utter fallacy of the notion that the United Kingdom is a partnership of equals?
Diolch, Lywydd. Mae penderfyniad Llywodraeth y DU i osod feto ar hynt Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) yn nodi isafbwynt yn y berthynas rhwng San Steffan a'r gweinyddiaethau datganoledig. Dros y 13 mlynedd diwethaf, mae'r Llywodraeth Dorïaidd hon wedi dangos ei diffyg parch amlwg tuag at ddatganoli ar sawl achlysur. Yn hytrach na gweithio'n adeiladol gyda'i phartneriaid datganoledig, mae wedi ymroi i gamau gweithredu unochrog dinistriol, megis Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, sy'n sathru ar gymwyseddau datganoledig.
A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi ei asesiad o ddefnydd diweddar Llywodraeth y DU o bŵer adran 35 o dan Ddeddf yr Alban 1998 i rwystro Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (yr Alban), ac yn benodol, goblygiadau'r mesur hwn i'r setliad datganoli yn y DU? Ac a wnaiff y Cwnsler Cyffredinol fynd mor bell â mi a dweud bod y ffordd warthus y mae Llywodraeth y DU yn gwadu ewyllys ddemocrataidd Senedd yr Alban yn tanlinellu ymhellach pa mor gwbl gyfeiliornus yw'r syniad fod y Deyrnas Unedig yn bartneriaeth gyfartal?
Thank you for the question. And, of course, this is an incredibly important issue that has arisen. Can I just say, firstly, on the gender recognition issue, of course the Gender Recognition Act 2004 is a reserved matter, so we are in a different position to that which the Scottish Government is in? The comment that's been made with regard to section 35 of the Scotland Act, I suppose, also ties into section 114 of the Government of Wales Act 2006, although the clauses are not exactly the same for Scotland and for Wales.
What I can say is that I have received, and am considering carefully, the seven-page document that sets out the UK Government's arguments in respect of its disagreement with the gender recognition Act that was passed in Scotland, and will consider now what the response of the Scottish Government is to that, whether there is a challenge, whether that raises significant constitutional issues that we would be concerned with. And, of course, as you know, I will have powers to intervene in any legal constitutional issues that might arise as a consequence of that.
It is probably premature to say anything further than that because there is so much detail. What I will do is express this particular comment that, firstly, after 20 years of Sewel actually working, we've had increasing numbers of the normalisation of the overriding of Sewel by the UK Government, which has been not only undermining the devolution settlement, but I believe it's beginning to undermine the inter-governmental machinery that has just recently been established. And this is a matter that is being raised, that I will be raising in appropriate meetings that I'll be having.
It is a matter of the most serious concern that if you have a Government within the United Kingdom that has legislation, that it goes through the correct processes, the correct parliamentary scrutiny, and is then passed, that it might be overturned on anything other than a significant constitutional issue that affects the whole of the United Kingdom. There are serious concerns as to whether that is the basis on which section 35 is potentially being triggered. But the issues around it are something I will consider very, very carefully, as well as the implications for the constitutional issues that might be relevant to Wales.
Diolch am y cwestiwn. Ac wrth gwrs, mae hwn yn fater eithriadol o bwysig. Os caf ddweud yn gyntaf, ar fater cydnabod rhywedd, wrth gwrs mae Deddf Cydnabod Rhywedd 2004 yn fater a gadwyd yn ôl, felly rydym mewn sefyllfa wahanol i'r hyn y mae Llywodraeth yr Alban ynddi? Rwy'n tybio bod y sylw a wnaed am adran 35 o Ddeddf yr Alban hefyd yn cyd-fynd ag adran 114 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, er nad yw'r cymalau'n union yr un fath i'r Alban a Chymru.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yw fy mod wedi derbyn, ac yn ystyried yn ofalus, y ddogfen saith tudalen sy'n nodi dadleuon Llywodraeth y DU mewn perthynas â'i anghytundeb â'r Ddeddf cydnabod rhywedd a gafodd ei phasio yn yr Alban, a byddaf yn ystyried yn awr beth yw ymateb Llywodraeth yr Alban i hynny, a oes her, a yw hynny'n codi materion cyfansoddiadol sylweddol y byddem yn bryderus yn eu cylch. Ac wrth gwrs, fel y gwyddoch, bydd gennyf bwerau i ymyrryd mewn unrhyw faterion cyfansoddiadol cyfreithiol a allai godi o ganlyniad i hynny.
Mae'n debyg ei bod yn rhy fuan i ddweud unrhyw beth pellach na hynny gan fod cymaint o fanylion. Yr hyn a wnaf yw mynegi'r sylw penodol hwn ein bod, yn gyntaf, ar ôl 20 mlynedd o Sewel ar waith, wedi cael niferoedd cynyddol o enghreifftiau o normaleiddio diystyru Sewel gan Lywodraeth y DU, sydd nid yn unig wedi bod yn tanseilio'r setliad datganoli, ond rwy'n credu ei fod yn dechrau tanseilio'r peirianwaith rhynglywodraethol sydd newydd gael eu sefydlu'n ddiweddar. A dyma fater sy'n cael ei godi, y byddaf i yn ei godi, mewn cyfarfodydd priodol y byddaf yn eu cael.
Mae'n fater o'r pryder mwyaf difrifol, os oes gennych Lywodraeth o fewn y Deyrnas Unedig sydd â deddfwriaeth, ei bod yn mynd drwy'r prosesau cywir, y craffu seneddol cywir, ac yna'n cael ei phasio, ac y gallai gael ei gwyrdroi ar sail unrhyw beth heblaw mater cyfansoddiadol o bwys sy'n effeithio ar y Deyrnas Unedig gyfan. Mae yna bryderon difrifol ynglŷn ag ai dyna'r sail dros sbarduno adran 35. Ond byddaf yn ystyried y cwestiynau sy'n codi yn ofalus iawn, yn ogystal â'r goblygiadau i'r materion cyfansoddiadol a allai fod yn berthnasol i Gymru.
Diolch am yr ateb yna.
Thank you for that response.
Although the powers to legislate on gender recognition are not yet available to this Senedd, the First Minister has expressed a desire to introduce similar legislation to the GRR Bill here in Wales. He recently said in this Chamber,
'we will seek the powers. If we obtain those powers, we will put them to work here in Wales, and we will put proposals in front of this Welsh Parliament'.
However, it appears that these ambitions are increasingly at odds with the views of the UK Labour leadership. Earlier this month, Keir Starmer said that he had concerns about the proposed Bill, and stated his opposition to 16 and 17-year-olds having the ability to choose their gender. Furthermore, only 11 Labour MPs voted against the use of the section 35 powers in the Commons last week, the rest abstained. It's regrettable that UK Labour has apparently decided to follow the Tories' lead in indulging this cultural war on politics.
Can the Counsel General therefore confirm that it remains the Welsh Government's ambition to seek the necessary powers to legislate on a gender self-identification system along the same lines as those contained in the gender recognition reform Bill, including the reduction in the minimum age for applicants from 18 to 16? Diolch yn fawr.
Er nad yw'r pwerau i ddeddfu ar gydnabod rhywedd ar gael i'r Senedd hon eto, mae Prif Weinidog Cymru wedi mynegi awydd i gyflwyno deddfwriaeth debyg i'r Bil diwygio cydnabod rhywedd yma yng Nghymru. Dywedodd yn y Siambr hon yn ddiweddar,
'byddwn yn ceisio'r pwerau. Os cawn ni'r pwerau hynny, byddwn ni'n eu rhoi nhw ar waith yma yng Nghymru, a byddwn ni'n rhoi cynigion ger bron Senedd Cymru'.
Fodd bynnag, mae'n ymddangos bod yr uchelgeisiau hyn yn gynyddol groes i farn arweinyddiaeth Llafur y DU. Yn gynharach yn y mis, dywedodd Keir Starmer fod ganddo bryderon am y Bil arfaethedig, a mynegodd ei wrthwynebiad i bobl ifanc 16 ac 17 oed gael y gallu i ddewis eu rhywedd. Ar ben hynny, dim ond 11 o ASau Llafur a bleidleisiodd yn erbyn y defnydd o bwerau adran 35 yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos diwethaf, fe wnaeth y gweddill ymatal. Gresyn fod Llafur y DU i'w gweld wedi penderfynu dilyn arweiniad y Torïaid ac ymroi i'r rhyfel diwylliannol hwn ar wleidyddiaeth.
A all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau felly mai uchelgais Llywodraeth Cymru o hyd yw ceisio'r pwerau angenrheidiol i ddeddfu ar system hunanddiffinio rhywedd ar hyd yr un llinellau â'r rhai sydd wedi'u cynnwys yn y Bil diwygio cydnabod rhywedd, gan gynnwys gostwng yr isafswm oedran i ymgeiswyr o 18 oed i 16 oed? Diolch yn fawr.
What I can say is to reiterate what the First Minister said, which is that, yes, we do wish to have those powers. It is an area that we wish to legislate in. What the precise content of that legislation might be, I'm sure the detail of that would still need to be considered. Equally so, we'd need to go through the floor of this Senedd. Can I also say, just in terms of the points you made about other Governments, of course there are concerns, just as there were concerns in Scotland? What was interesting about the legislation in Scotland was that it had cross-party support and it had cross-party opposition. There were those within the SNP who opposed it. There were those within the Scottish Labour Party that supported and opposed as well. I think it's in the nature of that particular legislation. But, the First Minister has been completely clear about the direction that we do want to go in. The detail of that is something I'm sure would be considered if and when we actually get legislative competence in that area.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yw ailadrodd yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, sef ein bod yn dymuno cael y pwerau hynny. Mae'n faes rydym am ddeddfu ynddo. Rwy'n siŵr y byddai angen ystyried y manylion ynglŷn â beth fyddai union gynnwys y ddeddfwriaeth honno. Yn yr un modd, byddai angen inni fynd drwy'r Senedd hon. A gaf fi ddweud hefyd, ar y pwyntiau a wnaethoch am Lywodraethau eraill, wrth gwrs fod yna bryderon, yn union fel roedd pryderon yn yr Alban? Yr hyn a oedd yn ddiddorol am y ddeddfwriaeth yn yr Alban oedd bod iddi gefnogaeth drawsbleidiol ac roedd iddi wrthwynebiad trawsbleidiol. Roedd rhai o fewn yr SNP yn ei gwrthwynebu. Roedd yna rai o fewn Plaid Lafur yr Alban a oedd yn cefnogi a rhai'n gwrthwynebu hefyd. Rwy'n credu mai dyna natur y ddeddfwriaeth benodol honno. Ond mae'r Prif Weinidog wedi bod yn gwbl glir ynglŷn â'r cyfeiriad rydym eisiau mynd iddo. Rwy'n siŵr fod manylion hynny'n rhywbeth a fyddai'n cael ei ystyried os a phan gawn gymhwysedd deddfwriaethol yn y maes.
3. Pa gyngor cyfreithiol mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynglŷn â'i gallu i gynnal treial wythnos pedwar diwrnod yng Nghymru? OQ58997
3. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government regarding its ability to carry out a four-day week trial in Wales? OQ58997
I thank the Member. Whilst we have not committed to a pilot, we recognise the potential benefits of a shorter working week alongside other forms of flexible working. We are committed to working with social partners to encourage progressive working practices.
Diolch i'r Aelod. Er nad ydym wedi ymrwymo i gynllun peilot, rydym yn cydnabod manteision posibl wythnos waith fyrrach ochr yn ochr â mathau eraill o weithio hyblyg. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda phartneriaid cymdeithasol i annog arferion gweithio blaengar.
I'm grateful to the Counsel General for his answer this afternoon. I'm sure he'll be aware of the report published just yesterday by the Senedd's Petitions Committee, which I Chair. This report was endorsed by the majority of the committee, and it did recommend a four-day-week trial within the public sector in Wales. The pilot will build on the evidence of the private sector trials that have demonstrated already an increase in productivity and the benefits to an employee. Counsel General, this is no doubt a bold proposal, but it is one that might be challenging. But, just because something in challenging, does not mean we should not do it. Across the world, four-day-week trials have demonstrated success in increasing that productivity and improving the mental and physical health of workers and helping them upskill too. Can I ask you, Counsel General, will you commit to looking further at this matter, discussing with your Cabinet colleagues within Welsh Government, and coming back to this Senedd with a fuller report on the powers that we have to take this bold step forward?
Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb y prynhawn yma. Rwy'n siŵr y bydd yn ymwybodol o'r adroddiad a gyhoeddwyd ddoe gan Bwyllgor Deisebau'r Senedd a gadeirir gennyf. Cafodd yr adroddiad ei gymeradwyo gan fwyafrif o'r pwyllgor, ac fe wnaeth argymell treialu wythnos pedwar diwrnod o fewn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Bydd y peilot yn adeiladu ar dystiolaeth treialon y sector preifat sydd eisoes wedi dangos cynnydd mewn cynhyrchiant a'r manteision i weithiwr. Gwnsler Cyffredinol, mae'n siŵr fod hwn yn gynnig beiddgar, ond mae'n un a allai fod yn heriol. Ond nid yw'r ffaith bod rhywbeth yn heriol yn golygu na ddylem ei wneud. Ar draws y byd, mae treialon wythnos pedwar diwrnod wedi dangos llwyddiant o ran cynyddu cynhyrchiant a gwella iechyd meddwl a chorfforol gweithwyr a'u helpu i uwchsgilio hefyd. A gaf fi ofyn i chi, Gwnsler Cyffredinol, a wnewch chi ymrwymo i edrych ymhellach ar y mater hwn, a thrafod gyda'ch cyd-Weinidogion Llywodraeth Cymru, a dod yn ôl i'r Senedd hon gydag adroddiad llawnach ar y pwerau sydd gennym i gymryd y cam beiddgar hwn ymlaen?
Can I thank the Member for raising this? I think it is really important that these ideas are raised within this Chamber and questions is an appropriate way to actually do that. It does remind me that the controversy suddenly when the suggestion was made that we could potentially move to a four-day working week—I think probably that controversy existed when we moved from a seven-day working week to a six-day working week, when we moved from six days to five days, et cetera. It was probably the same controversy when we talked about stopping children from having to work down the mines and so on.
What we're interested in is economic efficiency, economic productivity, but also the well-being of society, the well-being of the people who work in society, and how flexible working and different types of working can actually be more productive. I think that's why there have been so many pilots. I'm looking at the moment—. I know that, across Government, we are taking a close interest in the evidence around the shorter working week. We don't have legislative competence in employment legislation, but there are many areas where we can influence. We have, of course, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and of course we have the Social Partnership and Public Procurement (Wales) Bill coming through as well, which seek to influence well-being and ethical employment and issues like that.
But, there have been trials. I'm looking at some of the research around this. Scotland is looking at this closely at the moment. That is, I think, something of interest. North America has had trials. Iceland has had trials. Spain is doing a pilot. Australia is looking at a pilot. So, this isn't just something that has come out of the blue. There are progressive and modern governments all over the world that are looking at ways of better working, better for the people who work, but equally better for the economies as well. The Spanish pilot was launched in 2022, and that's expected to run for two years. So, this is something where we have to keep an open mind. We have to want to seek to make change where change will improve people's working conditions, and we have to look at the evidence from the pilots that are produced. I know that this is something that Welsh Government will be very interested in.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am godi hyn? Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod y syniadau hyn yn cael eu codi yn y Siambr ac mae cwestiynau'n ffordd briodol o wneud hynny mewn gwirionedd. Mae'n fy atgoffa, pan ddaeth yr argymhelliad y gallem symud i wythnos waith pedwar diwrnod yn bwnc llosg yn sydyn iawn—rwy'n credu ei fod yn bwnc llosg mae'n debyg pan symudwyd o wythnos waith saith diwrnod i wythnos waith chwe diwrnod, pan symudwyd o chwe diwrnod i bum diwrnod, ac ati. Mae'n debygol ei fod yn bwnc llosg pan fuom yn sôn am atal plant rhag gorfod gweithio yn y pyllau glo ac yn y blaen.
Yr hyn y mae gennym ddiddordeb ynddo yw effeithlonrwydd economaidd, cynhyrchiant economaidd, ond hefyd llesiant cymdeithas, llesiant y bobl sy'n gweithio yn y gymdeithas, a sut y gall gweithio hyblyg a gwahanol fathau o weithio fod yn fwy cynhyrchiol mewn gwirionedd. Rwy'n meddwl mai dyna pam mae cymaint o gynlluniau peilot wedi bod. Rwy'n edrych ar hyn o bryd—. Rwy'n gwybod, ar draws y Llywodraeth, ein bod yn â diddordeb mawr yn y dystiolaeth ynghylch yr wythnos waith fyrrach. Nid oes gennym gymhwysedd deddfwriaethol mewn deddfwriaeth cyflogaeth, ond mae yna lawer o feysydd y gallwn ddylanwadu arnynt. Mae gennym Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac wrth gwrs, mae gennym y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) yn dod drwodd hefyd, sy'n ceisio dylanwadu ar lesiant a chyflogaeth foesegol a materion o'r fath.
Ond fe gafwyd treialon. Rwy'n edrych ar rywfaint o'r ymchwil mewn perthynas â hyn. Mae'r Alban yn edrych ar hyn yn fanwl ar hyn o bryd. Mae'n fater sy'n ennyn diddordeb, rwy'n credu. Mae Gogledd America wedi cael treialon. Mae Gwlad yr Iâ wedi cael treialon. Mae Sbaen yn cynnal cynllun peilot. Mae Awstralia yn edrych ar gynllun peilot. Felly, nid yw hyn yn rhywbeth anarferol. Mae llywodraethau blaengar a modern ledled y byd yn edrych ar ffyrdd o weithio'n well, gwell i'r bobl sy'n gweithio, ond yn yr un modd, gwell i'r economïau hefyd. Cafodd cynllun peilot Sbaen ei lansio yn 2022, ac mae disgwyl iddo fod yn weithredol am ddwy flynedd. Felly, dyma rywbeth lle mae'n rhaid inni gadw meddwl agored. Mae'n rhaid inni fod eisiau newid lle bydd newid yn gwella amodau gwaith pobl, ac mae'n rhaid inni edrych ar y dystiolaeth o'r cynlluniau peilot sy'n cael eu cynhyrchu. Rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y bydd gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb mawr ynddo.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
I'm pleased this question has been raised today, and I thank the Member for Alyn and Deeside for bringing it up, as it's a perfect example of utter hypocrisy in the Welsh Labour Party. In one breath, they support the union paymasters who are hell-bent on bringing this country to its knees, with strike after strike after strike, but then, in the other breath, they're asking people to work fewer days and bring productivity and wages down. My constituents who work in Flintshire and the Deeside area are facing rising mortgages, higher energy bills, soaring prices across the board, and they want to do some overtime, work that extra hour or two, just to keep the wolf from the door, and the local Members want them to work less and reduce their prospects. You couldn't make it up. So, when will we see a Labour Party and a Welsh Government that truly supports the working people of north-east Wales and supports people who want to get on in life, rather than holding them down?
Rwy'n falch fod y cwestiwn hwn wedi'i godi heddiw, a diolch i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy am ei ofyn, gan ei fod yn enghraifft berffaith o ragrith llwyr yn y Blaid Lafur Gymreig. Mewn un anadl, maent yn cefnogi tâl-feistri'r undebau sy'n dal i fod yn benderfynol o ddifa'r wlad, gyda streic ar ôl streic ar ôl streic, ond gyda'r anadl nesaf, maent yn gofyn i bobl weithio llai o ddyddiau a gostwng chynhyrchiant a chyflogau. Mae fy etholwyr sy'n gweithio yn sir y Fflint ac ardal Glannau Dyfrdwy yn wynebu morgeisi cynyddol, biliau ynni uwch, prisiau uchel am bob dim, ac maent am weithio goramser, gweithio awr neu ddwy ychwanegol, i gadw'r blaidd o'r drws, ac mae'r Aelodau lleol am iddynt weithio llai a lleihau eu rhagolygon. Mae'n anghredadwy. Felly, pryd y gwelwn Blaid Lafur a Llywodraeth Cymru sydd o ddifrif yn cefnogi gweithwyr gogledd-ddwyrain Cymru ac yn cefnogi pobl sydd eisiau camu ymlaen mewn bywyd, yn hytrach na'u dal yn ôl?
Well, I'm sure, had the Member been around at the appropriate time, you would have been making exactly that speech when we went from seven days to a six-day working week, and I suppose you're still angry about the fact that we don't send children under 12 down the coal mines. Oh, I forgot—you actually closed most of the coal mines, so that probably dealt with that particular issue.
I note, as well, I'm sure you're probably still a supporter of the position that the Conservative Party took when it opposed the minimum wage and all the things that were said about the minimum wage at that particular time. So, listen, I hear what you say. I'm afraid you are still living in the Victorian age. We are now living in the twenty-first century and we want to look after the people who work for a living, and we want to have a good and efficient and productive economy.
Wel, pe bai'r Aelod wedi bod o gwmpas ar yr adeg honno, rwy'n siŵr y byddech wedi bod yn gwneud yn union yr un araith pan aethom o wythnos waith saith diwrnod i wythnos waith chwe diwrnod, ac rwy'n tybio eich bod yn dal yn ddig nad ydym yn anfon plant o dan 12 oed i lawr y pyllau glo. O, fe anghofiais—fe wnaethoch chi gau'r rhan fwyaf o'r pyllau glo, felly mae'n debyg fod hynny wedi cael gwared ar y broblem honno.
Rwy'n siŵr hefyd eich bod yn dal i gefnogi safbwynt y Blaid Geidwadol pan wrthwynebodd yr isafswm cyflog a'r holl bethau a ddywedwyd am yr isafswm cyflog ar y pryd. Felly, gwrandewch, rwy'n clywed beth a ddywedwch. Mae arnaf ofn eich bod chi'n dal i fyw yn Oes Fictoria. Rydym bellach yn byw yn yr unfed ganrif ar hugain ac rydym eisiau gofalu am y bobl sy'n gweithio am eu bywoliaeth, ac rydym eisiau cael economi dda ac effeithlon a chynhyrchiol.
4. Pa drafodaethau mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael am sicrhau bod ymchwiliad cyhoeddus COVID-19 y DU yn gallu manteisio ar arbenigedd y sector cyfreithiol yng Nghymru? OQ58987
4. What discussions has the Counsel General had about ensuring that the UK COVID-19 public inquiry has access to the expertise of the Welsh legal sector? OQ58987
Determining legal expertise is a matter for the chair to the inquiry. The Welsh Government is committed to supporting the inquiry, and has been proactive in making the inquiry aware of Wales’s constitutional and legal arrangements so that levels of expertise can be assessed.
Mater i gadeirydd yr ymchwiliad yw penodi arbenigedd cyfreithiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi'r ymchwiliad, a bu'n rhagweithiol wrth fynd ati i wneud yr ymchwiliad yn ymwybodol o drefniadau cyfansoddiadol a chyfreithiol Cymru fel bod modd asesu lefelau o arbenigedd.
If I could draw Members' attention to my declaration of interest. Of the 12 King's Counsel appointed and the 50 junior barristers appointed to the UK COVID inquiry, not one is based in Wales. That, of course, is not the position for Scotland or Northern Ireland. They would never put up with that, would they, Cwnsler Cyffredinol? Wales, once again, seems to be the forgotten nation—surely another strong argument for a Wales COVID inquiry. What action are you taking to remedy this situation and to ensure that the UK-wide inquiry reflects the devolved system here in Wales? Diolch yn fawr.
Os caf dynnu sylw'r Aelodau at fy natganiad o fuddiant. O'r 12 Cwnsler y Brenin, a'r 50 bargyfreithiwr iau a benodwyd i ymchwiliad COVID y DU, nid oes yr un ohonynt wedi eu lleoli yng Nghymru. Nid dyna'r sefyllfa yn yr Alban na Gogledd Iwerddon wrth gwrs. Ni fyddent byth yn goddef hynny, na fyddent, Gwnsler Cyffredinol? Mae'n ymddangos mai Cymru, unwaith eto, yw'r genedl a anghofiwyd—dadl gref arall dros ymchwiliad COVID i Gymru. Pa gamau a gymerwyd gennych i unioni'r sefyllfa a sicrhau bod ymchwiliad y DU yn adlewyrchu'r system ddatganoledig yma yng Nghymru? Diolch yn fawr.
Thank you for the question. The points you raise in terms of the Welsh legal profession, I think, are important ones. The UK inquiry team did indicate its intention to draw staff and legal support from across the UK, with the Welsh Government inquiry team recommending to them that advice be sought from the bar's Wales and Chester circuit. It is the case, of course, in terms of the legal representation being organised by the Welsh Government, that there is significant input from the Welsh bar, and obviously I will do everything I can, in every sphere that I work in, to actually promote the interests of the use of the Welsh legal profession where that is appropriate, and, of course, issues that may arise. Equally so, one issue the Welsh Government has pressed is very much the ability, and the confirmation that it will happen, of the use of Welsh language within those inquiry proceedings.
In terms of the inquiry itself, for me, the crux, the important thing, is what is the most effective way to ensure that the questions that society at large has, that the families of the bereaved have, with regard to COVID, are properly capable of being answered. What is the correct mechanism for ensuring that there are powers to ensure that evidence is available, that the witnesses are available, that everything that is necessary in order to answer those questions is done? That is why the Welsh Government has adopted the position that it has. But, I can confirm, again, and reiterate that of course there will be Welsh lawyers that are involved in the Welsh Government's representations to that COVID inquiry.
Diolch am y cwestiwn. Mae'r pwyntiau a wnewch am y proffesiwn cyfreithiol Cymreig yn rhai pwysig yn fy marn i. Nododd tîm ymchwiliad y DU ei fwriad i geisio cymorth staff a chymorth cyfreithiol o bob rhan o'r DU, gyda thîm ymchwiliad Llywodraeth Cymru yn argymell iddynt y dylid gofyn am gyngor o gylchdaith Cymru a Chaer y bar. Mae'n wir, wrth gwrs, o ran y gynrychiolaeth gyfreithiol sy'n cael ei threfnu gan Lywodraeth Cymru, fod mewnbwn sylweddol gan y bar yng Nghymru, ac yn amlwg fe wnaf bopeth a allaf, ym mhob agwedd ar fy ngwaith, i hyrwyddo manteision defnyddio'r proffesiwn cyfreithiol Cymreig lle bo hynny'n briodol, a materion a allai godi wrth gwrs. Yn yr un modd, un mater y mae Llywodraeth Cymru wedi pwyso amdano yw'r gallu i ddefnyddio’r Gymraeg yn nhrefniadau'r ymchwiliad, a'r cadarnhad y bydd yn digwydd.
O ran yr ymchwiliad ei hun, i mi, yr hyn sy'n hollbwysig, yw beth yw'r ffordd fwyaf effeithiol o sicrhau bod y cwestiynau sydd gan gymdeithas yn gyffredinol, y cwestiynau y mae teuluoedd mewn profedigaeth oherwydd COVID am gael ateb priodol iddynt. Beth yw'r mecanwaith cywir ar gyfer sicrhau bod yna bwerau i sicrhau bod tystiolaeth ar gael, fod y tystion ar gael, fod popeth sy'n angenrheidiol er mwyn ateb y cwestiynau hynny'n cael ei wneud? Dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu'r safbwynt sydd ganddi. Ond gallaf gadarnhau unwaith eto, ac ailadrodd wrth gwrs y bydd yna gyfreithwyr Cymreig yn rhan o gynrychiolaeth Llywodraeth Cymru i'r ymchwiliad COVID.
5. Pa asesiad mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effaith Bil Trefn Gyhoeddus Llywodraeth y DU ar Gymru? OQ59004
5. What assessment has the Counsel General made of the impact of the UK Government's Public Order Bill on Wales? OQ59004
The Public Order Bill impacts on the vital right of people in Wales to have their voices heard and express their concerns freely. I will continue to impress upon the UK Government that Wales’s views must be heard in respect of the importance of the right to protest.
Mae'r Bil Trefn Gyhoeddus yn effeithio ar hawl hanfodol pobl yng Nghymru i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed ac y gallant fynegi eu pryderon yn ddirwystr. Byddaf yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU fod yn rhaid clywed barn Cymru ynghylch pwysigrwydd yr hawl i brotestio.
The Counsel General, the Minister, like me, will have been on many protests of different types over the years. And, in fact, over the decades, and indeed over generations and centuries, in Wales, there has been a vigorous tradition of public protest, and it's right that there should have been. From the earliest Greenham Common protestors drawn from Wales, including my own late friend and reliable critic, Eunice Stallard from Ystalyfera, to Ann Clwyd MP joining Tyrone O'Sullivan and miners in a sit-in deep underground at Tower Colliery, the Trawsfynydd protestors, Welsh language campaigners, anti-racism protestors, more recently environmental protestors, too, these campaigns have always led to heated debate and sometimes to controversy, and they've often inconvenienced people deeply. Indeed, Dirprwy Lywydd, many of us will recall the go-slow petrol protests and blockades led by a farmer from north Wales—the upstanding chair of the Flintshire branch of the Farmers Union of Wales, a member of the council of the Royal Welsh Show, the Welsh Pony and Cob Society, who then became an Assembly Member here—the late Brynle Jones. He was also part of the dumping of 40 tonnes of meat into the sea off Holyhead, in his version of the Boston Tea Party. So, what does he think, what does the Minister think that Brynle Jones, Eunice Stallard, Tyrone O'Sullivan or the protestors for the Welsh language or many others would think of the sweeping powers that UK Government are now taking for themselves to block public protest? And frankly, is it even needed when the powers they already have are so wide ranging?
Bydd y Cwnsler Cyffredinol, fel finnau, wedi bod mewn sawl protest o wahanol fathau dros y blynyddoedd. Ac mewn gwirionedd, dros y degawdau, ac yn wir dros genedlaethau a chanrifoedd yng Nghymru, gwelwyd traddodiad brwd o brotestio cyhoeddus, ac mae'n iawn mai felly y bu. O'r protestwyr cynharaf yng Nghomin Greenham a ddaeth o Gymru, gan gynnwys fy niweddar gyfaill a'm beirniad dibynadwy, Eunice Stallard o Ystalyfera, i Ann Clwyd AS yn ymuno â Tyrone O'Sullivan a glowyr mewn protest danddaearol ym mhwll glo'r Tower, protestwyr Trawsfynydd, ymgyrchwyr dros y Gymraeg, protestwyr gwrth-hiliaeth, protestwyr amgylcheddol yn fwy diweddar hefyd, mae'r ymgyrchoedd hyn bob amser wedi arwain at ddadlau tanbaid, ac maent yn aml wedi peri anghyfleustra mawr i bobl. Yn wir, Ddirprwy Lywydd, bydd llawer ohonom yn cofio'r protestiadau petrol drwy yrru'n araf a chodi rhwystrau ar y ffyrdd dan arweiniad ffermwr o ogledd Cymru—cadeirydd cangen sir y Fflint o Undeb Amaethwyr Cymru, aelod o gyngor y Sioe Frenhinol, Cymdeithas y Merlod a'r Cobiau Cymreig, a ddaeth wedyn yn Aelod Cynulliad yma—y diweddar Brynle Jones. Roedd hefyd yn rhan o brotest a waredodd 40 tunnell o gig i'r môr oddi ar Gaergybi, yn ei fersiwn ef o De Parti Boston. Felly, beth mae'n ei feddwl, beth mae'r Gweinidog yn ei feddwl y byddai Brynle Jones, Eunice Stallard, Tyrone O'Sullivan neu'r protestwyr dros y Gymraeg neu sawl un arall yn ei feddwl o'r pwerau ysgubol y mae Llywodraeth y DU bellach yn eu cymryd iddynt eu hunain i rwystro protestio cyhoeddus? Ac a bod yn onest, a oes ei angen hyd yn oed, pan fo'r pwerau sydd ganddynt eisoes mor eang?
Before you answer, Counsel General, for the record it's Brynle Williams.
Cyn i chi ateb, Gwnsler Cyffredinol, ar gyfer y cofnod, ei enw oedd Brynle Williams.
Brynle Williams, my apologies.
Brynle Williams, mae'n ddrwg gennyf.
I remember Brynle Williams well.
It's a really important question, and one that is arising so frequently on items of legislation. The Public Order Bill continues the UK Government's regressive approach towards the right to protest and free expression. It is another attack on the democratic rights of people across Wales. The latest amendments to the Bill would allow police to restrict protests even before they become disruptive, only to make the Bill more regressive and authoritarian. It reminds me of that film. Do you remember the film with—? I can't remember who it was, but they were arresting people because they could see into the future and they'd find out about and stop crimes by arresting people beforehand. Well, this is almost exactly the same power, where the police would have the power to arrest people who haven't actually committed any offence because they have the belief that an offence might be committed, irrespective of evidence, but almost an arbitrary power.
The Bill follows the Police, Crime, Sentencing and Courts Act 2022, which again restricted civic rights and, again, we refused legislative consent to that, but the UK Government overrode it. We have to see what is happening, I think, within a series of regressive pieces of legislation that, bit by bit, are chipping away at freedoms and fundamental rights. We can talk about the Police, Crime, Sentencing and Courts Act, we have the Bill of rights being resurrected again, which seeks to take away the rights of citizens to exercise their rights on human rights in the UK courts. We have the Strikes (Minimum Service Levels) Bill, which gives arbitrary powers to a Secretary of State without any reference to evidence or any other party. So, basically, this is legislation that is really creating a more and more authoritarian form of government. Obviously, there will be on this, because I believe it does impact on our position here, consideration in respect of legislative consent. We'll have to look very carefully at that and at amendments to that. But, there is a warning and there is a responsibility on law officers and on parliaments to continually be alert to the freedom of its citizens. I have to say that this legislation, day by day, is taking away the rights and freedoms of the citizens of Wales.
Rwy'n cofio Brynle Williams yn dda.
Mae'n gwestiwn pwysig iawn, ac yn un sy'n codi mor aml ar eitemau o ddeddfwriaeth. Mae'r Bil Trefn Gyhoeddus yn parhau ag ymagwedd anflaengar Llywodraeth y DU tuag at yr hawl i brotestio a mynegiant rhydd. Mae'n ymosodiad arall ar hawliau democrataidd pobl ar draws Cymru. Byddai'r diwygiadau diweddaraf i'r Bil yn caniatáu i'r heddlu gyfyngu ar brotestiadau hyd yn oed cyn iddynt ddod yn aflonyddgar, gan wneud y Bil yn fwy anflaengar ac awdurdodol. Mae'n fy atgoffa o'r ffilm honno. A ydych chi'n cofio'r ffilm gyda—? Ni allaf gofio pwy, ond roeddent yn arestio pobl am y gallent weld i'r dyfodol ac fe fyddent yn darganfod ac yn atal troseddau drwy arestio pobl o flaen llaw. Wel, dyma'r un pŵer, bron yn union, lle byddai gan yr heddlu bŵer i arestio pobl nad ydynt wedi cyflawni unrhyw drosedd mewn gwirionedd oherwydd eu bod yn credu y gallai trosedd gael ei chyflawni, ni waeth beth fo'r dystiolaeth, pŵer sydd bron yn fympwyol.
Mae'r Bil yn dilyn Deddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd 2022, a oedd unwaith eto'n cyfyngu ar hawliau dinesig ac unwaith eto, fe wnaethom wrthod cydsyniad deddfwriaethol i honno, ond cafodd ein gwrthwynebiad ei ddiystyru gan Lywodraeth y DU. Mae'n rhaid inni weld beth sy'n digwydd, rwy'n meddwl, o fewn cyfres o ddarnau anflaengar o ddeddfwriaeth sydd, fesul tipyn, yn erydu rhyddid a hawliau sylfaenol. Gallwn siarad am y Ddeddf Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd, mae gennym y Bil hawliau'n cael ei atgyfodi eto, Bil sy'n ceisio dileu hawliau dinasyddion i arfer eu hawliau dynol yn llysoedd y DU. Mae gennym y Bil Streiciau (Lefelau Gwasanaeth Lleiaf), sy'n rhoi pwerau mympwyol i Ysgrifennydd Gwladol heb unrhyw gyfeirio at dystiolaeth nac unrhyw barti arall. Felly, yn y bôn, dyma ddeddfwriaeth sy'n creu math mwy a mwy awdurdodol o lywodraeth. Yn amlwg, bydd mwy o ystyriaeth i hyn mewn perthynas â chydsyniad deddfwriaethol, oherwydd credaf ei fod yn effeithio ar ein sefyllfa yma. Bydd rhaid inni edrych yn ofalus iawn ar hynny ac ar ddiwygiadau i hynny. Ond mae yna rybudd ac mae cyfrifoldeb ar swyddogion y gyfraith ac ar seneddau i barhau'n effro i ryddid eu dinasyddion. Mae'n rhaid imi ddweud bod y ddeddfwriaeth hon, ddydd ar ôl dydd, yn dwyn rhyddid a hawliau oddi wrth ddinasyddion Cymru.
6. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ar effaith Bil Streiciau Trafnidiaeth (Lefelau Gwasanaeth Lleiaf) Llywodraeth y DU ar y setliad datganoli? OQ58999
6. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government on the impact of the UK Government's Strikes (Minimum Service Levels) Bill on the devolution settlement? OQ58999
This Bill is unnecessary and it is ill-conceived. It cuts across devolution and attempts to undermine our social partnership approach here in Wales.
Mae'r Bil hwn yn ddiangen ac mae'n annoeth. Mae'n torri ar draws datganoli ac yn ceisio tanseilio ein dull o weithredu mewn partneriaeth gymdeithasol yma yng Nghymru.
Yet again, Counsel General, another example of aggressive legislation from the UK Tories, one that seeks to divide working people. It seeks to cover for the 12 years of Tory failure by blaming key workers. They are the very workers they clapped for during the pandemic. Counsel General, the right to strike is a basic right, and leaders across the United Kingdom should always seek to negotiate, not threaten key workers by removing their rights. Next week, I’ll be standing in solidarity with the Wales TUC at their national rally to defend working people’s freedoms. This is an incredibly important matter for working people and their families across Wales. As this aggressive piece of legislation proceeds through the House of Commons, will you come back to this Chamber and update Members of the Senedd on the steps the Welsh Government can take to mitigate its impact in Wales?
Unwaith eto, Gwnsler Cyffredinol, enghraifft arall o ddeddfwriaeth ymosodol gan Dorïaid y DU, un sy'n ceisio creu rhaniadau rhwng gweithwyr. Mae'n ceisio gwneud iawn am 12 mlynedd o fethiant y Torïaid drwy feio gweithwyr allweddol. Hwy yw'r union weithwyr y gwnaethant glapio iddynt yn ystod y pandemig. Gwnsler Cyffredinol, mae'r hawl i streicio'n hawl sylfaenol, a dylai arweinwyr ar draws y Deyrnas Unedig bob amser geisio trafod, nid bygwth gweithwyr allweddol drwy gael gwared ar eu hawliau. Yr wythnos nesaf, byddaf yn sefyll mewn undod â TUC Cymru yn eu rali genedlaethol i amddiffyn rhyddid gweithwyr. Mae hwn yn fater hynod bwysig i weithwyr a'u teuluoedd ledled Cymru. Wrth i'r ddeddfwriaeth ymosodol hon wneud ei ffordd drwy Dŷ'r Cyffredin, a wnewch chi ddod yn ôl i'r Siambr hon a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Senedd ar y camau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i liniaru ei heffaith yng Nghymru?
Thank you, again, for raising an incredibly important civil rights issue and something that also affects devolution. It’s worth saying, isn’t it, that when this issue first arose on minimum service levels, it was with regard to transport, and was of course a Bill that was laid, I think, in November last year. What was interesting in that Bill was that, at the very least, unnecessary though it was, the Bill contained a requirement to seek a voluntary agreement with trade unions over minimum service levels and it provided a mechanism for arbitration where that couldn't be achieved. Not only has this Bill now been extended to almost a complete range of public services, those requirements to seek agreement with the trade unions have been taken out of it. What has also been taken out of it is, of course, the system of arbitration. So, what does it do? It actually creates a wholly arbitrary power, a Henry VIII power of the worst scale, for the Secretary of State. So, you could have, for example, a Secretary of State sitting in his office in London deciding what the appropriate minimum service levels were for the ambulance service in south Glamorgan. It is an absolute nonsense and it is irrational. I think it has a number of other implications as well. I think it significantly challenges the International Labour Organization conventions on freedom of association. I believe it may well compete with or create an undermining of the trade and co-operation agreement, which requires us to comply with international agreements, and I think there may even be significant human rights issues that are within this.
This is a piece of legislation that is not necessary. We do not need this legislation in Wales and, as I said last week—I think in response to your urgent question on this issue—trade unions have always established minimum service levels. We have seen that up and down Wales and we've seen it throughout the UK. This is solely legislation that is an attempt to distract from the case that's being put by the trade unions in terms of public sector pay and terms and conditions, and it's an attempt to try and demonise workers in our public sector. It is a complete about-turn from those commitments that this Government gave that, after COVID, we would look after our public service workers differently. I can say that the Welsh Government is totally opposed to this legislation and we will not recommend consent to this legislation, and we will seek every lawful means that we have in terms of opposing it and its implementation.
Diolch, unwaith eto, am godi mater hawliau sifil sy'n anhygoel o bwysig a rhywbeth sydd hefyd yn effeithio ar ddatganoli. Mae'n werth dweud, onid yw, pan gododd y mater hwn gyntaf ynghylch lefelau gwasanaeth lleiaf, ei fod yn ymwneud â thrafnidiaeth, ac wrth gwrs roedd yn Fil a gyflwynwyd, rwy'n meddwl, ym mis Tachwedd y llynedd. Yn y Bil hwnnw, roedd yn ddiddorol o leiaf, er mor ddiangen, fod y Bil yn cynnwys gofyniad i geisio cytundeb gwirfoddol gydag undebau llafur dros lefelau gwasanaeth lleiaf ac roedd yn darparu mecanwaith ar gyfer cyflafareddu lle na ellid cyflawni hynny. Nid yn unig y mae'r Bil hwn bellach wedi'i ymestyn i gynnwys ystod gyflawn bron o wasanaethau cyhoeddus, mae'r gofynion i geisio cytundeb gyda'r undebau llafur wedi'u tynnu allan ohono. Tynnwyd y system gyflafareddu allan ohono hefyd wrth gwrs. Felly, beth mae'n ei wneud? Mewn gwirionedd mae'n creu pŵer cwbl fympwyol, pŵer Harri VIII o'r radd waethaf, i'r Ysgrifennydd Gwladol. Felly fe allech gael Ysgrifennydd Gwladol yn eistedd yn ei swyddfa yn Llundain, er enghraifft, yn penderfynu beth fyddai'r lefelau gwasanaeth lleiaf a fyddai'n briodol ar gyfer y gwasanaeth ambiwlans yn ne Morgannwg. Mae'n nonsens llwyr ac mae'n afresymol. Rwy'n meddwl bod iddo nifer o oblygiadau eraill hefyd. Rwy'n credu ei fod yn herio confensiynau'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol ar ryddid i ymgysylltu yn sylweddol. Rwy'n credu y gallai'n hawdd gystadlu â'r cytundeb masnach a chydweithredu sy'n ei gwneud yn ofynnol inni gydymffurfio â chytundebau rhyngwladol, neu ei danseilio, ac rwy'n credu y gallai fod materion hawliau dynol sylweddol yn codi ohono hyd yn oed.
Dyma ddeddfwriaeth nad oes mo'i hangen. Nid oes angen y ddeddfwriaeth hon arnom yng Nghymru ac fel y dywedais yr wythnos diwethaf—mewn ymateb i'ch cwestiwn brys chi ar y mater hwn rwy'n credu—mae undebau llafur bob amser wedi sefydlu lefelau gwasanaeth lleiaf. Gwelsom hynny ar hyd a lled Cymru ac fe'i gwelsom ar hyd a lled y DU. Dyma ddeddfwriaeth sy'n ddim mwy nag ymgais i dynnu sylw oddi ar yr achos a gyflwynir gan yr undebau llafur ynghylch tâl a thelerau ac amodau'r sector cyhoeddus, ac mae'n ymgais i geisio pardduo gweithwyr yn ein sector cyhoeddus. Mae'n dro pedol llwyr o'r ymrwymiadau a roddodd y Llywodraeth hon y byddem, ar ôl COVID, yn gofalu am ein gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yn wahanol. Gallaf ddweud bod Llywodraeth Cymru'n gwrthwynebu'r ddeddfwriaeth hon yn llwyr ac ni fyddwn yn argymell cydsyniad i'r ddeddfwriaeth hon, a byddwn yn ceisio pob dull cyfreithlon sydd gennym i'w gwrthwynebu hi a'i gweithrediad.
7. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynglŷn ag effaith y Bil Streiciau Trafnidiaeth (Lefelau Gwasanaeth Lleiaf) ar y sector cyhoeddus yng Nghymru? OQ58986
7. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government regarding the impact of the Strikes (Minimum Service Levels) Bill on the Welsh public sector? OQ58986
I think that Member might have heard some of the comments I just made.
Rwy'n credu efallai fod yr Aelod wedi clywed rhai o'r sylwadau a wneuthum yn awr.
Yes, I did.
Do, fe wneuthum.
I'm happy to go straight into the Member's supplementary question.
Rwy'n hapus i fynd yn syth at gwestiwn atodol yr Aelod.
Diolch yn fawr. I'm not quite sure why those hadn't been grouped together. Of course, this Bill does extend to Wales and, as you suggested, grants sweeping powers to the Secretary of State in Whitehall. At length in the previous Bill, safety was discussed; well, safety has been removed completely. Public safety has been removed completely from this Bill. A Secretary of State sitting in Whitehall could stop a strike because of the impact it has on the rush hour in Cardiff, or could prevent a strike because it possibly might lead to hospital appointments being cancelled or could lead to classes being disrupted. Basically, in effect, a Secretary of State sitting in Whitehall could stop all future strikes here in Wales. So, what discussions have you had with the UK Government to ensure that the criteria for the minimum service levels will still allow effective striking to happen in Wales? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr. Nid wyf yn hollol siŵr pam na chafodd y rheini eu grwpio gyda'i gilydd. Wrth gwrs, mae'r Bil hwn yn ymestyn i Gymru ac fel yr awgrymwyd gennych, yn rhoi pwerau ysgubol i'r Ysgrifennydd Gwladol yn Whitehall. Trafodwyd diogelwch yn helaeth yn y Bil blaenorol; wel, mae diogelwch wedi'i ddileu'n llwyr. Mae diogelwch y cyhoedd wedi'i dynnu allan o'r Bil hwn yn gyfan gwbl. Fe allai Ysgrifennydd Gwladol yn Whitehall atal streic oherwydd yr effaith y mae'n ei chael ar yr awr frys yng Nghaerdydd, neu fe allai atal streic oherwydd y posibilrwydd y gallai arwain at ganslo apwyntiadau ysbyty neu y gallai arwain at darfu ar ddosbarthiadau. Yn y bôn, i bob pwrpas, gallai Ysgrifennydd Gwladol yn Whitehall atal pob streic yma yng Nghymru yn y dyfodol. Felly, pa drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y bydd y meini prawf ar gyfer lefelau gwasanaeth lleiaf yn dal i ganiatáu i streicio effeithiol ddigwydd yng Nghymru? Diolch yn fawr.
Thank you, again, for the question. Representations have already been made. You'll be aware that I am—and, indeed, the First Minister is—very much on the record in a similar tone. It will be raised at future meetings that will be taking place. But, of course, in terms of the UK Government, I have to say, on this Bill, we have had no engagement. There has been no consultation, no engagement with the Welsh Government whatsoever on this.
It's worth also saying, on the point you raised about safety, that there is no impact assessment with this Bill yet. There was an impact assessment on the original one, the transport minimal service levels Bill, but, of course, they probably didn't want to go down the road of the impact assessment this time, because the last impact assessment basically said the likely consequence would be there would probably be an increase in forms of industrial action short of a strike. So, we wait and see what might appear then and what might happen to this Bill, and if it does go through, what may then happen in terms of any potential legal challenges. Again, what I can say is that I will ensure that, if there are valid legal interests that we have, and powers I have as Counsel General in terms of intervention, that is something I will give very serious consideration to.
Diolch eto am y cwestiwn. Mae sylwadau eisoes wedi'u cyflwyno. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod i—a'r Prif Weinidog yn wir—wedi ein cofnodi'n defnyddio cywair tebyg. Bydd yn cael ei godi mewn cyfarfodydd a fydd yn digwydd yn y dyfodol. Ond wrth gwrs, o ran Llywodraeth y DU, mae'n rhaid imi ddweud, ar y Bil hwn, na chawsom unrhyw ymgysylltiad. Ni chafwyd unrhyw ymgynghoriad, nac unrhyw ymgysylltiad o gwbl â Llywodraeth Cymru ar hyn.
Mae'n werth dweud hefyd, ar y pwynt a godwyd gennych ynghylch diogelwch, nad oes asesiad effaith ar gyfer y Bil hwn eto. Roedd asesiad effaith ar yr un gwreiddiol, y Bil lefelau gwasanaeth lleiaf ar gyfer trafnidiaeth, ond wrth gwrs, mae'n siŵr nad oeddent am fynd ar drywydd asesiad effaith y tro hwn, oherwydd, yn y bôn, dywedodd yr asesiad effaith diwethaf mai'r canlyniad tebygol fyddai cynnydd mewn mathau o weithredu diwydiannol ar wahân i streicio. Felly, rydym yn aros i weld beth allai ymddangos bryd hynny a beth allai ddigwydd i'r Bil hwn, ac os yw'n mynd rhagddo, beth all ddigwydd wedyn gydag unrhyw heriau cyfreithiol posibl. Eto, yr hyn y gallaf ei ddweud yw y byddaf yn sicrhau, os oes buddiannau cyfreithiol dilys gennym, a phwerau sydd gennyf fel Cwnsler Cyffredinol i ymyrryd, fod hynny'n rhywbeth y byddaf yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn iddo.
8. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ar weithredu'r Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru)? OQ58984
8. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government on the implementation of the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Bill? OQ58984
Thank you for the question. After Royal Assent, the Act’s provisions will be commenced in stages, the first products being banned potentially in the autumn. We are working closely with those impacted by the Bill to ensure the bans are implemented successfully.
Diolch am y cwestiwn. Ar ôl Cydsyniad Brenhinol, bydd darpariaethau'r Ddeddf yn cael eu cychwyn fesul cam, gyda'r cynhyrchion cyntaf yn cael eu gwahardd yn yr hydref o bosibl. Rydym yn gweithio'n agos gyda'r rhai yr effeithir arnynt gan y Bil i sicrhau bod y gwaharddiadau'n cael eu gweithredu'n llwyddiannus.
Thank you. Following a request by the Welsh Government, the Business Committee agreed not to refer the Bill to a responsible committee for Stage 1 scrutiny. According to the Business Committee report, one of the reasons why you requested an expedited timetable for Senedd scrutiny was, and I quote, 'due to its intention to use the Bill as a practical example to support its case in relation to the UK internal market Act in the Supreme Court.' After the Welsh Government succeeded to cut our democratic scrutiny short and pass the Bill, you then advised the Legislation, Justice and Constitution Committee on 16 January that you've chosen not to use the legislation to challenge the internal market Act. I believe that your Welsh Government has played fast and loose with this Welsh Parliament's powers to use this legislative process to benefit your own legal agenda. Will you now apologise for your Welsh Government's actions and make a commitment on the public record that you acknowledge that the reason for challenging any law is in order to achieve the objective of the legislation and not to armour some politically motivated legal battle? Diolch.
Diolch. Yn dilyn cais gan Lywodraeth Cymru, cytunodd y Pwyllgor Busnes i beidio â chyfeirio'r Bil at bwyllgor cyfrifol ar gyfer gwaith craffu Cyfnod 1. Yn ôl adroddiad y Pwyllgor Busnes, un o'r rhesymau pam y gwnaethoch ofyn am amserlen gyflymach ar gyfer gwaith craffu'r Senedd oedd, ac rwy'n dyfynnu, 'oherwydd ei fwriad i ddefnyddio'r Bil fel enghraifft ymarferol i gefnogi ei achos mewn perthynas â Deddf marchnad fewnol y DU yn y Goruchaf Lys.' Wedi i Lywodraeth Cymru lwyddo i gwtogi ein proses graffu ddemocrataidd a phasio'r Bil, fe wnaethoch gynghori'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar 16 Ionawr eich bod wedi dewis peidio â defnyddio'r ddeddfwriaeth i herio Deddf y farchnad fewnol. Credaf fod eich Llywodraeth Cymru wedi bod yn fyrbwyll gyda phwerau'r Senedd hon yng Nghymru er mwyn defnyddio'r broses ddeddfwriaethol hon er budd eich agenda gyfreithiol eich hun. A wnewch chi ymddiheuro yn awr am weithredoedd eich Llywodraeth yng Nghymru a gwneud ymrwymiad cyhoeddus eich bod yn cydnabod mai'r rheswm dros herio unrhyw ddeddf yw i gyflawni amcan y ddeddfwriaeth ac nid fel arf mewn rhyw frwydr gyfreithiol wedi'i chymell yn wleidyddol? Diolch.
Thank you very much for that politically motivated question. What I can say to the Member is this: I think she may have a misunderstanding of what has happened with the process. It's because we initially started a judicial review process, and the judicial review went to the Court of Appeal, the Court of Appeal basically said that it wouldn't consider it unless there was a particular Bill in front of it, et cetera. We then sought to appeal to the Supreme Court on those issues, but also, it was necessary to have a Bill in preparation, to have a Bill that would be there.
The Bill has two motivations in terms of expedition. One is the one that was put forward by the Minister for Climate Change, and that is they need to get this Bill up and running as quickly as possible, that it was essential that it be in place. For my consideration, really, as the law officer, is the extent to which that Bill would be relevant, to get to be there in time, and be appropriate with regard to any particular reference to court. What changed since then, of course, is that the Supreme Court declined permission to appeal to it. So, the legislation has gone through and, of course, what kicks in then is the constitutional issue of a referral on competence to the Supreme Court. That is a power that lies with me, and it's also a power that lies specifically with the Attorney-General. The Attorney-General has chosen not to refer it. I regard that as a victory. I regard that a victory in the Attorney-General accepting our arguments in terms of our constitutional interpretation of the legal position. I'm prepared to support the Attorney-General in that particular position, and that is why I've chosen myself not to refer this to the Supreme Court. So, we can accept that the position now is the UK Government accepts the Welsh Government's legal analysis in respect of that particular piece of legislation. If the issue is to arise again, it could arise in other circumstances, but I felt it was appropriate that, when the UK Government's Attorney-General basically declined to refer it to the Supreme Court, I could rely on that as setting a precedent in terms of our interpretation of our constitutional position.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw a oedd wedi'i gymell yn gwleidyddol. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw hyn: rwy'n credu efallai ei bod wedi camddeall beth sydd wedi digwydd gyda'r broses. Y rheswm yw ein bod wedi dechrau proses adolygiad barnwrol i ddechrau, a bod yr adolygiad barnwrol wedi mynd i'r Llys Apêl, ac yn y bôn, fe ddywedodd y Llys Apêl na fyddai'n ei ystyried oni bai bod Bil penodol ger ei fron, ac ati. Fe wnaethom geisio apelio wedyn i'r Goruchaf Lys ar y materion hynny, ond hefyd, roedd angen paratoi Bil, cael Bil a fyddai yno.
Mae dau gymhelliad i gyflymu'r Bil. Un yw'r un a gyflwynwyd gan y Gweinidog Newid Hinsawdd, sef bod angen iddynt gael y Bil hwn ar waith cyn gynted â phosibl, a'i bod yn hanfodol ei fod yn ei le. Fy ystyriaeth i, mewn gwirionedd, fel swyddog y gyfraith, yw i ba raddau y byddai'r Bil hwnnw'n berthnasol, i allu cyrraedd yno mewn pryd, a bod yn briodol o ran unrhyw gyfeiriad penodol at y llys. Yr hyn a newidiodd ers hynny, wrth gwrs, yw bod y Goruchaf Lys wedi gwrthod caniatâd i apelio. Felly, mae'r ddeddfwriaeth wedi ei phasio ac wrth gwrs, yr hyn sy'n codi wedyn yw'r mater cyfansoddiadol o atgyfeiriad ar gymhwysedd i'r Goruchaf Lys. Mae hwnnw'n bŵer sydd gennyf fi, ac mae hefyd yn bŵer sydd gan y Twrnai Cyffredinol yn benodol. Mae'r Twrnai Cyffredinol wedi dewis peidio â'i atgyfeirio. Rwy'n ystyried hynny'n fuddugoliaeth. Rwy'n ystyried hynny'n fuddugoliaeth oherwydd bod y Twrnai Cyffredinol yn derbyn ein dadleuon o ran ein dehongliad cyfansoddiadol o'r sefyllfa gyfreithiol. Rwy'n barod i gefnogi'r Twrnai Cyffredinol gyda'r safbwynt hwnnw, a dyna pam y dewisais beidio ag atgyfeirio hyn at y Goruchaf Lys. Felly, gallwn dderbyn mai'r safbwynt yn awr yw bod Llywodraeth y DU yn derbyn dadansoddiad cyfreithiol Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r darn penodol hwnnw o ddeddfwriaeth. Os yw'r mater yn codi eto, gallai godi mewn amgylchiadau eraill, ond roeddwn yn teimlo ei bod yn briodol, pan wrthododd Twrnai Cyffredinol Llywodraeth y DU ei atgyfeirio at y Goruchaf Lys, y gallwn ddibynnu ar hynny fel rhywbeth sy'n gosod cynsail o ran ein dehongliad o'n sefyllfa gyfansoddiadol.
9. Pa gyngor cyfreithiol mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch a oes ganddi'r pwerau cyfreithiol i gynnal neu gomisiynu ymchwiliad i sut mae honiadau yn erbyn swyddogion o fewn lluoedd heddlu Cymru'n cael eu trin? OQ58995
9. What legal advice has the Counsel General provided to the Welsh Government about whether it has the legal powers to conduct or commission an inquiry into how allegations against officers within Welsh police forces are handled? OQ58995
Thank you for the question. Police conduct is an issue that we take extremely seriously. However, policing is currently reserved to the UK Government and so it is not the role of the Welsh Government to hold or lead an inquiry on policing practice.
Diolch am y cwestiwn. Mae ymddygiad yr heddlu yn fater rydym o ddifrif yn ei gylch. Ond ar hyn o bryd, mae plismona wedi'i gadw'n ôl gan Lywodraeth y DU ac felly, nid rôl Llywodraeth Cymru yw cynnal nac arwain ymchwiliad ar ymarfer plismona.
I thank you for that answer, Counsel General. Last November, The Sunday Times published a report that found that evidence of misogyny, racism, homophobia and corruption was found within Gwent Police, including amongst serving officers. Separately from this, of course, an inquiry has been established to investigate concerns about the culture and safety of women within the Metropolitan Police. I know that the Independent Office for Police Conduct is investigating Gwent Police, though the Police Federation have admitted the process is likely to be horrendously slow. I'd appreciate your view about whether we should be taking a preventative approach here, rather than waiting for something terrible to happen before acting. I take on board what you've just said, Counsel General, but, according to the BBC, the Welsh Government has previously indicated it would consider a national inquiry into the allegations. Could I ask you, please, your personal opinion perhaps about whether this should happen? Would you call on the UK Government either to do this or to devolve this power so that we could do it ourselves?
Diolch am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Fis Tachwedd y llynedd, cyhoeddodd The Sunday Times adroddiad a ddaeth i'r casgliad fod tystiolaeth o gasineb at fenywod, hiliaeth, homoffobia a llygredd wedi ei ganfod yn Heddlu Gwent, gan gynnwys ymhlith swyddogion a oedd yn gwasanaethu ar y pryd. Ar wahân i hyn, wrth gwrs, mae ymchwiliad wedi'i sefydlu i ymchwilio i bryderon am ddiwylliant a diogelwch menywod o fewn yr Heddlu Metropolitan. Rwy'n gwybod bod Swyddfa Annibynnol Ymddygiad yr Heddlu yn ymchwilio i Heddlu Gwent, er bod Ffederasiwn yr Heddlu wedi cyfaddef fod y broses yn debygol o fod yn erchyll o araf. Byddwn yn gwerthfawrogi eich barn ynglŷn ag a ddylem fabwysiadu ymagwedd ataliol yma, yn hytrach nag aros i rywbeth ofnadwy ddigwydd cyn gweithredu. Rwy'n derbyn yr hyn rydych newydd ei ddweud, Gwnsler Cyffredinol, ond yn ôl y BBC, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn y gorffennol y byddai'n ystyried ymchwiliad cenedlaethol i'r honiadau. A gaf fi ofyn i chi am eich barn bersonol efallai ynglŷn ag a ddylai hyn ddigwydd? A wnewch chi alw ar Lywodraeth y DU naill ai i wneud hyn neu i ddatganoli'r pŵer hwn fel y gallem ei wneud ein hunain?
What I can say is that, although policing is not devolved, there is a close relationship. We meet with the democratically elected police and crime commissioners. I know the Minister for Social Justice meets very regularly to discuss a whole range of those issues: the anti-racist action plan, issues around diversity, all the issues in which policing interacts with various devolved governmental responsibilities. That's one of the reasons why we actually want policing devolved, because it is logical, it makes sense to do it, and every elected police and crime commissioner actually agrees that it should happen. I believe one day it will happen.
But what I can say is that, in response to those events that took place, the Minister for Social Justice did meet with Gwent Police and the crime commissioner Jeff Cuthbert, and chief constable Pam Kelly, on 14 November, and again on 23 November, to discuss the issue. The First Minister also met with the police and crime commissioner Jeff Cuthbert, and the chief constable Pam Kelly, on 20 December. I understand that both Senedd Members and Members of Parliament had multiple briefings by Gwent Police on this issue, and the Secretary of State for Wales has also confirmed that he is confident in the chief constable's leadership. I think this is a matter, obviously, where we have to wait and see now what further steps are taken. It clearly is a matter of interest to us, but I do say that we are restricted in the specific things that we can do, because of the lack of devolution of policing.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yw, er nad yw plismona wedi'i ddatganoli, mae yna berthynas agos. Rydym yn cyfarfod â'r comisiynwyr heddlu a throseddu a etholwyd yn ddemocrataidd. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn cyfarfod yn rheolaidd iawn i drafod ystod gyfan o'r materion hynny: y cynllun gweithredu gwrth-hiliol, materion yn ymwneud ag amrywiaeth, yr holl faterion y mae plismona'n rhyngweithio ag amrywiol gyfrifoldebau llywodraethol datganoledig. Dyna un o'r rhesymau pam ein bod eisiau i blismona gael ei ddatganoli, oherwydd ei fod yn rhesymegol, mae'n gwneud synnwyr i'w wneud, ac mae pob comisiynydd heddlu a throseddu etholedig yn cytuno y dylai ddigwydd. Rwy'n credu un diwrnod y bydd yn digwydd.
Ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw, mewn ymateb i'r digwyddiadau hynny, fe wnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol gyfarfod â Heddlu Gwent a'r comisiynydd troseddu, Jeff Cuthbert, a'r prif gwnstabl Pam Kelly ar 14 Tachwedd, ac eto ar 23 Tachwedd, i drafod y mater. Hefyd, cyfarfu'r Prif Weinidog â'r comisiynydd heddlu a throseddu Jeff Cuthbert a'r prif gwnstabl Pam Kelly ar 20 Rhagfyr. Deallaf fod Aelodau'r Senedd ac Aelodau Seneddol wedi cael sawl sesiwn briffio gan Heddlu Gwent ar y mater hwn, ac mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru hefyd wedi cadarnhau bod ganddo hyder yn arweinyddiaeth y prif gwnstabl. Rwy'n credu bod hwn yn amlwg yn fater lle mae'n rhaid inni aros i weld nawr pa gamau pellach sy'n cael eu cymryd. Mae'n amlwg yn fater o ddiddordeb inni, ond rwyf am ddweud ein bod wedi ein cyfyngu yn y pethau penodol y gallwn eu gwneud am nad yw plismona wedi'i ddatganoli.
Ac yn olaf, Joyce Watson.
And finally, Joyce Watson.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The investigation by the College of Policing, His Majesty's Inspectorate of Constabulary and Fire and Rescue Services and the Independent Office for Police Conduct concluded that there are systematic deficiencies in the way that some police forces in England and also Wales deal with allegations of sex offences and domestic abuse against their own officers and staff. The figures compiled last year show that eight out of 10 officers kept their jobs after the accusation of domestic abuse. Nearly 2,000 officers faced accusations of sexual wrongdoing in a four-year period; just 8 per cent of those were sacked. The conviction rate for police employees accused of domestic abuse is half of that for the general population. All of this underpins a serious problem. The question, of course, here is, Counsel General, what is being done about it? I know it's not devolved, but what is devolved here is picking up the pieces by those people who become extremely distressed by what is happening and also victims of those crimes.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Daeth yr ymchwiliad gan y Coleg Plismona, Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub Ei Fawrhydi, a Swyddfa Annibynnol Ymddygiad yr Heddlu, i'r casgliad fod diffygion systematig yn y ffordd y mae rhai heddluoedd yn Lloegr, ac yng Nghymru hefyd, yn ymdrin â honiadau o droseddau rhyw a cham-drin domestig yn erbyn eu swyddogion a'u staff eu hunain. Mae'r ffigyrau a gasglwyd y llynedd yn dangos bod wyth o bob 10 swyddog wedi cadw eu swyddi wedi cyhuddiad o gam-drin domestig. Fe wnaeth bron i 2,000 o swyddogion wynebu cyhuddiadau o gamymddwyn rhywiol mewn cyfnod o bedair blynedd; dim ond 8 y cant o'r rheini a gafodd eu diswyddo. Mae'r gyfradd euogfarnau i weithwyr heddluoedd a gyhuddwyd o gam-drin domestig yn hanner yr hyn ydyw i'r boblogaeth gyffredinol. Mae hyn i gyd yn sail i broblem ddifrifol. Y cwestiwn yma, Gwnsler Cyffredinol, yw beth sy'n cael ei wneud yn ei gylch? Rwy'n gwybod nad yw wedi'i ddatganoli, ond yr hyn sydd wedi'i ddatganoli yma yw'r gwaith o ymdrin â'r bobl sydd mewn gofid mawr ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd a hefyd dioddefwyr y troseddau hynny.
You make very important and very valid comments about the inadequacy of the current system, which has been exposed time and time again. I think it has come to a real head now, where, across police forces, there are serious failings in terms of the standards, the monitoring and so on of all of those matters that you raised. I think all they do is they do add reinforcement to the view that we have that the devolution of policing is a logical step that should take place, because it fits within a whole range of policies that we are engaged with and that the police on the ground are actually engaged with, whether it be domestic abuse, whether it be sexual abuse, whether it be assaults or whether it be domestic violence.
All of those sorts of issues and many other social issues are part and parcel of the broad range of policing and the sorts of services and responsibilities that we have. We continue to work and we will continue to act in partnership with all of those bodies and all of those agencies that we can do, but within the framework of what we are actually allowed to do, and, of course, there are limitations on that. But I do thank the Member for raising those; I've no doubt that she will continue to raise them, and quite justifiably so.
Rydych yn gwneud sylwadau pwysig iawn a dilys iawn am annigonolrwydd y system bresennol, sydd wedi'i amlygu dro ar ôl tro. Rwy'n credu ei fod wedi dod i benllanw yn awr, lle ceir methiannau difrifol ar draws heddluoedd i gyrraedd y safon ac i fonitro ac yn y blaen yn yr holl faterion hynny a godwyd gennych. Rwy'n credu mai'r cyfan y maent yn ei wneud yw atgyfnerthu'r farn sydd gennym fod datganoli plismona yn gam rhesymegol a ddylai ddigwydd, oherwydd ei fod yn cyd-daro ag ystod eang o bolisïau rydym yn ymwneud â hwy ac y mae'r heddlu ar lawr gwlad yn ymwneud â hwy, boed yn gam-drin domestig, yn gam-drin rhywiol, yn ymosodiadau neu'n drais yn y cartref.
Mae'r holl fathau hynny o bethau a llawer o faterion cymdeithasol eraill yn rhan annatod o'r amrywiaeth eang o agweddau ar blismona a'r mathau o wasanaethau a chyfrifoldebau sydd gennym. Rydym yn parhau i weithio a byddwn yn parhau i weithredu gymaint ag y gallwn mewn partneriaeth â'r holl gyrff hynny a'r holl asiantaethau hynny, ond o fewn fframwaith yr hyn y gadewir inni ei wneud, ac wrth gwrs, mae cyfyngiadau i hynny. Ond rwy'n diolch i'r Aelod am godi'r materion hyn; nid oes gennyf amheuaeth y bydd yn parhau i'w codi, a hynny'n gwbl gyfiawn.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
Eitem 3 sydd nesaf, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd y rhain yn cael eu hateb gan y Llywydd. Yn gyntaf, Delyth Jewell.
Item 3 is next, questions to the Senedd Commission. The questions will be answered by the Llywydd, and the first is to be asked by Delyth Jewell.
1. A wnaiff y Comisiwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y trafodaethau sydd wedi arwain at staff y Comisiwn yn cyhoeddi streic ar 1 Chwefror? OQ59009
1. Will the Commission provide an update on the progress of negotiations that have led to the announcement of strike action by Commission staff on 1 February? OQ59009
Nid yw'r Comisiwn yn rhan o unrhyw drafodaethau ffurfiol gydag undebau llafur sy'n cynrychioli staff y Comisiwn ar hyn o bryd. Mae trefniadau cyflog presennol y Comisiwn ar waith tan fis Mawrth 2025, ac mae'r Comisiwn yn mwynhau partneriaeth gadarnhaol gyda'n swyddogion undebau lleol. Mae cynrychiolwyr Prydeinig PCS wedi cadarnhau bod anghydfod ffurfiol, fodd bynnag. Cynhelir y streic ar 1 Chwefror yn sgil anghydfod gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfres o egwyddorion ehangach—ar godiad cyflog, cyfiawnder pensiynau, sicrwydd swyddi a dim toriadau o ran telerau diswyddo. Fel Comisiwn, rydym yn parchu hawl aelodau'r undeb llafur i streicio.
The Commission is not involved in any formal negotiations with trade unions representing Commission staff at present. The current pay arrangements of the Commission are in place until March 2025, and the Commission enjoys a positive partnership with its local officials. The British representatives of PCS have confirmed that there is a formal dispute, however. The strike on 1 February is as a result of a dispute with the UK Government on a series of broader principles—a pay rise, pensions justice, job security and no cuts in redundancy terms. As a Commission, we respect the right of trade union members to strike.
Diolch am hynny. Mae'n swnio, felly, taw'r rhesymau ar gyfer y streic yw'r penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn San Steffan, yn lle unrhyw ddisbíwt sydd rhwng y Comisiwn a'r staff yma. Mae hynny'n adlewyrchu'r sefyllfa gyffredinol yng Nghymru, efallai, pan ydyn ni'n dod i weithwyr yn y sector cyhoeddus, lle mae yna benderfyniadau ariannu yn digwydd yn San Steffan ac mae'r penderfyniadau ariannu yna yn mynd i roi rhyw fath o gwtogiad, weithiau, ar faint o negodi sydd yn gallu digwydd.
Thank you for that. It sounds, therefore, that the reasons for the strike relate to decisions taken by Westminster rather than any dispute between the Commission and its staff. That reflects the general position in Wales when it comes to workers in the public sector, where funding decisions are taken in Westminster and those decisions will sometimes lead to some constraints on the negotiations that can happen.
Without a funding settlement that's based on need, Wales will always be at the whims of decisions made in the English Treasury. And, of course, funding isn't the only issue here. The UK Government has shown a total disregard for Welsh workers, announcing an intention to scrap the Trade Union (Wales) Act 2017.
Heb setliad cyllido sy'n seiliedig ar angen, bydd Cymru bob amser ar y pen anghywir i fympwy penderfyniadau a wneir yn Nhrysorlys Lloegr. Ac wrth gwrs, nid ariannu yw'r unig broblem yma. Mae Llywodraeth y DU wedi diystyru gweithwyr Cymru'n llwyr drwy gyhoeddi bwriad i gael gwared ar Ddeddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017.
Buaswn i'n dweud mai'r unig ffordd o warantu unrhyw hawliau ar gyfer gweithwyr fyddai os yw employment law yn cael ei ddatganoli i'r lle yma. Ond buaswn i'n gofyn i chi—dwi'n gwybod bod hynny y tu hwnt i beth y byddech yn gallu rhoi unrhyw farn arno—os oedd hynny yn digwydd, ac os oedd employment law yn cael ei ddatganoli, a fyddech chi'n gallu rhoi unrhyw syniad i ni o'r egwyddorion y byddai'r Comisiwn yn eu dilyn wrth fynd ati i negodi unrhyw pay neu conditions gyda'r gweithwyr yn y Senedd?
I would say that the only way of guaranteeing rights for workers would be to devolve employment law to this place. I know that's beyond any issue that you could give a view on, but if that were to happen—if employment law were to be devolved—could you give us any idea of which principles the Commission would follow in negotiating any pay or conditions issues with the staff in the Senedd?
Rŷch chi'n ceisio fy nhemtio i i roi pob math o atebion gwleidyddol i'r cwestiwn yna. Dwi ddim yn meddwl ei bod hi'n gyfrinach i neb i glywed fi'n ateb fel unigolyn i ddweud fy mod i o blaid datganoli mwy o rymoedd i'r Senedd yma. Ond, yng nghyd-destun y cwestiwn penodol ynglŷn â'r streic yr wythnos nesaf, i gadarnhau unwaith eto nad oes yna anghydfod penodol rhyngom ni a'r staff yn lleol yng nghyd-destun y trefniadau cyflog sydd mewn lle tan 2025. A dwi'n gobeithio bod hynny'n adlewyrchu, ar ran y Comisiwn yn gyfan, ar draws y pleidiau yn y lle yma, ein parch ni tuag at drafodaeth agored a synhwyrol gyda'r undebau llafur, sy'n cynrychioli'n gweithwyr ni fan hyn, a'n parch ni tuag at eu hawl nhw i streicio hefyd, os oes gyda nhw egwyddorion a phethau ymarferol, ac maen nhw'n dewis gwneud hynny.
You're trying to tempt me now to give you all kinds of political answers to that question. I don't think it's a secret to anybody to hear me say as an individual that I'm in favour of more devolution of powers to this Senedd. However, in the context of this specific question regarding the strike next week, to confirm once again that there is no specific dispute between us and our local staff in the context of the pay arrangements that are in place until 2025. And I do hope that that does reflect, on behalf of the Commission and across the parties in this Senedd, our respect to the open and sensible debate with the trade unions, that represent out workers here, and our respect for their right to strike as well, if they have practical issues and principles, and they wish to do so.
2. Sut mae'r Comisiwn yn hyrwyddo Senedd Cymru i'r byd? OQ59007
2. How does the Commission promote the Welsh Parliament to the world? OQ59007
Mae'r Comisiwn yn cefnogi cyfleoedd i hyrwyddo ac arddangos ein Senedd a'i gwaith arloesol ar lwyfan rhyngwladol. Mae hyn yn cynnwys cefnogi Aelodau i gymryd rhan mewn rhwydweithiau rhyngwladol, a hwyluso rhaglenni ar gyfer ymweliadau gan ddirprwyaethau rhyngwladol, fel Senedd ffederal Canada’r wythnos diwethaf, a chroesawu diplomyddion i'r lle yma, fel cynrychiolydd Llywodraeth Catalwnia y bore yma. Cytunwyd ar ein fframwaith rhyngwladol mewn cyfarfod Comisiwn yn ddiweddar. Mae’n amlinellu’r nod o godi proffil y Senedd a gwerth meithrin ein henw da drwy ymgysylltu a chydweithio, p’un a yw’r gwaith hwnnw’n cael ei arwain gan Aelodau neu bwyllgorau, neu a yw’n digwydd ar lefel swyddogion neu rhwng seneddau.
The Commission supports opportunities to promote and showcase our Parliament and its innovative work on the international stage. This includes supporting Members to participate in international networks and facilitating programmes for visiting parliamentary delegations, such as the Canadian federal Parliament last week, and welcoming diplomats to this place, such as the representation from Catalonia this morning. Our international framework was recently agreed in a Commission meeting. It sets out the objective of raising the Senedd’s profile and the value of building our reputation through engagement and collaboration, whether that work is led by Members or committees, or whether it happens at an official level or between parliaments.
Diolch yn fawr, Llywydd. It's clear that significant work is done to promote the work of our national Parliament, and this could be done through the large acts, such as you mentioned, with the engagement with all the parliaments, or perhaps even smaller acts. Now, Cymru, as a nation, is a generous and welcoming place, and so is our Senedd, and I'm sure that Members, like myself, have received correspondence from people around the globe asking a range of questions. Most recently, I was written to by Oliver from France, asking me for one of my ties. Now, I know that Sarah Murphy often says that I have the nicest ties in this Parliament, and Oliver clearly agrees—[Laughter.]—but in all seriousness, Llywydd, it is clear that the work of our Senedd is reaching far and wide across the globe, and I wondered what further resources could be made available to allow Members to promote the work of Cymru's national Parliament, our Senedd.
Diolch yn fawr, Lywydd. Mae'n amlwg fod gwaith sylweddol yn cael ei wneud i hyrwyddo gwaith ein Senedd genedlaethol, a gellid gwneud hyn drwy'r gweithredoedd mawr, fel y sonioch chi, gydag ymgysylltiad â'r holl seneddau, neu weithredoedd llai efallai hyd yn oed. Nawr, mae Cymru, fel cenedl, yn lle hael a chroesawgar, ac felly hefyd ein Senedd, ac rwy'n siŵr fod yr Aelodau, fel finnau, wedi cael gohebiaeth gan bobl o amgylch y byd yn gofyn amryw o gwestiynau. Yn fwyaf diweddar, ysgrifennodd Oliver o Ffrainc ataf yn gofyn am un o fy nheis. Nawr, rwy'n gwybod bod Sarah Murphy yn aml yn dweud mai gennyf fi y mae'r teis gorau yn y Senedd, ac mae Oliver yn amlwg yn cytuno—[Chwerthin.]—ond o ddifrif, Lywydd, mae'n amlwg fod gwaith ein Senedd yn cyrraedd sawl rhan o'r byd, ac roeddwn yn meddwl tybed pa adnoddau pellach y gellid eu darparu i ganiatáu i Aelodau hyrwyddo gwaith ein Senedd genedlaethol yng Nghymru.
Well, I'm pleased to hear that your ties are a matter of international interest [Laughter.] I'd like to reinforce, in my response to you, and urge Members here to look at the opportunities they have as individual Members, as members of committees, to travel and to engage with parliaments and with projects right around the world, so that we can enrich our work here in terms of policy development, in terms of legislation, from the experiences in all parts of the world. I think COVID has restricted some of that international work; it opened up some additional opportunities through the use of Zoom and other technology. But there's nothing really to replace the direct experience of visiting and meeting with people from around the world to learn from where interesting ideas are happening on the ground, and for other people as well to learn from some of the good work that we're doing here in Wales. So, I urge you all, as Members of this Senedd, to look for opportunities, where the Commission can support you in any international work that you want to do on behalf of the people of Wales.
Wel, rwy'n falch o glywed bod eich teis yn fater o ddiddordeb rhyngwladol [Chwerthin.] Hoffwn gadarnhau yn fy ymateb i chi, ac annog yr Aelodau yma i edrych ar y cyfleoedd sydd ganddynt fel Aelodau unigol, ac fel aelodau o bwyllgorau, i deithio ac i ymgysylltu â seneddau a chyda phrosiectau ledled y byd, fel y gallwn gyfoethogi ein gwaith yma ar ddatblygu polisi a deddfwriaeth â phrofiadau o bob rhan o'r byd. Rwy'n credu bod COVID wedi cyfyngu ar rywfaint o'r gwaith rhyngwladol hwnnw; fe agorodd rai cyfleoedd ychwanegol drwy ddefnyddio Zoom a thechnoleg arall. Ond nid oes unrhyw beth cystal â'r profiad uniongyrchol o ymweld a chyfarfod â phobl o bob cwr o'r byd i ddysgu o'r syniadau diddorol sy'n digwydd ar lawr gwlad, ac i bobl eraill hefyd ddysgu am ychydig o'r gwaith da a wnawn yma yng Nghymru. Felly, rwy'n eich annog i gyd, fel Aelodau o'r Senedd hon, i chwilio am gyfleoedd, lle gall y Comisiwn eich cefnogi mewn unrhyw waith rhyngwladol y dymunwch ei wneud ar ran pobl Cymru.
Diolch i chi, Llywydd.
I thank the Llywydd.
A point of order by Jack Sargeant.
Pwynt o drefn gan Jack Sargeant.
I'm grateful, Presiding Officer, for allowing me the opportunity to correct the record. In questions to the Counsel General, it was not done lightly, but I forgot to remind Members of my interest as a proud trade union member, when asking a question about the strike. So, I'm grateful for the opportunity to remind Members that that is available online, but also for the opportunity to say, in the Chamber in front of yourself and in the presence of the Llywydd, that I am a proud member of both Community and Unite unions.
Rwy'n ddiolchgar, Lywydd, am ganiatáu imi gael cyfle i gywiro'r cofnod. Mewn cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol, ni chafodd ei wneud yn ysgafn, ond anghofiais atgoffa'r Aelodau o fy muddiant fel aelod balch o undeb llafur, wrth ofyn cwestiwn am y streic. Felly, rwy'n ddiolchgar am y cyfle i atgoffa'r Aelodau fod hynny ar gael ar-lein, ond hefyd am y cyfle i ddweud, yn y Siambr ger eich bron ac ym mhresenoldeb y Llywydd, fy mod yn aelod balch o undebau Community ac Unite.
Thank you. I'm not always convinced it's a point of order, but it's important to put it on the record, and that you've done so. Diolch yn fawr.
Diolch. Nid wyf bob amser wedi fy argyhoeddi ei fod yn bwynt o drefn, ond mae'n bwysig ei gofnodi, a'ch bod wedi gwneud hynny. Diolch yn fawr.
Eitem 4 yw cwestiynau amserol, a bydd yr un cyntaf heddiw gan Jack Sargeant.
Item 4 is the topical questions, and the first today will be asked by Jack Sargeant.
1. Pa gyngor mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi ei roi i Lywodraeth Cymru ynghylch a yw prosesu cannoedd o warantau llys ar y tro, gan ganiatáu i gwmnïau ynni osod mesuryddion rhagdalu heb wiriadau unigol, yn torri hawliau sifil trigolion Cymru? TQ713
1. What advice has the Counsel General given the Welsh Government on whether processing hundreds of court warrants at a time, allowing energy firms to install prepay meters without individual checks, is a breach of Welsh residents’ civil rights? TQ713
The Welsh Government believes that moving customers to prepayment meters should be considered only as a last resort. During a cost-of-living crisis, it is deeply concerning that some of the most vulnerable householders are being forced into repayment arrangements, leaving them exposed to the risk of having no heating.
Mae Llywodraeth Cymru'n credu mai dim ond fel opsiwn olaf y dylid ystyried symud cwsmeriaid i fesuryddion rhagdalu. Yn ystod argyfwng costau byw, mae'n bryderus iawn fod rhai o'r aelwydydd mwyaf bregus yn cael eu gorfodi i drefniadau ad-dalu, gan eu gadael yn agored i'r risg o fod heb wres.
I thank the Counsel General for his answer, and the leadership of Welsh Government colleague Jane Hutt in this topic. This is nothing short of a national scandal. We have seen hundreds of court orders issued at a time, and now data shows that, out of the 500,000 applied orders for forced switching to prepayment meters, only 72 were refused. Out of 500,000, just 72 were refused. Nobody could suggest that this shows anything other than no checks are taking place to establish if the consumers are vulnerable.
Now, because of this failure to carry out even very basic checks, vulnerable people are left with the constant threat of being cut off in the middle of a cost-of-living crisis in the middle of winter. Counsel General, this is a matter of life and death. The UK Government, which recognised over the weekend that something is going very wrong following consistent calls from the likes of myself and other campaigners, still choose to only ask the very companies who have so badly let our residents down just to do the right thing. Leadership is about taking decisions, especially when the evidence of wrongdoing is so overwhelming. Statistics show that almost 200,000 more people will be forcibly switched by the end of winter if nothing is done. Counsel General, do you support my calls for an immediate ban on the forced switching of prepay meters, and for those residents who have already been inappropriately switched by energy suppliers to be able to switch back, free of charge and quickly?
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb, ac am arweinyddiaeth ei gyd-Aelod yn Llywodraeth Cymru Jane Hutt ar y mater hwn. Nid yw hyn yn ddim llai na sgandal genedlaethol. Rydym wedi gweld cannoedd o orchmynion llys yn cael eu cyhoeddi ar y tro, ac erbyn hyn mae data'n dangos, o'r 500,000 o orchmynion y ceisiwyd amdanynt ar gyfer newid gorfodol i fesuryddion rhagdalu, dim ond 72 a gafodd eu gwrthod. O 500,000 o geisiadau, dim ond 72 a gafodd eu gwrthod. Ni allai neb awgrymu nad yw hyn yn dangos nad oes gwiriadau'n digwydd i ganfod a yw'r defnyddwyr yn fregus.
Nawr, oherwydd y methiant hwn i gynnal gwiriadau sylfaenol hyd yn oed, mae pobl fregus yn cael eu bygwth yn gyson y byddant yn cael eu datgysylltu yng nghanol argyfwng costau byw yng nghanol y gaeaf. Gwnsler Cyffredinol, mae hyn yn fater o fywyd a marwolaeth. Mae Llywodraeth y DU, a gydnabu dros y penwythnos fod rhywbeth ymhell o'i le yn dilyn galwadau cyson gan bobl fel fi ac ymgyrchwyr eraill, yn dal i fodloni ar ofyn i'r union gwmnïau sydd wedi gwneud y fath gam â'n trigolion i wneud y peth iawn. Mae arweinyddiaeth yn ymwneud â gwneud penderfyniadau, yn enwedig pan fo'r dystiolaeth o gamwedd mor llethol. Dengys ystadegau y bydd bron i 200,000 yn fwy o bobl yn cael eu gorfodi i newid erbyn diwedd y gaeaf os na wneir unrhyw beth. Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cefnogi fy ngalwadau am waharddiad ar unwaith ar newid gorfodol i fesuryddion rhagdalu, a galluogi'r trigolion sydd eisoes wedi cael eu newid yn amhriodol gan gyflenwyr ynni i newid yn ôl, a hynny am ddim ac yn gyflym?
Thank you for the question, and again, the Member excels at raising issues of considerable importance to civil rights and liberties in our society. Let me give you these figures. It's only since you raised the question that this has been something I've really drawn my attention to, and I know it's the same, very much, for the Minister for Social Justice, who's been engaging directly on this particular issue.
But in terms of some of the data that we have already, we know from the media that there've been something like 500,000—half a million—warrants issued recently, and let's look at the Welsh situation from what we know so far. In Caernarfon magistrates' court in 2022, two such warrants were issued. In Cardiff magistrates' court in 2021, six warrants were issued and in 2022, 10 warrants were issued—a total of 16—and two were refused. In Swansea magistrates' court in 2020, 7,308 were issued, in 2021, 8,652 were issued and in 2022, 6,817 were issued, making a total, over those three years, of 22,777, of which, six were refused.
I've been looking at some of the public information on this, and again, this is something that I do want to take up. I was just looking at some of the comments that have been made around the figures that are now beginning to appear, and the commentary is like this: 'suppliers are able to obtain warrants to install prepayment meters when their customers fall into debt as a way for them to recoup money they're owed. They're generally more expensive than fixed energy tariffs and have been criticised by numerous charities for trapping low-income households in poverty' and 'they require households to pay for energy before actually using it, and usually on a higher rate'.
In further monitoring of this, it can now be revealed that the costs for the energy firms to gain permission to force entry are set at £22 per warrant, with courts granting up to 1,000 at a time in hearings lasting only 20 minutes. Then customers can be charged up to £150 for having a prepayment meter force fitted, including £56 for the warrant application. One investigation revealed how one court—this was in the north of England—granted 496 warrants that allowed firms to force entry into homes in just three minutes and 51 seconds.
I think there is a real civil justice issue when people's homes can be so readily and so easily entered, forcibly, and I think it is something that needs to be considered. Unfortunately, justice is not devolved, but I can give the Member every assurance that, in conjunction with the Minister for Social Justice who's been following this issue so closely, I will not only take this up with those particular energy companies as to what is going on and why the courts are being used, many often probably tens if not hundreds of miles from where people actually live, but this is something that I think we can validly take up, of significant concern, with both the justice Minister of the United Kingdom Government, and I think, also, with the Attorney General, just to examine and to consider the approach that the courts are adopting to basically receive spreadsheets of names and rubber stamp warrants en bloc. I think there are some very significant issues that need to be explored further, and I'm sure that we will seek to take that up in every way. Thank you for bringing this matter to our attention.
Diolch am y cwestiwn, ac eto, mae'r Aelod yn rhagori ar godi materion o gryn bwys i ryddid a hawliau sifil yn ein cymdeithas. Gadewch imi roi'r ffigurau hyn i chi. Nid oedd hyn yn rhywbeth a roddais fy sylw iddo mewn gwirionedd tan i chi godi'r mater, ac rwy'n gwybod bod hynny'n wir am y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, sydd wedi bod yn ymgysylltu'n uniongyrchol ar y mater penodol hwn.
Ond o ran ychydig o'r data sydd gennym eisoes, rydym yn gwybod o'r cyfryngau fod rhywbeth tebyg i 500,000—hanner miliwn—o warantau wedi eu cyhoeddi yn ddiweddar, a gadewch inni edrych ar sefyllfa Cymru o'r hyn a wyddom hyd yma. Yn llys ynadon Caernarfon yn 2022, cyhoeddwyd dwy warant o'r fath. Yn llys ynadon Caerdydd yn 2021, cyhoeddwyd chwe gwarant ac yn 2022, cyhoeddwyd 10 warant—cyfanswm o 16—a gwrthodwyd dwy. Yn llys ynadon Abertawe yn 2020, cyhoeddwyd 7,308, yn 2021, cyhoeddwyd 8,652, ac yn 2022, cyhoeddwyd 6,817, gan wneud cyfanswm, dros y tair blynedd honno, o 22,777, gyda chwech ohonynt wedi eu gwrthod.
Bûm yn edrych ar rywfaint o'r wybodaeth gyhoeddus am hyn, ac eto, mae hyn yn rhywbeth rwyf eisiau mynd i'r afael ag ef. Roeddwn yn edrych ar rai o'r sylwadau sydd wedi'u gwneud ynghylch y ffigurau sydd bellach yn dechrau ymddangos, ac mae'r sylwebaeth fel hyn: 'mae cyflenwyr yn gallu cael gwarantau i osod mesuryddion rhagdalu pan fydd eu cwsmeriaid yn mynd i ddyled fel ffordd iddynt adennill arian sy'n ddyledus iddynt. Yn gyffredinol, maent yn ddrytach na thariffau ynni sefydlog ac maent wedi cael eu beirniadu gan nifer o elusennau am gadw aelwydydd incwm isel mewn tlodi' ac 'maent yn ei gwneud yn ofynnol i aelwydydd dalu am ynni cyn ei ddefnyddio, ac fel arfer ar gyfradd uwch'.
Wrth fonitro hyn ymhellach, gellir datgelu bellach fod y costau i'r cwmnïau ynni gael caniatâd i orfodi mynediad wedi eu gosod ar £22 y warant, gyda llysoedd yn rhoi hyd at 1,000 ar y tro mewn gwrandawiadau sy'n para 20 munud yn unig. Yna, gellir codi tâl o hyd at £150 ar gwsmeriaid am gael mesurydd rhagdalu wedi'i osod drwy orfodaeth, gan gynnwys £56 ar gyfer cais y warant. Datgelodd un ymchwiliad sut roedd un llys—roedd hyn yng ngogledd Lloegr—wedi rhoi 496 o warantau a oedd yn caniatáu i gwmnïau orfodi mynediad i gartrefi mewn tri munud a 51 eiliad yn unig.
Rwy'n credu ei fod yna fater cyfiawnder sifil go iawn pan fo modd mynd i mewn i gartrefi pobl mor barod ac mor hawdd drwy orfodaeth, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth sydd angen ei ystyried. Yn anffodus, nid yw cyfiawnder wedi'i ddatganoli, ond gallaf roi pob sicrwydd i'r Aelod, ar y cyd â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sydd wedi bod yn mynd ar drywydd y mater hwn yn ddiwyd iawn, y byddaf nid yn unig yn mynd i'r afael â hyn gyda'r cwmnïau ynni penodol hynny o ran yr hyn sy'n digwydd a pham y caiff y llysoedd eu defnyddio, a hynny'n aml ddegau os nad cannoedd o filltiroedd o ble mae pobl yn byw, ond mae hyn yn rhywbeth y credaf y gallwn fynd i'r afael ag ef yn ddilys, ac sydd o bryder sylweddol, gyda Gweinidog cyfiawnder Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a chyda'r Twrnai Cyffredinol hefyd rwy'n credu, i archwilio ac ystyried y dull y mae'r llysoedd yn ei fabwysiadu o dderbyn taenlenni o enwau a phasio gwarantau fesul llwyth. Rwy'n credu bod yna rai materion sylweddol iawn sydd angen eu harchwilio ymhellach, ac rwy'n siŵr y byddwn yn ceisio mynd i'r afael â hynny ym mhob ffordd. Diolch am ddod â'r mater hwn i'n sylw.
The Senedd has already heard from Jack about how unfair forcible installation of prepayment meters are; I endorse his points wholeheartedly. Prepayment meters are disproportionately prevalent in the social housing sector, which means that tenants on some of the lowest income bands in the country are having to pay the highest energy tariffs. It's incredibly perverse that those with the least are being forced to pay the most for energy. This means that families in poverty have been forced to shiver through the recent cold spell because they cannot afford to put the heating on. It is an outrage. If we cannot protect our citizens in Wales from the predatory practices of energy companies, then we should make it a priority to win that right.
We have already seen that Westminster will not act against the energy companies. Whilst people struggle to heat their homes, suppliers are continuing to make record profits on the back of soaring energy bills. The staggering speed at which courts are issuing warrants, as you've mentioned, often in a matter of minutes at a minimal cost to the energy companies, gives next to no legal recourse for customers to challenge their decisions. This is exploitation on an industrial scale. There should be an immediate ban on such practices. I urge you to look at this matter to see if there is any way that we can curb the exploitation of our citizens at the hands of energy companies. Diolch.
Mae'r Senedd eisoes wedi clywed gan Jack am ba mor annheg yw gosod mesuryddion rhagdalu; rwy'n cymeradwyo ei bwyntiau'n llwyr. Mae mesuryddion rhagdalu yn anghymesur o gyffredin yn y sector tai cymdeithasol, sy'n golygu bod tenantiaid ar rai o'r bandiau incwm isaf yn y wlad yn gorfod talu'r tariffau ynni uchaf. Mae'n hynod o wrthnysig fod y rhai sydd â llai nag eraill yn cael eu gorfodi i dalu mwy nag eraill am ynni. Mae hyn yn golygu bod teuluoedd mewn tlodi wedi cael eu gorfodi i grynu drwy'r cyfnod oer diweddar am na allant fforddio cael y gwres ymlaen. Mae'n warthus. Os na allwn amddiffyn ein dinasyddion yng Nghymru rhag arferion rheibus cwmnïau ynni, dylem ei gwneud yn flaenoriaeth i ennill yr hawl honno.
Rydym eisoes wedi gweld na fydd San Steffan yn gweithredu yn erbyn y cwmnïau ynni. Tra bo pobl yn ei chael hi'n anodd gwresogi eu cartrefi, mae cyflenwyr yn parhau i wneud yr elw mwyaf erioed o filiau ynni cynyddol. Mae'r cyflymder syfrdanol y mae llysoedd yn rhoi gwarantau, fel y sonioch chi, yn aml mewn mater o funudau ar gost fach iawn i'r cwmnïau ynni, yn rhoi'r nesaf peth i ddim cyfle i gwsmeriaid herio eu penderfyniadau ar lefel gyfreithiol. Ecsbloetio ar raddfa ddiwydiannol yw hyn. Dylai fod gwaharddiad ar unwaith ar arferion o'r fath. Rwy'n eich annog i edrych ar y mater hwn i weld a oes unrhyw ffordd y gallwn reoli'r ffordd y mae cwmnïau ynni'n ecsbloetio ein dinasyddion. Diolch.
I thank the Member for those additional comments. Just for the record, I think there are approximately 200,000 households in Wales that have prepayment meters for their mains gas and electricity. The Member has made his comments very, very forcibly, which I think add to all the other comments that have been made, and I'm sure that we'll all want to work collectively across all political parties to see that this is looked into, and to see that people's rights and protections are properly supported.
Diolch i'r Aelod am y sylwadau ychwanegol hynny. Ar gyfer y cofnod, rwy'n meddwl bod gan oddeutu 200,000 o aelwydydd yng Nghymru fesuryddion rhagdalu ar gyfer eu prif gyflenwad nwy a thrydan. Mae'r Aelod wedi gwneud ei sylwadau'n rymus iawn, gan ychwanegu at yr holl sylwadau eraill sydd wedi'u gwneud, ac rwy'n siŵr y byddwn i gyd eisiau gweithio ar y cyd ar draws pob plaid wleidyddol i sicrhau yr edrychir ar hyn, ac i weld bod hawliau ac amddiffyniadau pobl yn cael eu cynnal yn briodol.
Diolch, Cwnsler Cyffredinol. Bydd y cwestiwn amserol nesaf gan James Evans.
Thank you, Counsel General. The next topical question is to be asked by James Evans.
2. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gydag Undeb Rygbi Cymru ynglŷn â'r honiadau o ddiwylliant rhywiaethol yr adroddwyd arnynt gan y BBC? TQ714
2. What discussions has the Welsh Government had with the Welsh Rugby Union regarding the claims of a sexist culture reported by the BBC? TQ714
Can I thank James Evans for that question? I've met with the WRU twice in the last two days on the immediate actions that it must take to address the allegations set out in this BBC investigation.
A gaf fi ddiolch i James Evans am y cwestiwn hwnnw? Rwyf wedi cyfarfod ag Undeb Rygbi Cymru ddwywaith yn ystod y deuddydd diwethaf ynghylch y camau gweithredu y mae'n rhaid iddynt eu cymryd ar unwaith i fynd i'r afael â'r honiadau a nodwyd yn yr ymchwiliad gan y BBC.
I'd like to thank the Deputy Minister for your answer. I could have addressed this question to the Minister for Social Justice earlier as well. The recent and developing reports about the Welsh Rugby Union are deeply alarming. We've been told that, at the heart of the organisation, there is a toxic culture of sexism. We've heard allegations that a male employee made a comment in front of a senior member of staff about raping a female colleague. It's grotesque and it's unacceptable behaviour for anybody to make. As somebody who played rugby in a club that actively promotes and develops the women's game, and encourages young girls and women to play our national sport, it makes me sick to think that there are people who would foster a toxic culture like this within the WRU.
I want to applaud all those who have come forward to expose these deep-rooted problems within the union. It's obvious that there is need for immediate and transparent action to be taken to tackle these huge problems. There should be no hiding places for anybody who carries out this foul behaviour or for those who protect or condone it. Our society has no place for discrimination or violence against women. Minister, can you assure me and this Chamber that you're doing everything that you can to make sure that the administration of the Welsh Rugby Union does all that it needs to investigate these allegations, and make sure that you will hold the leadership of the Welsh Rugby Union accountable for the toxic environment that it has created at the heart of Welsh rugby?
Hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am eich ateb. Gallwn fod wedi cyfeirio'r cwestiwn hwn at y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gynharach hefyd. Mae'r adroddiadau diweddar sy'n datblygu am Undeb Rygbi Cymru yn frawychus iawn. Cawsom wybod fod yna ddiwylliant gwenwynig o rywiaeth wrth galon y sefydliad. Clywsom honiadau fod gweithiwr gwrywaidd wedi gwneud sylw o flaen uwch-aelod o staff am dreisio cydweithiwr benywaidd. Mae'n wrthun ac mae'n ymddygiad annerbyniol i unrhyw un ei wneud. Fel rhywun a chwaraeodd rygbi mewn clwb sy'n mynd ati i hyrwyddo a datblygu gêm y menywod, ac yn annog merched ifanc a menywod i chwarae ein camp genedlaethol, mae'n fy ngwneud yn sâl i feddwl bod yna bobl a fyddai'n meithrin diwylliant gwenwynig o'r fath yn Undeb Rygbi Cymru.
Rwyf am gymeradwyo pawb sydd wedi camu ymlaen i ddatgelu'r problemau dwfn hyn o fewn yr undeb. Mae'n amlwg fod angen rhoi camau uniongyrchol a thryloyw ar waith i fynd i'r afael â'r problemau enfawr hyn. Ni ddylai fod lle i unrhyw un sy'n cyflawni'r ymddygiad ffiaidd hwn guddio na'r rhai sy'n ei amddiffyn neu'n ei esgusodi. Nid oes lle i wahaniaethu na thrais yn erbyn menywod yn ein cymdeithas. Weinidog, a wnewch chi fy sicrhau i a'r Siambr hon eich bod yn gwneud popeth yn eich gallu i sicrhau bod gweinyddiaeth Undeb Rygbi Cymru yn gwneud popeth y mae angen iddynt ei wneud i ymchwilio i'r honiadau hyn, a sicrhau y byddwch yn gwneud arweinyddiaeth Undeb Rygbi Cymru yn atebol am yr amgylchedd gwenwynig y mae wedi ei greu wrth galon rygbi Cymru?
Again, can I thank James Evans for those very powerful comments, which I would associate myself with? And can I start by making some general points in response? Firstly, the issues raised by the BBC investigation programme are without doubt devastating, and I would like to reiterate that we recognise the courage that it took to speak out after experiencing any form of harassment—to do that publicly on the programme that we saw, I think should be commended. Now, last year, as you know, as a Government, we published our national violence against women, domestic abuse and sexual violence strategy, which clearly sets out our ambitions to make Wales the safest place in Europe to be a woman, and that includes in the workplace. Now, the Welsh Government is not going to be a bystander to abuse, and we are committed to tackling harassment and bullying head on, because women and girls have the right to be safe in all aspects of their lives.
Now, on the specifics, as the First Minister stated here in the Chamber yesterday, we need to see urgent and transparent action that helps restore confidence in the WRU itself. And that requires public recognition on the part of the WRU of the scale and the nature of the issues that were aired in the television programme BBC Wales Investigates on Monday evening. Now, over recent days, I've been engaging with the WRU on the immediate actions that it must take to address these allegations and how it is providing a safe environment for its staff and wider stakeholders that is free from harassment and abuse of all kinds. I note the comments made by the chief executive in the media yesterday that they had fallen short in presenting Welsh rugby to the world and they are working on the necessary changes immediately to ensure that this is a sport that we can again all be proud of and that recognises the importance of gender equality and creating an environment that is free from abuse.
I met the chief executive again this morning, and I stated clearly our expectations for urgent action that will restore the trust of staff, players, supporters, parents and children in his organisation. I pressed for specific examples of what they are looking to implement to ensure the safety of those working for the WRU. And I was advised that these now include employing a people director, refreshing their HR policies, and staff engagement and equality training. Now, that is important, because, at the heart of the programme on Monday was the inequality faced by women, both in the WRU and within the women's game. And women should be able to go to work and engage in sporting activity free from harassment and abuse. Now, on the workplace issues themselves that were raised in the programme, I would say this: if an organisation does not have a problem with its culture, then complaints of this scale and nature would not come forward. And even if a formal process led by an external lawyer doesn't uphold a complaint, it doesn't mean that that incident didn't happen.
Now, what I have seen for myself is that the WRU has made positive recent progress in developing the women's game in Wales, with professional contracts for the national team, a newly formed development team and an under-18 regional competition, to outline just a few examples—all increasing the opportunities for women and girls in rugby. However, the WRU itself recognises that this follows years of inertia in developing the women's game, which is why it commissioned a review into the women's game a few years ago. There have been calls for this document to be made public; I support those calls, as I am of the firm belief that it is more damaging in the way it is being shrouded in secrecy than it is if that report was published. I have made that point to the chief executive this morning, and I have made that point to him previously in discussions with him. The WRU should, in the first place, make that document public and clarify how it responded to the review and how it is planning on further development of the women's game. I'm also aware that there have been calls for a Senedd committee inquiry, which I would of course also welcome.
Llywydd, this is a matter that I, as Deputy Minister for sport, take extremely seriously, and I will continue to press in the strongest possible way for the immediate and transformative reform of the WRU, an organisation that is at the heart of our nation's sporting, cultural and civic life.
Unwaith eto, a gaf fi ddiolch i James Evans am ei sylwadau pwerus iawn, sylwadau rwy'n cytuno â hwy? Ac a gaf fi ddechrau drwy wneud rhai pwyntiau cyffredinol mewn ymateb? Yn gyntaf, mae’r materion a godwyd gan raglen ymchwilio’r BBC yn ddychrynllyd, heb os, a hoffwn ailadrodd ein bod yn cydnabod y dewrder a gymerodd i godi llais ar ôl dioddef unrhyw fath o aflonyddu—credaf y dylid canmol y ffordd y gwelsom hynny’n cael ei wneud yn gyhoeddus ar y rhaglen. Nawr, y llynedd, fel y gwyddoch, fel Llywodraeth, gwnaethom gyhoeddi ein strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, sy'n nodi'n glir ein huchelgeisiau i sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fod yn fenyw, ac mae hynny'n cynnwys yn y gweithle. Nawr, nid yw Llywodraeth Cymru yn mynd i gadw'n dawel am gam-drin, ac rydym wedi ymrwymo i fynd i'r afael ag aflonyddu a bwlio yn uniongyrchol, gan fod hawl gan fenywod a merched i fod yn ddiogel ym mhob agwedd ar eu bywydau.
Nawr, ar y manylion, fel y dywedodd y Prif Weinidog yma yn y Siambr ddoe, mae angen inni weld camau gweithredu tryloyw ar frys i helpu i adfer hyder yn Undeb Rygbi Cymru. Ac er mwyn sicrhau hynny, mae angen i Undeb Rygbi Cymru gydnabod yn gyhoeddus pa mor ddifrifol yw'r materion a gafodd eu darlledu yn y rhaglen deledu BBC Wales Investigates nos Lun. Nawr, dros y dyddiau diwethaf, rwyf wedi bod yn ymgysylltu ag Undeb Rygbi Cymru ynghylch y camau gweithredu y mae'n rhaid iddynt eu cymryd ar unwaith i fynd i'r afael â'r honiadau hyn a sut maent yn darparu amgylchedd diogel i'w staff a rhanddeiliaid ehangach sy'n rhydd rhag aflonyddu a chamdriniaeth o bob math. Nodaf y sylwadau a wnaed gan y prif weithredwr yn y wasg ddoe eu bod wedi syrthio'n fyr o'r disgwyliadau wrth arddangos rygbi Cymru i’r byd a'u bod yn gweithio ar y newidiadau angenrheidiol ar unwaith i sicrhau bod hon yn gamp y gall pob un ohonom fod yn falch ohoni unwaith eto ac sy’n cydnabod pwysigrwydd cydraddoldeb rhywiol a chreu amgylchedd sy’n rhydd rhag camdriniaeth.
Cyfarfûm â’r prif weithredwr eto y bore yma, a nodais ein disgwyliadau'n glir ar gyfer camau gweithredu brys a fydd yn adfer ymddiriedaeth staff, chwaraewyr, cefnogwyr, rhieni a phlant yn ei sefydliad. Pwysais arno am enghreifftiau penodol o’r hyn y maent yn bwriadu ei roi ar waith i sicrhau diogelwch y rheini sy’n gweithio i Undeb Rygbi Cymru. A dywedwyd wrthyf fod y rhain bellach yn cynnwys cyflogi cyfarwyddwr pobl, adnewyddu eu polisïau AD, a hyfforddiant cydraddoldeb ac ymgysylltu â staff. Nawr, mae hynny'n bwysig, gan mai'r anghydraddoldeb a wynebir gan fenywod oedd wrth wraidd y rhaglen ddydd Llun, yn Undeb Rygbi Cymru ac yng ngêm y menywod yn gyffredinol. A dylai menywod allu mynd i'r gwaith a chymryd rhan mewn chwaraeon yn rhydd rhag aflonyddu a chamdriniaeth. Nawr, ar y materion yn y gweithle ei hun a godwyd yn y rhaglen, byddwn yn dweud hyn: os nad oes gan sefydliad broblem gyda'i ddiwylliant, ni fyddai cwynion mor ddifrifol â'r rhain yn dod i'r amlwg. A hyd yn oed os nad yw proses ffurfiol a arweinir gan gyfreithiwr allanol yn cadarnhau cwyn, nid yw hynny'n golygu na ddigwyddodd y digwyddiad hwnnw.
Nawr, gwelais drosof fy hun fod Undeb Rygbi Cymru wedi gwneud cynnydd cadarnhaol yn ddiweddar ar ddatblygu gêm y menywod yng Nghymru, gyda chontractau proffesiynol ar gyfer y tîm cenedlaethol, tîm datblygu sydd newydd ei ffurfio a chystadleuaeth ranbarthol i chwaraewyr dan 18, i nodi ychydig o enghreifftiau'n unig—gyda phob un yn cynyddu'r cyfleoedd i fenywod a merched ym myd rygbi. Fodd bynnag, mae Undeb Rygbi Cymru eu hunain yn cydnabod bod hyn yn dilyn blynyddoedd o lesgedd o ran datblygu gêm y menywod, a dyna pam y gwnaethant gomisiynu adolygiad i gêm y menywod ychydig flynyddoedd yn ôl. Cafwyd galwadau i'r ddogfen hon gael ei chyhoeddi; rwy'n cefnogi’r galwadau hynny, gan fy mod yn credu’n gryf fod y ffordd y mae wedi'i chadw'n gyfrinachol yn fwy niweidiol na phe bai’r adroddiad wedi cael ei gyhoeddi. Gwneuthum y pwynt hwnnw i’r prif weithredwr y bore yma, a gwneuthum y pwynt iddo o’r blaen mewn trafodaethau gydag ef. Dylai Undeb Rygbi Cymru, yn y lle cyntaf, gyhoeddi'r ddogfen honno ac egluro sut y gwnaethant ymateb i’r adolygiad a sut maent yn cynllunio ar gyfer datblygu gêm y menywod ymhellach. Rwyf hefyd yn ymwybodol y bu galwadau am ymchwiliad gan bwyllgor Senedd, a byddwn yn croesawu hynny hefyd, wrth gwrs.
Lywydd, mae hwn yn fater rwyf fi, fel y Dirprwy Weinidog chwaraeon, o ddifrif yn ei gylch, a byddaf yn parhau i bwyso yn y ffordd gryfaf bosibl am ddiwygio a thrawsnewid Undeb Rygbi Cymru ar unwaith, gan ei fod yn sefydliad sy'n ganolog i chwaraeon a bywyd diwylliannol a dinesig ein cenedl.
Minister, the programme broadcast this week was a very distressing programme, and we heard some very distressing testimony. And I think we should all join together to applaud and to commend the women who spoke out then, and also, of course, the journalists who have told this story and who brought this to our attention.
To me, what this speaks of is not an individual HR issue, but a deep-rooted culture, and a culture that must change. And for all of us who have spent a lifetime supporting Welsh rugby at all levels, we want to see this change occur. And what I'm not interested in is hearing short-term, knee-jerk measures. I'm not interested in a short-term witch hunt; I'm interested in long-term, fundamental change, and long-term, fundamental cultural change. And I hope that Ieuan Evans will be leading that change, and what I will say is that the governance of the WRU needs to change, the culture of the WRU needs to change, and we need to ensure that the culture of rugby in this country is an inclusive culture and one which encourages women to be a fundamental part of it and doesn't force people out—that cannot be the case.
And what I would say to the WRU—if you are unable or unprepared to lead this change, then change will be forced upon you. This is not something that a sticking plaster will repair. This is not something that can be brushed under the carpet, and this is not something that the media will move on from next week. This calls for fundamental cultural change. And my question to you, Minister, is this: what will the Welsh Government do to work with the WRU to ensure that this change happens, and how will we understand that that change has happened? Because what I don't want to see is simply a list of actions, and we'll have a Senedd inquiry this time next year or whatever—what I want to see is that change taking place. It's for the WRU to lead this change, and it's for the WRU to take responsibility for that change. And I hope that we can all rely on the WRU to understand where it is today.
Weinidog, roedd y rhaglen a ddarlledwyd yr wythnos hon yn rhaglen dorcalonnus, a chlywsom dystiolaeth dorcalonnus. A chredaf y dylai pob un ohonom uno i gymeradwyo ac i ganmol y menywod a gododd eu lleisiau bryd hynny, a hefyd, wrth gwrs, y newyddiadurwyr sydd wedi adrodd ar y stori hon ac a ddaeth â'r mater i'n sylw.
I mi, nid mater AD unigol yw hyn ond diwylliant sydd wedi’i wreiddio’n ddwfn, a diwylliant y mae’n rhaid ei newid. Ac i bob un ohonom sydd wedi treulio oes yn cefnogi rygbi Cymru ar bob lefel, rydym am weld y newid hwn yn digwydd. Ac nid oes gennyf ddiddordeb mewn clywed am fesurau byrdymor, adweithiol. Nid oes gennyf ddiddordeb mewn hela gwrachod yn y tymor byr; rwyf am weld newid hirdymor, sylfaenol, a newid diwylliannol sylfaenol hirdymor. A gobeithio y bydd Ieuan Evans yn arwain y newid hwnnw, a’r hyn rwyf am ei ddweud yw bod angen i lywodraethiant Undeb Rygbi Cymru newid, mae angen i ddiwylliant Undeb Rygbi Cymru newid, ac mae angen inni sicrhau bod diwylliant rygbi yn y wlad hon yn ddiwylliant cynhwysol ac yn un sy’n annog menywod i fod yn rhan annatod ohono ac nad yw’n gorfodi pobl allan—ni all hynny ddigwydd.
A hoffwn ddweud wrth Undeb Rygbi Cymru—os nad ydych yn gallu neu os nad ydych yn barod i arwain y newid hwn, bydd y newid yn cael ei orfodi arnoch. Nid yw hyn yn rhywbeth y gellir rhoi plastr drosto. Nid yw hyn yn rhywbeth y gellir ei frwsio o dan y carped, ac nid yw'n rhywbeth y bydd y cyfryngau yn symud ymlaen ohono yr wythnos nesaf. Mae hyn yn galw am newid diwylliannol sylfaenol. A fy nghwestiwn i chi, Weinidog, yw hyn: beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weithio gydag Undeb Rygbi Cymru i sicrhau bod y newid hwn yn digwydd, a sut y byddwn yn deall bod y newid hwnnw wedi digwydd? Oherwydd nid wyf am weld rhestr o gamau gweithredu yn unig, ac y byddwn yn cael ymchwiliad gan y Senedd yr adeg hon y flwyddyn nesaf neu beth bynnag—rwyf am weld y newid yn digwydd. Mater i Undeb Rygbi Cymru yw arwain y newid, a mater i Undeb Rygbi Cymru yw ysgwyddo cyfrifoldeb am y newid. Ac rwy'n gobeithio y gall pob un ohonom ddibynnu ar Undeb Rygbi Cymru i ddeall y sefyllfa y mae ynddi heddiw.
Thank you, Alun Davies, for those comments, and, again, I couldn't agree more with the issues that you raise. The need for cultural change is something that we know, in any organisation, is the most difficult thing to bring about. Cultural change takes time. It takes changes of not just policies, it takes changes of personnel, it takes changes of attitude, and it is rarely something that can happen overnight. But I can assure you that I have made it absolutely clear that that cultural change has to happen, because, at the moment, the way that things are perceived within the WRU is not in line with the values of this Government.
Now, as a Government, clearly, we do not run the WRU. We don't own the WRU. They are an independent business, and we must be clear about where the decisions about the game in Wales are taken. And they are not taken by Welsh Government. But the whole point, and I think the point that you were making, Alun, is that rugby union, and international rugby union in particular, is so fundamental to the culture of this nation that we have to have an organisation that espouses the values of this nation as well. And that has to be that everybody, whether they are playing, or whether they work in the organisation, is valued and treated with respect and dignity, and that they are valued. And that will be the measure that I will put on the change within the WRU.
Now, I'm aware, Llywydd, that, as I'm on my feet, and perhaps just before I came into the Chamber, there was a press conference taking place with the WRU and with Ieuan Evans, who I did meet for the first time just a couple of weeks ago. And I have to say, in that conversation that I had with him a couple of weeks ago, I was very impressed with his determination to drive change within the WRU. Now, I have not had the opportunity, unfortunately, to catch up with what he said in this press conference, but I would very much hope that that is what he has set out very clearly in light of what happened, which was aired in this BBC programme on Monday.
Diolch am eich sylwadau, Alun Davies, ac unwaith eto, rwy'n cytuno'n llwyr â’r materion a godwch. Gwyddom mai'r angen am newid diwylliannol, mewn unrhyw sefydliad, yw’r peth anoddaf i’w gyflawni. Mae newid diwylliannol yn cymryd amser. Mae'n cymryd newidiadau nid yn unig o ran polisïau, ond o ran personél, o ran agwedd, a phur anaml y gall ddigwydd dros nos. Ond gallaf roi sicrwydd i chi fy mod wedi dweud yn gwbl glir fod yn rhaid i’r newid diwylliannol hwnnw ddigwydd, oherwydd, ar hyn o bryd, nid yw’r ffordd y caiff pethau eu gweld yn Undeb Rygbi Cymru yn cyd-fynd â gwerthoedd y Llywodraeth hon.
Nawr, fel Llywodraeth, yn amlwg, nid ni sy'n rhedeg Undeb Rygbi Cymru. Nid ydym yn berchen ar Undeb Rygbi Cymru. Maent yn fusnes annibynnol, ac mae'n rhaid inni fod yn glir ynghylch ble y caiff y penderfyniadau ynglŷn â'r gêm yng Nghymru eu gwneud. Ac nid Llywodraeth Cymru sy'n gwneud y penderfyniadau hynny. Ond yr holl bwynt, a chredaf mai’r pwynt roeddech chi'n ei wneud, Alun, yw bod rygbi’r undeb, a rygbi’r undeb rhyngwladol yn arbennig, mor bwysig i ddiwylliant y genedl hon fel bod yn rhaid inni gael sefydliad sy’n arddel gwerthoedd y genedl hon hefyd. Ac mae'n rhaid iddynt sicrhau bod pawb, boed yn chwarae, neu boed yn gweithio yn y sefydliad, yn cael eu trin â pharch ac urddas, ac yn cael eu gwerthfawrogi. A dyna fydd y mesur y byddaf yn ei roi ar y newid o fewn Undeb Rygbi Cymru.
Nawr, rwy'n ymwybodol, Lywydd, wrth imi sefyll yma, ac efallai ychydig cyn imi ddod i mewn i'r Siambr, fod cynhadledd i'r wasg yn cael ei chynnal gydag Undeb Rygbi Cymru ac Ieuan Evans, y cyfarfûm ag ef am y tro cyntaf ychydig wythnosau yn ôl. Ac mae'n rhaid imi ddweud, yn y sgwrs a gefais ag ef ychydig wythnosau yn ôl, fod ei ymrwymiad i ysgogi newid o fewn Undeb Rygbi Cymru wedi creu cryn argraff arnaf. Nawr, nid wyf wedi cael cyfle, yn anffodus, i ddal i fyny â'r hyn a ddywedodd yn y gynhadledd i'r wasg, ond byddwn yn mawr obeithio mai dyna a nododd yn glir iawn yng ngoleuni'r hyn a ddigwyddodd, ac a ddarlledwyd ar raglen y BBC ddydd Llun.
Certainly, I would like to associate myself with all the comments made. The programme was a very difficult one to watch. It does raise questions, because we've rightly been proud of rugby as a national sport alongside football, and everybody should feel safe in the workplace, and they are absolutely abhorrent, those allegations. What has equally been abhorrent, in my view, has been the public statements to date from the WRU, which have not given me the assurances that they are taking this as seriously as they should. The fact also that there have been opportunities to address these concerns previously under the current leadership, but that hasn't seemingly happened, raises concerns in my view and does raise questions about the current leadership.
I haven't had those discussions, as you have had to date, face to face with the WRU, but can I ask you: do you feel reassured that the WRU is taking these allegations seriously enough and taking decisive action? And do you feel, as I do by now, that there needs to be a change of leadership if these allegations are going to be addressed to the degree that they need to be addressed?
Also, I am horrified, to be honest, that there still hasn't been a commitment to publish that report, despite you as Deputy Minister requesting that report. What has been the attitude when you have asked for that publication? Have you been given any assurances that the report will be made public?
Also, given that we do donate some public funds, make them available, to the WRU, and much of it is to make sure that the sport is more inclusive, including for women, how can we be giving public funds to a body where we certainly can't assure women that the environment they will face will be a safe one and that they'll be safe from misogyny and sexism? Is this something that you're currently reviewing as well, Minister?
Yn sicr, hoffwn gytuno â’r holl sylwadau a wnaed. Roedd y rhaglen yn un anodd iawn i'w gwylio. Mae'n codi cwestiynau, gan ein bod wedi bod yn falch iawn o rygbi fel camp genedlaethol ochr yn ochr â phêl-droed, a dylai pawb deimlo'n ddiogel yn y gweithle, ac mae'r honiadau'n gwbl wrthun. Yr hyn sydd yr un mor wrthun, yn fy marn i, yw’r datganiadau cyhoeddus hyd yn hyn gan Undeb Rygbi Cymru, gan nad ydynt wedi rhoi sicrwydd i mi eu bod yn rhoi ystyriaeth mor ddifrifol ag y dylent i'r mater. Mae’r ffaith hefyd y bu cyfleoedd i fynd i’r afael â’r pryderon hyn o dan yr arweinyddiaeth bresennol, ond nad yw hynny wedi digwydd i bob golwg, yn codi pryderon yn fy marn i, ac yn codi cwestiynau ynglŷn â'r arweinyddiaeth bresennol.
Nid wyf wedi cael y trafodaethau hynny a gawsoch chi hyd yma, wyneb yn wyneb ag Undeb Rygbi Cymru, ond a gaf fi ofyn i chi: a ydych yn dawel eich meddwl fod Undeb Rygbi Cymru o ddifrif ynghylch yr honiadau hyn ac yn rhoi camau pendant ar waith? Ac a ydych yn teimlo, fel rwyf innau'n teimlo bellach, fod angen newid arweinyddiaeth os ydynt am fynd i'r afael â'r honiadau hyn i'r graddau sydd eu hangen?
Hefyd, mae’n codi arswyd arnaf, a dweud y gwir, nad oes ymrwymiad wedi'i wneud o hyd i gyhoeddi’r adroddiad hwnnw, er eich bod chi, fel Dirprwy Weinidog, wedi gofyn am yr adroddiad hwnnw. Beth oedd eu hagwedd pan ofynnoch chi am y gyhoeddi hwnnw? A ydych wedi cael unrhyw sicrwydd y bydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi?
Hefyd, o gofio ein bod yn rhoi arian cyhoeddus i Undeb Rygbi Cymru, a bod llawer ohono'n cael ei ddarparu er mwyn sicrhau bod y gamp yn fwy cynhwysol, gan gynnwys i fenywod, sut y gallwn roi arian cyhoeddus i gorff pan na allwn roi sicrwydd i fenywod y bydd yr amgylchedd y byddant yn ei wynebu yn un diogel ac y byddant yn ddiogel rhag rhywiaeth a chasineb at fenywod? A yw hyn yn rhywbeth rydych yn ei adolygu ar hyn o bryd hefyd, Weinidog?
Thanks, Heledd. Again, all very valid points that I would again associate myself with. The WRU has had the opportunity to address these issues over a period of time. The conversation I had with the chief executive this morning was that he set out to me a number of actions that the WRU has already taken. I told him in no uncertain terms that I felt that that needed to be far more explicit, that he needed to be public about what the WRU has done to address some of these issues, primarily in light of the report on the women's game.
The discussions that I've had with him previously on the report into the women's game and why there was a failure to publish was primarily because the women who gave evidence to develop that report were given an assurance that their confidentiality would be respected and their identities would not be disclosed. He made it very clear to me that he felt that, had they not been given that assurance, many of those women would not have come forward. So, he felt that he had to honour that confidentiality. I understand that, and I've made it clear to him that I don't think anybody is looking to identify anybody who has given evidence to that report, and such a report could be published and redacted so that people are not identified, and that's what I've called on him to do. So, we will wait and see whether, in light of those discussions I've had—those further discussions I've had—around that area this week, that actually happens.
There is a new leadership within the WRU. I talked about Ieuan Evans earlier on. He's only been the chair of the WRU for the last couple of weeks or so. He certainly seemed to be saying all the right things when I met with him. I haven't heard what he said in the press conference today. But I think it is now incumbent upon the WRU to actually demonstrate what their commitment is to make the changes that both yourself and Alun Davies have already clearly set out. Certainly, from the programme that we saw, the impression was that that has not yet happened. I think it is now for the WRU to prove that it is happening, and what they are setting out to ensure that it does happen.
Diolch, Heledd. Unwaith eto, pob un ohonynt yn bwyntiau dilys iawn y byddwn yn cytuno â hwy. Mae Undeb Rygbi Cymru wedi cael cyfle i fynd i'r afael â'r materion hyn dros gyfnod o amser. Yn y sgwrs a gefais gyda’r prif weithredwr y bore yma, nododd nifer o gamau gweithredu y mae Undeb Rygbi Cymru eisoes wedi’u rhoi ar waith. Dywedais wrtho'n blwmp ac yn blaen fy mod yn teimlo bod angen i hynny fod yn llawer mwy eglur, fod angen iddo ddweud yn gyhoeddus beth mae Undeb Rygbi Cymru wedi’i wneud i fynd i’r afael â rhai o’r materion hyn, yn anad dim yng ngoleuni’r adroddiad ar gêm y menywod.
Yn y trafodaethau a gefais gydag ef o’r blaen ynglŷn â'r adroddiad ar gêm y menywod a pham na chafodd ei gyhoeddi, y prif reswm yw am fod y menywod a roddodd dystiolaeth ar gyfer datblygu’r adroddiad hwnnw wedi cael sicrwydd y byddai eu cyfrinachedd yn cael ei barchu ac na fyddai eu henwau'n cael eu datgelu. Dywedodd yn glir iawn wrthyf ei fod yn teimlo, pe na baent wedi cael y sicrwydd hwnnw, y byddai llawer o’r menywod hynny heb roi tystiolaeth. Felly, teimlai fod yn rhaid iddo barchu eu cyfrinachedd. Rwy’n deall hynny, ac rwyf wedi dweud yn glir wrtho na chredaf fod unrhyw un yn ceisio darganfod pwy yw unrhyw un sydd wedi rhoi tystiolaeth i’r adroddiad, ac y gallai adroddiad o’r fath gael ei gyhoeddi a’i olygu fel na ellir adnabod pobl, a dyna y gelwais arno i'w wneud. Felly, cawn weld a fydd hynny'n digwydd, yng ngoleuni'r trafodaethau a gefais—y trafodaethau pellach a gefais—ynglŷn â hynny yr wythnos hon.
Mae arweinyddiaeth newydd yn Undeb Rygbi Cymru. Soniais am Ieuan Evans yn gynharach. Dim ond ers ychydig wythnosau y bu'n gadeirydd Undeb Rygbi Cymru. Yn sicr, roedd fel petai'n dweud y pethau iawn pan gyfarfûm ag ef. Nid wyf wedi clywed yr hyn a ddywedodd yn y gynhadledd i'r wasg heddiw. Ond credaf ei bod bellach yn ddyletswydd ar Undeb Rygbi Cymru i ddangos beth yw eu hymrwymiad i wneud y newidiadau rydych chi ac Alun Davies eisoes wedi'u nodi'n glir. Yn sicr, o’r rhaglen a welsom, yr argraff oedd nad yw hynny wedi digwydd eto. Credaf mai mater i Undeb Rygbi Cymru nawr yw profi ei fod yn digwydd, a nodi beth maent yn ei roi ar waith i sicrhau ei fod yn digwydd.
I don't doubt what you're saying about Ieuan Evans being an excellent individual, but I'm just wondering whether, on his own, he's going to be able to turn this around. Because it's over a year ago that Amanda Blanc warned in her resignation speech that there was a time bomb of sexism and racism in the WRU, which has now exploded. So, in the light of the damage done to Wales, to our reputation, as a result of this perfect storm, and inaction by the WRU, what consideration has the Minister given to having an independent regulator for all publicly funded sporting bodies in Wales, so the culture of sporting bodies marking their own homework ceases?
Nid wyf yn amau'r hyn a ddywedwch, a bod Ieuan Evans yn unigolyn rhagorol, ond rwy'n meddwl tybed a fydd yn gallu newid hyn ar ei ben ei hun. Oherwydd mae dros flwyddyn wedi bod ers i Amanda Blanc rybuddio yn ei haraith wrth ymddiswyddo fod bom amser o rywiaeth a hiliaeth yn Undeb Rygbi Cymru, sydd bellach wedi ffrwydro. Felly, yng ngoleuni’r niwed a wnaed i Gymru, i’n henw da, o ganlyniad i’r storm berffaith hon, a diffyg gweithredu gan Undeb Rygbi Cymru, pa ystyriaeth y mae’r Gweinidog wedi’i rhoi i gael rheoleiddiwr annibynnol ar gyfer pob corff chwaraeon sy'n derbyn arian cyhoeddus yng Nghymru, fel bod y diwylliant o gyrff chwaraeon yn marcio eu gwaith cartref eu hunain yn dod i ben?