National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni fydd cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf heddiw gan Samuel Kurtz. 

Llywydd, mae buddsoddi mewn seilwaith ffisegol, a gweithlu sy'n fedrus ar gyfer y dyfodol, ymhlith y camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi technolegau ynni yn y môr Celtaidd.

Diolch, Prif Weinidog. Ac a gaf i ddechrau drwy groesawu grŵp arweinyddiaeth wledig Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru, sydd yn yr oriel gyhoeddus y prynhawn yma?

Prif Weinidog, heno, mae gen i'r anrhydedd enfawr o gynnal derbyniad trawsbleidiol yn y Neuadd ar glwstwr ynni'r dyfodol Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Mae'n dod â phrif gwmnïau ynni traddodiadol Dyfrffordd y Ddau Gleddau ynghyd â datblygwyr adnewyddadwy newydd a chyffrous, a'r gadwyn gyflenwi, i arwain at ddatgarboneiddio. Byddwch yn ymwybodol, Prif Weinidog, fy mod i'n eiriolwr mawr dros y cyfleoedd a gyflwynir i Gymru gan Ddyfrffordd y Ddau Gleddau a'r môr Celtaidd, o wynt arnofiol ar y môr i fentrau llanw, tonnau a hydrogen, a hyd yn oed y cais porthladd rhydd Celtaidd blaengar. Felly, mae'n teimlo ein bod ni ar drothwy chwyldro ynni gwyrdd yn y gorllewin. Felly, o ystyried pwysigrwydd strategol Dyfrffordd y Ddau Gleddau a'r môr Celtaidd, pa sicrwydd allwch chi ei roi i ddatblygwyr a grwpiau, fel clwstwr ynni'r dyfodol, y bydd Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithredu'n brydlon i sicrhau nad yw'r cyfleoedd hyn yn cael eu colli? Diolch.

Wel, Llywydd, diolch i Sam Kurtz am y cwestiwn yna, ac rwy'n ei longyfarch ar gynnal y digwyddiad clwstwr ynni'r dyfodol heddiw; rwy'n meddwl ei fod yn ddigwyddiad gwych i'w gael yma yn y Senedd. Ac rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd yr Aelod am y posibiliadau aruthrol sydd gan ynni adnewyddadwy, gan gynnwys gwynt arnofiol ar y môr a phrosiectau eraill yn y môr Celtaidd, i'w ran ef o Gymru, ond i Gymru gyfan. Ac yn hynny o beth, mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymwybodol o'r angen i fod â threfn gydsynio sy'n gadarn, wrth gwrs, fel y mae'n rhaid iddi fod, ond sydd hefyd yn syml, yn effeithiol ac yn galluogi. Rwyf i wedi bod mewn trafodaethau gyda Cyfoeth Naturiol Cymru fy hun. Gwn fod gan y Gweinidog gyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru heddiw i drafod yr adolygiad trwyddedu morol o ddechrau'r broses i'w diwedd, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ac a gynhaliwyd yn annibynnol. Dywedodd yr ymgynghorwyr nad oedd dim, yn y bôn, yr oedd angen ei drwsio yn y drefn bresennol, ond bod ffyrdd y gellid ei gwneud i weithio'n fwy effeithiol. 

Mae gan ddatblygwyr eu rhan i'w chwarae hefyd yn hynny i gyd. Mae ganddyn nhw gyfrifoldebau i gyflwyno ceisiadau yn seiliedig ar ymgysylltu cynnar, y dystiolaeth orau sydd ar gael, a lle nad yw ansawdd y cais ei hun yn oedi'r broses. Yna, mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw sicrhau bod yr adnoddau angenrheidiol ganddyn nhw ar waith i allu ymdrin â'r ceisiadau hynny mewn ffordd sy'n parchu'r cyfrifoldebau pwysig iawn sydd ganddyn nhw fel rheoleiddiwr amgylcheddol, ond hefyd yn cydnabod y cyfleoedd enfawr y mae ynni adnewyddadwy yn eu cynnig i Gymru, a'n cyfraniad ni y gallwn ni ei wneud at fynd i'r afael ag argyfwng mawr hwnnw ein hoes o ran cynhesu byd-eang. 

Rwy'n credu bod mantais wirioneddol o feddwl mewn ffordd gydgysylltiedig am wynt ar y môr oddi ar arfordir gorllewinol Cymru—y môr Celtaidd a môr Iwerddon. Rwy'n credu bod y broses cynnig am borthladd rhydd yn cynnig cyfle i wneud hynny. Nawr, fel y gallwch chi ddychmygu, rwy'n hyderus yn ansawdd cais porthladd rhydd Caergybi/Ynys Môn am yr hyn y gall ei gynnig o ran tyfu'r sector hwnnw, yn ogystal â lliniaru colledion ar ôl Brexit a effeithiodd ar borthladd Caergybi. Ond a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai'r ffordd orau, efallai, i sicrhau twf y sector hwnnw, mewn ffordd sydd o fudd i Gymru gyfan, fyddai nid yn unig cefnogi ein cais, ond hefyd sicrhau ail borthladd rhydd, a allai alluogi datblygiadau môr Celtaidd a môr Iwerddon i weithio'n gyfochrog yn fwy na chyfanswm eu rhannau? 

Wel, Llywydd, mae'n rhaid i mi fod yn ofalus yn yr hyn yr wyf i'n ei ddweud, oherwydd mae proses ac mae ceisiadau yn cael eu hasesu'n wrthrychol, fel y mae'n rhaid iddyn nhw, gan weision sifil yma yng Nghymru ac yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol. Hoffwn atgoffa'r Aelodau nad yw'r cytundeb a darwyd gennym ni gyda Llywodraeth y DU yn diystyru cael dau borthladd rhydd yma yng Nghymru. Un yw'r disgwyliad, ond nid yw dau yn amhosibl, a bydd ansawdd y ceisiadau, a'r asesiad a wneir ohonyn nhw, wrth gwrs, yn ganolog i benderfynu pa un a allwn ni berswadio Llywodraeth y DU i ddilyn yr ail drywydd hwnnw ai peidio.

Diolch i Sam am gyflwyno'r cwestiwn hwn, oherwydd mae'r potensial yma yn y môr Celtaidd, wrth gwrs, i'r gorllewin, ac i holl arfordir y de hefyd, o ran gweithgynhyrchu, cadwyn gyflenwi, ac ati. Ac mae'n rhaid i ni gael y drefn gydsynio drwyadl honno hefyd, i wneud yn siŵr bod hyn yn gweithio. Ond, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog—? Mae dysgu o'r gorffennol yn bwysig yn hyn o beth. Mae angen y seilwaith porthladdoedd cywir arnom ni, ac yn wir, byddai'n wych gweld dau gais yn mynd ymlaen o Gymru hefyd. Rydyn ni angen i'r cysylltiadau grid lleol hynny ddod â hyn ar y tir mewn gwirionedd, ond yr hyn rydyn ni wedi ei ddysgu o fersiynau blaenorol yw bod angen cryfhau'r Grid Cenedlaethol hefyd. Felly, a gaf i ofyn i chi pa drafodaethau rydych chi'n mynd i'w cael gyda Llywodraeth y DU a'r rheoleiddiwr ynglŷn â chryfhau arwyddion y farchnad sy'n dweud bod yn rhaid i ni gael y buddsoddiad hwn—mae Cymru yn haeddu ei chyfran deg o fuddsoddiad yn y grid hefyd. Gallwn wneud cymaint ar ein pennau ein hunain, ond rydyn ni angen i'r DU gamu i'r adwy hefyd.

Wel, Llywydd, rwy'n credu eu bod nhw'n ddau bwynt pwysig iawn a wnaed yn y fan yna gan Huw Irranca-Davies. Mae angen i ni ddysgu gwersi ynni adnewyddadwy blaenorol. Nid oes strategaeth ddiwydiannol ynni gwynt ar y môr gan Lywodraeth y DU o hyd, er gwaethaf y ffaith ein bod ni wedi bod yn galw am un, a bod eraill yn y diwydiant wedi bod yn galw am un. Mae gennym ni bryderon, yn y ddibyniaeth ar brosesau cystadleuol i ostwng cost prosiectau, y bydd hynny'n arwain at yr atebion cadwyn gyflenwi rhataf, yn hytrach na buddsoddi yn y gwerth hirdymor, sydd i'w gael yno i Gymru drwy wneud yn siŵr nid yn unig bod ynni'n cael ei gynhyrchu yn y môr Celtaidd, ond bod gan bopeth sy'n mynd i mewn i hynny gadwyn gyflenwi leol, gan greu swyddi yn y broses.

O ran y grid, rwy'n meddwl weithiau, Llywydd, oherwydd mai'r Grid Cenedlaethol yw ei enw, nad yw pobl yn sylweddoli mai cwmni preifat yw hwn, wedi'i restru ar y farchnad stoc, gan ddosbarthu £1 biliwn bob blwyddyn mewn difidendau i gyfranddalwyr. Yn wir, dosbarthodd £4.5 biliwn yn 2017 yn unig, yn uniongyrchol i ddwylo cyfranddalwyr, pan wyddwn ni nad oes digon o fuddsoddiad yn mynd i'r cysylltiadau hanfodol y mae'r grid yn eu darparu. Pan oeddwn i yn Iwerddon yn yr hydref, Llywydd, cymerais ran mewn trafodaeth bord gron gyda Gweinidog tramor Llywodraeth Iwerddon a datblygwyr sydd â diddordeb yn y môr Celtaidd o safbwynt y Gwyddelod hefyd. Cefais fy nharo gan yr hyn a ddywedodd datblygwr mawr yno—mai eu hofn mwyaf oedd y bydden nhw'n dod â'r ynni yr holl ffordd i'r traeth ac yna ni fyddai unrhyw beth y gallech chi ei wneud ag ef, oherwydd ni fyddai unrhyw gysylltiad i'r grid.

Gwelais erthygl dim ond yr wythnos hon gan Molly Scott Cato, yr economegydd Gwyrdd, yn dweud bod bron i 700 o brosiectau ynni adnewyddadwy wedi'u hoedi ar draws y Deyrnas Unedig, yn aros i'r Grid Cenedlaethol ddod o hyd i gapasiti iddyn nhw. Wel, fy newis i fy hun fyddai dod â'r Grid Cenedlaethol o dan reolaeth gyhoeddus fel ei fod yn cael ei redeg er budd y cyhoedd a lle nad oedd unrhyw ollyngiad i elw preifat o adnoddau'r cwmni hwnnw. Yn y cyfamser, rydyn ni'n gweithio gyda'r cwmni a chydag eraill yma yng Nghymru. Roedden ni'n falch o weld, y llynedd, symudiad tuag at ragweld galw yn y system grid, yn falch o weld bod y Gweinidog ynni diweddaraf yn Llywodraeth y DU yn dweud mai gwella'r grid yw ei brif flaenoriaeth, o'i holl gyfrifoldebau. Nid oes amheuaeth bod angen newid sylweddol i wneud yn siŵr bod y grid yn addas nid yn unig ar gyfer heddiw, ond ar gyfer y dyfodol, fel pan fyddwn ni'n gwneud i'r môr Celtaidd weithio, yn y ffordd a ddywedodd Sam Kurtz yn ei gwestiwn gwreiddiol, y bydd y seilwaith yno i fanteisio ar yr ynni a fydd yn cael ei gynhyrchu.

Llywydd, nid trefn cymorthdaliadau'r DU yw'r drefn y byddai Llywodraeth Cymru wedi'i dylunio, ac nid yw chwaith yn un a gefnogwyd gan y Senedd hon. Fodd bynnag, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau cyhoeddus i baratoi staff i ddeall a defnyddio'r drefn newydd, gan liniaru ei agweddau amherffaith niferus.

Diolch. Cefais gyfarfod â busnes yn fy rhanbarth yn ddiweddar sy'n datblygu technolegau a fydd yn cael effaith ddofn ar helpu i wrthdroi effeithiau'r newid yn yr hinsawdd ac sydd wrthi'n gwneud cais am gyllid Llywodraeth Cymru, ond mae'n ymddangos fel bod yr holl broses yn cymryd cryn amser a llawer hirach na cheisiadau blaenorol, sy'n cael effaith niweidiol ar eu blaengynllunio. Rwy'n ymwybodol na allwch chi drafod ceisiadau unigol, ond tybed a yw'r oedi yn y broses ymgeisio yn deillio o doriad i gyllid, ac os felly, pa lefelau o gyllid sydd ar gael erbyn hyn a beth fydd y gymhareb grant i fenthyciad yn y setliadau hynny? Neu, os yw'r oedi oherwydd y trosglwyddiad i drefn newydd rheoli cymorthdaliadau'r DU a setliadau un flwyddyn, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i liniaru'r newid i'r system newydd? Diolch.

Llywydd, mae'r drefn cymorthdaliadau newydd eisoes yn weithredol; daeth i rym ar 5 Ionawr. Yn amlwg, nid wyf i'n ymwybodol o fanylion yr achos unigol y mae Joel James yn ei grybwyll, ond ni fyddwn yn synnu o ddarganfod bod cymhlethdodau newydd y drefn cymorthdaliadau yn chwarae eu rhan mewn unrhyw oedi oherwydd, am y tro cyntaf erioed, cyflwynodd y system, trwy gyflwyno cymorthdaliadau o fewn y DU o fewn canolbwynt y gyfraith, risgiau cyfreithiol newydd i'r broses cymorthdaliadau. Gall dau gwmni sy'n cystadlu ar yr un stryd fawr, am y tro cyntaf, ofyn am adolygiad barnwrol o bob un cymhorthdal y gallai eu cymdogion fod wedi ei sicrhau. Yn anochel, mae hynny'n gwneud y sefydliadau hynny sy'n gyfrifol am ddarparu cymorthdaliadau yn fwy gofalus wrth wneud y penderfyniadau hynny, gan fod y risgiau cyfreithiol sy'n gysylltiedig â gwneud unrhyw ddyfarniad wedi cynyddu gan y drefn rheoli cymorthdaliadau newydd. Felly, os yw hynny yn agos at wraidd yr oedi y soniodd Joel James amdano, nid yw'n fy synnu, ac mae'n anochel y bydd yr aelodau hynny o staff mewn awdurdodau cyhoeddus sy'n gyfrifol am wneud y penderfyniadau hynny yn gorfod dod yn gyfarwydd â'r drefn newydd ac, yn y dyddiau cynnar, yn debygol o gymryd mwy o amser yn gwneud y penderfyniadau hynny. Ond, yn y tymor hwy, ceir risgiau newydd yn y trefniadau rheoli cymorthdaliadau, a byddan nhw'n risgiau a fydd yn ein taro ni'n arbennig o galed yma yng Nghymru.

Nid yw hynny'n ddim syndod, onid yw, Prif Weinidog, y bydd rhywbeth a grëwyd gan Lywodraeth y DU hon yn cael effaith niweidiol ar Gymru? Mae'r Albanwyr wedi dysgu'r wythnos hon am ddiystyriaeth Llywodraeth y DU o ddemocratiaeth. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddeall yw bod gennym ni drefn rheoli cymorthdaliadau anhrefnus a gyflwynwyd ar ôl Brexit, pan nid realiti cymryd rheolaeth yn ôl oedd rhoi rheolaeth i bobl Cymru, i gymunedau Cymru, i alluogi busnesau Cymru i ffynnu, ond i gymryd rheolaeth yn ôl i ychydig o Weinidogion yn Llundain, eu ffrindiau yn Nhŷ'r Arglwyddi a'r holl roddwyr i'w plaid. Dyna realiti 'cymryd rheolaeth yn ôl', ac mae pobl Cymru ac etholwyr Joel yn dioddef o'i herwydd.

Mae Alun Davies yn gwneud nifer o bwyntiau grymus iawn yn y fan yna. Dylwn atgoffa Aelodau'r Senedd bod y Senedd hon, wrth gwrs, wedi gwadu caniatâd deddfwriaethol i Fil y DU ar 1 Mawrth y llynedd, ac yna diystyrwyd confensiwn Sewel ac anwybyddwyd diffyg cydsyniad y Senedd hon gan Lywodraeth y DU a aeth ymlaen a gorfodi'r ateb hwn arnom ni beth bynnag. Dyma ddwy ffordd yn unig, Llywydd, y mae'r system newydd yn gweithredu yn groes i fuddiannau Cymru. Yn gyntaf oll, mae'n cael gwared ar unrhyw synnwyr o ardaloedd â chymorth o'r drefn gymorthdaliadau. Yn wir, cyfeiriodd drafft cyntaf y Bil at egwyddorion ffyniant bro Llywodraeth y DU. Cefnwyd ar hynny erbyn i'r Bil gyrraedd y llyfr statud. Felly, fel y dywedodd fy nghyd-Weinidog, Rebecca Evans yn ei llythyr at Lywodraeth y DU cyn i'n cynnig cydsyniad gael ei drafod, mae'r Bil yn rhoi Mayfair a Merthyr ar yr un sail yn union pan ddaw i ddarparu cymorthdaliadau. Mae hynny'n golygu'n syml y bydd y rhai sydd â'r pocedi dyfnaf yn defnyddio'r fantais honno i wneud eu hunain hyd yn oed yn fwy breintiedig, tra bydd y rhai sydd â'r lleiaf yn wynebu'r anawsterau mwyaf.

A dyma ail enghraifft yn unig, Llywydd. Mynnodd Llywodraeth y DU y dylai amaethyddiaeth a physgodfeydd gael eu cynnwys o fewn cwmpas y Bil hwn. Doedden nhw erioed, tra oedden ni'n aelodau o'r Undeb Ewropeaidd; ymdriniwyd â nhw ar wahân. Fe wnaethon ni ofyn i Lywodraeth y DU beth oedd y dystiolaeth ar gyfer cynnwys amaethyddiaeth a physgodfeydd o fewn y cwmpas. Fe'n hysbyswyd ganddyn nhw ei fod i'w weld yn yr ymatebion i'r ymgynghoriad. Fe wnaethon ni ofyn iddyn nhw ble gellid dod o hyd i'r ymatebion i'r ymgynghoriad. Fe'n hysbyswyd nad oedden nhw wedi cael eu cyhoeddi. Fe wnaethon ni ofyn a allem ni weld yr ymatebion a oedd yn cyfiawnhau'r cam hwn, ac fe'n hysbyswyd, na, allen ni ddim. Felly, dyma ni. Mae gennym ni newid mawr, sydd, yn fy marn i, â goblygiadau gwirioneddol i amaethyddiaeth yng Nghymru, gan fod y system yn seiliedig ar saith egwyddor, a'r trydydd o'r rheini yw bod yn rhaid dylunio unrhyw gymhorthdal i sicrhau newid i ymddygiad economaidd y buddiolwr. Lle mae taliadau sengl yn ffitio i mewn i hynny, wn i ddim yn wir. Ond allwn ni ddim gwybod, oherwydd ni esboniwyd yr holl sail y penderfynodd Llywodraeth y DU wneud y newid mawr hwn arni ganddyn nhw, ac ni chafodd y dystiolaeth y gwnaethon nhw gyfeirio ati erioed gael ei gwneud ar gael i ni.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, yn anffodus, dewisodd Wizz Air adael Maes Awyr Caerdydd. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi neu sicrhau bod £225 miliwn ar gael i'r maes awyr—bron i £0.25 biliwn. Chi yw perchnogion y maes awyr, er eich bod chi wedi sefydlu cwmni hyd braich i weithredu'r maes awyr. A ydych chi'n credu bod £225 miliwn yn arian a wariwyd yn dda?

Llywydd, rwyf i wedi credu erioed bod maes awyr rhanbarthol yn rhan hanfodol o seilwaith economaidd unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig sy'n ceisio cefnogi'r amodau modern y mae'n rhaid i'r economi weithredu oddi ynddyn nhw. Nid oedd y sector preifat yn gallu gwneud hynny. Roedd hi'n iawn i bwrs y wlad gamu i'r adwy. Mae'n fuddsoddiad yn nyfodol economi Cymru, ac yn un yr oedd y Llywodraeth hon yn falch o'i wneud.

Prif Weinidog, ar ôl £0.25 biliwn, yn anffodus mae gan y maes awyr lai o deithwyr nawr nag y bu ganddo ers amser maith. Do, ymyrrodd COVID i effeithio ar bob maes awyr, yn amlwg, ond os cymerwch chi Faes Awyr Bryste, cafwyd gostyngiad o 22 y cant yn nifer ei deithwyr ond mae'n dal i ymdrin ag yn agos at 7 miliwn o deithwyr. Os cymerwch chi Faes Awyr Birmingham, cystadleuydd arall, cafwyd gostyngiad o 33 y cant yno, ac mae'n dal i ymdrin ag 8.5 miliwn o deithwyr. Mae'n ffaith nad oes unrhyw faes awyr y gallaf ddod o hyd iddo wedi cael y fath haelioni sef bod arian Llywodraeth ar gael iddo—£0.25 biliwn—ac wedi cael canlyniadau mor wael. Beth yw'r cynlluniau newydd sydd ar gael i wneud yn siŵr bod £225 miliwn yn cael ei ddiogelu, ac y gallwch chi atgyfodi'r maes awyr yn y pen draw, oherwydd rwy'n meddwl bod y trethdalwr, er tegwch, yn haeddu gwybod a yw hwn yn fuddsoddiad gwael sy'n mynd i barhau i fynd o'i le, neu a oes gennych chi gynllun hirdymor a all atgyfodi Maes Awyr Caerdydd, a gaffaelwyd gennych, yn amlwg, yn ôl yn 2013?

Wel, Llywydd, nid yw'r Blaid Geidwadol Gymreig erioed wedi cefnogi'r maes awyr. Mae wedi gwneud ei gorau erioed i fychanu ei siawns o lwyddo. Nid ydyn nhw byth yn hoffi wynebu eu cyfrifoldebau eu hunain, Llywydd. Dro ar ôl tro ar ôl tro ar lawr y Senedd, rwyf i wedi clywed llefarwyr y Ceidwadwyr yma yn cwyno am y maes awyr, yn awgrymu na ddylid fod wedi ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, ac yn tanseilio rhagolygon y maes awyr o lwyddiant yn gyffredinol. Bydd yr Aelod yn gwybod bod ffigurau gan yr Awdurdod Hedfan Sifil yn dangos bod twf teithwyr ym Maes Awyr Caerdydd wedi cynyddu dros 50 y cant ym mis Mawrth 2020, sef y mis pan darodd COVID bob un ohonom ni, a bod y twf hwnnw wedi digwydd ers i Lywodraeth Cymru brynu Maes Awyr Caerdydd—twf cryf, a thrywydd yr oedd y maes awyr arno, yn amlwg, tuag at wneud elw yn y dyfodol. Yn wir, roedd wedi gwneud elw yn y flwyddyn honno. 

Nawr, ers y pandemig, wrth gwrs mae'r maes awyr yn wynebu dyfodol llawer mwy anodd. Mae'r galw am deithiau awyr wedi gostwng ar draws y byd. Nid yw wedi gwella, ac mae'r dirywiad yn economi'r DU yn golygu bod arbenigwyr y diwydiant bellach yn rhagweld y bydd y flwyddyn nesaf hon yn flwyddyn pan fydd teithio awyr yn gwella'n arafach yn y Deyrnas Unedig nag y bydd mewn mannau eraill. Ond, mae'r pecyn achub ac adfer yr ydym ni wedi ei roi ar waith gyda'r maes awyr, gyda'r rhai sy'n gyfrifol am ei ddyfodol, wedi'i gynllunio'n bendant i wneud Maes Awyr Caerdydd yn hunan-gynaliadwy ac yn broffidiol ar gyfer y dyfodol. A phan glywaf Aelodau'n gweiddi, 'byth' i hynny, dyna'r union fath o sylw yr oeddwn i'n ei olygu pan ddywedais i, pryd bynnag y byddwn ni'n sôn am ddyfodol llwyddiannus i'r maes awyr yma, bod Aelodau Ceidwadol yn ymyrryd i fwrw amheuaeth ar ei allu i fod yn rhan lwyddiannus o economi Cymru.

Prif Weinidog, ein cyfrifoldeb ni, pan fo £0.25 biliwn wedi ei wario ar brosiect gan Lywodraeth Cymru, yw gofyn y cwestiynau sy'n haeddu'r atebion. Rydyn ni wedi cyflwyno dau lasbrint ar gyfer maes awyr llwyddiannus: unwaith pan gafodd ei brynu yn ôl yn 2013 ac yn 2019. Byddai'r rhan fwyaf o bobl yn dweud bod £225 miliwn yn haeddu rhyw fath o ddifidend yn ôl a rhyw fath o fenter broffidiol. Hyd yn hyn, nid yw'r maes awyr, o dan eich perchnogaeth chi, wedi gwneud elw. Gallaf glywed y Dirprwy Weinidog yn grwgnach yn y fan yna, ond yn hytrach na grwgnach yn y Siambr hon, efallai y byddai'n well iddo gyfeirio ei ymdrechion at geisio troi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas fel bod gennym ni faes awyr llwyddiannus. Rhoddais y ffigurau i chi am Fryste a Birmingham, sef y ddau faes awyr agosaf sy'n feysydd awyr cystadleuol. Mae nifer y teithwyr yng Nghaerdydd wedi gostwng dros 50 y cant oherwydd COVID.

Yr hyn y mae pobl eisiau ei wybod yn gyffredinol yw: a oes gennych chi gynllun i'w wneud yn broffidiol ac yn llwyddiannus, sef yr hyn yr ydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr eisiau ei weld, neu a fydd angen mwy o arian arno, a fydd yn cael ei ddargyfeirio oddi wrth iechyd, addysg a'r blaenoriaethau eraill y mae etholwyr Cymru yn disgwyl yn rhesymol i'r Llywodraeth wario'r arian arnyn nhw? Felly, a oes gennych chi gynllun ac a allwch chi ei amlinellu heddiw i'r Siambr hon—sut yr ydych chi'n mynd i droi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas i gael teithwyr drwy'r derfynfa ac awyrennau'n hedfan? Oherwydd os edrychaf i ar y cyfrifon ar Dŷ'r Cwmnïau, ni allaf hyd yn oed ddod o hyd i'r cyfrifon cyfredol gan nad ydyn nhw wedi cael eu ffeilio eto. Chi yw'r perchnogion; pryd ydym ni'n mynd i allu gweld y cyfrifon, Prif Weinidog?

Wel, byddwch chi'n gweld y cyfrifon ym mis Mawrth, pan fyddan nhw bob amser yn cael eu cyhoeddi. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth 2023. Maen nhw'n cael eu cyhoeddi bob—. Nid fy mhroblem i yw'r ffaith nad yw'r Aelod yn gallu dod o hyd iddyn nhw. [Chwerthin.] Mae angen iddo gyflogi pobl i wneud ei waith ymchwil iddo felly. Dywedaf hyn wrth y Siambr, Llywydd: mae'r maes awyr yn cyhoeddi cyfrifon bob blwyddyn. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth eleni, a bydd yr Aelod, os yw'n gallu, yn gallu dod o hyd iddyn nhw o ganlyniad. Dywedais yn fy ail ateb, Llywydd, bod cynllun achub ac adfer ar waith. Mae wedi'i gyhoeddi, mae ar gael i Aelodau ei weld. 

Fe wnaf orffen gyda'r pwynt hwn i'r Aelod, pan geisiodd y Senedd hon ddatganoli'r doll teithwyr awyr, rhywbeth sydd ar gael—[Torri ar draws.] Fe wnaethoch chi ei gefnogi, ond ni wnaeth eich Llywodraeth ei gefnogi, naddo? Gwrthododd eich Llywodraeth y cais hwnnw oherwydd ei dymuniad i amddiffyn Maes Awyr Bryste. Pe bai chwarae teg yn Llywodraeth y DU, yna byddem ni'n gweld canlyniadau gwahanol.

Arweinydd Plaid Cymru nesaf i ofyn cwestiynau. Adam Price.

Diolch, Llywydd. Gyda'r newyddion am streic yr athrawon ar 1 Chwefror a methiant y trafodaethau gyda'r undebau iechyd yr wythnos diwethaf, mae streiciau'r sector cyhoeddus yng Nghymru yn lledu ac yn dyfnhau. Beth yw strategaeth y Llywodraeth, Prif Weinidog, i atal y gaeaf hwn o anfodlonrwydd rhag parhau i'r gwanwyn ac i'r haf? Ai eich polisi yw eich bod chi'n mynd i gynnig y taliad untro y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn achos gweithlu'r GIG i'r gweithlu addysgu, er enghraifft? Ond, hyd yn oed os ydych chi, yna oni fyddech chi'n derbyn nad yw hynny'n mynd i'r afael â'r pwynt canolog am yr anghydfod cyflog cyhoeddus hwn, sef cyn belled ag y bo undebau'r gwasanaethau cyhoeddus yn y cwestiwn, ei fod yn dod ar ôl degawd o erydu tâl mewn termau real? Ac ydych chi'n barod i gydnabod, yn achos yr undebau iechyd ac athrawon, bod argymhellion y corff adolygu cyflogau yn ymwneud â thystiolaeth a dderbyniwyd ddiwedd 2021, dechrau 2022, cyn rhyfel Rwsia-Wcráin pan oedd chwyddiant tua 4 y cant? Erbyn i chi dderbyn yr argymhellion, roedd costau byw eisoes yn agosáu at 10 y cant, felly onid oes dadl, Prif Weinidog, dros ofyn i'r cyrff cyflogau ailystyried eu gwaith, ac i chi fel Llywodraeth gytuno i gyd-fynd ag unrhyw ddyfarniad uwch pe baen nhw'n gwneud hynny ar y sail honno?

Llywydd, yn gyntaf oll, ar hyn, rydym ni'n llwyr gydnabod yr effaith y mae degawd o gyni cyllidol wedi ei chael ar becynnau cyflog gweithwyr yn y sector cyhoeddus. Maen nhw'n cael llai o dâl mewn termau real heddiw nag yr oedden nhw 10 mlynedd yn ôl, ac mae effaith chwyddiant wedi cynyddu'r effaith honno ym mywydau teuluoedd mewn sawl rhan o Gymru. Felly, wrth gwrs rydyn ni'n deall pam mae pobl sydd erioed wedi bod ar streic o'r blaen yn teimlo rheidrwydd i gymryd y cam hwnnw.

Yn y trafodaethau a gawsom gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur ym maes iechyd—a gyda llaw, nid wyf i'n derbyn portread arweinydd Plaid Cymru o'r trafodaethau hynny fel rhai sydd wedi methu—ond yn y trafodaethau hynny, fe wnaethon ni roi tair gwahanol agwedd ar y bwrdd i'w trafod. Un o'r rheini oedd sut y gallem weithredu gyda'n gilydd i ailgyflwyno hyder yn y broses adolygu cyflogau. Nawr, ymhlith y syniadau y bydden ni'n barod i'w rhoi ar y bwrdd fyddai gweld sut, yn y dyfodol, y gellid ymgorffori sbardunau yn y broses adolygu cyflogau, fel pe bai digwyddiadau'n digwydd y tu hwnt i'r penderfyniad sy'n golygu bod angen ailagor y penderfyniad, y byddai llwybr cytûn y byddai pawb yn ei ddeall i wneud i hynny ddigwydd. Pa un a yw'n bosibl gwneud hynny'n ôl-weithredol i weithrediad y corff adolygu cyflogau ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf, nid wyf i mor siŵr, ond rwy'n credu bod rhoi bywyd newydd a hyder newydd i'r broses yn bwynt pwysig iawn, ac rwy'n credu bod arweinydd Plaid Cymru yn iawn i'w wneud ef.

Byddwn yn ei annog i edrych ar y posibilrwydd hwnnw ar gyfer y flwyddyn ariannol hon hefyd. Un o'r materion eraill y gwnaethoch chi eu rhoi ar y bwrdd, a oedd i'w groesawu, oedd swyddogaeth staff asiantaeth. Nawr, gwelsom y ffigurau gan Goleg Brenhinol y Meddygon sy'n dangos mai £260 miliwn oedd cyfanswm y bil yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. A ydych chi'n derbyn rhesymeg yr undebau y byddai cynnig codiad cyflog sylweddol uwch yn lleihau'r bil asiantaeth hwnnw? Mae'n fuddsoddiad a fyddai'n talu ar ei ganfed, ond ar hyn o bryd, mae'n arbediad di-sail niweidiol. Oni ddylem, o leiaf, fod yn creu asiantaeth staff sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer y GIG fel y gallwn ni gael gwared ar elw a chostau afresymol asiantaethau sector preifat? Gwnaeth y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn San Steffan hyn drwy greu NHS Professionals, cronfa staff genedlaethol sy'n eiddo i'r cyhoedd o dan yr Adran Iechyd, sy'n ailfuddsoddi arian dros ben yn ôl yn y GIG. Oni allem ni gyfuno hwnnw gyda'r defnydd doeth o gerrig milltir ar gyfer capio a lleihau'r defnydd o asiantaethau preifat dros amser yn rhan o gynllun gweithlu cenedlaethol, sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng tymor hwy o gadw a recriwtio y cyfeiriais ato?

Llywydd, y peth cyntaf yr wyf i eisiau ei wneud yw talu teyrnged i waith staff asiantaeth. Rwy'n poeni am gywair rhywfaint o'r drafodaeth hon sy'n awgrymu, rywsut, mai staff asiantaeth yw'r broblem yn y GIG. Mae'r GIG yn dibynnu'n llwyr ar staff asiantaeth. Felly, nid wyf i'n dweud bod arweinydd Plaid Cymru wedi ei wneud, ond rwy'n clywed yn y drafodaeth ehangach rhyw fath o synnwyr fod staff asiantaeth rywsut ar fai, ac mewn gwirionedd, rydyn ni'n dibynnu ar staff asiantaeth drwy'r amser. Rydyn ni'n dymuno dibynnu ar lai o staff asiantaeth yn y dyfodol—mae hwnnw'n dir cyffredin. Fe wnaethom roi hynny ar y bwrdd yn y trafodaethau gyda'n cydweithwyr yn yr undebau iechyd yr wythnos diwethaf.

Nid yw mor syml â dweud bod £260 miliwn i'w arbed; byddai llawer iawn o hynny yn cael ei dalu am bobl a fyddai mewn gwaith heb fod drwy asiantaeth. Ceir rhywfaint o gynyddran y gallwch chi ei wasgu allan o'r swm hwnnw, ac mae hynny'n beth pwysig i ni geisio ei wneud. Mae'r system gronfa yn ffordd a ddarperir yn gyhoeddus lle gall pobl weithio ar shifftiau pryd na fydden nhw'n cael eu cyflogi fel rheol, ac efallai, yn y trafodaethau y byddwn ni'n eu cael gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, y bydd mwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Bydd swyddogaeth bob amser i weithwyr asiantaeth weithio yn ystod absenoldebau byrdymor, pan fyddwn ni'n gwybod, weithiau, y bydd pobl i ffwrdd ar gyfer hyfforddiant a phethau eraill, a phe na bai gennym ni nhw—pe na bai gennym ni nhw—byddai'r system o dan fwy fyth o bwysau nag y mae heddiw.

Ond y pwynt yw, Prif Weinidog, nad oes rhaid i'r asiantaeth honno fod yn y sector preifat, nac oes, gallai fod yn y sector cyhoeddus.

Nawr, a gaf i droi at fater arall y cyfeiriwyd ato eisoes, sef feto Llywodraeth y DU ar Fil diwygio cydnabod rhywedd yn yr Alban? A ydych chi'n cytuno â mi bod hyn yn creu cynsail peryglus iawn, nid yn unig o ran dyheadau eich Llywodraeth chi, yr ydym ni'n eu rhannu, i gyflwyno deddfwriaeth debyg yma, ond hefyd o ran datganoli yn fwy cyffredinol a'r defnydd o adran 114, yn ein hachos ni, rwy'n credu, yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006? Os ydych chi'n rhannu'r farn honno, a fyddwch chi'n annog ASau Llafur Cymru i bleidleisio yn erbyn Gorchymyn Ysgrifennydd Gwladol yr Alban pan fydd yn cael ei drafod ar lawr Tŷ'r Cyffredin? Os bydd y weithdrefn seneddol honno'n aflwyddiannus, a ydych chi'n barod i ystyried, o leiaf, Llywodraeth Cymru yn ymyrryd yn y camau cyfreithiol y mae Llywodraeth yr Alban wedi nodi y mae'n bwriadu eu cymryd yn y Goruchaf Lys, oherwydd yr egwyddor ehangach hon, nid yn unig o ran hawliau'r gymuned draws, ond hefyd o ran ein democratiaeth yma? Ac, fel mater o egwyddor, o gofio bod Syr Keir Starmer wedi dweud ei fod yn anghytuno â gwneud y rheolau newydd yn berthnasol i bobl ifanc 16 ac 17 oed—yn groes, mae'n rhaid dweud, i farn y Blaid Lafur yn yr Alban—a allwch chi nodi beth yw safbwynt y Blaid Lafur yma yng Nghymru o ran y mater hwnnw?

Mae cyfres o gwestiynau yn y fan yna, Llywydd, ac fe wnaf i geisio rhoi sylw i gynifer ag y gallaf. Ar y cwestiwn mwyaf oll, rwy'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru; rwy'n credu bod penderfyniad Llywodraeth y DU i ddefnyddio pwerau sydd erioed wedi cael eu defnyddio yn holl hanes datganoli yn foment beryglus iawn, ac rwy'n cytuno â Phrif Weinidog yr Alban y gallai hwn fod yn llethr llithrig dros ben. Y rheswm pam rwy'n dweud hynny yw oherwydd, mae gen i ofn, bod gennym gynsail sef yr hyn sydd wedi digwydd i gonfensiwn Sewel o'n blaenau. Ni aethpwyd yn groes i gonfensiwn Sewel erioed, nid unwaith, gan Lywodraethau Ceidwadol, yn ogystal â Llywodraethau Llafur, am bron i 20 mlynedd. Ers yr achos cyntaf o fynd yn groes iddo, rydyn ni bellach yn gweld, fel y dywedodd comisiwn Williams a McAllister, yn eu hadroddiad interim, bod mynd yn groes i Sewel bron wedi'i normaleiddio. Rwy'n credu, erbyn diwedd eleni, y bydd 10 o achosion pan aethpwyd yn groes iddo. Nawr, mae hynny'n dweud wrthoch chi, ar ôl i chi wneud hyn unwaith, daw ei ddefnyddio eto'n haws, ac mae'r eildro yn arwain at y trydydd tro yn gyflym iawn.

Dyna pam yr wyf i wir yn gresynu at benderfyniad Llywodraeth y DU i ymddwyn fel hyn, ond mae'n rhan o batrwm ehangach, Llywydd, Llywodraeth hon y DU. Os ydych chi'n cael eich hun mewn sefyllfa wahanol i rywun arall, yn hytrach nag eistedd i lawr, yn hytrach na cheisio trafod, yn hytrach na cheisio dod o hyd i ffordd ymlaen y cytunir arni, y cwbl rydych chi'n ei wneud yw defnyddio'r grym sydd gennych chi i'w goresgyn. Os nad ydych chi'n hoffi streicwyr, yna rydych chi'n pasio deddf i atal pobl rhag streicio. Os nad ydych chi'n hoffi protestwyr, rydych chi'n pasio deddf sy'n gwneud protestwyr yn droseddwyr cyn iddyn nhw hyd yn oed wneud unrhyw beth o gwbl. Ac os nad ydych chi'n hoffi Deddf a basiwyd mewn Senedd arall, rydych chi'n defnyddio'r grym sydd gennych chi yn eich Senedd chi i oresgyn yr hyn y mae'r Senedd arall wedi ei wneud. Mae'n batrwm ailadroddus yr ydych chi'n ei weld gyda'r Llywodraeth hon, ac yn yr achos hwn mae'n eithaf sicr yn creu goblygiadau cyfansoddiadol enfawr.

A wnawn ni gysylltu ein hunain ag unrhyw achos yn y Goruchaf Lys? Wel, rydyn ni wedi dangos parodrwydd i wneud hynny yn y gorffennol. Mae'n rhy gynnar i mi ddweud sut y gallem ni allu gwneud hynny, o gofio nad oes achos yno eto, ond, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, rydym ni wedi gwneud yn siŵr o'r blaen bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli yn y Goruchaf Lys pan oedd materion o arwyddocâd cyfansoddiadol i Gymru yn y fantol, a bydden ni'n sicr yn barod i wneud hynny eto.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae Llywodraethau Cymru olynol wedi cefnogi uchelgais y bwrdd iechyd lleol i fwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer ysbyty cymunedol yng ngogledd sir Ddinbych. Mae costau cynyddol a chyllidebau cyfalaf sy'n lleihau yn golygu bod yn rhaid ystyried y cynllun yng nghyd-destun buddsoddiadau iechyd a gofal cymdeithasol ar draws y gogledd yn gyfan gwbl.

Diolch am yr ymateb yna, Prif Weinidog. Hoffwn fod y cyntaf i gydnabod y ffaith bod Llywodraeth Cymru, yn wir, wedi cefnogi'r prosiect hwn yn hanesyddol, a hoffwn weld y prosiect hwn yn cael ei gyflawni.

Cefais gyfarfod yr wythnos diwethaf gydag arweinydd Cyngor Sir Ddinbych ac, fel y byddwch yn gwybod, un o'u blaenoriaethau allweddol yw cyflawni'r prosiect hwn, nid yn unig oherwydd yr effaith y bydd yn ei chael ar Ysbyty Glan Clwyd cyfagos, a'r cymunedau y bydd yn eu gwasanaethu rhwng Abergele a Phrestatyn, ond hefyd oherwydd yr effaith adfywio enfawr y gall y prosiect hwn ei chael yn nhref y Rhyl, sydd, eto, wedi bod yn bwyslais i Lywodraeth Cymru yn y gorffennol. Rwy'n sylweddoli bod arian yn dynn. Rwy'n cydnabod yn llawn bod costau'r prosiect wedi cynyddu. Ond, o ystyried pwysigrwydd y prosiect hwn, o ystyried y pwysau sy'n bodoli ar hyn o bryd y mae'r GIG yn ei wynebu, yn enwedig yn y gogledd ac yng Nglan Clwyd, a gaf i erfyn ar Lywodraeth Cymru ac arnoch chi'n bersonol i ymyrryd, i gymryd golwg arall ar y prosiect hwn, oherwydd rwy'n credu ei fod yn bwysig, i bobl gogledd sir Ddinbych a thu hwnt, ei fod yn cael ei gyflawni? 

Wel, Llywydd, diolch i Darren Millar am y ffordd y gofynnodd y cwestiwn yna ac am ei gydnabyddiaeth o'r cyd-destun y mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ynglŷn â'r cynllun ynddo. Rwy'n awyddus i'w sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ymwneud yn uniongyrchol â hyn i gyd. Cyfarfu'r Gweinidog iechyd ei hun gyda'r bwrdd iechyd a'r awdurdod lleol yn y cyfnod cyn y Nadolig. Cytunodd y cyfarfod hwnnw bod angen cyflawni dau ddarn o waith. Mae angen i'r bwrdd iechyd gynnal ymarfer blaenoriaethu. Ceir cynlluniau ar draws y gogledd i gyd, ac yn union fel y mae'r Aelod y prynhawn yma, yn cyd-fynd yn llwyr â'i gyfrifoldebau, wedi siarad dros ei gymuned a'i etholaeth, felly hefyd yr ydyn ni'n cael llythyrau a sylwadau tebyg ar ran llawer o gynlluniau eraill ar draws y gogledd i gyd. Felly, mae'n rhaid i'r bwrdd benderfynu beth yw ei flaenoriaethau ei hun. Ac yn ail, yn y cyfarfod hwnnw, cytunwyd hefyd y dylid rhoi'r cynllun cyfan gerbron y bwrdd partneriaeth rhanbarthol, iddyn nhw ei drafod hefyd. 

Nawr, ysgrifennodd uwch swyddogion y Gweinidog ddoe at y bwrdd iechyd eto, ac at yr awdurdod lleol, yn gofyn iddyn nhw am yr wybodaeth ddiweddaraf am y ddau ddarn o waith hynny. Oherwydd, er mwyn i'r Gweinidog allu ystyried yr achos busnes eto, gall hynny ddigwydd dim ond pan fydd gennym ni'r ddau ddarn pwysig iawn hynny o wybodaeth gyd-destunol. Ond hoffwn roi sicrwydd i Darren Millar, Llywydd, bod y Gweinidog wedi chwarae rhan uniongyrchol, yn parhau i chwarae rhan uniongyrchol, a chyn gynted ag y byddwn ni'n cael yr atebion hynny, bydd yn gallu ystyried y sefyllfa gyfan unwaith eto.

Rwyf innau hefyd wedi bod yn cyfarfod ag arweinydd sir Ddinbych a swyddogion a chefais fy synnu nawr gan y gost—oherwydd pwysau chwyddiant, gallai fod yn adeiladu ag arian cyfalaf gwerth £82 miliwn. Rwy'n deall bod cyllid cyfalaf wedi cael ei dorri 11 y cant dros y blynyddoedd nesaf, a bod terfyn benthyca Cymru wedi cael ei gyfyngu gan Lywodraeth y DU hefyd. Mae angen i ni wneud rhywbeth, fel y mae Darren Millar wedi ei ddweud, a gwn fod arweinydd sir Ddinbych yn bryderus iawn hefyd. Rwy'n deall ei fod yn fater cymhleth. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi ei fod hefyd yn fater gofal cymdeithasol, yn ogystal â mater GIG, ac y dylen ni edrych ar ddiddymu cap benthyg Llywodraeth y DU, fel y gallwn ni wneud mwy o waith fel hyn, gan fod ei wir angen yng Nghymru ar gyfer prosiectau cyfalaf fel hwn? Diolch.

Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gwneud rhai pwyntiau pwysig, ac oherwydd y pwyntiau hynny'n union, bydd hwn yn ysbyty cymunedol lle bydd gofal cymdeithasol yn rhan bwysig iawn o'r cyd-destun y mae'n gweithio ynddo, a gofynnwyd i'r bwrdd partneriaeth rhanbarthol ystyried y prosiect. Felly, rwy'n cytuno gyda'r pwynt a wnaeth hi yn y fan yna. 

O ran y pwyntiau terfyn benthyg, byddwn wedi gobeithio y byddai hyn yn rhywbeth a allai fod yn achos cyffredin i ni ar draws y Siambr yma. Yn 2016, daethom i gytundeb gyda Llywodraeth y DU o ran sut y bydden ni'n ymgymryd â'n cyfrifoldebau cyllidol. Roedd yn nodi terfyn benthyg Llywodraeth Cymru, gweithrediad cronfa wrth gefn Cymru. Nid yw'r ffigurau hynny erioed wedi cael eu diweddaru. Mae ein cyllideb 40 y cant yn fwy o ran arian parod nag yr oedd yn 2016, ond rydym ni'n ei rheoli gyda'r un terfynau a oedd yn iawn ar gyfer 2016. Pe baen nhw'n cael eu huwchraddio'n syml yn unol â chwyddiant, pe na bai eu gwerth go iawn yn newid, ond eu gwir werth yn cael ei gynnal, yna byddai hynny'n rhoi rhywfaint o hyblygrwydd ychwanegol i ni ynghylch terfynau benthyg a sut rydyn ni'n rheoli arian Llywodraeth Cymru mewn ffordd synhwyrol. Rwy'n credu mai dyna'r cwbl rydyn ni'n ei awgrymu. Dyma'r hyn a awgrymodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol yn ei adroddiad ar weithrediad y fframwaith cyllidol. Rwy'n eithaf sicr, ar y rhestr faith iawn o bethau y mae'n rhaid i Lywodraeth y DU feddwl amdanyn nhw, ei bod hi'n debyg nad yw hyn yn agos at ei frig, ond mae'n beth synhwyrol y gallen nhw ei wneud a fyddai'n gwneud gwahaniaeth o ran defnydd synhwyrol o arian cyhoeddus.

Dechrau'n Deg yw rhaglen blynyddoedd cynnar flaenllaw Llywodraeth Cymru. Mae'n parhau i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau plant yn rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, ac rydym ni wedi ailddatgan ein hymrwymiad i gefnogi'r rhaglen drwy gydol tymor y Llywodraeth hon.

Diolch. Rwyf i wedi fy argyhoeddi o fanteision Dechrau'n Deg. Mae'n atal plant rhag dechrau addysg ffurfiol ag oedran datblygiadol sy'n sylweddol is na'u hoedran go iawn. Rydym ni wedi gweld yn Lloegr y Prif Weinidog yn diddymu newidiadau i'r system gofal plant a luniwyd gan ei ragflaenydd. Mewn ardaloedd nad ydynt yn unffurf, mae ardaloedd uwch-allbwn is yn arwain at bocedi o dlodi sy'n cael eu methu. A yw'r Llywodraeth yn bwriadu cynnal ailarfarniad, yn seiliedig ar ganlyniadau cyfrifiad 2021, gyda'r bwriad o nodi'r tlodi plant sy'n cael ei fethu?

Rwy'n cytuno'n llwyr â Mike Hedges, Llywydd, am y gwaith ardderchog sydd wedi cael ei wneud gan raglen Dechrau'n Deg, ac mae'n un o fanteision datganoli ein bod ni wedi gallu cynnal y rhaglen honno bellach am gyfnod a fydd yn 20 mlynedd cyn bo hir. Ac wrth gwrs mae ei ehangu'n rhan o'r cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru, ac rydyn ni eisoes wedi gweld ffrwyth hynny—2,000 yn fwy o blant eisoes yn elwa ar Dechrau'n Deg—ac rydyn ni wedi cytuno ar y cam nesaf hefyd, a fydd yn dod i fodolaeth o 1 Ebrill. Dros amser, bydd hynny'n arwain at wneud elfen gofal plant Dechrau'n Deg ar gael yn gyffredinol i bob plentyn o ddwy oed ymlaen, felly mae cynlluniau ar y gweill i wneud llawer o'r hyn y mae Mike Hedges wedi ei ofyn. Yn y cyfamser mae gennym ni allgymorth Dechrau'n Deg, sy'n allu i awdurdodau lleol gynnig cymorth Dechrau'n Deg i'r teuluoedd hynny nad ydyn nhw o fewn ei ffiniau daearyddol, ac mae bob amser yn benbleth i raglenni sy'n seiliedig ar ddaearyddiaeth y bydd pobl y tu allan i'r daearyddiaethau hynny a fyddai wedi elwa'r un faint ar y gwasanaeth y mae Dechrau'n Deg yn ei darparu. Bydd y cytundeb sydd gennym ni gyda Phlaid Cymru, y £46 miliwn yn ychwanegol y byddwn ni'n ei fuddsoddi o ganlyniad, yn mynd ymhell i ateb y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud.

Prif Weinidog, cyflwynwyd cynllun Dechrau'n Deg yn ôl yn 2007 fel un o brif flaenoriaethau'r Llywodraeth ar gyfer mynd i'r afael â thlodi yng Nghymru, ond ar hyn o bryd Cymru sydd â'r gyfradd uchaf o blant sy'n byw mewn tlodi o'i chymharu â gweddill gwledydd y DU. Prif Weinidog, mae hyn yn gwbl annerbyniol ac yn record ddamniol o 25 mlynedd o Lywodraeth Lafur yma yng Nghymru. Felly, pa gamau ydych chi'n mynd i'w cymryd i wneud yn siŵr bod Dechrau'n Deg yn cael ei gefnogi'n iawn yn y dyfodol, a phryd fyddwn ni'n gweld canlyniadau go iawn o'r diwedd a diwedd ar y loteri cod post, yn enwedig i fy etholwyr i yn sir Ddinbych?

Wel, Llywydd, rwy'n dal i gael fy rhyfeddu bod Aelod Ceidwadol yn fodlon sefyll i fyny yma a beirniadu'r twf mewn tlodi plant pan fo'i Lywodraeth ei hun—ei Lywodraeth ei hun—yn cyhoeddi dogfennau ochr yn ochr â'u cyllideb yn dweud y bydd y camau y maen nhw wedi eu cymryd yn arwain yn uniongyrchol—yn uniongyrchol—at filoedd ar filoedd yn fwy o blant ledled y Deyrnas Unedig yn byw mewn tlodi. Onid yw'n teimlo unrhyw synnwyr o gywilydd ei fod yn cynrychioli plaid sy'n gwneud penderfyniadau'n fwriadol, yn bwrpasol, sy'n arwain at roi plant mewn tlodi? Yma yng Nghymru, rydyn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i liniaru'r effaith honno, ac mae'n iawn—mae'r mynydd i leihau tlodi plant yn mynd yn fwy serth gyda phob blwyddyn o gyni cyllidol a thoriadau i wasanaethau cyhoeddus y mae ei Lywodraeth ef yn eu cyflwyno. Ond mae Dechrau'n Deg yn rhaglen flaenllaw sydd wedi gwneud gwaith ardderchog ac sy'n parhau i wneud gwaith ardderchog mewn llawer iawn o deuluoedd ledled Cymru. Mae dau ddeg saith y cant o blant yng Nghymru yn elwa arno, ac yn sgil cytundeb rhwng fy mhlaid i a Phlaid Cymru, bydd hyd yn oed mwy o deuluoedd yn elwa arno yn y dyfodol.

Llywydd, eleni rydyn ni’n darparu cymorth gwerth £1.6 biliwn drwy raglenni sy’n diogelu cartrefi difreintiedig. Yn benodol, rydyn ni’n rhoi cymorth i gartrefi yng nghefn gwlad nad ydyn nhw ar y grid, buddsoddi mewn mentrau bwyd cymunedol a darparu canolfannau clyd. Mae hyn yn helpu pobl sy’n ei chael hi’n anodd talu costau bwyd a chadw’n gynnes.

Diolch yn fawr iawn. Yn ôl Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, mae tlodi gwledig yn aml yn cael ei guddio o dan yr wyneb gan gyfoeth cymharol ein hardaloedd gwledig ni, a gan ddiwylliant o hunan-ddibyniaeth. Fel y dywedais i yn nadl Plaid Cymru ar dlodi plant cyn gwyliau'r Nadolig, mae aelwydydd ar draws y canolbarth a'r gorllewin yn fwy agored i dlodi oherwydd nifer o ffactorau fel incwm is na'r cyfartaledd, hefyd diffyg mynediad at wasanaethau a thrafnidiaeth gyhoeddus, lefelau anghymesur o dlodi tanwydd a thlodi bwyd, rhenti uwch a diffyg tai fforddiadwy.

Nawr, rydym ni'n gwybod bod y rhai sy'n byw mewn ardaloedd gwledig fel arfer yn gwario rhyw 10 i 20 y cant yn fwy ar nwyddau a gwasanaethau bob dydd, o gymharu â rhai sydd yn byw mewn ardaloedd trefol. O ganlyniad, mae amddifadedd ar gynnydd yn ein cymunedau ni, gyda phump allan o'r chwe awdurdod lleol sydd â'r lefelau uchaf o dlodi plant yn yr ardaloedd gwledig yng Nghymru. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi felly fod cymunedau gwledig yn wynebu heriau unigryw, ac a yw e'n barod i ymrwymo i gynnal ymchwil pellach i'r mater er mwyn datblygu strategaeth i fynd i'r afael â lefelau cynyddol o dlodi gwledig?

Wrth gwrs, Llywydd, dwi'n cydnabod bod yna ffactorau sy'n unigryw i bobl sy'n byw yng nghefn gwlad, a gallaf gytuno â beth ddywedodd yr Aelod: ambell waith, mae'n anodd gweld tlodi mewn rhai cymunedau gwledig. Wrth gwrs, mae pob rhan o Gymru yn wynebu sialens ar hyn o bryd—pa un ai eich bod chi'n byw yn y Cymoedd, eich bod chi'n byw yng nghanol Caerdydd, mae sialensau unigryw i'w cael ym mhob man. Gallaf ddweud wrth yr Aelod y bydd cynllun yn dod lan. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gweithio ar hyn o bryd ar bethau ymarferol y gallwn ni eu gwneud i helpu, yn enwedig ym maes tlodi plant.

Yn y cyfamser, wrth gwrs, mae nifer o bethau pwysig rydym ni'n eu gwneud yn barod. Prydau bwyd am ddim yn ein hysgolion—mae hwnna'n mynd i fod yn help mawr i blant ble bynnag maen nhw'n byw yng Nghymru. Ac yn rhanbarth yr Aelod, ar ôl lansiad y polisi nôl ym mis Medi diwethaf, mae 10,000 o ddisgyblion newydd wedi dod i mewn i'r cynllun yna, a chyn diwedd mis Ebrill bydd y nifer yn cynyddu i 13,000 o blant yn y rhanbarth hefyd.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Yn rhan gyntaf tymor y Senedd hon, rydyn ni wrthi'n cytuno ar gytundebau newydd, diwygiedig gyda phob un o'r pedair cangen o ofal sylfaenol ledled Cymru. Ein blaenoriaeth yw sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r contractau hynny i gleifion, o ran mynediad, cynaliadwyedd gwasanaethau ac ansawdd gofal.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb.

Un agwedd ar ofal sylfaenol yr wyf i'n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn gwybod fy mod i'n poeni'n fawr amdani yw dannedd, ac yn enwedig dannedd ein plant ledled Cymru. Rwy'n deall nad oes gennym ni ddata am faint o blant sy'n aros am ddeintydd y GIG mewn gwirionedd. Yr unig fyrddau iechyd yr ydyn ni wedi gallu cael data ganddyn nhw, ar ôl gofyn iddyn nhw'n benodol, oedd Powys a Chaerdydd. Ac, ym Mhowys, cofnodir bod nifer syfrdanol o 800 o blant angen, ac yn aros am ofal deintyddol y GIG. Fe wnes i gyfarfod â mam ychydig ddiwrnodau yn ôl a oedd wedi cael galwad ffôn gan ei deintydd i ddweud wrthi na allai ei phlant ddefnyddio'r deintydd penodol hwnnw mwyach, gan eu bod nhw'n newid i ofal preifat.63

Prif Weinidog, rydyn ni'n deall llawer o'r pwysau sydd ar ein deintyddion, ond heb os nac oni bai mae'n rhaid i ni, yn y Siambr hon, boeni am ddannedd ein plant. Felly, a gaf i ofyn i chi: pryd fyddwn ni'n cael data ar nifer y plant ledled Cymru sy'n aros am ddeintydd y GIG? Diolch yn fawr iawn.

Llywydd, ni allaf gynnig ateb i'r cwestiwn hwnnw i'r Aelod, gan fy mod i'n meddwl ei fod yn gwestiwn eithaf anodd ei ateb mewn gwirionedd, gan eich bod chi'n ceisio dod o hyd i blant nad ydyn nhw yn gwneud rhywbeth yn hytrach na phlant sydd yn gwneud rhywbeth. O ran plant sy'n gwneud rhywbeth, yna ym Mhowys, ers i'r contract newydd ddechrau cael ei ddefnyddio gan ddeintyddion, bu 1,100 o apwyntiadau newydd ar gael i blant yn yr wyth mis diwethaf. Yn holl ranbarth yr Aelod, mae 5,500 o apwyntiadau plant newydd wedi bod ar gael yn y cyfnod hwnnw, ac mae mwy i ddod.

Felly, er ein bod ni'n sicr eisiau gwneud mwy, rydyn ni eisiau arallgyfeirio'r proffesiwn fel bod gwahanol ffyrdd y gellir darparu gofal i'n plant yn y maes deintyddol. Pan wnaeth y Gweinidog ei datganiad ar y contract newydd yn ôl ym mis Mehefin y llynedd, roedden ni'n rhagweld tua 120,000 o apwyntiadau newydd ym maes deintyddiaeth y GIG yng Nghymru; byddwn yn rhagori ar hynny gyda chwarter y flwyddyn yn dal i fynd. Felly, er bod y sefyllfa'n parhau i fod yn heriol mewn sawl rhan o Gymru, yn rhanbarth yr Aelod ei hun, o gymryd Hywel Dda a Phowys gyda'i gilydd, bydd dros 13,000 o apwyntiadau newydd nad oeddent ar gael y llynedd a fydd eisoes wedi cael eu defnyddio eleni, gyda mwy i ddod.

Llywydd, er gwaethaf y pwysau enfawr y mae'r sector yn ei wynebu, mae mynediad at feddygfeydd meddyg teulu wedi gwella ym mhob blwyddyn ers i safonau gael eu cytuno gyntaf yn 2019. Mae wyth deg naw y cant o feddygfeydd ledled Cymru yn bodloni'r holl safonau erbyn hyn, a bydd y safonau hynny'n dod yn orfodol ym mis Ebrill eleni.

Diolch, Prif Weinidog. Mae etholwyr wedi cysylltu â mi gyda phryder am newyddion bod dwy wahanol feddygfa yn fy rhanbarth i ar fin cau. Roedd Canolfan Feddygol Aber yn bwriadu cau ei meddygfa ym Medwas, a fyddai'n golygu bod cleifion ym Medwas, Tretomas a Machen yn gorfod mynd i Abertridwr neu Lanbradach, ac ni fyddai'r rheini'n deithiau rhwydd, os nad oes gennych chi gar, yn enwedig os ydych chi'n sâl a ddim yn teimlo y gallwch chi ymdopi â thaith hir. Rwyf i hefyd wedi clywed bod Practis Grŵp Crucywel wedi gwneud cais i gau eu meddygfa gangen yng Ngilwern.

Rwy'n pryderu am batrwm pryderus yma—yng Nghaerffili, yn sicr. Mae meddygfeydd Penyrheol, Parc Lansbury a Gilfach wedi cau yn y blynyddoedd diwethaf; mae'n ymddangos bod y stori yr un fath ar draws y rhanbarth. A allwch chi werthfawrogi, Prif Weinidog, pam mae cymaint o bobl yn poeni y bydd cau'r meddygfeydd hyn yn arwain yn anochel at dryblith i gleifion, amseroedd aros hwy, a mwy o bwysau ar feddygon teulu? A beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud, os gwelwch yn dda, i gynghori byrddau iechyd ynghylch yr angen i wella a pheidio â gwaethygu profiad y claf? Oherwydd, siawns nad yw o fudd i neb fod cymaint o feddygfeydd o bosib yn cau.

Wel, Llywydd, mae newid yn anochel yn y gwasanaeth iechyd. Mae rhai meddygfeydd yn cau, mae meddygfeydd newydd yn agor. Mae hi wedi bod felly ers 1948. Mae mwy o wasanaethau a reolir yn uniongyrchol yng Nghymru nawr nag yr oedd o'r blaen, ac mae hynny'n adlewyrchiad o natur newidiol y proffesiwn, wrth i'r hen fodel, yr egwyddor o fodel eiddo i bractis, ddod yn llai deniadol i feddygon newydd sy'n dechrau ymarfer cyffredinol. Byddwn yn disgwyl i fwrdd iechyd Aneurin Bevan ymdrin ag unrhyw newidiadau mewn modd sensitif, i wneud yn siŵr eu bod mewn cysylltiad â'u poblogaethau cleifion lleol, ac i wneud yr hyn y mae angen ei wneud os oes problemau mynediad sy'n dod i'r amlwg o ganlyniad. Mae patrymau mynediad yn newid hefyd, Llywydd. Yn y dyfodol, bydd cyfran uwch o lawer o ymgynghoriadau yn digwydd o bell, dros y ffôn, neu drwy alwad fideo. Allwn ni ddim disgwyl i'r GIG gael ei gadw mewn asbig—ni wnaed hynny erioed. Mae'n rhaid ymdrin â newid mewn modd sensitif, ond mae newid yn anochel, ac mewn gwirionedd gall newid wneud pethau'n well, yn ogystal â gwneud pethau'n fwy anodd weithiau.

Cwestiwn 8 yn olaf—Sarah Murphy.

Llywydd, mae mynd i'r afael ag allgáu digidol yn flaenoriaeth cyfiawnder cymdeithasol ac anghydraddoldeb i'r Llywodraeth. Mae ein rhaglen cynhwysiant ac iechyd digidol, Cymunedau Digidol Cymru, yn cefnogi sefydliadau ar draws pob cymuned a sector i helpu pobl i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd y gall digidol eu cynnig. Mae dros 125,200 o bobl wedi derbyn cymorth ar gyfer sgiliau digidol sylfaenol, ysgogiad a hyder.

Diolch, Prif Weinidog. Mae tlodi digidol yn fater sy'n bwysig iawn i mi. Rwy'n credu y daethpwyd â'r gwir oblygiadau i'r brif ffrwd yn sicr yn ystod y pandemig, pan oedden ni'n dibynnu ar bob peth digidol i gysylltu â'n gilydd yn ystod y cyfyngiadau symud, neu'n defnyddio offer digidol i weithio gartref neu'r ysgol. Wedi dweud hynny, rydyn ni'n parhau i weld ei effaith nawr yn ystod yr argyfwng costau byw, gan fod cymaint o'r cymorth a'r adnoddau y mae angen i bobl gael gafael arnyn nhw ar-lein, ac mae pobl yn cael eu heithrio oherwydd y costau gan ein bod ni'n gwybod wrth i gyllidebau fynd yn dynn, ei bod yn debygol mai band eang fydd y peth sy'n cael ei ddiffodd mewn cartrefi. Ar un adeg, roedd y dybiaeth hon fod band eang a thechnoleg ddigidol yn foethusrwydd, ond y gwir yw ei fod yn anghenraid, ac i rai pobl maen nhw ar eu colled oherwydd diffyg modd.

Gwn fod mynd i'r afael ag allgáu digidol yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon, ac rwy'n falch o weld yn y strategaeth ddigidol i Gymru bod Llywodraeth Cymru yn gweithio ar y cyd â'r Gynghrair Tlodi Digidol i roi terfyn ar dlodi digidol erbyn 2030, ac mewn partneriaeth â'r Good Things Foundation ar y fenter cronfa ddata genedlaethol sy'n darparu data symudol, negeseuon testun a galwadau am ddim i bobl mewn angen.

Rwyf i hefyd wedi bod mewn cysylltiad â Chymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Pen-y-bont ar Ogwr, a chwmni band eang yng Nghymru, Ogi, sy'n darparu band eang cyflym ar draws Porthcawl—[Torri ar draws.] —a Chaerffili i weld a oes unrhyw le i ddarparu Wi-Fi mewn canolfannau cynnes ar draws Pen-y-bont ar Ogwr. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar gyflwyno'r canolfannau cynnes ar draws Pen-y-bont ar Ogwr? Pa asesiad a wnaed i weld a allwn ni ymgorffori mynediad at fand eang cyflym yn y canolfannau hynny i greu'r etifeddiaeth honno o fynediad i'n cymunedau?

Wel, Llywydd, clywodd pwyllgor y Cabinet ar gostau byw dystiolaeth uniongyrchol gan sefydliadau yn y maes am y ffordd y mae teuluoedd sy'n wynebu cymaint o bwysau ar eu cyllidebau yn aml yn teimlo mai'r gwariant digidol y maen nhw'n ei wneud sy'n gorfod mynd yn gyntaf, ac eto, mewn byd cynyddol ddigidol, mae hynny'n achosi pob math o anawsterau eraill iddyn nhw, felly mae'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud yn cael eu gwneud yn dda iawn ac yn bwysig.

O ran canolfannau cynnes, ceir dros 300 o ganolfannau cynnes ledled Cymru erbyn hyn, a dim ond y rhai yr ydym ni'n gwybod amdanyn nhw yw'r rheini. Rwy'n credu ei bod hi'n ymdrech fwyaf anhygoel, digymell yr ydym ni wedi ei gweld gan gymaint o grwpiau cymunedol, clybiau chwaraeon, grwpiau ffydd, yn ogystal â chyrff cyhoeddus, i ymateb i'r anghenion y mae pobl yn eu gweld yn ystod y gaeaf hwn.

Gwn fod gan bob man cynnes a noddir gan yr awdurdod lleol ym Mhen-y-bont ar Ogwr fynediad digidol, ac ynghyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, rydyn ni wrthi'n arolygu cysylltedd digidol mewn canolfannau cynnes ledled Cymru, fel ein bod ni mewn sefyllfa well yn y dyfodol i wneud yn siŵr y gellir rhoi sylw i'r pwyntiau pwysig y mae'r Aelod wedi eu gwneud y prynhawn yma.

Diolch yn fawr i'r Prif Weinidog.

Pwynt o drefn nawr yn deillio allan o'r cwestiynau gan Darren Millar.

Diolch, Llywydd. Hoffwn godi pwynt o drefn, os caf, o ran sylwadau a wnaed gan y Prif Weinidog yn ystod ei drafodaeth ag arweinydd yr wrthblaid yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog.

Nododd y Prif Weinidog bod y cyfrifon blynyddol ar gyfer Maes Awyr Rhyngwladol Caerdydd Cyfyngedig yn gyhoeddus, ac yn cael eu cyhoeddi bob mis Mawrth. Nododd hefyd bod y cyfrifon ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf eisoes wedi'u cyhoeddi. Fodd bynnag, fel y gall unrhyw Aelod ei weld dim ond trwy glicio ar wefan Tŷ'r Cwmnïau ac edrych ar dudalen y maes awyr, nid yw hyn yn wir. Nid yw'r cyfrifon ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2022 wedi eu cyhoeddi eto ac, a dweud y gwir, maen nhw'n hwyr. Rwy'n siŵr nad oedd y Prif Weinidog yn dymuno camarwain y Senedd yn ystod ei drafodaeth, a phe bai wedi bod yn ymwybodol o'r ffeithiau hyn, rwy'n siŵr y byddai ei sylwadau wedi bod yn dra gwahanol. 

Llywydd, wrth gwrs, rwy'n sicr yn hapus i ymchwilio i'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi'u gwneud. Dydw i ddim yn creu atebion o flaen y Senedd; rwy'n dibynnu ar y wybodaeth sy'n cael ei darparu i mi. Roedd y wybodaeth a oedd gen i o fy mlaen yn eithaf pendant yn dweud y byddai'r cyfrifon yn cael eu cyflwyno i Dŷ'r Cwmnïau ym mis Mawrth eleni. Rwy'n sicr yn hapus i edrych ar y pwynt mae'r Aelod yn ei wneud, ac os oes angen cywiro'r cofnod, yna wrth gwrs fe gaiff hynny ei wneud. 

Diolch am y sylwadau hynny. 

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf. Felly, y Trefnydd i wneud hwnnw—Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. Mae pedwar newid i'r busnes yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ar lifogydd wedi'r datganiad busnes a'r cyhoeddiad, a bydd datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar ôl hynny i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar ei chyfarfod ag undebau llafur y GIG. Er mwyn rhoi amser ar gyfer hyn, mae'r datganiad llafar ar Wcráin wedi'i ohirio tan yr wythnos nesaf. Yn olaf, mae'r drafodaeth ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Tai Cymdeithasol (Rheoleiddio) wedi'i gohirio tan 14 Chwefror. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog iechyd am yr effaith niweidiol mae methiant Llywodraeth Cymru i recriwtio digon o feddygon teulu yn ei gael ar fy etholwyr yn sir Fynwy? Rwy'n gwybod bod fy nghyd-Aelod Delyth Jewell wedi codi hyn yn gynharach yn un o'i chwestiynau ynghylch y meddygon teulu sy'n ymddeol ac sy'n gadael eu practisau, ac rwy'n derbyn ymateb y Prif Weinidog yn llwyr pan soniodd fod gofal iechyd yn newid yng Nghymru. Ond, hoffwn i ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd am ba gamau y mae hi'n eu cymryd i ymdrin â'r prinder difrifol o feddygon teulu yng Nghymru, sy'n achosi pryder, a bydd o bosibl yn achosi cryn anghyfleustra a gofid i lawer o bobl oedrannus a phobl agored i niwed ar draws fy rhanbarth i, yn enwedig yn ardal Gilwern, na fydd efallai'n gallu cael y gofal iechyd y maen nhw ei angen ac yn ei haeddu. 

Ac os caf i fentro â gofyn am ail ddatganiad hefyd, os gwelwch yn dda. A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd am gynlluniau i leihau'r cymorth ariannol i rai o'r bobl dlotaf a mwyaf bregus yng Nghymru—tuag at gost eu sbectol yn y GIG, i fod yn benodol? Rwy'n deall mai'r cynnig mewn gwirionedd yw gostwng y cyfraniad presennol o £39.10 i blant ac oedolion ar rai budd-daliadau i fod yn £22 nawr o hyn ymlaen. Mae Llywodraeth Cymru yn honni bod y swm wedi'i gytuno gyda grŵp sy'n cynrychioli optometryddion yng Nghymru. Ond mae Optometreg Cymru yn dweud nad oedden nhw, fel tîm trafod, o blaid cefnogi'r newidiadau i'r system dalebau sydd wedi'i chynnig gan Lywodraeth Cymru. Yn wir, mewn datganiad, maen nhw'n dweud bod y cynlluniau wedi achosi pryderon sylweddol, gydag ymarferwyr yn poeni am lefel y gefnogaeth y bydd cleifion ar fudd-daliadau sy'n seiliedig ar brawf modd yn gallu ei chael ac yn gallu manteisio arni, o dan y contract newydd. Maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud bod dewis cleifion yn debygol o gael ei leihau o ganlyniad i'r newidiadau hyn, ac y gallai practisau ei chael hi'n anodd cynnig yr hyn maen nhw'n ei wneud nawr o fewn ystod y talebau. Felly, a gawn ni datganiad gan y Gweinidog iechyd am y gostyngiad hwn mewn budd pwysig i gleifion, ac effaith y penderfyniad polisi hwn ar gleifion, o ystyried yr amgylchiadau economaidd presennol, ac i'r rhai sydd hefyd mewn gofal cartref? Diolch. 

O ran eich pwynt cyntaf ynghylch nifer y meddygon teulu, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn parhau i wneud llawer iawn o waith i gyflwyno mwy o feddygon teulu dan hyfforddiant bob blwyddyn. Rwy'n credu y gwelwch chi, blwyddyn ar ôl blwyddyn dros y blynyddoedd diwethaf, bod hyn yn sicr wedi bod yn wir. Mae'n amlwg bod y Gweinidog hefyd yn gweithio'n galed iawn ac yn agos iawn gyda'n byrddau iechyd, gan mai mater i'r byrddau iechyd yw sicrhau bod digon o feddygon teulu i'r boblogaeth leol. 

Mewn ymateb i'ch ail gais ynghylch y system dalebau o ran sbectolau'r GIG ac ati, unwaith eto, mae'r Gweinidog yn ystyried optometreg yn ei chyfanrwydd; rydyn ni'n ystyried contractau newydd ar gyfer optometryddion. Fe wnaethoch chi ddyfynnu un person nad oedd o blaid; byddwn i'n dychmygu y bydd y Gweinidog wedi ystyried yr holl ymatebion a gafodd a phenderfynu ar y ffordd fwyaf priodol o fwrw ymlaen. 

A gaf i ofyn, os gwelwch yn dda, Trefnydd, am ddatganiad llafar gan y Gweinidog dros y celfyddydau a chwaraeon o ran dyfodol gwasanaethau sydd ddim yn statudol yn y meysydd diwylliant a chwaraeon? Yn benodol felly, rydyn ni'n gweld ar y funud nifer o awdurdodau lleol yn ymgynghori o ran newidiadau arfaethedig yn sgil y setliad ariannol, a dwi yn pryderu'n fawr o weld nifer o amgueddfeydd, ac hefyd o ran chwaraeon ac ati, ymysg y toriadau hynny, gan eu bod nhw ddim yn statudol. Felly, mi fyddai hi'n fuddiol, yng nghyd-destun y cytundeb cydweithio sydd rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru hefyd, a'r strategaeth ddiwylliannol yn honna, i gael diweddariad o ran yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud er mwyn cefnogi'r awdurdodau lleol sydd yn wynebu'r penderfyniadau anodd eithriadol yma sydd yn codi pryder o ran dyfodol diwylliant a chwaraeon ledled y wlad. 

Diolch. Er y byddai awdurdodau lleol, rwy'n credu yn gyffredinol, yn dweud bod ganddyn nhw setliad gwell nag yr oedden nhw wedi'i ragweld, yn amlwg mae rhai dewisiadau anodd iawn i'w gwneud gan ein hawdurdodau lleol, ac wrth gwrs, y gwasanaethau nad oes ganddyn nhw gyfrifoldeb statudol amdanyn nhw, yw'r cyntaf bob amser i gael eu hystyried pan ddaw hi at doriadau. Mae'r Dirprwy Weinidog diwylliant yn gweithio'n agos iawn gyda'r awdurdodau lleol i weld beth y mae modd ei wneud, ond rydyn ni'n gwerthfawrogi bod dewisiadau anodd iawn i'w harchwilio. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod dynodedig, Siân Gwenllian siŵr o fod, rwy'n credu, yn cael sgwrs arall gyda'r Gweinidog.

Rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar daliadau fferm sylfaenol. Rwy'n gofyn am ddatganiad yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarparu taliadau fferm sylfaenol ac yn egluro pam mae Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu cynnig Undeb Amaethwyr Cymru i gapio taliadau fferm sylfaenol.

Rwy'n gofyn hefyd am ddatganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar gynigion ynglŷn â  chyweirio cladin ar adeiladau. Mae gennyf i etholwr sy'n credu bod y datrysiad yn syml, a bod ond angen i Lywodraeth Cymru weithredu adrannau 116 i 125 o Ddeddf Diogelwch Adeiladau 2022. Ar ben hyn, mae'n credu bod y broblem yn cael ei datrys yn Lloegr. Rwy'n gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf yn y datganiad am sut mae datblygwyr fel Bellway yn gweithio gyda thrigolion ar ddatblygiadau fel Altamar a'r cynnydd sy'n cael ei wneud.

Diolch. Bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod ni'n edrych ar hyn o bryd ar gyflwyno'r cynllun ffermio cynaliadwy, ac y bydd pontio o gynllun y taliad sylfaenol i'r cynllun ffermio cynaliadwy. Un peth yr ydym ni'n ei ystyried o fewn y cynllun ffermio cynaliadwy yw a ddylai capio taliadau gael ei gyflwyno yn rhan o'r cynllun ffermio cynaliadwy, er mwyn sicrhau bod cyllid yn cael ei ddosbarthu mewn ffordd deg. Ni fyddwn i'n dweud fy mod i'n gwrthwynebu'r peth o gwbl, ond yn amlwg rydyn ni nawr yn mynd o'r cynllun taliadau sylfaenol i'r cynllun ffermio cynaliadwy. Bydd dewisiadau talu posibl y cynllun ffermio cynaliadwy yn cael eu hystyried a'u cyflwyno yng nghynigion terfynol y cynllun, na fydd tan lawer yn hwyrach eleni.

O ran y cais cladin adeiladau, byddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Newid Hinsawdd, sydd â'r cyfrifoldeb am hyn, yn parhau i weithio'n agos iawn gyda datblygwyr a gyda lesddalwyr. Fy nealltwriaeth i yw bod dogfennau ffurfiol gyda'r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi nawr wedi cael eu rhannu ac mae disgwyl sylwadau pellach gan ddatblygwyr.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gyflymu gwelliannau effeithlonrwydd ynni i stoc tai cymdeithasol Cymru. Yn ddiweddar, dadorchuddiodd Cyfeillion y Ddaear Cymru eu rhestr o gymdogaethau oeraf Cymru. Gwnaethon nhw gyfrifo'r mannau argyfwng ynni mwyaf problemus gan ddefnyddio ystadegau ar ddefnydd a phris tanwydd. Cafodd y canlyniadau hyn eu cyfuno â data lefel cymdogaeth o fynegai Cymru o amddifadedd lluosog i nodi'r ardaloedd hynny â chostau ynni uwch na'r cyfartaledd ac incwm is na'r cyfartaledd. Datgelodd hyn y cymdogaethau oeraf lle'r oedd y cartrefi anoddaf eu gwresogi. Yn fy rhanbarth i yng Ngorllewin De Cymru, roedd tair cymdogaeth wedi'i cynnwys ymhlith y 10 oeraf. Trefnydd, mae awdurdodau lleol yn gwario miliynau ar welliannau i dai cymdeithasol, ac eto mae cartrefi yn y cymunedau hyn yn parhau i fod ymhlith y rhai anoddaf i'w gwresogi yn Ewrop. Wrth i ryfel anghyfreithlon Rwsia yn Wcráin barhau i waethygu'r argyfwng ynni, ac wrth i Gymru fynd i gyfnod rhewllyd o'r Arctig, mae'n gyfnod amserol felly i Lywodraeth Cymru amlinellu pa gamau mae'n eu cymryd i wella effeithlonrwydd ynni stoc dai cymdeithasol yn y cymdogaethau oeraf yng Nghymru. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd cyn gynted â phosibl. Diolch.

Diolch. Rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru stori dda iawn i'w hadrodd am y gwelliannau yr ydym ni wedi'u gwneud i nifer fawr o dai o fewn ein stoc dai. Byddwch chi'n ymwybodol bod gennym ni stoc dai hen iawn yma yng Nghymru, ac mae wedi bod angen llawer iawn o waith adnewyddu, yn sicr. Yr hyn sydd gan y Gweinidog yw rhaglen dreigl o gynlluniau y mae hi'n gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol arni o ran effeithlonrwydd ynni.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, ar ddiogelwch menywod mewn ardaloedd trefol ar ôl iddi dywyllu. Rwyf i wedi codi'r pwynt o'r blaen bod angen digon o oleuadau ger gorsafoedd rheilffordd a safleoedd bysiau. Rwy'n bryderus bod ail awdurdod lleol yn fy rhanbarth i wedi penderfynu diffodd goleuadau stryd dros nos. Mae disgwyl i Gasnewydd ddilyn Caerffili wrth wneud hyn. Rwyf i wedi codi sawl gwaith cyn hyn y pryder y mae menywod, pobl hŷn, a'r rhai llai sicr ar eu traed hefyd yn teimlo, ynghylch sut y byddai cerdded o gwmpas yn y tywyllwch a methu gwneud hyn yn amharu ar eu rhyddid gyda'r nos. Gallai'r penderfyniad hwn, i bob pwrpas, gaethiwo llawer o grwpiau o bobl i'w cartrefi ar ôl amser penodol, ac mae pryderon am gyfraddau troseddu hefyd. A all datganiad ailbwysleisio pwysigrwydd diogelu menywod yn ein trefi a'n dinasoedd, ac a allai amlinellu pa gyngor sy'n cael ei roi i awdurdodau lleol ar y mater hwn, os gwelwch yn dda? Diolch.

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn. Pan ddechreuoch chi ofyn y cwestiwn yna i mi, rydych chi'n meddwl yn awtomatig, fel yr ydych chi'n ei ddweud, am fenywod a diogelwch, ond rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei godi am bobl nad ydyn nhw o bosibl mor sicr ar eu traed, fel y mae llawer ohonom ni, hefyd yn gallu peri rhai pryderon gwirioneddol. Yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol gyflwyno datganiad ysgrifenedig, yn enwedig ynghylch y canllawiau sy'n cael eu rhoi i awdurdodau lleol.

Gweinidog, byddwch chi'n ymwybodol i grwner de Cymru wneud dyfarniad ddydd Gwener bod dwy nyrs a fu farw o ganlyniad i ddal COVID yn y gwaith wedi marw o glefyd diwydiannol. Yn amlwg bydd hyn yn cael rhywfaint o effeithiau sylweddol ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru wrth ymdrin â'r materion hyn. Rwyf i wedi codi materion yn ymwneud â gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yn fy etholaeth i fy hun sydd wedi cael COVID hir ac wedi dioddef o ganlyniad i hynny, a hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i ddyfarniad y crwner hwn.

Hefyd, wythnos diwethaf, Gweinidog, ymwelais â Llys yr Efail yn y Blaenau. Cynllun tai gwarchod ydyw, a chwrddais â nifer o breswylwyr yno sydd wedi cael cais i gyfrannu tuag at gostau gwresogi ardaloedd cymunedol. Rydym ni'n gwybod bod pobl eisoes yn dioddef o ganlyniad i argyfwng costau byw'r Torïaid, ac rydym ni hefyd yn ymwybodol mai rhai o'r bobl sy'n byw mewn tai gwarchod yw'r rhannau mwy agored i niwed o'n cymuned. A fyddai modd i Lywodraeth Cymru ystyried sut y byddai modd darparu unrhyw gymorth yma er mwyn sicrhau nad yw rhai o'n pobl fwyaf agored i niwed yn wynebu'r broblem hon o ganlyniad i fethiant y Blaid Geidwadol?

Diolch. Fy ateb cychwynnol i'ch cais cyntaf yw fy mod i'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ystyried gyda'r bwrdd iechyd fanylion y dyfarniad a gafodd ei gyflwyno er mwyn deall pa wersi ehangach y gallai fod angen eu dysgu. Roedd yn destun pryder mawr clywed yr adroddiad hwnnw yr wythnos ddiwethaf am y ddwy nyrs.

O ran eich ail bwynt ynghylch costau y mae pobl sy'n byw mewn llety gwarchod yn eu hwynebu a bod gofyn iddyn nhw roi arian tuag at y gost o wresogi ardaloedd cymunedol, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn ymwybodol iawn o'r pryderon hyn. Yn amlwg, mae cymdeithasau tai eu hunain dan bwysau ynghylch costau cynyddol, ac mae llety gofal ychwanegol a thai pobl hŷn hefyd dan yr un pwysau â phawb arall. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn gweithio'n agos gyda nhw ac wedi gwneud rhai cyhoeddiadau yn ddiweddar. Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud popeth o fewn ein gallu ni i gefnogi pobl yng Nghymru yn ystod y cyfnod heriol iawn hwn.

Prynhawn da, Gweinidog. Efallai eich bod chi'n cofio fy mod i, ar 15 Tachwedd, yn ystod y datganiad busnes, wedi galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu costau economaidd llawn cyflwyno'r terfyn cyflymder diofyn o 20 mya yng Nghymru. Gofynnais i am hyn yn sgil llythyr a gafodd pob cynghorydd yng Nghymru gan y Llywodraeth yn amlinellu y byddai'r newid terfyn cyflymder o 20 mya yn arbed tua £100 miliwn i bwrs y wlad yn y flwyddyn gyntaf. Fodd bynnag, methodd ag amlinellu'r gost economaidd i Gymru o tua £4.5 biliwn, sydd o femorandwm esboniadol Llywodraeth Cymru ei hun. Ar 15 Tachwedd, gwnaethoch chi ddatgan, a dyfynnaf:

'Byddaf i'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyflwyno datganiad ysgrifenedig ar y mater hwnnw.'

Ers hynny, rydym ni wedi gweld nifer o erthyglau newyddion, gan gynnwys gan y BBC a WalesOnline, yn amlinellu'r ergyd o £4.5 biliwn i'r economi. Felly, tybed, Gweinidog, pryd y dylen ni ddisgwyl gweld y datganiad hwn y gwnaethoch chi ymrwymo iddo ar 15 Tachwedd.

Fe wnaf yn sicr fynd yn ôl at yr hyn a ddywedais i wrthych chi ar 15 Tachwedd a siarad â'r Dirprwy Weinidog i weld pryd y gall ef gyflwyno'r datganiad hwnnw.

A gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am yr ymgynghoriad sy'n digwydd ar hyn o bryd gan Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, er bod hi'n anodd iawn dod o hyd i wybodaeth am yr ymgynghoriad, ynglŷn â newidiadau sy'n cael eu cynnig i wasanaethau ffrwythlondeb yng Nghymru? Dwi'n ofni, er bod yr ymgynghoriad yn dal i barhau, ac wedi cael ei ymestyn rywfaint, fod yna benderfyniad gwael iawn ar fin cael ei wneud yn fan hyn, allai fod yn niweidiol iawn ac yn gam yn ôl o'r system sydd gennym ni ar hyn o bryd. Ar hyn o bryd, mae merched o dan 40 yn cael dau gylched llawn, a'r cynnig ydy mynd i un, er bod NICE yn argymell tri. Fyddai yna ddim cefnogaeth o gwbl i ferched rhwng 40 a 42 yng Nghymru. Mae yna un gylched ar gael ar hyn o bryd. A dwi hefyd yn ymwybodol bod yna beryglon o ran rhwystrau ychwanegol ar gyfer pobl sengl a chyplau un rhyw hefyd. Rŵan, mi ydyn ni yma mewn peryg fan hyn o gau y drws ar nifer fawr o ferched ar yr adeg pan fyddan nhw fwyaf ei angen o. Mae yna siom, mae yna syndod. Mae rhwydwaith ffrwythlondeb Cymru yn dweud ein bod ni mewn lle da ar hyn o bryd a bod hyn yn hynod o siomedig. Mi ddylem ni fod yn chwilio am ffyrdd o helpu pobl ar eu siwrnai i feichiogrwydd, ond mae'r cynlluniau yma yn sicr yn gam yn ôl. 

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi y dylem ni fod yn darparu'r gefnogaeth honno i unrhyw un sydd eisiau cael teulu, ac yn arbennig pobl sydd wedi cael problemau ffrwythlondeb. Gwnaethoch chi grybwyll bod ymgynghoriad, ac rwy'n ymwybodol bod Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wrthi'n adolygu'r polisi ac yn ystyried sut i gryfhau'r cymorth sy'n cael ei ddarparu ar gyfer amrywiaeth o gyflyrau iechyd menywod yn ehangach, ond mae hynny'n amlwg yn cynnwys rhan gweithwyr proffesiynol ehangach sy'n ystyried materion ffrwythlondeb. Felly, dydw i ddim yn credu y dylid cael datganiad ar hyn o bryd—. Rwy'n credu y dylem ni aros am yr ymatebion, ond byddwn i'n annog pawb i gyflwyno'u barn. 

Rwy'n galw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar gymorth Llywodraeth Cymru i bractisau meddygon teulu er mwyn gweithredu'r cytundeb meddygon teulu newydd yng Nghymru, gan ddechrau eleni. Er enghraifft, mae'r unig ystafell ymgynghori, gofod gwaith cyfyng a gorlawn ac ystafell aros gyfyngedig ym meddygfa Hanmer, ger y ffin â sir Amwythig yng ngogledd-ddwyrain Cymru, yn golygu nad yw eu meddyg teulu'n gallu cydymffurfio â'r rheoliadau newydd. Mae ef wedi bod yn ceisio datblygu safle pwrpasol, sy'n addas ar gyfer gofynion yr unfed ganrif ar hugain a'r cynnydd yn y rhwymedigaethau cytundebol gan feddygon teulu sydd eu hangen ar Lywodraeth Cymru ers 2012. Cafodd safle cyfagos ei nodi dros ddegawd yn ôl. Rydym ni'n gwybod bod ymchwiliad i lywodraethiant ac arweinyddiaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cael ei gynnal ar hyn o bryd, ac mae grŵp gweithredu cleifion Hanmer yn dweud bod y newidiadau cyson mewn personél o fewn tîm ardal ddwyreiniol y bwrdd iechyd ac uwch reolwyr gofal sylfaenol wedi arwain at gymylu, camwybodaeth a diffyg dilyniant a llif gwybodaeth ar sefyllfa a ddylai fod wedi cael sylw brys, A'r gwir broblem, yn ôl pob golwg, yw'r diffyg cyfathrebu llwyr gan y Bwrdd Iechyd ac nad ydynt wedi deall y sefyllfa. Mae addewidion wedi'u gwneud ond byth wedi eu cyflawni, yn ôl y sôn—dim gwybodaeth o gyfarfod ar 11 Tachwedd, dim diweddariadau misol, fel y cafodd ei haddo ym mis Tachwedd. Nid oes unrhyw ymgysylltu a dim atebolrwydd o gwbl. Mae hyn yn enghraifft, ac rwy'n galw am ddatganiad brys yn unol â hynny, nid yn unig o ran yr achos hwn ond ar y goblygiadau ehangach i wasanaethau gofal sylfaenol yn y maes hwnnw.  

Diolch. Wel, fel y cyfeirioch chi ato yn eich cwestiwn, mae yna gytundeb meddygon teulu newydd yn cael ei gyflwyno eleni, ac mae hynny ond yn rhan o'r rhaglen dreigl honno, mewn gwirionedd, o ddiwygio sydd gennym ni yma yng Nghymru o'n gwasanaethau gofal sylfaenol. Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gyfarwyddwr gofal sylfaenol newydd, a byddwn i'n eich annog chi i ysgrifennu ati—Rachel Page—i weld, ar yr achos penodol hwnnw, os gall hi ddwyn hynny i gasgliad ffafriol.    

Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth y prynhawn yma ar y newyddion bod uwch gynghorwyr sir Ddinbych wedi bod yn cwrdd yn breifat i drafod gostyngiadau mewn ffioedd cartrefi gofal fydd yn mynd â'r hyn y mae'r sir yn ei gynnig yn is na rhai o awdurdodau eraill y gogledd ac yn effeithio ar rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn fy etholaeth. Dywedodd cadeirydd Fforwm Gofal Cymru, Mario Kreft, ac rwy'n dyfynnu:

'Yn lle cuddio y tu ôl i ddrysau caeedig, dylai'r drafodaeth ddigwydd mewn ffordd agored a thryloyw. Does dim rheswm masnachol credadwy pam y dylai'r adroddiad ar y mater hwn gael ei ystyried yn breifat, ond mae'n amlwg bod uwch ffigyrau ar y cyngor, gan gynnwys yr arweinydd...eisiau osgoi craffu priodol gan gyhoedd sir Ddinbych a'r wasg. Mae'n gywilyddus. Beth sydd ganddyn nhw i'w guddio?

'Bydd hyn i gyd yn gwbl ddiystyr oni bai bod cabinet sir Ddinbych yn gwrthdroi'r brad dirmygus hwn o bobl agored i niwed ac yn penderfynu talu ffioedd teg o'r diwedd sy'n galluogi cartrefi gofal i ddarparu gofal cynaliadwy a gwobrwyo staff rheng flaen ymrwymedig â chyflogau gwell.'

Ychwanegodd,

'Os yw sir Ddinbych yn methu â gwneud y peth iawn y tro hwn, dylai'r cabinet ymddiswyddo yn gyfan gwbl a chywilyddio, oherwydd dyma wahaniaethu yn erbyn pobl â dementia sydd heb lais.'

Aeth ymlaen i ddweud,

'Rwy'n deall bod gan rai unigolion uchelgeisiau gwleidyddol personol, ond mae cuddio y tu ôl i len o gyfrinachedd yn gwbl annerbyniol pan fo'r canlyniad tebygol yn mynd i roi pwysau ariannol arall gyda threth lechwraidd ar deuluoedd cariadus.'

Ydy Llywodraeth Cymru'n cytuno â sylw Mr Kreft?

Fe wnaethoch chi alw am ddatganiad brys, a dydw i ddim o'r farn y byddai hynny'n briodol. Mater i Gyngor Sir Ddinbych yw hwn. Yr hyn y byddwn i'n cytuno ag ef yw mai bod â chymaint o dryloywder â phosibl, rwy'n credu, yw'r ffordd ymlaen i bob awdurdod lleol yng Nghymru o ran gwneud eu penderfyniadau.

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar lifogydd, a dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Julie James.

Diolch, Llywydd. Dros yr wythnos ddiwethaf, mae glaw trwm parhaus wedi effeithio ar Gymru. Mewn rhai mannau, fe welsom ni dros chwe wythnos o law yn ystod pythefnos cyntaf y flwyddyn. Disgynnodd hwnnw ar dir a oedd eisoes yn ddirlawn, gan gynyddu dŵr ar yr wyneb, gan arwain at lefelau uchel iawn yn yr afonydd ledled Cymru. Ers dydd Mercher, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyhoeddi 50 o rybuddion llifogydd a 95 rhybudd llifogydd. Dyna fwy o dystiolaeth eto bod ein tywydd ni'n mynd yn fwyfwy cyfnewidiol ac oherwydd newid hinsawdd y mae hynny. Mae digwyddiadau glaw yn mynd yn fwy difrifol a dwys, ac maen nhw'n digwydd yn fwy rheolaidd.

Yn anffodus, rydym ni wedi cael adroddiadau bod llifogydd wedi effeithio ar 84 o dai, yn ogystal ag effeithiau ar y rheilffyrdd a'r ffyrdd. Mae llifogydd yn brofiad dirdynnol i drigolion, perchnogion busnesau a chymunedau yn gyffredinol, ond yn enwedig felly i berchnogion tai sydd wedi gweld eu cartrefi yn gorlifo â dŵr. Mae fy meddyliau, a meddyliau fy nghydweithwyr, gyda phawb yr effeithiwyd arnyn nhw. O dan y fath amgylchiadau, rwy'n erfyn ar berchnogion tai i wirio eu hyswiriant eto ac ymchwilio i'r risg o lifogydd i'w tŷ. Fe wyddom ni fod lefelau dealltwriaeth a pharodrwydd yn amrywio yn fawr ymysg ein cymunedau. Mae hi'n bwysig bod pob preswylydd yn gwybod ble i gael gafael ar wybodaeth am lifogydd, fel tudalennau gwe 'gweld eich risg llifogydd' Cyfoeth Naturiol Cymru, ac rydym ni'n parhau i weithio gyda'n hawdurdodau rheoli risg i gynyddu ymwybyddiaeth am lifogydd.

Ond er bod effeithiau wedi bod, fe ddylem ni gadw mewn cof y gallai'r llifogydd fod waeth o lawer heb ymdrechion y gwasanaethau brys, awdurdodau lleol, staff CNC, asiantaethau trafnidiaeth, a gwirfoddolwyr. Mae hi'n hawdd anghofio weithiau, ond mae ein seilwaith ni i gyd yn ddibynnol ar bobl i'w gynnal a'i gadw'n weithredol, yn enwedig yn ystod y tywydd garw. Heb eu hymdrechion nhw, fe allai'r effeithiau i'n cymunedau ni fod yn llawer gwaeth. Ar ran y Llywodraeth, rwyf i am ddiolch o galon i bawb a helpodd yn yr ymateb i'r digwyddiadau diweddar.

Ond mae hi'n bwysig cofio hefyd nad ymateb i lifogydd yn unig mae'r awdurdodau rheoli risg. Maen nhw'n gweithio trwy'r amser i wella ein seilwaith rheoli perygl llifogydd, gan fuddsoddi mewn cynlluniau newydd a gefnogir gan gyllid Llywodraeth Cymru, gan weithio yn barhaus i rymuso ein hasedau hanesyddol ni. Mae'n rhaid iddyn nhw ymdrin hefyd ag etifeddiaeth ein treftadaeth lofaol, megis tomenni glo segur, yn wyneb perygl cynyddol newid hinsawdd.

Yn ystod y tymor Seneddol blaenorol, fe fuddsoddodd Llywodraeth Cymru £390 miliwn mewn rheoli risg llifogydd ac erydu arfordirol. Mae hyn wedi helpu i leihau'r risg o lifogydd i dros 47,000 o dai, drwy greu a rheoli seilwaith a fyddai wedi cael ei brofi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Fe fyddwn ni'n ymdrechu bob amser i wneud rhagor. Mae gan ein rhaglen lywodraethu nod eglur ac uchelgeisiol: fe fyddwn ni'n darparu amddiffyniad ychwanegol rhag llifogydd i dros 45,000 o gartrefi yng Nghymru. Nid tasg rwydd fydd honno, ac mae angen buddsoddiad sylweddol ynddi. Wrth i ni geisio cyrraedd y nod hwn, rwy'n falch o gadarnhau bod ein rhaglen rheoli risg arfordirol yn parhau i gyflawni ar gyflymder. Mae gennym ni bum cynllun arfordirol sy'n cael eu hadeiladu ar hyn o bryd, ym Mhorthcawl, Bae Colwyn, Bae Penrhyn, Aberdyfi a'r Mwmbwls. Dyfarnwyd cyllid adeiladu i ddau gynllun arall yn y Rhyl a Phrestatyn, sef cyfanswm o £92 miliwn, ac fe fyddwn ni'n gweld chwe chynllun arall yn nesáu at y gwaith adeiladu dros y flwyddyn nesaf, gan gynnwys Caerdydd, Aberaeron a Bae Hirael.

Nid dim ond buddsoddi mewn cynlluniau mawr yr ydym ni. Eleni, fe dderbyniodd ein grant gwaith ar raddfa fach 90 o wahanol geisiadau, sef cyfanswm o £3.8 miliwn. Mae'r cynllun yn rhoi arian i awdurdodau lleol fynd i'r afael â phroblemau llifogydd sydd o faint llai, a mwy ar wahân. Rydym ni'n amcangyfrif y bydd 3,100 o dai yn elwa ar y cyllid grant hwn. Rydym ni'n cynyddu ein buddsoddiad mewn rheoli risg llifogydd naturiol hefyd. Un o'n rhaglenni ar gyfer ymrwymiadau'r llywodraeth oedd darparu atebion ar sail y byd naturiol ym mhob un o brif ddalgylchoedd yr afonydd. Rydym ni'n buddsoddi mwy na £3 miliwn trwy ein rhaglen rheoli llifogydd yn naturiol, wrth i ni geisio defnyddio prosesau naturiol i storio, arafu ac ymdreiddio dyfroedd llifogydd i leihau perygl llifogydd. Rydym ni'n amcangyfrif y bydd hynny o fudd i tua 800 o dai, gan ddarparu buddion llawer ehangach hefyd megis gwell ansawdd dŵr, cynefinoedd bywyd gwyllt a rheoli tir mewn ffyrdd amgen.

O ran diogelwch tomenni glo, rydym yn parhau i ddarparu rhaglen waith ar y cyd â'n partneriaid. Rydym wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth newydd yn ystod y Senedd hon i sefydlu dull cyson o reoli, monitro a goruchwylio tomenni segur ledled Cymru. Fe fydd hyn yn helpu i ddiogelu cymunedau a sicrhau bod pobl yn gallu teimlo yn ddiogel yn eu cartrefi eu hunain. Rydym ni'n parhau i gomisiynu'r Awdurdod Glo i archwilio tomenni glo segur ystyriaeth uwch. Mae'r bumed rownd o arolygiadau ar y gweill ar hyn o bryd. Mae gennym ni raglen ariannu ar waith i gefnogi awdurdodau lleol i wneud unrhyw waith cynnal a chadw a chyfalaf a nodwyd o'r rhaglen arolygu. Er enghraifft, mae ein cyllid ni'n cefnogi gwaith adfer tipiau Rhondda Cynon Taf ar domen Pendyrus. Ac wythnos ddiwethaf, cyhoeddodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ei fod wedi dechrau ar y gwaith o wella rheolaeth draeniad dŵr wyneb yn nhomen Aberllechau.

Ac nid ydym ni'n llaesu dwylo. Er ein bod ni'n buddsoddi mewn cynlluniau llifogydd newydd yn gyson, rydym ni'n gwybod ei bod hi'n rhaid i ni ddysgu oddi wrth bob achos o lifogydd. Mae hyn oherwydd ein bod ni'n ceisio gwella ein ffyrdd ni o weithio trwy'r amser. Mae pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol annibynnol Cymru, dan gadeiryddiaeth Mr Martin Buckle, wedi bwrw ymlaen â dau wahanol adolygiad rhagnodol ar gyfer ein strategaeth genedlaethol i reoli perygl llifogydd ac arfordirol. Roedd yr adolygiad cyntaf o'r farn fod heriau o ran adnoddau yn wynebu ein hawdurdodau rheoli risg ni. Roedd yr adolygiad yn canfod bod y sector rheoli risg llifogydd, er gwaethaf buddsoddiad parhaus, yn gweld bwlch o ran sgiliau. Roedd y bwlch sgiliau hwn yn amlwg yn y sectorau cyhoeddus a phreifat. Mae'r adroddiad yn cynnwys argymhellion ynglŷn â sut y gellir mynd i'r afael â'r mater hwn, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda'r pwyllgor i ddatblygu dewisiadau i fynd i'r afael â'r her hon.

Roedd ail adolygiad y pwyllgor ynghylch ddeddfwriaeth bresennol sy'n rhoi sail i'n polisi rheoli perygl llifogydd ni. Mae natur eithafol stormydd 2020-21 wedi cynyddu'r ddadl ynghylch cyflawni, yn enwedig o ran swyddogaethau a chyfrifoldebau. Rwy'n cydnabod bod y ddeddfwriaeth ynglŷn â rheoli risg llifogydd yn gadarn, ond nid yw hi'n berffaith. Rwyf i am barhau i weithio gyda'r pwyllgor ar unrhyw welliannau posibl y gellir eu gwneud nhw wrth i ni geisio mynd i'r afael â'r heriau a achosir gan newid hinsawdd.

Llywydd, mae hon wedi bod yn wythnos heriol i'r holl bobl a mudiadau sy'n gweithio i'n cadw ni'n ddiogel rhag llifogydd, ond yn arbennig i'r deiliaid tai a'r busnesau hynny yr effeithiwyd arnynt. Rwy'n meddwl amdanyn nhw ar hyn o bryd. Diolch.

Janet Finch-Saunders.

Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda.

Nid yw Cymru, wrth gwrs, ar ei phen ei hun yn cael ei tharo yn galed iawn wrth i newid hinsawdd barhau i waethygu, ac mae hynny, i bob pwrpas, yn achosi llawer o'r problemau y gwnaethoch chi eu crybwyll o ran llifogydd. Dim ond wythnos diwethaf, ar un noson yn unig, fe gyhoeddwyd cyfanswm o 27 o rybuddion llifogydd a 43 o rybuddion llifogydd wrth i gaeau orlifo gan gau llawer o'n ffyrdd. Fel dywedodd Dr Paul Jennings ddydd Sul,

'Mae ein ffyrdd, rheilffyrdd a'n haneddiadau ni'n echrydus o annigonol i wynebu'r heriau sydd o'n blaenau ni'.

Ni ellir amau'r buddsoddiad sylweddol sydd wedi bod. Rhwng 2016 a 2021, fe fuddsoddodd Llywodraeth Cymru £390 miliwn i helpu i reoli'r perygl o lifogydd, a'r flwyddyn ariannol hon mae hi'n wir fod cyllid refeniw ar gyfer rheoli risg llifogydd a refeniw dŵr BEL wedi cynyddu tua £12 miliwn, tra bod cyllid cyfalaf wedi cynyddu £21 miliwn. Er hynny, mae Andrew Morgan, arweinydd cyngor Rhondda Cynon Taf, wedi dweud yn blaen iawn fod angen buddsoddiad mwy cynaliadwy erbyn hyn, gan fod yr ymateb i ddigwyddiadau llifogydd bellach yn cael effaith ddinistriol yn uniongyrchol ar adnoddau'r cynghorau. Mae hyn wedi gwneud y gost o beidio â gwneud y buddsoddiad hwnnw'n amlwg iawn. Cafodd dros 20 o dai eu gorlifo, yn anffodus, oherwydd ceuffos yn methu ag ymdopi â swm y dŵr, oherwydd malurion a gafodd eu golchi i lawr o'r mynyddoedd. Felly, mae'n hynny'n amlygu eu bod nhw'n dal i fod ag angen am y buddsoddiad hwnnw. Mae Rhondda yn enghraifft wych o'r sefyllfa sydd gennym ni yng Nghymru y mae angen ei gwyrdroi. Tra bod dros £14 miliwn wedi cael ei wario ar uwchraddio seilwaith yn Rhondda Cynon Taf ers storm Dennis yn 2020, mae £20 miliwn wedi cael ei wario ar atgyweirio ar ôl stormydd dros yr un cyfnod. Nawr, yn y pwyllgor newid hinsawdd, rydyn ni wedi gwneud hyn yn eglur iawn mewn sawl adroddiad. Fe ddylai Llywodraeth Cymru newid ei dull o ddyrannu refeniw ar gyfer awdurdodau lleol ac ystyried y perygl presennol o lifogydd a'r hyn a ragamcanir yn y dyfodol. Felly, Gweinidog, a wnewch chi egluro y bydd dyraniad refeniw ar gyfer awdurdodau lleol yn 2023-24 ar sail risg llifogydd ar hyn o bryd a risg a ragwelir?

Mae wyth mis wedi bod erbyn hyn ers cyhoeddiad adolygiad annibynnol o achosion llifogydd ledled Cymru yn ystod gaeaf 2021. Yr Athro Elwen Evans KC sydd â'r gorchwyl o sefydlu canfyddiadau allweddol, rhannu pryderon, y gwersi a ddysgwyd, llwyddiannau ac arfer da, yn ogystal â nodi meysydd ar gyfer gwelliant. Felly, a yw'r Athro Evans wedi dweud pa bryd y daw'r adolygiad i ben, ac a yw hi wedi rhoi unrhyw argymhellion rhagarweiniol i Senedd Cymru eu hystyried nawr? Yn ddiamau, fe geir gwersi y gallwn ni i gyd ddysgu ohonyn nhw a mesurau y mae'n rhaid i bob un ohonom ni gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb amdanyn nhw. Eto i gyd, mae angen i ni gael gweld yr adolygiad hwnnw.

Mae gennym ni gannoedd o gyrsiau dŵr cyffredin ledled Cymru lle nad oes gan berchnogion glannau afon syniad o gwbl beth yw eu cyfrifoldebau nhw'n unigol. Yn wir, yn fy etholaeth fy hun, mae darnau o dir ar lan yr afon heb unrhyw berchnogion dynodedig o gwbl. Felly, fe gaiff cyfrifoldebau am lannau afonydd eu hanwybyddu. Mae perygl o anwybyddu llednentydd a nentydd. Ond, fel gwyddom ni yn Aberconwy, fe allai'r rhain fod yn achosi rhai llifogydd gwir ddinistriol. Felly, pa gamau a fyddwch chi'n eu cymryd i sicrhau y bydd pob perchennog glannau afon yn cael ei nodi a'u bod nhw'n gwybod beth yw eu dyletswyddau a bod eu dyletswyddau'n cael eu cynnal?

Yn olaf, fel gwyddoch chi, mae Llywodraeth Cymru wedi gwario £4.25 miliwn ar Fferm Gilestone. Gyda dewrder, fe wnaeth fy nghyd-Aelod yn y Senedd James Evans ffilmio tystiolaeth uniongyrchol o'r safle mewn storm, sydd yn dangos ei fod bron yn llwyr dan ddŵr erbyn hyn. Felly, Gweinidog, a wnewch chi esbonio sut ar wyneb y ddaear y gall hi fod yn ddiogel i Lywodraeth Cymru gynnal digwyddiadau yno ac, yn eich gwaith chi o'i gaffael—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i, gyda'r Gweinidog yr wyf i'n siarad, nid gyda'r Dirprwy. Ac a ystyriwyd y perygl o lifogydd ar unrhyw adeg cyn i chi wneud buddsoddiad o'r fath. Diolch, Llywydd.

Diolch i chi, Janet. Felly, o ran materion y gyllideb, fe allaf ddweud wrthych chi fod effaith y buddsoddiadau a wnaethom ni wedi bod yn sylweddol iawn. Er enghraifft, yn ystod y glaw trwm diweddaraf, roedd yr amddiffynfeydd llifogydd yn Rhondda Cynon Taf, yr oeddech chi'n cyfeirio atyn nhw, yn atal llifogydd i dros 800 o gartrefi. Yn ddiweddar, ar eu pennau eu hunain, gwnaeth cynlluniau amddiffyn Park Lane, Aberdâr, a Nant y Pentre leihau'r risg i dros 320 o dai, a rhoddodd yr amddiffynfeydd yn Rhydyfelin, Abercynon ac Aberpennar amddiffyniad i 133, 123 a 144 o dai yn y drefn honno. Cynorthwyodd y llifddorau hefyd wrth leihau'r risg i eiddo yn Stryd Edward yn Ystrad Mynach a nifer o rai eraill. Fe fyddwn ni'n buddsoddi dros £71 miliwn mewn rheoli peryglon o lifogydd ac arfordirol eleni, sef y swm blynyddol mwyaf erioed, ac mae cyfanswm y gyllideb gyfalaf tair blynedd o £102 miliwn yn ein galluogi ni i gynllunio ein buddsoddiad ni'n well.

Ond, diwedd y gân, Janet, yw pe na fyddai raid i ni dalu am raglen ddiogelwch y tomenni glo, sy'n gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU, fe fyddai gennym ni gannoedd lawer o filiynau o bunnoedd yn rhagor. Felly, y peth gorau y gallech chi ei wneud i'ch etholwyr a phobl Cymru yw cael y Llywodraeth ar lefel y DU, sy'n cael ei rhedeg gan eich plaid chi, i wneud ei dyletswyddau gwirioneddol ddifrifol—gwirioneddol ddifrifol—o ran ei rhwymedigaethau i amddiffyn holl bobl y DU rhag anawsterau oherwydd peryglon tomenni glo. Mae'r tomenni glo hyn yn waddol ein gorffennol diwydiannol cyffredin ni, nid i Lywodraeth ddatganoledig Cymru. Gwarth o beth yw nad yw Llywodraeth y DU yn gwneud felly, ac rwy'n rhyfeddu atoch yn ddweud wrthyf i y dylem ni symud cyllideb o rywle arall pan fo'n rhaid i ni dalu am raglen y dylai Llywodraeth y DU fod yn talu amdani yn gwbl amlwg. Felly, nid wyf i am gymryd unrhyw wersi oddi wrthych chi ynglŷn â sut i lunio cyllidebau, ar gyfer hyn nac unrhyw beth arall.

O ran yr ymholiadau, mae hynny'n rhan o'n cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru. Mae honno'n sgwrs sy'n parhau. Mae'n rhaid i Elwen Evans allu cwblhau ei hymchwiliad wrth iddo fynd rhagddo. Yn ddiamau, fe fydd llefarydd Plaid Cymru yn awyddus i ymhelaethu eto ar hynny, Llywydd, felly ni fyddaf i'n manylu ar hynny o gwbl.

Wel, amseru da. Heledd Fychan.

Diolch Llywydd. Rwy'n croesawu datganiad heddiw gan y Gweinidog, ac yn arbennig, rwy'n meddwl am bob un sydd wedi dioddef difrod yn sgil lifogydd. I unrhyw rai ohonom ni sydd wedi gweld hynny'n uniongyrchol, mae'n beth cwbl ddinistriol. Ac, mae yna bobl y mae hyn wedi digwydd iddyn nhw dro ar ôl tro. Wythnos diwethaf, effeithiwyd ar ddau dŷ yn fy rhanbarth i ddwy waith—ddydd Iau a dydd Sadwrn—ac mae hynny'n gwbl anrheithiol. Felly, rwy'n credu bod pob un o'r datganiadau a wnaf i heddiw yn cael eu gwneud gyda'r bobl hynny mewn cof nad ydyn nhw'n gallu cysgu nawr bob tro mae hi'n glawio yn drwm—am y pryder hwnnw. A'r busnesau hynny hefyd nad ydyn nhw'n gallu cael yswiriant, a thrigolion nad ydynt yn gallu fforddio yswiriant, i bob pwrpas, er gwaethaf Flood Re a chynlluniau o'r fath.

Fe hoffwn i ofyn nifer o gwestiynau, os gwelwch chi'n dda, Gweinidog, oherwydd fel rydym ni wedi dweud, mater yw hwn a fydd yn parhau i effeithio ar gymunedau ledled Cymru oherwydd yr argyfwng hinsawdd. Nid rhywbeth yw hyn sy'n peri pryder i'r dyfodol, ond tystiolaeth o newid hinsawdd a'i effaith nawr. Ac mae'n rhaid i ni wneud mwy, rwy'n credu, i gefnogi'r rhai sy'n byw mewn cymunedau sydd mewn perygl.

Roeddech chi'n cyfeirio at yr adolygiad annibynnol yn hytrach na'r ymchwiliad. Mae yna wahaniaeth; fe wnes i frwydro yn galed iawn am ymchwiliad, ond roeddwn i'n falch ein bod ni wedi gallu sicrhau adolygiad o leiaf. Ond fe hoffwn i gael eglurder, Gweinidog, o ran sut y bydd cynrychiolwyr etholedig yn gallu cyflwyno tystiolaeth o ran yr adolygiad hwnnw. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n hanfodol bod y gwaith yn symud yn ei flaen, ac rwy'n gwybod am gymunedau yr effeithiwyd arnyn nhw unwaith eto. Wrth gwrs, fe fydd rhai o'r rhain a gafodd eu effeithio'n ofnadwy yn 2020 a 2021 yn awyddus i gyflwyno tystiolaeth fwy diweddar, yn enwedig pan fo gwaith wedi bod, ond hwnnw efallai heb fod yn llwyddiant.

Yn ail, fe hoffwn i ofyn—. Yn dilyn llifogydd dinistriol 2020, fe bwysleisiodd eich rhagflaenydd yr angen am sgwrs genedlaethol a bod mwy o gefnogaeth ar gael i gymunedau allu bod yn fwy cadarn. Fe hoffwn i ofyn: ble mae'r gefnogaeth uniongyrchol honno? Oherwydd profiad cymunedau yr wyf i wedi bod yn siarad â nhw ledled Cymru yw ei bod, am y tro, i raddau helaeth, yn gyfrifoldeb arnyn nhw, lle mae gennych chi bobl sy'n rhagweithiol iawn neu sydd ag arbenigedd yn y maes hwn, sy'n gallu arwain hynny wrth wirfoddoli. Fe geir rhai cynlluniau effeithiol iawn ar waith gyda grwpiau sy'n gweithredu o ran llifogydd, ond mewn rhai cymunedau sy'n fwy agored i niwed efallai nad yw'r arbenigedd hwnnw yno, maen nhw'n teimlo eu bod nhw'n cael eu gadael yn amddifad o'r cymorth hwnnw. A rhywbeth a gafodd ei amau ar y pryd oedd, ydym, rydym ni'n cytuno bod angen sgwrs genedlaethol, ond na fyddwn ni'n gallu diogelu pob cartref a busnes, yn anffodus, ond sut mae cael y sgwrs genedlaethol honno, a phwy sy'n mynd i arwain y sgwrs honno? Oherwydd ddwy flynedd yn ddiweddarach, nid yw honno wedi digwydd, ac rwyf i o'r farn fod angen honno arnom ni ar fyrder.

Mae ein plaid ni wedi cyfeirio o'r blaen at yr angen am fforwm llifogydd Cymru pan welwn ni fforwm llifogydd cenedlaethol yn Lloegr, a fforwm llifogydd yn yr Alban, a'r hyn y maen nhw'n ei wneud yw mynd i gymunedau i helpu i sefydlu pethau fel grwpiau gweithredu llifogydd a darparu ymateb brys fel hyn ar lawr gwlad. Mae hynny'n cynnwys cwnsela, cefnogaeth a chyngor ynghylch tai a phob math o bethau eraill, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei weld hefyd nawr efallai mewn llawer o'r cymunedau yr effeithiwyd arnynt yn 2020 a 2021 yw'r effaith, oherwydd na chafodd cartrefi pobl eu sychu yn briodol; nid oedd pobl yn gallu fforddio hynny oherwydd nad oedd ganddyn nhw yswiriant, ac mae hynny'n creu problemau iechyd enfawr o ran clefydau anadlol. Felly, mae'r angen hwnnw, rwy'n credu, ar lawr gwlad i fod ag ymateb sy'n uniongyrchol. Felly, fe hoffwn i wybod am y sefyllfa o ran y sgwrs genedlaethol honno, pwy fydd yn arwain honno, a sut fydd honno'n hwyluso'r cadernid hwnnw wedyn. Oherwydd rwyf i o'r farn nad yw ailadrodd 'mae angen i gymunedau fod yn fwy cadarn' mewn gwirionedd yn eu helpu nhw o ran bod yn fwy cadarn, ac nid wyf i'n credu y byddai'n cymryd llawer o gyllid o ran y gefnogaeth honno.

Pwynt arall yr hoffwn ei godi yw'r hyn yr oeddech chi'n cyfeirio ato o ran bwlch sgiliau, ac fe gafodd hynny ei bwysleisio hefyd gan Archwilio Cymru yn eu hadroddiad a gyhoeddwyd cyn y Nadolig. Yn bryderus iawn, roedd yr adroddiad hwnnw'n dweud nad yw rhai awdurdodau lleol hyd yn oed yn gallu cyflwyno ceisiadau am y cyllid sydd ar gael, oherwydd nad oes ganddyn nhw'r staff na'r arbenigedd i ddatblygu'r ceisiadau hynny. Roedd Archwilio Cymru yn pwysleisio, felly—peth anghyffredin iawn i'w ddweud yn y Senedd—nad mater o ran diffyg cyllid ar gael yw hwn; mae'r arian ar gael, ond nid yw awdurdodau lleol yn gallu gwneud cais am yr arian oherwydd y bwlch sgiliau. Ac yn bryderus hefyd, nid yw pob awdurdod lleol ledled Cymru yn gallu gweithredu'r cynlluniau ychwaith, sy'n golygu nad ydyn nhw'n gallu manteisio ar y cyllid trwy'r cytundeb cydweithredu. Felly, sut rydym ni am fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau yr ydych chi'n cyfeirio ato yma? Ond, pan fyddwn ni'n cael ein diweddaru yn y Senedd, ac a ydym ni'n sicr bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru'r niferoedd o staff i ymdrin â llifogydd? Roedden nhw'n crybwyll, ar ôl llifogydd 2020, bod angen o leiaf 70 aelod arall o staff eto. A oes sicrwydd gennym ni fod y staff ganddyn nhw yn eu lle, a sut fyddwn ni'n sicrhau ein bod nhw'n gwneud popeth posibl i sicrhau nad oes neb yn profi llifogydd yn ddiangen? Diolch.

Diolch, Heledd. Dim ond o ran yr adolygiad, a oedd yn rhan o'r drafodaeth a fu rhyngom ni, fe geir nifer o wahanol fathau o adolygiad yn digwydd ar hyn o bryd. Fe gyfeiriais i at y ddau gan y pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol, er enghraifft. Felly, mae adolygiad yr Athro Elwen Evans KC yn dilyn patrwm darnau eraill o waith sy'n digwydd, felly dim ond ar gyfer tawelu meddyliau nad y bwriad yw i hwnnw gwmpasu popeth, ac fe wn i eich bod chi'n gwybod hynny.

Fe fydd hi'n ysgrifennu at gynrychiolwyr etholedig perthnasol yn gofyn iddyn nhw am fewnbwn ar gam priodol yn ei hadolygiad hi. Mae'n rhaid i ni ganiatáu iddi hi fwrw ymlaen, mae'r adolygiad yn annibynnol, yn amlwg, er iddo gael ei gomisiynu ar y cyd rhyngom ni yn unol â'r cytundeb cydweithredu. Rwy'n rhagweld na fydd hi'n cymryd llawer mwy i hwnnw ddod nawr, a mater iddi hi yw sut y bydd hi'n gwneud hynny, er bod y cylch gwaith yn eglur iawn ei bod hi'n ofynnol iddi wneud hynny. Fe fyddwn i'n synnu'n fawr yn wir pe na fyddai ardal y Rhondda yn rhan o'r adolygiad hwnnw, oherwydd yn amlwg dyna ble roedd llawer o'r llifogydd diweddar iawn, ac mae hwn yn adolygiad yr ydym ni'n awyddus i ddysgu gwersi ohono, nid dim ond o'r gorffennol yn unig, ond trwy'r amser. Rwy'n siŵr y bydd yna ardaloedd eraill yng Nghymru yr effeithiwyd arnyn nhw sawl gwaith y bydd angen eu trafod gyda chynrychiolwyr etholedig yn y mannau hynny. Felly, rwy'n rhagweld y bydd hynny'n digwydd yn fuan. Nid oes gennyf i ddyddiad gwirioneddol yma—wel, ni wn i am y dyddiad gwirioneddol, mater iddi hi yw hwnnw, ond, yn sicr fe drafodwyd hynny gyda'r Aelod dynodedig a minnau at y diben hwn, felly rwy'n siŵr bod yr adolygiad ar ei ffordd.

Yr hyn yr ydym ni'n dymuno ei wneud yw dysgu gwersi o'r setiau hynny o adolygiadau ynglŷn â sut mae pethau yn gweithio ar lawr gwlad a pha welliannau fydd eu hangen. Rydym ni'n gwybod y bydd angen gwelliannau, ni fyddem wedi gofyn am adolygiadau pe byddem ni'n credu bod popeth yn rhagorol. Felly, fe fyddwn ni'n dymuno edrych ar y rhain, pori drostyn nhw a chyflwyno cyfres o welliannau wedyn. Un o'r pethau yr ydym ni'n eu hystyried yw'r holl fater hwn o ymwybyddiaeth am lifogydd, felly, unwaith eto, fe hoffwn i roi teyrnged i'r bobl sydd wedi bod allan ym mhob tywydd ledled Cymru o bob un o'r gwasanaethau ymatebwyr, yn cynnwys CNC. Rwy'n credu ein bod ni'n anghofio rhywfaint o'r adnodd gwirioneddol a welwn ni yn yr afon, sef yr ymyrraeth, yn gofyn i'r bobl hyn fod allan yn sicrhau ei fod yn gweithio. Felly, fe hoffwn ni wneud yn siŵr ein bod ni'n cydnabod anhawster eu hamodau gwaith.

Ond hefyd, peth torcalonnus yw cael llifogydd yn eich cartref, heb sôn am i'r peth ddigwydd ddwywaith mewn tridiau. Rydym ni'n llwyr gydnabod hynny, a dyna pam mae'r rhaglen fuddsoddi fawr hon gennym ni, ac, unwaith eto, mae gennym ni gytundeb yn y cytundeb cydweithredu i sefydlu'r rhaglen risg arfordirol—mae'n ddrwg gen i, rwyf wedi mynd yn grug yn sydyn, esgusodwch fi—ac mae hynny i'w groesawu yn fawr. Yr hyn sy'n dda iawn i'w weld, yn yr ymateb sy'n dod gan yr awdurdodau lleol y tro hwn, yw bod y tai a amddiffynnwyd wedi cael eu diogelu. Felly, nid yw hi fel pe bai hynny heb weithio, dim ond bod llifogydd yn gwaethygu, felly mae mwy o dai eto yn cael eu nodi mewn ardaloedd lle ceir llifogydd. Ond roedd y rhai a oedd mewn perygl y tro diwethaf ac a gafodd yr amddiffynfeydd rhag llifogydd wedi cael eu diogelu, felly mae hynny'n rhywbeth i fod yn ddiolchgar amdano, er, fel rydym ni'n ei weld, mae newid hinsawdd yn cyflymu, felly mae angen i ni ehangu'r rhaglen hon.

Nid oes gennyf i unrhyw broblem o gwbl gyda'r awgrym ynglŷn ag edrych ar grwpiau gweithredu llifogydd, dim ond dweud ein bod ni'n aros am ganlyniadau'r adolygiad ar gyfer mynd trwyddyn nhw, ac rwy'n siŵr y bydd hwnnw'n un o'r pethau y byddwn ni'n rhoi ystyriaeth iddyn nhw. Mae'r bwlch sgiliau yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried hefyd, fel yswiriant. Fe wnaeth Vaughan Gething a minnau gyfarfod i drafod materion yswiriant, yn enwedig yswiriant masnachol, yn ddiweddar iawn. Rwy'n credu efallai mai ddoe oedd hi, ond mae fy synnwyr i o amser yn ofnadwy, efallai mai echdoe oedd hi—wel, nid echdoe a fyddai hi chwaith, felly mae'n debyg mai dydd Llun neu ddydd Gwener oedd hi, beth bynnag am hynny. Rydym ni am fynd at Lywodraeth y DU i drafod sefydlu cynllun tebyg ar gyfer busnesau, er y byddai hynny'n fwy cymhleth ar gyfer eiddo masnachol. Rwy'n pesychu yn sydyn, heb wybod pam. [Torri ar draws.] Felly, rwy'n rhannu eich pryderon chi ac yn awyddus i'ch sicrhau chi ein bod ni'n gwneud yr hyn y gwnaethoch chi ofyn yn ei gylch. Mae'n ddrwg gen i.

Diolch i chi am y datganiad hwn, Gweinidog. Ym mis Rhagfyr, lansiodd y Groes Goch ei adroddiad newydd, 'Every time it rains', a oedd yn tynnu sylw at yr angen i wneud mwy i gefnogi cymunedau i baratoi yn well ar gyfer llifogydd ac adfer ohonyn nhw. Mae'r adroddiad yn codi sawl pwynt, ond y mwyaf pryderus yn fy marn i oedd y canfyddiadau bod ymwybyddiaeth o berygl llifogydd ymhlith y rhai sy'n byw mewn ardaloedd sydd mewn perygl o lifogydd yn isel, fel rydych chi wedi sôn, Gweinidog. Mae diffyg ymwybyddiaeth yn effeithio ar lawer o aelwydydd o ran bod ag yswiriant llifogydd sy'n annigonol ac yn arwain pobl i ddiffyg ymwybyddiaeth o'r camau y gallan nhw eu cymryd i baratoi ar gyfer y sefyllfa waethaf bosibl.

Mae gan rai cymunedau, fel Pentref Afon yn fy etholaeth i, grwpiau o wirfoddolwyr llifogydd, sy'n helpu i dynnu sylw trigolion at berygl llifogydd, a chysylltu ag awdurdodau ar rwystrau mewn afonydd a rhoi gwybodaeth ynglŷn â'r hyn i'w wneud gyda phethau gwerthfawr, ymhlith llawer o bethau eraill. Rydym ni wedi gweld, dros y blynyddoedd diwethaf, bod llifogydd a thywydd eithafol yn dod yn gynyddol arferol, ac fe all y gost emosiynol ac ariannol ar ôl digwyddiad dinistriol fod yn enbydus, felly fe ellid rhoi'r adnoddau mewn sefyllfa well o ran meithrin cadernid yn y man cychwynnol. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y rhai sy'n byw mewn ardaloedd sydd mewn perygl o lifogydd yng Nghymru yn gwybod beth i'w wneud i baratoi ar gyfer llifogydd? Rydych chi wedi sôn am yr adolygiad, ond beth arall y gellir ei wneud i annog grwpiau llifogydd gwirfoddol i ehangu er mwyn cynnwys mwy o gymunedau sydd mewn perygl erbyn hyn?

Diolch i chi, Jayne. Fe fyddaf i'n cwrdd â'r Groes Goch Brydeinig yn fuan iawn i drafod eu hadroddiad gyda nhw; mae gennym ni ddiddordeb mawr yn y canfyddiadau. Ac yn wir, mae gennym ni ddiddordeb mewn gweithio gyda phob grŵp yn iawn ledled Cymru sydd â rhywbeth i'w ychwanegu at y cynllun gweithredu hwn, mewn gwirionedd, oherwydd nid oes unrhyw ddadl gan unrhyw un ohonom ni ynglŷn â'r angen i ni wneud hyn mor gyflym â phosibl, ac mae angen i ni ddefnyddio pob un ysgogiad sydd gennym i sicrhau bod pobl mor ymwybodol o lifogydd ag y gallan nhw fod, a'u bod nhw, os ydyn nhw'n cael llifogydd, yn deall yn union beth i'w wneud i adfer mor gyflym â phosib a phwy i ofyn iddyn nhw am gefnogaeth. Ond mae angen i hynny fod yn digwydd hefyd—. Cyn gynted ag y byddwch chi'n gwybod eich bod chi mewn tŷ sydd mewn perygl o lifogydd, mae angen i chi allu deall beth fydd angen iddo ddigwydd er mwyn bod â'r amddiffyniadau y mae eu hangen arnoch chi. Felly, rwy'n cytuno â chi'n gyfan gwbl. Fe fyddaf i'n cyfarfod â nhw'n fuan i drafod y mater. Fe fyddaf i'n fwy na pharod i drafod y cyfarfod hwnnw gyda chi pan fydd hwnnw wedi bod.

Gweinidog, mae'r llifogydd sydd, unwaith eto, wedi dinistrio bywydau pobl nid yn unig yn difrodi carpedi a phapur wal. Pan fydd dŵr budr yn cael ei lanhau i ffwrdd, nid staeniau ffisegol yn unig sydd ar ôl. Mae pobl yn cael eu gadael gydag archoll, maen nhw'n ofnus ac yn ansicr o'r hyn a ddaw yn sgil y glaw trwm nesaf. Rydym ni wedi clywed eisoes gan Jayne Bryant bod adroddiad y Groes Goch, 'Every time it rains', yn sôn am yr angen i gynyddu ymwybyddiaeth o beryglon llifogydd. Rwy'n cymeradwyo'r adroddiad i chi.

Fe hoffwn i bwyso arnoch chi, os gwelwch chi'n dda, ynglŷn â'r pha gymorth seicolegol a gaiff ei gynnig i bobl sydd wedi dioddef llifogydd unwaith eto. Fe wn am o leiaf un stryd yn fy rhanbarth i lle cafodd llifogydd eu hachosi gan yr un rheswm ag yn gynnar yn 2020: ceuffos wedi blocio. Os bydd yr un peth yn parhau i ddigwydd, sut all y trigolion hyn ymddiried y bydd eu tai nhw'n ddiogel yn y dyfodol? Ac yn olaf, pa wasanaethau cwnsela a fydd ar gael mewn ysgolion mewn ardaloedd a effeithiwyd, os gwelwch chi'n dda, oherwydd mae plant bach iawn yn arbennig yn canfod y digwyddiadau hyn yn wirioneddol andwyol iawn? Diolch i chi. 

Diolch i chi, Delyth. Mae hynny'n gwbl gywir. Rwyf i wedi cyfarfod yn bersonol gyda nifer o'r teuluoedd sydd wedi cael eu heffeithio, ac mae hi'n gwbl gywir eu bod nhw wedi cael eu dylanwadu mewn ffordd ddifrifol iawn. Dywedodd un teulu wrthyf i fod eu plentyn tair oed yn bryderus iawn bob tro yr oedd hi'n bwrw glaw hyd yn oed yn arferol am eu bod nhw wedi cael llifogydd ac roedd hi'n poeni am hynny. Felly, mae hi'n broblem wirioneddol.

Y peth cyntaf i'w wneud yw sicrhau ein bod ni'n llwyddo i gael rhaglen ar waith sy'n ehangu amddiffyniad rhag llifogydd i dai, er mwyn lleihau'r perygl o hynny gymaint ag y gallwn ni. Fe fyddaf yn sicr o siarad â'm cydweithiwr Jeremy Miles ynglŷn â gwneud rhywbeth yn yr ysgolion mewn ardaloedd a gafodd eu heffeithio yn arbennig—rwy'n credu bod hwnnw'n syniad da iawn, sef trafod yn union sut mae'r plant yn teimlo ynghylch hyn a'r hyn a ellir ei wneud. Felly, rwy'n sicr yn hapus iawn i wneud hynny.

Mae Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru gennym ni—fe ddylwn i fod wedi sôn amdano'n gynharach—sydd hefyd yn edrych ar hyn o safbwynt cadernid ar gyfer seilwaith. Ond mae seilwaith yn cynnwys seilwaith cymdeithasol hefyd, felly fe fydd hi'n dda iawn gennyf i gael gwybod beth fydden nhw'n ei gynnig. Rydym ni'n ymwybodol iawn o effeithiau hyn yn gymdeithasol a chymunedol. Nid, fel y dywedwch chi, am garpedi ac ati yw hyn, er y gall hynny fod yn ddinistriol iawn. Mae hyn yn sicr yn ymwneud ag effaith seicolegol cael eich amddifadu o ymdeimlad o gartref, felly rydym ni'n sicr yn amgyffred hynny.

Rwyf i wedi ymweld â nifer o gartrefi sydd wedi gweld llifogydd ac mae pobl wedi rhoi marc bach ar y wal i ddangos i le y cyrhaeddodd, am fod hynny wedi cael cymaint o effaith arnyn nhw. Felly, rwy'n derbyn hynny'n llwyr, Delyth, ac rwy'n credu ein bod ni wir yn awyddus i weithio gyda'n cymunedau i wneud yn siŵr (a) eu bod nhw mor gadarn â phosibl, a (b) bod y broses adfer mor gyflym â phosibl. Ac rwyf i wedi sôn eisoes y byddwn ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU i wneud rhywbeth am y sefyllfa o ran yswiriant. Mae yswiriant Flood Re ar gael ar gyfer tai domestig, ond, mewn gwirionedd, mae terfyn amser yn hynny o beth, felly mae angen i ni wneud yn siŵr bod rhaglen arall yn ei lle. Ac fel y dywedais i, nid yw eiddo masnachol yn cael ei gynnwys yn hynny ar hyn o bryd, ac fe geir amrywiaeth o faterion sy'n peri anhawster ynglŷn â hynny. Ond ni ddylai hynny fod yn amhosib ei oresgyn, ac felly rydym ni wedi gofyn am gyfarfodydd gyda'r sector yswiriant ynglŷn â dulliau o wneud hynny, ar y cyd â Llywodraeth y DU, oherwydd, a dweud y gwir, nid yw'r farchnad yn ddigon eang yng Nghymru i ni allu bod ag unrhyw ddylanwad, felly fe wnawn ni weithio gyda nhw i sicrhau ein bod ni'n gallu rhoi cynllun addas ar waith. Yn y cyfamser, rydym ni wedi gofyn i'n hawdurdodau lleol asesu'r difrod i fusnesau lleol a gweithio gyda nhw i wneud yn siŵr y gallan nhw gael eu hadfer.

Gweinidog, dros y penwythnos mewn ardaloedd yn Nwyrain Casnewydd, fel Llanwern, Langstone a St Julians, gwelwyd llifogydd ac nid digwyddiad anghyffredin mohonyn nhw'n anffodus, sydd wedi mynd yn fwy tebygol dros y blynyddoedd diwethaf, gyda llawer o drigolion a busnesau yn cysylltu â mi a'm swyddfa i. Un o'r materion yr ydych chi'n siŵr o fod yn gyfarwydd â nhw, Gweinidog, yw canfod pwy sy'n gyfrifol a phwy sy'n atebol am lifogydd o ran defnydd tir a rheoli tir, ac yn aml iawn mae hi'n anodd i berchnogion tai a busnesau wneud hynny. Ar y naill law Cyfoeth Naturiol Cymru sydd â chyfrifoldeb, neu Ddŵr Cymru o bosibl, neu Network Rail, yr awdurdodau lleol, datblygwyr preifat, a tybed, Gweinidog, a oes unrhyw beth yr ydych chi'n ei ystyried o ran dod â sefydliadau sydd â chyfrifoldebau o bosibl at ei gilydd mewn amgylchiadau fel hyn i ddarganfod pwy sy'n gyfrifol, oherwydd mae honno'n sefyllfa sy'n parhau, nid digwyddiad untro, ac mae angen datrys hyn i'r dyfodol.

Un mater arall, Gweinidog—fe wnaethoch chi sôn am y defnydd o'r amgylchedd naturiol, sy'n rhagorol yn fy marn i ac mae angen gwneud hynny'n fwy eang. Rydym ni wedi gweld rhai ymdrechion i reoli arwynebau caled mewn ardaloedd trefol—rhai deiliaid tai ac eraill—a ydych chi'n ystyried unrhyw rai eraill, fel bydd cyfran lai o'r arwynebau caled hyn sy'n caniatáu i'r dŵr redeg i ffwrdd yn syth, yn hytrach na'i amsugno, ei gadw a'i ollwng dros amser hir?

Diolch, John. Rwy'n cytuno bod hwn yn ddarlun cymhleth, os hoffech chi, o ran pwy sy'n gyfrifol am beth. Ond, mewn gwirionedd, os ydych chi'n ddeiliaid tŷ sydd â phrofiad o lifogydd, fe ddylech chi gysylltu â'ch awdurdod lleol, ac fe ddylen nhw fod yn berffaith alluog i'ch rhoi chi mewn cysylltiad ag unrhyw un arall, ond y nhw a fydd yn gyfrifol am 98 y cant o'r boblogaeth. Dim ond rhai mewn amgylchiadau arbennig iawn na fydd yn derbyn cymorth gan yr awdurdod lleol yn y lle cyntaf. Felly, yr awdurdod lleol yw'r man cychwyn yn bendant.

Mae angen i'r awdurdod lleol gysylltu gyda ni hefyd—rwy'n sylwi nad yw Casnewydd ar fy rhestr i, mae arnaf i ofn. Felly, mae'n rhaid iddyn nhw sicrhau eu bod nhw'n cysylltu â ni sef yr awdurdod sy'n rheoli llifogydd i sicrhau eu bod nhw'n cymryd mantais o gymorth gan Lywodraeth Cymru hefyd, ac yn sicr fe fyddaf i'n gwneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud hynny o'r pen arall yn yr achos hwn.

Y peth arall i'w ddweud yw ein bod ni'n awyddus iawn i sicrhau bod pobl mor wydn â phosib yn y cyfnod o flaen y llifogydd, sef eu bod nhw'n deall lle i chwilio am rybuddion llifogydd a sut i sicrhau eu bod nhw'n gwybod beth sydd ar ddod. Felly, yn amlwg, mae'r rhan fwyaf o bobl yn gallu defnyddio'r cyfryngau cymdeithasol ar gyfer newyddion a newyddion teledu ac ati. Roedd adroddiadau tywydd yn ddigymhlethdod; heb i chi fod heb edrych ar unrhyw beth o gwbl, fe fyddech chi wedi gweld y rhain. Ond ni fyddech chi wedi gwybod ble i edrych o reidrwydd ar gyfer gweld a fyddai eich stryd chi eich hun yn cael ei heffeithio arni, ac felly rwy'n cytuno â chi bod angen i ni wneud llawer mwy i wneud yn siŵr bod pobl yn deall sut i gael y rhybuddion hynny. Fe fyddwn ni'n gweithio gyda'r awdurdodau lleol i wneud yn siŵr y gallwn gael system rybuddio ar waith ar gyfer tai sy'n cael eu heffeithio arnyn nhw. Mae hwnnw'n anhawster, oherwydd ni ellir dianc rhag y ffaith fod yr effaith hon yn mynd ar led.

Felly, rwy'n falch iawn fod y gwaith a wnaethom ni eisoes mewn cymunedau a oedd yn cael llifogydd wedi gweithio, maen nhw'n cael eu hamddiffyn, ond fe allwch chi weld bod newid hinsawdd yn cyflymu. Mae'r rhain wedi bod yn ddigwyddiadau tywydd eithafol, ac rydym ni i gyd yn cofio ein bod ni wedi cael yr haf sychaf a welsom ni erioed, felly mae'r dŵr hwn yn effeithio ar dir a aeth yn orlawn o ddŵr yn sydyn. Mae honno'n broblem wirioneddol o ran sut mae'r tir yn ymateb i effaith dŵr fel hyn. Dim ond dechrau deall ein hunain ydym ni mewn gwirionedd o ran rai o'r effeithiau hynny i beth o'n tir. Felly, fe fydd angen i ni weithio gyda'n poblogaethau i wneud yn siŵr ein bod ni'n rheoli hynny, ac rwyf i wedi cyfeirio eisoes at nifer o'r adolygiadau sy'n digwydd—oherwydd ein bod ni wedi gweld hyn yn dod, mae adolygiadau hyn yn digwydd gennym ni, felly mae angen i ni gael y rhain nawr, a chasgliadau'r rhain, fel gallwn ni weithio drwyddyn nhw.

Os oes gennych achosion neilltuol iawn, John, o etholwyr, ysgrifennwch ataf i a gadewch i mi wybod. Efallai y bydd amgylchiadau neilltuol y gallwn ni fynd i'r afael â nhw mewn ffordd fwy penodol.

Ac yn olaf, Carolyn Thomas.

Diolch. Rwy'n croesawu'r datganiad hwn, a'r buddsoddiad mewn amddiffyn arfordirol yn y gogledd hefyd, sy'n sylweddol. Mae llifogydd, fel glaw, yn effeithio ar seilwaith ein priffyrdd ni, ein ffyrdd ni, ein pontydd a'n palmentydd ni, ac rydym ni wedi gweld beth sydd wedi digwydd yn y gogledd, gyda thirlithriadau yn sir y Fflint, Trecelyn a Phont Llanerch sydd wedi costio miliynau i'w hadfer. Mae glaw trwm yn golchi gwasanaethau priffyrdd i ffwrdd, yn achosi tyllau yn y ffyrdd a blocio'r cwteri, sy'n hunllefus i awdurdodau lleol, fel gwnaethoch chi sôn, a thrigolion fel ei gilydd. Fe gefais i fy siomi o weld bod y gronfa ffyrdd cydnerth, a oedd yn £20 miliwn, wedi cael ei thorri i ddim erbyn hyn yn y gyllideb ddrafft. Fe welais fod £20 miliwn wedi mynd i lywodraeth leol erbyn hyn ar gyfer datgarboneiddio, ac rwy'n meddwl tybed ai'r un cyllid yw hwnnw, wedi cael ei symud. A hefyd a fyddech chi'n ystyried tamaid o'r gronfa drafnidiaeth leol i'w defnyddio o bosib ar gyfer awdurdodau lleol ar gyfer gwytnwch? Diolch i chi. 

Dydw i ddim yn rhy siŵr pa gyllideb rydych chi'n cyfeirio ati yn y fan yna, Carolyn, mae gen i ofn. Felly mae yna gyllideb benodol iawn i reoli llifogydd, ac mae hi wedi'i chlustnodi ar gyfer rheoli llifogydd ar gyfer CNC. Mae awdurdodau lleol yn ei chael fel rhan o'r grant cynnal refeniw, ond mae disgwyl iddyn nhw roi rhaglen ar waith. Felly, rwy'n hapus i drafod y manylion gyda chi yn y fan yna. Ond nid yw'n gymysgedd o gyllidebau—mae'n gyllideb benodol iawn. 

Roeddwn i eisiau dweud—mewn gwirionedd, mewn ymateb i John Griffiths yn ogystal ag i chi—mae eisoes ar waith yng Nghymru yr angen i gael caniatâd cynllunio i osod palmant dros eich gardd flaen, mewn gwirionedd. Mae hyn yn cael ei anwybyddu'n eang, mae'n rhaid i mi ddweud, ac rwy'n bwriadu atgoffa awdurdodau lleol bod hynny'n wir. Ac rwy'n credu bod angen i ni gael rhaglen o ymwybyddiaeth a rhybuddio fel bod pobl yn deall beth fydd yn digwydd os byddan nhw'n gwneud eu gerddi blaen yn anathraidd. Mae Joyce Watson wedi bod yn sôn am hyn ers blynyddoedd bellach, ond rwy'n credu ei fod yn dod yn fwy ac yn fwy amlwg bod angen i bobl ddeall eu cyfraniad eu hunain i rai o'r pethau sy'n digwydd yn lleol iddyn nhw. Os ydych chi'n atal eich gardd rhag gallu amsugno dŵr, mae'r dŵr hwnnw'n arllwys yn syth i mewn i'r gwteri, ac yn mynd ag unrhyw beth y mae'n ei godi ar hyd y ffordd gydag ef, ac mae'n achosi'r math o flociau yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw. Felly, rwy'n credu bod angen i bobl fod yn ymwybodol o hynny. Os ydych chi eisiau parcio car ar eich gardd flaen a dyna beth yw ei bwrpas, mae yna lawer o arwynebau athraidd sy'n gwbl briodol ar gyfer hynny, ac sy'n caniatáu i ryw fath o fioamrywiaeth ffynnu hefyd. Does dim angen rhoi palmant caled arni.

Ond rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'n hawdurdodau lleol, Carolyn, i ddeall beth fydd effaith ehangach y llifogydd a'r tywydd eithafol rydyn ni wedi'u cael. Nid yw hyn, yn anffodus, yn mynd i fod yn ddigwyddiad ynysig. Gwyddom mai llynedd oedd y flwyddyn gynhesaf ar gofnod. Mae hefyd yn prysur ddod y gaeaf gwlypaf ar gofnod. Felly, mae gen i ofn bod hwn yn fesur go iawn o'r cyfnod yr ydym ni'n byw ynddo, a bydd yn rhaid i ni ddod o hyd i ffyrdd o ddod yn llawer mwy cydnerth, yn ein perthynas ac yn ein hymateb. 

Diolch i'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y diweddariad ar gyfarfod ag undebau llafur y gwasanaeth iechyd, a'r Gweinidog, felly, i wneud ei datganiad—Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn dilyn fy nghyfarfod ar 12 Ionawr gydag undebau llafur y GIG. Ysgrifennais at yr undebau ar 6 Ionawr cyn y cyfarfod, gan eu gwahodd i drafod pecyn o fesurau sydd â'r nod o ddod o hyd i ffordd o gynnig rhywfaint o dâl ychwanegol i'r gweithlu fel eu bod yn teimlo eu bod yn gallu dileu eu gweithredu diwydiannol. Awgrymais y gallai'r drafodaeth gynnwys pecyn posib gan gynnwys: ar gyflog, dyfarniad anghyfunol wedi'i ariannu drwy gyllideb Llywodraeth Cymru eleni; ffyrdd y gallwn ni symud ymlaen ar y materion a amlygwyd yn y prosiect lles staff a lleihau'r gwariant ar asiantaethau; a ffyrdd y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i adfer hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau.

Roedd angen dewisiadau anodd er mwyn dod o hyd i'r arian ar gyfer y taliad arian parod untro arfaethedig. Bydd yn rhaid i ni ddefnyddio ein cronfeydd wrth gefn ac aildrefnu gwariant o bob rhan o'r Llywodraeth os yw undebau llafur am fanteisio ar y cyfle hwn. Os byddwn yn defnyddio'r arian hwn nawr i gynyddu cyflogau, mae'n golygu na allwn ni ei ddefnyddio at ddibenion eraill, ond rydym yn hyderus mai dyma'r peth iawn i'w wneud a byddai'n rhoi mwy o arian ym mhocedi gweithwyr y GIG y gaeaf hwn, llawer ohonyn nhw'n ei chael hi'n anodd gyda'r argyfwng costau byw.

Roedd datganiad yr hydref yn gyfle a gollwyd i Lywodraeth y DU roi codiad cyflog yn 2022-23 i weithwyr y sector cyhoeddus sy'n gweithio'n galed, ac atal gweithredu diwydiannol aflonyddgar eang ledled y Deyrnas Unedig. Rhoddodd dyfarniad cyflog 'Agenda ar gyfer Newid' 2022-23, sydd wedi'i weithredu, godiad cyflog o 7.5 y cant ar gyfartaledd i'r staff sy'n derbyn y cyflogau isaf—y rhai hynny ar fandiau 1 i 4—sy'n ffurfio bron i hanner y gweithlu 'Agenda ar gyfer Newid'. I staff ar frig bandiau 6 a 7, roedd y dyfarniad yn cyfateb i godiad cyflog o 4 y cant. Yn anffodus, nid yw ein setliad ariannol yn ddigon ar gyfer yr hyn sydd ei angen i roi'r dyfarniadau cyflog cyfunol y mae'r undebau wedi bod yn ymgyrchu drostynt ar ran eu haelodau. Felly, nid ydym mewn sefyllfa i gynyddu'r dyfarniad cyflog cyfunol a roddwyd eisoes.

Daeth cynrychiolwyr o'r Coleg Nyrsio Brenhinol, GMB, Unite, Unison, Cymdeithas Therapyddion Galwedigaethol Prydain, Cymdeithas Siartredig y Ffisiotherapyddion, Cymdeithas y Radiograffwyr, Coleg Brenhinol y Bydwragedd a'r Gymdeithas Feddygol Brydeinig i'r cyfarfod yr wythnos diwethaf. Hoffwn ddiolch i'r rhai a ddaeth i'r cyfarfod. Roedd llawer o gydnabyddiaeth yn y cyfarfod hwnnw o'r sefyllfa yr ydym yn ein cael ein hunain ynddi yng Nghymru, a chydnabyddiaeth ein bod yn gwneud ymdrechion i ddod â'r anghydfod hwn i ben, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr.

Roeddwn i'n realistig o ran fy nisgwyliadau ar gyfer y cyfarfod hwnnw, ac er bod yr undebau llafur yn credu nad oedd taliad untro anghyfunol yn ddigon i atal gweithredu diwydiannol, cytunodd yr undebau llafur i fynd i ffwrdd ac ystyried y camau nesaf ar y cyd. Er fy mod wedi clywed yn ôl gan gadeirydd yr undebau llafur iechyd y bore yma, fe gytunon ni, ar y cyd, i beidio â rhoi sylwebaeth gyson ar y trafodaethau, a byddaf yn parchu'r cytundeb hwnnw. Byddaf yn parhau i ymgysylltu ag undebau llafur.

Yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid ydym yn ymateb i'r streiciau drwy gyflwyno deddfau newydd, llym a fyddai'n sathru ar y setliad datganoli ac yn cyfyngu ar hawliau gweithwyr ymhellach.

Ar hyn o bryd mae streiciau wedi'u cynllunio yn y GIG yng Nghymru. Mae'r RCN a GMB—gwasanaeth ambiwlans Cymru—eisoes wedi gweithredu'n ddiwydiannol, ac mae gan Goleg Brenhinol y Bydwragedd a Chymdeithas Siartredig Ffisiotherapi fandad ar gyfer streic, ond dydyn nhw ddim wedi cyhoeddi dyddiadau eto. Bydd Unite—gwasanaeth ambiwlans Cymru—yn streicio yr wythnos hon a'r nesaf, ar 19 a 23 Ionawr. Mae'r RCN bellach hefyd wedi cyhoeddi dau ddiwrnod ychwanegol o streicio ar 6 a 7 Chwefror. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda'n hundebau llafur, gyda'r bwriad o roi diwedd ar y gweithredu diwydiannol hwn o fewn y dulliau sydd ar gael i ni.

Rydym yn cydnabod ac yn parchu cryfder y teimladau a ddangoswyd gan aelodau staff y GIG yn y pleidleisiau hyn, a thrwy'r camau diwydiannol a gymerwyd, ond rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol ag undebau i ystyried ffordd o ddatrys yr anghydfod presennol dros gyflog. Atgoffais yr undebau yn y cyfarfod bod y cloc yn tician ar y mater hwn. Er mwyn cael yr arian i becynnau cyflog y GIG y flwyddyn ariannol hon, mae'n rhaid i ni ddod i gytundeb erbyn tua chanol i ddiwedd Chwefror. Diolch.

A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad y prynhawn yma? Rydych chi mewn sefyllfa anodd iawn; mae hynny'n rhywbeth y byddwn i'n ei dderbyn. Ac rwy'n sylweddoli pa mor anodd yw'r trafodaethau hyn i chi, Gweinidog; dydi hyn ddim yn hawdd o gwbl. Ac mae'n destun gofid, fel y byddwch chi'n cytuno hefyd—ac fel y bydd yr RCN yn cytuno—mae'n destun gofid ein bod ni wedi cael cyhoeddiad arall am streicio ym mis Chwefror.

Rydych chi'n sôn yn eich datganiad, Gweinidog, am ffyrdd y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i adfer hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau. Felly, a gaf i ofyn i chi am eich asesiad chi o hynny? Beth yw eich asesiad o broses y corff adolygu cyflogau, os gwelwch yn dda?

Fe wnaethoch chi hefyd sôn am daliadau—y taliadau untro—ac rwy'n gwerthfawrogi eich bod wedi dweud eich bod wedi gweithio ar draws y Llywodraeth i edrych ble y gallech chi ddod o hyd i'r cyllid ychwanegol hwnnw. Ond ni fydd hynny'n gwneud dim, byddwn i'n ei awgrymu, i sefydlogi'r gweithlu, na denu pobl i'r proffesiwn, sy'n rhan fawr o'r materion yr ydyn ni'n sôn amdanyn nhw. Neu ydych chi'n credu fy mod i'n anghywir wrth wneud yr asesiad hwnnw?

Fe ddywedoch chi yn eich datganiad, Gweinidog, y prynhawn yma, 

'Yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid ydym yn ymateb i'r streiciau drwy gyflwyno deddfau newydd, llym a fyddai'n sathru ar y setliad datganoli ac yn cyfyngu ar hawliau gweithwyr ymhellach.'

Nawr, yn eich datganiad llafar yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch chi fod yr effaith ar gapasiti o ganlyniad i weithredu diwydiannol diweddar wedi rhoi pwysau ychwanegol ar ein system. Felly, mae'n rhaid eich bod chi felly yn cytuno â'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol, y mae'r TUC yn tanysgrifio iddo, bod lefelau isafswm gwasanaeth yn ffordd gymesur o gydbwyso'r hawl i streicio â'r angen i gynnal gwasanaethau hanfodol, fel gwasanaethau iechyd.

Gweinidog, y mater arall, wrth gwrs, yw tynnu'r pwysau oddi ar GIG Cymru, ac rydyn ni wedi gweld pa mor llwyddiannus y mae hybiau llawfeddygol yn Lloegr. Lle maen nhw wedi cael eu cyflwyno, rydyn ni wedi gweld y rhestr aros dwy flynedd o hyd mwy neu lai yn cael ei dileu yn Lloegr, ond eto, yng Nghymru, mae gennym ddegau o filoedd o bobl yn dal i aros am dros ddwy flynedd am driniaeth. Nawr, rwy'n credu, yr wythnos diwethaf, y bu bron i chi golli eich tymer gyda mi, Gweinidog, gan ddweud, 'Edrychwch, rydych chi'n cadw sôn am hybiau llawfeddygol; wel, mae gynnon ni nhw, maen nhw'n bodoli.' Ond y rheswm rwy'n gofyn yw oherwydd dyna eich ymateb eich hun—rydych chi wedi bod yn dweud hynny ers rhai misoedd i mi—'Maen nhw'n bodoli, maen nhw'n bodoli.' Ond mewn ceisiadau rhyddid gwybodaeth, mewn ymateb ysgrifenedig i Andrew R.T. Davies ddiwedd mis Tachwedd, llai nag wyth wythnos yn ôl, fe wnaethoch chi ymateb iddo gan ddweud,

'Ar hyn o bryd, nid oes hybiau llawfeddygol pwrpasol ledled Cymru.'

Felly, dyma pam rwy'n cadw codi hyn gyda chi, Gweinidog, oherwydd rydyn ni'n cael atebion gwahanol ar y pwynt hwnnw.

A fy nghwestiwn olaf i chi, Gweinidog, yn syml iawn, yw: ydych chi'n credu y byddwch chi'n datrys yr anghydfod cyflog cyn bo hir?

Diolch yn fawr, Russell, a diolch am eich dealltwriaeth bod hon yn drafodaeth anodd iawn ac yn gyfnod anodd iawn i bawb sy'n gweithio yn y GIG.

Fe wnaethoch chi ofyn am yr hyder ym mhroses y corff adolygu cyflogau. Rwy'n credu bod yna bethau all newid. Rwy'n amlwg yn awyddus iawn i glywed beth mae undebau'r GIG yn ei feddwl o ran yr hyn y gellid ei wella, ond un peth sy'n amlwg iawn i mi yw, pan wnaeth y corff adolygu cyflogau gymryd mesuriad o chwyddiant, eu bod wedi gwneud hynny ar ddechrau'r flwyddyn. Ac roedd hynny ar adeg pan oedd chwyddiant tua 6 y cant, ac roedd ychydig ar ôl i'r rhyfel ddechrau yn Wcráin, felly doedden ni ddim wedi gweld yr effaith mor gynnar â hynny yn y flwyddyn. Felly, rwy'n credu bod achos da iawn i'w wneud dros sicrhau eich bod yn gallu rhywsut efallai cael rhyw fath o ddull lle os yw'n mynd uwchben peth penodol, gallwch ailedrych ar hynny. Felly, rwy'n credu bod lle i ni feddwl am rai materion ymarferol iawn fel yna.

O ran sefydlogi'r gweithlu, byddwch yn ymwybodol bod mwy o bobl yn gweithio yn y GIG heddiw nag sydd erioed wedi gweithio ynddo o'r blaen. Rydym yn dal i recriwtio ac, yfory, byddaf yn cyhoeddi datganiad o ran sut y bydd Addysg a Gwella Iechyd Cymru yn hyfforddi gweithlu'r dyfodol, o ran yr hyn sydd ganddyn nhw wedi'i gynllunio yn y blynyddoedd nesaf.

O ran y lefelau gwasanaeth lleiaf, rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn hollol glir beth rydyn ni'n sôn amdano fan hyn. Nid yw'r bobl sy'n mynd i mewn i'r GIG yn bobl anghyfrifol; maen nhw'n bobl sydd wedi ymrwymo i wasanaeth cyhoeddus, a nhw yw'r rhai sy'n helpu i benderfynu beth yw'r rhanddirymiadau. Felly, ni fyddwch yn gweld pobl, waeth beth sy'n digwydd yn y streiciau, yn cerdded allan o'r gwasanaeth uned therapi dwys, neu'r meysydd hynny sy'n gwbl hanfodol ar gyfer gofal. Felly, i bob pwrpas, y rhanddirymiadau hynny yw'r lefelau lleiaf o wasanaeth. Ond rwy'n credu ei bod hi'n gwbl iawn i sicrhau bod pobl yn deall bod yr hawl i streicio yn rhywbeth y brwydrwyd yn galed amdano, ac yn rhywbeth yr ydyn ni fel Plaid Lafur yn sicr yn ei gefnogi.

O ran hybiau llawfeddygol, rwy'n credu bod ychydig o ddryswch ynghylch hyn, oherwydd mae'r diffiniadau ychydig yn wahanol. Felly, gallech chi ddadlau, er enghraifft, fod Abergele, sy'n lle wedi'i glustnodi, lle na fydd yr hyn sy'n digwydd mewn perthynas ag adrannau damweiniau ac achosion brys yn effeithio arno, yn hyb llawfeddygol. Dydyn ni ddim wedi ei labelu felly, ond, i bob pwrpas, dyna beth yw e. Mae gennym ni nawr y ganolfan Vanguard yng Nghaerdydd, sy'n ganolfan newydd, ac yn bendant wedi'i chlustnodi ac ni effeithir arni gan adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, dyna fy niffiniad i o beth yw hyb llawfeddygol. Dydw i ddim yn hollol siŵr beth yw eich un chi, ond dyna yw fy un i—a effeithir arno gan bethau dim ond yn llifo drwy'r drysau, ac a fydd yn effeithio ar ofal a gynlluniwyd? Ac yn amlwg, mae cyfleuster newydd yn Llanelli, sy'n gwbl weithredol, a dim ond newydd agor. Felly, rydyn ni yn gwneud pethau, ac mae gennym, eto, gyfleuster wedi'i glustnodi na fydd gofal brys sy'n dod drwy'r drws yn effeithio arno.

Rwy'n credu bod yn rhaid i chi fod yn ofalus iawn yn y fan yma hefyd, er hynny, Russell, i ddeall ei bod hi'n gymaint haws os ydych chi'n byw mewn dinas fawr i fod â dau ysbyty, lle mae gan un adran damweiniau ac achosion brys ac yn yr un arall gallwch chi ei gael fel un ar wahân, yna nid yw'r hyn sy'n dod trwy'r drws ffrynt yn effeithio arno. Rydyn ni eisoes yn gwneud hynny. Yng Nghaerdydd, gallwn ni wneud hynny. Mae gennych chi Ysbyty Athrofaol Cymru, ond wedyn mae gennych chi Llandochau, lle maen nhw'n gallu bwrw ymlaen â phethau. Yn Abertawe, mae ganddyn nhw dri ysbyty i bob pwrpas a nawr maen nhw'n dechrau dweud, 'Edrychwch, fe ddyweda i wrthych chi beth, fe wnawn ni roi'r rhan fwyaf o'r gwaith orthopedig yng Nghastell-nedd, felly byddwn ni'n ei gadw draw.' Bydd achosion cymhleth bob amser lle bydd angen i chi—. Er enghraifft, os oes gennych chi rywun sydd angen llawdriniaeth ar ei glun, ond sydd hefyd â phroblem gyda'r galon, allwch chi ddim gwneud hynny mewn hyb wedi'i glustnodi oherwydd mae angen rhywun sy'n arbenigwr mewn calonnau yn eithaf agos. Felly, mae'r achosion cymhleth wastad yn mynd i orfod bod yn yr ysbytai mawr. Y broblem sydd gennym yng Nghymru yw bod gennym lawer—dydy hyn ddim yn broblem, mae'n beth da—mae gennym lawer iawn o ysbytai, ond oherwydd daearyddiaeth yr ardal allwch chi ddim bod â mwy nag un. Felly, os ydych chi eisiau mwy o ganolfannau gofal wedi'u cynllunio, byddai'n rhaid i ni ddileu rhai o'r adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae hynny'n anodd iawn pan ydych chi'n byw mewn ardal wasgaredig iawn. Yn Lloegr, oherwydd bod poblogaethau yn tueddu i fyw mewn dinasoedd mawr a chanolfannau trefol mawr, mae'n llawer haws iddyn nhw fynd yn gyflym drwy bethau gyda'r gwahaniadau hynny. Mae hynny'n llawer anoddach yng Nghymru.

Fe ddechreuaf i mewn ffordd adeiladol gyda'r meysydd hynny lle rwy'n cytuno â'r Gweinidog. O ran materion heblaw am dâl, rwy'n falch bod pwyslais difrifol ar les staff a bod lleihau costau asiantaeth yn rhan o'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ei weld fel y ffordd ymlaen, er na allwn ddeall agwedd y Prif Weinidog yn llwyr heddiw, pan oedd yn ymddangos ei fod yn amddiffyn y strwythurau y mae gwaith asiantaeth yn digwydd drwyddyn nhw ar hyn o bryd. Yr hyn rydyn ni'n ei ddweud yw tynnu'r elw preifat allan ohono, er mwyn gallu bwydo'r arian yna yn ôl i'r gwasanaeth iechyd. Rydw i hefyd yn cytuno'n gryf â'r Gweinidog wrth gondemnio gweithredoedd Llywodraeth y DU ynglŷn â'r ddeddfwriaeth sydd wedi ei chyflwyno i gyfyngu ar yr hawl i streicio.

Ond, er cymaint yr ydw i'n cytuno hefyd â barn Llywodraeth Cymru am lefel gwariant cyhoeddus gan Lywodraeth y DU—mae angen i ni weld y cynnydd yn y lefel honno—ni all Llywodraeth Cymru guddio rhag ei chyfrifoldebau ei hun i ddatrys y broblem sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd, sef bod gennym filoedd ar filoedd ar filoedd o weithwyr cyhoeddus yn y sector iechyd, ac mewn mannau eraill hefyd nawr, sy'n gweithredu'n ddiwydiannol oherwydd eu bod yn teimlo nad oes ganddyn nhw opsiwn arall. Fe roddon nhw gyfleoedd i ddatrys hyn yn gynt.

O ran y cynnig o daliad anghyfunol untro, mae'n amlwg nad yw'n mynd i gael ei dderbyn gan yr undebau. Mae'r GMB yn ei gwneud hi'n glir na fyddai eu haelodau nhw'n derbyn taliad untro, mae'r RCN hefyd yn dweud nad yw'n ddigon da. Mewn termau real, mae toriadau wedi eu cyfuno, mae toriadau termau real mewn cyflogau wedi eu cyfuno a'u hatgyfnerthu ers degawd a mwy, ac mae'n rhaid i ni dorri'r cylch hwnnw. Wyddoch chi beth? Dydy hyn ddim yn digwydd ar amser da iawn. Mae cyllid y Llywodraeth yn brin. Ond y gwir amdani yw bod cyllid ein gweithwyr iechyd yn brin hefyd, ac maen nhw wedi bod yn mynd yn brinnach ac yn brinnach. Roedd cyfle yn y blynyddoedd diwethaf i dorri'r cylch hwnnw pan oedd ychydig mwy o hyblygrwydd yn y system.

Ychydig wythnosau yn ôl, cyn y Nadolig, cawsom wybod nad oedd yna hyblygrwydd o gwbl, dim arian wrth gefn, dim arian heb ei ddyrannu. Rydyn ni'n gwybod nad yw hynny'n wir, ac erbyn hyn mae gennym gyfaddefiad bod yna gynnig y gellir ei wneud. Ond mae'n rhaid cynyddu'r cynnig hwnnw. Dyna'r gwir amdani. Rydyn ni, fel plaid, wedi manylu ar sut rydyn ni'n credu y gellir ei gynyddu, a'i gynyddu i bwynt lle rydyn ni'n credu y gellir taro bargen, gobeithio. Mae yna deimlad yr wyf i'n ei gael yn glir iawn gan yr undebau nad yw'r Llywodraeth yn trafod yn ddigon difrifol. Dywedodd y Gweinidog heddiw:

'ein bod yn gwneud ymdrechion i ddod â'r anghydfod hwn i ben, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr.'

Mi fuon ni yma am wythnosau ac wythnosau, yn gofyn i Lywodraeth Cymru drafod ac roedden nhw'n gwrthod trafod gyda'r undebau. Tra yn yr Alban, eto, mae gweithredu drwy streicio wedi ei oedi—cafodd ei oedi i ddechrau, ei roi yn ôl ar yr agenda, a nawr mae wedi ei oedi eto. Ac yma, roedd Llywodraeth Cymru yn gwrthod hyd yn oed trafod, tra oedd gweithwyr iechyd i'w gweld allan ar y llinellau piced. Rydyn ni wedi manylu ar sut rydyn ni'n credu y gellir ei wneud, ond y gwir amdani yw bod yn rhaid gwneud hyn, ac mae yna ffordd.

Diolch yn fawr. Yn gyntaf oll, ar fater gweithwyr asiantaeth, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n rhoi hyn mewn cyd-destun. Felly, mae 65 y cant o'r hyn rydyn ni'n ei wario yn y GIG yn cael ei wario'n uniongyrchol ar staffio, ac, o hynny, mae tua 6 y cant yn cael ei wario ar weithwyr asiantaeth. Mae hynny'n ormod, ac mae angen i ni ei ostwng. Ond beth oedd yn glir i mi—. Fe dreuliais i dipyn o amser yn ysbyty Llwynhelyg ar y penwythnos. Nos Wener, roeddwn i yn Llwynhelyg gyda nyrsys, yn edrych ar beth maen nhw'n ei wneud, ac roedd yn ddiddorol iawn, oherwydd roedd 50 y cant o'r nyrsys ar ddyletswydd yno—50 y cant—yn nyrsys asiantaeth. Felly, gallwn ni ddileu hynny, ond byddai'n rhaid i chi gau'r ysbyty; gadewch i ni fod yn hollol glir. Y peth diddorol i mi oedd bod y rhan fwyaf o'r gweithwyr asiantaeth hynny mewn gwirionedd wedi dod o'r tu allan i Gymru. Felly dydyn ni ddim yn sôn yn gyffredinol am bobl sy'n weithwyr y GIG yng Nghymru sy'n mynd i asiantaeth ddrud; roedd y rhain yn bobl a oedd yn dod i mewn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall nad yw hyn yn rhywbeth sy'n hawdd, achos dydw i ddim yn y busnes o gau ysbytai, ac os byddwn ni'n trio mynd ati yn rhy gyflym ar hyn, dyna fydd y canlyniad. Fedra i ddim gwneud hynny.

Mae hwn yn gyfnod lle mae gennym ni 7 y cant o weithwyr y GIG i ffwrdd yn sâl, felly mae'n rhaid i ni ôl-lenwi hynny. Nid pethau y gallwch chi eu cynllunio ymlaen llaw yw'r rhain. Doedden ni ddim yn gwybod ein bod ni'n mynd i gael ffliw a COVID a phopeth arall. Gallwn ni gynllunio i raddau, ond mewn gwirionedd does dim digon o bobl ar ôl yn y gronfa i lenwi'r swyddi gwag hynny. [Torri ar draws.] Mae gennym ni asiantaeth; yr enw arni yw'r gronfa. Dyna mae'n cael ei alw. Mae angen i chi fynd i ystyried sut mae'r system go iawn yn gweithio. Mae gennym ni gronfeydd. Felly rydyn ni'n defnyddio pobl o gronfeydd, ond does dim digon ohonyn nhw. A pheidiwch â siarad â fi am guddio o'n cyfrifoldebau. Rydyn ni'n gwybod bod gennym ni ddewisiadau, ac rydyn ni wedi gwneud dewisiadau.

Rydw i'n mynd i ofyn i chi ysgrifennu'r ffigurau hyn i lawr, oherwydd mae'n bwysig iawn eich bod chi'n deall pa mor anodd yw hi i gyrraedd y swm o arian y byddech chi eisiau ei roi ar y bwrdd i gael taliad cyfunol. Cofiwch, nid taliad untro yw hwn. Nid arian y gallwch chi ddod o hyd iddo eleni yw hwn—. Ond os ydych chi eisiau cynyddu cyflog gweithwyr y GIG 1 y cant, mae'n rhaid i chi ddod o hyd i £55 miliwn, iawn? Felly yng Nghymru, nifer y bobl sy'n talu'r gyfradd ychwanegol yw 9,000. Mae'n 9,000 o bobl. Os byddech chi'n cynyddu honno 1c, byddech chi'n gwneud £3 miliwn. Dyna faint fyddech chi'n ei gael. Felly, rydych chi filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn y byddai ei angen i gael cynnydd o 1 y cant. Felly, rydych chi'n edrych wedyn ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000—[Torri ar draws.] Peidiwch â chwyno; gwrandewch arnaf i. Os ydych chi'n edrych ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000 a £150,000, ac rydych chi'n rhoi eu treth incwm i fyny 1c, byddech yn cael £33 miliwn. Eto, filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn am 1 y cant. Felly yr unig le mae'n rhaid i chi fynd i gael unrhyw le yn agos—unrhyw le yn agos—i'r 1 y cant, heb sôn am yr 17 y cant y mae'r RCN yn gofyn amdano, yw'r trethdalwyr cyfradd sylfaenol. Os byddech chi'n ei godi 1c, byddech chi'n cael £237 miliwn, felly byddai hynny'n gynnydd o tua 4.5 y cant. Gofyn i'r aelodau tlotaf yng Nghymru, sydd mewn trafferthion ar hyn o bryd—. Dyna'ch dull chi o weithredu; dyna beth rydych chi eisiau ei wneud. Ac ydyn, rydyn ni yn gwneud rhai penderfyniadau gwleidyddol, oherwydd rydyn ni'n credu bod pobl yn cael trafferthion gyda'r argyfwng costau byw ar hyn o bryd. Felly rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall yn iawn pa mor anodd yw hyn, achos rydyn ni wedi gwneud penderfyniad gwleidyddol, a dydyn ni ddim yn mynd i godi treth incwm i bobl dlotaf Cymru ar hyn o bryd.

Mae'n bwysig iawn hefyd bod pobl yn deall—. Dydw i ddim yn mynd i roi sylwebaeth gyson ar y trafodaethau, ond fe fyddwch chi'n deall bod yr hyn rydyn ni'n ei gael yng Nghymru o ran cynnydd mewn iechyd yn union gymesur â'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr. Yr hyn oedd yn ddiddorol iawn, yn 2008, ein bod wedi cyrraedd pwynt lle roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE o'r 14—. Felly, fe wnaethon ni gymharu ein hunain â'r 14 rhan gyfoethocaf o'r UE, ac roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE. Ond, rhwng 2010 a 2019, ym Mhrydain, gwelsom gynnydd o 15 y cant. Yn yr UE, cododd 21 y cant. Yn yr Almaen, roedd yn 39 y cant. Gwariodd y DU £40 biliwn yn llai ar ofal iechyd na'r cyfartaledd Ewropeaidd. Roedd hynny'n golygu na ddaeth arian atom ni, sy'n golygu nad oedden ni'n gallu cynyddu'r taliadau. A'r ateb yw bod cyni, mewn gwirionedd, yn bolisi bwriadol gan y Llywodraeth Dorïaidd dros 10 mlynedd, a dyna pam mae nyrsys mor rhwystredig. Ac rydyn ni'n deall hynny. Rydyn ni'n deall hynny. Oherwydd nid heddiw ydyw; mae'n groniad o 10 mlynedd o gyni, a'ch cyfrifoldeb chi yw hynny.

Siaradais i â nyrsys ar y llinell biced, oherwydd roeddwn i eisiau clywed eu barn nhw hefyd, ac fe wnaethon nhw ddweud wrthyf nad arian yn unig sy'n bwysig, ond mae hefyd yn ymwneud â phwysau bywyd-gwaith hefyd. Mae llawer yn gwneud shifftiau 12 awr. Ac mae diffyg hyblygrwydd hefyd, gyda gofal plant ac ati. Fe wnaethon nhw hefyd sôn am gostau asiantaeth, ac mae'n eu poeni nhw os ydyn nhw'n gwybod eu bod nhw'n gweithio gyda rhywun sy'n cael mwy o dâl. Does ganddyn nhw ddim y profiad ar y ward honno ychwaith, oherwydd does gennych chi ddim yr un bobl ar y ward ag sydd ganddyn nhw, felly mae'n rhaid iddyn nhw lenwi drostyn nhw hefyd.

Roedd gen i ddiddordeb mawr mewn clywed am fod â chronfa sy'n eiddo cenedlaethol i ni, nid yn unig i nyrsys—rwy'n gwybod eich bod wedi sôn am hyn hefyd, mewn gwirionedd, Eluned, o'r blaen—ond i weithwyr gofal cymdeithasol ac i athrawon. Wyddoch chi, gyda chyni, yr holl streiciau hyn sy'n digwydd nawr, byddai'n ddiddorol iawn. Byddwn i wrth fy modd yn clywed mwy amdanoch chi'n mynd ar y shifft nos yn ysbyty Llwynhelyg, oherwydd rwy'n credu ei bod yn ddiddorol iawn clywed barn y nyrsys a chlywed am yr hyn a ddysgoch chi tra oeddech chi yno.

A'r taliad untro hwn—rwy'n gwybod nad dyna sydd ei angen, ond, oherwydd bod gennym ni yr argyfwng costau byw presennol hwn a llawer o nyrsys sydd newydd gymhwyso, byddai croeso gwirioneddol i'r taliad untro hwnnw. Wrth siarad â nyrsys, bydden nhw wir yn croesawu hynny, tan y gallwn ni gael rhywbeth wedi'i drefnu gyda Llywodraeth y DU, i sicrhau bod pawb, yr holl bobl yma sy'n gweithio mewn gwasanaethau cyhoeddus, yn cael eu talu'n iawn a bod yna ddiwedd ar gyni. Felly, hoffwn glywed eich barn ar hynny, os gwelwch yn dda. Diolch.

Diolch yn fawr, Carolyn. Yn sicr, rydyn ni'n ymwybodol iawn nad yw'n ymwneud â chyflog yn unig; mae llawer o faterion eraill yn ymwneud â hyn, a dyna pam roeddwn i'n falch iawn o fod wedi cael fy nghyflwyno â'r prosiect lles staff ddydd Llun, gan gynrychiolwyr y mudiad undebau llafur, dim ond yn nodi'r mathau o bethau yr hoffen nhw ein gweld ni'n ymdrin â nhw. Ac felly, yn amlwg, mi fydda i'n edrych ar hynny'n fanwl, dim ond i weld faint ymhellach allwn ni fynd gyda hynny.

O ran costau asiantaeth, rydyn ni'n benderfynol o roi pwysau ar yr asiantaethau drutaf yn sicr. Ac, fel y dywedwch chi, mae gan bob un o'r byrddau iechyd eu cronfeydd eu hunain. I ba raddau y gallen ni gael cronfa Cymru—. Hynny yw, dydw i ddim yn credu bod hynny'n anodd iawn; mae'n rhywbeth y gallem ni geisio symud tuag ato mae'n debyg.

O ran y shifft nos yn Llwynhelyg, alla i ddim dweud wrthych pa mor ddiddorol oedd hynny. Mae'n bwysig iawn nid yn unig i gael synnwyr o'r peth trwy ddarllen am beth yw'r sefyllfa a gwrando ar bobl. Pan fyddwch chi mewn gwirionedd yn gweld y pwysau ar lawr gwlad, pan fyddwch chi mewn gwirionedd yn gweld nifer y bobl hŷn yn benodol na ddylen nhw fod yn yr ysbyty mewn gwirionedd, oherwydd eu bod wedi cael eu triniaeth ac mae problemau gwirioneddol gyda throsglwyddiadau gofal gohiriedig, mae wir yn gwneud gwahaniaeth ac yn taro deuddeg. Roedd rhywfaint o'r wybodaeth honno o ran gweithwyr asiantaeth yn ddefnyddiol iawn i mi. Doedd gen i ddim syniad bod gennym ni gymaint o bobl yn dod i mewn yn eu niferoedd o Loegr, ond wrth gwrs mae'n fater go iawn o sut rydyn ni'n staffio, yn enwedig ysbytai sydd efallai yn bellach i ffwrdd o'r canolfannau mawr. Felly, mae'n her go iawn ac nid yw'n mynd i fod yn hawdd ei datrys.

Y peth arall yw, ar y taliad untro, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i bobl ddeall, yn gyntaf oll, mai arian yw hwn lle rydyn ni wedi gofyn o amgylch y Cabinet i gyd i bobl arafu eu gwariant eleni. Os gofynnwn iddyn nhw, os cawn ni gytundeb ar hyn, byddwn ni'n gofyn iddyn nhw arafu gwariant ac efallai ei wthio i'r flwyddyn nesaf. Felly, nid arian sy'n hawdd ei gael yw hwn, nid tanwariant yw hwn; mae hwn yn arian sydd eisoes wedi'i ddyrannu ac rydyn ni'n gofyn ffafr fawr gan weddill y Cabinet. Ac mae'n ymwneud â chronfeydd wrth gefn hefyd. Mae yna risg fawr gyda defnyddio cronfeydd wrth gefn. Dydyn ni ddim yn gwybod a ydyn ni am gael amrywiad COVID newydd sy'n mynd i osgoi ein brechlynnau y flwyddyn nesaf. Byddem yn cymryd risg gyda hyn. Felly, mae hyn yn wleidyddiaeth risg uchel iawn, ond mae'n rhywbeth rydyn ni'n barod i'w wneud oherwydd ein bod ni mewn gwirionedd eisiau cefnogi ein gweithwyr GIG. Felly, taliad untro fyddai hwn, ac nid yw'n mynd i fod ar y bwrdd yn hir iawn, oherwydd mae diwedd y flwyddyn ariannol yn dod yn gyflym iawn, iawn, ac os ydyn nhw eisiau hynny yn eu pecynnau cyflog, mae'n rhaid i ni ei gael i mewn ar ddechrau mis Mawrth, sy'n golygu bod yn rhaid gwneud cytundeb cyn hynny. Felly, mae'r cloc yn tician yn y fan yma. Ac, wrth gwrs, dydyn ni ddim wedi tynnu'r arian oddi ar neb eto. Yn amlwg, byddai pobl yn fwy na pharod i ddal eu gafael arno. Rydyn ni'n gofyn ffafr fawr iawn, iawn gan bobl, ac yn cymryd risg ar gronfeydd wrth gefn. Felly, byddai'n rhaid i ni gael rheswm da iawn dros wneud hynny, ac yn amlwg mae hon yn drafodaeth.

Diolch i'r Gweinidog. 

Eitem 5 y prynhawn yma yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi ar flaenoriaethau economaidd a chysylltiadau Llywodraeth y DU. Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n dod i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma ar ôl bod, yn gynharach heddiw, yng nghyfarfod cyntaf eleni o'r grŵp rhyngweinidogol ar gyfer busnes a diwydiant. Hwn oedd y cyfarfod cyntaf o'i fath ers gwanwyn y llynedd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i drefniadau gweithio mewn partneriaeth briodol gyda Llywodraeth y DU a chenhedloedd datganoledig eraill, ac rydym yn gwneud hynny er budd Cymru ac economi ehangach y DU. Rwy'n ofalus obeithiol, ar ôl cael trafodaethau am reoleidd-dra a phwysigrwydd yr IMG heddiw, bod Llywodraeth newydd y DU yn dangos arwyddion o ymgysylltu mwy ystyrlon ynghylch ein blaenoriaethau economaidd ar y cyd. Dyna awgrymodd Prif Weinidog newydd y DU ei fod eisiau pan wnaeth gyfarfod â phenaethiaid y Llywodraethau datganoledig ym mis Tachwedd y llynedd. Bydd y prawf, wrth gwrs, yn y camau a fydd yn cael eu cymryd.

Mae'n hanfodol ein bod yn gweithio ar y cyd, mewn trefniadau partneriaeth adeiladol iawn, i lywio drwy'r heriau economaidd difrifol yr ydym ni'n eu hwynebu. Mae'r DU yn dechrau 2023 ar drothwy dirwasgiad. Mae pobl a busnesau ledled y DU dan bwysau mawr yn sgil yr argyfwng costau byw, gyda disgwyl i chwyddiant aros mewn ffigurau dwbl dros hanner cyntaf eleni. Mae'r cyfuniad gwenwynig o Brexit, diffyg buddsoddiad cyhoeddus a phreifat, a chyllideb fach drychinebus Llywodraeth y DU ar ddechrau'r hydref wedi niweidio economi'r DU yn ddifrifol. Roedd hyn wedi arwain yn uniongyrchol at ddisgwyliad eang y byddai safonau byw yn gostwng, ac yn gostwng i lefel hanesyddol o isel, ar draws pob rhan o'r DU. Mae cynhyrchiant wedi bod yn ddisymud ers dros ddegawd ac mae ymrwymiad Llywodraeth y DU i

'roi diwedd ar yr anghydraddoldeb daearyddol sy'n nodwedd mor drawiadol o'r DU'

yn dal heb ei gyflawni. Bydd y gefnogaeth barhaus, ond llai, ar gyfer costau ynni uchel gafodd eu cyhoeddi'r wythnos diwethaf, yn rhoi rhywfaint o sicrwydd i fusnesau ar ôl mis Mawrth. Fodd bynnag, nid yw'r cynllun newydd yn amddiffyn rhag anwadalwch prisiau ynni nac yn cyd-fynd â'r lefel uwch o gefnogaeth gymharol a gynigir mewn gwledydd Ewropeaidd eraill.

Yng Nghymru, cydweithredu a phartneriaeth yw conglfeini ein dull o weithredu yn y Llywodraeth. Mae gan Gymru Lywodraeth sefydlog, aeddfed a rhwydwaith o bartneriaid cymdeithasol sy'n ein helpu ni i wneud y penderfyniadau cywir. Nid yw hynny'n golygu bod pob penderfyniad, wrth gwrs, yn hawdd. Gyda'n gilydd, rydym wedi datblygu fframwaith hirsefydlog ar gyfer twf economaidd cynhwysol sy'n canolbwyntio ar y dyfodol, a danategir gan ein Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 sy'n arloesol; strategaeth economaidd sydd wedi cael ei hailystyried, ei hadnewyddu ac sydd â phwyslais newydd, wrth i ni adfer ac ail-greu ein heconomi yn sgil y pandemig; a chenhadaeth sydd ag ymrwymiad clir i werth cymdeithasol, wedi'i gwreiddio'n gadarn mewn economi wyrddach, gyda llesiant, urddas, a thegwch yn ganolog iddi. 

Mae ein cynllun hirdymor yn parhau i fod ynghylch cyflawni dyfodol economaidd ffyniannus, gwyrdd i Gymru a buddsoddi yn sgiliau'r dyfodol. Mae ein gweledigaeth ar gyfer economi Cymru yn amlwg yn cyd-fynd ag arweinwyr meddwl annibynnol, fel y Resolution Foundation, a'u cynigion ar gyfer ailgychwyn Prydain drwy ddychwelyd at dwf cynhwysol. Ond, bu angen ar y DU gyfan i Lywodraeth y DU ddatblygu cyfeiriad economaidd cyfrifol, cydlynol ar gyfer adfer a thwf ers peth amser—cynllun clir a grëwyd mewn partneriaeth ac a sefydlwyd yng nghryfderau economaidd pob cenedl. Hebddo, a gyda'r rhagolygon economaidd yn dirywio, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU weithio gyda ni i sicrhau bod buddsoddiad cyhoeddus pwrpasol i fynd i'r afael â'r argyfyngau presennol a darparu economi fwy cynhyrchiol.

Mae ein Llywodraeth yng Nghymru yn glir, gyda'n gilydd, bod y DU yn undeb balch a chydblethedig o genhedloedd sy'n gallu bod yn fwy na chyfanswm ein rhannau. Heb ymgysylltu strwythuredig priodol rhwng holl wledydd y DU dros y flwyddyn ddiwethaf, bu gwagle clir sydd wedi arwain at ddulliau economaidd digyswllt ac anghyson mewn gwahanol sectorau, wedi'u harwain gan wahanol adrannau'r DU. Mae rhai dulliau wedi bod yn fwy adeiladol. Gyda'n gilydd, rydym wedi gwneud cynnydd da ar borthladdoedd rhydd, fe wnaethom gyd-gynllunio'r prosbectws, gan gynnwys ymrwymiadau i waith teg, ac rydym yn cyd-asesu'r ceisiadau. Bydd Gweinidogion o Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU gyda'i gilydd yn dewis y cais llwyddiannus. Mae'r dull o ymdrin â pharthau buddsoddi bellach wedi symud i lwybr mwy adeiladol. Mae Llywodraeth bresennol y DU wedi dewis peidio â bwrw ymlaen â'r polisi blaenorol a gyhoeddwyd yn yr hydref, gan fod y dystiolaeth o'r manteision posibl o'r dull blaenorol hwnnw o fisoedd yn ôl ymhell o fod yn glir, ac rydym yn cytuno bod angen ailfeddwl a chael dull â mwy o ganolbwynt, gan weithio gyda ni, nid o'n hamgylch. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth bresennol y DU bellach yn cymryd yr angen i ymgysylltu ynghylch polisi ffiniau o ddifrif. Mae'n rhaid i hynny barhau os ydym i gael yr ateb iawn ar gyfer Cymru a Phrydain.

Er hynny, mae angen sylw brys ar rai dulliau. Ni all Llywodraeth y DU ohirio gweithredu mwyach wrth geisio sicrhau dyfodol hirdymor dur. Rhaid iddynt gyflawni buddsoddiad sy'n cyd-fynd â'n hymrwymiad yng Nghymru i ddyfodol economaidd gwyrdd. Ganddyn nhw mae llawer o'r pwerau sy'n ymwneud â datgarboneiddio dur y DU, a'r adnoddau sydd eu hangen i helpu i drawsnewid ein diwydiannau ynni-ddwys. Rhaid i Lywodraeth y DU roi eglurder ynglŷn â mesurau y bydd yn eu defnyddio i ariannu effeithlonrwydd ynni, a'r technolegau sy'n sicrhau dyfodol carbon isel. Rydym wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod prisiau ynni diwydiannol yn cyfateb â chystadleuwyr yn Ewrop a sicrhau chwarae teg i gynhyrchwyr dur y DU.

Mae'r clwstwr lled-ddargludyddion yng Nghymru yn gyfrannwr hanfodol a phwysig arall i'n heconomi heddiw ac yn y dyfodol. Mae'r amser a gymerwyd gan Lywodraeth y DU i ddod i'w phenderfyniad i ddiddymu cais Nexperia i gaffael Newport Wafer Fab, ar sail diogelwch cenedlaethol, wedi achosi ansicrwydd mawr i'r busnes a'i weithlu. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU nodi sefyllfa glir i'r sector a chyhoeddi ei strategaeth led-ddargludyddion hirddisgwyliedig iawn.

Mae dewis Llywodraeth y DU wrth ddylunio'r gronfa ffyniant gyffredin wedi diystyru datganoli ac 20 mlynedd o brofiad yn sicrhau cyllid yr UE. Mae Cymru'n parhau i golli dros £1 biliwn wrth i addewidion maniffesto gael eu torri ynghylch cyllido a fydd yn disodli cronfeydd yr EU. Yn y cyfamser, mae awdurdodau lleol yn dal i aros am benderfyniadau ar geisiadau ar gyfer ail rownd y gronfa ffyniant bro, er iddyn nhw gyflwyno ceisiadau ar ddechrau mis Awst y llynedd. Mae dull gweithredu Llywodraeth y DU wedi gosod llywodraeth leol mewn sefyllfa echrydus. Mae sectorau eraill, fel addysg uwch, addysg bellach a'r trydydd sector, wedi'u neilltuo, wrth i arian gael ei ail gyfeirio oddi wrth ardaloedd tlotaf ein gwlad ar yr amser gwaethaf posibl. Byddai hyn i gyd wedi ei osgoi pe na bai Llywodraeth y DU wedi torri ei addewid maniffesto a pharchu 20 mlynedd o ddatganoli. Yna gallem fod wedi rheoli cyllid a fyddai'n disodli cronfeydd yr UE yn llawn drwy ein fframwaith ar gyfer buddsoddiad rhanbarthol. Ar draws y datblygiadau hyn, ac eraill, megis gwynt arnofiol ar y môr neu ddal, defnyddio a storio carbon, mae ymrwymiad parhaus ac adeiladol i ddeialog gan Lywodraeth y DU yn hollbwysig. Mae rhai o'n prosiectau seilwaith strategol allweddol sydd wedi eu cynllunio ym mhob cwr o Gymru yn ddibynnol ar gymorth Llywodraeth y DU. Mae'r ganolfan ymchwil technoleg uwch, y Labordy Niwclear Cenedlaethol; prosiect ARTHUR; a'r Ganolfan Fyd-eang Rhagoriaeth Rheilffyrdd i gyd yn dangos cryfderau gweithgynhyrchu gwerth uchel yng Nghymru.

Ar ôl y dirywiad mewn cysylltiadau rhyng-lywodraethol yn gynharach yn y flwyddyn, rydym wedi gweld rhai gwelliannau yn ddiweddar. Ond mae tystiolaeth gadarn eto i ddod i'r amlwg o rythm rheolaidd, dibynadwy o ymgysylltu a pharch at ddatganoli ar draws pob maes polisi. Bydd gwahaniaethau clir bob amser rhwng blaenoriaethau ac amcanion ein priod Lywodraethau, oherwydd eu bod wedi'u gwreiddio mewn gwahanol werthoedd, ac nid oes unrhyw enghraifft yn fwy amlwg na'r ddeddfwriaeth wrth-streicio a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ar ôl gwneud ymrwymiad clir yn y gorffennol i amddiffyn a gwella hawliau cyflogaeth a gadwyd wrth i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.

Nid ydym yn credu mai'r ymateb cywir yw i Lywodraeth y DU gyflwyno deddfau newydd fydd yn cael effaith uniongyrchol ar y gweithlu mewn gwasanaethau cyhoeddus datganoledig. Credwn mai'r ymateb cywir yw gweithio gyda chyflogwyr ac undebau llafur mewn partneriaeth gymdeithasol i ddatrys anghydfodau ar y cyd. Ond os gallwn ymgysylltu'n adeiladol ynghylch porthladdoedd rhydd, parthau buddsoddi o bosibl, a ffiniau, nid oes rheswm pam na ddylem allu cyflawni prosiectau o arwyddocâd strategol ar y cyd. Er gwaethaf ein gwahaniaethau, dylem fod â chyd-ddiddordeb mewn gwneud dewisiadau i wella'r rhagolygon economaidd i Gymru yn yr hyn a fydd yn flwyddyn heriol iawn i ddod.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Nawr, rwy'n cytuno â'r Gweinidog fod y DU yn dechrau 2023 ar sail anodd iawn, ac mae angen pwyslais gwirioneddol ganddo ar bolisïau economaidd Llywodraeth Cymru. Roeddwn i wedi gobeithio y byddem ni'n clywed mwy gan y Llywodraeth ynglŷn â rhai o'r mentrau penodol sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â rhai o'r heriau y mae busnesau yng Nghymru yn eu hwynebu, ond mae diffyg manylion yn hyn o beth yn y datganiad heddiw. Serch hynny, rwy'n falch o weld bod y datganiad heddiw yn cyfeirio at sicrhau dyfodol economaidd ffyniannus, gwyrdd i Gymru, gan fuddsoddi yn sgiliau'r dyfodol. Mae'r Gweinidog yn gwybod fy mod i wedi bod yn galw am gynllun gweithredu sgiliau sero net newydd ers amser maith bellach, er mwyn sicrhau bod gennym y bobl a'r sgiliau cywir ar gael i elwa ar swyddi gwyrdd yn y dyfodol. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog ddweud mwy wrthym am sut mae'r Llywodraeth yn meithrin gwell dealltwriaeth a sylfaen dystiolaeth o anghenion sgiliau yn y dyfodol i gefnogi'r newid i sero net, a hefyd dweud wrthym sut mae'n annog ymwybyddiaeth ymhlith cyflogwyr i gefnogi ailsgilio ac uwchsgilio eu gweithlu.

Mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at y gefnogaeth barhaus i gostau ynni uchel a gyhoeddodd Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, ac rwy'n credu bod lle yma i Lywodraeth Cymru weithredu i gefnogi busnesau hefyd. Er enghraifft, rydym yn gwybod bod Banc Datblygu Cymru yn datblygu cynllun a fydd yn caniatáu i fusnesau fenthyca er mwyn ariannu buddsoddiad cyfalaf sy'n cyflawni o ran datgarboneiddio. Felly, efallai fod hyblygrwydd yma i'r cynllun hwn gynnwys busnesau sydd angen cymorth acíwt gyda chostau ynni, fel y gall arian gyrraedd busnesau cyn gynted â phosib. Felly, efallai y gallai roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ei drafodaethau gyda'r banc datblygu ar y gefnogaeth y gallan nhw ei chynnig i fusnesau Cymreig, a dweud wrthym ni pryd fydd cynllun newydd y benthyciad busnes gwyrdd yn debygol o ddod yn weithredol.

Dirprwy Lywydd, mae datganiad y Gweinidog yn canolbwyntio'n helaeth ar gysylltiadau rhynglywodraethol, ac rwyf am ailadrodd, pan fo Llywodraethau'n gweithio gyda'i gilydd, mae Cymru'n elwa. Yn wir, rwyf eisiau atgoffa'r Gweinidog fod pobl Cymru'n cael eu gwasanaethu gan y ddwy Lywodraeth, ac mae er budd y ddwy i gydweithio. Wrth gwrs, mae'n iawn i ddweud bod y DU yn undeb balch o genhedloedd sy'n gallu bod yn fwy na chyfanswm eu rhannau, ac mae'r bartneriaeth gyda Llywodraeth y DU ar feysydd fel porthladdoedd rhydd, fel bargeinion dinesig, a dyfodol polisi ffiniau, wedi dangos, pan fydd Llywodraethau'n gweithio gyda'i gilydd, bod Cymru'n elwa.

Mae yna bryderon gwirioneddol, wrth gwrs, ynghylch cyllido sy'n disodli cronfeydd yr EU, ac rwy'n rhannu rhai o'r pryderon hynny, fel y mae'r Gweinidog yn gwybod yn iawn. Ond nid wyf yn gweld sut mae datganiad y Gweinidog heddiw yn dweud wrthym ni mewn unrhyw ffordd sut mae'n mynd i greu perthynas fwy adeiladol gyda San Steffan, sy'n hanfodol i economi Cymru. Nawr, mae hefyd yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu buddsoddi mewn meysydd fel ymchwil ac arloesedd, sydd â photensial enfawr i drawsnewid economi Cymru a'n rhoi ni ar flaen y gad yn natblygiadau technolegol. Ond rydym ni'n dal i aros am strategaeth arloesedd gan Lywodraeth Cymru, er gwaethaf galwadau cyson o'r sector. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog gymryd y cyfle i ddweud wrthym pryd y byddwn yn gweld strategaeth arloesi gan y Llywodraeth hon.

Nawr, mae'r Gweinidog yn gwneud pwynt teg ynghylch dyfodol hirdymor dur. Mae'n ddiwydiant sylfaenol sy'n asgwrn cefn i'n sector gweithgynhyrchu ac mae angen eglurder arnom ynghylch sut y bydd dyfodol cynaliadwy yn cael ei sicrhau. Felly, efallai y gallai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch y trafodaethau diweddaraf y mae wedi'u cael gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ynghylch dyfodol y diwydiant fel y gallwn ddeall yn well lefel yr ymgysylltu ar y mater hwn.

Mae datganiad y Gweinidog yn amlygu gwynt arnofiol ar y môr fel maes lle mae angen cryfhau deialog, ac mae gennyf i ddiddordeb mewn gwybod mwy am ei farn o gofio, yn y trafodaethau yr ydw i'n parhau i'w cael gyda datblygwyr, maen nhw'n ei gwneud hi'n glir mai Llywodraeth Cymru a sicrhau adnoddau i Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n arafu datblygiadau yma yng Nghymru, yn enwedig o ran caniatâd cynllunio. Felly, efallai y gallai fanteisio ar y cyfle i esbonio beth yn union y mae'n ei olygu yn ei ddatganiad mewn cysylltiad â gwynt arnofiol ar y môr, gan y bydd rhanddeiliaid yn y Senedd yn ddiweddarach heddiw a'r wythnos nesaf a byddant yn awyddus i ddeall ei farn yn well.

Wrth gloi, Dirprwy Lywydd, roeddwn i wedi gobeithio y byddem yn clywed mwy gan y Gweinidog heddiw am flaenoriaethau economaidd y Llywodraeth hon, yn enwedig yng ngoleuni'r adroddiad gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol, a oedd yn dadlau nad oes digon o gydlyniant a chysondeb, ers datganoli, ac nad yw'r uchelgeisiau wedi cael eu gwireddu oherwydd gweithredu aneffeithiol. Roedd yr adroddiad hwnnw, mewn gwirionedd, wedi'i gyd-ysgrifennu gan gyn Weinidog Llywodraeth Cymru, ac felly, gallai'r datganiad heddiw, ac yn fy marn i, dylai'r datganiad heddiw fod wedi manteisio ar y cyfle i ddweud mwy wrth yr Aelodau am sut y bydd yn cefnogi entrepreneuriaeth ac arloesi, datblygu ffrwd sgiliau cadarn a dod â diwydiant a'r byd academaidd ynghyd er lles economi Cymru. Mae aelodau eisoes yn gwybod bod cysylltiadau rhynglywodraethol cryfach o fudd i economi Cymru, ac er bod y Gweinidog yn iawn i ddweud bod angen eglurder gan Lywodraeth y DU mewn rhai meysydd, mae angen i ni weld mwy o eglurder gan Lywodraeth Cymru mewn sawl maes hefyd.

Diolch am y cwestiynau. Fel gŵyr yr Aelod, rydym yn datblygu ein cynllun sgiliau sero net. Mae rhai datganiadau i'w gwneud gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac eraill yn ddiweddarach yn y gwanwyn, ond mae gennyf i ddiddordeb yn y ffordd y gallwn ni gau'r cylch. Mewn gwirionedd, rwyf wedi cael sgyrsiau ychwanegol yn ystod yr wythnos diwethaf am ymateb amrywiaeth o randdeiliaid, darparwyr caffael sgiliau, addysg bellach ac eraill, ond hefyd busnesau—ac ymwybyddiaeth busnes—eu hunain, ac mae'n amrywio mewn gwahanol sectorau. Mae her yma o ran codi ymwybyddiaeth o'r daith i sero net, a'r ffaith y bydd angen i fusnesau ym mhob sector newid rhai o'r ffyrdd y maen nhw'n bwriadu gweithio. Dyna pam y bydd angen nid yn unig dull gweithredu ynghylch beth yw'r polisi, ond codi ymwybyddiaeth, a sut yr ydym yn arfogi pobl a fydd yn dod i fyd gwaith am y tro cyntaf, neu sydd yn agos at ddechrau eu gyrfa, yn ogystal â'r rhai ohonom sydd wedi bod yn y gwaith am gyfnod hirach, a sut rydych chi'n arfogi ac yn ailarfogi'r genhedlaeth bresennol o bobl sydd eisoes mewn gwaith. Ac fe welwch hynny wrth i ni fwrw ymlaen â'r cynllun sgiliau sero net, ond hefyd y gwaith y byddwn wedyn yn ei wneud yn fanylach mewn gwahanol sectorau. Felly, bydd gennyf i fwy i'w ddweud yn y misoedd nesaf, pan fyddwn ni'n lansio'r cynllun mewn gwirionedd, a byddwch chi'n gweld rhywfaint o'r ymgysylltu hwnnw. Ac rwy'n siŵr, gan wisgo eich het arall, nid yn llefarydd y Ceidwadwyr ond yn Gadeirydd y pwyllgor, bydd gennych ddiddordeb mewn rhai o'r ymgysylltiadau. Ac rwy'n edrych ymlaen at y dystiolaeth a'r archwiliad rwy'n siŵr y bydd y pwyllgor yn ei roi. 

O ran benthyciadau busnes gwyrdd Banc Datblygu Cymru, ni fydd yn rhaid i chi aros llawer hirach; rwy'n credu bod Luke Fletcher wedi gofyn hyn hefyd. Yn ystod yr wythnosau nesaf, bydd y lansiad hwnnw'n digwydd i nodi sut y bydd y banc datblygu yn gallu cefnogi busnesau i leihau costau i arbed y llinell waelod, ac i wneud hynny yn barhaus, i ddatgarboneiddio eu cynhyrchiant, a bydd y swyddogaeth gyngor yn rhan o'r cynllun hwnnw hefyd. Felly, dim llawer hirach i aros. Ond, mae hynny'n dangos ein bod ni'n defnyddio'r pwerau a'r gallu sydd gennym i wneud gwahaniaeth ymarferol. 

Ac o ran cysylltiadau rhynglywodraethol, mae gofyn i Lywodraeth y DU fod yn bartner parod mewn sgwrs. Y cyfarfod a gefais heddiw gyda Gweinidog yn yr Adran Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol Llywodraeth y DU, Gweinidog Llywodraeth yr Alban a gwas sifil o Ogledd Iwerddon oedd yr un cyntaf mewn naw neu 10 mis. Nid oherwydd i ni benderfynu peidio â chael y cyfarfodydd; dewis Llywodraeth y DU am amryw o resymau oedd atal y rhain rhag digwydd. Rydym bob amser wedi bod yn barod i ymgysylltu'n adeiladol. Felly hefyd yn y cyfarfod a gefais yn gynharach yr wythnos hon gyda Michael Gove ar amryw o faterion eraill. Rydym ni'n gwybod na fyddwn ni wastad yn cytuno, ond byddai'n llawer gwell gennym ni gael sgwrs ac i wneud hynny mewn cyfnod digon cynnar i wneud gwahaniaeth. Yr hyn yr ydym ni wedi'i ganfod ar wahanol adegau yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yw eu bod wedi ymgysylltu â ni ar adeg pan gawn wybod beth yw'r penderfyniad, neu pan fyddant yn mynnu ein bod yn cytuno â pholisi a safbwynt yr ydym yn gwybod na fyddwn yn dod o hyd i gytundeb arnyn nhw. Dyna pam y tynnais sylw yn fy natganiad at feysydd lle bu cytundeb yn bosibl, fel y ffaith ein bod wedi cyfaddawdu ac wedi cytuno ar safbwynt ynghylch porthladdoedd rhydd, i gyferbynnu hynny â'r dull a gymerwyd ar ffyniant cyffredin a'r gronfa ffyniant gyffredin, er enghraifft.

O ran strategaeth arloesi, rwy'n credu fy mod i wedi bod mor glir ag y gallaf i fod: mae'n ymrwymiad yn y cytundeb cydweithredu. Rydym yn disgwyl lansio honno cyn diwedd mis Chwefror, felly, eto, dim llawer hirach i aros. O ran dur, rwy'n croesawu'r hyn yr oedd gan yr Aelodau i'w ddweud sef bod angen eglurder ynghylch dyfodol y sector. Gall hynny ond digwydd pan fo gan Lywodraeth y DU fap ffordd priodol ynglŷn â ffurf buddsoddi ar y cyd a'r math o flaenoriaethau y mae eisiau eu gosod. Ac mae hynny'n bwysig iawn ar draws y sector cyfan, nid yn unig i'r sector dur ei hun, ond yna yr hyn sy'n mynd i ddigwydd ym maes caffael mewn ystod o feysydd eraill lle gallem ac y dylem ni fod yn cael effaith gadarnhaol o weld mwy o ddur sy'n cael ei gynhyrchu ym Mhrydain yn cael ei ddefnyddio mewn ystod o gynhyrchion. Byddai hynny hefyd, yn fy marn i, angen dull gwahanol o fuddsoddi mewn seilwaith hefyd.

Ac o ran gwynt arnofiol ar y môr, eto, maes lle gellid ac y dylid defnyddio dur, rydym wedi bod yn glir iawn yn ein sgyrsiau gydag Ystad y Goron. Rwyf i a Julie James, y Gweinidog Newid Hinsawdd, wedi cwrdd ag Ystad y Goron sawl gwaith, ac rydym ni wedi bod yn glir am yr hyn yr ydym eisiau ei weld gyda ffrwd o rowndiau prydlesu yn y dyfodol, felly nid rhywbeth pryd y ceir cyfle am gyfnod o fisoedd a chyfnod byrrach o flynyddoedd, ond rownd o brydlesu mwy hirdymor, er mwyn i chi allu cael buddsoddiad mwy hirdymor. A byddai hynny, yn fy marn i, yn sail i fuddsoddiad sylweddol yn seilwaith porthladdoedd y gogledd a'r de, er mwyn manteisio'n llawn ar gyfleoedd.

A hefyd rydym wedi bod yn glir iawn gydag Ystad y Goron ein bod eisiau gweld mantais gadarnhaol a gofyniad yn y rownd brydlesu nesaf am gadwyn gyflenwi leol, ac y byddai'n rhaid i geisiadau wedyn gyflawni yn ymarferol. Byddai angen dull contractio i wneud yn siŵr nad yw cais yn ymddangos yn un gwych ar bapur ac yna bod rhywbeth hollol wahanol yn digwydd mewn gwirionedd dros y blynyddoedd nesaf. Ac fe fyddwn i'n credu y byddai'r Aelod ac eraill yn gefnogol i hynny, oherwydd dylai sicrhau ein bod yn cynhyrchu mwy o werth economaidd yn y cadwyni cyflenwi hynny fod yn nod gyffredin ar draws y Siambr.

Ac yn olaf, ar eich pwynt, fe wnaethoch chi sôn am sgiliau ar y diwedd; mae'n un o'r meysydd yr ydym ni wedi buddsoddi ynddo yn gyson. Mae gennym hanes da o ran buddsoddi mewn sgiliau a phrentisiaethau drwy oes datganoli. Mae'n un o'r ysgogiadau sydd gennym i wneud gwahaniaeth. Mae hefyd yn un o'r ysgogiadau lle mae'n anoddach gwneud mwy oherwydd diffyg setliad priodol ynghylch cronfeydd ar ôl ymadael â'r UE. Mae'r £1 biliwn yna rydym ni'n mynd i'w golli yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol o ran sut rydym ni'n cefnogi'r economi, sut rydym ni'n arfogi pobl â sgiliau ar gyfer heddiw, ac ar gyfer yfory, a byddwn i wir yn croesawu gweld y Ceidwadwyr Cymreig yn ymuno â lleisiau o bob rhan o'r Siambr a'r gymdeithas yn ehangach a sectorau eraill i alw ar Lywodraeth y DU i ailedrych ar yr hyn mae wedi ei wneud, ailedrych ar ei addewidion o'r maniffesto a dorrwyd, a rhoi i Gymru yr hyn a addawodd, cyllido llawn sy'n disodli cronfeydd strwythurol yr UE, a byddai hynny'n gwneud gwahaniaeth i'n dyfodol economaidd.

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw.

Rwyf am ddechrau drwy gytuno â'r Llywodraeth: mae'n warthus y byddai'n well gan Lywodraeth y DU ymosod ar hawliau gweithwyr nag ymdrin yn effeithiol â'r caledi economaidd y mae'r gweithwyr hynny yn ei wynebu.

Os caf i ddechrau gydag un elfen o'r caledi, sef ynni, dywedodd y Gweinidog nad yw cynllun presennol y DU, er ei fod yn darparu rhywfaint o gymorth, yn gwneud dim i ddiogelu rhag anwadalwch prisiau ynni. Nid wyf yn credu y byddwn yn gallu diogelu rhag anwadalwch prisiau yn llawn, ac mewn ffordd nad yw'n sybsideiddio cyfranddalwyr yn y sector preifat, oni bai ein bod yn gwladoli'r sector ynni. Gobeithio y byddai'n cytuno â'r egwyddor honno.

Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu lleihau'r gefnogaeth i fusnesau bach drwy'r cynllun rhyddhad ar filiau ynni yn sylweddol, sy'n gadael busnesau bach yng Nghymru yn wynebu costau ynni uchel ofnadwy. Rydym wedi clywed eisoes bod un o bob pedwar busnes yn ystyried cau neu werthu os nad oes cynllun rhyddhad ar filiau ynni newydd yn cymryd ei le. Mae'r cyhoeddiad gan y Llywodraeth ar y cynllun benthyciadau busnes gwyrdd i'w groesawu'n fawr ac mae'n rhywbeth yr wyf i fy hun, Plaid Cymru, a grwpiau rhanddeiliaid arwyddocaol fel Ffederasiwn y Busnesau Bach ac UKHospitality wedi bod yn galw amdano, ond, hefyd, mae'r Ffederasiwn wedi bod yn galw am weithredu cynllun talebau 'cymorth i wyrddu' gan Lywodraeth y DU, wedi'i fodelu ar y cynllun 'Cymorth i Dyfu: Cynllun Digidol', er mwyn helpu busnesau i ddatgarboneiddio. O ystyried cyfarfodydd rhyngweinidogol diweddar y Gweinidog, a fyddai'n codi'r mater hwn gyda Llywodraeth y DU a'u hannog i weithredu cynllun o'r fath i redeg ochr yn ochr â chynllun benthyg yma yng Nghymru?

Ac wrth gwrs rwy'n gwybod bod y Gweinidog eisoes yn codi'r materion sy'n ymwneud â dur. Mae Plaid Cymru yn ei gefnogi wrth alw ar Lywodraeth y DU i gamu i'r adwy a darparu'r gefnogaeth sydd ei hangen ar gyfer datgarboneiddio'r sector. Rydym ni'n gwybod bod dur yn hanfodol i ddatgarboneiddio'r economi; mae angen dur arnom i adeiladu mathau adnewyddadwy o gynhyrchu ynni, fel gwynt ar y môr y soniodd y Gweinidog amdano. Dyna pam mae'n hanfodol y ceir cyllid i gefnogi datgarboneiddio dur. Mae ceisio datgarboneiddio, wrth gwrs, yn cael ei wneud yn anoddach gan y ffaith bod gwneuthurwyr dur y DU yn talu 30 y cant yn fwy am eu trydan na'u cymheiriaid yn yr Almaen, a hyd at 70 y cant yn fwy na'u cymheiriaid yn Ffrainc. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu rhoi datganiad manylach i'r Siambr mewn cysylltiad â'i drafodaethau gyda Llywodraeth y DU o ran y sector dur.

Nawr, rydym ni wedi clywed sôn am borthladdoedd rhydd yn natganiad y Gweinidog heddiw, yn ogystal ag yng nghwestiynau'r Prif Weinidog. Rwyf wedi bod yn glir ynghylch fy sefyllfa o ran porthladdoedd rhydd; nid wyf yn credu mai nhw yw'r ateb i'n problemau ni. Roedd Cyngres yr Undebau Llafur nôl yn 2020 yn dweud nad oes tystiolaeth bod porthladdoedd rhydd yn creu swyddi nac yn ysgogi twf. Gallwn fynd ymlaen, ond mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi rhagweld y bydd manteision treth mewn porthladdoedd rhydd yn Lloegr yn costio £50 miliwn y flwyddyn. A yw'r Llywodraeth wedi gwneud asesiad o'r goblygiadau yma yng Nghymru?

Tybed a allai'r Gweinidog hefyd roi eglurder ynghylch y rhan y mae'n ei chwarae yn y penderfyniad ar ba borthladd rhydd fydd yn cael ei ddatblygu yng Nghymru, yn ogystal â pha ran fydd gan y Senedd wrth graffu ar y penderfyniad. Rwy'n gwybod ei fod yn benderfyniad ar y cyd rhyngddo ef ac un o gyd-Weinidogion Llywodraeth y DU, ond, os bydd anghytuno, a fydd ganddo'r gair olaf? Ond hefyd a fydd Aelodau yn y Siambr hon yn cael pleidlais ar y penderfyniad, neu bleidlais ynghylch a ydym eisiau porthladdoedd rhydd o gwbl hyd yn oed?

O ran y pwynt sylweddol cyntaf y gofynnodd amdano, fe fyddwn yn ddiolchgar pe bai'n ysgrifennu ataf ynghylch manylion y cynllun y mae'n ei awgrymu, yn hytrach na cheisio rhoi ateb tri gair yn y Siambr heddiw.

O ran yr heriau o lai o gefnogaeth ynghylch prisiau ynni, mae'n werth atgoffa pobl, pan fydd Llywodraeth y DU yn siarad am gwsmeriaid annomestig, nad ydyn nhw'n siarad am wasanaethau cyhoeddus. Felly, nid yw gwasanaethau cyhoeddus yn gwsmeriaid domestig, ond maen nhw wedi'u heithrio o'r cymorth, a bydd hynny'n her wirioneddol mewn termau cyllidebol ar gyfer y gwasanaethau hynny a her gyllidebol y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â hi hefyd.

O ran ymatebion grwpiau busnes, mae'n ddiddorol eu bod wedi bod yn gymysg. Yn ddealladwy, busnesau bach sy'n poeni fwyaf am dynnu'r gefnogaeth yn ôl. Mae amrywiaeth o fusnesau ynni-ddwys o feintiau bach, canolig a mwy, ac rwy'n credu y gwelwn ni heriau go iawn gyda'r lefel llai o gefnogaeth sydd ar gael. Mae'n dal i fod yn wir, yn fy sgyrsiau gyda busnesau a phartneriaid undebau llafur, bod costau ynni a chwyddiant yn dal i fod ar frig pryderon pobl wrth redeg busnesau, yna llafur a sgiliau, ac mae hynny'n cyffwrdd â rhai o'r pwyntiau am fuddsoddi yn y dyfodol, am gael pobl i fynd i swyddi mewn gwirionedd lle mae cyfleoedd i dyfu'r busnesau hynny, ac yna mae gennym her ein telerau masnachu o hyd gyda'n partneriaid Ewropeaidd. Ar hynny, roedd rhywfaint o gynnydd gweddol gadarnhaol mewn sgyrsiau ynghylch protocol Gogledd Iwerddon ar rannu data. Rwy'n gobeithio y bydd synnwyr cyffredin parhaus yn ein trefniadau, ac na fyddwn yn dychwelyd at y dulliau blaenorol o gyfathrebu a oedd yn ymddangos fel pe baen nhw wedi'u cynllunio i waethygu amodau yn hytrach na'r tebygolrwydd o fasnach lwyddiannus gyda phartneriaid.

Rwy'n parchu'r Aelod am barhau i siarad am borthladdoedd rhydd a gwneud ei safbwynt yn glir. Serch hynny, fe fyddwn yn ei atgoffa nad yw'r sefyllfa yr ydym wedi ei chyrraedd yn un sy'n gwbl ddieithr i Blaid Cymru. Yn yr ornest am yr arweinyddiaeth flaenorol, roedd y person sydd ar hyn o bryd yn swydd arweinydd Plaid Cymru, bryd hynny, yn sôn am fod â mwy nag un porthladd rhydd ac am fod â phorthladd rhydd fel safbwynt polisi o ran hynny.

Nawr, mae beth yw porthladd rhydd a'r hyn nad yw porthladd rhydd yn gallu bod yn wahanol, oherwydd roedd gennym borthladdoedd rhydd yn y DU cyn hyn pan oeddem yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd, yna cafodd y Ceidwadwyr wared arnyn nhw ar ôl cyfnod gwahanol. Nid yw'r hyn sy'n cael ei gynnig nawr yr un fath â'r hyn a gynigiwyd yn wreiddiol pan gyd-awdurwyd neu noddwyd papur polisi gan Rishi Sunak. Mae'r prosbectws sydd gennym ni yn glir ynghylch cynnwys gwaith teg, ac mae'n rhaid gwneud hynny'n glir fel rhan o'r—[Anghlywadwy.]—a chynaliadwyedd, pethau efallai na fyddech chi wedi disgwyl eu gweld pe bai wedi cael ei wneud gan y Ceidwadwyr ar eu pennau eu hunain yn Llywodraeth y DU, gan geisio ysgrifennu cais y prosbectws hwnnw. Felly, mae wedi bod yn broses o rannu a chyfaddawdu rhwng y ddwy Lywodraeth. Felly, rydyn ni wedi dod i sefyllfa lle mae rhywbeth nid yn unig y gallwn ni fyw gydag ef, ond i weld y cyfleoedd, oherwydd, fel y dywedais i wrth ymateb i gwestiynau gan Paul Davies, mae yna gyfleoedd i fuddsoddi mewn porthladdoedd mewn gwahanol rannau o Gymru. Edrychaf ymlaen at gael y cyngor proffesiynol nid yn unig gan fy swyddogion, ond mewnbwn gan swyddogion Llywodraeth y DU yn ogystal ynghylch natur pob un o'r ceisiadau sydd wedi eu cyflwyno, a byddaf wedyn yn gwneud penderfyniad ar y cyd â Gweinidog y DU. Felly, nid yw'n ymwneud â rhywun â feto dros y llall, mae'n golygu y bydd angen i ni ddod o hyd i le i gytuno, fel arall ni allwn wneud penderfyniad.

Y craffu ar gyfer hynny, rwy'n disgwyl y byddwn ni—. Fel rydych chi wedi gweld yr wythnos diwethaf, fe fydd datganiad, fe fydd yna gyhoeddiad, ac rwy'n disgwyl y bydd Aelodau eisiau fy holi yn y Siambr hon, ac o bosib yn y pwyllgor yr ydych chi'n aelod ohono, ynghylch beth sy'n rhan o bob un o'r dewisiadau hynny a sut yr ydym ni wedi cyrraedd sefyllfa benodol. Felly, rwy'n llwyr ddisgwyl y bydd craffu agored a chyhoeddus ar unrhyw ddewis sy'n cael ei wneud. Rwy'n gobeithio bod hynny'n ddefnyddiol, sef nodi'r dewisiadau yr ydym yn eu gwneud a'r ffaith ein bod yn gwneud rhywbeth i geisio cynnal cyfleoedd i dyfu economi Cymru ac i beidio â dadleoli gweithgaredd, rhywbeth y gwn i oedd un o bryderon yr Aelod. 

Rydym bron â defnyddio'r amser a neilltuwyd i gyd ac mae gennyf i bum Aelod yn dymuno siarad o hyd. Felly, a wnaiff pob Aelod fod yn fyr ac a wnaiff y Gweinidog fod yn gryno yn ei ymatebion?

Fe geisiaf i.

Huw Irranca-Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, wrth groesawu'r datganiad heddiw a'i bwyslais clir iawn ar werth cymdeithasol a phartneriaeth gymdeithasol yn yr economi, a gaf i ofyn a fydd Gweinidogion y Llywodraeth yn parhau i weithio gyda'r rhai ohonom—ac rwy'n tynnu sylw'r Siambr at fy aelodaeth o'r Blaid Gydweithredol a fy ngwaith yn cadeirio grŵp Cydweithredol y Senedd—yr Aelodau hynny sydd eisiau gweld Llywodraeth Cymru yn adeiladu ar ei gwaith sydd eisoes yn drawiadol ar dyfu sector perchnogaeth gan y gweithwyr yr economi? Diolchwn i'r Dirprwy Weinidog am ymgysylltu â ni ynghylch y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru), ac rydym yn gofyn sut y gallai'r ddeddfwriaeth nodedig hon gyfeirio'n gliriach at berchnogaeth gan y gweithwyr, ond gofynnwn hefyd i'r Gweinidog a fydd yn parhau i weithio gyda ni ar ffyrdd ychwanegol y gallwn dyfu perchnogaeth gan y gweithwyr yng Nghymru gyda mesurau nad ydynt yn ddeddfwriaethol, wrth gwrs, ond hefyd y posibilrwydd o ddeddfwriaeth sy'n torri tir newydd yma yng Nghymru pe bai aelod o'r meinciau cefn, efallai un o nifer o aelodau meinciau cefn y Blaid Gydweithredol yma yn y Siambr hon, yn gallu cyflwyno cynnig cryf a difrifol yn ystod tymor y Senedd hon. A fyddai'n cytuno i weithio gyda ni ar hynny?

Efallai y dylwn i nodi mewn ymateb fy mod hefyd yn aelod o'r Blaid Gydweithredol. Fodd bynnag, wrth ateb y pwyntiau gan yr Aelod, rwy'n credu ei bod yn deg dweud hyn: mae perchnogaeth gan y gweithwyr yn mwynhau statws pwysig yn Llywodraeth Cymru, gydag ymrwymiad clir yn y rhaglen lywodraethu sy'n cysylltu ein cynnydd â'i dwf. Credwn y bydd twf busnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr yn cyfrannu at economi Cymru gryfach, decach, oherwydd bod ganddyn nhw ddatblygiad cynaliadwy wedi'i gynnwys yn eu DNA. Er gwaethaf y twf cyflym yn nifer y busnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rwy'n cydnabod yr angen parhaus i ddathlu'r rhan y maen nhw'n ei chwarae. Bydd y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yn cyfrannu at lesiant trwy wella gwasanaethau cyhoeddus drwy weithio mewn partneriaeth gymdeithasol, caffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol a hyrwyddo gwaith teg. Byddwn nawr yn archwilio ffyrdd y gallai'r canllawiau ynghylch y Bil gyfeirio'n ddefnyddiol at fusnesau sy'n eiddo i'r gweithwyr.

Er nad y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yw'r cerbyd cywir i ddeddfu ar berchnogaeth gan y gweithwyr, byddaf, wrth gwrs, yn gweithio'n gadarnhaol gyda chynnig deddfwriaethol AS cryf yn y dyfodol ynghylch perchnogaeth gan y gweithwyr. Er na allaf warantu y byddai deddfwriaeth yn dilyn, mae ein hymrwymiad i'r agenda polisi yn golygu y byddem yn sicr yn gweithio gyda chynnig o'r fath. Fel yn achos ein dull economi sylfaenol, a llawer o agendâu uchelgeisiol eraill yn ein rhaglen lywodraethu, credwn y bydd cynnydd yn cael ei wneud heb ddeddfwriaeth, a dyna pam nad wyf yn gweld bod cynnig yn angenrheidiol ar gyfer gweithredu. Rwy'n ddiolchgar am y trafodaethau yr ydw i a'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol wedi eu cael gyda Huw Irranca-Davies hyd yn hyn. Byddwn nawr yn manteisio ar y cyfle i ymgysylltu ynghylch sut y gallai'r canllawiau statudol ac anstatudol ar gaffael a gwaith teg helpu i hyrwyddo egwyddorion perchnogaeth gan y gweithwyr o fewn y fframwaith a ddarperir gan y Bil ac yn ein polisi ehangach.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad, yn arbennig y cyfeiriadau at y ganolfan ymchwil technoleg uwch ac at y diwydiant dur? Ond un elfen allweddol o economïau'r dyfodol, yng Nghymru ac ar draws y byd, fydd seilwaith digidol a chysylltedd digidol. Llywydd, rwyf yn datgan buddiant fel aelod di-dâl o gonsortiwm y prosiect, consortiwm prosiect 5G, dan arweiniad Prifysgol Bangor. Mae'r Gweinidog yn gwybod nad ydw i'n dymuno gweld y gogledd yn unig yn cael ei gysylltu, ond rwyf eisiau gweld y gogledd yn creu ac yn cynhyrchu'r genhedlaeth nesaf o'r technolegau hyn. Gyda hynny mewn golwg, a gaf i ofyn i'r Gweinidog pa sgyrsiau y mae wedi'u cael gyda chyd-Weinidogion Llywodraeth y DU ynghylch buddsoddi mewn seilwaith digidol ac ymchwil a datblygu'r mathau hyn o dechnolegau? 

Cewch. Yn gyntaf, rwyf wedi cael nifer o sgyrsiau gyda chyd-Weinidogion yn Yr Adran dros Dechnoleg Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn Llywodraeth y DU. Rwy'n disgwyl cael cyfarfod gweinidogol o fewn yr wythnosau nesaf ar yr union bwnc sef ar y potensial i fuddsoddi ymhellach i wneud hynny. Felly rwy'n falch o safbwynt y gogledd ond rwy'n credu ym mhob un o'n fframweithiau economaidd rhanbarthol, cydnabyddir cysylltedd digidol nid yn unig fel rhan allweddol o'r economi heddiw, ond rhan fwy fyth o'r ffordd y bydd yr economi'n gweithio yn y dyfodol. Yn bendant, mae hwn yn rhan o'r agenda sydd gennyf i, ac erbyn hyn, wrth gwrs, mae gennyf arweinyddiaeth gweinidogol ar gyfer y strategaeth ddigidol i Lywodraeth Cymru.

Gweinidog, rwy'n credu bod y rhyfel yn Wcráin wedi dangos yn glir pa mor ansefydlog ac anrhagweladwy yw'r byd yr ydym yn byw ynddo ac mae llawer o wledydd bellach yn gweithio'n galed iawn i gynnal a chefnogi eu diwydiannau allweddol, eu diwydiannau strategol. Roeddwn yn falch iawn eich bod wedi cyfeirio at y diwydiant dur ac yn wir y diwydiant lled-ddargludyddion yn eich datganiad, oherwydd rwy'n credu eu bod yn ddiwydiannau strategol sydd wir angen cefnogaeth. Yn lleol i mi, Gweinidog, fel y gwyddoch chi, mae enghreifftiau o ganlyniadau diffyg strategaeth Llywodraeth y DU sef popeth sydd ei angen i gefnogi a meithrin datblygiad. Felly, gyda Liberty Steel, rydym yn gweld y cyhoeddiad diweddar fel darlun o'r anawsterau yn y diwydiant dur, a gyda Nexperia, gwelwn ganlyniad Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniad ac yna cerdded i ffwrdd o'r penderfyniad hwnnw, yn hytrach na nodi dewis arall hyfyw a fyddai'n darparu'r un math o ddatblygiad a chefnogaeth i swyddi y byddai'r caffaeliad gan Nexperia wedi'i gyflawni. Felly, o ran y ddwy enghraifft hynny, Gweinidog, tybed a wnewch chi ddweud rhywbeth am yr hyn mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran y sefyllfaoedd presennol hynny.

Diolch. Fe geisiaf ymdrin â'r materion mor ddi-oed ag y gallaf, gan gofio'r hyn a ddywedodd y Dirprwy Lywydd. O ran Liberty Steel, rwyf wedi cael sgwrs gyda Community am y sefyllfa bresennol. Byddwn ni wrth gwrs yn cefnogi gweithwyr sy'n wynebu amser ansicr, ond hefyd yn ceisio deall beth mae'r saib a gyhoeddwyd gan y cwmni mewn gwirionedd yn ei olygu. Nid yw'n hollol glir eto beth yw hynny. Yr hyn sy'n amlwg, serch hynny, yw bod dyfodol i'r sector dur. Mae dyfodol i ddatgarboneiddio'r ffordd mae dur yn cael ei gynhyrchu. Mae hynny'n gofyn am fuddsoddiad gan y diwydiant ei hun, ond hefyd mae angen i'r Llywodraeth benderfynu sut mae'n mynd i wneud hynny. Mae angen i ni benderfynu a ydym ni'n gyfforddus yn cynhyrchu hydrogen ar gyfer dur fel rhywbeth sy'n mynd i gael ei ddatblygu yn yr Iseldiroedd yn Ewrop, nid yma yn y DU, ac rwy'n credu bod angen i Lywodraeth y DU fod yn glir iawn: a yw'n gweld y sector dur fel gallu sofran ar gyfer economi fodern, fel rwy'n credu ein bod ni yma yng Nghymru? Ac os yw'n gwneud hynny, mae angen iddi weithredu yn y ffordd honno i sicrhau bod dewisiadau buddsoddi yn cael eu gwneud mewn gwirionedd, gan gynnwys pethau ynghylch cynhyrchu sgrap a chadw mwy o'r metel sgrap hwnnw yma yn y DU.

O ran Nexperia, rwyf wedi cael nifer o sgyrsiau uniongyrchol ynghylch hyn, gyda'r gweithlu ac yn wir gyda Llywodraeth y DU, ac mewn gwirionedd yr hyn yr ydym yn chwilio amdano yw dealltwriaeth o'r strategaeth tymor hwy sydd ei hangen ar gyfer Nexperia a'r sector ehangach ei hun. Felly, rhywbryd, fel y soniais yn fy natganiad, byddai croeso mawr gan bawb i gyhoeddiad ynghylch y strategaeth honno, a'r dewisiadau buddsoddi y dylid eu gwneud, ond mae hwn yn bendant yn faes twf i Gymru.

Un o'r prosiectau seilwaith strategol allweddol sy'n dibynnu ar gymorth Llywodraeth y DU yw gwneud cynnydd ar argymhellion y comisiwn Burns i gryfhau'r rheilffyrdd rhwng y dwyrain a'r gorllewin, rhwng Casnewydd a Chaerdydd a thu hwnt, sef asgwrn cefn metro'r de-ddwyrain. Rwy'n gwerthfawrogi nad yw trafnidiaeth yn eich portffolio, ond rwyf eto i weld unrhyw gynnydd o gwbl ar fater mor strategol bwysig, sy'n hanfodol ar gyfer denu busnesau newydd i'r de-ddwyrain. Ydych chi'n gallu rhoi gwybod am unrhyw newid trywydd gan Lywodraeth ddiweddaraf y DU, unrhyw lygedyn o obaith o fuddsoddiad y Llywodraeth yn yr hyn y mae hi'n gyfrifol amdano, am seilwaith y llinell reilffordd o'r dwyrain i'r gorllewin, y mae Llywodraeth y DU yn llwyr gyfrifol amdano? Oherwydd hebddo, ni allaf weld sut y byddwn yn gallu cynyddu datblygu economaidd yn ogystal â thrafnidiaeth integredig.

Mae'r Aelod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod hwn yn gyfrifoldeb a gedwir yn ôl ac rydym yn chwilio am gynnydd go iawn, nid geiriau caredig yn unig yn y maes hwn. Mae'r Aelod hefyd yn iawn fod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn arwain yn y maes hwn. Rwy'n siŵr y byddai'n hapus i siarad â'r Aelod yn uniongyrchol, ond ni ddylai buddsoddi yn y maes hwn fod yn dda i'r economi ac i drafnidiaeth yn unig; mewn gwirionedd, pe byddem yn gwneud pethau'n iawn, byddai hefyd yn rhan o greu dyfodol i'r sector dur, a sut y gellid ac y dylid rhedeg y caffaeliad hwnnw. Mae'n rhan o'r her ynghylch gwelliannau seilwaith y rheilffyrdd ym mhob man yn y DU, ac rwyf eisiau gweld y seilwaith hwnnw'n gwella, a'i wella gyda dur o Brydain gan gefnogi mwy o swyddi ym Mhrydain.

Ac yn olaf, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma, er rhaid i mi ddweud fy mod yn gweld ei ymddiriedaeth yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig braidd yn druenus, ac o bosib yn anaddas. Rydym wedi cael dadl yn gynharach heddiw adeg y cwestiynau ynghylch y ffordd y mae'r drefn gymhorthdal yn cael ei rheoli, ac mae wedi dyfynnu ei hun y brad a fu ynghylch cyllid yr UE. Felly, ni allaf weld unrhyw reswm dros yr optimistiaeth yna, ond rydym ni i gyd yn edmygu optimist, ac fel cefnogwr Clwb Pêl-droed Dinas Caerdydd, rwy'n eithaf cyfarwydd â hyn fy hun.

Ond gadewch i mi ddweud hyn wrth y Gweinidog: rwy'n meddwl weithiau ein bod ni mewn perygl o foddi ein hunain mewn proses, a cholli golwg ar ein hamcanion, a cholli golwg ar ein diben. Mae dau brawf yr wyf am eu gosod i'r Gweinidog ynghylch y datganiad hwn a'r gwaith sy'n deillio ohono. Y cyntaf yw cynhyrchiant. Sonnir am gynhyrchiant bron fel sylw wrth fynd heibio yn y datganiad hwn, ond dyma'r argyfwng mwyaf sy'n wynebu economi Cymru, a byddaf eisiau gweld buddsoddi i wella cynhyrchiant.

Yr ail brawf yw sut mae'n effeithio ar y bobl yr wyf i'n eu cynrychioli ym Mlaenau Gwent. Yn rhy aml, mae ardal Blaenau Gwent yn cael ei thrin fel y cyrion gan Lywodraeth Cymru, ac nid ydym yn gweld y buddsoddiad sydd ei angen arnom i sbarduno twf economaidd ym Mlaenau'r Cymoedd. Ond wrth gwrs, nid yw Llywodraeth y DU hyd yn oed yn gwybod ble mae Blaenau Gwent, a'r hyn rydym ni'n ei weld o bosib yw Blaenau Gwent yn dod yn gyrion ar y cyrion. Felly, rwyf eisiau sicrwydd y bydd y Llywodraeth a'r Gweinidog yn gosod amcanion clir fel y gall pobl Blaenau Gwent weld canlyniadau'r gwaith hwn, oherwydd prawf o'r effaith ar y bobl yr ydym yn eu cynrychioli yw'r prawf mwyaf oll.

Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt cwbl deg, fel cynrychiolydd Blaenau Gwent, ynglŷn â beth fydd yr effaith i'w etholaeth, i'r gymuned y mae wedi ei fagu ynddi a bellach yn ei chynrychioli. I fod yn deg, y tu allan i'r Siambr, Dirprwy Lywydd, mae'r Aelod yn gwneud pwyntiau weddol debyg, weithiau ychydig yn fwy lliwgar, ond mae'n rhan o'i swyddogaeth. Felly, mae'n rhan o'r prawf, sef, 'A fydd yn gwneud gwahaniaeth?', nid yn unig ar gyfer prosiectau unigol—gallwn bwyntio at y gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda Thales, er enghraifft, ond nid dim ond ym Mlaenau y mae hwnnw wedi ei sefydlu—ond pa wahaniaeth y bydd yn ei wneud yn fwy eang. Felly, y gwaith y mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog addysg wedi'i weld yno ynghylch ystafelloedd dosbarth 5G, a'r gallu sydd ganddo i gael effaith llawer ehangach a dyfnach. 

O ran eich pwynt am gynhyrchiant, rydych chi'n iawn, wrth gwrs. Rhai o'r heriau sy'n ymwneud â buddsoddi mewn sgiliau, un o'r prif bwyntiau, yw mabwysiadu gwahanol welliannau i brosesau, a'r gwahaniaeth y gall hynny ei wneud mewn ystod gyfan o sectorau; y gwelliant mewn sgiliau arwain a rheoli—her allweddol yn economi Cymru; ond hefyd mabwysiadu nid yn unig atebion technoleg newydd a blaengar, pan fo, mewn gwirionedd, llawer o'r mabwysiadu yn ymwneud â phethau sydd eisoes yn aeddfed. Fe wnaeth y pandemig, er enghraifft, orfodi llawer o fusnesau i fynd i'r byd ar-lein lle nad oedden nhw wedi bod. Wel, mewn gwirionedd, mae cyfle yno wrth weithredu mewn ffordd wahanol. Hefyd, mae angen sicrhau eich bod chi'n ddiogel ar-lein hefyd. Mae hefyd yn ymwneud â deall ffyrdd syml sy'n cael eu mabwysiadu ac yn aeddfedu mewn sectorau eraill i sicrhau eich bod yn gwthio mwy o fusnes a mwy o draffig tuag atoch.

Er hynny, rwy'n credu, yn ogystal â'r holl heriau hynny pryd yr ydym yn eu deall—ni fyddwn yn darlunio fy agwedd adeiladol tuag at y berthynas â Llywodraeth y DU yn y ffordd y byddai'r Aelod yn ei wneud—ond mae meysydd lle gwelwn wahanol rannau o Lywodraeth y DU yn ymddwyn yn wahanol. Mae rhai lle mae'n fwy anodd ymdrin â nhw nag eraill, ac fel y soniais yn y datganiad, y ganolfan dechnoleg uwch, er enghraifft, y dylid lleoli honno yn etholaeth Jack Sargeant. Mewn gwirionedd, mae hynny'n enghraifft dda o ble y gallwn weithio gyda'n gilydd, ac rydym eisiau mwy o hynny a llai o'r brad llwyr sydd wedi digwydd ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin, sy'n rhywbeth y byddwn yn parhau i'w drafod nes i'r sefyllfa gael ei datrys. Efallai y bydd hynny angen newid yn Llywodraeth y DU.

Diolch i'r Gweinidog.

Mae eitem 6 wedi ei gohirio tan 24 Ionawr.

Felly, symudwn ymlaen i eitem 7: datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar gymunedau cynaliadwy ar gyfer dysgu. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Y llynedd, cyflwynwyd enw newydd ar gyfer ein rhaglen buddsoddi mewn seilwaith addysg flaenllaw, sef rhaglen cymunedau dysgu cynaliadwy, a thrwy hyn rydym ni'n gwneud datganiad clir am ein hymrwymiadau ar gyfer yr amgylchedd a chenedlaethau'r dyfodol. Hyd yn hyn, mae'r rhaglen wedi darparu dros £1.5 biliwn o fuddsoddiad cyfalaf i gefnogi cyflwyno 255 o brosiectau ysgol a choleg.

Gan adeiladu ar hyn, mae ein rhaglen lywodraethu yn ymrwymo £1.5 biliwn o fuddsoddiad ychwanegol ar gyfer y cam nesaf, i ddarparu ysgolion a cholegau newydd ledled Cymru. Mae llwyddiant y rhaglen yn adlewyrchu’r bartneriaeth gydweithredol gref sydd gennym gydag awdurdodau lleol, Cymdeithas Lywodraeth Leol Cymru, ColegauCymru ac awdurdodau esgobaethol. Mae wedi caniatáu inni wneud penderfyniadau strategol lleol ar flaenoriaethau buddsoddi mewn addysg ledled Cymru, gan roi llwyfan ar gyfer cyflwyno blaenoriaethau cenedlaethol ar yr un pryd, gan gynnwys y Cwricwlwm i Gymru newydd.

Mewn ymateb i anghenion ein partneriaid cyflenwi ar gyfer rhaglen fwy hyblyg, rwyf wedi penderfynu cyflwyno rhaglen dreigl ar gyfer cyflawni. Amlygodd y gwersi a ddysgwyd o fand A, a'r newid i fand B, pa mor gymhleth a hirfaith oedd darparu prosiectau drwy amserlen sefydlog y rhaglen flaenorol. I'r perwyl hwn, mae'r rhaglen dreigl yn cael ei rhoi ar waith i wella effeithlonrwydd ar gyfer partneriaid a Llywodraeth Cymru, gan gryfhau un o brif briodoleddau’r rhaglen, sef prosiectau sy'n symud ymlaen ar gyflymder ac ar sail blaenoriaethau ein partneriaid cyflenwi.

Mae trawsnewidiad yr ysgol yn parhau i fod yn ganlyniad hanfodol i'n buddsoddiad yn y rhaglen. Fel Llywodraeth, rydym yn glir nad brics a morter yn unig yw hyn. Mae adeiladau sydd wedi eu dylunio'n dda ac amgylchoedd dymunol yn chwarae rhan allweddol o ran cefnogi staff a dysgwyr, gan sicrhau safonau a dyheadau uchel i bawb.

Disgwylir i bartneriaid cyflenwi gyflwyno eu rhaglen amlinellol strategol newydd ar adeg sy'n cyd-fynd â'u cynnydd trwy eu rhaglen bresennol—fel arfer, uwch na 60 y cant o werth y rhaglen—a thrwy hynny, cychwyn eu rhaglen dreigl. Mae'r rhaglenni amlinellol strategol pum mlynedd presennol, felly, yn cael eu disodli gan raglenni amlinellol strategol naw mlynedd a fydd yn gwella'r cynllunio ar gyfer buddsoddiadau yn y dyfodol. Bydd rhaglenni treigl yn cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru eu hadolygu a'u hystyried ar gyfer darparu ymrwymiad cam wrth gam a chefnogaeth, gydag adolygiadau fesul tair blynedd o'r rhaglenni i addasu ac ychwanegu prosiectau pellach.

Dirprwy Lywydd, mae'r rhaglen yn wirioneddol drawsbynciol ac wedi rhoi llwyfan i ymgorffori'r Gymraeg yn ogystal â pholisïau eraill, er enghraifft teithio llesol, bioamrywiaeth, TGCh, cymuned a chwricwlwm, cyflawni a manteisio i'r eithaf ar werth o fuddsoddiadau ar draws ein hystad addysg ac, wrth wneud hynny, mae wedi darparu model cynaliadwyedd i eraill ei ddilyn.

Fel un o'r cenhedloedd cyntaf i ddatgan argyfwng hinsawdd a'r bwriad i fod yn genedl carbon isel, rwyf wedi mandadu y byddai'n ofynnol i bob prosiect newydd a gefnogir drwy'r rhaglen gyflawni carbon sero net wrth weithredu, ynghyd â gostyngiad o 20 y cant mewn carbon wedi'i ymgorffori. Ddeuddeg mis ers y mandad hwn, rwy'n falch o gadarnhau bod 16 prosiect wedi'u cymeradwyo ac yn symud ymlaen fel prosiectau carbon sero net. Hoffwn ganmol ein partneriaid cyflenwi ar ymgymryd â'r her a datblygu prosiectau sero net mewn ffordd mor gadarnhaol, a phob rhanbarth ledled Cymru yn mabwysiadu'r meddylfryd, o Ysgol y Graig ar Ynys Môn yn y gogledd, Ysgol Cedewain ym Mhowys, i Ysgol y Deri ym Mro Morgannwg yn y De. 

Yn ogystal â chefnogi pob rhanbarth yng Nghymru, mae'r rhaglen yn cael effaith gadarnhaol ar draws pob sector o'r byd addysg. A'r ffaith mai Ysgol Gynradd South Point yw'r ysgol garbon sero net gyntaf yng Nghymru, rydym bellach yn gweld prosiectau ar gyfer ysgolion uwchradd, ysgolion pob oed, ac ysgolion arbennig yn ogystal â cholegau. Mae ysgolion arbennig yn cyflwyno her ychwanegol o ran cyflawni carbon sero net oherwydd offer arbenigol, a thrwy hynny, gynyddu'r galw am drydan. Fodd bynnag, gallaf gadarnhau bod tri phrosiect ysgol arbennig wedi'u cymeradwyo ar hyn o bryd i symud ymlaen tuag at gyflawni ein huchelgais carbon sero net, a bydd gwersi a ddysgwyd o'r prosiectau hyn yn bwydo i mewn i brosiectau llwybrau eraill ar ein taith i sero net.

Maes heriol arall, Dirprwy Lywydd, yw cyrraedd carbon sero net ar brosiectau adnewyddu, a gallaf gadarnhau mai ein prosiect adnewyddu sero net cyntaf fydd Ysgol Uwchradd Pen y Dre ym Merthyr Tudful. Bydd Pen y Dre yn ymgymryd â gwaith adnewyddu dwfn yn yr ysgol bresennol, gan dynnu'r ffabrig yn ôl i'r ffrâm strwythurol. Gall y carbon ymgorfforedig a arbedir drwy gadw'r sylfeini, y slabiau llawr a'r fframwaith strwythurol arbed cymaint â 48 y cant o garbon yn unig. Rydym yn disgwyl llawer i'w ddysgu o'r prosiect hwn a fydd yn cyfrannu at darged ailddefnyddio adeiladau'r rhaglen o 60 y cant.

Mae angen i ni sicrhau bod ymrwymiadau cynaliadwyedd a datgarboneiddio yn dod yn rhan annatod o'n bywyd bob dydd. Mae hyn yn arbennig o wir am aelodau iau ein cenedl. Mae angen i ni ddarparu ffyrdd effeithiol er mwyn iddynt ddeall yr amgylchedd sydd o'u cwmpas, gan gynnwys yr adeiladau y maen nhw'n dysgu ynddynt. Rwyf wedi siarad yn y Siambr, Dirprwy Lywydd, yn y gorffennol, am fy nisgwyliad i awdurdodau lleol a sefydliadau addysg bellach a'u timau dylunio i weithio'n agos gyda'n plant, pobl ifanc a staff fel eu bod yn cael y cyfle i helpu i ddylunio eu hamgylchedd dysgu eu hunain. Mewn ymateb, fis Medi diwethaf, cyhoeddais yn ffurfiol lansiad her ysgolion cynaliadwy. Gan adeiladu ar fandad carbon sero net y rhaglen, gwahoddwyd ceisiadau gan awdurdodau lleol sy'n gallu dangos gwaith dylunio, datblygu, darparu a rheoli dwy ysgol newydd a allai wneud cyfraniad cadarnhaol i'r amgylchedd, y gymuned a'r dirwedd gyfagos. Mae'n bleser gennyf ddweud heddiw fod yr her hon wedi cael croeso brwd gan awdurdodau lleol, gydag 17 o geisiadau prosiect wedi'u derbyn. Mae swyddogion bellach yn cael eu cefnogi gan gynrychiolwyr y sector allanol wrth asesu'r cyflwyniadau, ac edrychaf ymlaen at gyhoeddi'r prosiectau llwyddiannus yn ystod yr wythnosau nesaf.

Hoffwn ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Mae rhaglen buddsoddi cyfalaf strategol, fawr hirdymor gyda'r nod o greu cenhedlaeth o ysgolion cynaliadwy yn rhywbeth sy'n bwysig i blant ysgol ledled Cymru, ac yn bwysig iawn i fy mhlaid i. Mae cael amgylcheddau dysgu cynaliadwy yn un o'r pethau pwysicaf a all helpu plant i ddysgu a chyflawni eu nodau, ac rydym yn croesawu'r arian sydd wedi ei ddarparu gan Lywodraeth Cymru hyd yma a'r arian wrth symud ymlaen. Rydym yn croesawu'r gefnogaeth a ddarperir i lywodraeth leol i adeiladu rhagor o ysgolion, gan gynnwys ysgolion Cymraeg, er mwyn helpu i wrthdroi'r gostyngiad yn niferoedd y siaradwyr Cymraeg ledled y wlad. Ond, Gweinidog, hoffwn wybod sut fyddwch chi'n mesur llwyddiant y cyllid hwn a'r cynllun hwn er mwyn sicrhau ein bod yn adeiladu'r ysgolion Cymraeg hynny, gan wneud yn siŵr ein bod yn cael mwy o ddysgwyr Cymraeg, yn enwedig ar ôl canlyniadau'r cyfrifiad diweddar, a oedd yn peri pryder, yn enwedig o ran plant rhwng tair a 15 oed—y bobl hynny sy'n mynd tuag yn ôl gyda'r niferoedd sy'n siarad Cymraeg.

Roedd sôn yn eich datganiad ynghylch teithio llesol. Mae cludiant i'r ysgol yn chwarae rhan enfawr wrth fynd i'r afael â newid hinsawdd ac allyriadau carbon ledled Cymru. Mae llawer o rieni ledled y wlad, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, yn wynebu problemau cludiant, a dydy hi ddim mor hawdd â dweud wrth bobl am gerdded neu i feicio i'r ysgol. Felly, sut ydych chi’n gweld cymunedau cynaliadwy sy'n gweithio i ddarparu cludiant effeithiol ac effeithlon i'r ysgol yn fwy diogel ar gyfer plant ysgol yng Nghymru fel rhan o gymuned gynaliadwy ar gyfer dysgu?

Mae yna bryderon hefyd, Gweinidog, fel y gwyddoch chi'n iawn, am y costau cynyddol y mae ysgolion yn eu hwynebu oherwydd pwysau chwyddiant a phopeth arall. Un enghraifft yw Ysgol y Deri ym Mro Morgannwg, sydd wedi mynd miliynau o bunnau dros y gyllideb. Mae cynghorau'n wynebu costau cynyddol. Felly, hoffwn wybod sut rydych am gefnogi'r ysgolion hyn wrth sicrhau eu bod yn cael eu hadeiladu yn y ffordd fwyaf effeithlon, a hefyd sut rydych yn cymell cynghorau lleol i wneud hyn er mwyn sicrhau bod prosiectau'n cael eu rheoli mewn ffordd briodol. Gweinidog, hoffwn ddiolch i chi am eich datganiad heddiw ac, os gallech ateb y cwestiynau hynny rwyf wedi'u gofyn i chi, byddwn i'n hynod ddiolchgar. Diolch.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Mae'n iawn i nodi bod canlyniadau'r cyfrifiad yn siomedig, ond bydd hefyd yn cofio bod amrywiaeth o ddata yn y maes hwn sy'n dangos darlun ychydig yn fwy cymhleth na'r un ffynhonnell ddata honno efallai, er ei bod yn bwysig iawn. Felly, y dasg inni yw edrych ar y data yn eu cyfanrwydd, ond mae mwy o blant mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg nag sydd wedi'u datgan. mae'n ymddangos, yn y cyfrifiad sy'n siarad Cymraeg mewn grŵp blwyddyn benodol—i'r pwynt yr oedd yn ei wneud ynghylch ehangu ysgolion Cymraeg. Rwy'n credu bod hynny'n arwydd bod angen i ni ymchwilio ychydig ymhellach am y cyd-destun ar gyfer y data hynny hefyd.

Bydd hefyd yn gwybod bod sicrhau bod rhagor o ysgolion Cymraeg ar gael yn rhan sylfaenol o allu cyrraedd ein targedau strategaeth 'Cymraeg 2050'. Mae gan y cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg 10 mlynedd, y mae pob un o'r 22 o awdurdodau wedi eu cyflwyno, ac yr wyf i wedi eu cymeradwyo, gynlluniau uchelgeisiol, nid yn unig i symud ysgolion ar hyd y continwwm ieithyddol tuag at fwy o ddefnydd a darpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg, ond hefyd adeiladu 23 o ysgolion cynradd newydd dros gyfnod y cynllun, sy'n fuddsoddiad sylweddol. Mae'n debyg y bydd hefyd yn ymwybodol, yn ogystal â'r gyfradd ymyrraeth sy'n berthnasol yn fras o dan y rhaglen band B, sydd, yn fras, rhwng 65 ac 85 y cant o'r gost, yn dibynnu ar natur yr ysgol, ar gyfer nifer cyfyngedig o brosiectau, rydym wedi gallu darparu cyfradd ymyrraeth uwch ar gyfer darpariaeth cyfrwng Cymraeg, er mwyn gallu sicrhau bod hynny'n digwydd yn gyflym. Ond, rydw i wedi egluro i bartneriaid awdurdodau lleol, ac maen nhw wedi croesawu hyn, y bydd buddsoddiad yn y dyfodol o dan y rhaglen buddsoddi cymunedau cynaliadwy ar gyfer dysgu yn golygu rhoi sylw i gynnydd wrth ddarparu'r Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg hefyd, ac rwy'n siŵr y bydd yn awyddus i'w glywed.

Mae e'n iawn i nodi pwysigrwydd teithio llesol fel rhan o unrhyw gynllun safle ar gyfer prosiectau yr ydym yn eu hariannu. Anogir storio beiciau a sgwteri fel rhan o'r teithio llesol wrth gynllunio ysgolion lle bo modd, ac mae tîm y rhaglen yn disgwyl i randdeiliaid a chontractwyr weithio gydag ysgolion i ddatblygu cynllun teithio a fydd yn cefnogi mesurau i gynyddu teithio llesol a theithio amgylcheddol gynaliadwy yn ehangach i'r ysgol.

Cododd bwynt pwysig iawn am yr effaith ar brosiectau penodol. Rwy'n siŵr o ddweud ar hyn o bryd bod nifer fawr o brosiectau sydd â phroffil cost gwahanol iawn i'r rhai hynny efallai yr oeddynt yn cychwyn arnynt pan gyflwynon nhw eu hachosion busnes i ni. Mae hynny'n broblem gyffredin ar draws y sector adeiladu, ac rwy'n gwybod ei fod yn gwerthfawrogi hynny, a gwnaethon ni gyffwrdd â hyn yn nhrafodaeth y pwyllgor yn ddiweddar pan graffwyd ar fy nghyllideb. Rydym yn gweithio gydag awdurdodau yn bwrpasol mewn perthynas â phob rhaglen unigol i ddeall effaith chwyddiant ar y gost ar gyfer y prosiect hwnnw, a beth y gellir ei wneud i edrych ar y fanyleb, o bosibl, mewn rhai amgylchiadau. Mewn amgylchiadau eraill—ac mae llawer o enghreifftiau o hyn—lle cafwyd cost gynyddol, rydym wedi gallu cytuno ar delerau lle gallwn ni rannu rhai o'r costau hynny ag ysgolion. Byddwn am barhau i wneud defnydd da o'r cyllid sylweddol rydym wedi'i ddarparu, ac rwy'n credu, fel y gall weld o'r datganiad, bod angen i ni fod yn hyblyg yn y modd yr ydym yn cefnogi ein hawdurdodau lleol i gyflawni hynny gyda ni.

Diolch, Weinidog am y datganiad heddiw. Yn amlwg, mae yna nifer o bethau i'w croesawu fan hyn. Rydyn ni'n bendant yn cytuno o ran yr angen i uwchraddio nifer o ysgolion. Rydyn ni'n gwybod, o fynd ledled Cymru ac ymweld ag ysgolion, bod yna ysgolion sydd ddirfawr angen buddsoddiad. Mae hwn yn rhan bwysig o ran sicrhau yr amgylchedd ddysgu, sydd hefyd mor bwysig, fel rydych chi wedi amlinellu, o ran gallu dylanwadu ar bresenoldeb yn yr ysgol, ac ati, os oes yna adnoddau yna. Rydyn ni hefyd wedi trafod yn flaenorol y manteision o ran cymunedau pan fo yna adnoddau sy'n gallu cael defnydd cymunedol y tu hwnt i oriau ysgol.

Yn debyg iawn i James Evans, mi fyddwn i'n hoffi canolbwyntio jest yn benodol o ran addysg Gymraeg, os caf i ddychwelyd at hynny. Roeddwn i'n falch o glywed beth roeddech chi'n ei ddweud yn eich ymateb i James o ran cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg, oherwydd, yn sicr, rydych chi wedi clywed, gan amryw ohonom ni yr ochr yma i'r Siambr, esiamplau yn ein rhanbarthau ni lle rydym ni wedi teimlo, ar adegau, bod y buddsoddiad wedi bod yn ormodol felly mewn ysgolion cyfrwng Saesneg, a phan mae yna ysgolion cyfrwng Cymraeg, yn aml bod y rheini'n cael eu hadeiladu mewn cymunedau gwahanol i'r rhai lle'r oedd yna ysgol Gymraeg, a bod yna ysgolion cyfrwng Saesneg newydd yn mynd yno, a bod yna beryg mawr. Rydyn ni wedi clywed gan rieni eu bod nhw'n gwneud y dewis hwnnw o ran gyrru disgyblion i ysgolion cyfrwng Saesneg, gan felly adael addysg Gymraeg. Felly, byddwn i yn hoffi gwybod mwy, os gwelwch yn dda, o ran sut bydd y buddsoddiad pellach hwn—. Sut byddwch chi'n sicrhau bod y Gymraeg yn flaenoriaeth i awdurdodau a'n bod ni'n edrych, lle mae yna draddodiad wedi bod, yn arbennig o ran addysg Gymraeg—sut ydym ni'n sicrhau bod hynny ddim yn cael ei golli os oes yna ysgol cyfrwng Saesneg newydd yn dod mewn ardal?

Yn debyg iawn hefyd, rydym ni wedi trafod amryw o weithiau o ran trafnidiaeth, o ran yr adnoddau, fel bod pawb yn gallu manteisio ar hynny. Dwi'n gwybod bod hynny'n rhywbeth i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, ond yn amlwg mae hyn yn mynd i fod yn elfen bwysig. A gyda chostau trafnidiaeth yn cynyddu hefyd, dwi'n meddwl bod yna rywbeth ehangach i sicrhau hynny.

Un o'r pethau rydym ni'n ei wybod o ran prosiectau fel hyn yn aml ydy eu bod nhw'n gallu cymryd amser hir. Dwi'n falch o glywed sut rydych chi'n gobeithio y bydd hyn yn rhoi mwy o hyblygrwydd o ran amserlen ac ati—mae hynny'n sicr i'w groesawu. Ond, ar gyfer yr ysgolion hynny sydd ddim, efallai, yn llwyddiannus y tro yma, a bydd hi’n cymryd, efallai, blynyddoedd iddyn nhw allu cael y buddsoddiad sydd ei angen, ydych chi hefyd yn edrych fel Llywodraeth o ran sut rydyn ni'n defnyddio adnoddau cymunedol sydd yn bodoli eisoes, megis llyfrgelloedd neu amgueddfeydd lleol, sydd efallai wedi derbyn buddsoddiad? Mae yna brosiectau wedi bod yn y gorffennol, megis yn Abertawe, lle mi oedd yna brosiect llwyddiannus iawn o ran cael ysgol mewn amgueddfa, yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, am dymor cyfan, a manteision felly o ran defnyddio asedau cymunedol. Yn amlwg, mae nifer o'r rhain o dan fygythiad rŵan, ond pan ydych chi'n sôn am nifer o ysgolion yn dal efo portakabins sydd efallai wedi gweld dyddiau gwell ac sydd yn mynd i fod yno am flynyddoedd, oes yna ffordd inni edrych hefyd o ran sut rydyn ni'n gallu defnyddio asedau cymunedol mae ysgolion yn gallu cerdded iddyn nhw, fel ein bod ni hefyd yn gallu rhoi dyfodol cynaliadwy i bethau fel amgueddfeydd a llyfrgelloedd lleol, a hefyd wrth gwrs, yn cyfoethogi o ran y cwricwlwm, y manteision sydd yna felly? Dim ond i ofyn a ydy hynny yn rhywbeth rydyn ni'n edrych arno fo, yn enwedig o weld y bydd hi'n ofnadwy o dynn ar awdurdodau lleol. Rydyn ni'n gwybod bod costau prosiectau fel hyn yn mynd i fod yn cynyddu oherwydd chwyddiant, felly oes yna bethau amgen rydyn ni'n gallu eu gwneud? Mi wnaf i ei gadael hi'n fanna am rŵan. Diolch, Weinidog.

Diolch am y cwestiynau hynny. O ran y buddsoddiad yn y sector cyfrwng Cymraeg, fe wnaeth yr Aelod glywed yr hyn gwnes i ddweud wrth James Evans. Ond un pwynt i ychwanegu yn sgil beth mae hi wedi'i ddweud yw rwy'n credu mai un o'r heriau, efallai, neu un o'r gwendidau sydd gennym ni yn y cynlluniau strategol yw bod y pwyslais ar niferoedd, sydd wrth gwrs yn gwbl greiddiol i lwyddiant o ran yr hyn rŷn ni eisiau gweld ar y cyd o ran nifer o siaradwyr, ond mae'r elfen ddaearol yn bwysig hefyd, fel rydw i wedi sôn mewn amryw o gyfraniadau yn y Siambr yma. Mae'r elfen ddaearyddol yn bwysig o ran dosbarthiad y Gymraeg a hyfywedd y Gymraeg mewn cymunedau penodol, felly mae honno yn un o'r elfennau, wrth gwrs, sydd yn bwysig yn y strategaeth yn ehangach.

O ran y blaenoriaethu a'r aros ar gyfer buddsoddiad, rŷn ni yn nwylo'r awdurdodau lleol yn hynny o beth, oherwydd nhw sydd yn cynnig yr hyn maen nhw'n dymuno inni gydariannu gyda nhw o ran trefn amseru a blaenoriaethu, o ran ansawdd yr adeiladau sydd yno yn bresennol. Mae hynny'n cael ei wneud ar sail sydd yn wrthrychol, wrth gwrs, fel bod pawb yn deall beth yw'r criteria, ond ar ddiwedd y dydd nhw sy'n cynnig y cynlluniau i ni ac rŷn ni'n cydweithio gyda nhw ar ariannu'r rheini. Ond y flaenoriaeth wastad yn y cynllun yma yw blaenoriaethu'r ysgolion hynny sydd angen y mwyaf o adnewyddu, neu sydd yn y cyflwr, efallai, lleiaf atyniadol. Felly, dyna'r feddylfryd sydd y tu cefn i hyn i gyd.

Mae'r hyn sydd wedi'i wneud o ran creu system fwy hyblyg yn caniatáu i awdurdodau wneud penderfyniadau cyflymach yn hynny o beth. Yn hytrach na datgan cynllun am bum mlynedd a bod hynny'n sefyll mwy neu lai yn yr unfan, mae cyfle nawr i edrych ar hyn yn fwy aml, felly mae cyfle i newid y flaenoriaeth pan fo hynny'n addas, pan fo amgylchiadau newydd. Felly, bydd cyfnod o dair blynedd lle rŷn ni'n cytuno ar y proffil ariannu sydd angen go iawn, cyfnod o chwe blynedd lle byddwn ni'n cytuno ar fuddsoddiad neu gefnogaeth mewn egwyddor, ac wedyn cyfnod o naw mlynedd lle mae gyda ni ddarlun tymor hir o'r hyn mae'r awdurdod yn debygol o ofyn amdano. Felly, mae'n caniatáu llawer mwy o hyblygrwydd o ran y blaenoriaethu mae'r Aelod yn sôn amdano. 

Jest i ddweud ar y pwynt diwethaf, rwy'n credu bod cysylltiad—. Un o'r pethau sydd wrth wraidd y cynllun her ysgolion cynaliadwy gwnes i sôn amdano fe yw cyfuno yr adeilad a'r amgylchedd addysgu gyda chyfleoedd cwricwlwm. Yr hyn rwy eisiau gweld yw bod plant a staff ynghlwm yn sut mae'r adeilad newydd yn cael ei ddylunio a'i adeiladu. Gwnes i weld hyn ar ymweliad ysgol ym Mhen-y-bont ryw flwyddyn yn ôl, a dyna wnaeth yn rhannol fy ysgogi i ar gyfer y cynllun ehangach. Felly, mae'r awgrym mae'r Aelod yn ei wneud o ddefnyddio asedau cymunedol ar gyfer cyfleoedd cwricwlwm yn un byddwn i'n ei gefnogi hefyd.

Diolch yn fawr iawn am eich arweiniad ar hyn wrth sicrhau bod pob prosiect newydd yn mynd i orfod bod yn ddi-garbon. Hoffwn wybod yn benodol sut mae Ysgol Gynradd South Point ym Mro Morgannwg yn rhannu'r gwersi a ddysgwyd o'r prosiect hwn, neu yn hytrach Cyngor Bro Morgannwg neu eich swyddogion, er mwyn sicrhau ein bod yn deall cryfderau a gwendidau'r prosiect braenaru hwn, yn ogystal â dadansoddiad o faint o lafur lleol oedd yn rhan o'r prosiect, neu a oedd yn rhaid mewnforio'r arbenigedd o Loegr neu rywle arall, oherwydd mae'n ffordd hanfodol iawn o ddeall sut mae ein cynllun sgiliau sero net am gael ei ysbrydoli. Rwyf hefyd yn ei bod hi'n ddiddorol iawn bod ysgol ym Merthyr, Ysgol Uwchradd Pen y Dre, a fydd yn cael ei hadnewyddu'n llwyr gan ddefnyddio'r sylfeini gwreiddiol. Felly, mae'r ddau yma'n ddiddorol iawn, iawn.

Yn ail, hoffwn gyfeirio at yr hyn yr oedd James Evans yn ei ddweud am deithio llesol a pha ystyriaeth rydych chi wedi'i rhoi i ryw fath o gynllun benthyciadau beic, yn debyg i gyflogwyr sy'n cynnig cynlluniau benthyg ar gyfer teithio llesol i weithwyr, fel bod teuluoedd tlawd hefyd yn gallu fforddio cael beic, yn hytrach na rhoi eu holl arian i dalu £400 y tymor ar fws. Heb yr arian sefydlu hwnnw, dydw i ddim yn credu y bydd hynny'n digwydd.

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiynau hynny. Tynnais sylw at Ysgol Gynradd South Point oherwydd dyma'r ysgol sero net gyntaf yng Nghymru, yn etholaeth fy nghyd-Aelod yn y Llywodraeth, Jane Hutt. Credaf ei bod yn deg dweud, yn ôl pob tebyg—ac rwy'n gobeithio na fyddai ots ganddi i mi ei eirio felly—mae'n rhaid ei bod ymhlith yr ysgolion yr ymwelir â hi amlaf, er mwyn edrych ar yr hyn a wnaed yno, a diolch iddyn nhw am eu haelioni a'r croeso a gewch. Rwy'n ofni bod llawer ohonom wedi profi'r croeso hwnnw'n aml iawn. Felly, mae nhw wedi bod yn rhagweithiol iawn, iawn am fod yn barod i rannu hynny, ac rwy'n gwybod bod y cyngor yn cefnogi hynny ac yn ymestyn hynny yn fawr hefyd. 

Yn ehangach, credaf fod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn bwysig iawn, serch hynny, am sut rydym yn prysur gyffredinoli arferion gorau a dysgu yn yr hyn sy'n ardal sy'n datblygu mewn rhai ffyrdd, onid yw? Felly, mae grŵp gorchwyl a gorffen datgarboneiddio adeiladau sectoraidd, y mae Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig yng Nghymru wedi'i ddatblygu ac mae hynny'n cyd-fynd â'n hymrwymiadau datgarboneiddio. Mae wedi creu pecyn cymorth sy'n gallu cefnogi datblygiad y prosiectau hyn, o ran bod yn garbon niwtral mewn termau gweithredol ond hefyd o ran y carbon ymgorfforedig. Felly, mae corff o arbenigedd bellach yn cael ei greu y gallwn ni sicrhau ei fod yn cael ei ddeall a'i rannu.

Mae'r pwynt y mae'n ei wneud ar nodi'r sgiliau a'r llafur lleol yn bwysig iawn. Un o'r egwyddorion yng nghronfa her ysgolion cynaliadwy oedd blaenoriaethu defnyddio sgiliau lleol a'r economi sylfaenol yn lleol i leoliad yr ysgol, am resymau y gwn ei bod yn rhannu fy ymrwymiad a'm hangerdd amdanynt. Ond, rydym yn gweithio ar hyn o bryd i nodi'r hyn sy'n amlwg yn rhyw lefel o fwlch sgiliau yn y maes hwn, a chlywsom Vaughan Gething yn siarad rhywfaint am hyn yn gynharach. Felly, mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda'r sector i nodi beth sydd angen digwydd yn y maes hwnnw.

O ran teithio llesol, tua blwyddyn neu ddwy yn ôl, gofynnon ni i gadeirydd y bwrdd teithio llesol edrych ar yr amodau yr ydym yn eu nodi ar gyfer y cyllid cymunedau dysgu cynaliadwy er mwyn sicrhau eu bod yn ymestyn. Ac felly, mae rhai datblygiadau wedi bod ers hynny. Ond, rydym hefyd yn edrych ar waith y pwyllgor roedd Huw Irranca-Davies yn rhan ohono, yn edrych ar deithio llesol yn ehangach, a dywedwyd rhai pethau heriol wrthym ynghylch i ba raddau y gallwn ni ac y dylem ni fynd ymhellach o ran buddsoddi mewn ysgolion newydd ynghylch theithio llesol. A'r pwynt mae'n ei wneud, rwy'n siŵr, yw un o'r pwyntiau y byddwn ni'n eu hystyried, felly diolch am godi hynny heddiw.  

Hoffwn sôn am addysg cyfrwng Cymraeg—ac rwy'n siŵr na fydd hynny'n synnu'r Gweinidog—mae buddsoddi ynddi i gyrraedd targedau Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn hanfodol. Mae Pen-y-bont ar Ogwr yn enghraifft wych. Do, clywsom yr wythnos ddiwethaf bod darpariaeth y Gymraeg yn cynyddu, yn ôl pob golwg, wrth adeiladu ysgol newydd ym Mhorthcawl ac ehangu Ysgol Gymraeg Bro Ogwr ond, os edrychwch chi eto, byddwch yn gweld bod buddsoddiad sylweddol o hyd mewn ehangu addysg cyfrwng Saesneg. Bro Ogwr, sef fy hen ysgol gynradd i, ydy mae'n ehangu, mae'n symud i safle newydd, mae'n cynyddu'r niferoedd, ond ar ei safle presennol, mae ansicrwydd o hyd a fydd hi'n parhau'n ysgol cyfrwng Cymraeg ai peidio.

Felly, ydy'r Gweinidog yn hyderus bod Pen-y-bont yn symud yn ddigon cyflym i gyrraedd ei darged yn y WESP? Dwi'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol o'r sefyllfa ym Mhen-y-bont, a dwi'n gwybod ei fod e'n cael trafodaethau di-rif gyda'r cyngor, ond fel nifer yn y Siambr hon, dwi eisiau gweld y cyngor yn symud lot yn gyflymach. 

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Mae angen darparu ysgolion addysg cyfrwng Cymraeg ac ysgolion addysg cyfrwng Saesneg. Mae galw yn y ddau faes. Felly, yr her i ni a'r dymuniad sydd gennym ni fel Llywodraeth yw sicrhau bod un ddim yn digwydd ar draul y llall. A dyna'r pwynt roeddwn i'n ei wneud yn gynharach, wrth gysylltu buddsoddiadau yn y seilwaith ehangach gyda chynnydd addas a chyflym wrth ddelifro'r cynllun strategol. Mae hynny'n elfen bwysig o'r ffordd hyn o weithio. Rwyf wedi cael trafodaeth gyda'r awdurdod, gyda'r arweinydd, aelod cabinet dros addysg a'r cyfarwyddwr addysg i drafod y cynllun strategol fel rhan o'r trafodaethau dwi wedi bod yn eu cael gyda phob cyngor ar eu cynlluniau nhw. Rwy'n credu bod cynlluniau'r cyngor yn rhai uchelgeisiol, ac rôn i wedi trafod gyda nhw pa mor bwysig yw e i wneud cynnydd cyflym ar hynny, ac mae'r cyngor yn sicr yn derbyn hynny. Rwy'n credu bod y cyngor hefyd yn derbyn, yn y gorffennol efallai bod dim digon o gynnydd wedi bod a bod hynny'n gosod disgwyliadau pobl mewn lle gwahanol, ac rwy'n credu bod cael y sgwrs agored honno wedi bod yn beth cadarnhaol. Rwy wedi dweud wrth bob awdurdod yng Nghymru, rwy'n falch iawn o weld cynlluniau uchelgeisiol, ond yr hyn sydd angen gweld ar lawr gwlad yw delifro nhw a gweld datblygiadau'n digwydd, yn go iawn.

Gweinidog, roedd yn bleser ymuno â chi yn weddol ddiweddar yn yr ysgol gynradd newydd sbon yn fy etholaeth i, sef ysgol gynradd Hirwaun, a adeiladwyd o dan raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, gyda £10.2 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru a Chyngor Rhondda Cynon Taf. Rwy'n meddwl, yn ôl pob tebyg, mai hi oedd un o'r ysgolion olaf i gael ei adeiladu o dan y fersiwn hon o'r cynllun yr ydym yn ei drafod nawr. Ymysg manteision cynllun gweithredu gwerth cymdeithasol y prosiect hwnnw, rhoddwyd 90 y cant o wariant i fusnesau yng Nghymru, 21 o swyddi adeiladu i newydd-ddyfodiaid, a 10 prentisiaeth i newydd-ddyfodiaid. Felly, hoffwn ofyn sut mae buddion gwerth tebyg yn parhau i fod yn flaenoriaeth, wrth symud ymlaen.

Diddorol hefyd oedd clywed eich sylwadau ynghylch manteision symud tuag at raglen gyflawni dreigl. Mae'r rhain yn ffactorau gwthio pwerus er mwyn gwneud y newid, ac rwy'n eu deall yn llwyr. Fodd bynnag, byddwn i'n nodi, pan gytunir ar brosiect, fel yng Nglyn-coch yn fy etholaeth i, fod cryn frwdfrydedd yn naturiol gan y disgyblion, y rhieni a'r athrawon i'w weld yn symud ymlaen yn gyflym. Felly, tybed a ydych chi wedi nodi unrhyw broblemau y gallai'r rhaglen gyflawni dreigl newydd eu hachosi, neu a oes unrhyw rybuddion y gallai arwain at lithriad, ac os nodir y rhain, pa systemau fyddai'n cael eu rhoi ar waith i sicrhau fel arall?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny—cwestiynau pwysig iawn. Rwy'n credu ei bod yn rhy fuan i wybod a fydd y dull newydd yn dangos bod yna heriau. Credaf, mewn egwyddor, y dylai fod yn llawer mwy craff a dylai fod yn llai beichus, i'r awdurdodau ac i'r Llywodraeth, sy'n amlwg wedyn yn cynnig cyfleoedd i ymdrin â phethau mewn ffordd ychydig yn fwy hyblyg ac i roi'r cymysgedd cywir, yn fy marn i, o ganolbwyntio ar gyflawni'n uniongyrchol fel yr oedd yr Aelod yn ei ddweud, bod angen cynnal cyflymder y rhaglen, sy'n amlwg yn bwysig iawn, ond hefyd i roi'r gorwel tymor hirach hollbwysig hwnnw fel y gallwn gynllunio ar y cyd ar draws y system ar gyfer prosiectau yn y dyfodol hefyd, ac yn amlwg mae bod â rhaglen dreigl yn galluogi hynny i gael ei addasu mewn ffordd mwy craff a mwy ymatebol.

Felly, dyna'r meddylfryd y tu ôl i'r rhaglen. Yr hyn rwy'n awyddus i'w ystyried yw sut mae rhai o'r disgwyliadau uwch, os gallaf ei eirio felly, yr ydym wedi'u gosod drwy'r rhaglen her ysgolion cynaliadwy—. Bydd hynny'n arwain at adeiladu dwy ysgol newydd fel rhan o hynny, ond mewn gwirionedd, fel y clywodd yr Aelod, roedd 17 cais, ac rwy'n gwybod, ymysg y ceisiadau hynny, fod llawer o arloesi, a llawer o feddwl creadigol, felly mae'r ymarfer hwnnw ynddo'i hun, yn fy marn i, wedi cyflwyno nifer o wersi gwahanol y gallwn ni eu dysgu ar gyfer prosiectau, o ran cadwyni cyflenwi lleol, ond hefyd y defnydd ehangach o'r economi sylfaenol, yn ogystal ag, yn fy marn i, un o'r cyfleoedd go iawn yma, a gwn fod gan yr Aelod ac eraill ddiddordeb ynddo, sut y gallwn ni wneud yn siŵr bod bioamrywiaeth, cynhyrchu bwyd cynaliadwy a'r mathau hynny o ddatblygiadau hanfodol yn rhan annatod o fywyd yr ysgol, ond hefyd y safle a sut maent yn cael eu hadeiladu. Felly, yn fy marn i, mae amrywiaeth o feysydd newydd i ganolbwyntio arnyn nhw, o bosibl, yn y rhaglen lai honno, ac rwy'n gobeithio y gallwn ddysgu o lwyddiant hynny ar draws y rhaglen fuddsoddi ehangach.

Ac yn olaf, Sioned Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rŷch chi'n sôn yn eich datganiad am sut mae'r rhaglen yn rhoi modd o weithredu ar flaenoriaethau cenedlaethol fel hybu'r Gymraeg. Weinidog, fe wyddoch bod achos busnes amlinellol gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot i agor ysgol enfawr newydd cyfrwng Saesneg ym Mhontardawe dan gynllun ysgolion unfed ganrif ar hugain, fel ag yr oedd bryd hynny, wedi'i gymeradwyo gan Lywodraeth Cymru, a bod yr ymgynghoriad a ddilynodd wedi arwain at adolygiad barnwrol llwyddiannus, a ddyfarnodd ei fod yn anghyfreithiol, am fod y cyngor ddim wedi asesu effaith hyn ar y Gymraeg. Ac mae'r adroddiad a gomisiynodd y Llywodraeth ei hun ar effaith y cynllun hwn ar y Gymraeg yn glir nad oes modd lluniaru'r effaith niweidiol ar yr iaith. Ond mae'r un cynllun mas unwaith eto ar gyfer ymgynghoriad, ond heb gymeradwyaeth cychwynnol y Llywodraeth, byddai hyn ddim yn gallu digwydd. Dwi'n gwybod na fedrwch chi roi sylw ar yr achos yma, ond hoffwn wybod a oes modd cael sicrwydd bod pob cynllun busnes sy'n cael ei gymeradwyo dan raglenni cyfalaf ym mhob achos y Llywodraeth yn ystyried yr effaith lawn ar y Gymraeg. Os felly, a fydd y Llywodraeth yn gwrthod bwrw ymlaen â chydgyllido unrhyw gynlluniau sydd eisoes wedi eu cymeradwyo yn amlinellol, ond sydd yn niweidiol i'r Gymraeg, lle nad yw'r gwaith adeiladu eisoes ar droed, wrth gwrs?

Allaf i ddim gwneud sylwadau o ran penderfyniadau o ran y cynllun penodol mae'r Aelod yn sôn amdano. Rwy'n gwybod y gwnaeth hi ymgyrchu a gwnaeth ymgeiswyr Plaid Cymru yn yr etholiad lleol ymgyrchu ar y sail na ddylai'r ysgol fynd yn ei blaen. Wrth gwrs, mae'r Blaid nawr yn cydreoli'r cyngor ond nid dyna'r penderfyniad mae'r cyngor eisoes wedi ei wneud, fel yr wyf i'n deall hynny.

Fel rhan o'r achos yn yr Uchel Lys, wrth gwrs, fel mae'r Aelod yn dweud, roedd trafodaeth bwysig iawn ynglŷn ag effaith y datblygiad ar y Gymraeg, a fel mae'r Aelod yn gwybod, roedd asesiad penodol wedi cael ei wneud gan y Llywodraeth o'r hyn fyddai angen ei wneud er mwyn gallu lliniaru hynny. Felly, mae cyfle i'r cyngor o dan arweinyddiaeth ar y cyd gan Blaid Cymru gymryd y camau hynny os ydyw'n agored iddyn nhw wneud hynny.

Mae angen sicrhau ar bob cam pan fo unrhyw gyngor yn edrych am fuddsoddiad wrth Lywodraeth Cymru fod anghenion eu cynllun strategol wedi cael eu cyrraedd a hefyd bod yr impact ar y Gymraeg wedi cael ei ystyried yn llawn. Felly, mae hynny eisoes yn rhan o'r trefniadau sydd gennym ni ar waith.

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 8 yw Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau’r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2023, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

A fyddai ots gennych chi, Dirprwy Lywydd, pe baem ni'n gwneud y Bil banc seilwaith yn gyntaf, oherwydd roedd gennyf ar fy rhestr ar gyfer cyfarfod heddiw Rheoliadau Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cyfraddau Treth) (Cymru) (Diwygio) 2022? Felly, fe wnawn ni geisio datrys hynny. Ymddiheuriadau.

O'r gorau. Fe ataliwn ni yr un yna ar hyn o bryd, byddaf yn gwirio beth yw'r rheoliadau a'r Rheolau Sefydlog, ond fe symudwn ni ymlaen i eitem 9 felly. 

Diolch, Dirprwy Lywydd.

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Banc Seilwaith y DU. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

Rwy'n cynnig y cynnig. Mae Banc Seilwaith y DU yn fanc newydd sy'n eiddo i Lywodraeth y DU a lansiwyd ym Mehefin 2021 a fydd yn darparu £22 biliwn o gyllid seilwaith drwy drefniadau partneru gyda'r sectorau preifat a chyhoeddus. Amcanion penodol y banc yw defnyddio'r cronfeydd hyn i helpu i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd ac i sbarduno twf economaidd ar draws y DU. Mae'r banc wedi ei sefydlu yn lle'r Banc Buddsoddi Ewrop. Er bod Llywodraeth Cymru wedi lobïo'n galed am barhau i gael mynediad i Fanc Buddsoddi Ewrop, nid yw'n gweithredu yn y DU mwyach, yn dilyn ein hymadawiad o'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n werth nodi hefyd bod cyfanswm adnoddau'r banc o £22 biliwn, er eu bod yn cael eu croesawu, yn swm cymharol fach i fynd i'r afael â newid hinsawdd a thwf economaidd rhanbarthol ar draws y DU gyfan.

Unig amcanion y banc yw helpu i fynd i'r afael â newid hinsawdd a chefnogi twf economaidd rhanbarthol a lleol. Bydd yn ceisio cyflawni'r amcanion hyn, gan weithio mewn pum sector allweddol, sef ynni glân, trafnidiaeth, digidol, gwastraff a dŵr. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r egwyddor o sefydlu'r banc newydd. Gan fod y banc wedi mynd i'r afael â newid hinsawdd fel un o'i amcanion canolog, bydd yn darparu ffynhonnell ychwanegol o gyllid i helpu benthycwyr cyhoeddus a phreifat i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur. Fel erioed, byddai Llywodraeth Cymru yn ceisio defnyddio'r math rhataf o gyllid i ariannu buddsoddiad mewn seilwaith cyhoeddus, ond, fel benthyciwr cyhoeddus newydd, ni ddylai'r banc gael ei anwybyddu lle mae ganddo'r potensial i gynnig gwerth am arian.

Yn bennaf mae'r Bil yn ceisio rhoi'r banc ar sail statudol. Er y bydd y banc yn gweithredu hyd braich o Lywodraeth y DU, mae'r Bil yn rhagnodi nifer fach o swyddogaethau i Lywodraeth y DU, megis y pŵer i benodi cyfarwyddwyr i'r bwrdd a, lle bo angen, newid nodau ac amcanion y banc.

Pan gyflwynwyd y Bil yn wreiddiol yn Senedd y DU fis Mai diwethaf, nid oedd y Bil, sy'n gofyn am gydsyniad y Senedd, yn rhoi unrhyw ran i Lywodraeth Cymru na'r Senedd. Achosodd hyn gryn bryder i mi a'r Cwnsler Cyffredinol. Roedd tri chymal penodol yn destun pryder i ni lle'r oedd pwerau wedi eu cadw'n ôl i Lywodraeth y DU ac a fethodd felly â pharchu'r setliad datganoli.

Ar yr adeg yma, hoffwn ddiolch am waith diwyd y Pwyllgor Cyllid, y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith a'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Roedd y tri adroddiad pwyllgor a gynhyrchwyd yn amlygu llawer o'r un pryderon oedd gen i gyda'r Bil, ond hefyd mewn meysydd ychwanegol, a helpodd i lywio ein trafodaethau gyda Llywodraeth y DU.

Rydw i a fy swyddogion wedi cael trafodaethau adeiladol gyda Llywodraeth y DU drwy gydol taith y Bil drwy'r Senedd, ac rwy'n falch o ddweud ein bod wedi sicrhau consesiynau ym mhob un o'r tri maes yr oeddem yn ymwneud â nhw. Mewn dau o'r cymalau, sef yr amcanion a'r gweithgareddau yng nghymal 2, a hefyd blaenoriaethau a chynlluniau strategol yng nghymal 3, rydym ni wedi sicrhau rhwymedigaeth statudol ar Lywodraeth y DU i ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn iddynt arfer pwerau, megis addasu amcanion y banc neu osod blaenoriaethau strategol newydd ar gyfer y banc. Hoffwn sicrhau Aelodau'r Senedd, pryd bynnag y bydd Llywodraeth Cymru'n cael ymgynghoriad gan Drysorlys EM, byddaf yn sicrhau ein bod yn cysylltu â'r Senedd i sicrhau fy mod yn derbyn barn Aelodau cyn ymateb i unrhyw ymgynghoriad o'r fath.

Fel consesiwn pellach, yng nghymal 7, yn ymwneud â phenodi cyfarwyddwyr, rydym ni wedi sicrhau y penodir o leiaf un cyfarwyddwr gyda chyfrifoldeb am gyswllt ac i sicrhau y caiff buddiannau Llywodraeth Cymru eu cynrychioli ar lefel bwrdd yn y banc. Mae'n werth nodi bod hyn yn llawer mwy o ddylanwad nag a gawsom erioed gyda Banc Buddsoddi Ewrop.

Ar y cyfan, credaf fod drafft presennol y Bil, y cytunwyd arno diolch i ymdrechion adeiladol pob plaid, gan gynnwys Aelodau'r Senedd, ac yn arbennig ein pwyllgorau, yn cynrychioli cyfaddawd ymarferol. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'r pwyllgor, fel rŷch chi'n gwybod, wedi ystyried y tri memoranda ar gyfer y Bil ac wedi cyhoeddi dau adroddiad. Mi osodwyd yr un diweddaraf ddoe, a dwi'n hyderu bod Aelodau wedi cael cyfle, ar fyr rybudd, wrth gwrs, i fwrw golwg ar hwnnw. 

Cyn troi at y darpariaethau sy'n arbennig o berthnasol i gylch gorchwyl y pwyllgor, ac at y mater o gydsyniad, hoffwn i ddweud ychydig o eiriau am y broses graffu. Fydd hyn efallai ddim yn ddiarth i nifer ohonoch chi, oherwydd bydd y pwyntiau dwi eisiau eu codi ddim yn newydd i Aelodau, ond dyw hynny, wrth gwrs, ddim yn golygu eu bod nhw'n llai pwysig mewn unrhyw ffordd.

Mae memoranda Rhif 1 a Rhif 2, a osodwyd yr haf diwethaf, yn nodi pryderon Llywodraeth Cymru am y Bil—pryderon sy'n cael eu rhannu gan y pwyllgor, wrth gwrs. Ar y pryd, fe roddodd y Gweinidog sicrwydd ei bod yn trafod gwelliannau i fynd i'r afael â nhw, felly fe wnaethom ni ohirio penderfyniad ar y mater o gydsyniad.

Mae memorandwm Rhif 3, a gyfeiriwyd atom ni ychydig cyn toriad y Nadolig, yn rhoi manylion y gwelliannau a drafodwyd rhwng y Llywodraethau ac y cytunwyd arnyn nhw wedi hynny. Yn ôl Llywodraeth Cymru, mae'r gwelliannau hyn, fel clywon ni nawr, yn gyfaddawd rhesymol, felly mae bellach yn gofyn i'r Senedd roi cydsyniad i'r Bil. Mae'r ffaith bod y gwelliannau wedi cael eu gwneud mor hwyr yn ystod hynt y Bil yn golygu dau beth, wrth gwrs: yn gyntaf, bod yr amser a oedd ar gael i ni gyflwyno adroddiad ar y memorandwm yn gyfyngedig, ac, yn ail, bod yr amser a oedd ar gael i'r Aelodau wedyn i ystyried ein canfyddiadau ni yn gyfyngedig cyn gofyn i Aelodau ffurfio barn ar gydsyniad. 

Yn ogystal â hyn, mae'n deg dweud nad oes gobaith y bydd gwelliannau pellach yn cael eu gwneud i'r Bil i fynd i'r afael â'n pryderon ni fel pwyllgor, sydd, ar y cyfan, yn dal i fodoli. Mi wnaf i ddod at y rheini mewn eiliad, ond, unwaith eto, mae hyn yn dangos, onid yw e, annigonolrwydd y broses cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Felly, fe wnaf i symud ymlaen at y darpariaethau sydd o ddiddordeb arbennig i ni fel pwyllgor. Un o ddau amcan statudol y banc yw helpu i fynd i'r afael â newid hinsawdd. Nawr, rŷn ni’n gwybod, os yw Cymru am ddod yn genedl sero net erbyn 2050, fod angen buddsoddiad seilwaith sylweddol gan y sector cyhoeddus a’r sector preifat. Mae'n bosib y gallai'r banc chwarae rhan bwysig wrth gynyddu a chyflymu y buddsoddiad hwnnw. O ystyried hyn, rŷn ni’n cefnogi creu'r banc mewn egwyddor.

Mae amcanion y banc yn ganmoladwy, ond mae yna ddiffyg amlwg, sef mynd i'r afael â'r argyfwng natur. O ystyried y dirywiad enbyd ym myd natur, a’r ffaith bod yr inc ond newydd sychu ar gytundeb y Cenhedloedd Unedig a ddaeth yn sgil COP15, mae’n siomedig iawn bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi diystyru cynnwys amcan natur yn benodol. Mae'r Gweinidog wedi rhoi sicrwydd y bydd y Bil, fel y'i drafftiwyd, yn galluogi buddsoddi mewn atebion sy'n seiliedig ar natur a bioamrywiaeth. Er bod hyn efallai yn galonogol—wrth gwrs, mae e—dyw e ddim yn cyfateb i amcan natur statudol. 

O ran ein pryderon eithriadol eraill ni am y Bil, mewn memoranda cynharach, fe ddywedodd y Gweinidog ei bod yn galw am ddiwygio’r Bil

'er mwyn galluogi’r Senedd a Gweinidogion Cymru i gymryd eu rôl briodol o fewn strwythurau llywodraethiant [y banc] er mwyn sicrhau atebolrwydd democrataidd priodol.'

Fe ddywedodd y byddai’r gwelliannau

'yn darparu rolau i Lywodraeth Cymru ac i’r Senedd sy’n cyfateb i rolau eu cymheiriaid yn y Deyrnas Unedig.'

Nawr, rŷn ni wedi cael blas gan y Gweinidog ar rai o’r gwelliannau roedden ni’n galw amdanyn nhw wrth agor y ddadl, ond, cyn hynny, wrth gwrs, doedd y Gweinidog ddim yn barod i rannu manylion y gwelliannau roedd hi'n galw amdanyn nhw gyda phwyllgorau’r Senedd. Roedd hyn ar y sail bod trafodaethau rhynglywodraethol yn parhau o hyd. Nawr, dyna ni; mae hwn eto, onid yw e, yn gofyn cwestiwn ynglŷn â’n rôl ni fel Senedd yng nghyd-destun y broses yma.

Nawr, wrth gwrs, mae’n rhaid ymgynghori, os dwi’n deall yn iawn, â Gweinidogion Cymru cyn y gall Gweinidogion y Deyrnas Unedig arfer pwerau mewn perthynas ag amcanion a gweithgareddau'r banc, a blaenoriaethau a chynlluniau strategol. Wel, dyw hyn, yn sicr, ddim yn rôl gyfatebol, fel yr hyn roedden ni’n chwilio amdano fe. A beth am rôl y Senedd? Yn syml, dyw’r Bil ddim yn darparu rôl i’r Senedd. Gadewch i ni fod yn glir ynghylch beth mae hynny wedyn yn ei olygu—mae’n golygu bydd Senedd y Deyrnas Unedig, yn hytrach na Senedd Cymru, yn craffu ar sut y mae pwerau mewn meysydd cymhwysedd datganoledig yn cael eu defnyddio, a nhw fydd yn goruchwylio effeithiolrwydd y banc i’r graddau mae'n ymwneud â Chymru.

Felly, ar ôl ystyried y Bil, fel y'i diwygiwyd, mae gennym bryderon o hyd am rôl gyfyngedig Gweinidogion Cymru o ran strwythurau llywodraethiant y banc, a’r ffaith, wrth gwrs, nad oes rôl wedi’i darparu ar gyfer y Senedd. Felly, Dirprwy Lywydd, o ystyried hyn, dyw’r pwyllgor ddim mewn sefyllfa i argymell bod y Senedd yn cydsynio i’r Bil.

Gaf i newid fy het nawr? Oherwydd dwi’n deall bod un cyfle gyda fi i gyfrannu, gaf i siarad fel llefarydd Plaid Cymru mewn brawddeg? Ie. Dim ond i ddweud, wrth gwrs, yn unol â’r arfer, mi fydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn y cydsyniad, ond mae nifer o’r gofidiau sydd ymhlyg yn yr hyn dwi wedi dweud yn y rôl arall sydd gyda fi yn y ddadl yma yn ddilys yn hyn o beth hefyd. Diolch.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rydym wedi llunio dau adroddiad sy'n cwmpasu'r tri memorandwm cydsyniad sydd wedi'u gosod gan y Gweinidog ar y Bil hwn—cwblhawyd y cyntaf fis Hydref diwethaf, a gosodwyd yr ail brynhawn ddoe. Nid yw'r un o'n hadroddiadau’n cynnwys nifer helaeth o gasgliadau neu argymhellion, felly bydd fy sylwadau yn y ddadl hon yn fyr iawn.

Llywydd, i'r rhai sy'n cadw cyfrif, ein hadroddiad ar femorandwm Rhif 3 oedd ein deugeinfed adroddiad ar femoranda cydsyniad deddfwriaethol yn y chweched Senedd hon.

Rydyn ni'n brysur iawn.

Felly, gyda'ch gwahoddiad chi, Dirprwy Lywydd, byddaf yn siarad yn y ddwy ddadl arall ar gynigion cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer dau Fil arall y prynhawn yma, rhag diflasu pawb yma yn y Siambr, ond cymaint yw'r graddau y mae Llywodraeth y DU yn cynnig ac yn wir mae Senedd y DU yn pasio deddfwriaeth bellach yn ymwneud â materion datganoledig.

Nawr, rwy'n gwneud y pwynt hwn oherwydd bod casgliadau 2 a 3 yn ein hadroddiad cyntaf yn amlygu ein pryderon, er gwaethaf gweithio rhynglywodraethol cyn cyflwyno'r Bil, a barodd sawl mis, fe gyflwynwyd y Bil yn wir i Senedd y DU mewn modd a olygai na allai Llywodraeth Cymru, pan gyflwynodd ei memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gerbron y Senedd, argymell y dylai'r Senedd gydsynio i'r Bil. A nodwyd ein siom bryd hynny bod hyn yn dangos methiannau clir mewn gweithio rhynglywodraethol, ac nid ydym yn beio'r Gweinidog yma am hynny, ond mae'n chwalfa glir yno.

Yn ein hail adroddiad, ynghylch memorandwm Rhif 3, rydym yn cydnabod ei bod yn ymddangos y bu cynnydd o ran cysylltiadau rhynglywodraethol, i'r graddau bod y Gweinidog wedi sicrhau rhai consesiynau ac mae bellach yn argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil, felly mae hynny i'w groesawu. Gofynnodd argymhelliad 1 yn ein hadroddiad cyntaf am eglurder pam nad oedd achosion o fethiannau mewn gweithio rhynglywodraethol, fel y dangoswyd yn wreiddiol mewn cysylltiad â'r Bil hwn, wedi eu huwchgyfeirio i lefelau uwch yn y strwythurau rhynglywodraethol, gan gynnwys drwy ddefnyddio'r gweithdrefnau datrys anghydfod ffurfiol diwygiedig.

Nawr, rydym ni wedi nodi ymateb y Gweinidog, yn ei barn hi,

'cafwyd deialog adeiladol â Thrysorlys Ei Fawrhydi'

ac, i ddyfynnu,

'ni fu'n rhaid uwchgyfeirio'r materion'.

Fodd bynnag, mae'n parhau'n aneglur i ni beth fyddai angen digwydd, neu yn wir i beidio â digwydd, cyn y byddai Llywodraeth Cymru yn ceisio defnyddio proses ffurfiol o ddatrys anghydfod—nid yn unig o fewn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol hwn a'r Bil hwn, ond mewn rhai eraill—yr oedd yn eu hargymell er mwyn datrys anghytundebau difrifol â Llywodraeth y DU. Nawr, efallai y byddwn ond yn dysgu hyn wrth edrych yn ôl pan fydd y broses o ddatrys anghydfod wedi'i defnyddio mewn dicter, a phan nad yw trafodaethau blaenorol wedi datrys anghytundebau yn gynharach. Ond byddem yn dal i groesawu, pe gallem gael hynny, eglurhad pellach ynghylch pryd yn wir y gellir sbarduno proses datrys anghydfod ffurfiol.

Gofynnodd argymhelliad 2 yn ein hadroddiad cyntaf i'r Gweinidog egluro beth oedd hi'n ei olygu pan ddywedodd hi wrthym ni fod Llywodraeth Cymru'n parhau, ac rwy'n dyfynnu,

'i ddadlau y dylai Senedd a Llywodraeth Cymru, ill dwy, arfer pwerau sy’n gyfwerth â phwerau’r sefydliadau cyfatebol ar lefel y DU.'

Felly, roedden ni ychydig yn siomedig gyda'r ymateb gan y Gweinidog pan ddywedodd hi wrthym ni nad oedd hi'n gallu rhoi manylion penodol am union natur y gwelliannau y gellid eu cyflwyno, ac y bu ei 

'swyddogion wedi mynegi’n glir fod rhaid mynd i’r afael â materion sy’n destun pryder cyfansoddiadol mewn modd sy’n dderbyniol i mi'—

y Gweinidog—

'ac, yn y pen draw, i'r Senedd.'

Fodd bynnag, nid yw hyn yn mynd i'r afael yn ddigonol ac yn fanwl â'r cais a wnaed yn ein hargymhelliad. Felly, tybed, Gweinidog, a allwch chi fyfyrio ar y pwynt hwn yn eich sylwadau wrth gloi, gan ehangu ar yr hyn yr oeddech yn ei olygu gan y datganiad hwnnw,

'i ddadlau y dylai Senedd a Llywodraeth Cymru, ill dwy, arfer pwerau sy’n gyfwerth â phwerau’r sefydliadau cyfatebol ar lefel y DU',

oherwydd fe wnaethoch chi ennyn ein chwilfrydedd ac yna'n gadael ni'n aros ac yn disgwyl mwy. Diolch yn fawr iawn. 

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb. 

Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i gyd-Aelodau am eu sylwadau yn y ddadl y prynhawn yma, a dylwn ymateb i rai o argymhellion y pwyllgor ar lawr y Senedd, oherwydd rwy'n gwybod mai dyma oedd argymhelliad cyntaf y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd, a Seilwaith sef i mi ymateb i'w hargymhellion 2 a 3 yn ystod y ddadl y prynhawn yma. Felly, rwy'n falch o wneud hynny, ac rwy'n gwybod bod y pwyllgor yn awyddus fy mod yn egluro a allai'r banc weithredu fel benthyciwr i awdurdodau cyhoeddus datganoledig heblaw awdurdodau lleol, yn seiliedig ar y diffiniad newydd o awdurdodau cyhoeddus, a hefyd pa un a allai a sut y gallai gallu awdurdodau cyhoeddus datganoledig i fenthyg gan Fanc Seilwaith y DU effeithio ar drefniadau ariannu ar gyfer y cyrff hynny.

Felly, dim ond i gadarnhau ein bod yn croesawu'r ffaith bod y diffiniad o awdurdodau cyhoeddus wedi'i ehangu i'w gwneud hi'n glir y gall y banc roi benthyg i ystod ehangach o awdurdodau cyhoeddus datganoledig, yn hytrach nag awdurdodau lleol yn unig. Byddai'n rhaid ystyried pa mor briodol fyddai benthyca i awdurdodau cyhoeddus penodol ac unrhyw effaith ar eu trefniadau cyllido fesul achos, ond rwy'n fwy na pharod i roi mwy o fanylion i bwyllgor wrth i ni ddechrau defnyddio'r banc, a chysylltu gydag awdurdodau cyhoeddus i gloriannu eu profiad o ymwneud â'r banc. Ac fe ddywedaf fod ein swyddogion yn Llywodraeth Cymru mewn cyswllt cyson iawn â'r banc—fel, mewn gwirionedd, y mae Banc Datblygu Cymru—i sefydlu'r perthnasoedd da hynny.

Ac yna, o ran y consesiynau hynny yr oeddem yn ceisio eu negodi, roedden nhw'n ymwneud â'r tri chymal penodol hynny yr wyf wedi'u disgrifio y prynhawn yma. O ran rôl i Weinidogion Cymru pe byddid yn ystyried diwygio cymalau 2 a 3, mae'r rheini'n ymwneud, wrth gwrs, â'r blaenoriaethau a'r cynlluniau strategol, ac amcanion a gweithgareddau'r banc. Ond wedyn, hefyd y pwynt yna am gyfarwyddwyr: felly, yn wreiddiol, rwy'n credu y byddem ni eisiau'r gallu i benodi cyfarwyddwr i'r bwrdd hwnnw ein hunain. Ni wnaethom lwyddo i gyrraedd y pwynt yna gyda Llywodraeth y DU, ond rwy'n credu bod yr hyn y gwnaethon ni ei drafod, sef y byddai aelod penodol o'r bwrdd yn gyfrifol am gyswllt gyda'r swyddogaeth o gynrychioli barn Llywodraeth Cymru ar y bwrdd hwnnw, rwy'n credu, yn gonsesiwn pwysig yr oeddem yn gallu ei gyflawni o ran y pryder penodol hwnnw a oedd gennym ni.

O ran yr amser a gymerodd i'n cael ni i'r pwynt hwn, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod bod oedi cyn cyrraedd sefyllfa o gyfaddawd, ond roedden nhw'n fwy o gynnyrch y newidiadau niferus o ran Gweinidogion y Trysorlys yn San Steffan, yn benodol dros yr haf, yn hytrach nag unrhyw anghytundeb penodol a gawsom ni ar rai o'r materion hyn yr oeddem yn ceisio eu datrys. Felly, rwy'n credu y bydd yr hyn yr ydym ni wedi gallu ei drafod yn sicr yn welliant ar y sefyllfa gychwynnol, ac rwy'n credu ein bod ar bwynt nawr lle rydym yn gallu argymell cydsyniad, oherwydd mae ein pryderon allweddol wedi cael sylw mewn ffordd yr ydym yn credu sy'n bragmataidd ac yn caniatáu i ni heddiw argymell cydsyniad.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gweinidog, ydych chi mewn sefyllfa i barhau ag eitem 8?

Ydw. Ymddiheuraf am y dryswch cynharach.

Byddwn nawr yn dychwelyd at eitem 8, a galwaf ar y Gweinidog i wneud y cynnig.

Rwy'n croesawu'r cyfle i gyflwyno'r rheoliadau diwygio hyn heddiw. Mae Rheoliadau Cynlluniau Gostyngiadau'r Dreth Gyngor (Gofynion Rhagnodedig a'r Cynllun Diofyn) (Cymru) (Diwygio) 2023 yn diwygio rheoliadau Cynllun Gostyngiadau'r Dreth Gyngor 2013. Mae'r cynllun yn darparu cymorth uniongyrchol i aelwydydd ledled Cymru drwy leihau eu biliau treth gyngor, ac mae'r gwelliannau hyn yn sicrhau y gall bobl barhau i hawlio'r hyn sy'n ddyledus iddyn nhw.

Llwyddodd Llywodraeth y DU i ddiddymu budd-dal treth gyngor ar 31 Mawrth 2013 a phasiodd y cyfrifoldeb o ddatblygu trefniadau newydd i Lywodraeth Cymru. Ynghyd â phenderfyniad Llywodraeth y Deyrnas Unedig roedd toriad o 10 y cant i'r cyllid ar gyfer y cynllun. Ymatebodd Llywodraeth Cymru drwy gau'r bwlch cyllido, er mwyn cynnal yr hawl i gael cymorth hyd 2013. Rydym ni wedi parhau i gefnogi'r hawl hwnnw bob blwyddyn ers hynny. Mae'r cynllun ar hyn o bryd yn rhoi cymorth i tua 268,000 o'r cartrefi tlotaf yng Nghymru. Wrth i'r argyfwng costau byw barhau i osod pwysau a chaledi cynyddol ar bobl Cymru, mae'n bwysicach fyth ein bod yn sicrhau bod y systemau sydd ar waith i'w cynnal mor deg ag y gallant fod a'u bod yn parhau'n gyfredol.

Mae angen deddfwriaeth ddiwygio bob blwyddyn i sicrhau bod y ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl pob cartref i ostyngiad yn cynyddu er mwyn adlewyrchu cynnydd yng nghostau byw. Mae rheoliadau 2023 yn ffurfio'r addasiadau uwchraddio hyn ac yn cynnal yr hawliau sy'n bodoli eisoes i gael cymorth. Mae cynnydd yn y ffigurau ariannol ar gyfer 2023-24 sy'n ymwneud â phobl o oedran gweithio, pobl anabl a gofalwyr yn unol â mynegai prisiau defnyddwyr mis Medi—10.1 y cant. Mae cynnydd yn y ffigurau'n ymwneud ag aelwydydd pensiynwyr yn unol ag isafswm gwarant safonol Llywodraeth y DU ac yn adlewyrchu'r broses o gynyddu'r budd-dal tai.

Rwyf hefyd wedi manteisio ar y cyfle i gynnwys mân newidiadau technegol ac i wneud gwelliannau ychwanegol i adlewyrchu newidiadau eraill i fudd-daliadau cysylltiedig. Er enghraifft, rwy'n diwygio'r rheoliadau i sicrhau na fydd pobl sy'n cyrraedd o Wcráin, sy'n ffoi rhag rhyfel ac sydd angen cefnogaeth, yn cael eu trin fel rhai nad ydyn nhw'n byw fel arfer yn y DU. Mae hyn yn golygu, pan fo hynny'n gymwys, y byddan nhw'n gallu cael mynediad i'r cynllun hwn. Mae gwelliant pellach yn sicrhau nad effeithir ar filiau treth gyngor aelwydydd yng Nghymru sy'n croesawu pobl o dan gynllun Cartrefi i Wcráin gan eu cynnig i roi cymorth i bobl o Wcráin. Ac yn olaf, rydyn ni wedi dileu'r eithriad i ddinasyddion ardal economaidd Ewrop, sydd bellach yn destun rheolaeth mewnfudo, i adlewyrchu'r rheoliadau yn Lloegr.

Mae'r rheoliadau hyn yn cynnal yr hawl i gael gostyngiad ar filiau'r dreth gyngor i gartrefi yng Nghymru. O ganlyniad i'r cynllun hwn, bydd yr aelwydydd mwyaf tlawd sy'n derbyn y cynllun gostyngiad yn parhau i dalu dim treth cyngor yn 2023-24. Mae'r cynllun hwn yn parhau i fod yn gonglfaen i'n cymorth wedi'i dargedu ar gyfer aelwydydd, yn enwedig y rhai sy'n dioddef fwyaf o effeithiau'r argyfwng costau byw.

Yn olaf, rwy'n ddiolchgar am adroddiad y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Fel yr amlinellir yn ymateb y Llywodraeth i'r adroddiad hwnnw, bydd y ddau fân gamgymeriad technegol yn y rheoliadau yn cael eu cywiro cyn gwneud y rheoliadau, ac rwy'n gofyn i Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, eto, a diolch, Gweinidog, hefyd. Gwnaethom ystyried y rheoliadau hyn ar 9 Ionawr, ac mae ein hadroddiad wedi'i osod i lywio'r Aelodau y prynhawn yma.

Mae'r rheoliadau hyn yn diwygio, fel yr oedd y Gweinidog yn ei ddweud, rheoliadau 2013 i gynyddu rhai ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl ymgeisydd i ostyngiad o dan gynllun lleihau treth gyngor.

Roedd ein hadroddiad ar y rheoliadau hyn yn cynnwys, fel y soniodd y Gweinidog, dau bwynt technegol, a diolch i'r Gweinidog am ddarparu ymateb amserol. Roedd y pwynt adrodd technegol cyntaf yn tynnu sylw at yr hyn a ystyriwyd yn fater bach wrth ddrafftio fersiwn Gymraeg y rheoliadau.

Nododd ein hail bwynt adrodd technegol anghysondeb rhwng y testunau Saesneg a Chymraeg yn rheoliad 13 y rheoliadau. Cytunodd y Gweinidog gyda'r pwyntiau adrodd hyn. Yn ôl Llywodraeth Cymru, mae'r gwallau hyn yn dechnegol eu natur, ac yn wir, dywedwyd wrthym ni y byddai'r rhain yn cael eu cywiro cyn llunio'r offeryn.

Felly, Gweinidog, diolch am gadarnhau i'r Siambr y gwneir y cywiriadau hyn fel yr awgrymwyd, ac am ymateb mor gadarnhaol i'n hadroddiad.

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb.

Rwy'n ddiolchgar i Gadeirydd y pwyllgor am y sylwadau yna, ac, fel y dywedais, byddwn yn gwneud y newidiadau angenrheidiol hynny.

Dim ond ailadrodd, mewn gwirionedd, y ffaith bwysig y bydd y rheoliadau'n sicrhau y bydd y ffigurau a ddefnyddir i gyfrifo hawl aelwyd i ostyngiad yn ei bil treth gyngor yn ystyried y cynnydd yng nghostau byw. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn yn y cyd-destun rydyn ni ynddo ar hyn o bryd. Ac wrth gwrs, bydd y gwelliannau technegol a rhai canlyniadol hefyd yn galluogi i gynlluniau i leihau'r dreth gyngor yng Nghymru gael eu gweinyddu'n effeithiol ac effeithlon.

Hoffwn hefyd atgoffa cyd-Aelodau bod angen diwygio rheoliadau bob blwyddyn i sicrhau bod pob aelwyd gymwys yng Nghymru yn cadw'r hawl i gael cymorth. Ac, fel yr amlinellir yn fy natganiad ar yr ymateb i'n hymgynghoriad ar dreth gyngor decach ym mis Rhagfyr, cyhoeddais grynodeb o ymatebion i hynny, a chawsom dros 1,000 o ymatebion, gan adlewyrchu ystod eang iawn o safbwyntiau a buddiannau, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithredu'r agenda honno ochr yn ochr â chyd-Aelodau.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 10 sydd nesaf, ac mae eitem 10 wedi'i ohirio tan 14 Chwefror.

Felly, eitem 11: cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Esgyll Siarcod. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig. Julie James.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae'r arfer o dynnu esgyll siarcod yn farbaraidd ac yn niweidiol iawn i boblogaethau siarcod ar draws y byd. Mae'n arfer pysgota cwbl anghynaladwy, lle mae rhannau helaeth o garcasau siarcod yn cael eu taflu'n ôl i'r môr ar ôl tynnu'r esgyll gwerthfawr, a ddefnyddir yn bennaf mewn cymunedau Asiaidd.

Mae poblogaethau siarcod yn fyd-eang yn dirywio, a derbynnir yn eang fod yr arfer hwn yn cyfrannu'n sylweddol at hyn. Hoffwn i Gymru fod yn wlad sy'n gwarchod natur, ac yn arwain trwy esiampl. Mae'r rheoliad siarcod eisoes yn gwahardd tynnu esgyll siarcod ar fwrdd llongau'r DU sy'n gweithredu mewn dyfroedd morol. Bydd y Bil Esgyll Siarcod yn mynd ymhellach, ac yn gwahardd mewnforio ac allforio esgyll siarcod a dorrwyd ymaith a chynhyrchion sy'n cynnwys esgyll siarcod a dorrwyd ymaith. Mae'r gwaharddiad yn anfon neges glir i weddill y byd nad yw Cymru, ac yn wir, y DU, yn derbyn yr arfer hwn ac ni fydd yn cyfrannu at farchnad fyd-eang sydd ynghlwm â hyn.

Rwy'n cydnabod bod dibenion gwyddonol ac addysgol ar gyfer esgyll siarcod yng Nghymru, ac mae'r Bil yn caniatáu i Weinidogion Cymru roi tystysgrifau eithrio at y diben cyfyngedig hwn.

Mae'r ail gymal hefyd yn arwyddocaol, gan ei fod yn gwella'r darpariaethau y soniais amdanyn nhw yn y rheoliad ynghylch tynnu esgyll siarcod. Bydd y Bil yn gwahardd torri esgyll siarcod ar fwrdd llongau'r DU sy'n gweithredu y tu allan i ddyfroedd y DU, a llongau nad ydyn nhw yn rhai'r DU sy'n gweithredu yn nyfroedd y DU. Mae'r ddarpariaeth yn golygu bod yn rhaid i bob llong sy'n gweithredu yn y DU lanio pob siarc gydag esgyll ynghlwm yn naturiol wrth gorff y siarc. Bydd llongau'r DU sy'n gweithredu y tu allan i'r DU hefyd yn gweithredu yn unol â rheoliadau tebyg yn Ewrop.

Bydd y cymal olaf, sy'n nodi hyd a lled y Bil, yn parhau i fod wedi'i gadw'n ôl i'r Ysgrifennydd Gwladol. O ran y cymal hwn, rwyf wedi mynegi fy siom i'r Ysgrifennydd Gwladol yn dilyn diffyg ymgysylltu â Llywodraeth Cymru pan oedd y Bil yn cael ei ddrafftio gyntaf. Fel rwy'n deall, ychydig iawn o amser roddwyd i swyddogion ystyried y Bil a chwmpas y pwerau datganoledig cyn ei gyflwyno i Dŷ'r Cyffredin. Fodd bynnag, gyda'r Ysgrifennydd Gwladol yn cadw'r pwerau hyn, mae'n golygu na fydd posibilrwydd y bydd bwlch rheoleiddio rhwng y rheoliadau sy'n dechrau yn y DU ac mewn Llywodraethau datganoledig.

Felly, gyda hynny o'r neilltu, rwy'n falch o gael y cyfle i drafod gyda chi i gyd heddiw y Bil hwn, sy'n gam pwysig tuag at gadwraeth siarcod mewn cyfnod pan fo ein gwlad yn wynebu argyfwng natur. Rwy'n ymroddedig i amgylchedd morol sy'n lân, yn ddiogel, yn iach, yn gynhyrchiol ac yn fiolegol amrywiol. Rydyn ni wedi cyflawni cymaint yng Nghymru drwy gyfrwng cadwraeth forol, o'n rhwydwaith ardaloedd morol a ddiogelir, lle amddiffynnir 69 y cant o'n glannau a 50 y cant o holl ddyfroedd Cymru, ac mae hyn yn parhau i gynyddu, gyda'r cyhoeddiad a wnes i yn lansio'r broses o ddynodi'r parth cadwraeth forol.

Mae Cymru hefyd yn arwain y ffordd yn gyfrifol o ran moroedd glân. Cyflwynais Fil  Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru) ar 20 Medi 2022, a oedd yn Fil uchelgeisiol. Mae'r Bil yn mynd y tu hwnt i wahardd cyfres gychwynnol o gynhyrchion plastig untro a welir mewn rhannau eraill o'r DU, a Chymru yw'r genedl gyntaf yn y DU i gyflwyno cynllun ailgylchu ar gyfer offer pysgota ar ddiwedd ei oes. Mae'r cynllun hwn wedi casglu ac ailgylchu 2.4 tunnell o offer pysgota a allai fod wedi ei anfon i safleoedd tirlenwi fel arall.

A, Dirprwy Lywydd, byddwn yn gwneud mwy. Yn dilyn yr archwiliad bioamrywiaeth trylwyr a gomisiynwyd gennyf y llynedd, cyhoeddais gyfres o argymhellion y dylid eu hystyried er mwyn cyrraedd y targed 30x30. Ar hyn o bryd mae fy swyddogion yn dadansoddi'r fframwaith byd-eang newydd a gytunwyd yn COP15 ddiwedd mis Rhagfyr, i nodi pa gamau pellach sydd angen i ni eu cymryd i gyrraedd y targedau eraill yn ychwanegol at 30x30.

Ac yn ogystal â'r broses parth cadwraeth forol y soniais amdani'n gynharach, bydd Llywodraeth Cymru yn datblygu cynllun adfer cynefinoedd, gan ganolbwyntio ar gynefinoedd morfa heli a morwellt ar hyd arfordir Cymru. Rwyf hefyd wedi ymrwymo i strategaeth cadwraeth gwely'r môr, sydd bellach yn fwy nag erioed yn gwbl hanfodol yn wyneb y bygythiad cynyddol o ffliw adar.

Fodd bynnag, os oes arnom ni eisiau dangos i weddill y byd fod Cymru wedi ymrwymo i gadwraeth forol, mae angen i ni fynd y tu hwnt i'n blaenoriaethau domestig drwy gytuno i'r cynnig a gwahardd mewnforio ac allforio esgyll siarcod rhydd i Gymru a'r DU, sy'n anfon neges glir yn fy marn i nad ydyn ni'n cefnogi'r math hwn o arfer anghynaladwy sydd mor niweidiol i boblogaeth siarcod y byd. Felly, Dirprwy Lywydd, wrth gloi, rwy'n argymell Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol mewn cysylltiad â'r Bil Esgyll Siarcod. Diolch.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies. Chi eto. [Chwerthin.]

Diolch eto, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethon ni gyflwyno ein hadroddiad ar femorandwm Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â'r Bil Esgyll Siarcod y bore yma ac fe ddaethon ni i ddau gasgliad yn ein hadroddiad. Fe wnaethon ni ddau argymhelliad i Lywodraeth Cymru.

Cytunwyd ag asesiad y Gweinidog bod angen cydsyniad y Senedd ar gymalau 1, 2 a 3(5) y Bil. Ond nodwn fod Llywodraeth Cymru o'r farn nad oes angen i weddill yr is-gymalau yng nghymal 3—yn ymwneud â graddau tiriogaethol y Bil, cwmpas y rheoliadau sydd i'w gwneud o dano, a'i deitl—gael cydsyniad y Senedd gan eu bod yn gymalau nad ydyn nhw'n weithredol. Weinidog, ein barn ni yw os yw cymalau o'r fath yn ymwneud â chymalau eraill yn y Bil sydd angen cydsyniad, yna dylid gofyn am gydsyniad y Senedd ar gyfer y cymalau hyn hefyd. Dyma'r argymhelliad cyntaf i ni ei wneud yn ein hadroddiad.

Mae ein hail argymhelliad yn galw ar Lywodraeth Cymru i rannu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth y bydd yn rhan ohono gyda Llywodraeth y DU ar y pwerau cychwyn yng nghymal 3 y Bil. Nawr, nodwn fod y Gweinidog yn fodlon i'r Ysgrifennydd Gwladol gadw'r pwerau hyn yn ôl, felly byddai'n ddefnyddiol i weld manylion sut a phryd y cânt eu defnyddio. Felly, gobeithiwn y gellir darparu ar gyfer hynny. Rydyn ni hefyd yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn fodlon i'r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau ar gyfer darpariaethau arbed a throsiannol mewn maes datganoledig, yn rhinwedd y pwerau yng nghymal 3 y Bil, ac mae'r Gweinidog wedi esbonio hyn.

Felly, yn olaf, fe ddaethon ni i'r casgliad, pe bai Llywodraeth Cymru eisiau deddfu ym maes lles anifeiliaid yn y dyfodol, y dylai wneud hynny drwy gyflwyno deddfwriaeth yn y Senedd. Mae hon yn ddadl safonol sydd gennym. Rydyn ni'n cydnabod bod gan y Bil sy'n ddarostyngedig i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw ddiben penodol iawn. Ond ers i Lywodraeth Cymru nodi lles anifeiliaid fel un o'i blaenoriaethau, dylai gymryd cyfrifoldeb am gyflwyno deddfwriaeth yn y dyfodol y mae'n ystyried yn angenrheidiol i'r diben hwnnw yng Nghymru, yn y Senedd.

Ac, a gaf i ddweud, wrth gloi, fel cyn-Weinidog y DU a waharddodd y chwe llong olaf yn y DU a fu'n tynnu esgyll siarcod, fy mod i'n canmol y cydsyniad hwn?

A gaf i ddim ond dweud ein bod ni yn wir yn gytûn yn hyn o beth, Gweinidog? Hoffwn ddweud o'r cychwyn cyntaf fod gan y Bil Esgyll Siarcod gefnogaeth lawn ein grŵp. Tynnu esgyll siarcod yw un o'r bygythiadau mwyaf i gadwraeth siarcod. Amcangyfrifir y lladdir tua 97 miliwn o siarcod bob blwyddyn yn fyd-eang gan yr arfer yma. A gyda syndod, hyd yn oed i mi, y dysgais am faint o esgyll siarcod y daethpwyd â nhw i borthladdoedd o amgylch y DU. Mae'r asesiad brysbennu rheoleiddiol wedi nodi 125 o borthladdoedd ar draws y DU sydd wedi trin siarcod a morgwn, gydag Aberdaugleddau ac Abertawe yn y 10 porthladd uchaf, gyda 219 o laniadau gwerth £59,641 a £20,708 yn y drefn honno. Ers 2018, mae cofnodion yn dangos bod y DU wedi allforio uchafswm o 12 tunnell o esgyll siarcod, gwerth £216,000, yn bennaf i Sbaen a gwledydd eraill yn Ewrop.

Mae cymal 1 yn gwahardd mewnforio ac allforio esgyll siarcod, rhannau o esgyll siarcod, neu bethau sy'n eu cynnwys i mewn neu o'r Deyrnas Unedig, ar ôl iddyn nhw gael mynediad i Brydain Fawr neu adael Prydain Fawr. Fel yr ydych chi wedi datgan yn gywir yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, mae'r Bil fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd yn anfon neges allweddol bod tynnu esgyll siarcod yn annerbyniol a'n bod ni, yma yng Nghymru, i gyd eisiau ymbellhau oddi wrtho. Oni ddylem gefnogi'r ddeddfwriaeth hon, gan gofio nad oes Bil Senedd tebyg wedi'i gynllunio yn y tymor byr na'r tymor canolig, byddai Cymru yn y sefyllfa ryfedd pryd gellid targedu ein porthladdoedd ar gyfer mewnforion, a dosbarthu ymlaen i weddill y DU, ac mae hynny'n eithaf anodd ei atal.

Mae cymal 2 yn mynd i'r afael ag anghyfiawnder ac yn darparu datrysiad synnwyr cyffredin. Ac rwy'n gobeithio y bydd hyd yn oed Plaid Cymru'n cytuno ei bod hi'n annerbyniol nad yw'r gwaharddiad ar dynnu esgyll siarcod o dan y rheoliad tynnu esgyll siarcod yn berthnasol i longau pysgota nad ydynt o'r DU nac o'r UE yn nyfroedd morol y DU. Mae'r ddeddfwriaeth yn enghraifft wych o gydweithio cadarnhaol gan AS o Gymru, Christina Rees, ac Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig. Nid yw'r Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig yn gweld unrhyw reswm dros wrthwynebu i'r Senedd gytuno i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac rwy'n credu ei bod hi'n briodol i ni i gyd fel Aelodau yma gefnogi hyn heddiw i helpu i anfon neges glir nad yw'r Senedd Cymru hon yn cefnogi tynnu esgyll siarcod, ac na wnaiff hi hynny. Diolch.

Rydyn ni'n cytuno, wrth gwrs, efo datganiad olaf Janet Finch-Saunders yn fanna. Dydyn ni ddim yn gwrthwynebu mewn egwyddor cynnwys y Bil. Yn wir, wrth ystyried record dda y Senedd yma wrth hyrwyddo'r argyfwng natur, roedd yna gyfle i ni arwain yn y maes yma. Mae'n bechod, felly, ein bod ni wedi methu gweld Bil Cymreig ac yn gorfod gadael i San Steffan ddeddfu ar fater datganoledig. 

Ond, mi ydyn ni'n gwrthwynebu hwn ar sail y ffaith mai cydsyniad deddfwriaethol arall ydyw yn tramgwyddo ar hawliau datganoledig Cymru. Ac, fel y clywson ni, mae yna ddiffyg ymgynghori wedi bod ar hyn, yn golygu bod llais Cymru wedi cael ei hanwybyddu a bod Cymru yn fudan unwaith eto. Felly, ar sail hynny, mi fyddwn ni'n gwrthwynebu'r cynnig yma.

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw.

Dim ond i fynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau penodol iawn—a diolch i'r pwyllgor, Huw, am ei waith cyflym ar hyn, fel bob amser—mae gen i ofn nad ydw i'n derbyn yr argymhelliad na'r casgliad y byddai cymal 3 y Bil yn gyfystyr â darpariaeth berthnasol at ddibenion Rheol Sefydlog 29. Ar wahân i gymal 3(5), mae cymal 3 yn cynnwys darpariaethau technegol sy'n ymwneud â sut mae'r Bil yn gweithio, yn hytrach na darpariaethau sylweddol. Ac, fel mater o ymarfer, nid yw Llywodraeth Cymru ar y cyfan yn cynnwys cymalau nad ydyn nhw'n weithredol yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol, y gwnaethoch chi gydnabod yn eich ymateb chi, rwy'n credu.

O ran y memorandwm cyd-ddealltwriaeth, rydw i'n derbyn yr argymhelliad hwnnw yn llwyr a chyn gynted ag y bo'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth wedi'i gytuno, caiff ei rannu gyda'r Senedd. Ac rwy'n cytuno'n llwyr â'ch rhesymeg dros hynny.

O ran pam y mae'r Bil, pam ddim Bil Cymreig, Bil Aelod preifat yw hwn. Pe baem ni wedi penderfynu dilyn y llwybr yr oedd Plaid Cymru yn ei amlinellu, yna byddai gennym ni fwlch rheoleiddio a'r sefyllfa y soniodd Janet Finch-Saunders amdani: byddem wedi gweld glaniadau yma yng Nghymru na fyddem wedi gallu eu stopio tra bod gennym ni fwlch rheoleiddiol. Felly, gan mai Bil Aelod preifat oedd hwn, mae'n gwneud llawer iawn o synnwyr i gyd-fynd â'r broses reoleiddio i wneud yn siŵr nad oes bwlch. Rwy'n cytuno'n llwyr mai dyna'r peth iawn i'w wneud ac rwy'n galw'n daer ar i Aelodau gefnogi hyn heddiw. Fodd bynnag, byddaf yn dweud y byddai'n llawer gwell pe bai Llywodraeth y DU yn ymgynghori'n iawn â ni yn y broses o wneud hyn. Byddem yn gallu dod i gasgliadau llawer gwell gyda'n gilydd nag yr ydym yn ei wneud pan fyddwn yn darganfod pethau'r diwrnod cynt. Felly, er fy mod yn cytuno'n llwyr â mewnforio'r Bil hwn, nid yw'r ffordd y gwnaethon ni ddod i wybod amdano gan Lywodraeth y DU yn ddelfrydol. Felly, os hoffech chi anfon y neges honno'n ôl, Janet, byddai hynny o gymorth mawr yn wir.

Ond i grynhoi, Dirprwy Lywydd, anfonodd y Bil neges glir i weddill y byd nad ydym yn cefnogi'r arfer hon o bysgota, sydd mor niweidiol i boblogaethau siarcod y byd. Rwy'n cynnig y cynnig felly ac yn gofyn i bob Aelod ei gefnogi. Diolch. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrnyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 12, cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl). Galwaf ar y Gweinidog materion gwledig a gogledd Cymru i wneud y cynnig—Lesley Griffiths.

Diolch. Rwy'n cynnig y cynnig. Rwy'n hynod siomedig o orfod ymdrin â'r Bil bridio manwl heddiw. Mae'r Bil hwn yn codi rhai mathau o dechnolegau golygu genynnau o'r diffiniad cyfredol o organebau a addaswyd yn enetig a'r gofynion cyfreithiol cysylltiedig. Er ei fod yn Fil ar gyfer Lloegr yn unig, bydd yn creu canlyniadau anochel i Gymru ac fe fydd yn tanseilio'r setliad datganoli.

Wrth archwilio'r polisi hwn, gallai Llywodraeth y DU fod wedi ymgysylltu â'r broses fframwaith, a sefydlwyd i hwyluso cydweithio a chydweithredu rhwng y pedair gwlad ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Fe ddewison nhw beidio. Yn hytrach, fe wnaethon nhw fwrw ymlaen â'r Bil heb gydnabod y goblygiadau i Gymru a gwledydd datganoledig eraill. Bydd Aelodau yn gweld yn y memorandwm a gyflwynwyd gennym ni ein bod yn argymell atal cydsyniad. Bydd Aelodau hefyd yn gweld mai barn Llywodraeth Cymru yw bod angen cydsyniad y Senedd ar y Bil i gyd oherwydd effaith Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020.

Ar y pwynt hwn, hoffwn ddweud fy mod yn ddiolchgar am y gwaith pwysig a wnaed gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad i graffu ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a'r Bil, er gwaethaf yr amser cyfyngedig i'w ystyried. Nodaf, yn ei adroddiad, fod y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn cwestiynu a yw'r Bil hwn yn addas i'w ystyried o dan Reol Sefydlog 29. Am y rhesymau y byddaf yn eu hamlinellu heddiw, barn Llywodraeth Cymru yw bod y Bil hwn yn gwneud darpariaeth berthnasol mewn cysylltiad â Chymru. Mae'n Fil perthnasol at ddibenion y broses gydsynio. Fodd bynnag, yn ehangach, rwy'n cefnogi eu cais i adolygu'r Rheolau Sefydlog er mwyn sicrhau eu bod yn glir ac yn addas i'r diben. Mae'r Bil a gweithrediad Deddf Marchnad Fewnol y DU yn golygu, mewn rhai achosion, y bydd darpariaethau'r Bil hwn yn disodli cyfraith Cymru.

Rwyf nawr eisiau archwilio amcanion polisi arfaethedig y Bil. Yn ôl Llywodraeth y DU, bydd y Bil yn moderneiddio'r fframwaith rheoleiddio addasu genetig. Maen nhw'n dadlau y bydd yn lleihau baich rheoleiddio ac ariannol ac y bydd yn ei gwneud hi'n haws defnyddio technolegau genetig newydd i ddatblygu planhigion ac anifeiliaid newydd mewn ymateb i argyfyngau deuol newid hinsawdd a cholli bioamrywiaeth. Dyma nodau canmoladwy ac mae Llywodraeth Cymru wastad wedi cefnogi ymchwil wyddonol. Mae'n iawn adolygu ein cyfreithiau mewn ymateb i ddatblygiadau gwyddonol a thystiolaeth newydd. Fodd bynnag, nid rhuthr penrhydd i ddadreoleiddio, heb ymgynghori â chenhedloedd eraill y DU, yw'r dull cywir. Dylid llunio polisi sydd â chanlyniadau hirdymor sylweddol mewn ffordd bwyllog ac ystyriol, a dylem ddilyn yr egwyddorion a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r Bil yn nodi fframwaith rheoleiddio newydd ar gyfer organebau yr addesir eu gennynnau—organebau a fridiwyd yn fanwl, fel y'i gelwir. Os caiff y Bil ei basio, bydd yn haws rhyddhau planhigion ac anifeiliaid a fridiwyd yn fanwl i'r amgylchedd. Bydd hi'n haws eu marchnata nhw a'u defnyddio mewn bwyd.

Beth mae hyn yn ei olygu i Gymru? Bydd Deddf Marchnad Fewnol y DU yn berthnasol i werthiant organebau a fridiwyd yn fanwl ar draws Prydain Fawr. Rydyn ni wedi bod yn gweithio i ddeall y ffordd gymhleth y bydd y Bil bridio manwl yn rhyngweithio ag UKIMA. Mae llawer o gwestiynau pwysig heb eu hateb o hyd. Fodd bynnag, mae'n amlwg y caniateir cynhyrchion bridio manwl, sydd wedi'u cynhyrchu yn Lloegr, ar y farchnad Gymreig heb orfod cydymffurfio â'r gofynion addasu genynol a nodir yng nghyfraith Cymru. Mae hyn yn tanseilio datganoli yn llwyr. Bydd y Bil yn sefydlu fframwaith rheoleiddio newydd ar gyfer awdurdodi organebau a fridiwyd yn fanwl ac asesiad diogelwch i fwydydd a fridiwyd yn y modd hwn. Yn ymarferol, bydd hyn yn creu dull gorfodi deuol yng Nghymru, y bydd angen i fusnesau a chyrff gorfodi ymdopi ag ef.

Hoffwn nodi'r dadleuon penodol dros beidio argymell cydsyniad. Yn gyntaf, cyfraith Cymru sy'n cyfyngu ar farchnata planhigion ac anifeiliaid wedi eu haddasu yn enetig. Fodd bynnag, fel yr wyf eisoes wedi'i nodi, mae UKIMA yn golygu na fydd cyfraith Cymru yn berthnasol i blanhigion ac anifeiliaid a fridiwyd yn fanwl pan gânt eu cludo i Gymru o Loegr. Felly, gellid gwerthu tomatos a fridiwyd yn fanwl yn eich siop leol neu eich archfarchnad, ac anifeiliaid a fridiwyd yn fanwl yn eich siop anifeiliaid anwes lleol. Mae'n amlwg iawn i mi y bydd cyfraith Cymru yn cael ei thanseilio a'i dadleoli, a nodaf i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad gytuno â'n dadansoddiad o effeithiau UKIMA yn ei adroddiad. Yn ei adroddiad, mae'r pwyllgor hefyd yn cwestiynu os yw ein dadansoddiad o effeithiau UKIMA ar y Bil hwn yn wahanol i'r Bil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru). Er bod y Biliau hyn yn wahanol, mae ein hymagwedd yn gyson. Pan fo'r Senedd yn deddfu, maen nhw'n gwneud hynny'n rhydd o UKIMA, felly gellir gwneud deddfwriaeth Senedd sylfaenol mewn maes datganoledig yn rhydd o ofynion UKIMA. Mae hyn yn golygu y gallai'r Senedd gywiro safbwynt y Bil hwn drwy wneud deddfwriaeth sylfaenol newydd yma yng Nghymru. Fodd bynnag, ni ddylai fod angen i ni wneud hynny, a dylid parchu ein cyfraith bresennol.

Yn ail, mae'r DU yn dewis peidio â gorfodi labelu organebau a fridiwyd yn fanwl. Mae ymchwil gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd yn dangos yn glir fod y rhan fwyaf o ddefnyddwyr eisiau gwybod a ydyn nhw'n prynu bwyd sy'n cynnwys cynhwysion a fridiwyd yn fanwl. Fodd bynnag, dim ond gyda labelu gorfodol y mae hyn yn bosibl. Dylai defnyddwyr o Gymru allu dewis a ydynt yn prynu'r cynhyrchion hyn, ond nid yw Llywodraeth y DU yn rhannu'r farn hon. Ymhellach, heb labelu nac olrhain, byddai'n anodd iawn i gyrff gorfodi orfodi'r drefn reoleiddio briodol yma yng Nghymru.

Yn drydydd, rwy'n pryderu am effaith y Bil ar gynhyrchwyr organig a masnach ryngwladol. Roedd allforion bwyd a diod o Gymru werth £640 miliwn yn 2021. Yn y flwyddyn honno, Cymru oedd â'r cynnydd canrannol mwyaf flwyddyn ar ôl blwyddyn yng ngwerth allforion bwyd a diod o gymharu â Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae hyn yn rhywbeth i'w ddathlu, ac rwy'n siŵr y bydd pob cyd-Aelod yn cytuno bod bwyd a diod o Gymru wedi mynd o nerth i nerth dros y ddegawd ddiwethaf. Fodd bynnag, gall y Bil hwn arwain at heriau a chostau ymarferol i fusnesau sy'n allforio cynhyrchion a fridiwyd yn fanwl. Unwaith y bydd organebau a fridiwyd yn fanwl mewn cylchrediad llawn, sut bydd busnesau'n gwybod a sut y byddant yn gallu dangos nad yw eu cynhyrchion wedi eu haddasu yn enetig?

Yn olaf, mae rhannau allweddol o'r Bil—gan gynnwys rheoleiddio anifeiliaid a fridiwyd yn fanwl—i'w nodi mewn is-ddeddfwriaeth yn y dyfodol. Mae hyn yn ei gwneud hi'n anodd iawn gwybod sut y caiff y pwerau hyn eu harfer a beth fydd yr effaith bellach ar Gymru. Yn bryderus, mae hyn yn cynnwys safonau lles ar gyfer anifeiliaid a fridiwyd yn fanwl. Mae lles anifeiliaid wedi'i ddatganoli, a gallai'r anifeiliaid hyn gael eu gwerthu yng Nghymru. Fodd bynnag, ychydig iawn o ddylanwad a gawn ar y safonau lles hynny.

Rwyf hefyd yn bryderus ynghylch y diffyg craffu y gallai'r is-ddeddfwriaeth hon fod yn destun iddo, ac i ba raddau y byddwn yn gallu gwrthwynebu deddfwriaeth y DU sy'n dod o fewn cymhwysedd y Senedd. Felly, rwy'n gofyn i Aelodau atal cydsyniad ar gyfer y Bil hwn.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethon ni gyflwyno ein hadroddiad ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol hwn yn syth ar ôl ein cyfarfod brynhawn ddoe. Bydd y Gweinidog yn gwybod mai ychydig iawn o amser oedd gennym i ystyried y memorandwm, o ystyried y cafodd ei gyflwyno ar 8 Rhagfyr 2022, a gofynnwyd i ni adrodd erbyn 16 Ionawr 2023. Dim ond 11 diwrnod oedd yn y cyfnod hwnnw pan oedd y Senedd yn cyfarfod, ond rydyn ni wedi llwyddo i wneud hynny. Rydyn ni'n cydnabod yr hyn sydd wedi'i esbonio i ni, bod diffyg ymgysylltu Llywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru ar y Bil hwn wedi cyfrannu at hyn, ac rydym yn siomedig ynghylch hynny, yn amlwg. Fodd bynnag, rydym yn dal heb ein hargyhoeddi y gall y diffyg ymgysylltu rhynglywodraethol ar hyn esgusodi'n llawn neu egluro'n llawn yr oedi agos at saith mis a fu cyn i Lywodraeth Cymru gyflwyno'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gerbron y Senedd. Mae wedi arwain at gyfyngu difrifol ar yr amser sydd ar gael i graffu'n ystyrlon. Felly, nid yw'n syndod ein bod ni wedi dod i'r casgliad bod yr oedi wrth gyflwyno'r memorandwm yn annerbyniol, ac yn anffodus mae wedi atal Aelodau o'r Senedd rhag ymgymryd â'r swyddogaethau craffu dilys yn llawn mewn cyfnod rhesymol, gan gynnwys o bosibl gymryd tystiolaeth gan y Gweinidog a gan randdeiliaid. 

Mae ein hadroddiad yn nodi barn Llywodraeth Cymru bod y Bil yn gwneud darpariaeth berthnasol mewn perthynas â Chymru o ganlyniad i Ddeddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, neu UKIMA, fel y byddaf yn cyfeirio ati yn awr, ac yn benodol bod ei gofynion yn golygu y bydd y darpariaethau yn y Bil yn caniatáu gwerthu a marchnata PBOs—organebau wedi’u bridio’n fanwl—yng Nghymru, sydd ar hyn o bryd wedi ei wahardd gan ddeddfwriaeth Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn dod i'r casgliad bod darpariaethau'r Bil yn cael eu gwneud at ddiben sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, yn rhinwedd UKIMA. Nawr, rydym ni’n cytuno â dadansoddiad Llywodraeth Cymru mai effaith UKIMA fydd y gallai PBOs gael eu gwerthu a'u marchnata yng Nghymru, er gwaethaf cyfraith Cymru ar hyn o bryd, os yw’r PBOs hynny'n werthadwy yn gyfreithlon yn Lloegr. Fodd bynnag, ac mae hyn yn mynd at graidd y peth, mae Rheol Sefydlog 29 yn gymwys pan fo Bil yn darparu 'mewn perthynas â Chymru'. Oni bai ei fod yn addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, nad yw'n wir mewn perthynas â'r Bil hwn, rhaid iddo hefyd wneud darpariaeth at unrhyw bwrpas

'o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd'.

Mae cymalau sylweddol y Bil hwn yn gyfyngedig o ran eu cymhwysiad i Loegr yn unig. Nid yw ei ddarpariaethau, yn ein barn ni, yn gymwys 'mewn perthynas â Chymru' er mwyn cynnwys Rheol Sefydlog 29. Yn ogystal, nid oes gan y Senedd y cymhwysedd deddfwriaethol i ddeddfu o ran gwerthu a marchnata PBOs yn Lloegr er mwyn gwneud i’r Bil ddarparu

'o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd'.

Yn ein barn ni, dim ond yn rhinwedd y Bil yn dod yn Ddeddf ac yn dod i rym y bydd effaith UKIMA yn weithredol, ac nid yw'n fater cymhwysedd deddfwriaethol at ddiben Rheol Sefydlog 29, a byddaf yn dod at ffordd bosibl ymlaen yn hwyrach. Rydym ni’n cydnabod ac yn derbyn bod gan UKIMA oblygiadau ehangach ar gyfer polisi Cymru. Fodd bynnag, mae effaith yr egwyddor cydnabyddiaeth gilyddol a ddarperir ar ei gyfer yn UKIMA yn fater ar wahân i gymhwysedd ac, o ganlyniad, ar wahân i Reol Sefydlog 29. Rydym ni hefyd yn nodi, ac mae hwn yn bwynt pwysig, y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi defnyddio Rheolau Sefydlog eraill fel ffordd o drafod pwnc y memorandwm, y mae'r Gweinidog wedi egluro sy'n hanfodol ei drafod yma yn y Senedd. Felly, rydym ni’n anghytuno â'r datganiad sydd ym mharagraff 9 o'r memorandwm bod Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl)

'yn fil perthnasol, gan ei fod yn gwneud darpariaeth berthnasol sy'n ymwneud â Chymru oherwydd Deddf Marchnad Fewnol y DU 2020',

ac rydw i wedi esbonio pam yn barod. Yn unol â hynny, fe ddaethom i'r casgliad nad oes angen caniatâd y Senedd ar gyfer y Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl).

Cyn cloi, hoffwn dynnu sylw at y ffaith ein bod ni wedi synnu—a chodwyd hyn gyda'r Cwnsler Cyffredinol ddoe mewn sesiwn dystiolaeth—bod dadansoddiad Llywodraeth Cymru o effaith UKIMA ar gyfraith bresennol Cymru, yng nghyd-destun y cyflwyniad yn Senedd y DU ar gyfer y Bil hwn i Loegr yn unig, yn ymddangos yn wahanol i'w ddadansoddiad o effaith UKIMA ar ei Bil Diogelu Amgylcheddol ei hun (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru), pan ddywedwyd wrthym ni nad yw UKIMA yn hynny o beth 'yn brathu' ar y Bil ac felly'r Ddeddf ddilynol. Felly, fe wnaethom ni argymell y dylai'r Cwnsler Cyffredinol ysgrifennu at y pwyllgor ac egluro pam fod Llywodraeth Cymru o'r farn y bydd UKIMA yn effeithio ar gyfraith bresennol Cymru o ganlyniad i gyflwyno'r Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl), ond na fydd yn effeithio ar Fil Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru) pan ddaw'n gyfraith. Rwy'n amau, Cwnsler Cyffredinol, y bydd hyn yn rhywbeth y byddwn ni’n dod yn ôl atoch chi arno.

Mae ein hail argymhelliad—ymddiheuriadau, Dirprwy Lywydd, byddaf yn dirwyn hyn i ben yn gyflym iawn—yn ymwneud â mater pwysig, yn gysylltiedig ag UKIMA, y mae’r Gweinidog wedi ei grybwyll. Mae'n hanfodol sicrhau bod deddfau sydd i'w gwneud yng Nghymru, neu gyfraith Cymru sydd eisoes ar y llyfr statud, yn effeithiol. Mae hefyd yn bwysig ystyried a yw cyfraith sy’n cael ei gwneud y tu allan i Gymru yn effeithio ar bwrpas ac effaith cyfraith Cymru. Felly, rydym ni o ganlyniad yn argymell—ac rwy'n croesawu ymateb cadarnhaol y Gweinidog ar hyn—y dylai'r Pwyllgor Busnes sicrhau bod Rheolau Sefydlog y Senedd yn cael eu hadolygu a'u diwygio ar y cyfle cyntaf i sicrhau eu bod yn gwneud darpariaeth briodol i sicrhau effaith ymarferol UKIMA, sydd bellach wedi dod i’n rhan ac y byddwn ni’n gweld mwy ohoni, yn cael ei hystyried wrth ystyried, er enghraifft, Biliau o dan Reolau Sefydlog 26, 26A, 26B a 26C a phan fydd pasio deddfwriaeth trwy'r holl ddeddfwrfeydd yn y DU yn cael effaith ar is-ddeddfwriaeth. Ein dadl ni yw bod ffordd wahanol o gael y ddadl hon a'i nodi, ac nad Rheol Sefydlog 29 yw'r ffordd briodol.

Rhaid i mi gyfaddef, mae arnaf ofn bod yn rhaid i mi anghytuno â'r Gweinidog a Llywodraeth Cymru ynghylch pam eu bod nhw wedi gosod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw ac rwy’n credu bod hyn yn wastraff amser y Senedd, ac nid fi yw'r unig un sy'n credu hynny. Mae manylion technegol y Bil, fel sydd wedi’u nodi yn atodiad A y nodiadau esboniadol, yn nodi'n glir nad yw Llywodraeth y DU o'r farn bod angen caniatâd gan y Senedd hon ynghylch unrhyw ran o'r Bil hwn, barn sydd wedi’i chydnabod gan Lywodraeth Cymru ym mharagraff 19 o'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol. Yn ogystal â hyn, nid yw gwasanaethau cyfreithiol y Senedd eu hunain ychwaith yn cytuno ag asesiadau Llywodraeth Cymru bod y cymalau hyn angen caniatâd y Senedd. Ond, os oedd Llywodraeth Cymru wir yn credu bod angen y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, yna fe ddylai fod wedi'i gyflwyno o fewn pythefnos i gyflwyno’r Bil yn Nhŷ'r Cyffredin, nid y saith mis mae wedi cymryd Llywodraeth Cymru i wneud hynny.

O ran y Bil ei hun, mae'r Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl) yn ddarn nodedig o ddeddfwriaeth sydd â'r gallu i drawsnewid y diwydiant amaethyddol, gan ein cynorthwyo yn ein cadernid cyfunol yn erbyn rhai o'r heriau mwyaf arwyddocaol sydd o'n blaenau. Boed hynny yn ddiogelwch bwyd, newid hinsawdd, clefyd neu gost, gall bridio manwl fod yn arf yn ein blwch arfau, gan sicrhau dyfodol ein diwydiant amaethyddol am genedlaethau i ddod.

Nawr, mae'n rhaid i ni fod yn glir nad yw bridio manwl yn golygu cnydau wedi'u haddasu'n enetig. Nid ychwanegu geneteg wedi'i addasu'n artiffisial yw hyn. Yn hytrach, mae hyn yn defnyddio dulliau traddodiadol sy'n bodoli eisoes i atgyfnerthu buddsoddiad mewn arloesedd cnydau yn y DU. Mae bridio manwl yn cymryd yr hyn sy'n digwydd yn naturiol dros gannoedd o flynyddoedd ac yn ei hwyluso mewn ffordd reoledig, moesegol a diogel. Mae'r wyddoniaeth hon eisoes yn digwydd. Mae Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig ym Mhrifysgol Aberystwyth, a elwir yn IBERS, wedi arwain gwaith arloesol, yn debyg i waith organebau wedi’u bridio’n fanwl - PBOs - i ddatblygu mathau o laswellt a meillion perfformiad uchel sy'n cael eu defnyddio eisoes gan ffermwyr da byw. Yn anffodus, gallai cibddallineb Llywodraeth Cymru ar PBOs a'r Bil hwn o bosibl weld prifysgolion Cymru, academia Cymru, yn colli allan ar gyfleoedd i fod ar flaen y gad yn yr ymdrechion i fynd i'r afael â diogelwch bwyd byd-eang. Meddyliwch am y cyfle a gollwyd, cael gwared ar y gobaith, o hadau gwenith Cymreig sy’n gwrthsefyll sychder ac afiechydon ddim yn mynd i Affrica Is-Sahara i helpu i ddod â thlodi i ben—canlyniad anfwriadol i beidio â mabwysiadu’r ddeddfwriaeth hon yn cael effaith andwyol aruthrol ar ein rhaglen ddyngarol Cymru ac Affrica.

Felly, o ystyried ei fuddion diamheuol, sy'n berthnasol yn gyffredinol o iechyd y cyhoedd i newid hinsawdd, rwy'n siomedig ac yn rhwystredig bod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ymuno â'r Bil y llynedd. Os gall ffermwyr Lloegr gynyddu eu cynnyrch drwy PBOs, yna mae hyn yn gadael ffermwyr Cymru dan anfantais gystadleuol amlwg. Nodais gyda diddordeb bryderon y Gweinidog, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â labelu, masnach a gwyddoniaeth, er, ar y tri, mae arnaf ofn, bod rhaid i mi anghytuno'n gryf. O ran y wyddoniaeth, mae DEFRA wedi rhannu'r dadansoddiad technegol gyda chi. Rydych chi'n meddu ar bopeth sydd gan Lywodraeth y DU. Ond eto, er hyn, rydych chi wedi penderfynu dod i gasgliad gwahanol.

O ran masnach, byddwn yn annog y Gweinidog i edrych ar y darlun ehangach. Ni fydd cynhyrchion PBO yn cyrraedd ein silffoedd am o leiaf bum mlynedd ar ôl caniatâd Brenhinol. Yr hyn rydym ni’n ei geisio yw datblygu fframwaith statudol i sicrhau, unwaith y bydd ein partneriaid masnachu yn gwneud yr un datblygiadau, fod gennym ni’r gallu angenrheidiol i ddechrau masnachu gyda'n cymdogion ar unwaith, oherwydd rydym ni’n gwybod bod yr Undeb Ewropeaidd wedi nodi eu bod hwythau'n dymuno dilyn llwybr tebyg i Lywodraeth y DU.

Ac yn olaf, labelu. Bydd yr Asiantaeth Safonau Bwyd ond yn awdurdodi cynhyrchion i’w gwerthu os ydyn nhw o’r farn nad ydynt yn cyflwyno unrhyw risg i iechyd, nad ydynt yn camarwain defnyddwyr, ac nad oes ganddynt werth maethol is na'r rhai sydd wedi’u bridio’n draddodiadol. Yn seiliedig ar dystiolaeth wyddonol, nid yw PBOs yn peri mwy o risg na'r hyn y byddwch chi'n ei ddarganfod ar hyn o bryd ar silffoedd ein harchfarchnadoedd. Dim risg, ond llawer mwy o wobr—dyna'r cyfle a gollir gan y Llywodraeth Cymru hon.

Felly, Dirprwy Lywydd, er nad ydym ni’n credu bod angen y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, mae o'n blaenau ni heddiw, felly yn weithdrefnol byddwn yn pleidleisio o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol. Ond rydym ni wedi ein siomi'n arw gan farn Llywodraeth Cymru ar y Bil hwn ac yn ei hannog i ailystyried ei safbwynt o ddifrif. Diolch.

Dwi'n gresynu ein bod ni unwaith eto yn cael trafodaeth ar gynnig cydsyniad deddfwriaethol arall, deddfwriaeth sydd wedi'i llunio yn San Steffan ar gyfer Lloegr, heb y cyfle go iawn i ni yma ymgynghori yn ei chylch neu hyd yn oed ei chraffu yn drylwyr. Ond, ar yr egwyddor sylfaenol, dydyn ni ar y meinciau yma ddim yn gwrthwynebu'r Bil na'r hyn y mae'n trio ei gyflawni. 

Bydd llawer sydd yn clywed am y Bil arfaethedig am y tro cyntaf yn pryderu mai'r bwriad ydy i alluogi GM, fel rydyn ni wedi clywed y Gweinidog yn dweud, sef addasu genetaidd. Ond, nid dyna ydy ystyr 'golygu genetaidd' o gwbl.

Ar hyn o bryd, mae’r gallu golygu genetaidd yn eistedd yn rhan o ddeddfwriaeth addasu genetaidd, ond ni ddylai fod yno, gan eu bod yn ddau beth gwbl wahanol. Bwriad y Bil ydy eu gwahanu nhw, a rhoi gallu i wyddonwyr a chynhyrchwyr bwyd i wneud yr hyn sydd yn digwydd yn naturiol ym myd natur. Nid cyflwyno genynnau newydd ydy’r bwriad; nid gwireddu rhywbeth fel ffilm arswyd Splice ydy hyn. Mae golygu genetaidd yn cyflawni’r un peth â’r hyn sydd eisoes yn digwydd yn naturiol ym myd natur, ond yn torri allan yr amser hir mae’n ei gymryd, yn gannoedd neu’n filoedd o flynyddoedd, weithiau, er mwyn i enynnau trawsffrwythloni. Yn wir, mi ddaw'r holl fwyd rydyn ni’n eu bwyta heddiw allan o blanhigion sydd wedi eu bridio. Mae yna 3,000 o blanhigion sydd mewn defnydd heddiw wedi dod o fridio planhigion yn eithafol—er enghraifft, grawnffrwyth lliw oren yn un ohonyn nhw. Edrychwch ar gatalogau hadau ac fe welwch chi fathau gwahanol o lysiau neu ffrwythau lle mae’r bridwyr wedi dethol y mwtaniad a thrawsffrwythloni er mwyn cael brid arbennig, ac yna eu gwerthu.

Ni fydd genynnau newydd yn cael eu cyflwyno ond, yn hytrach, bydd hyn yn galluogi gwneud mân newidiadau, mutations, i drefn DNA mewn modd wedi’i dargedu. Mae hyn yn digwydd yn naturiol, a gellir cyflawni hyn drwy sgrinio miliynau o blanhigion, er enghraifft, er mwyn canfod y mutation, ond dydy hynny—er enghraifft, sgrinio pob gwelltyn o wair arbennig—ddim yn ymarferol. Gall hyn hefyd arwain at addasu cynnwys ym maeth bwyd, gan wneud rhai bwydydd yn fwy maethlon, a sicrhau gwytnwch yn y gallu i gynhyrchu bwyd.

Mae’r Bil newydd yn argymell newid y gyfraith er mwyn creu categori newydd o PBO, y precision-bred organism. Felly, os ydy rhywun yn defnyddio golygu genetaidd er mwyn gwneud planhigyn neu anifail newydd, ond un a fyddai wedi gallu digwydd yn naturiol beth bynnag, yna fydd hyn yn caei ei eithrio o ddeddfwriaeth y GMO. Dyna ydy’r bwriad. Bydd hyn hefyd yn golygu y gall cwmnïau llai, megis cynhyrchwyr yng Nghymru, gael gwell cyfle i ddatblygu bridiau o fwyd, oherwydd, fel y saif pethau, mae’r rheoliadau presennol a’r gost o wneud cais am hawl i wneud hyn o dan y ddeddfwriaeth GMO yn anferthol, sy’n golygu mai dim ond cwmnïau mawr rhyngwladol sydd medru gwneud hyn, gan gloi allan cwmnïau Cymreig.

Mae yna hefyd ddadl amgylcheddol. Mae angen mwy o amrywiaeth planhigion er mwyn medru wynebu heriau newid hinsawdd. Er enghraifft, gall hyn olygu ein bod ni’n medru datblygu hadau sydd yn medru ymdopi mewn hinsawdd mwy sych efo llai o ddŵr. Enghraifft ddiweddar o hyn ar waith ydy gwaith y Scottish agricultural institute, sydd wedi bod yn edrych ar PRRS, sef y porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Mae’r sefydliad yn yr Alban wedi llwydo i ddatblygu moch sydd ddim yn dioddef o’r haint yma. Ac mae’n bosibl, wrth gwrs, gweld y dechnoleg yma ar waith wrth i wyddonwyr ddatblygu ffyrdd o fynd i’r afael â gwahanol glefydau, megis liwcemia. Felly, mae’r egwyddor yn un i’w chefnogi, a gresyn nad ydy Llywodraeth Cymru wedi dod â deddfwriaeth ei hunan ymlaen.

Ond, yn olaf, dwi am nodi ein bod ni’n siomedig gweld gemau gwleidyddol ar waith o du'r Llywodraeth. Mae yna bryderon a chwynion dilys wedi cael eu rhestru gan y Gweinidog am fethiannau democrataidd y Bil a’r broses yma, a hyn yn cael ei ddefnyddio, yn ei dro, i gyfiawnhau gwrthwynebu’r LCM. Ond mae’r un problemau yma sydd wedi cael eu hamlygu heddiw hefyd wedi cael eu hamlygu mewn LCMs eraill yn y gorffennol, ond rhai y mae’r Llywodraeth wedi'u cefnogi ac wedi annog pobl i’w cefnogi a phleidleisio o’u plaid nhw. Mi fyddai’n dda gweld cysondeb o du'r Llywodraeth pan fo hi'n dod i LCMs. Diolch yn fawr iawn.

Y Gweinidog materion gwledig i ymateb.

Diolch, Llywydd, a hoffwn ddiolch i'r tri Aelod am eu cyfraniadau i'r ddadl hon. Rwy'n ddiolchgar i Huw Irranca-Davies ac i’r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu gwaith craffu, ac rwy'n gresynu'n fawr nad yw'r Senedd wedi cael mwy o amser i ystyried y Bil hwn. Ysgrifennais at y Llywydd ar 27 Mehefin y llynedd, yn amlinellu bod Llywodraeth y DU wedi dewis peidio â gweithio gyda'r Llywodraethau datganoledig wrth ddatblygu'r Bil hwn, ac mae hynny wir yn ein rhoi ar y droed ôl o'r dechrau mewn ffordd nad ydw i'n credu y byddai unrhyw un ohonon ni ei eisiau. Mae'n Fil cymhleth iawn, ac mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio'n galed iawn i ddeall beth yn union y bydd yn ei olygu i Gymru, ac rwy'n credu bod hynny'n wir hefyd am y gweinyddiaethau datganoledig eraill.

Gofynnodd Sam Kurtz pam ein bod ni wedi cyflwyno’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Wel, o'm safbwynt i, rwyf wedi gwneud hynny i ddiogelu'r setliad datganoli. Sam Kurtz, fel Ceidwadwr, efallai nad ydych chi’n poeni am hynny, ond rwy'n poeni'n angerddol am hynny. Rydyn ni'n gorfod gwneud y gwaith nawr, mewn gwirionedd, y dylen ni fod wedi ei wneud y llynedd, reit ar y dechrau, a phe byddem wedi cael yr ymgysylltiad priodol hwnnw gan Lywodraeth y DU ar fanylion y Bil, rwy'n credu y byddem ni wedi cael ymgymryd â'r gwaith hwn yn llawer cynharach.

Cyfeiriodd Huw Irranca-Davies at amrywiaeth o Reolau Sefydlog a gofynnodd pam ein bod ni wedi’i gyflwyno o dan y Reol Sefydlog benodol yr ydym ni wedi’i gyflwyno oddi tano. Mae 'Bil perthnasol' yn un sydd dan ystyriaeth yn Senedd y DU sy'n gwneud darpariaeth berthnasol mewn perthynas â Chymru, yn unol â hynny yn Rheolau Sefydlog 29. Rydym ni’n credu bod organebau sy’n cael eu haddasu yn enetig yn gadarn o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd hon, ac nid yw'r Bil bridio manwl yn gwneud unrhyw ddarpariaethau'n uniongyrchol mewn perthynas â Chymru. Roeddem ni am gymryd ymagwedd ofalus tuag at beirianneg enetig, ac rwy'n deall yn iawn y gwahaniaeth rhwng GM a GE, ond fe ddewison ni gymryd yr ymagwedd honno.

Rwy'n credu mai'r hyn y mae'r ddadl hon yn ei ddangos mewn gwirionedd heddiw yw, lle mae Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020 yn effeithio'n negyddol ar ddatganoli mae'n rhaid i ni weithredu i leihau ei effeithiau, a byddwn yn parhau i herio effeithiau negyddol y Ddeddf a hyrwyddo hawliau'r Senedd hon i ddeddfu heb ymyrraeth mewn meysydd sydd wedi'u datganoli i Gymru.

Cyfeiriodd Huw Irranca-Davies at y sesiwn graffu a gawsoch gyda'r Cwnsler Cyffredinol ddoe, ac effeithiau UKIMA ar y Bil hwn a'r Bil Plastig untro. Rwy'n gwybod y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn ysgrifennu at y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad ar y mater hwn, felly ni wnaf ddrysu pethau yma nawr. Rwy'n hapus iawn i gefnogi, os yw Huw Irranca-Davies a'i bwyllgor eisiau ysgrifennu at y Pwyllgor Busnes—ac rwy'n siŵr y byddai'r Llywydd yn cytuno—os ydych chi'n credu mewn adolygiad o Reolau Sefydlog, rwy'n siŵr y byddai'r Llywydd a'r Pwyllgor Busnes yn edrych ar hynny.

Rwy'n credu bod Sam Kurtz, yn ei gyfraniad, wir yn meddwl ein bod ni wedi diystyru hyn, a dydw i ddim wedi ei ddiystyru; dydw i ddim yn anghytuno bod gan y dechnoleg addewid mawr, ac y gallai gael addewid mawr, ond yr hyn nad ydw i'n ei ddeall yw na allwch chi weld mai ein dyletswydd ni fel deddfwyr yw ystyried yn ofalus y dystiolaeth am newid yn gyntaf a'r goblygiadau posib, a dyna rydyn ni'n bwriadu ei wneud. Rwy'n credu bod gennym ni'r amser i ystyried yn ofalus yr hyn rydyn ni'n ei wneud yma. Felly, gadewch i ni ei gymryd. Pam ddim ei gymryd? Dim ond un cyfarfod rydw i wedi ei gael gyda Gweinidog Llywodraeth y DU, ac fe ddof fi at hynny yn y man, ond yn sicr, fy nealltwriaeth i ganddo oedd y bydd hyn yn cymryd cwpl o flynyddoedd, i'r organebau PB cyntaf ddod ar y farchnad. Mae gennym ni'r amser, felly gadewch i ni gymryd yr amser hwnnw, gadewch i ni ei ystyried, a gadewch i ni ofyn am farn.

Fe wnaethoch chi hefyd ofyn am labelu, a dyna oedd fy mhrif gwestiwn, neu un o fy mhrif gwestiynau, i'r Arglwydd Benyon, y Gweinidog yn Llywodraeth y DU, a'r ateb oedd, pe bai ni'n labelu hyn yn y ffordd mae Llywodraeth Cymru wedi awgrymu, gallai defnyddwyr gredu bod yna risg diogelwch, oherwydd ei fod wedi'i labelu. Nawr, yn y blynyddoedd rydw i wedi bod yn delio â bwyd a diod o Gymru—a byddwn i wedi meddwl y byddai Sam Kurtz yn cytuno—mae defnyddwyr eisiau gwybod o ble mae eu bwyd yn dod. Maen nhw eisiau gwybod beth sydd ynddo, oherwydd eu bod nhw eisiau gwneud y penderfyniadau gwybodus hynny. Felly, pam ddim ei gael os nad yw'n unrhyw beth i boeni amdano? Os nad oes gennych chi unrhyw beth i'w guddio, beth am gael y labelu hwnnw? Felly, rwy'n credu ei bod yn siomedig iawn nad oedd y Gweinidog yn cydnabod hynny.

Felly, i gloi, ni allwn ni gefnogi caniatâd ar gyfer y Bil hwn. Rwy'n credu ei fod yn dinistrio’r setliad datganoli, ac, fel y dywedais ar y cychwyn, rwy'n gofyn i Aelodau atal caniatâd ar gyfer y Bil hwn. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly byddwn ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 13 sydd nesaf. Yr eitem hynny yw'r ddadl ar ystyriaeth gychwynnol ar Fil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru), a dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffrredinol i wneud y cynnig hynny, Mick Antoniw. 

Diolch, Llywydd. Aeth ychydig dros chwe mis heibio ers i mi gyflwyno Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru). Bryd hynny, mynegodd aelodau'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad eu cyffro ynghyd â'u brwdfrydedd i graffu ar y darn hanesyddol hwn o ddeddfwriaeth—y cyntaf lle mae'r Senedd yn chwarae rhan ffurfiol yn y gwaith o gydgrynhoi cyfraith Cymru. Yn sicr, cydiodd y pwyllgor yn y cyfle hwnnw wrth ystyried y Bil, gan arwain at gyhoeddi ei adroddiad ar 23 Rhagfyr. Rwy'n falch o gofnodi heddiw fy niolch diffuant i'r Cadeirydd, i'r pwyllgor ac i'r staff am eu gwaith ac am eu hamser. Yn ogystal ag ystyried y Bil a'r dogfennau ategol, sy'n dod i fwy na 500 tudalen, maent hefyd wedi archwilio tystiolaeth gennyf i, drafftwyr y Ddeddf a rhanddeiliaid. Mae hyn yn cael ei adlewyrchu yn yr adroddiad sy'n cynnig argymhellion ynghylch y Bil, yn ogystal ag ystyried rhai materion ehangach sy'n ymwneud â chydgrynhoi'r ddeddfwriaeth. Mae gennym lawer i'w ystyried ac i ddysgu ohono yn sgil ystyriaeth gychwynnol y pwyllgor o'r Bil cydgrynhoi cyntaf hwn. 

Llywydd, rwyf am ganolbwyntio heddiw ar p’un a ddylai Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) fwrw ymlaen fel Bil cydgrynhoi. Mae adroddiad y pwyllgor yn cynnwys 14 o argymhellion a phum casgliad, nifer ohonyn nhw'n ymwneud yn uniongyrchol â’r cwestiwn hwn, a'r ail argymhelliad sy'n hawlio ein sylw ar unwaith, am ei fod yn argymell y dylai'r Bil fynd ymlaen fel Bil cydgrynhoi. Ac mae'r argymhelliad hwn yn cael ei gefnogi gan dri o gasgliadau'r pwyllgor, 1, 3 a 4, sy'n datgan boddhad gyda'r Bil o ran ei gwmpas, cydgrynhoi deddfwriaeth bresennol yn gywir yn unol â Rheolau Sefydlog, ac eglurder a chysondeb y cydgrynhoi. Rwy'n falch iawn bod y pwyllgor wedi dod i'r casgliadau hyn ac o'r farn y dylai'r Bil fynd yn ei flaen.

Nawr, gan fod fy amser yn gyfyngedig, hoffwn ganolbwyntio'n gyflym ar ambell i argymhelliad arall sydd o berthnasedd mwy uniongyrchol i'r cynnig a chynnydd y Bil hwn yn y dyfodol, ac, wrth gwrs, byddaf maes o law yn ysgrifennu'n fanwl mewn ymateb i bob un o'r argymhellion gyda'r pwyntiau hynny. Rwy'n hapus i gadarnhau ein bod ni bellach wedi sicrhau holl gydsyniadau Gweinidog y Goron, sef testun argymhelliad 1. Ysgrifennais at y pwyllgor yr wythnos ddiwethaf i roi'r eglurhad ynghylch adran 2(3) o'r Bil, y gofynnwyd amdano yn argymhelliad 10 o'r adroddiad. Rwy’n credu bod y pŵer rheoleiddio yn yr adran honno yn darparu ar gyfer cydgrynhoi boddhaol.

Mae argymhelliad 12 yn gofyn am wybodaeth fanwl cyn gynted â phosibl ar yr is-ddeddfwriaeth y bydd ei hangen i weithredu'r gwaith cydgrynhoi, ac mae fy swyddogion yn datblygu cynllun gweithredu gydag amserlenni, ac mae hyn yn cael ei drafod gyda phartneriaid sydd â diddordeb yn y ddeddfwriaeth. Felly, yn sgil pumed casgliad yr adroddiad, hoffwn nodi, drwy gydol datblygiad y Bil, bod Cadw wedi ymgysylltu â phartneriaid, rhanddeiliaid ac aelodau'r cyhoedd trwy ddosbarthu diweddariadau rheolaidd, cynnal gweithdai a mynychu sesiynau briffio. Nawr, bydd y gwaith hwn yn parhau ac yn dwysáu wrth weithredu'r ddeddfwriaeth. Bydd angen ail-wneud rhywfaint o ddeddfwriaeth uwchradd, a bydd yn rhaid diweddaru canllawiau a gwefannau, a bydd hyn i gyd yn cymryd amser. Rydym ni’n derbyn felly bod amserlen weithredu glir, sy'n ymgorffori'r ddeddfwriaeth eilaidd ofynnol, yn ddymuniad cyn gynted â phosibl. Gobeithio bod hynny'n ateb agwedd benodol yr argymhelliad hwnnw.

Ni fyddaf yn mynd trwy'r argymhellion sy'n weddill nawr, gan eu bod naill ai'n trin materion manwl, yn ymwneud â'r broses gydgrynhoi yn fwy cyffredinol ac felly'n gofyn am fy ystyriaeth bellach—ac, fel y dywedais i, byddaf yn ysgrifennu'n fanwl ar rai o'r pwyntiau hyn—neu maen nhw, mewn gwirionedd, yn cael sylw ym Mhwyllgor Busnes y Senedd; rydw i’n meddwl bod dau ohonyn nhw'n benodol. Felly, byddaf yn ysgrifennu at y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ynghylch holl argymhellion Llywodraeth Cymru yn fuan, ond byddaf efallai'n oedi yma i ganiatáu i eraill gyfrannu. Ac eto, gyda fy niolch unwaith yn rhagor i'r pwyllgor a holl Aelodau'r Senedd sydd wedi cymryd amser i ystyried y Bil hwn ac adroddiad y pwyllgor ar beth yw, mewn gwirionedd, y cyntaf o'n darnau o ddeddfwriaeth cydgrynhoi mawr. Rwy'n credu bod hwn yn gam pwysig iawn ymlaen i'r Senedd. Diolch, Llywydd.

Galwaf nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfewriaeth, Cyfiawnder a Cyfansoddiad—Huw Irranca-Davies. 

Diolch, Llywydd. Helo, eto. [Chwerthin.] Neil Diamond, rwy'n credu—'Hello Again'.

Rwy'n croesawu'r cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon wrth i ni, y Senedd, gynnal ein hystyriaeth gyntaf o Fil cydgrynhoi Cymreig, a gynigir gan Lywodraeth Cymru, ar gyfraith amgylchedd hanesyddol Cymru.

Fel y pwyllgor cyfrifol am ystyried y Biliau cydgrynhoi, cawsom y dasg o benderfynu a ddylai'r Bil fynd ymlaen drwy'r Senedd fel Bil cydgrynhoi. Ein nod oedd bodloni ein hunain: bod cwmpas y cydgrynhoi'n briodol; bod y deddfiadau perthnasol wedi'u cynnwys o fewn yr ymarfer cydgrynhoi; bod yr ymarfer cydgrynhoi yn gywir a bod y Bil ond yn newid deddfiadau perthnasol i'r graddau a ganiateir gan ein Rheolau Sefydlog; ac, yn olaf, bod y Bil yn cydgrynhoi'r gyfraith yn glir ac yn gyson. Cyn i mi ddweud rhagor, byddaf yn cadarnhau ein bod ni wedi dod i'r casgliad yn wir, fel y dywedodd y Gweinidog, y dylai'r Bil fynd yn ei flaen fel Bil cydgrynhoi.

Rydym ni’n diolch i bawb, gan gynnwys aelodau'r pwyllgor, a helpodd i lywio ein hystyriaeth o'r Bil, gan gynnwys cynrychiolwyr Comisiwn y Gyfraith. Codwyd pryderon rhanddeiliaid gyda'r Cwnsler Cyffredinol, ac eraill, fel yr amlinellir yn ein hadroddiad. Rydym ni’n arbennig o ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol a chwnsler deddfwriaethol Llywodraeth Cymru am eu hymgysylltiad adeiladol ac o safon, ac edrychaf ymlaen at dderbyn ymateb ysgrifenedig llawn y Cwnsler Cyffredinol i'n hadroddiad maes o law. Mae ein hadroddiad yn canolbwyntio ar faterion rydym ni’n credu sy’n allweddol i'n rôl wrth argymell i'r Senedd a ddylai'r Bil fwrw ymlaen fel Bil atgyfnerthu. Nawr, fel y bydd Aelodau'n gwybod, pan gyflwynwyd y Bil i'r Senedd fis Gorffennaf diwethaf, nid oedd Llywodraeth y DU eto wedi rhoi'r caniatâd angenrheidiol ar gyfer rhai darpariaethau yn y Bil. Felly, fe ofynnon ni i'r Cwnsler Cyffredinol roi diweddariad i'r Aelodau y prynhawn yma, ac rydym ni’n croesawu'r cadarnhad bod yr holl gydsyniadau gweinidogol bellach wedi'u derbyn.

Wrth geisio ateb y cwestiwn a yw cwmpas y Bil yn briodol, fe wnaethon ni ystyried: y newidiadau a wnaed ar argymhelliad Comisiwn y Gyfraith; y ddealltwriaeth o'r gyfraith bresennol a rhesymau Llywodraeth Cymru dros wneud newidiadau; y newidiadau sy'n cael eu gwneud i ddarpariaethau yn y gyfraith a gyflwynwyd gan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016; a'r ddeddfwriaeth sydd wedi'i heithrio o'r ymarfer cydgrynhoi. O ran y newidiadau a wnaed i'r gyfraith bresennol ar argymhelliad Comisiwn y Gyfraith, byddaf yn cadarnhau ar gyfer y cofnod ein bod ni’n fodlon â'r newidiadau hyn. Rydyn ni'n croesawu'r ffaith i Lywodraeth Cymru a Cadw gynnal math o ymgynghoriad cyn cyflwyno. Mae'n anffodus braidd i'r gwaith cyn-gyflwyno hwn gael ei wneud bryd hynny, ar delerau oedd yn golygu na allai'r Cwnsler Cyffredinol wedyn ei ystyried yn briodol i wneud y manylion llawn yn gyhoeddus, ond rydym ni yn deall hynny. Ond mae hon yn agwedd rydyn ni'n awyddus i ddysgu ohoni. Felly, ein trydydd argymhelliad yw y dylai Llywodraeth Cymru, ac unrhyw gorff arall perthnasol hyd braich, wneud gwaith cyn-gyflwyno gyda'r amcan a'r disgwyliad hysbys yn y dyfodol y bydd manylion llawn yn cael eu cyhoeddi ar yr un pryd ag y mae’r Bil perthnasol yn cael ei gyflwyno gerbron y Senedd.

Gan symud ymlaen i'r newidiadau mae'r Bil hwn yn eu gwneud i ddarpariaethau a gyflwynwyd gan Ddeddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016, Deddf 2016 yw'r unig Ddeddf sy'n cael ei chydgrynhoi drwy'r Bil nad yw'n dyddio i amser cyn datganoli yng Nghymru; dim ond chwe blynedd yn ôl y bu i'r Senedd ei hun graffu ar y Ddeddf hon, a’i phasio. Nawr, nid ydym yn gwrthwynebu'r hyn mae'r Bil yn ei gynnig yn hyn o beth. Fodd bynnag, rydym ni’n credu y dylid amlygu newidiadau o'r fath i'r Senedd mewn ffordd fwy tryloyw, fel rydym ni’n ei nodi yn argymhelliad Rhif 4.

Yn ogystal â thalu sylw manwl i'r hyn sydd yn y Bil, fe wnaethom ni hefyd gymryd diddordeb brwd yn yr hyn nad yw yn y Bil, yn enwedig gwahardd cyfraith amgylchedd hanesyddol morol. Rydym ni’n fodlon gyda'r esboniadau a ddarparwyd gan y Cwnsler Cyffredinol a'i swyddogion ynghylch pam mae'r penderfyniad hwn wedi'i wneud. Fodd bynnag, rydym ni wedi argymell yn argymhelliad 5, lle mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud penderfyniad i eithrio cyfraith berthnasol o Fil cydgrynhoi yn fwriadol, y dylid darparu rhesymu llawn yn y deunydd esboniadol sy'n cyd-fynd â'r Bil, gan gynnwys unrhyw gyfiawnhad yn seiliedig ar gymhwysedd deddfwriaethol, a phan fyddai'r weithred o gydgrynhoi yn cynnwys mwy na'r hyn a ganiateir gan Reol Sefydlog 26C. Mae llawer o'r rhain nawr yn brosesau dysgu o'r ymarfer rydyn ni wedi bod trwyddo.

Cyn cloi, hoffwn grybwyll yn fras dau fater sydd bob amser o ddiddordeb brwd i fy mhwyllgor—pwerau gwneud rheoliadau y Llywodraeth a phwysigrwydd rôl y Senedd wrth wneud cyfraith i Gymru. Drwy'r Bil, mae Llywodraeth Cymru yn rhoi rhai pwerau i wneud rheoliadau sydd ganddi ar hyn o bryd i ffwrdd. Ar adeg pan godwyd pryderon ar draws seneddau ynghylch y cydbwysedd pŵer yn gwyro'n anffafriol tuag at lywodraethau ac i ffwrdd o ddeddfwrfeydd, rydym ni’n croesawu'r ffaith bod y Llywodraeth wedi nodi'r hyn mae'n ei ystyried yn bwerau Gweithredol diangen. I'r gwrthwyneb, mae'r Bil hefyd yn creu pwerau newydd i wneud rheoliadau. Mae adrannau 81 a 163 o'r Bil ill dau yn cynnwys pwerau Harri VIII newydd. Yn adran 2(3) mae pŵer newydd i wneud rheoliadau a fydd yn galluogi cymhwyso cyfraith amgylchedd hanesyddol i adeiladau nad ydynt wedi bod yn ddarostyngedig i gyfraith o'r fath o'r blaen. Daethom i'r casgliad bod angen eglurder pellach ar y pŵer newydd hwn ac, yn argymhelliad 10, fe wnaethom ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol egluro a fyddai adran 2(3) o'r Bil yn dal i gydymffurfio â hawliau dynol heb y pŵer newydd i wneud rheoliadau. Felly, diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ymateb i'r argymhelliad hwn yn y llythyr a anfonwyd atom ddydd Iau diwethaf, ac am ddarparu esboniad ac eglurhad derbyniol iawn. Mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi dweud wrthym, er mai barn y Llywodraeth yw y byddai adran 2(3) o'r Bil yn dal i gydymffurfio â hawliau dynol heb y pwerau newydd i wneud rheoliadau, mae'r Llywodraeth hefyd yn credu bod y pŵer yn cryfhau cydymffurfiaeth adran 2(3). Felly, rwyf hefyd yn croesawu esboniad pellach y Cwnsler Cyffredinol ynghylch pam mae'r drafftio newydd yn gyfystyr â mân newid i'r gyfraith.

O ran pwysigrwydd rôl y Senedd wrth wneud cyfraith Cymru, mae'r Cwnsler Cyffredinol o'r farn y dylai'r Senedd ailedrych ar ei Rheolau Sefydlog ei hun, fel y gellir gwneud ymdrech briodol i sicrhau nad yw'r ymdrechion i gydgrynhoi cyfraith Cymru yn cael eu dadwneud yn ddiweddarach ac yn anfwriadol. Mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi cydnabod nad Llywodraeth Cymru yn unig all gyflwyno cynigion deddfwriaethol yng Nghymru, felly, oherwydd hynny, yn ein hargymhelliad 13, rydym yn galw ar y Pwyllgor Busnes i ymgynghori ag Aelodau'r Senedd, gyda phwyllgorau'r Senedd a Chomisiwn y Senedd wrth gynnal unrhyw adolygiad o Reolau Sefydlog y Senedd sy'n ymwneud â gofynion neu gyfyngiadau newydd ar sut mae'r Senedd yn ystyried cynigion deddfwriaethol o fewn maes wedi’i gydgrynhoi o’r gyfraith.

Llywydd, rydym yn cydnabod pwysigrwydd y Bil fel y cyntaf o'i fath ar gyfer y Senedd ac ar gyfer cyfraith Cymru, yn bennaf oherwydd yr effaith ymarferol y bydd yn ei chael o ran sicrhau bod cyfraith Cymru ar gael yn y ddwy iaith swyddogol, gwella hygyrchedd i'r gyfraith sy'n gymwys yng Nghymru, a chyfrannu i fynediad gwell at gyfiawnder yng Nghymru.

Mae'r Bil yn nodi dechrau cynlluniau uchelgeisiol y Llywodraeth Cymru hon i gydgrynhoi cyfraith Cymru, ac mae'n wir yn ymdrech y dylid ei chroesawu gan y Senedd hon. Diolch yn fawr iawn.

Hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am gael gwared yn eithaf huawdl ar 99.9 y cant o fy araith, felly diolch am hynny. Bydd fy nghyfraniad i, Llywydd, yn un hynod o fyr, achos dydw i ddim yn credu bod angen i ni fynd trwy popeth eto.

Nawr, fe wnes i gymryd rhan yn y gwaith o graffu ar y Bil hwn, a hoffwn dalu teyrnged i'r Cwnsler Cyffredinol am ei bresenoldeb yn y pwyllgor, a natur agored Llywodraeth Cymru wrth ymgysylltu â'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Mae'n cael ei werthfawrogi'n fawr iawn, ac mae eich presenoldeb yn y pwyllgor bob amser yn cael ei werthfawrogi. Ac rwy'n gwybod fy mod i a chyd-Aelodau wedi mwynhau trafod hwn mewn manylder. Felly, dyma'r Bil cydgrynhoi cyntaf o'i fath yn mynd trwy'r Senedd, ac rwy'n credu ei fod wedi mynd yn eithaf didrafferth hyd yn hyn.

Fel y dywedoch chi, Gwnsler Cyffredinol, mae'n ymwneud â chydgrynhoi cyfraith i'w gwneud hi'n fwy hygyrch. Yn yr achos hwn, mae'r Bil yn gwneud hynny, ac rydw i'n meddwl ein bod ni wedi dod i sefyllfa dda yma, rwy'n credu. Fe wnaethon ni gymryd tystiolaeth fanwl iawn gan Gomisiwn y Gyfraith, a phan ddarparodd Comisiwn y Gyfraith y dystiolaeth wych honno, rwy'n credu i mi gael fy argyhoeddi, felly nid wyf yn credu bod rhagor i'w ychwanegu yno. Ond rwyf hefyd yn credu ei bod yn bwysig iawn i ni gofio ei bod hi'n ddyletswydd arnom er mwyn pobl Cymru i lunio deddfwriaeth sy'n ddealladwy, sydd o ansawdd uchel a sy'n berthnasol i'r bobl yma, ac rwy'n credu bod y Bil cydgrynhoi hwn yn gwneud hynny.

Hoffwn hefyd bwysleisio pwysigrwydd y Cwnsler Cyffredinol yn gofyn am ganiatâd gan Weinidogion Llywodraeth y DU draw yn San Steffan, ac, fel rydych chi wedi cadarnhau, rydych chi wedi gwneud hynny, felly mae hynny'n cymryd rhan arall allan o fy araith. Felly, fel y dywedais i, hoffwn ddiolch i chi, Gwnsler Cyffredinol. Felly, ar hyn o bryd, Llywydd, bydd y Blaid Geidwadol yn cefnogi hyn i fynd trwy'r Senedd fel Bil cydgrynhoi. Diolch.

Diolch yn fawr i'r pwyllgor a'r Cadeirydd am y gwaith, a diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ddod â'r Bil yma gerbron.

Rydym ni'n croesawu cyflwyno'r Bil hwn i greu fframwaith deddfwriaethol wedi'i gydgrynhoi, sy'n hygyrch ac wedi'i foderneiddio ar gyfer gwarchod amgylchedd hanesyddol Cymru a fydd yn adlewyrchu'n well ddeinameg y maes ddatganoli. Rydyn ni'n gobeithio y bydd hyn yn gwneud i bobl Cymru deimlo'n fwy cysylltiedig â'n hanes cenedlaethol cyfoethog ac amrywiol, ac yn fwy abl i gyfrannu at sgyrsiau ar sut rydym ni'n ceisio rhoi ein gorffennol ar gof a chadw. Mae cynyddu y ddeddfwriaeth ddwyieithog sydd ar gael yn hanfodol er mwyn gwireddu'r uchelgais hon, ac, yn hyn o beth, rydym ni'n falch y bydd y Bil yn mynd i'r afael â'r diffygion a nodwyd yn y llyfr statud presennol.

Mae yna ambell beth y byddwn ni'n gwerthfawrogi eglurhad pellach arnynt. A allai'r Gweinidog roi sicrwydd na fydd dileu'r ddarpariaeth ar gyfer sefydlu panel cynghori ar gyfer amgylchedd hanesyddol Cymru, fel sy'n cael sylw yn Neddf 2016, yn peryglu y cyngor arbenigol a diduedd sydd ar gael i Weinidogion Cymru ar y mesurau trosi hanesyddol yn y dyfodol? A wnaiff y Gweinidog roi mwy o fanylion ynghylch pam mae'r polisi cynllunio yn rhoi mwy o ddiogelwch i dreftadaeth archeolegol Cymru o'i gymharu â'r darpariaethau a geir yn Neddf 1979 ar gyfer creu ardaloedd archeolegol? Ac yn olaf, a all y Gweinidog roi sicrwydd y bydd cynyddu'r ddeddfwriaeth ddwyieithog sydd ar gael yn nod canolog o ddyfodol rhaglen cyfraith Cymru mewn mesurau cydgrynhoi yn y dyfodol? Diolch yn fawr.

Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb nawr—Mick Antoniw.

Diolch. A gaf i ddiolch yn gyntaf i bawb sydd wedi cymryd rhan am eu cyfraniad, ac a gaf i ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad am y sesiwn hir iawn, iawn a gawsom i fynd drwy'r Bil a chraffu’n fanwl iawn yr holl adrannau hynny? Roedd yn broses bwysig, ac, a gaf i ddweud, wrth fynd trwyddo fy hun, a gorfod ateb y manylion ar bob un o'r pwyntiau oedd yn destun craffu, mewn gwirionedd fe wnaeth ddangos pa mor bwysig yw bod â Bil cydgrynhoi, oherwydd cymaint yn haws yw bod ag un darn o ddeddfwriaeth lle mae popeth ynddi a lle gallwch fynd drwyddi mewn strwythur rhesymegol? Felly, rwy’n gwybod y bydd o dipyn o fudd ac arwyddocâd yn y dyfodol. Felly, roedd hi'n sesiwn bwysig iawn.

Fel y dywedais i, byddaf yn ysgrifennu'n fanwl, yn amlwg, ar y gwahanol bwyntiau a'r gwahanol argymhellion a wnaed. Os gwnaf i efallai ymdrin â chwpl o'r pwyntiau olaf a wnaed, wrth gwrs, o ran dileu'r panel cynghori, dydw i ddim yn credu y bydd hynny'n cael unrhyw effaith, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi rhoi ystyriaeth i newidiadau y mae angen i ni eu gwneud yn y dyfodol o ran caniatáu yn lle dim ond tystiolaeth lafar, tystiolaeth ysgrifenedig hefyd. Eto, o ran mater dwyieithrwydd ac yn y blaen, rwy'n credu eich bod yn gwybod bod sefyllfa Llywodraeth Cymru yn gwbl gefnogol o hynny. Ac o fewn y broses addysgol o ran cyfraith Cymru, roedd un pwynt—alla i ddim darllen llawysgrifen fy hun, felly gobeithio os ydw i wedi colli rhywbeth y byddaf yn ei gwmpasu yn y llythyr y byddaf yn ei anfon atoch chi.

O ran yr argymhellion, yr hyn maen nhw mewn gwirionedd yn ei amlygu, wrth gwrs, yn gyntaf, yw bod cydgrynhoi yn broses ddysgu fawr ar gyfer y Senedd hon, o ran y broses gydgrynhoi. Felly, mae'r pwyntiau sydd wedi eu codi o ran gwaharddiad morol, y rhesymau, eto, y rhai oedd yn destun craffu mewn pwyllgor, i gyd yn bethau y byddwn ni'n meddwl amdanyn nhw. Rwy'n gobeithio'r rhesymau pam na allen ni fynd i lawr y ffordd benodol honno—. Rydym ni’n cydnabod bod angen cydgrynhoi'r gyfraith yn y maes morwrol; rwy’n credu nad oedd yn ffitio i mewn yn yr hyn y mae’n rhaid i ni ei wneud nawr, ac roedd cymhlethdodau rwy’n credu y byddai wedi cymhlethu'r broses gydgrynhoi. Eto, y pwynt rydych chi’n ei godi o ran gwaith cyn-gyflwyno a bod hwnnw’n gyhoeddus, wrth gwrs, mae hynny'n cael ei gydnabod hefyd.

Felly, rwy'n credu mai un o'r pethau fydd yn digwydd, wrth gwrs, wrth i ni fynd ymlaen, yw y byddwn yn myfyrio ar sut mae'r broses gydgrynhoi—. Mae wedi bod yn wers hynod o bwysig—[Torri ar draws.] Os gwelwch yn dda, ie.

Rwy'n credu y bu ymarfer dysgu, yn amlwg, trwy hyn, ac yn amlwg mae wedi bod yn ddarn o ddeddfwriaeth eithaf manwl a llafurus hefyd, yn bennaf oherwydd mai dyma'r cyntaf o'i fath. Ond hefyd mae'n defnyddio capasiti y gallai Llywodraeth Cymru fod yn gwneud deddfwriaeth arall ag ef, ac mae llawer o ymrwymiadau sydd wedi cael eu gwneud gan Lywodraeth Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf, pethau fel y Ddeddf aer glân, er enghraifft, rydyn ni'n dal i aros iddi gael ei chyflwyno. Sut ydych chi'n mynd i sicrhau eich bod chi'n cael y balans yn iawn rhwng y Biliau cydgrynhoi hyn a rhyddhau'r adnoddau hynny i wneud y darnau pwysig eraill o ddeddfwriaeth mae pobl Cymru'n disgwyl i ni eu cyflawni?

Diolch am hynny. Mae'n bwynt pwysig iawn, oherwydd mae'n ymarfer cydbwyso, yn tydi? Mae gennym ni broses ddeddfwriaethol hynod weithredol, hynod heriol, ein rhaglen ddeddfwriaethol ein hunain, ac, wrth gwrs, mae gennym ni hefyd effaith ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU trwy eu cynigion cydsyniad deddfwriaethol eu hunain, fel yr ydym ni wedi ei weld i raddau eithaf sylweddol heddiw. Rwy'n credu ei fod yn gydbwysedd. Rwy'n credu y bydd yr adroddiadau blynyddol rwy'n eu cynhyrchu o ran hygyrchedd yn amlygu y dylai fod llif o gydgrynhoi, ac rwy'n credu mai'r hyn sy'n rhaid i ni ei gadw mewn cof, wrth gwrs, yw bod cydgrynhoi yn rhywbeth nad yw'n digwydd yn gyflym, ond rydym ni yma am y tymor hir o ran (1) y ffordd yr ydym ni'n deddfu yn y dyfodol, ond hefyd sicrhau ein bod ni'n parhau ac yn blaenoriaethu a nodi'r ddeddfwriaeth honno. Felly, bydd hyn yn cario ymlaen i'r Senedd nesaf, y Senedd ar ôl hynny ac yn y blaen.

Rwy'n credu mai'r hyn y byddwn ni'n ei gymryd o'r broses benodol hon yw dysgu ohoni oherwydd bydd gennym ni ddarn cydgrynhoi mawr a fydd, gobeithio, ar y gweill, sef y gwaith cydgrynhoi cynllunio. Ac fel rwy'n ei ddeall, mae'r rhan Saesneg ohoni'n unig yn 400 tudalen, felly mae gennym ni 400 tudalen yn Saesneg, 400 yn Gymraeg mae'n debyg. Roedd yn broses hir. Ond bydd yn werthfawr iawn. Bydd yr holl broses gynllunio yn cael ei chydgrynhoi i un lle, rwy'n meddwl, o arwyddocâd mawr. Felly, diolch eto am y mewnbwn hwnnw. Rwy'n gobeithio y bydd yr esboniadau rydw i wedi'u rhoi, ac, wrth gwrs, byddan nhw'n barhaus, o ran y manylion ac efallai hyd yn oed craffu pellach—. Dylai'r Bil fynd yn ei flaen fel Bil cydgrynhoi, ac rwy'n siŵr y bydd y Senedd am ganiatáu i hynny ddigwydd. Rydym ni gam yn nes at roi deddfwriaeth hygyrch, ddwyieithog i Gymru ar gyfer gwarchod a rheoli ein hamgylchedd hanesyddol gwerthfawr. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, does yna ddim gwrthwynebiad. Ac felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn o dan Reol Sefydlog 12.36.

Sy'n dod â ni at y cyfnod pleidleisio am heddiw, ac felly byddwn ni'n symud at bleidleisio oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch. Felly, symudwn ni nawr at y bleidlais gyntaf y prynhawn yma, y bleidlais honno ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Banc Seilwaith y DU, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, 10 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn. 

Y bleidlais nesaf yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Esgyll Siarcod, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, 10 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn. 

Yn olaf wedyn, y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Technoleg Enetig (Bridio Manwl), a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig yna wedi ei wrthod. 

Dyna ddiwedd ar ein pleidleisiau am y dydd heddiw a diwedd ar ein gwaith. Diolch yn fawr i bawb.