Cyflwyno Cynnig o Gydymdeimlad â'i Fawrhydi Y Brenin

The Presentation of a Motion of Condolence to His Majesty The King

16/09/2022

Cludwyd y byrllysg seremonïol i’r Siambr.

Cyrhaeddodd y Parti Brenhinol y Siambr.

Gosodwyd y byrllysg seremonïol yn ei briod le.

The ceremonial mace was carried into the Chamber.

The Royal Party arrived in the Chamber.

The ceremonial mace was placed in its sconce.

Dechreuodd y trafodion am 12:58.

The proceedings began at 12:58.

Your Majesties, Senedd Members, guests.

Eich Mawrhydi, Aelodau'r Senedd, westeion.

Ar ran y Senedd gyfan, hoffwn estyn croeso cynnes i’w Fawrhydi y Brenin a’i Mawrhydi y Frenhines Gydweddog ar eich ymweliad cyntaf â’r Senedd ers marwolaeth trist y Frenhines. Estynnwn ein cydymdeimlad cynnes i chi a’ch teulu oll.

On the Senedd's behalf, I wish to extend the warmest of welcomes to His Majesty the King and Her Majesty the Queen Consort on your first visit to the Senedd since the sad passing of the Queen. We offer our sincere condolences to you and your family.

We welcome Your Majesties to our Senedd today and we offer our sincerest condolences on the sad death of your mother, the Queen. We know that so many of the people we represent have been saddened, some shaken, by her loss and they hold you and your family in their hearts and prayers at this time.

As we meet here today to offer our motion of condolence, it is poignant for us to think that the Queen's final visit to Wales was merely 11 months ago at the official opening of our sixth Senedd. The Queen was on fine form that day. Many Members shared their anecdotes of that visit when we met to pay tribute to the Queen and discussed our motion of condolence in the Senedd on Sunday. And as she left us that day, 11 months ago, I hope that Her Majesty carried with her the beaming smile of Ffion Gwyther, the last person she met that day in Wales, the young actor from Furnace in Llanelli, who smiled broadly as she handed the Queen a posy.

The stories and tributes paid by Members to the Queen when we convened on Sunday were warm and witty. As you may imagine, there were many mentions of corgis—her constant, lifelong Welsh companions. 'Corgi', a Welsh word—literally, 'small dog'. And, of course, the Members here representing Pembrokeshire were particularly keen to champion her preference for the Pembrokeshire corgi. And the Member for Ceredigion—me—was silent and ever so slightly jealous of the Queen's choice of the Pembrokeshire corgi over the Cardiganshire corgi.

Croesawn Eich Mawrhydi i'n Senedd heddiw a chynigiwn ein cydymdeimlad diffuant ar farwolaeth drist eich mam, y Frenhines. Gwyddom fod cymaint o'r bobl rydyn ni'n eu cynrychioli wedi eu tristáu, hyd yn oed wedi'u siglo, gan y golled a’u bod yn eich cadw chi a’ch teulu yn eu calonnau a'u gweddïau ar hyn o bryd.

Wrth inni gwrdd yma heddiw i gyflwyno ein cynnig o gydymdeimlad, mae'n ingol inni feddwl mai dim ond 11 mis sydd ers ymweliad olaf y Frenhines â Chymru adeg agoriad swyddogol ein chweched Senedd. Roedd y Frenhines mewn hwyliau gwych y diwrnod hwnnw. Rhannodd nifer o Aelodau eu hanesion o'r ymweliad hwnnw pan wnaethom ni gwrdd i dalu teyrnged i'r Frenhines a thrafod ein cynnig o gydymdeimlad yn y Senedd ddydd Sul. Ac wrth iddi ein gadael y diwrnod hwnnw, 11 mis yn ôl, rwy'n gobeithio i’w Mawrhydi gofio gwên siriol Ffion Gwyther, y person olaf y cyfarfu â hi'r diwrnod hwnnw yng Nghymru, yr actor ifanc o Ffwrnais, Llanelli, a oedd yn wên o glust i glust wrth iddi gyflwyno tusw o flodau i'r Frenhines. 

Roedd y straeon a'r teyrngedau a dalwyd gan yr Aelodau i’r Frenhines wrth inni ymgynnull ddydd Sul yn gynnes ac yn ffraeth. Fel y gallwch ddychmygu efallai, roedd yna lawer o sôn am gorgis—ei chymdeithion Cymreig cyson ar hyd ei hoes. 'Corgi', gair Cymraeg—yn llythrennol, 'ci bach'. Ac, wrth gwrs, roedd ein Haelodau sy'n cynrychioli sir Benfro yn arbennig o awyddus i hyrwyddo ei hoffter o gorgi sir Benfro. Ac roedd yr Aelod dros Geredigion—fi—yn dawel ac ychydig yn eiddigeddus o ddewis y Frenhines o gorgi sir Benfro yn hytrach na chorgi sir Aberteifi. 

Mi oedd y Frenhines yn ein plith am bob un o chwe agoriad y Senedd hon, ac mi sylwodd bob tro ar dwf ein grymoedd a'n gweithredu ar ran pobl Cymru. Mi barchodd y Senedd yma fel mynegiant o ddymuniad democrataidd pobl Cymru.

The Queen was with us for each of the Senedd's six official openings, and on each occasion she commented on the development of our powers and our work on behalf of the people of Wales. She respected the Senedd as an expression of the democratic will of the people of Wales.

The Queen was with us in 1999 for the opening of our first fledgling Assembly. She shared our journey of devolution. She partook in each of our six openings, commenting each time on the development of our powers and becoming a national parliament, Senedd Cymru. The Queen respected this Parliament because she respected the democratic choices of the people of Wales. She saw us come of age and was interested in our next steps.

From Glyndŵr’s first Senedd of the fifteenth century in Machynlleth to the one in which we are gathered today, our story is old but our democracy is young and ambitious. It is my sincere hope that the modern relationship between this country, this Senedd and the royal family will be rooted in respect and mutual understanding.

Roedd y Frenhines gyda ni ym 1999 ar gyfer agoriad swyddogol ein Cynulliad newydd cyntaf. Rhannodd ein taith ddatganoli. Cymerodd ran ym mhob un o'n chwech agoriad swyddogol, gan gyfeirio bob tro at ddatblygiad ein pwerau a dod yn Senedd Cymru, yn senedd genedlaethol. Roedd y Frenhines yn parchu'r Senedd hon oherwydd ei bod yn parchu dewisiadau democrataidd pobl Cymru. Gwelodd ni'n dod i oed ac roedd ganddi ddiddordeb yn ein camau nesaf. 

O Senedd gyntaf Glyndŵr yn y bymthegfed ganrif ym Machynlleth i'r un yr ydym wedi ymgasglu ynddi heddiw, mae ein stori’n hen ond mae ein democratiaeth yn ifanc ac yn uchelgeisiol. Fy ngobaith diffuant yw y bydd y berthynas fodern rhwng y wlad hon, y Senedd hon a'r teulu brenhinol wedi'i gwreiddio mewn parch a'i chynnal gan ddealltwriaeth.

Mae stori ein tir, ein cenedl, yn hir, ond mae stori ein Senedd yn newydd ac yn fodern. Mae'n llygaid at y dyfodol, a bydd ein cydweithio â chi, y Brenin, a'r teulu brenhinol, rwy'n mawr hyderu, yn adlewyrchu hynny.

The story of our land, our nation, is long, but the story of our Senedd is new and modern. Our eyes turn to the future, and our co-operation with you, the King, and the royal family, I firmly believe, will reflect this.

As we remember today the Queen's enduring commitment to our Parliament, we also look forward to the King's future association with the Senedd and our work on behalf of the people of Wales.

I now invite the First Minister to present the motion of condolence to His Majesty the King.

Ac wrth inni gofio heddiw ymrwymiad parhaus y Frenhines i'n Senedd, edrychwn ymlaen hefyd at gysylltiad y Brenin â'r Senedd yn y dyfodol a'n gwaith ar ran pobl Cymru.

Nawr, rwy'n gwahodd y Prif Weinidog i gyflwyno’r cynnig o gydymdeimlad i Ei Fawrhydi y Brenin.

13:00

Llywydd, Eich Mawrhydi. Yn gynharach yr wythnos hon, am y tro cyntaf yn ein hanes byr, fe wnaeth y Senedd gyfarfod ar ddydd Sul. Fe wnaethon ni hynny i gytuno ar y cynnig o gydymdeimlad rydym ni'n ei gyfleu y prynhawn yma. Fel Senedd ifanc, mae cymaint o'r hyn rydym ni'n ei wneud yn cael ei wneud am y tro cyntaf. Roedd nodi marwolaeth y Frenhines Elizabeth II yn un o'r rhain. Roedd yn achlysur lle y clywon ystod eang o atgofion.

Llywydd, Your Majesties. Earlier this week, for the first time in our still brief history, the Senedd met on a Sunday. We did so to agree the motion of condolence we convey this afternoon. As a young Parliament, so much of what we do in the Senedd, we do for the very first time. Sadly, marking the death of Queen Elizabeth II was just such a moment. It was an occasion where we heard a wide range of reflections.

Personal reflections, Llywydd, as you said, often focusing on the Queen's many visits to the Senedd, her encounters and her conversations with Members here. Historical reflections, focusing on the many changes that have taken place in Wales over the last 70 years. And constitutional reflections too, emphasising the commitment shown by the Queen to this democratic institution and its place in a devolved United Kingdom.

Many of the contributions were sombre; they reflected a sense of grief, of loss and of national significance. But just as many were human stories of a life devoted to service and to duty, but imbued by that keen sense of interest that the Queen always showed in the people she met and in all those things that, in our case, make Wales what it is in the twenty-first century. We know, because we saw it here in this Chamber less than a year ago. 

Today, there is a sense of transition in Wales. This morning, we came together in a service of reflection at Llandaff cathedral, to look back over a reign unrivalled in its length and its reach. Later today, people in Wales will have their chance to meet the new King at Cardiff castle for the first time. The start of a new era.

Myfyrdodau personol, Llywydd, fel y dywedasoch, gan ganolbwyntio'n aml ar ymweliadau niferus y Frenhines â'r Senedd a'i chyfarfyddiadau a sgyrsiau gydag Aelodau yma. Clywsom fyfyrdodau hanesyddol, gan ganolbwyntio ar y llu o newidiadau sydd wedi digwydd yng Nghymru dros y 70 mlynedd diwethaf. A myfyrdodau cyfansoddiadol hefyd, oedd yn pwysleisio'r ymrwymiad a ddangoswyd gan y Frenhines i'r sefydliad democrataidd hwn a'i lle yn y Deyrnas Unedig datganoledig.

Roedd llawer o gyfraniadau yn rhai trist; roedden nhw'n adlewyrchu ymdeimlad o alar, o golled ac o arwyddocâd cenedlaethol. Ond roedd llawer yn straeon personol, o fywyd oedd yn ymroddedig i wasanaeth ac i ddyletswydd, ond enghreifftiau hefyd oedd yn dangos diddordeb bywiog y Frenhines yn y bobl y gwnaeth hi eu cyfarfod a'r holl bethau hynny sydd, yn ein hachos ni, yn gwneud Cymru yr hyn ydyw yn yr unfed ganrif ar hugain. Rydym yn gwybod, gan i ni weld hyn yma yn y Siambr lai na blwyddyn yn ôl.

Erbyn heddiw, mae ymdeimlad o newid yng Nghymru. Bore yma, daethom at ein gilydd mewn gwasanaeth o fyfyrio yn eglwys gadeiriol Llandaf, i edrych yn ôl dros deyrnasiad heb ei ail o ran hyd a chyrhaeddiad. Yn ddiweddarach heddiw, bydd cyfle i bobl Cymru gwrdd â'r Brenin newydd yng nghastell Caerdydd am y tro cyntaf. Dechrau cyfnod newydd.

Nawr, rydym yn croesawu'r Brenin i'r Senedd, nid am y tro cyntaf, wrth gwrs, ac rydym yn gobeithio y bydd llawer o ymweliadau tebyg yn y dyfodol. Rydym yn edrych ymlaen at y cyfle i groesawu Tywysog Cymru yma ar gyfer ei ymweliad cyntaf. Ond heddiw, rydym yn cyflwyno'r cynnig o gydymdeimlad gan y Senedd i'r Brenin a'r Frenhines Gydweddog. Rydym yn ei groesawu wrth iddo dderbyn y cynnig o gydymdeimlad a basiwyd gennym ddydd Sul fod y Senedd hon yn mynegi ei thristwch mawr am farwolaeth Ei Mawrhydi y Frenhines ac yn cynnig ei chydymdeimlad diffuant i'w Fawrhydi y Brenin ac aelodau eraill o'r teulu brenhinol.

Now, we welcome the King to the Senedd, not by any means for the first time, but for what we hope will be the first of many such visits in the future. We look forward to the opportunity to welcome the Prince of Wales here for his first visit. But today, we pass on this motion of condolence from the Senedd to the King and the Queen Consort. We welcome him as he receives the motion of condolence that we agreed on Sunday that this Senedd expresses its deep sadness at the death of Her Majesty the Queen and offers its sincere condolences to His Majesty the King and other members of the royal family.

13:05

Llywydd, Brif Weinidog, Aelodau o'r Senedd, diolch o galon ichi am eich geiriau caredig.

Presiding Officer, First Minister, Members of the Senedd, heartfelt thanks for your kind words.

I am deeply grateful for the addresses of condolence that so movingly paid tribute to our late sovereign, my beloved mother, the Queen.

Rwyf yn wirioneddol ddiolchgar am yr anerchiadau o gydymdeimlad sy’n talu teyrnged mor deimladwy i'n diweddar sofran, fy annwyl fam, y Frenhines.

Gwn y bydd Senedd a phobl Cymru yn rhannu fy nhristwch.

I know that the Senedd and the people of Wales share my sadness.

Through all the years of her reign, the land of Wales could not have been closer to my mother’s heart.

Yn ystod holl flynyddoedd ei theyrnasiad, ni allai Cymru fod wedi bod yn nes at galon fy mam.

Roedd lle arbennig i Gymru yn ei chalon.

Wales had a special place in her heart.

I know she took immense pride in your many great achievements—even as she also felt with you deeply in time of sorrow. It must surely be counted the greatest privilege to belong to a land that could inspire such devotion. I am resolved to honour that selfless example, in the spirit of the words by which I have always tried to live my own life: Ich Dien, I Serve. Gwasanaethaf.

Rwy'n gwybod ei bod wedi ymfalchïo'n fawr yn eich holl lwyddiannau—gan hefyd gydymdeimlo'n ddwys â chi mewn cyfnodau o dristwch. Rhaid mai'r fraint fwyaf yw perthyn i wlad a allai ysbrydoli'r fath ffyddlondeb. Rwyf yn benderfynol o anrhydeddu'r anhunanoldeb hwnnw, yn ysbryd y geiriau yr wyf bob amser wedi ceisio byw fy mywyd fy hun: Ich Dien, I Serve. Gwasanaethaf.

Braint oedd bod yn Dywysog Cymru mor hir. Yn awr, bydd fy mab William yn derbyn y teitl. Mae ganddo ef gariad dwfn at Gymru.

It was a privilege to be Prince of Wales for so long. Now, my son William will bear the title. He has a deep love for Wales.

I take up my new duties with immense gratitude for the privilege of having been able to serve as Prince of Wales. That ancient title, dating from the time of those great Welsh rulers, like Llywelyn ap Gruffudd, whose memory is still rightly honoured, I now pass to my son William, whose love for this corner of the earth is made all the greater by the years he himself has spent here.

Rwy'n ymgymryd â'm dyletswyddau newydd gan werthfawrogi'n fawr y fraint o fod wedi gallu gwasanaethu fel Tywysog Cymru. Rwyf nawr yn trosglwyddo'r teitl hynafol hwnnw, sy'n dyddio o gyfnod rheolwyr mawr Cymru, fel Llywelyn ap Gruffudd, y mae'n briodol ei anrhydeddu o hyd, i'm mab William, y mae ei gariad at y gornel hon o’r ddaear gymaint yn fwy ers treulio blynyddoedd yma ei hun.

Boneddigion a boneddigesau, fel fy mam annwyl o'm blaen, rwy’n gwybod ein bod ni oll yn caru’r wlad arbennig hon.

Ladies and gentlemen, like my beloved mother before me, I know we all share a love for this special land.

Having visited the Senedd regularly since it was founded, and having heard your heartfelt words today, I know we all share the deepest commitment to the welfare of the people of this land and that we will all continue to work together to that end.

Ar ôl ymweld â'r Senedd yn rheolaidd ers ei sefydlu, ac ar ôl clywed eich geiriau diffuant heddiw, gwn ein bod i gyd yn rhannu'r ymrwymiad dyfnaf i les pobl y wlad hon ac y byddwn i gyd yn parhau i gydweithio i'r perwyl hwnnw.

Thank you, Your Majesty, for your words to the Senedd and to Wales. You and your family will be in our hearts over the next few days. The Queen's final words to us in this Chamber were also your first words to us in this Chamber today. Her words, in Welsh: 'Diolch o galon', heartfelt thanks. To the Queen, therefore, our heartfelt thanks for a lifetime's service.

Diolch, Eich Mawrhydi, am eich geiriau i'r Senedd ac i Gymru. Byddwch chi a'ch teulu yn ein calonnau dros y dyddiau nesaf. Geiriau olaf y Frenhines i ni yn y Siambr hon oedd hefyd eich geiriau cyntaf i ni yn y Siambr hon heddiw. Ei geiriau hi, yn Gymraeg: 'Diolch o galon'. I'r Frenhines, felly, ein diolch o galon am wasanaeth oes.

Diolch o galon i'r Frenhines Elizabeth II am oes o wasanaeth a gyflawnwyd gydag urddas a pharch. Boed iddi heddwch yn awr yn ei gorffwys.

Heartfelt thanks to Queen Elizabeth II for a lifetime's service, undertaken with dignity and grace. May she now rest in peace.

That brings our proceedings to a close for today.

Daw hynny â'n trafodion i ben am heddiw.

13:10

Daeth y cyfarfod i ben am 13:10.

The meeting ended at 13:10.