National Assembly for Wales

Prynhawn da, a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Y cwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r eitem gyntaf, ac rydw i wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a'r Trefnydd, yn ateb y cwestiynau ar ran y Prif Weinidog y prynhawn yma. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Jayne Bryant. 

Diolch. Er bod plismona yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl ar hyn o bryd, rydym ni wedi ymrwymo i barhau i wneud popeth o fewn ein gallu i helpu i leihau ymddygiad gwrthgymdeithasol, gan weithio'n agos gyda'r Swyddfa Gartref ar hyn. Ar hyn o bryd, rydym ni'n ariannu 600 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu i helpu i gadw pobl a chymunedau yn ddiogel ledled Cymru. 

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Yn anffodus, mae ymddygiad gwrthgymdeithasol yn bla ar lawer o gymunedau ledled Cymru ac ar draws gweddill y DU. Gall amrywio o broblemau ar raddfa fach, sydd wir yn gallu blino pobl, i ddigwyddiadau dyddiol sy'n gallu gwneud bywydau pobl yn ddioddefaint llwyr. Mae'n ddealladwy bod trigolion yn rhwystredig ac yn poeni pan fydd y digwyddiadau hyn yn aml yn arwain at droseddu amlwg, fel y defnydd o feiciau oddi ar y ffordd neu feiciau trydan naill ai i ddanfon neu ddelio mewn cyffuriau. Gall hyn ddigwydd ar unrhyw adeg o'r dydd ac yn gwbl agored i bobl o bob oed, gan gynnwys plant. 

Roeddwn i'n hynod falch bod cynhadledd Llafur y DU a Llafur y DU wedi neilltuo eu diwrnod cyntaf yn y gynhadledd honno i gyfiawnder, gan ymrwymo i ailgyflwyno plismona cymdogaeth a mynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu, gwrthgyferbyniad llwyr â Llywodraeth newydd Truss, y mae'n ymddangos mai ei blaenoriaeth yw gwneud y cyfoethog yn fwy cyfoethog a thancio economi'r DU. Gan ddeall nad oes gan Lywodraeth Cymru yr holl ysgogiadau ar waith i fynd i'r afael â hyn, a than y byddwn ni'n gweld Llywodraeth Lafur wedi'i sefydlu ar lefel y DU, beth allwn ni ei wneud yng Nghymru i gefnogi'r heddlu a chymunedau i gael gwared ar ymddygiad gwrthgymdeithasol fel y gall pobl deimlo'n ddiogel yn y cymunedau y maen nhw'n eu galw'n gartref?

Rwy'n credu bod Jayne Bryant yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac rwy'n gwybod, fel AS, mae ein bagiau post yn aml yn cynnwys llawer o etholwyr sy'n poeni'n fawr am yr hyn efallai y byddech chi'n ei alw'n ymddygiad gwrthgymdeithasol 'lefel isel'. Mae gan bawb yr hawl i heddwch a thawelwch yn eu cartrefi eu hunain, ac rydych chi newydd godi mater pwysig ynghylch cymunedau hefyd. Ac rwy'n credu, wrth gwrs, bod ein cymunedau ni yn lleoedd gwych i fyw ar y cyfan, onid ydyn nhw, ond gall ymddygiad gwrthgymdeithasol wneud bywydau dioddefwyr yn ddiflastod. 

Soniais fod gorfodaeth a phlismona yn faterion sydd wedi'u cadw yn ôl, ac, yn amlwg, mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gweithio'n agos iawn gyda'r Swyddfa Gartref. Ond wrth gwrs, dim ond un rhan o'r broblem yw'r heddlu, ac mae llawer o'r ysgogiadau sy'n effeithio ar ddiogelwch cymunedol wedi'u datganoli, ac mae'r Gweinidog a'r Llywodraeth yn benderfynol iawn o wneud popeth o fewn ein gallu i wneud i bobl Cymru deimlo'n ddiogel. 

Soniais yn fy ateb agoriadol ein bod ni wedi cynnal y cyllid ar gyfer 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, ac rydym ni hefyd wedi cynyddu eu nifer o dros 100 yn ystod y tymor hwn o'r Llywodraeth. Ond rwy'n credu bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol hefyd yn mabwysiadu agwedd bartneriaeth, ac mae'n bwysig iawn bod y bartneriaeth effeithiol honno yn ein helpu ni i fynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol.

Diolch i'r Aelod dros Orllewin Casnewydd am godi'r mater. Fel y dywedwyd, gall ymddygiad gwrthgymdeithasol gael effaith negyddol, ac mae yn cael effaith negyddol ar ansawdd bywyd ein cymunedau. Ar y gorau mae'n niwsans, ac ar ei waethaf mae'n fygythiol ac yn drafferthus i bobl ac eiddo. Mae ymddygiad gwrthgymdeithasol wedi bod yn broblem arbennig yn ardal cyngor Sir Fynwy yn ddiweddar, ac mae canol tref Cil-y-coed, er nad yw yn fy etholaeth i, mae'n ffinio fy etholaeth i, wedi bod yn destun dau orchymyn gwasgaru dros y pythefnos diwethaf. Mae'n effeithio ar fy nghymuned fel y mae ar un John Griffiths.

Un ffordd o leihau achosion o ymddygiad gwrthgymdeithasol yw sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod nhw'n cael eu cynnwys yn llawn yn eu hardaloedd lleol ac yn credu bod eu llais yn cael ei glywed, tra ei bod hi hefyd yn bwysig bod pobl yn hyderus y bydd yr heddlu yn gweithredu ar eu cwynion. Gweinidog, sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chynghorau a sefydliadau lleol i hyrwyddo cynhwysiant cymunedol, fel prosiectau cymunedol sy'n dod â phobl at ei gilydd yn ogystal â gwella cyfleusterau i gynyddu cyfleoedd i bobl leol? A sut ydych chi'n gweithio gyda'r heddlu i helpu i'w gwneud hi'n haws i bobl roi gwybod am ymddygiad gwrthgymdeithasol i helpu i atal digwyddiadau rhag gwaethygu ymhellach? Diolch.

Diolch. Fe wnaethoch chi sôn am gael gorchmynion gwasgaru—rwy'n credu eich bod chi wedi dweud ychydig y tu allan i'ch etholaeth chi. Yn amlwg, mater i weithrediadau'r heddlu yw hynny, ond mae'n sicr yn tanlinellu pwysigrwydd y dull ataliol yr ydym ni fel Llywodraeth yn ei fabwysiadu i ymdrin ag ymddygiad gwrthgymdeithasol.

Soniais fod gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn sicr, y dull partneriaeth hwnnw ym mhopeth y mae'n ei wneud o amgylch yr agenda hon, ac mae hynny'n cynnwys gweithio gydag awdurdodau lleol ac unrhyw bartner arall a all ein helpu ni yn y frwydr hon yn erbyn ymddygiad gwrthgymdeithasol.

Diolch yn fawr, Trefnydd, am eich atebion. Y broblem gyda hyn yw nad oes gyda ni'r offer fan hyn yn y Senedd i ddelio â fe. Dwi'n mawr obeithio y bydd y Prif Weinidog, pan fydd, o'r diwedd, Liz Truss yn rhoi galwad ffôn iddo fe, yn dweud yn glir wrthi hi, ac wrth Keir Starmer, fod angen datganoli cyfiawnder fan hyn i fynd i wraidd y problemau yma. Dwi hefyd yn gobeithio y cymeriff e'r cyfle i ddweud wrth y Prif Weinidog fod y Public Order Bill, sy'n gwahardd protestio cyfreithlon, yn hollol warthus. Dwi'n siwr, Trefnydd, y byddwch chi'n cytuno â fi ei bod hi'n bwysig i bob yr un ohonom ni fel gwleidyddion i wrando ar bam mae pobl yn protestio—beth yw gwraidd a rheswm y brotest—yn hytrach na thrio stopio protestio rhag digwydd yn y lle cyntaf.

Yn sicr. Mae gan bawb yr hawl i brotestio'n heddychlon, ac rwy'n clywed yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud ynghylch datganoli cyfiawnder. Yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth sy'n cael ei drafod ar hyn o bryd. Mae'r Bil Trefn Gyhoeddus, rwy'n credu, wedi cael ei ohirio bellach. Yn sicr, ni fyddwn ni'n cyflwyno Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol i'r Senedd ar hyn o bryd.

A gaf innau hefyd ddiolch i Jayne Bryant am godi'r mater pwysig hwn heddiw? Trefnydd, roeddwn i yng Nghoedpoeth, cymuned yr ydych chi'n gyfarwydd â hi, yn ddiweddar iawn, ar batrôl am fore llawn gyda'r heddlu lleol yno. Cefais fy syfrdanu gan faint maen nhw'n ei wybod am y cymunedau yr ydym ni'n eu gwasanaethu a'r bobl sy'n byw ynddyn nhw. A wnewch chi ymuno â mi i ddiolch i bob un o'n heddluoedd, ac yn arbennig y swyddogion cymorth cymunedol hynny sy'n gwneud cymaint i gyfyngu ac atal ymddygiad gwrthgymdeithasol ledled Cymru?

Diolch. Ie, byddwn i'n sicr yn ymuno â chi i ganmol y gwaith maen nhw'n ei wneud. Maen nhw'n amlwg iawn ar strydoedd ein pentrefi, ac, yn amlwg, rwy'n adnabod Coedpoeth yn dda iawn. Rwy'n credu mai'r rheswm i ni gyflwyno'r cyllid ar gyfer 100 o Swyddogion Cymorth Cymunedol yr Heddlu arall, gan lenwi bylchau'r Swyddfa Gartref, gadewch i ni ddweud, oedd o ran gwneud yn siŵr bod y cymorth hwnnw ar ein strydoedd, gan wneud i bobl deimlo'n fwy diogel.

Diolch. Rydym ni'n asesu niferoedd yr athrawon ffiseg mewn swyddi yn barhaus, ac mae nifer y penodiadau o'u cymharu â'r swyddi a hysbysebwyd wedi aros yn gymharol gyson dros y pum mlynedd diwethaf. Yn 2020-21, arweiniodd cynnydd i recriwtio cyffredinol i raglenni addysg gychwynnol athrawon uwchradd at 36 y cant o newydd-ddyfodiaid yn astudio i addysgu pynciau STEM.

Diolch. Fel y gwyddoch chi, rydym ni mewn argyfwng o ran addysgu gwyddoniaeth yng Nghymru oherwydd y diffyg athrawon ym mhynciau ffiseg a chemeg. Mae gan Gymru gyn lleied o athrawon ffiseg erbyn hyn fel nad oes digon i bob ysgol uwchradd yng Nghymru fod ag un, sy'n golygu bod y wyddoniaeth hon yn cael ei dysgu bron yn bennaf gan athrawon nad oes ganddyn nhw unrhyw gymwysterau yn y maes pwnc. Mae bwrsariaethau ar gyfer athrawon ffiseg a chemeg hefyd yn isel o'u cymharu â Lloegr, sy'n golygu bod darpar athrawon yn symud i Loegr i hyfforddi ac, oherwydd y gwahaniaethau yn y cwricwlwm, dydyn nhw bron byth yn dychwelyd i Gymru. Rwy'n pryderu y gellid disgrifio'r sefyllfa hon fel embaras cenedlaethol i Gymru ac etifeddiaeth yr wyf i'n siŵr na fyddech chi a'r Llywodraeth hon yn falch ohoni. Ceir pryder enfawr yn y gymuned wyddoniaeth bod y Llywodraeth hon yn methu gwyddoniaeth, yn siomi myfyrwyr ac eisoes i lawr llwybr mor dywyll o fethiant o ran addysgu gwyddoniaeth na fyddwn ni'n gallu, ymhen ychydig flynyddoedd yn unig, addysgu'r pwnc hwn yn briodol yng Nghymru. Gyda hyn mewn golwg, Gweinidog, ac rwy'n ymwybodol bod gennych chi'r holl ysgogiadau a dulliau eisoes, pa gamau ac ymrwymiad y mae'r Llywodraeth Cymru hon yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater hwn o ddifrif? Diolch.

Wel, nid wyf i'n adnabod y darlun rydych chi'n ei bortreadu. Yn sicr nid wyf i'n credu bod athrawon ffiseg a'r gair 'argyfwng' yn mynd gyda'i gilydd, ac yn sicr nid wyf i'n credu y byddai'r Gweinidog Addysg a'r Gymraeg yn cytuno â chi chwaith. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod recriwtio myfyrwyr sy'n astudio i addysgu ffiseg i addysg athrawon gychwynnol yn parhau i fod yn is na'r sefyllfa y byddem ni'n dymuno ei gweld, ac mae gan bartneriaethau addysg athrawon gychwynnol a Chyngor y Gweithlu Addysg raglen—fe wnaethoch chi ofyn beth rydym ni'n ei wneud: mae ganddyn nhw raglen—i annog mwy o newydd-ddyfodiaid i addysg athrawon gychwynnol. Mae gennym ni strategaeth farchnata sy'n targedu'r pynciau hynny sy'n fwy heriol ar gyfer recriwtio, ac mae pynciau STEM yn amlwg yn faes lle mae gweithgarwch yn cael ei wneud. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog hefyd yn ceisio canfod myfyrwyr sydd yn Lloegr ar hyn o bryd, o Gymru, i'w hannog nhw i ddod yn ôl i Gymru i addysgu.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, yr wythnos ddiwethaf cawsom ni'r amseroedd aros wedi'u cyhoeddi ar gyfer y GIG yng Nghymru. Yn y gogledd, a chi yw'r Gweinidog sy'n uniongyrchol gyfrifol amdano, mae 15,000 o bobl yn aros dwy flynedd neu fwy am driniaeth. A wnewch chi ymddiheuro i'r 15,000 o bobl hynny sy'n aros am amseroedd mor hir ar GIG Cymru?

Wel, wrth gwrs, dydyn ni ddim eisiau i neb fod yn aros am gyfnodau maith o amser. Os ydych chi mewn poen a bod angen llawdriniaeth arnoch chi, yna yn amlwg rydym ni eisiau cael y llawdriniaeth honno a'r triniaethau hynny cyn gynted â phosib. Byddwch yn ymwybodol bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi rhoi cyllid sylweddol i mewn i'r GIG, ac mae'n cynnwys bwrdd iechyd y gogledd, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, i geisio dod â'r niferoedd hynny i lawr a rhoi trefn ar yr ôl-groniad hefyd. Ond, yn anffodus, bydd llawer o'r cyllid hwnnw yn cael ei wario ar yr argyfwng ynni nawr.

Wel, Gweinidog, mae'n ymddangos mai 'sori' yw'r gair anoddaf pan ddaw i siarad â'r 15,000 o bobl sy'n aros dwy flynedd neu fwy yn y GIG yn y gogledd. Gadewch i ni gynnig ail gyfle i chi ddweud sori: mae 25 y cant o'r boblogaeth yn y gogledd ar restr aros y GIG—25 y cant. A wnewch chi ddweud 'sori' wrth y 25 y cant hwnnw?

Rwy'n mynd yn ôl—nid yw'n fater o ddweud 'sori', ydy e? Mae'n fater o wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu helpu'r bwrdd iechyd i ddarparu'r triniaethau a'r llawdriniaethau sydd eu hangen cyn gynted â phosib. Rydych chi'n gwneud iddi swnio fel pe bai dim ond yng Nghymru y mae gennym ni restrau aros; wrth gwrs mae gennym ni restrau aros ledled y DU. Rwy'n sylweddoli ein bod ni'n edrych ar y gogledd nawr, ac fel y gwyddoch chi, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cael problemau. Rydym ni wedi cyfrannu adnoddau sylweddol, dynol ac ariannol, i'w helpu gydag ymyrraeth wedi'i thargedu yn enwedig. Rydym ni'n gwbl benderfynol o fynd i'r afael â'r ôl-groniad. Soniais am y cyllid y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi ei gyfrannu. Rydym ni'n ymwybodol pa mor anodd yw hi i bobl sy'n aros amser maith am driniaeth. Rydym ni'n parhau i wneud cynnydd i leihau'r arosiadau hiraf, ac fe wnaeth nifer y llwybrau cleifion sy'n aros dros ddwy flynedd ostwng—rwy'n credu mai dyna'r pedwerydd mis yn olynol maen nhw wedi gostwng. Felly, rydym ni'n gweld rhywfaint o gynnydd. Mae bellach 14 y cant yn is na'r uchafbwynt a gawsom ym mis Mawrth eleni.

Gweinidog, ar ddau achlysur cynigiais i'r cyfle i chi ymddiheuro i ddinasyddion y gogledd, y mae gennych chi gyfrifoldeb gweinidogol uniongyrchol amdano, ac, yn wir, rydych chi'n Aelod etholaeth dros dref Wrecsam. Mae'n ffaith bod rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, nid Lloegr yn unig ond yr Alban, fwy neu lai wedi dileu'r arosiadau dwy flynedd. Maen nhw fwy neu lai wedi dileu'r arosiadau dwy flynedd. Mewn datganiad i'r wasg yr wythnos ddiwethaf, dywedodd y Gweinidog iechyd ei bod hi'n rhoi pwysau ar y byrddau iechyd i geisio cael rheolaeth ar yr amseroedd aros. Ac eto gwelsom ni'r amseroedd aros hynny bron â chyrraedd 750,000 o achosion o ofal y mae pobl Cymru yn disgwyl amdanyn nhw. Felly, rydych chi wedi dweud chi'n ceisio. Pa ymdrechion diriaethol ydych chi'n eu gwneud i sicrhau ein bod ni yn yr un sefyllfa â rhannau eraill y Deyrnas Unedig, a fydd yn arwain at ddileu'r arhosiad o ddwy flynedd, cynnydd o ran yr arhosiad o 12 mis, ac, yn anad dim, y gostyngiad i gyfanswm y cleifion sy'n aros yn y GIG yng Nghymru?

Yn gyntaf oll, rwy'n cynrychioli dinas Wrecsam, nid tref Wrecsam.

Nid yw'n fater o—. Wrth gwrs mae'n ddrwg gennym ni bod yn rhaid i bobl aros am gyfnod maith. Rydych chi'n peintio'r darlun hwn o weddill y DU sydd ddim yn wir. Soniais am y cyllid sylweddol a roddwyd gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, soniais am sut rydym ni wedi gweld cwymp eto am y pedwerydd mis yn olynol, ac rydych chi'n wfftio hynny i gyd. Yr hyn y dylem ni fod yn ei wneud yw canmol y GIG am y gwaith gwych y maen nhw'n ei wneud. Rydych chi'n ymwybodol o'r cyfnod anodd y mae'r GIG wedi bod ynddo. Mae ein staff wedi gweithio'n ddi-baid yn ystod pandemig COVID-19. Rydyn ni bellach yn gofyn iddyn nhw wneud mwy eto i geisio edrych ar yr ôl-groniad. Fel yr wyf i wedi sôn, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cynorthwyo Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn benodol gydag ymyrraeth wedi'i thargedu.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Mae rhent yn codi yn uwch yng Nghymru nag yn unrhyw le arall yn y DU, heblaw am Lundain. Mae rhent yng Nghaerdydd yn unig wedi cynyddu 36 y cant mewn dwy flynedd yn unig. Mae chwarter y tenantiaid preifat yng Nghymru yn poeni y byddan nhw'n colli eu cartrefi yn ystod y tri mis nesaf. Mae Shelter Cymru, wedi'u hatseinio yn Lloegr gan gomisiwn Kerslake ar ddigartrefedd, yn galw am ailgyflwyno gwaharddiad dros dro ar droi pobl allan—troi pobl allan am ôl-ddyledion, yn ogystal â throi allan heb fai—a welsom ni yn ystod y pandemig i sicrhau nad oes neb yn cael ei wneud yn ddigartref o ganlyniad i'r argyfwng costau byw. Mae'r Alban yn ei wneud ac mae eu cymhwysedd yn adlewyrchu ein cymhwysedd ni. Fel Llywodraeth sy'n dweud ei bod hi wedi ymrwymo i roi terfyn ar ddigartrefedd, a wnewch chi hefyd wahardd troi pobl allan y gaeaf hwn yng Nghymru?

Fe wnaethoch chi grybwyll y polisi y mae Llywodraeth yr Alban yn ei gyflwyno bellach. Rwy'n credu fy mod i wedi ateb yr wythnos diwethaf ar ran y Gweinidog Newid Hinsawdd i ddweud y bydd hi, yn amlwg, yn edrych yn ofalus iawn arno, ond mae'n bwysig iawn nad ydym ni'n cael canlyniadau anfwriadol o bolisi o'r fath.

Fe wnaethoch chi sôn am yr hyn a wnaethom ni yn ystod pandemig COVID-19 i amddiffyn pobl rhag cael eu troi allan, ac, unwaith eto, mae'n rhywbeth y bydd y Gweinidog yn ei ystyried. Ond, byddwch yn ymwybodol o sawl darn o ddeddfwriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno—bydd y Ddeddf rhentu cartrefi, a fydd yn cael ei chyflwyno ym mis Rhagfyr, yn rhoi chwe mis o rybudd i bob tenant newydd, er enghraifft, pan nad ydyn nhw ar fai. Felly, mae llawer iawn o waith yn cael ei wneud o ran cymorth i denantiaid. 

Mewn argyfwng, mae angen i ni fel Senedd allu pasio deddfwriaeth frys; fe allwn ni eistedd ar benwythnosau, os oes angen, i wneud hyn. Mae Llywodraeth yr Alban hefyd wedi cyhoeddi y bydd rhent yn cael ei rewi tan ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf o leiaf. Mae Sadiq Khan, fel Maer Llundain, wedi gofyn am y grym i rewi rhent yno. Mae'r grym hwnnw eisoes gennym ni yng Nghymru, a chan na fydd rhent tai cymdeithasol yn cynyddu beth bynnag tan 1 Ebrill, ni fydd rhewi rhent dros y gaeaf yn costio ceiniog i Lywodraeth Cymru; mae'n canolbwyntio ar y sector preifat. Mae hyd yn oed ASau Ceidwadol fel Natalie Elphicke, cyn-brif weithredwr y Sefydliad Tai a Chyllid, yn gwneud y ddadl dros rewi rhent sector preifat, gan ddadlau nad oes cyfiawnhad dros y codiadau rhent gormodol yn ddiweddar. Nawr, rydym ni'n atal hynny yn y dyfodol drwy'r system o renti teg yr ydym ni'n ei hamlinellu yn y cytundeb cydweithredu, ond mae'r dewis sy'n ein hwynebu ni yng Nghymru nawr y gaeaf hwn rhwng rhewi rhenti neu rewi pobl. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru weithredu i rewi rhenti fel y mae Llywodraeth yr Alban wedi ei wneud?  

Fel y dywedais, mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd, sy'n amlwg yn gyfrifol am dai, wrthi'n ystyried uchafswm y cynnydd i rent cymdeithasol, er enghraifft, yng Nghymru, a bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud maes o law. Nid wyf i yma i lunio polisi tai ar amcan, ond rwy'n amlwg yn ymwybodol bod y Gweinidog yn edrych yn ofalus iawn ar yr hyn y mae Llywodraeth yr Alban wedi ei wneud. Ond mae'n bwysig nad ydych chi wedyn yn cael landlordiaid yn cymryd tai i'w rhentu oddi ar y farchnad yn sydyn, a chael y canlyniadau anfwriadol hynny. 

Mae pobl yn wynebu'r argyfwng costau byw yma nawr, onid ydyn nhw, felly mae angen synnwyr o frys arnom ni. Rhewi rhent, mae'n ymarferol, mae'n angenrheidiol, ond nid yw'n radical nac yn newydd—fe'i gwnaed gan Lywodraeth Geidwadol Heath ym 1972 hyd yn oed, pan oeddem ni'n wynebu cyfnod o chwyddwasgiad ddiwethaf. Eto, fe'i gwnaed gan Harold Wilson pan etholwyd Llafur ym 1974. Os oedd canol-dde a chanol-chwith gwleidyddiaeth Prydain yn gallu ei wneud 50 mlynedd yn ôl, yna siawns y dylai'r Senedd hon gael yr un synnwyr o frys a gweithrediad nawr. Fe wnaethom ni warchod pobl agored i niwed yn ystod COVID a nawr mae'n rhaid i ni wneud yr un fath eto. 

Nawr, ochr yn ochr â rhewi rhent, a allwch chi hefyd roi ystyriaeth frys ar unwaith i sefydlu gwasanaeth achub morgeisi i bawb sy'n mynd i gael eu heffeithio gan y cynnydd i gyfraddau llog hyd yn hyn a'r cynnydd pellach a ragwelir? Llywodraeth Cymru'n Un yn 2008 oedd y Llywodraeth gyntaf yn y DU i gyflwyno polisi o'r fath, a llwyddodd i achub llawer iawn o deuluoedd rhag colli eu cartrefi.

Rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch morgeisi. Swyddogaeth Llywodraeth, rwy'n credu, yw bod â stiwardiaeth ofalus iawn o'n trethi ac o'n harian, ac, yn sicr, mae'n ddull di-hid iawn y mae Llywodraeth y DU yn ei fabwysiadu, ac rydym ni wedi gweld y penawdau heddiw ynghylch morgeisi. Nid wyf i wedi cael y cyfle i drafod unrhyw beth yn ymwneud â chynllun achub morgeisi gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Ond rydych chi'n gwybod ein bod ni, fel Llywodraeth, yn gwneud popeth o fewn ein gallu gyda'r ysgogiadau sydd gennym ni i helpu pobl yn uniongyrchol nawr o ran yr argyfwng costau byw, oherwydd, fel y dywedwch, mae'n digwydd nawr ac mae angen i ni edrych ar ffyrdd o gynorthwyo pobl Cymru. Ond rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y bydd y Gweinidog yn cymryd golwg arno.

Diolch. Rwy'n ymwybodol bod cais cynllunio wedi cael ei gyflwyno i Gyngor Sir Gaerfyrddin am estyniad i fwyngloddio yng Nglan Lash. Ar hyn o bryd, ni ofynnwyd i Lywodraeth Cymru ystyried unrhyw estyniad i awdurdodiad trwydded cyfatebol yr Awdurdod Glo. Pe bai cais yn cael ei wneud, byddwn yn ei ystyried yn erbyn ein polisi datganedig.

Diolch, Trefnydd. Y peth diddorol gyda Glan Lash yw bod adroddiad ecoleg cynllunio annibynnol a gomisiynwyd gan Gyngor Sir Gaerfyrddin wedi argymell gwrthod y cais ar y sail nad yw'n cyflawni dyletswydd y cyngor i gynnal a gwella bioamrywiaeth. Maen nhw'n cyfeirio at ddeddfau a wnaed gan y Senedd hon. Felly, pa un sy'n iawn, o ystyried y ceisiadau cynllunio posib ynghylch ymestyn Aberpergwm, a haeriad Llywodraeth Cymru nad oes ganddi unrhyw sail i ymyrryd yn y cais? Oherwydd, siawns nad oes yr un ohonom ni eisiau mwy o lo. Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Rwy'n ymwybodol bod Cyfoeth Naturiol Cymru a swyddog ecoleg yr awdurdod cynllunio wedi codi pryderon ynghylch y datblygiad arfaethedig, ac mae'r pryderon hynny yn mynd i gael eu hystyried, rwy'n deall, gan y pwyllgor cynllunio maes o law. Mae gennym ni gyfeiriad hysbysu ar waith sy'n nodi:

'pan nad yw awdurdod cynllunio lleol yn bwriadu gwrthwynebu cais ar gyfer cais i ddatblygu petrolewm neu ddatblygu glo, mae’n ofynnol hysbysu Gweinidogion Cymru.'

Rwy'n meddwl bod yna dipyn o wahaniaeth yma. Felly, mae Glan Lash o fewn y gyfundrefn gynllunio ar hyn o bryd, ond mae gan Aberpergwm ganiatâd cynllunio ar waith eisoes, felly mae hynny bellach yn cael ei ystyried o fewn cyfundrefn drwyddedu cwbl ar wahân yr Awdurdod Glo. Felly, mae'r gyfundrefn gynllunio a thrwyddedu'r Awdurdod Glo yn cyflwyno dyletswyddau gwahanol iawn ar Weinidogion Cymru, ac mae'r swyddogaethau gweithredol datganoledig yn cael eu sbarduno gan feini prawf gwahanol iawn, felly rwy'n meddwl mai dyna'r gwahaniaeth rhwng y ddau.

Rwy'n credu bod Bryn Bach Coal Limited wedi gwneud cais i Gyngor Sir Gaerfyrddin am ganiatâd i gloddio trwy weithrediadau cloddio arwyneb 110,000 tunnell o lo carreg o'r ansawdd gorau o estyniad arfaethedig Glan Lash. Ar ôl edrych ar eu gwefan, gwefan y cyngor sir, rwy'n sylwi y derbyniwyd y cais ar 29 Tachwedd 2019. Felly, roedd yn gwestiwn synhwyrol i'w ofyn am yr hyn sy'n digwydd yma, pan nad oes penderfyniad wedi cael ei wneud o hyd dair blynedd yn ddiweddarach. Rwy'n sicr yn hyderu y bydd yr awdurdod cynllunio yn seilio eu penderfyniad ar bolisi cynllunio.

Nawr, y realiti yw, pa un a ydym ni'n ei hoffi ai peidio, mae galw am lo yng Nghymru, ac yn y DU, defnyddiwyd 7.3 miliwn tunnell yn 2021. Mewn gwirionedd, mewnforiodd y DU 4.6 miliwn tunnell dim ond y llynedd. Felly, pa gamau ydych chi a'ch Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau, trwy ddilyn ein nodau a'n huchelgeisiau sero-net, nad yw Cymru'n mynd i ddod hyd yn oed yn fwy dibynnol ar lo sy'n cael ei fewnforio? Diolch.

Diolch. Wel, fel y gwyddoch chi, ein hamcan polisi yw osgoi echdynnu a defnydd parhaus pob tanwydd ffosil; i ddod â'r gwaith o gloddio a defnyddio glo i derfyn wedi'i reoli; ac i sicrhau'r trosglwyddiad cyfiawn hwnnw sydd ei angen arnom ni ar gyfer y gweithwyr a'r cymunedau hynny a fyddai'n cael eu heffeithio gan y newid. Rydym ni'n gwybod, os byddwn ni'n ymestyn gwaith cloddio glo presennol yng Nghymru, y byddai'n cael effaith sylweddol o'r fath cyllideb garbon sy'n rhwymo mewn cyfraith—dylwn eich atgoffa chi, yn rhwymo mewn cyfraith; does dim pwynt tynnu wyneb—mae'n gyllideb carbon sy'n rhwymo mewn cyfraith. Byddai hefyd yn cael effaith ar gyllidebau carbon y DU sy'n rhwymo mewn cyfraith hefyd, oherwydd yn amlwg, mae'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yng Nghymru yn cael effaith ar weddill y DU ac fel arall.

Diolch. Roedd gan Lywodraeth Cymru ran uniongyrchol yn y broses o bennu cylch gorchwyl ymchwiliad COVID-19 y DU. Nawr bod yr ymchwiliad wedi'i sefydlu'n ffurfiol, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflenwi tystiolaeth sylweddol iddo, fel y gellir craffu'n briodol ar gamau a gymerwyd yng Nghymru.

Diolch. Ac mi wnaeth y Prif Weinidog gadarnhau i fi mewn llythyr ar 15 Medi bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud cais i fod yn gyfrannwr craidd i fodiwl cyntaf yr ymgynghoriad. Mi ddylai ein bod ni'n cael ymchwiliad cyhoeddus ar wahân i Gymru, wrth gwrs. A fy mhryder i ydy mai fel cyfrannwr mae Llywodraeth Cymru'n gweld ei rôl, pan dwi eisiau i Lywodraeth Cymru fod yn destun yr ymchwiliad yma.

Rwyf i wir yn ofni na fyddwn ni'n gweld craffu ar weithredoedd Llywodraeth Cymru, yn dda ac yn ddrwg, y mae Cymry yn ei haeddu. Yr hyn sydd gennym ni, ar ôl gwrthod ymchwiliad penodol i Gymru, rydym ni'n gweld Gweinidogion eu hunain yn comisiynu cynghorau iechyd cymuned i gasglu barn y cyhoedd ar yr ymateb i COVID. Mae'r ymchwiliad y mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi'i gomisiynu i heintiau a gafwyd yn yr ysbyty—ffug ymchwiliadau 'gyda'r Llywodraeth yn marcio ei gwaith cartref ei hun,' fel y dywedodd un ymgyrchydd wrthyf i. A yw'r Trefnydd yn cytuno â mi bod perygl gwirioneddol iawn yma o Gymru'n syrthio rhwng dwy stôl?

Nac ydw, dydw i ddim, ac rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ei gwneud hi'n eglur iawn pam mae'n credu y dylem ni fod yn rhan o ymchwiliad y DU gyfan. Rydym ni bellach wedi gwneud cais i fod yn gyfranogwr craidd, nid yn unig ym modiwl 1, ond hefyd ym modiwl 2. Rydych chi'n cyfeirio at gynghorau iechyd cymuned—wel, rwy'n credu ei bod hi'n anghywir awgrymu bod cynghorau iechyd cymuned yn cynnal yr arolwg y maen nhw'n ei gynnal er budd Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ei gwneud hi'n eglur iawn ac roedd yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl ledled Cymru yn gallu rhannu eu profiadau gyda'r ymchwiliad, a dim ond un cyfrwng i wneud hynny yw hwn. Gwn fod cynghorau iechyd cymuned wedi bod yn casglu safbwyntiau a phrofiadau pobl ledled Cymru o ran y pandemig, gyda'r bwriad o'i rannu yn uniongyrchol gyda'r ymchwiliad COVID-19, ac yn amlwg, byddai sut y caiff yr wybodaeth honno ei thrin wedyn gan yr ymchwiliad yn fater i'r cadeirydd.

Diolch, Gweinidog, am eich ymateb cychwynnol yn y fan yna. Mae'n ffaith drist, onid yw, mai Cymru sydd â'r gyfradd marwolaethau o COVID-19 uchaf ar draws y Deyrnas Unedig. Gwaetha'r modd, drwy gydol y pandemig, cafodd bywydau eu chwalu a gweddnewidiwyd ein ffordd arferol bob dydd o fyw yn llwyr. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno, Gweinidog, yma heddiw, pan ddaw'n fater o rym mawr a gwneud penderfyniadau mawr, bod yn rhaid cael cyfrifoldeb ac atebolrwydd mawr hefyd. Mae hi'n gwbl briodol bod gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn ystod y pandemig yn destun craffu priodol a'u bod yn cael eu cyfleu'n briodol i bobl Cymru. Er gwaethaf hyn, Gweinidog, dywedodd y grŵp COVID-19 bereaved families for justice yn ddiweddar, ac rwy'n dyfynnu,

'Rydym ni'n gwybod sut mae Llywodraeth Cymru a'r Prif Weinidog wedi troi eu cefnau arnom ni'.

Ac

'Dydych chi wedi gwneud dim i deuluoedd mewn profedigaeth yng Nghymru. Dim atebion o hyd, dim gwersi wedi eu dysgu, dim byd'.

Felly, yng ngoleuni hyn, Gweinidog, beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i'r datganiad yna gan y grŵp COVID-19 bereaved families for justice, a pha gamau sy'n cael eu cymryd i sicrhau bod pobl Cymru yn cael yr atebion y maen nhw, eu teuluoedd, a'u ffrindiau yn eu haeddu?

Rwy'n credu eich bod chi'n iawn i ddweud bod y pandemig wedi newid yn llwyr y ffordd yr oeddem ni i gyd yn byw; cafodd pob un ohonom ni ein heffeithio gan y pandemig. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n deg dweud na chafodd unrhyw wersi eu dysgu; rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu gwersi wrth i ni fynd ymlaen. Yn sicr, a minnau'n aelod o'r Llywodraeth, rwy'n cydnabod yn sicr ein bod wedi cael y cyngor gwyddonol a'r cyngor meddygol diweddaraf yn ddyddiol, ac fe wnaeth y Cabinet gyfarfod lawer, lawer gwaith i drafod y cyngor. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n annheg dweud nad oes unrhyw wersi wedi cael eu dysgu, oherwydd rwy'n credu ein bod ni wedi gwneud hynny yn ystod y pandemig.

Byddwch yn ymwybodol bod y Prif Weinidog yn cyfarfod â'r grŵp yn rheolaidd. Rwy'n credu ei fod wedi dweud yr wythnos diwethaf ei fod wedi cyfarfod dim ond yn gynharach naill ai'r mis hwn neu'n sicr ym mis Awst gyda nhw eto. Felly, rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn parhau i gyfarfod â nhw, yn ôl y gofyn.

A gaf innau hefyd ddiolch i Rhun ap Iorwerth am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn? Wrth gwrs, bydd yr ymchwiliad yn amlygu pa mor effeithiol oedd cyfathrebu ai peidio rhwng Llywodraethau—Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig. Ond, wrth gwrs, nid yw COVID wedi diflannu; dydyn ni ddim wedi trechu COVID eto. Rwy'n hapus i gael fy nghywiro gan y Gweinidog iechyd, ond rwy'n credu, ar hyn o bryd, bod 1,000 o aelodau o'r GIG i ffwrdd o'r gwaith oherwydd COVID. Felly, mae'r un mor bwysig nawr bod llywodraethau yn gweithio gyda'i gilydd. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n gwbl hanfodol bod Prif Weinidog newydd y DU yn mynd gam ymhellach o ran cyfathrebu â Gweinidogion yma a ledled y Deyrnas Unedig i sicrhau y gallwn ni barhau i frwydro yn erbyn y clefyd ofnadwy hwn gyda'n gilydd?

Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n parhau i gydweithio. Rwy'n credu ei bod hi'n anffodus iawn nad yw Prif Weinidog y DU wedi codi'r ffôn i'r Prif Weinidog. Does ganddi ddim byd i'w ofni a dweud y gwir, mae'n berson syml iawn i ymdrin ag ef. Ond, rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch COVID ddim yn diflannu. Y ffigyrau sydd gen i yw bod cyfartaledd o 10 o gleifion yn cael eu derbyn i'r ysbyty bob dydd gyda COVID; mae saith gwely uned gofal dwys wedi'u meddiannu gan gleifion sydd â COVID bob dydd; ac, fel y gwnaethoch chi sôn, mae bron i 1,000 o staff i ffwrdd gyda COVID ar hyn o bryd. Felly, mae'n amser da i atgoffa pobl, os byddan nhw'n cael eu galw am eu brechiad COVID nesaf, ewch i'w chael hi. Dyna'r peth gorau y gallwch chi ei wneud i amddiffyn eich hun a'ch teulu.

Diolch. Bydd y cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig yn cynorthwyo ffermwyr ledled Cymru i fod yn fwy cydnerth a chynhyrchu bwyd mewn modd cynaliadwy gan fynd i'r afael â'r heriau a ddaw yn sgil yr argyfyngau hinsawdd a natur. Rydym ni'n cynnal amrywiaeth o ddadansoddiadau i hysbysu dyluniad y cynllun, sy'n cynnwys rhanbarthol a sectoraidd.

Diolch am eich ateb, Gweinidog. Codwyd amrywiaeth o bryderon ynghylch elfen plannu coed 10 y cant y cynllun. Yr un maes penodol yr oeddwn i eisiau ei godi gyda chi yw bod pryderon y bydd rhannau o ffermydd yn cael eu hystyried yn goetir bellach, a allai olygu y bydd ffermwyr bellach yn destun treth etifeddiaeth. Nawr, fel yr wyf i wedi ei ddeall, nid yw'r cynllun ffermio cynaliadwy yn diffinio'r hyn y mae 'gorchudd coed' yn ei gynnwys, ac felly nid yw'n bosibl penderfynu ar berthnasedd yr amodau presennol ar gyfer rhyddhad amaethyddol. Felly, a gaf i ofyn: a gafodd y mater hwn ei ystyried yn nyluniad y cynllun? Os ddim, pam ddim? A sut bydd y mater penodol hwn yn cael sylw?

Diolch. Felly, codwyd materion gyda mi ynghylch hynny ac mae'n sicr yn rhywbeth yr ydym ni'n edrych arno'n ofalus iawn. O ran treth etifeddiaeth, oedd, roedd yn rhywbeth i ni ei ystyried ac rydym ni'n dal i'w ystyried yn rhan o ddyluniad y cynllun. Fel y gwyddoch, rydym ni ar ail gam y cyd-ddylunio nawr. Ac yn amlwg, mae treth etifeddiaeth yn fater sydd heb ei ddatganoli, felly rwyf i wedi gofyn i swyddogion weithio'n agos iawn gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn ymwneud â'r cynllun i wneud yn siŵr nad oes unrhyw ganlyniadau anfwriadol, os mynnwch chi.

Fel rydych chi'n dweud, eiddo amaethyddol, mae rhywfaint ohono'n gymwys ar gyfer rhyddhad amaethyddol, ac mae hwnnw'n dir neu dir glas sy'n cael ei ddefnyddio i dyfu cnydau. Felly, mae'n bwysig iawn, pan fyddwn ni'n edrych ar y 10 y cant yna o goed yr ydym ni eisiau i bob fferm ei gael, i rannu'r llwyth ledled Cymru, nad ydym ni'n creu canlyniadau anfwriadol.

Diolch. Mae gwella ansawdd dŵr yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Rydym ni'n dilyn dull dalgylch integredig hirdymor sy'n canolbwyntio ar gydweithrediad aml-sector ac atebion sy'n seiliedig ar natur i ysgogi gwelliant. Bydd buddsoddiad, fel rhaglen adfer mwyngloddiau metel, ysgogiadau deddfwriaethol, fel Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) 2021, a fframwaith rheoleiddio cadarn yn helpu i ysgogi gwelliant ar draws ein holl gyrff dŵr.

Diolch am eich ateb, Trefnydd.

Ddiwedd mis Awst, cafodd carthion eu gollwng i'r dŵr ym Mhont-yr-ŵr yn fy etholaeth i, gan arwain at y gyfarwyddeb dŵr ymdrochi yn canfod bod ansawdd y dŵr yn annerbyniol. Roedd y digwyddiad llygredd hwn yn un o nifer ar draws arfordir de Sir Benfro. Yn aml, caiff digwyddiadau fel hyn eu hachosi gan orlif carthffosiaeth cyfunol, neu CSOs. Gan fod ansawdd dŵr yn fater sydd wedi'i ddatganoli'n llwyr, yn gyfan gwbl o fewn rheolaeth y Llywodraeth Cymru hon, pa gamau uniongyrchol mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau y gall ymdrochwyr nofio mewn dyfroedd glân yr haf nesaf?

Mae lleihau effeithiau o orlif storm yn sicr yn flaenoriaeth, ac rydym ni angen angen dull cyfannol traws-sector i gyflawni hynny. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth yw canolbwyntio ar atebion cynaliadwy sy'n seiliedig ar natur i ddargyfeirio cymaint o ddŵr wyneb i ffwrdd o'r systemau carthffosiaeth â phosibl. Dim ond un o'r ysgogiadau sydd eu hangen i wella ansawdd ein hafonydd yw lleihau nifer y gollyngiadau CSO, ac rydym ni wedi bod yn eglur iawn, ac fe nodais yn fy ateb agoriadol i chi, ynghylch yr holl bethau yr ydym ni'n eu gwneud i fynd i'r afael â hynny. Bellach mae'n rhaid i gwmnïau dŵr gyhoeddi gwybodaeth fanwl sy'n dangos hyd, cyfnod a lleoliad gollyngiadau gorlif storm, ac rwy'n credu bod hynny'n beth da, oherwydd rwy'n credu ei fod wedi arwain at ymwybyddiaeth y cyhoedd a mwy o ddiddordeb ynddo.

Gweinidog, roeddwn i'n ddiolchgar iawn o glywed bod y Prif Weinidog wedi ail-gadarnhau ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'r moratoriwm ar ffracio yma yng Nghymru. Mae'n dangos ymrwymiad ac ymroddiad Llywodraeth Lafur Cymru i adeiladu dyfodol cynaliadwy, gan ddiogelu iechyd ac eiddo pobl yng Nghymru. Yn anffodus, gallai cymunedau ar y ffin, fel y rhai rwyf i'n eu cynrychioli yn y gogledd, ddal i gael eu heffeithio gan ffracio. Yn benodol, mae halogi ansawdd y dŵr yn fygythiad difrifol. Pa sylwadau fydd yn cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU ynglŷn â phryderon am ddiogelu dŵr rhag ffracio yma yng Nghymru?

Diolch. Wel, mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud hi'n eglur iawn na fydd ffracio yn digwydd yng Nghymru, ac unrhyw ffracio sy'n digwydd yn Lloegr, os yw'n croesi dros ffin Cymru, byddai hynny'n gofyn am drwydded petroliwm Cymru, cynllunio a hefyd trwyddedau amgylcheddol. Ac, yn amlwg, fydden ni ddim yn caniatáu unrhyw drwyddedau a fyddai'n galluogi hyn.

Mae ansawdd dŵr yng Nghymru yn cael ei fonitro'n barhaus, ac, os daw'n amlwg bod y ffracio hwnnw'n cael unrhyw effaith ar hyn, byddem ni'n disgwyl i Lywodraeth y DU weithredu yn unol â rheoliadau a lofnodwyd—rwy'n credu ei bod hi tua phum mlynedd yn ôl bellach mae'n debyg—rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Mae gennym ni brotocol rhyng-lywodraethol. Oherwydd roedd hwnnw yno—. Cafodd hwnnw ei roi yno i wneud yn siŵr nad oedd unrhyw effaith niweidiol ddifrifol ar ein hadnoddau dŵr, ein cyflenwad dŵr nac ansawdd ein dŵr yn Lloegr yn deillio o unrhyw weithredu neu ddiffyg gweithredu.

Yn 2015, fe wnaeth Ysgrifennydd amgylchedd y DU, Liz Truss, frolio am dorri 34,000 o arolygiadau fferm. I bob pwrpas, caniataodd i ffermwyr yn Lloegr ollwng gwastraff fel plaladdwyr a baw anifeiliaid yn uniongyrchol i afonydd, gan gynnwys dyffryn Gwy, lle canfu gwaith ymchwil gan Brifysgol Caerhirfryn fod 3,000 tunnell o ffosfforws gormodol, wedi'i achosi gan amaethyddiaeth, yn diferu i ddyfrffyrdd y dyffryn. A ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, bod yr esgeulustod dybryd yma a'i etifeddiaeth o lygredd a gyrhaeddodd ein glannau'r haf hwn yn tanlinellu pam roedd Llywodraeth Cymru yn hollol gywir i fabwysiadu dull Cymru gyfan o ddeddfu yn erbyn llygredd amaethyddol? Ac a allwch chi ein diweddaru ynghylch sut bydd y £40 miliwn y mae eich Llywodraeth yn ei fuddsoddi dros y tair blynedd nesaf i fynd i'r afael â'r mater hwn yn cael ei dargedu?

Diolch. Wel, yn anffodus, fel y gwyddoch chi, doeddwn i ddim wir eisiau cyflwyno'r rheoliadau hynny. Nid wyf i'n credu bod neb yn hoffi rhywun yn dweud wrthyn nhw beth i'w wneud. Ond nid oedd y dull gwirfoddol wedi gweithio, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni wedi cyflwyno'r rheoliadau hynny, sy'n targedu gweithgarwch y mae'n hysbys ei fod yn achosi llygredd, lle bynnag y bydd yn digwydd. Felly, rwy'n credu bod dull Cymru gyfan yn golygu camau ataliol a pheidio ag aros i'n cyrff dŵr fethu. 

Fe wnaethoch chi ofyn yn benodol ynghylch y £40 miliwn a roddwyd gennym ni, rwy'n credu, dros y tair blynedd nesaf, i fynd i'r afael ag achosion eraill o broblemau ansawdd dŵr ledled Cymru, ac mae'r cyllid hwnnw yn cael ei ddefnyddio—eto, soniais amdano yn fy ateb agoriadol i Sam Kurtz—yng nghyswllt adfer mwyngloddiau metel ac adfer addasiadau i ddyfrffyrdd.

Diolch. Mae gennym ni bolisi a strategaeth eglur ar gyfer caffael, rheoli a chael gwared ar asedau eiddo. Y prif nod yw sicrhau'r gwerth cyffredinol mwyaf posibl o'n hasedau. Mae'r holl drafodiadau posibl yn destun craffu gan weithwyr eiddo proffesiynol profiadol i sicrhau gwerth am arian a chanlyniadau gwerth cyhoeddus eraill.

Diolch, Gweinidog. Rwy'n credu y byddai gan lawer o bobl yn y Siambr hon ddiddordeb gwybod fy mod i wedi gofyn yn ddiweddar am restr o'r tir a'r eiddo a brynwyd gan Lywodraeth Cymru i hwyluso'r gwaith o adeiladu ffordd liniaru'r M4. Mewn ymateb, cefais wybod y prynwyr 30 eiddo, am gost o dros £15 miliwn i'r trethdalwr. Bu dros dair blynedd bellach ers i brosiect ffordd liniaru'r M4 gael ei ddiddymu. Ers hynny, mae saith o'r eiddo hynny wedi cael eu gwerthu—tri am elw o £334,000. Cafodd y pedwar arall eu gwerthu am golled o £925,765. Mae hyn yn ychwanegol at y £157 miliwn a wariwyd gan eich Llywodraeth ar y prosiect cyn iddo gael ei ganslo, gan achosi dicter a siom i fodurwyr a busnesau ledled Cymru.FootnoteLink Felly, Gweinidog, sut ydych chi'n esbonio'r golled enfawr o werthu'r eiddo hyn, ac ydych chi'n cytuno bod hwn yn arddangos yn eglur y ddiystyriaeth warthus i sicrhau'r gwerth gorau am arian trethdalwyr, fel y dangoswyd gan eich Llywodraeth ar sawl prosiect ac achlysur blaenorol, fel Cylchffordd Cymru, Pinewood, contractau pren Cyfoeth Naturiol Cymru, y gorwariant ar ffyrdd Blaenau'r Cymoedd a chynnal Maes Awyr Caerdydd?

Yn yr amser y mae wedi cymryd i chi ofyn y cwestiwn yna i mi, byddwn yn dychmygu y byddai'r llog ar y ddyled sy'n cael ei chronni gan Lywodraeth y DU wedi talu am yr holl bethau hynny. Does gen i ddim rhestr o'r eiddo a'r asedau rydych chi newydd eu darllen i mi, ond yr hyn rwy'n ei wybod am ffordd liniaru'r M4 yw bod ein polisi a'n strategaeth ar gyfer cael gwared ar eiddo dros ben yn eglur pan nad oes ei angen mwyach—ac yn amlwg ni fydd angen rhai o'r eiddo y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw mwyach at y diben a nodwyd gennych chi—yn cael ei gynnig gyntaf i adrannau eraill ac yna ein partneriaid sector cyhoeddus cyn cael eu marchnata'n fasnachol. Mae hynny'n sicrhau ein bod ni'n sicrhau'r gwerth gorau posibl yn erbyn pob maes polisi.

Diolch. Yn yr un modd â phandemig COVID-19, mae Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu gweithgareddau sy'n cynorthwyo aelwydydd agored i niwed yn uniongyrchol nawr, i'w helpu drwy'r cyfnod anodd iawn hwn. Mae dinasyddion yng Nghwm Cynon yn elwa o fentrau fel ein taliad costau byw, ein cynllun cymorth tanwydd a'n cronfa cymorth dewisol.

Diolch, Trefnydd. Mae tlodi plant yn fater sy'n peri pryder mawr i mi, a heddiw fe wnes i noddi digwyddiad a gynhaliwyd gan yr Undeb Addysg Cenedlaethol a'r Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant, sydd wedi bod yn gweithio gyda'i gilydd i dynnu sylw at effaith tlodi ar addysg. Mae'r cyflwyniad Llywodraeth Cymru o brydau ysgol am ddim i bob disgybl cynradd yn cael ei groesawu gan deuluoedd ar draws gwm Cynon a ledled Cymru, ac felly hefyd y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau ysgol tan fis Chwefror y flwyddyn nesaf, a'r adnodd ychwanegol a ddarperir gan y grant mynediad datblygu disgyblion. Ond gyda thri o bob 10 disgybl yng Nghymru yn byw mewn tlodi, a disgwyl i'r ffigurau hyn godi yn unig yn sgil yr argyfwng costau byw, a chyda'r ysgogiadau allweddol i fynd i'r afael â thlodi heb eu datganoli, beth fyddai eich neges i Lywodraeth Dorïaidd y DU am effaith eu penderfyniadau llunio polisi ar y genhedlaeth nesaf?

Wel, rydym ni'n gallu gweld cythrwfl yr hyn a wnaeth y gyllideb fach ddydd Gwener diwethaf. Mae'n anhygoel yr anhrefn sydd wedi cael ei achosi gan Liz Truss, ychydig ddyddiau yn unig ar ôl symud i mewn i Rif 10. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi cael y digwyddiad, oherwydd yn amlwg mae'n rhywbeth y mae angen i ni godi ymwybyddiaeth ohono, ac mae mynd i'r afael ag effeithiau tlodi plant yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon a byddwn yn parhau i gynorthwyo dysgwyr sydd dan anfantais oherwydd tlodi trwy gydol eu taith addysgol. Fe wnaethoch chi sôn am rai o'r mentrau y mae'r Gweinidog addysg wedi eu cyflwyno; rydym ni hefyd yn eglur na ddylai unrhyw blentyn fyth fod yn llwglyd yn yr ysgol, ac rydym ni wedi dechrau'r broses o gyflwyno prydau ysgol gynradd am ddim i bawb. Un o'r ffigurau—roeddwn i'n darllen rhai ffigurau wrth baratoi ar gyfer cwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw, ac roedd yn datgan y disgwylir i dlodi absoliwt i gynyddu o 3 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf a rhagamcanir y bydd tlodi plant cymharol yn cyrraedd ei lefel uchaf—33 y cant—yn 2026-27, sydd, yn fy marn i, mor llwm ac yn dangos lle y gallai Llywodraeth y DU fod wedi rhoi hyder yn eu cyllideb fach yr wythnos ddiwethaf ond y gwnaethon nhw wrthod gwneud hynny.

Diolch. Mae'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol yn dal i fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Roedd angen cymorth brys ar y sector gyda phroblemau recriwtio a chadw, a waethygwyd gan heriau a gyflwynwyd yn ystod pandemig COVID-19. Rydym ni wedi gwneud £43 miliwn ar gael i awdurdodau lleol a byrddau iechyd ar gyfer 2022-23 i ddarparu'r cymorth hwn.

Diolch am yr ateb yna, Trefnydd. Y rheswm rwy'n gofyn y cwestiwn hwn heddiw yw am y rheswm bod y gaeaf ar y gorwel i ni nawr, ynghyd ag argyfwng costau byw, ac mae ein gweithwyr gofal cymdeithasol ymhlith rhai o'r gweithwyr ar y cyflog isaf yn y farchnad lafur, er gwaethaf eu hymroddiad a'r gwahaniaeth y maen nhw'n ei wneud i bobl ddydd ar ôl dydd. Felly, Trefnydd, gyda hynny mewn golwg, a ydych chi'n fodlon ailystyried hyn ac ymrwymo eich Llywodraeth i wario £9 miliwn yn ychwanegol i gysoni cyflogau staff gofal cymdeithasol â graddfeydd cyflog y GIG a rhoi sicrwydd iddyn nhw bod Llywodraeth Cymru ar eu hochr nhw?

Diolch. Fel y dywedais i, gwnaed £43 miliwn o gyllid ar gael i gyflawni ein hymrwymiad i gyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n meddwl bod hynny wedi cael croeso mawr gan y sector. Gwnaeth y cynllun talu ychwanegol i staff gofal cymdeithasol craidd, a oedd yn cyd-fynd â chyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol, daliadau o £1,498 i dros 63,000 o weithwyr gofal cymdeithasol ledled Cymru ym mis Mehefin, ac roedd y cynllun hwnnw yn nodi ein hymrwymiad i wneud gwelliannau pellach i delerau ac amodau a llwybrau gyrfaol gweithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n cytuno'n llwyr: ble fydden ni heb ein gweithwyr gofal cymdeithasol?

Mae gennym ni'r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol hefyd. Grŵp partneriaeth gymdeithasol yw hwnnw lle mae undebau llafur, y cyflogwyr a Llywodraeth Cymru yn dod at ei gilydd i ystyried sut y gellir gwella amodau gwaith gweithwyr gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Ac yn y byrdymor mae'r fforwm wedi canolbwyntio ei ymdrechion ar welliannau i dalu ac wedi rhoi cyngor ar sut y gallem ni fwrw ymlaen â'r cyflog byw gwirioneddol. 

Diolch. Mae wedi bod yn flwyddyn anodd i'r bwrdd iechyd, a bu gennym ni bryderon difrifol am ansawdd, llywodraethu a pherfformiad, yn arwain at statws uwchgyfeirio cynyddol o ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer gwasanaethau fasgwlaidd a safle Ysbyty Glan Clwyd. Mae'r bwrdd iechyd wedi ymateb yn gyflym a cheir arwyddion o welliant.

Wel, nid wyf i wedi gweld unrhyw arwyddion o welliant, Gweinidog. Rwy'n bryderus iawn, iawn, am gyflwr enbyd gwasanaethau i gleifion ar draws y gogledd, yn enwedig y rhai sy'n cael eu gwasanaethu gan Ysbyty Glan Clwyd. Ond un o'r pryderon eraill sy'n canu clychau larwm yn fy mewnflwch bob dydd yw'r mynediad gwarthus at wasanaethau meddyg teulu yn ardal Bae Colwyn, yn enwedig ardal Llandrillo-yn-Rhos, sy'n cael ei gwasanaethu gan feddygfeydd Rhoslan a Rysseldene, y mae'r ddwy ohonynt yn cael eu rheoli yn uniongyrchol gan y bwrdd iechyd gan fod y contractau meddyg teulu wedi dod i ben. Nid yw'r ddwy feddygfa hynny yn perfformio ar lefel y mae unrhyw un yn fy etholaeth i yn hapus â hi. Ni fu unrhyw welliant o ran mynediad dros y 12 mis diwethaf at apwyntiadau, yn enwedig apwyntiadau wyneb yn wyneb gyda meddygon teulu. Mae problemau wedi bod yn rheolaidd gyda mynediad at bresgripsiynau rheolaidd ar gyfer y rhai â salwch cronig, ac, a dweud y gwir, nid yw'n ddigon da. Pryd fyddwn ni'n gweld y math o ofal iechyd y mae pobl y gogledd angen ei weld, a phryd fydd pobl sy'n cael eu gwasanaethu gan y ddwy feddygfa a reolir hynny yn ardal Bae Colwyn a Llandrillo-yn-Rhos yn cael gwasanaeth gofal sylfaenol y gallan nhw ddibynnu arno?

Yn amlwg, nid oes gen i unrhyw wybodaeth am y ddwy feddygfa y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw. Rwyf i yn gwybod o fy mag post fy hun yn Wrecsam nad yw mynediad at wasanaethau meddygon teulu yn y sefyllfa y byddem ni'n dymuno iddi fod yn y gogledd. Gwn fod y bwrdd iechyd newydd benodi—nid wyf i'n siŵr os yw'n gyfarwyddwr newydd ond yn sicr mae'n swyddog newydd o ran gofal sylfaenol, ac rwyf i fod i gael cyfarfod gyda hi i drafod materion yn fy etholaeth i, a byddwn yn eich annog chi i wneud hynny, oherwydd rwy'n credu os ydym ni'n ceisio osgoi'r nifer gynyddol o bobl rydym ni'n eu gweld mewn adrannau Damweiniau ac Achosion Brys gan nad ydyn nhw'n gallu cael mynediad at eu gwasanaethau meddyg teulu, yna mae'n bwysig iawn bod y bwrdd iechyd yn mynd i'r afael â hyn ac yn ymdrin â'r anawsterau hyn.

Diolch i'r Trefnydd.

Byddwn i wrth fy modd yn gweld eitem ar yr agenda ar bapurau'r Cabinet a oedd yn diwtorial gan y Trefnydd ar sut i roi atebion cryno mewn cwestiynau llafar. Ac yna os caiff y rhan honno o'r fargen ei chadw, fe wnaf i gynnal tiwtorial ar sut i ofyn cwestiynau cryno gan bob aelod o'r meinciau cefn hefyd. Iawn, roedd hynny'n 10 cwestiwn mewn 45 munud. Da iawn.

Eitem 2, felly.

Yn ôl ymlaen eto.

Y Trefnydd i wneud y datganiad a chyhoeddiad busnes. Lesley Griffiths.

Diolch. Mae tri newid i agenda'r Cyfarfod Llawn heddiw. Rwyf wedi ychwanegu datganiad gan y Gweinidog cyllid a llywodraeth leol ar yr ymateb i ddatganiad ariannol Llywodraeth y DU. O ganlyniad, mae'r datganiad ar dreftadaeth y byd yng ngogledd-orllewin Cymru wedi ei ohirio tan yr wythnos nesaf. Ac yn olaf, mae'r datganiad deddfwriaethol ar Fil Amaeth (Cymru) wedi'i symud i eitem olaf y busnes heddiw. Mae busnes drafft at gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Gweinidog, mae Cyngor Abertawe ynghyd â Llywodraeth Cymru yn bwriadu cryfhau'r amddiffynfeydd môr yn y Mwmbwls. Mae hwn yn fuddsoddiad i'w groesawu, ac rwy'n deall y bydd y rhan fwyaf o'r gost yn cael ei ddarparu drwy'r rhaglen rheoli risg arfordirol. Dylai'r cynlluniau hyn, er eu bod yn ymateb i fygythiad cynhesu byd-eang a lefelau'r môr sy'n codi, roi hyder i gymunedau a busnesau ynghylch hyfywedd y meysydd hynny sydd mewn perygl. A all y Gweinidog drefnu dadl ar effaith cost y rhaglen rheoli risg, i'r holl Aelodau ystyried cwmpas, arian ac effaith y cynllun? Diolch.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cyllid sylweddol i amddiffynfeydd arfordirol ac amddiffynfeydd rhag llifogydd yn gyffredinol ledled y wlad, ac rydych chi'n hollol gywir: mae wir yn bwysig bod ein cymunedau ni, ein cartrefi ni yng Nghymru a'n busnesau ni'n teimlo eu bod nhw wedi'u hamddiffyn rhag effeithiau newid hinsawdd, yr ydym yn sicr yn byw gyda nhw nawr. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn cyflwyno datganiadau ysgrifenedig ar adegau penodol o ran amddiffynfeydd rhag llifogydd, ac yn sicr, fe wnaf ofyn iddi wneud hynny ar yr adeg briodol.

Trefnydd, rwy'n siŵr eich bod chi wedi gweld—fel pob un ohonom ni—effaith y llifogydd dinistriol ym Mhacistan sydd wedi lladd dros 1,500 o bobl ers mis Mehefin, a 33 miliwn o bobl wedi'u heffeithio. Mae cymunedau cyfan wedi cael eu sgubo i ffwrdd ac mae pobl yn parhau i fod ag angen dybryd am help. Dyma realiti'r argyfwng hinsawdd. O ystyried ein hymrwymiadau dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i fod yn genedl sy'n gyfrifol yn fyd-eang, a hefyd o ystyried y cysylltiadau agos rhwng Pacistan a llawer o bobl sy'n byw yng Nghymru, hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi pobl Pacistan a hefyd eu perthnasau yma yng Nghymru.

Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn am effaith newid hinsawdd mewn gwledydd ar draws y byd, a dyma pam yr ydym ni mor bendant yma yng Nghymru bod angen y trawsnewid cyfiawn hwnnw arnom ni. Bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn hapus i gyflwyno datganiad am hynny.

Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth. A wnaiff y Llywodraeth wneud datganiad ar bolisi Llywodraeth Cymru ar allanoli a phreifateiddio'r sector cyhoeddus yng Nghymru sy'n cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru? A all y datganiad gynnwys pa gyrff hyd braich, sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru, sy'n cael gwybod am allanoli a phreifateiddio yn eu llythyr gweinidogol blynyddol?

Hefyd, a wnaiff y Llywodraeth wneud datganiad am hyrwyddo'r defnydd o Iaith Arwyddo Prydeinig gan gyrff y sector cyhoeddus sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru? Mae Deddf Iaith Arwyddo Prydain 2022, a gafodd ei phasio gan Senedd y DU, yn creu dyletswydd ar Lywodraeth y DU i baratoi a chyhoeddi adroddiadau BSL sy'n disgrifio'r hyn y mae adrannau Llywodraeth y DU wedi'i wneud i hyrwyddo defnydd BSL yn eu cyfathrebu â'r cyhoedd. Mae Deddf y DU yn eithrio adrodd ar faterion sydd wedi'u datganoli i Gymru a'r Alban—yn gwbl briodol felly. A fydd Llywodraeth Cymru naill ai'n gwneud hynny hefyd neu'n defnyddio cynnig cydsyniad deddfwriaethol er mwyn dod â hi i gyfraith Cymru, fel nad yw pobl fyddar yng Nghymru o dan anfantais?

Diolch. O ran eich cwestiwn ynghylch preifateiddio ac allanoli, yn amlwg, mae'r sector preifat yn chwarae rhan hanfodol yn economi Cymru a darparu rhai o'n gwasanaethau cyhoeddus, ond rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu'r gwasanaethau hynny mewn ffordd sy'n rhoi pobl yn gyntaf ac nid elw yn gyntaf. Gall y cymhellion ar gyfer allanoli neu fewnoli fod yn niferus ac amrywiol, ac arbenigedd a gallu yn aml sy'n ysgogi allanoli, fodd bynnag, rydym ni'n glir iawn na ddylai allanoli gael ei ddefnyddio i erydu cyflog gweithwyr neu'u telerau ac amodau. Byddwch chi'n ymwybodol bod y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yn cael ei gyflwyno, a bydd angen rhai cyrff cyhoeddus i ystyried cymalau ynghylch cyfrifoldeb cymdeithasol ym mhob contract adeiladu a chontractau allanoli mawr, a sicrhau bod y rhain yn cael eu darparu drwy'r cadwyni cyflenwi.

O ran hyrwyddo'r defnydd o Iaith Arwyddo Prydain, yn amlwg, mae'r cwricwlwm newydd yng Nghymru nawr yn cael ei ddefnyddio ledled ysgolion cynradd yng Nghymru, gan ddefnyddio Iaith Arwyddo Prydain ar y cwricwlwm ochr yn ochr â'r Saesneg ac ieithoedd eraill, ac mae'r canllawiau sydd wedi'u cyflwyno i gefnogi dilyniant BSL ar gyfer defnyddwyr BSL byddar yn ogystal â chaniatáu i ysgolion ddewis cyflwyno BSL i ddysgwyr eraill fel ail iaith, drydedd iaith, neu hyd yn oed iaith ddilynol. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn gweithio'n agos iawn gyda'r consortia addysgol rhanbarthol a'r partneriaethau sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru i gefnogi ysgolion. Rydym ni wedi comisiynu adnoddau newydd i gefnogi dysgu ac addysgu BSL mewn ysgolion a lleoliadau yng Nghymru, a bydd y cyntaf ar gael yn ddiweddarach y tymor yma am ddim ar Hwb, platfform dysgu Cymru gyfan.

A  gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, gan i'r penwythnos diwethaf hwn weld amharu'n llwyr ar wasanaethau rheilffordd yn ne Sir Benfro. Nid oedd y gwasanaeth bysiau yn lle trenau, dywedir wrthyf, yn gallu cymryd defnyddwyr cadair olwyn na beiciau, a allai, o bosibl fod wedi gadael teithwyr heb fedru teithio. Ar ôl gweithio gyda Grŵp Gweithredu Rheilffyrdd De Sir Benfro i dynnu sylw at yr anghysonderau o ran teithio ar y rheilffordd ar linell Doc Penfro, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad ynglŷn â'r hyn a achosodd yr amhariad yn ne Sir Benfro.

Yn ail, datganiad gan Weinidog yr economi o ran gweinyddu grantiau cymorth COVID ar gyfer busnesau, elusennau a sefydliadau. Cafodd Gerddi Castell Picton yn fy etholaeth i gadarnhad y byddai eu trydydd taliad a'r taliad olaf yn cael ei dalu yn ôl ym mis Chwefror eleni, ac eto, hyd yma, nid ydy'r taliad olaf hwn wedi'i dderbyn gan yr elusen, ac mae'r sianeli cyfathrebu wedi distewi. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad gan Weinidog yr economi ar weinyddu'r grantiau hyn, pa daliadau sydd ar ôl a pha faterion sydd wedi achosi'r oedi i rai taliadau. Diolch.

O ran eich ail gwestiwn, rwy'n credu y byddai'n well i chi ysgrifennu'n uniongyrchol at Weinidog yr Economi, ac yna gall edrych i mewn i'r achos penodol hwnnw y gwnaethoch chi ei gyflwyno.

Yn sicr, fe wnaf ofyn i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyhoeddi datganiad ysgrifenedig os oes ganddo unrhyw wybodaeth a fyddai o gymorth o ran y digwyddiad dros y penwythnos y gwnaethoch chi gyfeirio ato.

Rwy'n gwneud cais am ddatganiad y Llywodraeth yn amlinellu strategaeth codi trethi Llywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda. Y llynedd, gofynnais i'r Gweinidog cyllid a oedd y Llywodraeth o blaid ennill pwerau i gyflwyno bandiau treth incwm newydd, pŵer sydd gan yr Alban. Roeddwn i'n gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn ymchwilio i hyn, ond, hyd y gwn i, does dim wedi cael ei ddweud am hyn yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Nawr, mae'r ffaith y gall yr Alban wneud hyn yn golygu y gallan nhw gadw'r gyfradd uchaf o 45 y cant, ac mae Llywodraeth yr Alban hefyd wedi cyflwyno system dreth incwm fwy blaengar a chyfradd gychwyn is ar gyfer pobl sy'n ennill cyflogau isel.

Trefnydd, mae'r Prif Weinidog, wedi disgrifio cyllideb fach yr wythnos ddiwethaf yn 'wir frawychus', a byddwn i'n cytuno, ond hoffwn i hefyd wybod a yw Llywodraeth Cymru wedi esgeuluso mynnu pwerau a fyddai wedi galluogi Cymru i osod ein polisi ein hunain. Ond, yn bwysicaf oll, wrth edrych i'r dyfodol, hoffwn i'r datganiad nodi a fydd y Llywodraeth nawr yn ceisio'r pwerau hyn i gyflwyno bandiau newydd a sut y bydden nhw'n eu defnyddio, os gwelwch yn dda.

Diolch. Rwy'n cytuno â'r Prif Weinidog a chithau: rwy'n credu nad oedd y gyllideb fach yn ddim llai na gwarth. Roedd yn gwobrwyo'r cyfoethog ac yn cosbi'r tlawd. Fel y gwyddoch chi, bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud datganiad y prynhawn yma am y datganiad ariannol a ddaeth gan Lywodraeth y DU yr wythnos ddiwethaf.

O ran eich cwestiynau penodol chi ynghylch treth incwm, yn amlwg, bob blwyddyn mae Llywodraeth Cymru'n gwneud penderfyniadau gofalus iawn ynghylch treth incwm, a bydd yr un peth eleni. Ni fydd unrhyw benderfyniadau byrbwyll yn cael eu gwneud gan y Gweinidog cyllid.

Gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda, Trefnydd? Mae un yn ymwneud â'r trefniadau i grwpiau sy'n teithio o'r wlad ar ôl Brexit, a threfniadau ar gyfer llyfrau o docynnau i osgoi costau ar gyfer elusennau a grwpiau eraill. Bydd hi'n ymwybodol iawn, yn ddiweddar, o Prostate Cymru, sef grŵp o feicwyr gwirfoddol sy'n beicio dros elusennau yn mynd drwy borthladd Santander, yn gorfod talu €8,500 o gostau cyn iddyn nhw ryddhau eu beiciau o fan. Roedden nhw'n teithio ar wahân i'r fan. Mae trefniadau newydd ar waith nawr, biwrocratiaeth newydd yn ei lle, ond nid yw nifer o grwpiau'n ymwybodol o hyn. Ac ar ôl hynny mae cerddorion, clybiau modelau ac eraill sydd wedi cael eu dal gan yr un costau, yn ogystal ag unigolion wedi cysylltu â mi. Felly, byddai croeso mawr i unrhyw beth y gallwn ni ei wneud yma, drwy ddatganiad, i ddangos y trefniadau, ond hefyd sut y gallwn ni godi ymwybyddiaeth ohono.

A'r ail beth y byddwn i wir yn ei hoffi fyddai datganiad ysgrifenedig ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar welliannau amlder rheilffyrdd Maesteg, os gwelwch yn dda.

Diolch. O ran eich pwynt cyntaf ynghylch y canlyniadau na chawson ni erioed wybod amdanyn nhw o ran gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid ydw i'n siŵr pa Weinidog fyddai'n bwrw ymlaen â hynny, ond yn sicr, fe wnaf i rai ymholiadau i weld a fyddai modd cyhoeddi rhai canllawiau gennym ni efallai, neu a fyddai'n rhywbeth y byddai'n rhaid i ni annog Llywodraeth y DU i'w wneud.

O ran eich cwestiwn am ddatganiad ysgrifenedig ar reilffordd Maesteg i Gaerdydd, rwy'n credu y byddai'r Dirprwy Weinidog yn hapus iawn i gyfarfod â chi i drafod gwasanaethau yn y lle cyntaf, ac rwy'n gwybod bod yna gynlluniau i ddarparu gwasanaethau ychwanegol ar linell Maesteg. 

Gweinidog, cafodd apeliadau cynllunio a rhai eraill eu dileu o'r asiantaeth ar y cyd rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru a'u rhoi o fewn y gyfarwyddiaeth cynllunio ac amgylchedd o fewn Llywodraeth Cymru. Dywedwyd wrthym ni y byddai hyn yn gwella'r gwasanaeth ac yn darparu'r newidiadau y mae eu hangen ar Gymru. Yn yr 11 mis ers y newid, mae'r oedi cyfartalog o ran hyd yn oed agor y cais apeliadau wedi cynyddu o ddim ond llond llaw o wythnosau i 20 wythnos—yr hyn y mae ar hyn o bryd. Felly, a gawn ni ddatganiad ysgrifenedig neu'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar ba gamau mae hi'n eu cymryd i ostwng yr amseroedd aros sy'n cynyddu'n barhaus, ac a fydd unrhyw newidiadau sylfaenol yn cael eu gwneud i'r adran honno i gynyddu perfformiad?

Rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar, mae'n debyg, i gyflwyno datganiad ar hynny. Rwy'n gwybod mai un o'r materion, ac yn sicr yn fy etholaeth fy hun—mae'n rhywbeth sydd wedi'i godi gyda mi—yw'r diffyg swyddogion cynllunio yn ein hawdurdodau lleol ledled Cymru. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog, yn amlwg, yn ymwybodol ohono ac yn ei drafod gyda chydweithwyr llywodraeth leol.

Trefnydd, byddwn i'n ddiolchgar iawn am ddatganiad ynglŷn â'r economi. Mae'n eithaf clir nawr fod Llywodraeth y DU, a'r Canghellor yn enwedig, wedi colli rheolaeth ar economi'r DU, gan arwain at ganlyniadau ofnadwy i bob un ohonom ni. A gawn ni ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr economi yn benodol ynghylch busnesau a chanlyniadau tebygol i fusnesau Cymru yn sgil y bunt yn plymio, cyfraddau llog yn cynyddu'n aruthrol a hefyd chwyddiant ar garlam?

Eto, rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Rwy'n credu nad yw benthyg i roi toriadau treth i'r cyfoethog yn bolisi y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn ei ystyried yn synhwyrol iawn, ac yn amlwg mae llawer o bryderon y gallwch chi eu gweld ledled y marchnadoedd, ac mae'r marchnadoedd rhyngwladol hefyd wir wedi colli hyder ac ymddiriedaeth yn Llywodraeth y DU. Yn sicr, byddaf i'n gofyn i Weinidog yr Economi gyflwyno datganiad ar yr adeg briodol. Mae'r cyhoeddiad am barthau buddsoddi, er enghraifft, hyd y gwn i, nid oedd Gweinidog yr Economi yn gwybod dim am hynny—rwy'n teimlo achos y porthladdoedd rhydd yn dod. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n rhoi amser i Weinidog yr Economi gael y trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU.

Yn dilyn ymlaen o hynny, Gweinidog, roeddwn i'n mynd i ddweud: a gaf i ofyn am ddatganiad ar y parthau buddsoddi, neu, yn hytrach, parthau dadreoleiddio? Mae Cyngor Gorllewin Sir Caer a Chaer wedi'i enwi fel un o bosibl, a allai effeithio ar ardal Glannau Dyfrdwy a'r ardal fenter yn Sir y Fflint. Mae gen i bryderon hefyd ynghylch dadreoleiddio cynllunio a'r effeithiau y gallai eu cael ar fyd natur. Efallai na fydd tai fforddiadwy yn digwydd ychwaith, a gallai hynny ddyfnhau'r argyfwng tai yma yng Nghymru ymhellach. Felly, rwy'n gofyn: a allai Gweinidog yr Economi ddarparu datganiad yn amlinellu ymateb Llywodraeth Cymru i'r parthau buddsoddi neu'r parthau dadreoleiddio hyn, i sicrhau y gallwn ni gynnal ysbryd cystadleuol heb gyfaddawdu telerau ac amodau cyflog, tai fforddiadwy a'r amgylchedd naturiol, y mae'n rhaid i ni eu gwarchod yn yr argyfwng hinsawdd a natur hwn? Mae'r rhain i gyd yn bryderon i mi. Diolch.

Diolch. Felly, byddwch chi wedi clywed fy ateb i Ken Skates, ac rwy'n credu bod angen amser ar Weinidog yr Economi i ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn y byddai angen ymchwilio'n ofalus i unrhyw gynigion ar gyfer Cymru yn y dyfodol. Rwy'n gwybod y byddai'r Gweinidog eisiau ymgynghori ar y rheiny. Ac mae gwir angen iddyn nhw weithio er budd pobl Cymru.

Dyna ni. Dyna ddiwedd ar y datganiad busnes.

Felly, y datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol sydd nesaf, ar yr ymateb i ddatganiad ariannol Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Fe wnaf i alw ar y Gweinidog i wneud y datganiad hynny. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Canghellor ei ddatganiad ariannol—pecyn sylweddol o fesurau sydd, gyda'i gilydd, yn cynrychioli un o'r setiau mwyaf canlyniadol, rhwygol ac atchweliadol o newidiadau cyllidol sydd wedi'i nodi erioed gan unrhyw Lywodraeth y DU. Roedd y pecyn yn hynod annheg ac yn amhosibl ei gyfiawnhau yn foesol. Methodd yn llwyr â nodi cymorth brys ac ystyrlon i aelwydydd agored i niwed y mae'r argyfwng costau byw yn effeithio arnynt, a gwnaeth adael gwasanaethau cyhoeddus, sydd ar hyn o bryd wedi'u hymestyn y tu hwnt i unrhyw brofiad diweddar gan chwyddiant, heb y cyllid ychwanegol hanfodol sydd ei angen arnyn nhw y gaeaf hwn.

Trwy gydol ei ddatganiad, gwnaeth y Canghellor anwybyddu hyn i gyd ac yn hytrach fe wnaeth  flaenoriaethu toriadau treth ar gyfer y cyfoethog, codi'r terfyn ar fonysau i fancwyr, ac amddiffyn elw'r cwmnïau ynni mawr. Bydd gan hynny ganlyniadau economaidd a chymdeithasol sylweddol a bydd hynny'n gostus iawn i unigolion a theuluoedd yng Nghymru.

Fe ddylai Llywodraeth y DU fod wedi achub ar y cyfle i gynnig mwy o gefnogaeth drwy fudd-daliadau lles a thai. Fe ddylai hyn fod wedi cael ei ariannu drwy dreth ffawddelw ar y sector ynni. Yn hytrach, mae'r Canghellor wedi dewis cynyddu benthyciadau cyhoeddus yn sylweddol, gan wneud i aelwydydd incwm is ysgwyddo'r baich am flynyddoedd i ddod. Methodd y datganiad â chynnig gweledigaeth gynhwysfawr ar gyfer buddsoddi i hybu twf economaidd, gwella ein diogeledd ynni ni ar gyfer y dyfodol a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd.

Ni chawsom unrhyw ymgysylltiad o flaen llaw ar unrhyw un o'r newidiadau yn natganiad y Canghellor, gan gynnwys meysydd trethu sydd wedi eu datganoli i Gymru. Rydym ni'n gwrthwynebu diddymu'r gyfradd incwm ychwanegol o 45 y cant yn fawr iawn. Ar adeg pan fo'r rhai sydd ar ben isaf y raddfa gyflog sy'n dioddef fwyaf, polisi dirdynnol i'w gyflwyno yw hwn. Mae tystiolaeth yn awgrymu yn gryf y bydd y cynllun i gyflwyno parthau buddsoddi yn dadleoli gweithgarwch economaidd o rannau eraill o'r wlad ac nad ydyn nhw ag unrhyw effaith o ran twf economaidd yn gyffredinol. Fe fyddwn ni'n siarad â Llywodraeth y DU i ddysgu mwy am y parthau hyn, ond nid ydym ni am beryglu hawliau gweithwyr na glastwreiddio amddiffyniadau amgylcheddol.

Mae Llywodraeth y DU yn mynnu nad cyllideb mo hon yn golygu nad oedd y dadansoddiad dosbarthiadol traddodiadol yn cyd-fynd â hi, a fyddai wedi amlygu sut effaith y byddai'r mesurau yn ei chael ar gyllid aelwydydd. Rwy'n credu bod hynny'n dweud cyfrolau. Yn ôl y Resolution Foundation, bydd pobl sy'n byw yn ne-ddwyrain Lloegr neu Lundain yn gweld mwy na thair gwaith yr enillion a fydd i'w cael yng Nghymru, y gogledd-ddwyrain neu yn Swydd Efrog. Nododd Dadansoddiad Cyllid Cymru y bydd bron i 90 y cant o'r enillion yn mynd i gartrefi yn 50 y cant uchaf o'r dosbarthiad incwm, gyda 40 y cant yn mynd i gartrefi yn y 10% uchaf.

Mae'r ffaith bod y Canghellor wedi gwrthod rhoi caniatáu i'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ddarparu rhagolwg economaidd cyn ei ddatganiad cyllidol yn gwbl anghyfrifol. Mewn cyfnod pan fo'r DU ar ymyl dirwasgiad, fe ddylai Llywodraeth y DU fod wedi canolbwyntio ar gyfleoedd i fuddsoddi mewn pobl ac mewn rhaglenni sy'n rhoi sefydlogrwydd economaidd. Yn hytrach, mae'r helynt yn y marchnadoedd mewn ymateb i'r datganiad wedi dangos nad oes yna unrhyw hyder yn strategaeth economaidd Llywodraeth y DU. Mae'r symudiadau mewn sterling ac yng nghost benthyca'r llywodraeth yn dangos nad yw marchnadoedd yn credu y bydd Llywodraeth bresennol y DU naill ai'n cyflawni twf economaidd nac yn rhoi cyllid cyhoeddus mewn sefyllfa gynaliadwy.

Yn absenoldeb rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ar sail gwaith gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, a rhagolygon annibynnol newydd a gyhoeddwyd gan Drysorlys ei Fawrhydi, mae gwerth cyllideb Llywodraeth Cymru dros y setliad tair blynedd presennol hyd at £4 biliwn yn llai mewn termau real nag a ddisgwyliwyd pan gyrhaeddwyd y setliad hwnnw. Methodd datganiad y Canghellor yn llwyr â chydnabod y pwysau hyn.

Ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol, rydym ni wedi gwneud y mwyaf o'n cyllid ni, yn blaenoriaethu gwasanaethau iechyd a chyhoeddus ac wedi mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Yma yng Nghymru, fe fyddwn ni'n gwario £1.6 biliwn yn y flwyddyn ariannol hon ar gynlluniau sydd â'r nod o fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw ac ar raglenni sy'n rhoi arian ym mhocedi pobl. Heb gyllid ychwanegol gan Lywodraeth y DU, rydym ni'n wynebu dewisiadau anodd iawn, ar gyfer y flwyddyn bresennol ac wrth i ni ddechrau llunio ein cyllidebau ar gyfer y ddwy flynedd nesaf. Rwy'n parhau i fod yn bryderus ynglŷn â'r lefel sylfaenol o ansicrwydd o ran cynlluniau cyllideb Llywodraeth y DU ag effaith hynny ar ein gallu ni ein hunain i gynllunio.

Mae'r sicrwydd yr oeddwn yn gallu ei ddarparu i bartneriaid cyflenwi a'u gweithwyr drwy osod cyllideb aml-flwyddyn yn 2022 mwy neu lai wedi ei erydu gan y diffyg eglurder ynglŷn â chynlluniau Trysorlys ei Fawrhydi yn y dyfodol, ac rwy'n parhau i fod yn gynyddol bryderus am effaith hynny o bosibl. Mae'r Canghellor wedi dweud ei fod yn dymuno cyflwyno rhagor o doriadau treth, ar yr un pryd â lleihau dyled fel cyfran o gynnyrch domestig gros. Mae hyn yn awgrymu ein bod yn debygol o weld toriadau gwariant enfawr yn y dyfodol. Nid yn unig fod Llywodraeth y DU yn methu â mynd i'r afael â'r problemau yn lefelau cyllido nawr, mae hi hefyd yn benderfynol o fynd â'r wlad ar siwrnai sy'n golygu toriadau pellach mewn gwasanaethau cyhoeddus sydd dan bwysau eisoes.

Roeddwn i eisoes yn ystyried pa newidiadau y dylem ni eu gwneud i gyfraddau treth trafodiadau tir a bandiau yn sgil y cynnydd ym mhrisiau eiddo yng Nghymru cyn datganiad cyllidol brysiog Llywodraeth y DU. Fe fyddwn i wedi hoffi gwneud y newidiadau hyn yn ein cyllideb ni'n ddiweddarach eleni. Ond rwy'n pryderu y bydd maint y disgwyliad o ran newidiadau yn arwain at gryn ansicrwydd yn ein marchnad dai ni. Rwy'n cyhoeddi felly y byddaf i'n gwneud newidiadau i'r trothwy cychwyn lle mae treth trafodiadau tir yn daladwy gan brynwyr tai a'r gyfradd dreth y maen nhw'n ei thalu. Fe fydd ein band cyfradd sero ni'n cynyddu ar gyfer trafodiadau sy'n talu dim mwy na £180,000 i ddim mwy na £225,000. Fe fydd y band nesaf ar gyfer trafodiadau lle mae'r ystyriaeth a roddir yn fwy na £225,000 ond heb fod y fwy na £400,000. 6 y cant yw'r gyfradd a fydd yn daladwy. Fe fydd hynny'n golygu y bydd gostyngiad mewn treth sy'n daladwy ar gyfer trafodiadau sy'n costio hyd at £345,000 o uchafswm o £1,575. Fe fydd y newidiadau hyn yn dod i rym ar 10 Hydref.

Bydd cynnydd bychan hefyd yn y dreth o hyd at uchafswm o £550 ar gyfer trafodiadau a fydd yn costio mwy na £345,000. Mae hyn yn cynrychioli tua 15 y cant o drafodiadau eiddo yng Nghymru. Rwyf i wedi gwneud y penderfyniad hwn gan wybod bod trethdalwyr sy'n prynu cartrefi sy'n costio mwy na £345,000 yn rhai a fydd yn fwyaf tebygol o elwa ar y toriadau treth a gyhoeddodd y Canghellor ddydd Gwener diwethaf. Bydd rheolau trosiannol yn cael eu cynnwys i amddiffyn trethdalwyr sydd wedi cyfnewid contractau cyn i'r rheoliadau sy'n achosi'r newidiadau ddod i rym. Ni fydd unrhyw newidiadau i gyfraddau uwch y trafodiadau eiddo preswyl—bydd y cyfraddau a'r trothwyon yn aros yr un fath—ac fe fydd pob elfen arall o dreth trafodiadau tir yn aros yn ddigyfnewid.

Fe wn i y bydd gan lawer o Aelodau ar draws y Siambr bryderon am y mesurau atchweliadol a gyflwynodd Llywodraeth y DU ddydd Gwener diwethaf. Rwyf i'n awyddus i'ch sicrhau chi y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda phleidiau blaengar yn y fan hon, a gyda'n partneriaid ledled Cymru, i amddiffyn pobl a gwasanaethau cyhoeddus Cymru orau gallwn ni yn sgil yr heriau sy'n ein hwynebu.

A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad, er nad oedd llawer o'i gynnwys yn syndod heddiw? Rydym ni o'r farn mai'r ffordd orau o gael pobl drwy'r cyfnod anodd hwn, a brwydro yn erbyn chwyddiant, yw drwy ennyn twf economaidd yn ogystal â rhoi cefnogaeth uniongyrchol. Nid am economeg rhaeadru yw hyn, mae'n ymwneud â hybu perfformiad ar ochr gyflenwi ein heconomi ni drwy leihau'r baich treth ar fusnesau ac ar bobl. Mae hyn yn ymwenud â diwygio'r economi i wella cynhyrchiant, creu'r amodau ar gyfer buddsoddiad sy'n creu swyddi, ysgogi cyflogau a darparu'r seilwaith a'r gwasanaethau sydd eu hangen ar y DU. Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru, yn ôl ei harfer, yn gwthio naratif anobaith. Ond y gwir amdani yw bod y datganiad ariannol yn cyflawni toriad yn y dreth—[Torri ar draws.] Dirprwy Lywydd, nid wyf i'n gallu clywed.

Rwy'n gwybod bod yr Aelod yn ddigon medrus i ymdrin â heclo fel hyn, ond mae hi'n bwysig ein bod ni i gyd yn gallu clywed yr hyn sydd ganddo i'w ddweud, ac yna fe gaiff yr Aelodau eu tro eu hunain i godi eu cwestiynau eu hunain.

Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Y gwir amdani yw bod y datganiad ariannol yn cyflawni toriad yn y dreth i 1.2 miliwn a mwy o bobl yng Nghymru, sy'n golygu eu bod nhw'n cadw mwy o'u harian eu hunain—rhywbeth sy'n anodd i Lywodraeth Cymru ei dderbyn—yn ystod y cyfnod anodd hwn. Fe wnaeth hyd yn oed Syr Keir Starmer groesawu diddymu'r cynnydd mewn yswiriant gwladol a'r toriad yng nghyfradd sylfaenol y dreth incwm, ac fe ddywedodd y byddai'n cadw'r ddau, er bod ei gyfaill da Andy Burnham yn anghytuno â hyn gan ddweud nad dyma'r amser am doriadau yn y dreth. Felly ble mae'r parhad o ran meddylfryd yn hynny? Felly, tybed, gyda phwy yr ydych chi'n cytuno, Gweinidog? Pryd mae hi'n amser i roi toriadau treth, neu efallai nad yw oes byth amser iawn i wneud hynny?

Rwy'n derbyn yn llwyr fod rhai o'r mesurau yr ydym ni i gyd yn gwybod amdanyn nhw heddiw wedi bod yn destun dadlau ffyrnig ac y gellid bod wedi eu hesbonio nhw'n well—rwy'n cytuno â hynny. Ond gadewch i ni fod yn onest, ni wnaeth y cap ar fonysau erioed gyfyngu ar dâl bancwyr, a chyfradd uwch o dreth o 40 y cant yw'r hyn a oedd gan y DU am dros 20 mlynedd o dan Lywodraethau Llafur blaenorol. Nid polisi gan grwpiau ffocws yw hwn ond cynllun hirdymor gyda'r amcan o weld Prydain yn tyfu unwaith eto, a gwneud y DU yn fwy cystadleuol a denu busnesau, swyddi a buddsoddiad. Yn y pen draw, Dirprwy Lywydd, yr hyn y mae'r Canghellor newydd wedi ei ddangos yw bod ganddo gynllun i gael Prydain yn symud unwaith eto, rhywbeth y mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi ei chael hi'n anodd ei wneud yng Nghymru.

Gweinidog, rydym ni wedi clywed eich beirniadaeth chi o gynllun Llywodraeth y DU ar gyfer twf, ond ymhle mae eich cynllun chi? Beth yw hwnnw? Sut mae Llywodraeth Cymru am geisio hybu buddsoddiad yng Nghymru i gael mwy o swyddi i'n cymunedau ni a chynyddu cyflogau yng Nghymru o'r diwedd? Ers llawer gormod o amser, gweithwyr Cymru sydd wedi bod â'r cyflogau lleiaf yn y DU, bron i £3,000 yn llai bob blwyddyn na phobl yr Alban. Ai cynllun economaidd cadarn yw hwnnw? Rwy'n croesawu cyhoeddiad heddiw ynghylch y dreth trafodiadau tir yn dilyn datganiad y Canghellor, a fydd yn digwydd diolch i'r £70 miliwn gan Lywodraeth y DU, ond fe allai eich Llywodraeth, ac fe ddylai hi fod wedi mynd ymhellach i gefnogi teuluoedd sy'n dyheu am brynu eu cartref cyntaf, yn enwedig pan fo pris cyfartalog tŷ yng Nghymru yn £240,000. Fe ddylech chi fod yn cefnogi twf economaidd.

Dirprwy Lywydd, y gwir amdani yw nad oes gan Lywodraeth Lafur Cymru gynllun addas. Am gyfnod rhy faith, maen nhw wedi siomi'r Cymry. Yn hytrach na chreu cyfleoedd a dyhead ar gyfer adeiladu, maen nhw wedi atal economi'r wlad gyda'u diffyg gweledigaeth a strategaeth. Dyma lle mae ein hathroniaeth ni'n wahanol. Nid ydym ni o'r farn mai gair anweddus yw dyhead. Ni ddylai pobl deimlo yn euog am eu hawydd i gael bywyd gwell iddyn nhw eu hunain a'u teuluoedd. Mae'r Gweinidog yn dadlau hefyd nad yw'r datganiad ariannol yn rhoi cymorth i bobl yn ystod y cyfnod anodd hwn. I fod yn gryno, Dirprwy Lywydd, nid wyf i am ailadrodd yr holl gynlluniau a gyhoeddodd Llywodraeth y DU dros y misoedd diwethaf. Ond, peidiwn ag anghofio'r warant o bris ynni, a fydd yn arbed tua £1,000 y flwyddyn i aelwydydd, y cynllun lliniaru biliau ynni, yn ogystal â'r cynlluniau cymorth a chefnogaeth wedi'u targedu niferus, gan gynnwys y cynllun cymorth biliau ynni gwerth £400, tra bydd y rhai mwyaf agored i niwed yn derbyn dros £1,200 o gymorth ychwanegol.

Dewch i ni beidio ag anghofio bod Llywodraeth y DU wedi codi trothwy treth incwm ac yswiriant gwladol eisoes, sy'n golygu bod pobl ar incwm is yn cadw mwy o'u harian eu hunain yn barod. Ond, rwy'n derbyn bod angen gwneud mwy, ac rwy'n ofidus am fod Llywodraeth Cymru yn rhy brysur yn beirniadu eu cymheiriaid yn y DU ar bob cyfle yn hytrach na chanolbwyntio ar beth arall y gellid ei wneud i helpu pobl. Felly, sut fydd y gyllideb sydd ar y gweill gan Lywodraeth Cymru yn helpu i gyflawni'r cymorth wedi'i dargedu yr ydych chi'n galw amdano? Sut fydd Gweinidogion yn defnyddio eu hysgogiadau i ddarparu pecyn mor eang a chefnogol â phosibl? Diolch i chi.

Dywedodd llefarydd yr wrthblaid efallai nad oedd Llywodraeth y DU wedi esbonio ei chynlluniau hi'n iawn ac y gallen nhw fod wedi eu hegluro yn well. Wel, fe fydd gan y Ceidwadwyr ddigonedd o amser dros yr hydref a'r gaeaf i'w hegluro eu hunain ac egluro polisïau eu plaid nhw i bobl a fydd yn ei chael hi'n anodd o ganlyniad uniongyrchol i gamreolaeth gan eu plaid nhw o'r economi a'u blaenoriaethau anghywir.

Ni allwch chi fod o'r farn ei bod hi'n iawn bod 90 y cant o'r enillion a gafwyd ddydd Gwener yn mynd i'r 50 y cant mwyaf cefnog o bobl Cymru. Ni allwch chi fod o'r farn ei bod hi'n iawn i 40 y cant o'r enillion fynd i'r cartrefi hynny yn y 10 y cant uchaf o'r dosbarthiad incwm yng nghanol argyfwng costau byw. Pobl sy'n ei chael hi'n anodd sydd ag angen cefnogaeth. Wrth gwrs, mae'r Ceidwadwyr yn dweud eu bod nhw'n awyddus i bobl fod â bywyd gwell. Wel, mae'r Blaid Lafur yn awyddus i helpu pobl gyda'r bywyd gwell hwnnw. Ond nid ydym ni'n awyddus iddyn nhw fod yn eistedd yno'n dyheu am ragor, rydym ni'n awyddus i helpu pobl wrth gyflawni eu posibiliadau nhw, ac rydych chi'n gweld hynny drwy'r holl bolisïau yr ydym ni'n eu cyflwyno yma. Yn amlwg mae gennym ni ddyhead hollol wahanol ar gyfer pobl. Rydym ni'n dymuno cefnogi pobl i gyflawni eu potensial llawn.

Mae'r Aelod yn gofyn beth fyddem ni wedi ei wneud yn wahanol. Fe ysgrifennais i at y Canghellor cyn ei ddatganiad cyllidol yr wythnos diwethaf ac fe nodais i yn union beth yr hoffem ni ei glywed ganddo ef. Roeddem ni'n annog camau i fynd i'r afael â'r bylchau sylweddol yn y gefnogaeth i aelwydydd, teuluoedd, a busnesau mewn anhawster a darparu ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus. Awgrymwyd diddymu'r cap budd-daliadau a'r terfyn dau blentyn cosbedigol i gefnogi teuluoedd a rhoi'r dechrau gorau i blant yn eu bywydau. Fe wnaethom ni siarad yn gynharach yn y Siambr am bwysigrwydd tai, felly fe ofynnais i iddyn nhw gynyddu'r cyfraddau lwfans tai lleol a'r cyllid ar gyfer taliadau tai dewisol, er mwyn atal nifer sylweddol o bobl rhag mynd yn ddigartref o ganlyniad i ôl-ddyledion rhent.

Fe ofynnais i hefyd am gyllid ychwanegol i ateb y pwysau sy'n wynebu gwasanaethau cyhoeddus, ar gyfer cefnogi codiadau cyflog teg ar draws y sector cyhoeddus, ac anelu'r enillion hynny o ran ffawddelw yn y sector ynni, yn hytrach na throsglwyddo'r gost i aelwydydd trwy fenthyca uwch. Fe ddywedais i y dylen nhw roi eglurder ar unwaith ynglŷn â'r terfyn chwe mis ar brisiau i fusnesau a sefydliadau sector cyhoeddus ar gyfer ynni. A beth sy'n digwydd ar ôl y chwe mis cyntaf? Dim byd ar hynny. Ac fe ddywedon ni fod angen iddyn nhw hybu twf economaidd, a darparu pecyn ysgogiad cyfalaf a mynd i'r afael â thanfuddsoddi hanesyddol Cymru gan Lywodraeth y DU yn y rheilffyrdd ac ym maes ymchwil a datblygu. Dim byd ar unrhyw un o'r pynciau hynny chwaith. Felly, rwy'n credu pe bai Llywodraeth y DU newydd gymryd ychydig o'r camau hynny a awgrymwyd iddyn nhw, fe fyddem ni wedi gweld pecyn llawer gwell oddi wrth Lywodraeth y DU.

Mae'r Aelod yn sôn am gyfraniadau yswiriant gwladol. Wel, pwy sydd ar eu helw oherwydd y rhain? Mae'r newidiadau yn y dreth a gyhoeddwyd yn atchweliadol dros ben. Mae dadansoddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi canfod y gall gweithwyr ar y cyflogau isaf yng Nghymru ddisgwyl bod ar eu hennill gan ddim ond 63c y mis, 3c y dydd, oherwydd hyn, o ran y codiad mewn yswiriant gwladol, tra gallai'r cyfoethocaf weld £150 y mis. Dywedwch i mi, ble mae'r tegwch yn hynny? Cyllideb hynod annheg, atchweliadol oedd hon ac rwy'n synnu yn fawr fod unrhyw Geidwadwr yn y lle hwn yn fodlon codi ar ei draed i'w hamddiffyn hi. 

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad. Dwi yn cytuno â llawer o'r hyn rŷch chi'n dweud. Mae'r naratif yn amlwg ac yn un sydd wedi cael ei adlewyrchu ar draws sawl sylw yn y dyddiau diwethaf. Mae e yn ddatganiad cyllidol sy'n creu rhaniadau. Mae e yn regressive, mae e yn annheg, mae e'n foesol anamddiffynadwy, fel rŷch chi'n dweud. Mae'n gwneud y cyfoethog yn gyfoethocach ac yn taro'r tlawd yn gwbl, gwbl anghymesur. Rŷch chi'n dweud nad oes dim ymgysylltiad wedi bod â'r Canghellor cyn ei ddatganiad. Efallai gallwch chi ddweud wrthym ni os oes yna ymgysylltiad wedi bod ers hynny. Dwi'n meddwl fy mod i'n gwybod yr ateb. Yn wir, efallai gallwch chi ddweud os oes unrhyw ymgysylltiad o gwbl wedi bod gyda'r Canghellor newydd ers iddo fe gael ei apwyntio.

Rwy'n teimlo bod yr holl bennod hon yn arddangos yn gyfan gwbl eglur pa mor ddyledus yn gyllidol yw'r Senedd hon oherwydd newidiadau sy'n digwydd, ar fympwy weithiau, ar sail cred dro arall, i San Steffan. Fe allem ni gwyno am ddiddymu bandiau treth, am newidiadau i Yswiriant Gwladol, i lefelau cydweithredu, ond oni fyddai hi'n well, Gweinidog, yn hytrach na chwyno, i ni fod â'r pwerau yn y fan hon mewn gwirionedd ar gyfer gwneud rhywbeth yn eu cylch? Nid ychydig o bwerau benthyg ychwanegol yma ac acw yn unig, ond ail-lunio'r pwerau cyllidol a ddatganolir i Gymru yn sylfaenol iawn. Nid yw'r fframwaith cyllidol presennol yn addas i'r diben; mae hyn yn wir yn amlygu pa mor wan yw safle Cymru o ran gwarchod pobl Cymru rhag y math yma o ymosodiad Torïaidd ar ein dinasyddion mwyaf bregus ni a'n dinasyddion tlotaf ni. Felly, a wnewch chi'n ymuno â Phlaid Cymru wrth alw am wneud y mwyaf o bwerau cyllidol i Gymru fel nad ydym ni, yn y pen draw, yn rhyw fath o Senedd glustogi, sy'n trosglwyddo cyn lleied o'r boen ag y gallwn ni, ac na fyddai raid i chi, ar ôl i chi restru nifer o faterion y gwnaethoch chi ysgrifennu at y Canghellor ynglŷn â nhw'n flaenorol, ysgrifennu at neb arall drwy'r amser yn gofyn am hyn, y llall ac arall, ond ein bod ni â'r pwerau i wneud hynny ein hunain mewn gwirionedd? Rwy'n hyderu y byddwch chi'n ein cefnogi ni yn hyn o beth.

Mae un peth amlwg iawn ar goll yn eich datganiad chi. Hyd y gwelaf i, nid ydych chi'n dweud dim am y gyfradd sylfaenol o dreth incwm. Rydych chi'n iawn i wrthwynebu diddymu'r gyfradd ychwanegol o dreth incwm ac rydych chi'n amlinellu cynlluniau ynglŷn â threth trafodiadau tir. A wyf i, felly, yn iawn i ragdybio bod Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd am fabwysiadu'r polisi Torïaidd hwn, gan amddifadu pwrs y wlad o gronfeydd hanfodol i bob pwrpas sydd eu hangen i ddiogelu'r tlotaf a'r mwyaf bregus mewn cymdeithas? Onid nawr yw'r amser, Gweinidog, i ddefnyddio rhai o'r pwerau sydd gennym ni o ran amrywio trethi yng Nghymru, nid er mwyn torri, na chynyddu trethi yn yr achos hwn, ond mewn gwirionedd i'w cadw nhw ar y cyfraddau presennol yn unig? Fe fyddai gwneud hynny'n golygu £200 miliwn ychwanegol i Lywodraeth Cymru ar gyfer diogelu'r gwasanaethau hanfodol hynny y bydd pobl yn dibynnu arnyn nhw'n fwy nag erioed o'r blaen. Rwy'n cytuno ag Andy Burnham. Fe ddywedodd ef nad honno yw'r ffordd fwyaf uniongyrchol o ddefnyddio'r adnoddau sydd gennym ni ar hyn o bryd. Felly, rwyf i'n galw arnoch chi, Gweinidog: a wnewch chi'n defnyddio'r pwerau sydd gennych chi i warchod y gyfradd sylfaenol yng Nghymru o 20c yn y bunt, oherwydd fe fyddai'r arian hwnnw'n helpu i achub bywoliaethau ac yn helpu i achub bywydau? 

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Rwy'n gallu cadarnhau nad wyf i wedi bod ag unrhyw ymgysylltiad uniongyrchol gyda'r Canghellor hyd yn hyn. Fe ges i gyfarfod gyda'r Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys, ond, yn anffodus, roedd hynny ar ôl i'r Canghellor wneud ei ddatganiad ef. Arfer normal a chwrtais, yn fy marn i, yw i Brif Ysgrifennydd y Trysorlys gysylltu â Gweinidogion ariannol ledled y Deyrnas Unedig cyn datganiad gan y Canghellor ar gyfer rhoi penawdau'r datganiad hwnnw a chael trafodaeth ynglŷn â'r hyn y mae hynny'n ei olygu i'r gwledydd datganoledig, ond, yn anffodus, nid felly y bu hi'r tro hwn, er i mi gael yr alwad hon ar ôl i'r Canghellor eistedd i lawr ar ôl gwneud ei ddatganiad ef. Fe wnes i ychydig o bwyntiau penodol ynglŷn â pharthau buddsoddi. Fe ofynnais i am i ragor o wybodaeth ynglŷn â'r hyn oedd cynlluniau Llywodraeth y DU ar gyfer hynny—sut roedden nhw'n bwriadu ymgysylltu â Llywodraeth Cymru ynglŷn â hynny. Fe eglurais i'n dda iawn o'r dechrau y byddem ni, o ran unrhyw gynlluniau, yn hapus iawn i gynnal y trafodaethau hynny ac fe fyddwn ni'n fodlon gwrando ar eu safbwynt nhw, ond nid oes unrhyw beth am ddigwydd yng Nghymru sydd yn erydu hawliau ein gweithwyr ni neu sy'n effeithio ar ein safonau amgylcheddol ni ac yn y blaen. Felly, fe gawsom ni'r sgwrs honno.

Roeddwn i'n awyddus hefyd i holi'r Prif Ysgrifennydd pam nad oedd Llywodraeth y DU wedi darparu dadansoddiad dosbarthiadol ochr yn ochr â'r gyllideb er mwyn i ni weld yr effaith yn eglur iawn y byddai hi'n ei chael ar y gwahanol ddosbarthiadau incwm ledled y DU. Nid oedden nhw wedi gwneud y gwaith hwnnw, ond, wrth gwrs, mae Dadansoddiad Cyllid Cymru wedi gwneud gwaith i'n helpu ni i ddeall beth mae hyn yn ei olygu i ni yma yng Nghymru, ac fe rannais beth o'r gwaith hwnnw gyda chi'n gynharach heddiw.

Rwy'n credu hefyd mai ffaith ddiddorol arall a rannodd Canolfan Llywodraethiant Cymru yw bod yna lai na 9,000 o dalwyr cyfraddau ychwanegol yng Nghymru—felly, dyna'r bobl sy'n ennill dros £150,000 y flwyddyn. Ond, bydd fe fydd diddymu'r gyfradd honno yn golygu tua £45 miliwn yn cael ei roi iddyn nhw, rhwng 9,000 o bobl. Felly, yn amlwg, eto, mae hwn yn bolisi sy'n atchweliadol. Dychmygwch chi dargedu £45 miliwn tuag at y bobl hynny sydd â'r angen mwyaf. Felly, dyna'r math o drafodaethau a gawsom ni. Mae pwyllgor cyllid rhyng-weinidogol gyda'r pedair cenedl i fod i'w gynnal gyda hyn, ac rwy'n gwybod y byddwn ni'n codi rhai o'r trafodaethau hyn bryd hynny.

Rwy'n credu ein bod ni, siŵr o fod, â safbwyntiau ychydig yn wahanol o ran swyddogaeth yr undeb yn y cyfnod hwn. Rwy'n ystyried bod yn rhan o'r undeb yn bolisi yswiriant pan fyddwch chi mewn cyfnod anodd yn economaidd, yn enwedig yn ystod argyfwng o ran costau byw. Fe ddylai Llywodraeth y DU fod yno mewn gwirionedd i gynorthwyo pob rhan o'r DU, yn enwedig y rhai sydd â'r angen mwyaf. Felly, o fy rhan i fy hun, nid y ffaith mai undeb sydd gennym ni yw'r broblem; y broblem yw bod gennym ni Lywodraeth y DU gwbl echrydus sy'n gyfrifol am y penderfyniadau a wneir.

Er hynny, rwy'n credu y ceir digon o dir cyffredin, o ran gwneud y mwyaf o'r pwerau cyllidol sydd ar gael i ni. Fe wn i fod y ddau ohonom ni'n awyddus i weld pwerau mwy a gwell o ran benthyca, er enghraifft. Rydym ni'n dymuno gweld gwell hyblygrwydd cyllidol ar gael i Lywodraeth Cymru i'w helpu i reoli a gwneud y mwyaf o'i chyllideb. Felly, fe geir rhywfaint o dir cyffredin yn hynny o beth. O ran unrhyw ddatganoliad pellach o bwerau treth, rwy'n credu ein bod ni yn fwy na thebyg wedi llwybro dipyn o'r ffordd honno erbyn hyn, gyda Llywodraeth y DU sy'n elyniaethus i ddatganoli, a dweud y lleiaf, a lle na allwn hyd yn oed gytuno ar rywbeth mor anghyfansoddiadol ac mor syml â threth tir gwag, y mae Llywodraeth y DU wedi dweud o'r blaen ei bod hi'n dymuno mynd ar ei hôl. Felly, fe fyddwn ni'n parhau i wneud dadleuon rhesymegol ac fe fyddwn ni'n parhau i gael cefnogaeth gan sefydliadau uchel eu parch i gefnogi'r dadleuon rhesymegol hynny, ac fe fyddwn i'n amlwg yn awyddus i weithio gyda chydweithwyr sydd o'r un farn â honno ar draws y Siambr.  

A gaf i groesawu datganiad y Llywodraeth? Rydym ni wedi cael datganiad ariannol trychinebus gan Lywodraeth San Steffan. Mae chwyddiant a chyfraddau llog yn cynyddu, ond mae'r bunt yn ysigo. Mae cyfradd llog Banc Lloegr yn parhau i fod ar lefel isel hanesyddol, er mae'n debyg na fyddaf i'n dweud hynny ymhen y mis. Yn anffodus, mae prisiau tai wedi cynyddu ar sail y disgwyliad y bydd cyfraddau llog isel yn parhau. Mae chwyddiant gennym ni sy'n cael ei yrru gan brisiau nwyddau. Ni fydd cyfraddau llog cynyddol yn lleihau prisiau nwyddau, sy'n cael eu masnachu ar farchnadoedd byd-eang, ond fe fyddan nhw'n achosi caledi ariannol. Mae prisiau, a ddynodir mewn doleri yn bennaf, yn cynyddu oherwydd—roeddwn i am ddweud 'y gostyngiad', ond rwyf i am ddweud 'y cwymp'—y cwymp yng ngwerth y bunt. Mae'r bunt wedi gostwng o $1.50 i $1.08 yn erbyn y ddoler ers i ni bleidleisio i adael Ewrop. Nawr, beth bynnag yr ydych chi'n ei ddweud a oedd hi'n iawn i adael Ewrop neu beidio, rydym ni'n sicr wedi talu pris o ran gwerth yr arian cyfred. Mae Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllideb wedi dweud mai 2022-23 a fydd yn gweld y cwymp mwyaf mewn safonau byw yn y DU ers i hynny gael ei gofnodi.

A gaf i ddim ond codi un mater, a godais i'r wythnos diwethaf ac fe fyddaf i'n parhau i'w godi: problem taliadau sefydlog am ynni, sy'n effeithio fwyaf ar y tlotaf? A fydd y Gweinidog yn codi hyn gyda Llywodraeth San Steffan? Nid oes unrhyw beth, yn fy marn i, yn fwy digalon na gweld pobl sydd wedi bod yn crafu neu'n benthyca eu harian i brynu tocynnau ynni dim ond i'w gweld nhw'n cael eu llyncu yn rhannol gan daliadau sefydlog am ddyddiau nad oedden nhw'n gallu fforddio defnyddio unrhyw ynni o gwbl, ond maen nhw'n parhau i dalu'r taliadau sefydlog hyn. Mae hyn yn effeithio ar y tlotaf yn y gymdeithas, ac a gaf i annog y Gweinidog i godi hyn gyda San Steffan? Nid oes raid i hynny gostio unrhyw beth o ran cyfanswm incwm, ond yn sicr fe fyddai hynny'n llesol i rai sydd ymhlith y tlotaf yn y gymdeithas.

Rwy'n llwyr gydnabod popeth a ddywedodd Mike Hedges o ran effaith economaidd y datganiad. Rwy'n credu ei bod hi'n amlwg iawn erbyn hyn mai'r farn gyffredin yw bod y Canghellor newydd wedi mentro ar hap enfawr gyda chyllid y genedl, ac rwyf i o'r farn mai cyngor doeth i bawb yw, mewn gwirionedd, i beidio byth â gamblo mwy nag y gallwch chi fforddio ei golli. Ond, yn anffodus, mae'r Canghellor wedi gamblo gyda mwy na'i fywyd ef ei hunan yn unig, ei gyfleoedd ei hunan; mae ef yn gamblo gyda bywydau pawb yn y wlad hon, a'i phobl sydd yn methu â fforddio colli. O'r herwydd, rwy'n credu mai sylw pwysig iawn yw hwnnw hefyd. Mae pwyntiau Mike Hedges yn gwbl gywir o ran y risgiau diangen sy'n cael eu cymryd gyda chyllid cyhoeddus. Yn amlwg, rydym ni wedi gweld bod hynny wedi dychryn buddsoddwyr. Nododd y Financial Times gyffelybiaethau â chyllidebau 1972 a 1973, a ddisgrifiodd fel

'y darnau gwaethaf o reolaeth economaidd byrdymor ym Mhrydain ers yr ail ryfel byd',

ac mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dangos bod polisïau'r Llywodraeth newydd yn debygol o roi dyled ar 'lwybr o gynnydd parhaus'.

Soniodd Mike Hedges hefyd am yr effaith ar sterling, ac mae'r diffyg hyder yn rheolaeth Llywodraeth y DU o'r economi a chyllid cyhoeddus wedi gweld sterling yn crebachu, a fydd yn arwain at gynnydd mewn prisiau i ddefnyddwyr yma ac yn peri pryder ynglŷn â chynnydd sydyn yn y gyfradd llog ar ddyled y Llywodraeth. Felly, ceir ystod gyfan o ymatebion negyddol yma i gyllideb Llywodraeth y DU wythnos diwethaf.

Rwy'n credu bod y pwynt am daliadau sefydlog yn un pwysig, ac fe fyddwn ni'n sicr yn dod o hyd i ffyrdd o godi hynny gyda Llywodraeth y DU. Mae'n gwneud y pwynt ehangach hwnnw, on'd yw e', ei bod hi'n costio mwy i fod yn dlawd yng Nghymru ac yn y DU ar hyn o bryd, am amrywiaeth eang o resymau, gan gynnwys y ffaith bod eich dewisiadau chi wrth siopa yn aml yn llawer mwy cyfyngedig os nad oes gennych chi gar, mae'n rhaid talu am bethau ar hurbwrcas, sy'n costio llawer mwy yn y pen draw, a ffaith ddigalon a glywais i mewn digwyddiad etholaethol dros yr wythnos ddiwethaf oedd ei bod hi mewn gwirionedd yn costio mwy i redeg oergell wag nag y mae hi i redeg un lawn. Rwy'n credu bod hwnnw'n bortread mor erchyll ac eironig o'r heriau y mae pobl yn eu hwynebu ar hyn o bryd.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei datganiad hi. Rwy'n credu ei bod hi'n eglur mai cyllideb ar gyfer y bobl gyfoethocaf un yn y gymdeithas oedd hon. Nid oedd hi'n gyllideb i Gymru nac yn gyllideb i bobl Cymru. Mae Liz Truss wedi gweld yr economi yn chwalu gan £500 biliwn—neu ddoleri, fel gallech chi ddweud y dyddiau hyn—ers iddi ddod yn Brif Weinidog. Dyma'r methiant economaidd mwyaf rhyfeddol y gallaf i ei gofio yn fy myw, ac, ynghyd â Brexit, rwyf i o'r farn ein bod ni'n gweld cyfradd o niwed strwythurol difrifol iawn i sail ein heconomi ni ar hyn o bryd.

Rwy'n cytuno yn fawr ag asesiad y Gweinidog. Rwyf i'n cytuno hefyd â'r pwynt a gafodd ei wneud gan Llŷr o ran y fframwaith ariannol, ac ystyried y fframwaith ariannol unwaith eto. Rwy'n credu bod y fframwaith ariannol wedi ei sefydlu ar adeg pan oedd gennych chi ddwy Lywodraeth yn gweithio gyda'i gilydd, ac yn amlwg ar hyn o bryd nid dyna sydd gennym ni. Rwyf i'n credu, Gweinidog, fod y pwyntiau a wnaethoch chi yn eich datganiad chi'r prynhawn yma yn sail i'r asesiad hwnnw. Fe hoffwn i chi, pe gallech chi, Gweinidog, roi cost y newidiadau a wnaethoch chi o ran y dreth trafodiadau tir—faint y bydd hynny'n ei gostio i drysorlys Cymru—i ni allu deall canlyniadau hynny. Ac un o'r materion na wnaethom ni ei drafod mewn gwirionedd—

Alun, rydych chi wedi mynd dros eich amser. A wnewch chi fod yn gyflym iawn, os gwelwch chi'n dda?

Iawn, rwy'n deall hynny.

Dyma'r effaith sydd ar wariant cyhoeddus, a'r effaith ar ein gallu ni i ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol. Mae chwyddiant yn taro gwasanaethau cyhoeddus eisoes, ac mae hi'n bwysig ein bod ni'n gallu deall yr effaith a gaiff datganiad y gyllideb hon ar ein gallu ni i ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol.

Unwaith eto, rwy'n cyfuno â phopeth a ddywedodd Alun Davies ynglŷn â'r ffaith mai cyllideb i'r cyfoethocaf un yw hon, nad yw'n gwneud unrhyw les ond i'r ychydig rai ymhlith pobl yma yng Nghymru. Mae hwn yn fethiant economaidd eithriadol ac rwy'n cytuno mai ymagwedd gyfochrog arall gan y Ceidwadwyr â Brexit yw hon o ran ffyrdd o beri niwed economaidd hirdymor i Gymru, ac, yn amlwg, yr holl heriau cymdeithasol ac economaidd sy'n cyfochri â hynny hefyd.

O ran y fframwaith ariannol, ydw, rwyf i o'r farn bod mwy o waith i'w wneud nawr o ran ystyried sut olwg ddylai fod ar hwnnw i'r dyfodol, ac rwy'n gwybod y bydd gan gydweithwyr ddiddordeb mawr yn hynny. Ac rwy'n credu mai'r pwynt hwn ynglŷn â gwasanaethau cyhoeddus yw un o'r pethau pwysicaf, sydd, yn fy marn i, wedi cael ei anwybyddu hyd yma yn y sylwadau wedi'r gyllideb. Ond, ar ôl y twrw ac wrth i ni ddechrau deall beth fydd yr effaith ar wasanaethau cyhoeddus, a'r ffaith nad oes yna fwy o arian am ddod a bydd raid gwneud dewisiadau sy'n anodd, rwyf i o'r farn y byddwn ni'n siarad llawer mwy am hynny. Rwy'n gwybod y bydd gan lywodraeth leol ac iechyd, yn benodol, lawer i'w ddweud ynglŷn â hynny.

Ac wedyn, dim ond i ymateb i'r cwestiwn penodol o ran cost y newidiadau i brif gyfraddau preswyl a bandiau Treth Trafodiadau Tir, yn y flwyddyn ariannol hon £9 miliwn fydd hynny; yn 2023-24, £19 miliwn; ac yn 2024-25, £18 miliwn. Yr effaith gyfan yw na fydd cyfran uwch o drafodiadau yng Nghymru nag yn Lloegr yn talu unrhyw dreth, ac ni fydd tua 61 y cant o drafodiadau yn talu unrhyw dreth yn 2023-24. Ac, wrth gwrs, mae'r cynnydd trothwy y gwnaethom ei gyhoeddi yn fwy na'r twf mewn prisiau rhwng 2018-19 a 2021-22. Felly, rwy'n credu bod hynny'n cynnig pecyn da ar gyfer rhai sy'n prynu tai. Fel rwy'n dweud, rhywbeth yw hwnnw yr ydym ni wedi bod yn gweithio arno dros yr haf. Roeddwn i wedi gobeithio ei gyhoeddi ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft, ond nid oeddwn i am achosi ansicrwydd yn y farchnad dai, a dyna pam rwyf i wedi ei roi gerbron heddiw. 

Gweinidog, yr wythnos hon, fe welodd pobl Cymru Ganghellor y DU yn dosbarthu toriadau annheg sobr yn y dreth a hynny'n anfoesol, yn fy marn i, i'r mwyaf cefnog; yn tynnu'r cap oddi ar fonysau i fancwyr; yn diogelu elw cwmnïau ynni mawr; yn colli rheolaeth ar sterling, sydd wedi cwympo dros ddibyn; a chynyddu dyled a chost dyledion i'r DU; gan lwytho'r costau hynny ar ein cenhedlaeth ni a chenedlaethau'r dyfodol; a chynyddu cost mewnforion; a chynyddu'r risg o forgeisi ar gartrefi a chostau benthyca, yn codi llawer tu hwnt i fforddiadwyedd ac yn andwyo aelwydydd hyd y gwanwyn; ac ychwanegu costau newydd brawychus y tu hwnt i argyfwng costau byw presennol y Ceidwadwyr i deuluoedd, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus ledled y wlad. A fyddech chi'n cytuno â mi, Gweinidog, nad dyma'r amser i bwyllgor 1922 ymateb i lythyrau sy'n galw am newid arweinydd y blaid Dorïaidd; dyma'r amser i gael etholiad cyffredinol a chael newid i Lywodraeth sydd â chymhwysedd economaidd cadarn, i Lywodraeth Lafur yn y DU? 

Byddwn, Dirpwy Lywydd, fe fyddwn i.

Mae'r cyfoethogion yn mynd yn fwy cyfoethog; a'r tlodion yn mynd yn fwy tlawd. Bydd pobl yn cael trafferth talu eu morgeisi ar ben y costau ynni sy'n cynyddu. Mae gwasanaethau cyhoeddus ar eu gliniau yn dilyn 10 mlynedd o gyni. Fe allai 45 biliwn o bunnoedd o doriadau treth fod wedi talu am gynnydd o 19 neu 20 y cant yn nifer y gweithwyr yn y sector cyhoeddus, gan gynnwys gofalwyr, a chredyd cynhwysol yw effaith hynny hefyd. Felly, rwy'n clywed y bydd pobl sy'n gweithio'n rhan amser yn gorfod gweithio rhagor o oriau er mwyn gallu derbyn credyd cynhwysol, a bydd hynny yn effeithio ar rieni, gofal plant ac ar bobl ag anableddau. Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â mi—. A menywod, unwaith eto. Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â mi mai pobl gyffredin Cymru a fydd yn talu am hyn am flynyddoedd i ddod, yn hytrach na'r bancwyr a fydd yn llenwi eu pocedi, a'r cyfoethogion? 

Rwy'n cytuno yn llwyr mai cyllideb gosbedigol yw hon gan Lywodraeth y DU, ac mae'n dweud cyfrolau mai dim ond llefarydd y Ceidwadwyr y prynhawn yma sydd wedi codi i amddiffyn cyllideb y Ceidwadwyr yr wythnos hon. Fe fyddai hi'n dda iawn gennyf i weld beth yw barn yr Aelodau Ceidwadol amdani, a'r rhai nad ydyn nhw'n teimlo yn awyddus i sefyll i'w hamddiffyn, am na ellir ei hamddiffyn hi—dyna pam. Ac rwy'n credu bod y pwynt hwn yn bwysig iawn ynglŷn â'r ffaith mai pobl dlotach a fydd dan anfantais i raddau helaeth, ond yr ymagwedd hefyd, yn syml.

Felly, mae Llywodraeth y DU o'r farn bod yn rhaid annog pobl gyfoethog sydd â llawer o arian parod i fynd allan i wneud rhywfaint o waith a thyfu yr economi. Ond, wrth wneud hynny hefyd, maen nhw o'r farn bod yn rhaid i chi roi cweir iawn i bobl dlotach oherwydd y dylen nhw gael y math hwnnw o ysgogiad i fynd allan a gweithio, oherwydd mae'r hyn y maen nhw'n ei wneud o ran credyd cynhwysol yn gwbl gosbedigol. Ni all pobl sydd, am ba bynnag reswm, ond yn gallu gweithio am nifer benodol o oriau, efallai eu bod nhw â gofal plant—wrth gwrs, mae'r gyllideb hon yn wrth-fenywaidd iawn, iawn hefyd—efallai y bydd cyfrifoldebau ganddyn nhw o ran gofal plant, efallai eu bod nhw'n anabl ac yn gweithio cymaint o oriau ag y gallan nhw, ond nawr, os nad ydyn nhw'n mynd allan a chael swydd isafswm cyflog arall, fe fydd eu budd-daliadau nhw'n cael eu hatal. Ac rydym ni'n gwybod bod pobl sy'n cael eu cosbi drwy eu budd-daliadau, yn ôl y Swyddfa Archwilio Genedlaethol, yn fwy tebygol o roi'r gorau i hawlio budd-daliadau a pheidio â hawlio dim na gwneud unrhyw beth arall. Felly, yn amlwg, fe fydd y gyllideb hon yn cael yr effaith fwyaf ddinistriol ar y bobl sydd â'r angen mwyaf am gymorth. 

Ac yn olaf, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, a wnewch chi roi syniad i ni efallai a oeddech chi'n cytuno gydag Andy Burnham ynglŷn â gadael y gyfradd o 20 y cant fel y mae hi, fel y byddai hynny'n cadw'r arian yno, er mwyn i ni fuddsoddi yn wirioneddol yn ein cymunedau ni?

Felly, mae gennym ni ddull profedig iawn o bennu cyfraddau treth incwm yng Nghymru, felly, ein harfer arferol ni yw cyhoeddi'r cyfraddau hynny ochr yn ochr â'r ddadl derfynol ar y gyllideb. Ac, yn amlwg, fe fyddwn ni'n cynnal trafodaethau gyda chydweithwyr ymlaen llaw, oherwydd fe fydd gennym ni bleidlais yn y Senedd hon ar ein cyfraddau ni o dreth incwm yng Nghymru. Rydych chi wedi clywed yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog wrth y Senedd yr wythnos diwethaf yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ynglŷn â'n dull ni o ymdrin â chyfraddau treth incwm yng Nghymru, ond fel y dywedais i, rydym ni'n ystyried y mater hwn yn fanwl iawn, rydym ni'n ystyried ystod gyfan o eitemau, ac fe fyddwn ni'n mynegi ein cyhoeddiadau ni yn y ffordd arferol, yn hytrach na chael ein gwthio i wneud unrhyw gyhoeddiad brysiog oherwydd camau gan ran o Lywodraeth y DU. Ac, fel y dywedais i, ein harfer arferol ni a'n trefn arferol ni yw gwneud y cyhoeddiadau hynny a chynnal y bleidlais honno ochr yn ochr â'r gyllideb derfynol.

Mark Isherwood, rydych chi'n wedi codi eich llaw. Datganiad yw hwn ac nid ymyrraeth. A ydych chi'n dymuno gofyn cwestiwn, oherwydd fe wnaeth y Gweinidog wahodd Aelodau i ofyn cwestiynau?

Ie, i ofyn cwestiwn, os yw hynny'n briodol, i chi.

Fe wnaf ganiatáu i chi fod y siaradwr olaf felly, oherwydd mae ein hamser ni bron ar ben, ac fe gawsoch chi eich gwahodd i ofyn cwestiynau, felly rwyf i am ganiatáu hynny. Mark Isherwood.

Mae hynny'n garedig iawn, diolch i chi. Wel, rwyf i wedi bod yn Aelod am bron i 20 mlynedd, a thrwy gydol y cyfnod hwnnw, rwyf i wedi clywed Llywodraethau Cymru yn sôn yn fynych am swm yr arian sydd ganddi i'w wario ond bron byth am sut y caiff yr arian hwnnw ei ennill. O ganlyniad, Cymru sydd â'r ffyniant gwanaf, y cyflogau isaf, y gyflogaeth isaf a'r gyfraddd uchaf  o dlodi plant yn y DU, ac mae hi'n talu biliynau yn llai o dreth nag y mae'n ei dderbyn gan y Trysorlys. Onid yw hi'n wir fod y Llywodraeth hon yng Nghymru yn llwyr ddibynnol ar gardod oddi wrth drethdalwyr yn ne-ddwyrain Lloegr a dinas Llundain?

Wel, mae yna argraff yn cael ei chreu o dôn ei gyfraniad ef nad yw'r Aelod yn hoff iawn o bobl Cymru na'u hymdrechion yma yng Nghymru. Nac ydw, mae'n ddrwg gen i, nid wyf i'n cydnabod yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud. Sôn ydym ni yma am gyllideb sydd mor gyfan gwbl atchweliadol. Sut ar y ddaear y gall Aelodau geisio amddiffyn rhywbeth sy'n gwneud dim ond dwyn arian oddi ar bobl dlotach—gadewch i ni gofio, bydd pobl ddiamddiffyn yn talu am y benthyca hwn am flynyddoedd i ddod. Bydd llai o fuddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus, felly os bydd unrhyw Geidwadwr yn codi ar ei draed yn ein dadleuon ni ar y gyllideb ac yn gofyn i mi roi ceiniog arall i wasanaethau cyhoeddus, ni wnaiff hynny lawer o argraff arnaf i, pe bydden nhw wedi bod yn gefnogol i'r gyllideb hon gan Lywodraeth y DU. Ac os gwelaf i lun o Geidwadwr mewn banc bwyd neu ganolfan gynnes dros gyfnod gaeaf eleni, ni fydd hynny'n gwneud llawer o argraff arnaf i chwaith, oherwydd nid oes unrhyw angen i'r pethau hyn ddigwydd. Dewisiadau gwleidyddol yw banciau bwyd a chanolfannau cynnes a wnaeth Llywodraeth y DU ac a gadarnhawyd yn eu cyllideb nhw—[Torri ar draws.]

A gaf i ofyn i bob Aelod ymdawelu, os gwelwch chi'n dda, oherwydd fe hoffwn i gael gwrando ar gyfraniad y Gweinidog?

Rwyf i wedi gorffen nawr, Dirprwy Lywydd.

Diolch i'r Gweinidog.

Eitem 4 y prynhawn yma yw datganiad gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol: Darpariaeth y blynyddoedd cynnar—ehangu Dechrau’n Deg, a galwaf ar Julie Morgan i wneud y datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i ddod yma heddiw i siarad â’r Aelodau am ein cynlluniau i ehangu darpariaeth y blynyddoedd cynnar i blant dwy oed ar draws Cymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael y dechrau gorau i'w fywyd. Mae'r blynyddoedd cynnar yn hanfodol bwysig ym mywyd plentyn, yn cynnig cyfleoedd ffurfiannol ac yn pennu'r daith ar gyfer addysg a datblygiad mwy hirdymor. Mae buddsoddi mewn gofal ac addysg blynyddoedd cynnar, fel y nodir yn ein gweledigaeth ni ar gyfer system addysg a gofal plentyndod cynnar integredig, yn allweddol o ran hapusrwydd a lles plant ac yn rhoi plant ar ben y ffordd i gyflawni eu posibiliadau'n llawn.

Gan adlewyrchu pwysigrwydd y blynyddoedd cynnar, mae ein rhaglen lywodraethu yn ein hymrwymo ni i barhau â'n cefnogaeth i'n rhaglen Dechrau'n Deg blaenllaw. Gan weithio gyda'n cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithredu, rydym ni wedi ehangu ein hymrwymiad i sicrhau ehangu darpariaeth y blynyddoedd cynnar yn raddol i gynnwys pob plentyn dwy oed, gyda phwyslais arbennig ar gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg.

Ym mis Mawrth eleni, cyhoeddais y byddai ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar yn cael ei gyflwyno i ddechrau drwy ein rhaglen Dechrau'n Deg, a'r cam cyntaf yn cychwyn ym mis Medi eleni, y mis hwn. Bydd yr ehangu cychwynnol yn darparu gwasanaethau Dechrau'n Deg i hyd at 2,500 o blant ychwanegol ledled Cymru dan bedair oed. Bydd y plant hyn a'u teuluoedd yn elwa ar gael mwy o gyfle i fanteisio ar wasanaethau ymwelwyr iechyd, cymorth gyda lleferydd, iaith a chyfathrebu, gwasanaethau magu plant, a gofal plant Dechrau'n Deg ar gyfer plant rhwng dwy a thair oed. Rwy'n falch o roi gwybod i Aelodau'r Senedd bod y ddarpariaeth ychwanegol hon eisoes yn cael ei chyflwyno ledled Cymru, ac ynghyd ag Aelod dynodedig Plaid Cymru, Siân Gwenllian, rwyf i eisiau diolch i'n hawdurdodau lleol a'n partneriaid blynyddoedd cynnar ehangach am sicrhau y gallai'r ehangu hwn ddigwydd mor gyflym. Rydym ni wedi cael ymateb aruthrol ganddyn nhw.

Rydw i nawr yn gallu cadarnhau y bydd yr ail gam o ehangu yn canolbwyntio ar ddarparu'r elfen gofal plant Dechrau'n Deg ar gyfer hyd yn oed fwy o blant dwy oed. Bydd y dull hwn yn datblygu'r un a gafodd ei ddefnyddio yng ngham 1, gan weithio gyda'n partneriaid awdurdodau lleol a'r sector gofal plant i ddarparu'r ddarpariaeth o'r safon uchaf. Gan ddechrau gyda rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, bydd y ddarpariaeth yn dechrau ym mis Ebrill, ac yn ystod y ddwy flynedd ganlynol, byddwn ni'n buddsoddi £26 miliwn i ehangu gofal plant Dechrau'n Deg. Bydd y buddsoddiad hwn yn caniatáu i ddarpariaeth gofal plant Dechrau'n Deg ehangu'n sylweddol, gan gefnogi effeithiau hirdymor, cadarnhaol ar fywydau'r plant a'r teuluoedd hynny ledled Cymru sy'n wynebu'r heriau mwyaf, ac nid oes mwy o angen wedi bod amdano erioed.

Rwy'n falch o ddweud ein bod ni eisoes wedi cyhoeddi canllawiau drafft manwl ar gyfer ein partneriaid a'r sector. Bydd hyn yn galluogi cynllunio cynnar i ddigwydd ar lefel leol fel y gallwn ni wneud cynnydd cyflym tuag at gyflawni ein nod o ddarparu'r profiad gorau posibl yn y blynyddoedd cynnar i bob plentyn yng Nghymru. Yn ystod y cyfnod hwn, byddwn ni hefyd yn ceisio cynyddu'r ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg sydd ar gael. Mae ymrwymiad y cytundeb cydweithio hefyd yn pwysleisio pwysigrwydd cefnogi darpariaeth y blynyddoedd cynnar gyfrwng Cymraeg. Rwy'n falch o gyhoeddi pecyn o fesurau i gefnogi lleoliadau a gweithwyr gofal plant cyfrwng Cymraeg presennol, yn ogystal â rhai sydd eisiau bod yn rhan o'r gweithlu plant. Bydd cyllid ychwanegol gwerth hyd at £3.787 miliwn yn cael ei ddarparu i Cwlwm yn ystod y tair blynedd ariannol nesaf i gefnogi amrywiaeth o fesurau, gan gynnwys hyfforddiant Cymraeg ychwanegol a phwrpasol, cefnogaeth bwrpasol i leoliadau cyfrwng Cymraeg, a'r rheini sy'n ceisio cynyddu eu defnydd o'r Gymraeg, yn ogystal â chyrsiau hyfforddi wedi'u cyflwyno drwy gyfrwng y Gymraeg.

Bydd yr arian hwn yn ein cefnogi ni i ddenu mwy o siaradwyr Cymraeg i'r gweithlu. Bydd yn rhoi cyfleoedd i ddysgwyr Cymraeg a siaradwyr Cymraeg yn y gweithlu presennol wella eu sgiliau iaith, a bydd yn darparu rhaglen barhaus o ddatblygu proffesiynol ar gyfer siaradwyr Cymraeg yn y gweithlu. Bydd cyllid yn cefnogi lleoliadau presennol i ehangu i ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, ynghyd â galluogi lleoliadau cyfrwng Cymraeg newydd, penodol i agor. Ac, fel y dywedais i'n gynharach, rwyf i wedi bod yn gweithio'n agos iawn ar hyn gyda'r Aelod dynodedig, Siân Gwenllian.

Bydd cynyddu gallu ledled y sector gofal plant yn rhan annatod o ysgogi'r ehangu hwn, gan weithio ledled pob rhan o'r sector. Ers 2006, rydym ni wedi buddsoddi mwy na £160 miliwn mewn lleoliadau gofal plant ledled Cymru drwy ein Dechrau'n Deg a rhaglenni cyfalaf cynnig gofal plant. Gan ddatblygu'r llwyddiant hwn, rwy'n falch o gyhoeddi rhaglen gyfalaf newydd tair blynedd o £70 miliwn, a bydd cyfle i bob lleoliad gofal plant cofrestredig fanteisio arno. Mae ein cyllid presennol wedi cefnogi lleoliadau Dechrau'n Deg i ddatblygu a chynnal y seilwaith sydd ei angen i ddarparu'r cyflenwad llawn o wasanaethau ar gyfer plant cymwys a'u teuluoedd. Mae hyn wedi cynnwys lleoliadau gofal plant o ansawdd uchel a lleoliadau sy'n addas ar gyfer darparu rhaglenni magu plant ac iaith a datblygu cynnar.

Bydd y £70 miliwn ychwanegol yn ariannu gwaith cyfalaf mawr, yn ogystal â grant bach i ganiatáu lleoliadau i wneud cais am gymorth ariannol ar gyfer mân welliannau cyfalaf a gwaith cynnal a chadw hanfodol ledled ystad Dechrau'n Deg a gofal plant yng Nghymru. Bydd canllawiau ar y broses ymgeisio newydd yn cael eu rhoi i awdurdodau lleol yn ystod yr wythnosau nesaf.

Mae hyn yn gam sylweddol ymlaen. Mae'n £100 miliwn gyda'i gilydd i'r sector gofal plant, mae'n ganlyniad y cytundeb cydweithredu rhwng Llafur a Phlaid Cymru, ac rwy'n falch iawn ein bod ni'n gallu gwneud y cyhoeddiad hwn yn y Senedd heddiw.

Hoffwn i ofyn i'r Senedd ymuno â mi i groesawu'r buddsoddiad hwn, ac i gefnogi ein plant a'n pobl ifanc.

Diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog, er i chi gyhoeddi eich cynllun i'r cyfryngau 48 awr cyn trafod y cynigion ar lawr y Senedd hon, i le yr ydych chi wedi cael eich ethol. Ond roedd hi'n dda eich gweld chi yn y gogledd ddydd Gwener, felly mae hynny'n beth cadarnhaol.

Gan droi at eich cyhoeddiad heddiw, hoffwn i ddechrau ar bwynt technegol, os caf i. Mae gennyf i ddiddordeb mawr yn y £70 miliwn i uwchraddio lleoliadau gofal, Dirprwy Weinidog. Felly, sut bydd yr arian hwn yn cael ei rannu ymhlith y 22 awdurdod lleol—sef, yn y bôn, cwestiwn i ofyn faint bydd pob cyngor yn ei dderbyn? Rwy'n sylwi hefyd y byddwch chi'n cyhoeddi canllawiau ar y broses ymgeisio, ond a allwch chi ddweud wrthym ni heddiw beth yw'r cynnig mwyaf posibl y gall lleoliadau gofal plant wneud cais amdano a phwy sy'n gymwys ar gyfer yr arian hwn?

Mae cyfraddau tlodi plant wedi cynyddu yng Nghymru, mewn gwirionedd, Dirprwy Weinidog. Yn 2020-21, roedd gan Gymru 34 y cant o blant yn byw o dan y llinell dlodi, sef y gwaethaf yn y DU, gyda Lloegr ar 29 y cant, yr Alban ar 21 y cant, a Gogledd Iwerddon ar 24 y cant. Gobeithio eich bod chi'n cydnabod y ffigurau hyn, Dirprwy Weinidog, a'ch bod chi mewn sefyllfa heddiw i amlinellu pa elfennau o'r estyniad a fydd yn ymdrin yn uniongyrchol â'r materion hyn. A er y gallaf groesawu'r egwyddor o wario ychwanegol ar ofal plant, gallech chi fod wedi mynd ymhellach na hyn pe na bai cytundeb cydweithio Llafur a Phlaid Cymru yn benderfynol o greu 36 yn fwy o Aelodau'r Senedd, gan gostio tua £100 miliwn, a fyddai, yn ystod argyfwng costau byw, a'r gaeaf ar y gorwel, yn ymddangos yn ddadl gredadwy i'w gwneud y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog.

Nawr, pan gafodd ei gyflwyno yn 2007, roedd y cynllun Dechrau'n Deg yn cael ei ystyried yn un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran ymdrin â thlodi. Felly, ydy'r Dirprwy Weinidog yn credu ei fod wedi gweithio, a sut bydd yr estyniad hwn yn gwella'r cyfleoedd i blant mwyaf difreintiedig Cymru? A hoffwn i hefyd ymdrin â phryderon daearyddol a chod post, yn enwedig o ran achosion lle gall teuluoedd mwy cefnog fod yn gymwys ar gyfer y cynllun Dechrau'n Deg, ac ni all teuluoedd sydd angen y gefnogaeth fod yn gymwys, dim ond oherwydd ble maen nhw'n byw. Felly, a all y Dirprwy Weinidog roi unrhyw sicrwydd i deuluoedd llai cefnog heddiw y bydd yr estyniad yn mynd rhywfaint o'r ffordd i ymdrin â'r problemau hyn? Ac os na, pa gynlluniau ar gyfer y dyfodol fydd Llywodraeth Cymru'n eu mabwysiadu er mwyn sicrhau bod gwariant ychwanegol yn canolbwyntio ar y bobl sydd ei angen fwyaf?

A dyma wir gost 25 mlynedd o Lafur yng Nghymru—mae blynyddoedd o gamreoli economaidd wedi gweld tlodi mewn gwaith Cymru'n tyfu ochr yn ochr â thlodi plant yn codi. A yw'n unrhyw syndod pan, o dan Lafur, mae gweithwyr Cymru'n mynd â'r pecynnau cyflog isaf adref ym Mhrydain Fawr, a phobl sy'n gweithio'n galed yn colli £3,000 o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU? Mae angen i Weinidogion Llafur roi'r gorau i chwarae gwleidyddiaeth gyda'r pwysau gwirioneddol y mae pobl yn eu hwynebu, a rhoi'r gorau i wastraffu arian ar eu prosiectau ofer a darparu'r gefnogaeth bwrpasol y mae pobl a busnesau sy'n gweithio'n galed yn crefu amdano. Diolch.

Diolch yn fawr iawn am y cyfraniad hwnnw. Wel, fe ddywedoch chi un peth cadarnhaol ar y dechrau—eich bod chi'n falch o fy ngweld i a Siân yn ymweld â'r cylch meithrin yn y gogledd, a hoffwn i ddweud ein bod ni wedi cael ymweliad da iawn ac roedd yn ddymunol iawn ac yn ysgogol iawn ac rwy'n credu ei bod yn dangos yr hyn yr ydym ni'n gallu'i wneud i weithio gyda phlant.

Nid ydw i'n credu, mae'n debyg, bod gweddill y pwyntiau y gwnaethoch chi yn gadarnhaol, yn hollol, ond gwnaethoch chi ofyn rhai cwestiynau. Felly, y £70 miliwn, sut bydd yn cael ei rannu ymysg yr awdurdodau lleol? Bydd cyfle i'r awdurdodau lleol gynnig am yr arian hwnnw ac, yn amlwg, mae'n mynd i gynnwys amrywiaeth enfawr o ddarpariaeth. Bydd peth ohono ar gyfer gwelliannau gweddol fach i'r ddarpariaeth bresennol. Bydd angen rhywfaint o ddarpariaeth newydd arnom ni. Efallai y bydd angen rhai adeiladau hollol newydd. Felly, bydd yr amrywiaeth o arian y bydd awdurdodau lleol yn gwneud cais amdano yn eithaf eang.

Yna aethoch chi ymlaen i sôn am gyfraddau tlodi plant, ac mae'r buddsoddiad hwn o £100 miliwn yn ymdrin yn uniongyrchol â thlodi plant, oherwydd, os ydych chi'n darparu lle cynnes a diogel i blant fynd, gofal plant am ddim am 12.5 awr yr wythnos i blant dwy oed, mae hynny'n gam enfawr tuag at roi cyfle i'r rhieni gael rhywle i'w plant fynd yn y math yna o ffordd, ac mae'n ymdrin yn uniongyrchol â'r argyfwng costau byw yr ydym ni ynddo. Felly, rwy'n credu bod gofal plant yn un o'r pethau pwysicaf y gallwn ni ei wneud, ac yn un o'r pethau pwysicaf y gallwn ni ei wneud i helpu anawsterau economaidd y wlad hefyd. Felly, rwy'n ei weld fel cyfraniad uniongyrchol tuag at ymdrin â thlodi plant, rhywbeth yr ydym ni i gyd eisiau'i weld yn gostwng.

Yna aeth ymlaen at bwyntiau gwleidyddol, o'r hyn y gallwn i ei weld. O ran y 36 Aelod newydd o'r Senedd, efallai y gallai gymryd y safbwynt bod buddsoddi mewn cryfhau democratiaeth Cymru drwy ehangu'r Senedd wir yn ffordd warantedig o sicrhau bod gennym ni lywodraeth yng Nghymru sydd wedi ymrwymo'n llwyr i wasanaethau cyhoeddus ac i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Dyna bwrpas ein cynlluniau i ehangu'r Senedd yng Nghymru. Felly, rwyf i wir yn gweld hwnnw yn bwynt gwleidyddol, ac rydw i eisiau pwysleisio heddiw bod hwn yn gyhoeddiad gwych ac mae'n gam mawr ymlaen ac mae'n rhywbeth yr ydym ni mor falch ein bod ni'n gallu'i wneud.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad heddiw. Yn amlwg, rydym ni'n falch o weld ymrwymiad pellach o'r cytundeb rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru yn cael ei wireddu, dim jest ar bapur ond yn cyflawni i bobl Cymru. Ac i Blaid Cymru, mae gofal plant am ddim i blant dwy oed yn gam cyntaf pwysig yn ein gweledigaeth ar gyfer gofal plant rhad ac am ddim i bawb. Dengys y gallwn wneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru, a hyd yn oed gyda'r pwerau sydd gennym, y gallwn roi mesurau ar waith i roi'r dechrau gorau posib i'n plant, tra hefyd roi ar waith fesurau i drechu tlodi. Yn sicr, mae'r rhain yn fesurau pwysig o ran hynny. 

Yn sgil yr argyfwng costau byw, bydd hyn yn darparu achubiaeth i nifer o deuluoedd, drwy ddiddymu costau a hefyd drwy ddiddymu'r rhwystr i rieni a allai ddymuno dychwelyd i'r gwaith. Ond man cychwyn yw hyn. Rhaid i gynnydd Llywodraeth Cymru ar ofal plant am ddim fod yn uchelgeisiol, a pharhau i fod, er mwyn sicrhau bod cymaint o blant â phosibl yn y blynyddoedd i ddod yn gallu elwa o leoliadau gofal plant o oedran ifanc. Mae'n rhaid symud mor gyflym â phosib i wireddu'r polisi, ac yn y pen draw hoffem ni weld gofal plant am ddim yn cael ei ddarparu i bob plentyn dros un flwydd oed, a gobeithio y gallwn gytuno mai dyma ddylai fod y nod yn y pen draw.

Ochr yn ochr â chyflymu ac ehangu yw'r angen i sicrhau bod ehangu darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn ganolog i hyn a'i fod yn cael ei weld fel rhan graidd o’r datganiad heddiw—nid fel rhywbeth ar wahân neu sy’n digwydd ochr yn ochr â hyn, ond yn gyfan gwbl greiddiol. Dyma’r unig ffordd o sicrhau bydd pob plentyn yng Nghymru yn cael y cyfle i ddysgu dwy iaith swyddogol ein gwlad a chyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg, a chynyddu defnydd o'r iaith yn y pen draw.

Wrth gwrs, fel y gwnaethoch chi amlinellu yn y datganiad, yr her fawr yw datblygu'r gweithlu fel y gellir cynnig gwasanaethau gofal plant ledled Cymru yn y Gymraeg, ac mae yn dda gweld buddsoddiad yn hyn. Gaf i felly bwyso ar y Dirprwy Weinidog i gadarnhau heddiw bod ehangu'r ddarpariaeth ar fyrder yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, a bod y Gymraeg yn rhan ganolog, yn hytrach nac atodol, i'r cynlluniau hyn?

Diolch. Diolch yn fawr iawn am y sylwadau a'r cwestiwn hynny. Rwy'n croesawu'r ymrwymiad i ofal plant yng Nghymru yn fawr, ac rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu cymryd y camau hyn ymlaen. Rwy'n cytuno'n llwyr fod gofal plant yn achubiaeth i deuluoedd, i bob teulu, ac i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yn benodol, mae'n hwb enfawr. Rwy'n credu ein bod ni'n uchelgeisiol. Mae'r cytundeb cydweithio yn dweud y byddwn ni'n cyrraedd pob plentyn dwy oed erbyn diwedd y cytundeb cydweithio. Mae'n gytundeb tair blynedd ac mae hynny'n heriol iawn, ond rydw i, a'r Aelod dynodedig yn benderfynol o wneud popeth posibl o fewn ein gallu ni i gyflawni hynny. Ein polisi hirdymor ar gyfer gofal plant, dros strategaeth 10 mlynedd, yw edrych ar grŵp llawer ehangach o blant ac, yn y pen draw, hoffem ni symud i'r sefyllfa lle mae gennym ni ofal plant ar gael i bawb sydd ei eisiau a'i angen. Ond strategaeth 10 mlynedd yw honno. Ond, yn ystod y tair blynedd yma, rydym ni eisiau cyrraedd pob plentyn dwy oed. Mae hynny'n uchelgeisiol, rwy'n gwybod, ac mae'r gweithlu yn un o'r meysydd yr ydym ni'n gweithio arno'n fwyaf cryf. 

Rydw i ond eisiau tawelu meddyliau'r Aelod bod rhaid ystyried addysg a gofal Cymraeg yn rhan annatod o'r holl beth, bod yn rhaid i ni, beth bynnag y gwnawn ni, ei weld fel rhan o hynny, fel rhan annatod, nid ychwanegiad. Ac rydym ni eisiau ddefnyddio'r cyfle hwn i roi'r budd enfawr i deuluoedd a phlant yng Nghymru i allu, fel y dywedwch chi, ddefnyddio dwy iaith swyddogol Cymru, ac rydym ni eisiau ei gwneud hi'n hawdd i ddigwydd ac rydym ni eisiau'i wneud yn rhan o'r system gyfan. Felly, gallaf i ei sicrhau hi mai dyna yw ein nod ni a dyna pam yr ydym ni wedi dyrannu arian yn benodol yn y cyhoeddiad hwn heddiw i gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, gweithio gyda Cwlwm yn agos iawn, a sicrhau y bydd cyfleoedd i aelodau o staff presennol ddatblygu a dysgu hyder yn y Gymraeg, yn ogystal â denu aelodau newydd o staff a chynnig cyfleoedd eang, a hefyd rhoi swyddog datblygu i ddatblygu'r ddarpariaeth Gymraeg ym mhob un o bartneriaid Cwlwm. Felly, mae gennym ni gynlluniau penodol wedi'u costio i ddefnyddio'r arian sydd gennym ni. Rydym ni'n gwybod bod y gweithlu yn un o'r materion y mae'n rhaid i ni ymdrin â nhw ar gyfer lleoliadau cyfrwng Saesneg a chyfrwng Cymraeg, ond rydym ni'n ymwybodol iawn o hynny ac yn gwneud popeth posibl i fynd ar drywydd hynny. 

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.

Yr eitem nesaf yw datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg—cefnogi'r gweithlu addysg. Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad. Jeremy Miles.  

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwyf wedi dweud yn gwbl glir nad oes modd cefnogi lles disgyblion a darparu addysg o ansawdd uchel os nad yw’r gweithlu yn teimlo eu bod nhw’n cael cefnogaeth. Mae hynny’n golygu bod yn rhaid i les y gweithlu fod yn ystyriaeth flaenllaw ym mhob peth rŷn ni'n ei wneud. Rhaid i leihau llwyth gwaith fod yn flaenoriaeth. Mae'r grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth, sy'n cynnwys rhanddeiliaid allweddol o'r gymuned addysg, wedi nodi ac ystyried materion sylweddol sy'n effeithio ar lwyth gwaith. Bydd y grŵp yn cwblhau ei argymhellion cyn bo hir, ond rwy’n disgwyl cynigion a fydd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol, fel cael gwared â’r term 'ffug arolwg', egluro’r disgwyliadau ynghylch cynllunio gwersi a sicrhau ansawdd, yn arbennig mewn ysgolion cynradd, a symleiddio’r holl gyfathrebu a chanllawiau yn y dyfodol. Byddaf hefyd yn sefydlu proses newydd o fewn yr adran addysg, lle bydd yn rhaid i bob polisi a diwygiad ystyried yr effaith ar lwyth gwaith y gweithlu addysg.

Mae ansawdd system addysg yn dibynnu ar ansawdd ei hathrawon. Rwy'n hynod o falch o’n gweithlu ymroddedig, ac rwy'n gwybod eu bod nhw’n croesawu’r camau rydyn ni’n eu cymryd tuag at system o ddysgu proffesiynol drwy gydol gyrfa. Yn ddiweddarach yr wythnos hon, byddaf yn cyhoeddi'r hawl genedlaethol ar gyfer dysgu proffesiynol. Bydd yn creu pecyn o ddysgu proffesiynol ar gyfer y gweithlu addysg cyfan, fel y gall unrhyw un, ble bynnag maen nhw wedi'u lleoli yng Nghymru, elwa ohono. Bydd hwn yn hawl byw, yn cael ei fireinio wrth iddo ddatblygu. Bydd yn ei gwneud yn haws i ymarferwyr gael gafael ar raglenni dysgu proffesiynol ac yn gosod ein disgwyliadau clir ynglŷn â'r hyn y dylai pob gweithiwr proffesiynol yng Nghymru fod â hawl iddo. Os nad yw'r hawl hwnnw yn ei le ar hyn o bryd, byddwn ni’n gweithio'n gyflym gyda phartneriaid i wella’r hyn sy’n cael ei gynnig.

Rhaid i'n cynnig cenedlaethol fod yn gyson ac o'r ansawdd gorau. Gallaf gyhoeddi felly y byddwn yn cyflwyno proses ddilysu newydd er mwyn sicrhau bod yr holl ddysgu proffesiynol cenedlaethol yn cael ei sicrhau o ran ansawdd a'i gydnabod. Mae'n bleser gennyf hefyd roi gwybod i chi fod gwefan draws-ranbarthol newydd wedi mynd yn fyw heddiw. Bydd y wefan yn darparu mynediad teg i wybodaeth ynghylch darpariaeth dysgu proffesiynol ar gyfer ymarferwyr ledled Cymru, ynghyd â mynediad agored i gynnig dysgu proffesiynol Cwricwlwm i Gymru ar draws pob rhanbarth. Bydd y safle'n parhau i ddatblygu fel ei fod yn rhoi mynediad cyffredinol i gyfleoedd ac adnoddau dysgu proffesiynol pellach. Mae'r broses ddilysu newydd a'r wefan draws-ranbarthol newydd yn gamau pwysig tuag at sicrhau bod gennym ni gynnig cyson, wedi'i ddilysu, ag enw da sydd ar gael i bawb.

Gan gydnabod y baich ychwanegol ar staff addysg, yn enwedig yn dilyn y pandemig, ac i gefnogi'r hawl i ddysgu proffesiynol, rwy'n ymgynghori ar ymestyn y ddarpariaeth o ddiwrnod hyfforddiant ychwanegol mewn swydd ar gyfer y tair blynedd academaidd nesaf, a byddwn yn annog pawb sydd â diddordeb i ymateb i'r ymgynghoriad.

Er mwyn cryfhau dysgu a chefnogaeth broffesiynol rydym wedi gwneud gwelliannau i sefydlu statudol, yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus yn y gwanwyn. O'r tymor hwn, rydym yn darparu cyllid ar gyfer mentoriaid hyfforddedig i gefnogi pob athro sydd newydd gymhwyso trwy gydol eu cyfnod sefydlu. Mae rhaglen genedlaethol o ddysgu proffesiynol hefyd wedi'i datblygu, ni waeth pa un a yw athrawon newydd gymhwyso yn gweithio ar gontract neu ar sail gyflenwi.

O ran gweithredu'r cwricwlwm, roeddem yn darparu hyblygrwydd i ysgolion uwchradd i ddechrau naill ai yn 2022 neu 2023. Mae fy swyddogion yn parhau i rannu cynlluniau cynnar gydag undebau athrawon, gan fynd i'r afael â'u pryderon pan fo modd, ac mewn rhai achosion, addasu cynlluniau mewn ymateb i ystyriaethau ehangach ynglŷn â llwyth gwaith. Bydd ymchwil ar brofiadau cynnar gwireddu'r cwricwlwm yn dechrau'r tymor hwn, gan ein galluogi i ddeall yr hyn sy'n gweithio'n dda a pha wersi y gallwn ni eu dysgu ar gyfer y dyfodol i'n helpu i gefnogi ymarferwyr orau.

Yn yr un modd, rwyf wedi parhau i wrando ar bryderon a godwyd am y pwysau sy'n wynebu'r gweithlu i fodloni'r llinell amser ar gyfer symud plant i'r system anghenion dysgu ychwanegol newydd. Y gwanwyn diwethaf, cyhoeddais flwyddyn ychwanegol i symud y grŵp cyntaf o blant. Gydag ymrwymiad cryf ledled Cymru i sicrhau canlyniadau gwell i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol, rydym yn parhau i gefnogi'r sector gyda £21 miliwn bob blwyddyn dros y ddwy flynedd nesaf i hybu cefnogaeth capasiti a gweithredu. Mae'n galonogol dysgu bod teuluoedd yn sôn yn gadarnhaol am eu profiadau hyd yn hyn.

Roedd datganoli cyflogau, telerau ac amodau athrawon yn cyflwyno cyfle i Gymru greu llwybr newydd i gefnogi ein gweithlu, a dyna beth yr ydym ni wedi'i wneud. Rydym ni wedi mabwysiadu dull partneriaeth gymdeithasol, gan weithio gyda'r proffesiwn addysgu i helpu darparu lwfansau a chyflogau uwch i athrawon newydd a phrofiadol o'u cymharu, er enghraifft, â Lloegr. Byddwn ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid ar adolygiad cynhwysfawr o strwythur cyflog ac amodau athrawon, gan ddarparu cyfleoedd pellach i ddatblygu system genedlaethol fwy penodol, a fydd nid yn unig yn gwella a mireinio'r system, ond yn ei gwneud yn decach ac yn fwy tryloyw.

Am gyfnod rhy hir nid yw athrawon cyflenwi wedi teimlo eu bod nhw'n cael digon o gefnogaeth. Gan weithio gyda Phlaid Cymru, rydym yn cymryd camau i fynd i'r afael â hynny. Dros y misoedd nesaf, byddaf yn dechrau ar ddiwygiadau sylweddol a fydd yn edrych ar y system gyfan, ac yn sicrhau bod staff cyflenwi yn cael eu gwobrwyo'n deg am y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Mae cynorthwywyr addysgu hefyd yn rhan annatod o'n gweithlu addysg, a dyna pam yr wyf eisoes wedi nodi nifer o gamau y byddwn yn eu cymryd i'w cefnogi, gan gynnwys mynd i'r afael â'u problemau penodol yn y gweithlu a dysgu proffesiynol.

Fel y dywedais, mae cefnogaeth llesiant yn hanfodol, Dirprwy Lywydd. Yn y gwanwyn, cyhoeddais fwy o gyllid i gefnogi iechyd meddwl a llesiant y gweithlu addysg, gyda chyllid o £1.2 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon, yn codi i £3 miliwn erbyn 2024-25. Rydym yn parhau i ariannu'r elusen Cymorth Addysg, sy'n darparu cefnogaeth bwrpasol, wedi'i deilwra ar gyfer iechyd meddwl a llesiant i'r gweithlu addysg. Mae cefnogaeth llesiant ehangach hefyd yn cael ei chwmpasu, gan weithio gyda rhanddeiliaid, cyflogwyr ac undebau.

Dirprwy Lywydd, rydym ni, y Llywodraeth, yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i gefnogi'r gweithlu addysg. Rydym wedi gwneud cynnydd cadarn dros y flwyddyn ddiwethaf, ac rwy'n benderfynol o gadw'r momentwm hwn fel ein bod yn parhau i gefnogi ein gweithlu i'w helpu i godi safonau a dyheadau yn ein hystafelloedd dosbarth.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw? Rwy'n credu bod llawer ohono i'w groesawu. Ond rwy'n credu y byddai'n esgeulus ohonof i beidio â dweud, ar ddechrau eich datganiad, eich bod yn sôn bod yn rhaid i lesiant y gweithlu gael lle amlwg ym mhopeth a wnawn, ac eto, ers 2011, rydym ni wedi gweld 7,000 yn fwy o ddisgyblion yn dod i'r ystafell ddosbarth a 4,000 yn llai o athrawon i'w dysgu. A bod prinder athrawon hyd yn oed yn fwy amlwg yn y sector addysg Gymraeg. Ac er nad yw hynny'n sen o gwbl ar ymroddiad a gwaith caled y proffesiwn yr ydym ni wedi'i weld dros yr amser hwnnw, trwy fethu â recriwtio digon o athrawon yng Nghymru yn gyson, Llywodraeth Cymru sy'n parhau i siomi'r gweithlu hwnnw. Heb os nac oni bai y ffordd o adael i'r gweithlu deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a'u hysgogi yw recriwtio mwy o athrawon, lleihau'r baich o ran eu llwyth gwaith, a fyddai'n sicrhau bod athrawon yn aros yn y proffesiwn ac y gallwn ni ddenu'r gorau o bob cornel o'r wlad. Gweinidog, a wnewch chi amlinellu beth mae eich adran yn ei wneud i helpu gyda pheth o'r pwysau hynny?

Ffordd arall y gallwn ni gael athrawon a chynorthwywyr addysgu i deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi yw trwy eu cyflog. Felly, Gweinidog, allwch chi roi diweddariad ar yr adolygiadau hyn, yn enwedig yr un ynghylch tâl ac amodau cynorthwywyr addysgu? Fel cyn-gynorthwyydd dysgu fy hun, a gyda nifer o ffrindiau'n dal yn y proffesiwn, rwy'n gwybod o lygad y ffynnon fod nifer o gynorthwywyr addysgu yn mynd uwchlaw a thu hwnt i'w dyletswyddau contract er lles eu disgyblion a'u hysgol, a byddai'n ddefnyddiol iddynt gael yr eglurder y maent yn ei haeddu o'r adolygiad hwnnw.

Mae'r newid tuag at system sy'n cael ei gyrru gan ddysgu proffesiynol gydol gyrfa yn un i'w groesawu, ac rwy'n edrych ymlaen at weld yr hawl genedlaethol newydd ar gyfer dysgu proffesiynol. Allech chi gadarnhau, pan ydych chi'n dweud y byddwch yn gweithio'n gyflym gyda phartneriaid i wella'r cynnig, na fydd pobl broffesiynol o dan anfantais yn dibynnu ar yr ysgol neu'r awdurdod lleol y byddant yn addysgu ynddo, ac y bydd hwn yn gynnig cyson o ddatblygiad proffesiynol ledled Cymru? Hefyd, sut fyddwn ni'n gwybod bod hyn yn cael effaith ar y proffesiwn? Sut bydd llwyddiant yn cael ei fesur? A sut fydd athrawon, cynorthwywyr addysgu a disgyblion yn cael budd o hynny? Pa ganllawiau clir fyddwch chi'n eu nodi ar gyfer y grwpiau hynny, er mwyn sicrhau nad oes gennym ni loteri cod post o fynediad at y datblygiad proffesiynol hwnnw?

Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith eich bod wedi cydnabod y baich ychwanegol ar staff addysgol, ac mae'n rhaid i iechyd meddwl a llesiant y gweithlu fod ar flaen ein meddyliau pan ystyriwn y gefnogaeth honno i'r proffesiynau. Felly, yn sgil yr ymgynghoriad ar ddiwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol i athrawon am y tair blynedd nesaf, a wnewch chi gadarnhau pryd y dylai'r proffesiwn ddisgwyl cyhoeddiad terfynol ar hynny? Ac o ystyried y beichiau ychwanegol a roddir ar staff addysgol y sonioch chi amdanyn nhw, a yw un diwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol wir yn mynd i fod yn help sylweddol i alluogi athrawon a staff i ddal i fyny o ran y datblygiad proffesiynol angenrheidiol yr ydych chi'n sôn amdano?

O ran athrawon newydd gymhwyso, mae'r rhaglen genedlaethol unwaith eto i'w chroesawu. Ond tybed a oedd y Gweinidog wedi ystyried rhaglen gyfeillio bosib gyda staff mwy profiadol, i helpu eu cefnogi, eu helpu gyda'u datblygiad proffesiynol a chreu llwybrau clir ar gyfer eu gyrfa.

I grybwyll athrawon cyflenwi, rwy'n croesawu'r gydnabyddiaeth nad yw athrawon cyflenwi yn cael eu cefnogi ddigon, ac rwy'n gwybod y byddai'r proffesiwn yn croesawu gweithredu cyflym ar hynny. Felly, a wnaiff y Gweinidog roi syniad o sut olwg fydd ar y diwygiadau hynny, gan fod y diwydiant yn chwilio am rywfaint o sicrwydd i helpu i gadw pobl o fewn y proffesiwn? Yn olaf, o ran staff asiantaeth, maen nhw'n aml yn rhai o'r aelodau staff yr effeithir fwyaf arnyn nhw yng nghyswllt amodau gwaith.

Rwy'n credu bod angen i ni sefydlu llwybr clir ar gyfer cynorthwywyr addysgu i ddysgu a gwella datblygiad proffesiynol, fel y gallwn ni gael mwy o gynorthwywyr addysgu i ddod yn athrawon, oherwydd, yn aml, y cynorthwywyr addysgu hynny sy'n gwneud llawer o waith athro neu athrawes yn y lle cyntaf, heb fawr o wobr am hynny. Felly, rhywfaint o weithredu ar sicrhau ein bod yn denu pobl o bob cefndir i'r proffesiwn, er mwyn sicrhau nad athrawon yn unig, ond bod y disgyblion a'r sector yn gyffredinol yn cael budd o rai o'r newidiadau hynny. Felly, yn olaf, beth ydych chi'n ei wneud i symleiddio'r llwybr ar gyfer cynorthwywyr addysgu i ddod yn athrawon yn eu rhinwedd eu hunain? Diolch.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau amrywiol yna. Bydd yn ymwybodol o'r cynnydd yn nifer yr athrawon sy'n ymgeisio i fod yn rhan o'r rhaglen Addysg Gychwynnol Athrawon dros y blynyddoedd diwethaf, ac rwy'n siŵr y bydd yn croesawu hynny. Bydd hefyd yn ymwybodol o'r gwaith yr ydym yn ei wneud i hybu addysgu fel proffesiwn deniadol. Rydym ni'n treulio cryn dipyn o amser efallai yn y Siambr yn trafod yr heriau, ond, yn fy mhrofiad i, ac rwy'n siŵr yn ei brofiad o, bydd athrawon mewn ystafelloedd dosbarth yn dweud wrthych am y profiad gwych sydd ganddyn nhw fel athrawon, a'r llawenydd—. Bydd wedi cael profiad personol o hynny, o ystyried ei yrfa flaenorol. Ac rwy'n credu bod mwy y gallwn ei wneud i sicrhau bod pobl hefyd yn cydnabod y cyfleoedd gwych y mae addysgu yn eu cynnig i lywio bywydau pobl ifanc a gwella eu cyfleoedd bywyd, sef yr ysgogiad allweddol, yn fy mhrofiad i, i bobl sy'n ymgymryd ag addysgu fel proffesiwn. Mae gennym ni hefyd becyn o gymhellion, y bydd yn ymwybodol ohonyn nhw, y mae tystiolaeth yn awgrymu ei fod yn dwyn ffrwyth o ran recriwtio, yn enwedig i feysydd lle mae wedi bod yn heriol recriwtio i rai meysydd pwnc.

O ran y sylw am reoli llwyth gwaith, bu gennym ni broses ers tro sydd wedi ennyn diddordeb athrawon, undebau athrawon, y Llywodraeth a phartneriaid eraill a rhanddeiliaid yn y system addysg i edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i ddileu'r elfennau hynny o lwyth gwaith a allai fod wedi cronni dros amser ac i edrych arnyn nhw mewn golau newydd gan ddweud, 'Ydyn nhw'n hollol angenrheidiol? Ydyn nhw'n ychwanegu'r gwerth sy'n cyfiawnhau maint yr ymrwymiad a'r oriau y bydd yn rhaid i athrawon a staff addysgu eu gweithio yn fras i ymateb i'r rheiny?' Felly, mae'r gwaith hwnnw—wyddoch chi, mae'n waith heriol. Nid yw'r pethau hyn wedi'u cynllunio ar hap, maen nhw wedi'u cynllunio'n gyffredinol am resymau da, ond efallai o bryd i'w gilydd mae angen i ni edrych o'r newydd ar hynny, bwrw golwg eto arnyn nhw. Felly, bu'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo ers tro, ac rwy'n disgwyl cael cyngor yn fuan iawn am rai pethau penodol yr ydym ni wedi bod yn gweithio arnyn nhw gyda'r proffesiwn i leihau llwyth gwaith. Felly, byddaf yn gallu cyflwyno datganiad, gobeithio, yn y dyfodol agos a fydd yn rhoi ychydig mwy o gig ar yr asgwrn mewn cysylltiad â hynny.

Gofynnodd sawl peth mewn perthynas â chynorthwywyr addysgu, ac fe hoffwn i adleisio ei werthfawrogiad o'r gwaith maen nhw'n ei wneud. Mae ganddo brofiad personol o hynny, fel y dywed. Mae gennym ni lwybr ar gyfer dysgu proffesiynol i athrawon, ar gyfer cynorthwywyr addysgu. Bydd yr hawl genedlaethol ar gyfer dysgu proffesiynol hefyd yn ymestyn i gynorthwywyr addysgu. Fel y bydd yn gwybod o'r datganiad a wnes i yn gynharach eleni, buom yn gwneud gwaith o ran safoni swyddogaethau a'r canllawiau mewn cysylltiad â defnyddio cynorthwywyr addysgu, cyngor i gyrff llywodraethu ac ati. Rwy'n argymell ei fod yn bwrw golwg dros y datganiad hwnnw, a fydd yn egluro iddo'r hyn yr ydym ni'n ei wneud i gefnogi ein cynorthwywyr addysgu.

O ran yr hawl genedlaethol broffesiynol, bydd wedi fy nghlywed yn dweud yn y datganiad mai holl ddiben honno yw ei bod yn hawl genedlaethol. Mae'r cliw yn yr enw. Felly, mae'r wefan sy'n cael ei lansio heddiw yn rhoi mynediad i athrawon mewn unrhyw ran o Gymru i'r cynnig dysgu proffesiynol o gonsortia mewn unrhyw ran o Gymru. Felly, nid yw bellach wedi'i gyfyngu i'r consortiwm penodol lle mae'r athro neu'r athrawes unigol yn digwydd bod yn dysgu. Felly, mae'r wybodaeth honno bellach ar gael yn genedlaethol oherwydd y rheswm yr oedd yn holi yn ei gylch yn ei gwestiwn, a byddwn yn gwerthuso effeithiolrwydd y dysgu proffesiynol, y cynnig. Rydym ni wrthi'n gyson yn gwerthuso mewn cysylltiad â dysgu proffesiynol gan fod cymaint yn digwydd yn y system ar hyn o bryd. Ond, gallaf ei sicrhau y bydd hynny'n rhan o'n gwaith yn hynny o beth.

Gofynnodd am eglurder ynglŷn â phryd y cai penderfyniad ei gyhoeddi ynghylch y diwrnod hyfforddiant mewn swydd. Mae ychwanegu diwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol yn gofyn am reoliadau, ac mae hynny'n gofyn am ymgynghori. Rydym ni wedi lleihau'r cyfnod ymgynghori sy'n gyson â'r hyn yr ydym ni'n teimlo yw'r amser priodol i roi cyfle i bobl ymateb. Bydd yr ymgynghoriad yn dod i ben ar 28 Hydref, felly rwy'n gobeithio gallu gwneud datganiad yn eithaf buan ar ôl hynny, fel y bydd gan ysgolion yr eglurder y gwn i ein bod i gyd eisiau ei weld. Ond, mae'n rhan anhepgor o'r broses, fel y gwn i y bydd yn deall.

Gofynnodd am gyfeillio. Mae mentora, fel y byddwch wedi clywed o fy natganiad, yn rhan allweddol o'n cynnig ar gyfer ymarferwyr blynyddoedd cynnar, felly rwy'n gobeithio y bydd hynny wedi rhoi rhywfaint o sicrwydd iddo.

Diolch, Weinidog, am y datganiad heddiw. Da oedd clywed yn glir ar ddechrau eich datganiad fod lles y gweithlu yn ystyriaeth flaenllaw ym mhopeth, a dwi'n ategu'r sylwadau hynny o ran y pwysigrwydd.

Fel amryw o Aelodau eraill, mynychais ddigwyddiad dros ginio yma y Senedd ar gyfer lansiad y canllaw byr, 'Mynd i’r afael â thlodi plant gyda'n gilydd', gan Undeb Addysg Cenedlaethol Cymru a'r Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant, a chlywed tystiolaeth hynod o bwerus ynglŷn ag effaith yr argyfwng costau byw, nid yn unig ar blant a phobl ifanc, ond hefyd y gweithlu. Mae’r straen ychwanegol ar athrawon o ran cefnogi dysgwyr a’u teuluoedd yn rhywbeth sy’n bwysig i ni ei hystyried, a hoffwn ofyn heddiw pa gamau pellach sydd yn cael eu cymryd gan y Llywodraeth i sicrhau mwy o gefnogaeth i’r gweithlu addysg o ran hyn. Ategwyd effaith hyn ar staff gan arolwg yr undeb athrawon, a ganfu bod 58 y cant o athrawon wedi dweud eu bod wedi rhoi bwyd neu ddillad i’w disgyblion, bod chwech ymhob 10 wedi cael cymorth asiantaethau allanol i deuluoedd, a bod 35 y cant wedi cefnogi teulu disgybl i gael mynediad at fanc bwyd.

Clywsom gan y dysgwyr yn y digwyddiad heddiw hefyd yn glir sut y maent yn ystyried cost trafnidiaeth ysgol yn rhwystr i bobl fod yn cyrraedd yr ysgol. Gydag ysgolion yn cael eu mesur ar bresenoldeb, a phwysau ar athrawon i gyrraedd targedau o ran presenoldeb, yn sicr, mae hyn yn her. Rydych chi'n gwybod eu bod nhw'n cael eu mesur o ran presenoldeb hefyd efo disgyblion, ac mae hynny yn rhywbeth mae prifathrawon yn gweithio'n galed arno fo, oherwydd ein bod ni i gyd yn gwybod pwysigrwydd cael plant yn yr ysgol. Ond mae hynny'n her ychwanegol, pan fo'n rhaid argyhoeddi teuluoedd o bwysigrwydd hynny a'u cefnogi nhw i allu fforddio cyrraedd yr ysgol.

Ond rhaid hefyd cofio bod y gweithlu nid yn unig yn cefnogi pobl sydd wedi'u heffeithio gan yr argyfwng costau byw, ond eu bod hefyd yn wynebu eu heriau eu hunain, gyda phris tanwydd, er enghraifft, wedi cynyddu, gan olygu bod teithio i'r gwaith yn ddrutach, heb sôn am gynnydd mewn costau eraill mae pawb ohonom yn eu hwynebu. Yn bellach, a chithau wedi sôn am bwysigrwydd cynorthwywyr addysgu, rhaid hefyd cydnabod eu bod nhw’n benodol yn cael eu heffeithio gan yr argyfwng costau byw. Mae llu o brifathrawon wedi rhannu gyda mi eu bod wedi sefydlu banciau bwyd mewn ysgolion, nid yn unig i gefnogi dysgwyr a’u teuluoedd ond hefyd staff. Pa waith, felly, sy’n cael ei wneud gan y Llywodraeth i ddeall effaith yr argyfwng costau byw ar y gweithlu addysg yn ei gyfanrwydd?

Fel y crybwyllais wythnos diwethaf yn ystod y sesiwn gwestiynu, mae'r Alban wedi dechrau lleoli cynghorwyr arbenigol mewn ysgolion er mwyn darparu cymorth a sicrhau bod pawb yn gwybod sut mae derbyn y gefnogaeth ariannol sydd ar gael iddynt, boed hwy’n ddisgyblion neu'n staff neu'n rhan o'r gymuned ehangach. Ar y funud, mae'r bwrdwn hwn i'w weld yn disgyn ar athrawon a phrifathrawon. Felly, ydych chi wedi cael cyfle i ystyried yn bellach manteision ceisio efelychu cynllun fel yr Alban yma yng Nghymru? Oherwydd, fel rydych chi wedi sôn yn eich datganiad, mae yna fwrdwn ar athrawon rhwng y cwricwlwm newydd, anghenion dysgu ychwanegol ac ati. Mae'r argyfwng costau byw yn amlwg yn elfen arall o hynny, a byddwn i yn gwerthfawrogi mwy o wybodaeth os gwelwch yn dda. 

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau pellach hynny. Roeddwn i hefyd yn yr achlysur yn gynharach heddiw, ac yn gwrando ar dystiolaeth gan athro, sydd, fel mae'n digwydd, yn fy etholaeth i, yn sôn am ei phrofiad hi o fod mewn dosbarth ac yn darparu'r gefnogaeth ehangach hynny, a'r galw sydd arni i wneud hynny oherwydd y sefyllfa mae amryw o deuluoedd yn ei hwynebu. Mae hynny, yn sicr, yn rhywbeth sy'n digwydd mewn mannau eraill hefyd, yn amlwg.

O ran ein gwaith ni fel Llywodraeth, yr hyn rŷn ni'n ceisio ei wneud yw sicrhau ein bod ni'n darparu cefnogaeth er mwyn lleihau'r tebygolrwydd o hynny'n digwydd, efallai drwy gefnogaeth i deuluoedd sydd angen y fwyaf o gefnogaeth, er enghraifft, â chostau byw, o ran gwisg ysgol, o ran digwyddiadau yn yr ysgol, ond hefyd, fel bydd hi'n gwybod, y gwaith rŷn ni'n ei wneud ar y cyd gyda Phlaid Cymru o ran ymestyn prydau bwyd. Felly, mae amryw o bethau i wneud gyda'r nod o leihau'r pwysau ar y teuluoedd hynny sy'n ei chael hi anoddaf. Ond, mewn sefyllfa fel rŷn ni'n gweld ar hyn o bryd, â'r pwysau cymdeithasol ehangach ar deuluoedd, mae'r sefyllfa, fel oedd yn cael ei disgrifio i ni heddiw, yn un drist iawn. Ac, felly, yr hyn rŷn ni'n ei wneud yw sicrhau ein bod ni'n darparu'r gefnogaeth gallwn ni i'r teuluoedd sydd angen hynny fwyaf. 

O ran targedau presenoldeb, does dim targedau statudol ar hyn o bryd, am y rheswm mae hi'n sôn amdano, o ran pwysau ar ysgolion. Ond mae hefyd yn bwysig ein bod ni'n cefnogi ein hathrawon i sicrhau bod disgyblion yn dod nôl. Rydyn ni'n gwybod dros y cyfnod COVID bod hynny wedi bod yn heriol i amryw o ysgolion. Rydym wedi darparu cyllid penodol i sicrhau ein bod ni'n cefnogi ysgolion sydd angen y gefnogaeth honno i ailgydio cysylltiad â theuluoedd lle mae'r plant yn aros gartref. Felly, rŷn ni'n ceisio gwneud ein gorau i gefnogi athrawon i sicrhau bod hynny'n digwydd, yn hytrach, ar hyn o bryd, na gosod targedau statudol. Ond, wrth gwrs, mae'n iawn bod ysgolion yn edrych ar hynny. Mae'n nod o'r system ysgol bod ein plant ni yn yr ystafell ddosbarth, felly mae hynny'n waith teilwng mae'n hathrawon ni yn ei wneud. 

Y pwynt olaf wnaeth hi sôn amdano oedd y cynorthwywyr. Rwyf wedi ateb rhywfaint o hynny, efallai, yn y cwestiwn gan Tom Giffard. Roeddwn i mewn cyfarfod ddoe, a chyfarfod bore yma hefyd, gyda'r pwyllgor partneriaeth gymdeithasol ynglŷn ag ysgolion, oedd yn cwrdd y bore yma, yn trafod pwysau ar staff ysgol hefyd yn sgil yr argyfwng costau byw. Felly, i'r teuluoedd, ond hefyd i'r athrawon a'r cynorthwywyr, mae pwysau penodol. Roedd hyn hefyd yn thema mewn cyfarfod roeddwn i ynddo fe ddoe, yr oedd yr Education Policy Institute wedi trefnu, i glywed beth oedd yn digwydd mewn rhannau eraill ym Mhrydain, ac mae'n ddarlun sydd yn digwydd mewn mannau eraill hefyd. Felly, mae'n flaenoriaeth i ni sicrhau ein bod ni'n gwella telerau staff cynorthwyol. Mae gyda ni rhywfaint o bwerau; mae eraill o'r pwerau gydag awdurdodau lleol. Mae lot o waith gyda ni i'w wneud er mwyn sicrhau ein bod ni'n gwella sefyllfa cynorthwywyr. Rŷn ni wedi dechrau ar y gwaith yna; mae'n mynd yn iawn, ond mae lot mwy i'w wneud.

Ac yn olaf, Jayne Bryant.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog, a'ch ymrwymiad personol i gefnogi'r gweithlu addysg yn llawn.

Rydym yn disgwyl cymaint gan athrawon a staff ysgolion; mae eu swyddi'n ymestyn i fod yn gymaint mwy nag addysgwyr ac rydym yn gwybod eu bod yn mynd uwchlaw a thu hwnt i'r hyn sy'n ddisgwyliedig ohonyn nhw. Mae hyn yn aml yn ymestyn y tu allan i'w diwrnod gwaith, ac felly mae llawer yn parhau i gefnogi myfyrwyr a theuluoedd yn eu hamser eu hunain. Maen nhw'n helpu gyda digwyddiadau cymunedol a gofynnir iddyn nhw gefnogi'r heddlu; yn aml ar flaen y gad, gallant fod yn gocyn hitio ar gyfer llawer o benderfyniadau amhoblogaidd y tu allan i'w rheolaeth eu hunain, a gallant wir deimlo miniogrwydd barn ar y cyfryngau cymdeithasol.

Mae'r gwaith y maen nhw'n ei ddarparu yn amhrisiadwy i'n plant a'n pobl ifanc yng Nghymru ac fe ddylen nhw mewn gwirionedd gael y gefnogaeth orau bosibl. Rhai o'r rhai hynny sy'n darparu cefnogaeth hanfodol yw'r cynorthwywyr addysgu a'r cynorthwywyr cymorth dysgu, y bu i chi eu crybwyll yn gynharach. Rwy'n gwybod bod adolygiad cyfredol ar y gweill i edrych ar ffyrdd y gallwn ni gymell mwy o bobl i ymuno ac aros yn y proffesiynau hyn, a byddwn yn annog y Gweinidog i wneud popeth o fewn ei allu i ddarparu'r cymorth hwnnw. Mae'r swyddogaethau hyn yn hanfodol ac mae angen ymroddiad a llawer iawn o amynedd ac ymrwymiad i'w cyflawni.

Maen nhw eto'n mynd uwchlaw a thu hwnt i'w cyfrifoldebau. Hoffwn ofyn pa waith sy'n cael ei wneud i gefnogi'r athrawon hynny a'r cynorthwywyr addysgu efallai yn nes ymlaen yn eu gyrfaoedd, neu'r rhai sy'n agosáu at ymddeol, a sut yr ydym yn bwriadu cefnogi'r rheini, efallai os ydyn nhw eisiau aros yn y gweithlu ychydig yn fwy hyblyg nag y maen nhw wedi'i wneud, a hefyd i ddefnyddio eu sgiliau a'u profiad anhygoel y gallan nhw eu trosglwyddo i eraill sy'n newydd i'r gwaith, oherwydd maen nhw'n bwysig iawn, iawn.

Yn olaf, rydym yn gwybod bod Llywodraeth Dorïaidd y DU yn benderfynol iawn o flaenoriaethu taliadau bonws bancwyr yn hytrach nag ariannu ein gwasanaethau cyhoeddus yn iawn. Beth yn fwy gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddangos i'n gweithlu addysg ein bod yn gwerthfawrogi eu sgiliau, eu hymroddiad a'u proffesiynoldeb?

Rydym ni yn gwerthfawrogi eu sgiliau, eu hymroddiad a'u proffesiynoldeb. Mae cyfraniad athrawon i lesiant ein pobl ifanc a llesiant ein cenedl yn aruthrol. Mae'r gwaith anhygoel y maen nhw'n ei wneud i lunio bywydau ifanc a sicrhau bod pob un person ifanc yn cael y dechrau gorau mewn bywyd, y cyfle gorau i gyflawni ei botensial, yn rhyfeddol. Manteisiaf ar unrhyw gyfle i dalu teyrnged iddyn nhw am y gwaith gwych y maen nhw'n ei wneud.

O ran y gefnogaeth yr ydym yn ei ddarparu ar gyfer cynorthwywyr addysgu, bu nifer o ffrydiau gwaith ar y gweill ers y datganiad a wnes i yn gynharach yn y flwyddyn, ac mae rhai o'r ffrydiau gwaith hynny wedi'u harwain gan gynorthwywyr addysgu eu hunain. Er enghraifft, mewn cysylltiad â'r gwaith sydd ar y gweill i edrych ar safoni cwmpas swyddi, sy'n amrywiol iawn mewn gwahanol awdurdodau ar draws Cymru, mae cam cychwynnol hynny, sydd eisoes ar y gweill, yn cael ei arwain gan gynorthwywyr addysgu sy'n edrych ar fanylebau swyddi. Y cam nesaf wedyn fydd gweithio gyda phartneriaid llywodraeth leol.

Mae'r cyngor yr ydym wedi bod yn ei ddarparu mewn cysylltiad â defnyddio cynorthwywyr addysgu i wneud yn siŵr bod cysondeb yn y dull gweithredu hefyd yn cael ei arwain gan gynorthwywyr addysgu. Mae gan y cynnig dysgu proffesiynol y soniais amdano'n gynharach, sy'n cael ei lansio'r wythnos hon, elfen benodol ar gyfer cynorthwywyr addysgu a fydd yn eu galluogi i wybod beth yw eu hawl, lle gallant ddod o hyd iddo, ac i roi ymdeimlad o beth yw'r adnoddau wedi'u dilysu sydd ar gael iddyn nhw. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at gyrff llywodraethu yng Nghymru yn argymell penodi llywodraethwr sy'n gyfrifol am gynorthwywyr addysgu yn benodol, i sicrhau y clywir llais cynorthwywyr addysgu ar y corff llywodraethu pan wneir penderfyniadau yn yr ysgol.

Felly, ym mhob un o'r meysydd hynny, mae cynnydd sylweddol eisoes i'w weld. Fel y soniais yn fy ateb i Heledd Fychan, mae mwy i'w wneud yn amlwg, ond roeddwn i'n awyddus i wneud yn siŵr bod y ffordd yr awn ati yn un lle mae cynorthwywyr addysgu wrth galon y gwaith hwnnw, mewn partneriaeth â ni.

Gwnaeth yr Aelod rai sylwadau penodol ynglŷn â beth arall y gallwn ei wneud mewn cysylltiad â'r rhai yn tynnu at ddiwedd eu gyrfa neu a allai fod yn dymuno gweithio'n hyblyg. Roeddwn i'n falch o weld—fe'i cyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, rwy'n credu, neu efallai'r wythnos gynt, ar hyn o bryd—ymchwil gymharol sy'n edrych ar ddal gafael ar bobl mewn gwahanol genhedloedd yn y DU, ac rwy'n ei argymell os oes ganddi ddiddordeb. Mewn dau faes penodol, fel mae'n digwydd, cyfnod diwedd gyrfa ac addysgu rhan amser, mewn gwirionedd mae Cymru'n gwneud yn dda iawn, iawn o ran cadw pobl, ymarferwyr yn y rhan honno o'u gyrfa. Felly, rwy'n falch o hynny. Mae'n amlwg bod mwy y gallwn ni ei wneud, ond mae'n dangos, gydag ymdrech a chyda phwyslais, y gallwn ni sicrhau y caiff athrawon y cyfleoedd hynny i wneud yn siŵr eu bod yn gallu addysgu mewn ffordd sy'n gweithio iddyn nhw ac nad ydym ni'n colli, fel roedd hi'n dweud, yr arbenigedd, y mewnwelediad a'r profiad y gall athrawon eu cynnig.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf yw datganiad gan Weinidog yr Economi ar Qatar 2022. Galwaf ar y Gweinidog, Vaughan Gething.

Diolch yn fawr. Gyda 55 diwrnod i fynd nes bod Cymru'n chwarae ei gêm gyntaf yn nhwrnamaint Cwpan y Byd FIFA i ddynion, yn erbyn yr UDA ar 21 Tachwedd, mae modd teimlo'r cyffro a'r disgwyliad o weld tîm cenedlaethol ein dynion yn cystadlu yn ein cwpan byd cyntaf ers 64 mlynedd ar hyd a lled y genedl. Gyda'n gobaith a'n huchelgeisiau ar ysgwyddau'r chwaraewyr, rydym ni’n cael un o'r cyfleoedd mwyaf grymus i hyrwyddo Cymru yn fyd-eang, ac i gyflwyno Cymru i gynulleidfaoedd newydd.

Yn gyntaf, hoffwn gymryd y cyfle hwn i longyfarch Robert Page, y chwaraewyr, y staff hyfforddi a phawb yng Nghymdeithas Bêl-droed Cymru am eu llwyddiant gwych hyd yma. Beth bynnag ddaw ym mis Tachwedd, dylai'r tîm wybod eu bod nhw eisoes wedi gwneud Cymru'n falch dim ond drwy fod yno fel un o ddim ond 32 o wledydd i eistedd wrth fwrdd uchaf y gêm.

Mae Llywodraeth Cymru'n cydweithio'n agos gyda Chymdeithas Bêl-droed Cymru a phartneriaid allweddol eraill i fanteisio i’r eithaf ar y cyfle unigryw hwn. Rwy'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau heddiw am ein dull o weithredu. Gyda chynulleidfa fyd-eang o 5 biliwn o bobl, mae cwpan y byd yn cynnig llwyfan i gyflwyno Cymru i'r byd ac i adeiladu ar ein gweithgaredd blaenorol er mwyn ailgysylltu â chynulleidfaoedd sy'n bodoli eisoes, gan gynnwys ein Cymry ar wasgar byd-eang. Dyma'r cyfle mwyaf arwyddocaol ar gyfer marchnata a diplomyddiaeth chwaraeon a gyflwynwyd erioed i Gymru, o ystyried proffil y digwyddiad.

Yn Weinidog yr Economi, fi sydd â’r prif gyfrifoldeb gweinidogol am gydlynu cyflwyno rhaglen uchelgeisiol o weithgareddau a fydd yn ceisio manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hyn a gwireddu buddion a fydd yn cael eu cyflawni drwy ein pedwar amcan allweddol. Y rhain yw: hyrwyddo Cymru; rhannu ein gwerthoedd; sicrhau diogelwch dinasyddion Cymru yn y twrnamaint; a sicrhau gwaddol cadarnhaol a pharhaol o'n cyfranogiad yng nghwpan y byd i ddynion.

O ran hyrwyddo Cymru, rwy'n falch o gyhoeddi bod llawer o gynnydd wedi'i wneud yn barod. Mae rhaglen o weithgaredd wedi'i rhoi ar waith sy'n ceisio manteisio i’r eithaf ar y cyfleoedd hyn. Rydym yn gweithredu ymgyrch farchnata fanwl a fydd yn canolbwyntio ar farchnadoedd rhyngwladol targed craidd ar draws brand, busnes a thwristiaeth yn ogystal â phresenoldeb cryf yng Nghymru. Mae marchnadoedd targed yr ymgyrch yn cynnwys UDA, marchnadoedd Ewropeaidd allweddol, y DU a Qatar.

Mae'r ymgyrch farchnata hefyd yn bwriadu darparu gweithgareddau drwy waith gyda'n lladmeryddion gorau—y cefnogwyr a'r lleisiau o Gymru— yn ogystal â gyda'n partneriaid, y Cymry ar wasgar a llysgenhadon cwpan y byd, Lleisiau Cymru, a fydd yn gweithredu fel lleisiau cryf a dylanwadol i Gymru ar draws ein gweithgaredd. Mae cyllideb o £2.5 miliwn yn ei le i gyflawni'r rhaglen farchnata fanwl honno. Bydd modd hyrwyddo bwyd a diod yn Qatar, gan gynnwys cinio cyn y bencampwriaeth i hyrwyddo cynnyrch o Gymru.

Rydym ni eisoes wedi sefydlu cronfa gymorth i bartneriaid gyda'r nod o ychwanegu gwerth i nifer fach o brosiectau eithriadol a all gyflawni ein hamcanion craidd. Bydd y gronfa hon yn defnyddio arbenigedd amrywiaeth o sefydliadau i gefnogi a gwella ein rhaglen weithgareddau ac i ddatblygu cynnwys. Rydw i wedi cyhoeddi heddiw y 19 prosiect llwyddiannus gyda buddsoddiad cyfunol o £1.8 miliwn a fydd yn cefnogi ein hamcan i hyrwyddo Cymru a rhannu ein diwylliant, ein celfyddydau a'n treftadaeth i ddod yn rhan annatod o'r dathliad byd-eang hwn. Bydd gweithgareddau yn digwydd yma yng Nghymru, yn Qatar ac yn rhai o'n marchnadoedd allweddol, fel yr ydw i wedi sôn, megis UDA. Fel pecyn, bydd y prosiectau hyn yn cyflwyno ein cryfder ar y cyd fel cenedl gyda phartneriaeth ehangach sefydliadau, gwir ymgorfforiad tîm Cymru a'r mantra ein bod ni, yn wir, yn gryfach gyda'n gilydd.
 

I gefnogi ein nod i hyrwyddo Cymru ac ymgysylltu mewn diplomyddiaeth, bydd y Prif Weinidog, Dirprwy Weinidog y Celfyddydau a Chwaraeon, a’r Phrif Chwip a minnau yn mynychu amryw o ddigwyddiadau, yn ogystal â phob un o gemau grŵp Cymru yn erbyn UDA, Iran a Lloegr. Ac rwy’n gobeithio ychwanegu mwy, yn dibynnu ar gynnydd yn y twrnamaint. Nod craidd yr ymweliadau hyn fydd cefnogi mentrau a fydd yn helpu i ddatblygu'r economi, codi proffil Cymru a'n hyrwyddo fel cenedl sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang. Mae ein swyddfeydd Llywodraeth Cymru yn Dubai a Qatar wedi darparu rhaglen eang a llawn o ymrwymiadau i Weinidogion a fydd yn ceisio sicrhau'r gefnogaeth fwyaf gennym i'r mentrau hyn.

Byddwn ni hefyd yn defnyddio rhwydwaith ehangach Llywodraeth Cymru o swyddfeydd tramor i fanteisio i’r eithaf ar y cyfle i hyrwyddo Cymru ac ymgysylltu â rhanddeiliaid rhyngwladol allweddol, yn enwedig yn Qatar, Dubai, yr Unol Daleithiau ac Ewrop. Mae hyn yn cynnwys gweithio gyda'n cenhadon o Lywodraeth Cymru, yn enwedig yn yr UDA a Dubai, a'n Cymry ar wasgar yn ehangach. Rydym ni’n gweithio'n agos gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ac, yn wir, y llysgenhadaeth yn Qatar, ar gyfleoedd i hyrwyddo Cymru. Bydd gennym ni ein presenoldeb Cymreig amlwg yn Doha a chynnwys Cymreig ym mhafiliwn gerddi UK GREAT, gŵyl GREAT a Diwrnod y DU. Bydd gennym dderbyniad VIP ar thema Cymru ar 21 Tachwedd, i gyd-fynd â gêm yr UDA, a gynhelir gan lysgennad Prydain i Qatar, gyda'n Prif Weinidog yn brif westai.

Rydym yn hynod ymwybodol o'r heriau sylweddol wrth gynnal digwyddiad o'r natur hon yn Qatar, gyda'r cydbwysedd gwych rydym ni ei angen rhwng manteisio i’r eithaf ar gyfleoedd a hyrwyddo ein gwerthoedd craidd fel cenedl. Mae cynnal cwpan y byd yn Qatar wedi taflu goleuni ar hawliau dynol y wlad honno a hanes hawliau gweithwyr. Rydym ni’n gwybod na fydd rhai o'n cefnogwyr LHDTC+ yn teithio i'r wlad, oherwydd ei safiad ar hawliau LHDTC+, er enghraifft. Byddwn yn defnyddio ein llwyfan fel cyfle i fynegi ein gwerthoedd ac i ddangos bod Cymru yn genedl o werthoedd ar lwyfan y byd. Byddwn yn gwneud hyn drwy ein hymgyrch farchnata fanwl a'n hymgysylltiad rhyngwladol, gan gynnwys trwy hyrwyddo straeon amrywiol y Gymru fodern sydd ohoni ac, yn wir, o Gymru fel cenedl noddfa. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod amrywiaeth ein perthynas fyd-eang yn golygu na fydd pob un o'r gwledydd y mae gennym ni berthynas â nhw yn rhannu'r un gwerthoedd. Rydym ni’n defnyddio dull cytbwys tuag at ein hymgysylltiad rhyngwladol, gan hyrwyddo gwerthoedd Cymru ac ymgysylltu'n adeiladol â phartneriaid a rhanddeiliaid ar draws y materion hyn. I sicrhau diogelwch a diogeledd dinasyddion Cymru yn Qatar, a chroeso i bawb, rydym yn ymgysylltu'n barhaus â Llywodraeth y DU drwy gyfarfodydd rheolaidd ac amryw o asiantaethau'r Llywodraeth. Mae sianeli cyswllt rheolaidd wedi'u sefydlu ar gyfer y newyddion diweddaraf am faterion diogelwch a diogeledd gan bwyllgor goruchaf Qatar, sef y pwyllgor sy'n gyfrifol am reoli a threfnu'r digwyddiad.

Fel Llywodraeth, a gyda'n partneriaid ehangach, mae angen i ni sicrhau ein bod yn adeiladu gwaddol o gwpan y byd sy'n ysbrydoli'r genhedlaeth nesaf o fechgyn a merched. Yn bwysicach fyth, rydym ni eisiau datblygu gweithgarwch corfforol a chyfranogiad chwaraeon i gefnogi iechyd a llesiant ein cenedl. Er mwyn helpu i sicrhau gwaddol cadarnhaol a pharhaol, mae ein rhaglen lywodraethu eisoes yn ymrwymo i fuddsoddi mewn cyfleusterau chwaraeon, gyda chyllideb gyfalaf o £24 miliwn dros y tair blynedd nesaf i gefnogi buddsoddiad mewn cyfleusterau ar draws pob camp. Rydym ni hefyd yn buddsoddi mewn cyfleusterau drwy'r rhaglen gyfalaf ysgolion ac, yn wir, yn uniongyrchol drwy awdurdodau lleol. Ond, y tu hwnt i hynny, mae cyfle i bob un ohonom ni, fel unigolion, busnesau, sefydliadau ac, yn wir, fel arweinwyr cymunedol yn yr ystafell hon a thu hwnt, i gofleidio gwaddol ein cyfranogiad yn y cwpan y byd hwn.

Wrth ddathlu llwyddiant y dynion, mae gennym ni lawer hefyd i ymfalchïo ynddo gyda chynnydd tîm y merched. Gyda Chwpan y Byd Merched FIFA 2023 yn Awstralia a Seland Newydd ar y gorwel, pe bai ein tîm merched yn llwyddo i gyrraedd yno drwy'r gemau ail-gyfle, fel rydym ni’n ei obeithio, dylem ni geisio adlewyrchu gweithgaredd a dysgu cefnogi'r tîm ar eu taith eu hunain yng Nghwpan y Byd. Ac rydym ni, wrth gwrs, i gyd yn dymuno'n dda i'r tîm yn eu gemau ail gyfle sydd i ddod yn erbyn Bosnia a Herzegovina ar 6 Hydref.

Dirprwy Lywydd, fel y gwelwch chi, rydym ni wedi sefydlu ystod uchelgeisiol a chyffrous o weithgareddau i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle unigryw hwn. Fy mwriad yw rhoi datganiad a diweddariad pellach ym mis Tachwedd cyn seremoni agoriadol cwpan y byd ar 20 Tachwedd. Yn y cyfamser, dymunaf yn dda i Gymdeithas Bêl-droed Cymru a'i phartneriaid wrth baratoi.
 

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ddod â'r datganiad hwn i'r Senedd heddiw? Am gyfle anhygoel sydd gennym ni yma. Am foment hanesyddol yn ein hanes i weld Robert Page a gweddill Tîm Cymru yn ein cwpan y byd cyntaf ers 1958—ein cwpan y byd cyntaf mewn 64 mlynedd, rwy'n credu. Fe wnaethom ni sicrhau ein lle yn ôl ym mis Mehefin mewn gêm yr wyf fi’n credu eich bod chi yno, ac roeddwn i’n sicr yno, Gweinidog—rwy'n credu fy mod wedi eich gweld chi yno. Roedd hi’n fraint fawr i’r ddau ohonom ni gael bod yn bresennol, yn yr achos hwnnw. Dim ond 54 diwrnod a hanner sydd gennym ni cyn dechrau'r hyn sy'n gyfle euraidd i arddangos ein cenedl wych i weddill y byd. A'r ffordd orau i ni arddangos ein gwlad wych i weddill y byd yw trwy ein cefnogwyr Cymreig gwych, oherwydd maen nhw'n gwybod nad dim ond pan fydd cwpan y byd yn dechrau y gallwn ni arddangos Cymru; mae 'na gyfle i roi blas i bobl ar fywyd Cymru a chyfle i ni adael gwaddol yn Qatar. A does dim enghraifft well o hynny na'r arddangosfa enghreifftiol gan gefnogwyr teithiol Cymru yn y gêm oddi cartref ddiweddar yng Ngwlad Belg, lle roedden nhw'n codi sbwriel ym Mrwsel i sicrhau nad oedden nhw'n gadael unrhyw ôl troed ar ôl.

Roedd llawer o'ch datganiad heddiw, Gweinidog, yn rhoi sylw i ymgyrch Lleisiau Cymru, sy'n neilltuo £2.5 miliwn i gyflwyno'r hyn yr ydych chi'n ei alw'n rhaglen farchnata fanwl. Ond, mae'r pethau hyn fel arfer dim ond gwerth y papur y maen nhw'n cael eu hysgrifennu arno os ydych chi hefyd yn cyhoeddi nid yn unig y ffigur ariannol ond y metrigau y byddai'r cynllun hwn yn cael ei farnu'n llwyddiant arnynt. Felly, sut mae llwyddiant yn edrych, yn union, ar gefn y gronfa arbennig hon? Sut gallwn ni farnu p’un a gafodd yr arian hwnnw ei wario'n dda ai peidio? A fyddwch chi'n ymrwymo i rannu'r metrigau penodol hyn â'r Senedd?

Ffordd arall i gefnogi Cymru yn rhyngwladol, fel y soniwyd amdano yn eich datganiad, yw drwy gronfa gymorth partner cwpan y byd. Fe wnaethom ni rybuddio ar y pryd y byddai'r ffenestr fer iawn ar gyfer ceisiadau o ddim ond 11 diwrnod yn anfantais sylweddol i amrywiaeth eang o ymgeiswyr o bob cwr o Gymru, a bydd yn hytrach yn ffafrio sefydliadau sydd â pherthnasau blaenorol â Llywodraeth Cymru a oedd â'r capasiti a'r wybodaeth i gael y cyllid hwn. Mae gen i ofn dweud bod eich datganiad ysgrifenedig wedi cadarnhau hynny’n gynharach heddiw. Mae cyfanswm o £1.9 miliwn wedi'i ledaenu ar draws 19 o sefydliadau yng Nghymru. Y buddiolwyr mwyaf yw sefydliadau fel Cymdeithas Bêl-droed Cymru, S4C, Cyngor y Celfyddydau a Chelfyddydau Rhyngwladol Cymru—pob un yn achos teilwng yn eu rhinwedd eu hunain, ond collodd Llywodraeth Cymru yma gyfle i wneud pethau'n wahanol ac ymgysylltu â nifer fawr o sefydliadau ledled Cymru, nid dim ond y sefydliadau mawr arferol sydd wedi'u lleoli yma yng Nghaerdydd. Felly, Gweinidog, o fyfyrio, ydych chi'n derbyn y gallai'r amserlen dynn fod wedi cael ei hymestyn rhywfaint er mwyn caniatáu mwy o ehangder o gyfle i grwpiau llai ledled y wlad gymryd rhan? A gaf i ofyn hefyd, Gweinidog, faint o sefydliadau yn gyfan gwbl a ymgeisiodd am y gronfa benodol hon, a beth oedd rhai o'r prosiectau'n ei gynnwys yn y grwpiau hyn? Sut fydd Llywodraeth Cymru'n rhoi cyfle i'r grwpiau hynny oedd naill ai'n aflwyddiannus neu, efallai, nad oedd ganddyn nhw'r amser i ymgeisio, i wneud gwahaniaeth cadarnhaol yn eu cymunedau, o gwmpas adeg cwpan y byd ac wedi hynny?

Yn olaf, roeddwn i eisiau codi un sefydliad nad yw’n ffitio'r mowld fel y mae'r lleill yn ei wneud yn eich rhestr, a’r Barry Horns yw’r rheiny, sydd, rwyf wedi ei weld, wedi derbyn £17,032 o arian trethdalwyr o gronfa gymorth partner cwpan y byd. Allwch chi egluro sut y gwnaed y penderfyniad penodol hwn a beth oedd y rhesymeg dros eu cynnwys? Os yw'r cwpan y byd hwn i ddod â ni at ein gilydd fel cenedl a lledaenu cynwysoldeb yn y ffordd yr ydych chi'n ei awgrymu, mae'n bwysicach nag erioed bod Llywodraeth Cymru yn ymbellhau oddi wrth y sefydliad arbennig hwn. Bydd unrhyw un sy'n treulio hyd yn oed ychydig bach o amser ar gyfryngau cymdeithasol yn gweld mai ‘The Barry Horns' yw un o'r cyfrifon cyfryngau cymdeithasol mwyaf difrïol a gwenwynig yng Nghymru heddiw. Ni does modd ail-adrodd y rhan fwyaf o'u cynnwys yn y Siambr hon, ond maen nhw’n ceisio cystwyo unrhyw unigolyn gyda safbwynt gwleidyddol gwahanol i'w safbwynt eu hunain. Rydw i fy hun wedi gorfod eu rhwystro ar Twitter am y ffordd y maen nhw wedi fy nghystwyo i'n bersonol, ac mae nifer o fy nghyd-Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr Cymreig yma wedi gorfod gwneud yr un peth.

Mewn cenedl lle mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn ail blaid fwyaf o ran cynrychiolaeth seneddol yn y ddwy Senedd, sut y gallwn ni ddefnyddio arian trethdalwyr yn gyfreithlon i ariannu sefydliad sy'n lledaenu casineb a bustl tuag at gyfran mor fawr o'r boblogaeth? Yn wir, dydyn nhw ddim hyd yn oed yn ceisio cuddio eu hymlyniad gwleidyddol; gan gofio bod gennym ni gêm yn erbyn Lloegr i ddod yng Nghwpan y Byd, fe ddywedon nhw'n ddiweddar fod Cymru'n cael ei dinistrio gan reolaeth Lloegr. Yn etholiad y Senedd, fe wnaethon nhw ddefnyddio'r hashnod 'cicio'r Torïaid allan o'r Senedd', a hyd yn oed y llynedd roedden nhw'n postio, 'Ydych chi wedi ymuno â Phlaid Cymru eto? Gwnewch hynny nawr.' Mae'n egwyddor sydd wedi hen ennill ei phlwyf yn y wlad hon na ddylem ni fod yn defnyddio arian trethdalwyr i ariannu achosion gwleidyddol pleidiau, a dylem ni gymryd gofal ychwanegol i sicrhau nad yw'r canfyddiad bod hyn yn digwydd yn cael cydio chwaith. Felly byddwch yn deall fy syndod o'u gweld yn cael eu cynnwys yn y rhestr hon, a thrwy eu hariannu, fe allech chi daflu cyhuddiad yn erbyn Llywodraeth Cymru eu bod yn cymeradwyo nifer o'u sylwadau ymfflamychol. Felly yn olaf, Gweinidog, a wnewch chi ymrwymo i adolygu'r ffigur o £17,000 a ddyfarnwyd gan eich Llywodraeth i'r grŵp hwn?

Diolch am y gyfres o gwestiynau. O ran y metrigau y byddwn ni’n eu defnyddio, byddaf yn rhannu rhywfaint o'r wybodaeth yr ydym ni’n mynd i fod yn ei defnyddio i farnu, ond hefyd rydym ni'n mynd i gael gwerthusiad ar yr effaith hefyd, a byddaf yn awyddus iawn i rannu hynny— nid yn unig yn y Senedd; efallai mai dyma'r math o beth y byddwn i'n disgwyl y byddai gan y pwyllgor pwnc perthnasol ddiddordeb mawr ynddo. Ac mae dewis yno ynglŷn â'r ddau bwyllgor a allai fod â diddordeb efallai, oherwydd mae effaith economaidd sylweddol yn ogystal â'r heriau ehangach i'r pwyllgor mae Delyth Jewell yn ei gadeirio ar y celfyddydau, diwylliant ac i’r perwyl hwnnw hefyd.

Felly, mae gennym ni’r her hon o nodi'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud o ran nifer y bobl a fydd â mwy o ymwybyddiaeth o Gymru a'r hyn sydd ar gael yma, o fewn y wlad hon a hefyd wrth fasnachu a pherthnasoedd eraill ymhellach i ffwrdd, a dyna pam mae gennym ni ddiddordeb arbennig yn y pwyslais ar farchnadoedd targed. Mae’n hap a damwain mewn sawl ffordd, ond nid yn hap a damwain llwyr, ein bod ni wedi cael digwyddiad gyda'r reslo—mae hynny'n farchnad enfawr yn America, ac os byddem wedi gorfod talu am hynny byddai wedi costio swm enfawr o arian i ni gael y math yna o ffocws a sylw. Nawr mae gennym ni’r gêm gyntaf yng nghwpan y byd gyda'r Cymry ar wasgar yno hefyd, a gyda dau lysgennad yno sy'n gweithio'n galed iawn gyda ni ar eu cysylltiadau eu hunain i hyrwyddo Cymru hefyd. Ac yna'r hyn yr ydw i'n bositif iawn amdano yw o ran ein gallu i fanteisio ar y gwaddol uniongyrchol o ganlyniad i'r twrnamaint ac yn y tymor hirach. Felly byddaf yn fwy na bodlon i roi mwy o wybodaeth mewn ffordd sy'n ddefnyddiol i Aelodau'r Senedd fod yn ymwybodol ohoni ac, yn wir, i graffu arni, ond dydw i ddim yn credu y bydd mor syml ag un set o fesurau o fewn wythnos oherwydd, fel rwy'n dweud, mi fydd gwerthusiadau i edrych arnyn nhw hefyd.

Ar gyflymder y ceisiadau a'r penderfyniadau a wnaed, mae cydbwysedd yma bob amser, onid oes? Fe wnaethom ni fynd drwodd i gwpan y byd pan wnaethom ni, felly nid oeddem ni wir yn gallu cynllunio a darparu proses ymgeisio cyn hynny. Yna cawsom nifer o siociau ac anawsterau penodol, yna dod o hyd i gyllideb, yna'r angen i'w hysbysebu ac yna'r angen i wneud dewisiadau. A rhan o'r her wrth wneud y dewisiadau hynny yw bod angen i ni roi digon o amser i sefydliadau gyflwyno cais, i edrych arno, i'w sgorio ac i graffu arno ac yna i allu ei gyhoeddi, fel bod gan y sefydliadau gyfle i gynllunio a chyflawni eu gweithgaredd. Ac yn syml, dydw i ddim yn derbyn cynnen yr Aelod fod hyn i gyd ynghylch sefydliadau o Gaerdydd. Mae gan Glybiau Bechgyn a Merched Cymru, er enghraifft, ôl troed ar draws y wlad. Os ydych chi'n meddwl am yr Urdd, efallai bod ganddyn nhw swyddfa yn llythrennol dros y ffordd o fan hyn, ond maen nhw'n fudiad Cymru gyfan i raddau helaeth ac maen nhw'n rhedeg prosiect fydd yn mynd i bob un ysgol gynradd yng Nghymru. Felly, mae yna lawer, llawer o brosiectau Cymru gyfan, ac mewn gwirionedd, os edrychwch chi ar y canolbwynt daearyddol, a lle nad oes ond un ddaearyddiaeth benodol lle mae wedi'i lleoli, Wrecsam mewn gwirionedd sy'n gwneud yn well na rhannau eraill o Gymru, oherwydd yr amgueddfa bêl-droed a'r gwaith sy'n mynd i gael ei wneud yno, a gŵyl arbennig sy'n mynd i gael ei chynnal yn Wrecsam hefyd. Mae'r mwyafrif helaeth o'r hyn yr ydym ni'n ei gefnogi yn gefnogaeth Gymru gyfan, a rhywfaint o weithgaredd penodol o fewn Gogledd America hefyd, sydd, fel rwyf yn dweud, yn farchnad fawr i ni.

Rwy'n credu pan ddaw at y gwaddol ehangach, nid yn unig mewn gweithgaredd corfforol a'r buddsoddiad mewn cyfleusterau sydd eu hangen—oherwydd ni fydd y digwyddiad ynddo'i hun yn gwarantu, ymhen 10 mlynedd, y bydd Cymru'n genedl fwy heini ac iachach, ond mae'n sbardun posibl gyda buddsoddiad yn y gêm gymunedol, gan wella cyfleusterau i fwy o bobl allu cymryd rhan mewn gweithgareddau corfforol—mae hynny'n rhan o'n newid ac o’r symudiad yn ein diwylliant ni fel cenedl. Mae cryn dipyn o newid diwylliant y mae angen i ni ei weld i ailnormaleiddio ffyrdd o wneud pethau, boed hynny'n symud, cyrraedd llefydd, ac yn wir mwynhau chwaraeon drwy bob oed a phob gallu hefyd.

Mi wnaf fi droi at eich pwynt olaf o'r diwedd, ac yn wir eich man cychwyn. Roedd y man cychwyn yn ymwneud ag effaith ein cefnogwyr fel llysgenhadon, ac mae'r Wal Goch wedi bod yn llysgenhadon enfawr dros Gymru. Rwyf i'n ddigon hen—efallai nad ydych chi, ond rwyf i'n ddigon hen, hyd yn oed fel dyn canol oed—i gofio pan nad oedd cefnogwyr pêl-droed yn dilyn y tîm cenedlaethol bob amser yn haeddu'r clod sy'n cael ei gydnabod yn fyd-eang bron nawr. Doedd hi ddim wastad yn wir y byddai cefnogwyr Cymru mor rhadlon tuag at ei gilydd, heb sôn am tuag at y lleoedd yr oedden nhw’n ymweld â nhw. Roedd gormod o enghreifftiau o ymddygiad na fyddem ni yn falch ohono, ac mewn gwirionedd, am gyfnod hir bellach, mae ein cefnogwyr wedi bod yn llysgenhadon anhygoel, nid yn unig i'r tîm ond i'r wlad, ac rwy’n gwybod o gwrdd â busnesau eraill, o gwrdd â llysgenhadon eraill ar gyfer gwledydd eraill, ac, mewn gwirionedd, rhai o'r tîm llysgenhadol yn y rhanbarth, sy'n cydnabod, mewn gwirionedd, o'u teithiau blaenorol, pan fo Cymru wedi chwarae gemau yn y gorffennol mwy diweddar, mae gwaddol positif iawn wedi cael ei adaael ar ôl gan y cefnogwyr hynny, ac rwy'n falch iawn o hynny. Mi weles i hyn fy hun yn 2016 yn yr Ewros yn Bordeaux, lle yr oedd cefnogwyr Cymru'n eistedd lawr, yn yfed ac yn bwyta cyn y gêm gyda chefnogwyr Slofenia, a doedd dim awgrym o drafferth. Ac mae gen i ofn, gyda'n ffrindiau dros y ffin, fod yna lawer o gefnogwyr sy'n ffitio'n union i'r mowld hwnnw—sy'n gefnogwyr go iawn, sydd eisiau mynd â'u teuluoedd i fwynhau'r gêm—ond, yn anffodus, mae ganddyn nhw broblem fwy na ni o hyd o ran ymddygiad rhai o'u cefnogwyr. Mae'n gryfder gwirioneddol i ni ac mae gwir angen cadw gafael arno—neges uno'r tîm ac ymddygiad y cefnogwyr.

Mae hynny'n dod â fi at The Barry Horns, oherwydd rwy'n credu bod angen i chi allu datgysylltu cyfrif Twitter gan rywun sydd â barn benodol, y mae gan bobl hawl iddi mewn gwlad ddemocrataidd—a, gadewch i ni fod yn glir, nid yw'r person sy'n rhedeg y cyfrif Twitter hwnnw yn gefnogwr i mi a fy mhlaid chwaith, a does gen i ddim problem gyda hynny. Ond mae'r band ei hun yn rhan fawr iawn o'r hyn sy'n digwydd o amgylch y gêm, ac, os ydych chi wedi bod i nifer o gemau, yna fe fyddwch chi'n gwybod bod The Barry Horns, ymhlith y cefnogwyr, yn rhywbeth mae pobl yn ei hoffi mewn gwirionedd ac yn mwynhau am yr awyrgylch sydd wedi’i greu, a dyna beth yr ydym ni'n bwriadu ei hyrwyddo. Felly, nid yw'n gymeradwyaeth o farn unigol aelodau unigol yn y band ei hun nac o'i gwmpas; mae'n ymwneud â'r hyn mae'r band yn ei wneud fel cyflwyniad cadarnhaol iawn ac ymestyniad o’r Wal Goch. A phan fo nhw'n rhan o dîm Cymru a'r Wal Goch, rwy'n credu y gall pob un ohonom ni weld rhywbeth i fod yn falch ohono ac mae hynny'n ychwanegu at yr awyrgylch a'r amgylchedd. Byddwn yn parhau i fod â gwahaniaethau ar faterion eraill mewn bywyd cyhoeddus, ond rwy'n gyfforddus â'n penderfyniad i gefnogi The Barry Horns a'u hymgysylltiad â'r Wal Goch ehangach yn Qatar. 

Diolch, Weinidog, am y datganiad yma heddiw. 

Fel y gwyddoch chi, roeddwn i’n awyddus iawn i glywed y datganiad yma cyn yr haf. Roeddwn i'n bryderus cyn y toriad nad oedd cynlluniau ar waith, ond rwyf wrth fy modd yn gweld y cyhoeddiadau hyn heddiw. Roeddwn i’n arbennig o falch o weld eich bod wedi derbyn 97 o geisiadau i gyd a allai fod wedi bod yn werth £7.1 miliwn, sydd yn dangos y creadigrwydd hwnnw sydd wedi'i ysbrydoli gan y digwyddiad hanesyddol hwn. Ac rwy'n credu mai rhan o'r her i ni yw edrych ar sut, gyda gwaddol, sy'n parhau o ran y ffrwd honno o gefnogaeth, y cynnydd mewn hyder, sut y gallwn ni barhau gyda'r gwaddol hwnnw o greadigrwydd hefyd.

Elfen bwysig arall, wrth gwrs, yw'r cyfle y mae'n ei roi o ran y Gymraeg; y ffaith mai'r tîm biau'r gair hwnnw 'Cymru' bellach. Pan ydym ni'n chwarae, Cymru sydd yno yn erbyn unrhyw wlad arall, yn hytrach na Wales, felly mae’r berchnogaeth a’r arwahanrwydd yn dod ar draws yn glir. Ac fe hoffwn ofyn, Gweinidog, sut o fewn yr ymgyrch farchnata mae’r ymgorfforiad hwnnw o Gymru yn cael ei gofleidio gan Lywodraeth Cymru, oherwydd rwy'n credu ers i'r tîm a Chymdeithas Bêl-droed Cymru bersonoli a pherchnogi'r gair hwnnw fel ei fod yn cael ei normaleiddio a'i ddefnyddio gan bawb, p'un a ydyn nhw'n siarad yr iaith ai peidio—sut allwn ni wneud y mwyaf o hynny fel ei fod yn cael ei ddefnyddio'n rhyngwladol i adnabod Cymru?

Hoffwn ofyn hefyd—. Rydych chi wedi sôn yma am swyddfeydd tramor Llywodraeth Cymru a'r rhan bwysig y maen nhw'n ei chwarae. Mewn swyddogaeth flaenorol, ymwelais â Qatar a gwelais mai un aelod o staff sydd yn swyddfeydd Llywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ofyn pa adnoddau ychwanegol sydd wedi'u rhoi yn swyddfeydd tramor Llywodraeth Cymru yn Qatar er mwyn sicrhau ein bod ni'n gwneud y mwyaf o'r cyfleoedd hynny?

Roeddwn i hefyd eisiau gofyn a wnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth am sut yr ydych chi'n gweithio gyda Llywodraeth y DU ar y cyfleoedd i hyrwyddo Cymru yn Qatar, ac, yn benodol, rydych chi wedi cyfeirio at ŵyl GREAT a Diwrnod y DU. Fe fyddwch chi'n gwybod fy mod i wedi codi pryderon yn y gorffennol am y risg y bydd Cymru dan y faner ymgyrchu GREAT honno, a sut mae gennym ni ein presenoldeb penodol. Felly, tybed a wnewch chi efallai dynnu sylw at sut y bydd yr hunaniaeth benodol honno'n cael ei chynnal, ac nad ydym yn gweld jac yr undeb yn hytrach na'n baner ein hunain yn ein cynrychioli, a fyddai, mewn gwirionedd, yn tanseilio llawer o'r gwaith gwych sy'n cael ei wneud gan Gymdeithas Bêl-droed Cymru pe bai hynny'n digwydd. Rwy'n gobeithio ei fod wedi'i ddatrys ac nad yw’r risg honno’n bodoli, oherwydd rydych chi wedi sôn am ein hunaniaeth benodol, ond hoffwn weld sut mae hynny'n mynd i weithio gyda'r syniad hwn o Ŵyl y DU a gŵyl GREAT ac yn y blaen—sut yr ydym ni'n mynd i gymryd ein lle yno.

Hoffwn hefyd wybod pa gyllid sydd wedi'i sicrhau gan Lywodraeth y DU i gefnogi hyrwyddo Cymru yn benodol a hunaniaeth Gymreig fel rhan o hyn. Oherwydd, yn amlwg, rydym ni’n cystadlu yn erbyn ein cymdogion, Lloegr; mae gennym ni ddau dîm ar wahân. Ac rwy'n siŵr y bydd llawer iawn o hyrwyddo tîm Lloegr—rydym ni eisoes yn ei weld mewn archfarchnadoedd ac yn y blaen, lle mae rhai cwmnïau mawr wedi anghofio bod dau dîm yng Nghwpan y Byd o'r Deyrnas Unedig—ac mae'n bwysig felly bod gennym ni’r hunaniaeth benodol honno, felly hoffwn gael rhywfaint o sicrwydd.

Rydych chi hefyd wedi cyfeirio, wrth gwrs, am y pryder allweddol i lawer, sef ynghylch hawliau dynol o ran hawliau LHDTC+ a hawliau gweithwyr. Ac yn amlwg, mae'r ffaith nad yw rhai o'n cefnogwyr yn teimlo'n ddiogel i deithio yn bryder enfawr, ac rwy'n nodi'r trafodaethau yr ydych chi wedi bod yn eu cael, ond, yn amlwg, rwy'n credu un o'r pethau—. I unrhyw gefnogwyr sy'n LHDTC+ sy'n teithio, rwy'n credu ei fod yn bwysig ein bod ni’n ei gwneud yn glir eu bod nhw'n gwybod bod eu diogelwch yn cael ei sicrhau ac y byddan nhw'n cael eu cefnogi. Hefyd, o ran y cwpan y byd hwn, mae'n debygol o osod safonau ar gyfer digwyddiadau yn y dyfodol, felly mae angen i ni sicrhau ein bod yn gwneud safiad dros hawliau dynol. Rwy'n falch o'ch gweld yn cyfeirio at hynny, ond rwy'n credu y byddai rhywfaint o wybodaeth ychwanegol yn ddefnyddiol. Oherwydd, fel y gwyddoch chi, fe wnaeth arolwg YouGov, a gomisiynwyd gan Amnest Rhyngwladol, ganfod fod 73 y cant o bobl o blaid defnyddio refeniw cwpan y byd i ddigolledu gweithwyr a ddioddefodd wrth baratoi. Ac mae hyn yn cynyddu i 84 y cant i'r rhai sy'n debygol o wylio o leiaf un gêm, ac mae 67 y cant eisiau i'w cymdeithasau pêl-droed cenedlaethol ddweud eu dweud. Felly, a all y Gweinidog gofnodi cefnogaeth i'r galwadau hyn i FIFA a Llywodraeth Qatar, i sicrhau bod gweithwyr sydd wedi dioddef yn cael eu digolledu ac na ddylid derbyn na goddef y lefel hon o gam-drin hawliau dynol ar gyfer digwyddiadau yn y dyfodol.

Yn olaf, os caf, rydych chi wedi sôn am waddol o ran y cyfleusterau chwaraeon hynny. Fe fyddwch chi’n gwybod bod Cymdeithas Bêl-droed Cymru wedi dweud, er mwyn gallu mynd i'r afael â chyfleusterau gwael yng Nghymru, y byddai angen buddsoddiad o £343 miliwn dros yr 20 mlynedd nesaf. Felly, a allwn ni geisio sicrhau, ar ôl y gwerthusiad a phopeth, fod gwaddol hwnnw yn ganolog i'n cynlluniau? Oherwydd, gobeithio, y byddwn ni’n cyrraedd y gystadleuaeth cwpan y byd nesaf a gallwn ni ddechrau ein paratoadau ar gyfer gwneud y mwyaf o'r gwaddol hwnnw ar ôl yr hon. Fel y gwnaethoch chi'i ddweud yn eich datganiad, rydym ni'n dymuno'n dda i Gymru yng nghwpan y byd. Mae cynlluniau cyffrous iawn yma, ac rwy'n falch o'ch gweld yn eu cyhoeddi, ac rwy'n edrych ymlaen at allu cefnogi'r tîm—o Gymru; yn anffodus, ni fyddaf yn teithio fel chi. Diolch.

Wel, mae yna lawer o feichiau mewn bywyd gweinidogol, ond fe wnaf fi gymryd un dros y tîm, yn llythrennol. Edrychwch, o ran y gwaddol creadigol, rwy'n credu mewn gwirionedd, gyda'r rhaglen yr ydym ni wedi'i chyhoeddi, o fewn y gwaddol creadigol hwnnw, bydd nid yn unig y prosiectau nad ydym wedi gallu eu hariannu, ond hefyd llawer o sefydliadau a grwpiau, yn rhedeg eu gweithgareddau eu hunain beth bynnag. Nid ydym wedi cael unrhyw sgwrs go iawn am barthau cefnogwyr, yn rhannol oherwydd bod y twrnamaint ym mis Tachwedd ac mae'n debyg y bydd hi'n dywyll yma erbyn i'r gemau ddechrau mewn gwirionedd, yn wahanol i 2016, pryd cawsom haf gwych ar gyfer pob un o'r gemau y gwnaethom ni eu chwarae. Ond, mewn gwirionedd, bydd llawer o weithgareddau, nid yn unig mewn lleoliadau sydd eisoes yn bodoli ac a fydd eisiau dangos y gêm a chael pobl i ddathlu, ond yn y cyfnod cyn hynny hefyd.

Rwy'n cofio—rwy'n dal i gofio—bod yn ifanc a gweld cwpanau pêl-droed dynion eraill a dim tîm Cymru yno, ond, mewn gwirionedd, mae twymyn cwpan y byd yn anodd iawn i'w osgoi pan ddaw hi i gwpan pêl-droed y byd. Mae'n jygarnot mor anferth o gêm, ac mae hyd yn oed yn fwy nawr nag oedd hi pan oeddwn i'n wirioneddol ifanc, yn hytrach nag yn ifanc i wleidydd. Ac rwy'n credu, o fewn ein gwlad ni, o ystyried bod 64 mlynedd wedi mynd heibio, dros yr wythnosau nesaf, y bydd hi'n anodd iawn osgoi cwpan y byd, ac rwy'n credu bydd llawer o bobl yn bwriadu cymryd rhan mewn gweithgareddau gwahanol. A'r hyn yr ydym ni'n ei wneud o fewn y rhaglen hon yw ei gwneud hi'n hawdd i lawer o bobl gymryd rhan. Fel y dywedais, bydd pob ysgol gynradd yn cymryd rhan mewn o leiaf un o'r prosiectau.

Ond, yn fwy na hynny, rwy'n credu y byddwch chi'n gweld llawer o wahanol glybiau a sefydliadau yn ceisio ymgysylltu â'u cefnogwyr eu hunain, a llawer o gynnwys digidol hefyd ar gyfer yr hyn sy'n cael ei wneud yn rhai o'r pethau yr ydym ni wedi'u cefnogi. Ac o fewn hynny, fe welwch naratif Gymraeg gref a defnydd cryf iawn ohoni yn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud nid yn unig yng Nghymru ond, yn wir, rhai o'r pethau yr ydym ni'n eu gwneud dramor hefyd. Felly, yng Ngogledd America—ac un o'r digwyddiadau yr ydym ni eisiau ei wneud yno, gyda S4C—bydd digon o gynnwys Cymraeg yn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud wrth hyrwyddo'r iaith yno. Ac, yn wir, mae wedi bod yn un o'r rhesymau pam rwy'n credu bod dau berchennog newydd Wrecsam wedi bod yn gymaint o lwyddiant: (a) oherwydd bod ganddyn nhw synnwyr digrifwch—maen nhw'n amlwg wedi dod gydag enw sy'n gwneud i bobl eraill ymddiddori, ond rwy'n meddwl eu bod nhw wedi bod yn bositif iawn ac yn barchus o ran hyrwyddo'r iaith Gymraeg, ac maen nhw wedi gwneud pethau mewn ffordd rwy'n credu na allai Aelodau etholedig eu gwneud mae'n debyg. Maen nhw wedi defnyddio'r gofod hwnnw'n greadigol iawn, ac rwy'n credu bod hynny'n rhoi sylfaen dda i ni gael hyd yn oed mwy o esboniad a pholisi drws agored positif i edrych ar ddwy iaith ein gwlad, nid dim ond un ohonyn nhw. Felly, rwy'n credu bod hynny'n gyfle mawr iawn, a gobeithio y gwelwch chi hynny nid yn unig yn y ceisiadau, ond yn yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd hefyd.

O ran adnoddau ychwanegol, bydd gennym ni bobl ychwanegol ar lawr gwlad, yn ystod y twrnamaint ac yn ystod rhywfaint o'r cyfnod cyn y twrnamaint, yn y rhanbarth, ond hefyd yn yr Unol Daleithiau, i gynorthwyo gyda rhywfaint o'r marchnata a'r ymgysylltu yno hefyd. Ond nid yw'n ymwneud â nifer y bobl yn unig, mae’n ymwneud â beth maen nhw'n gallu ei wneud, ac, unwaith eto, peth o'r cynnwys digidol y byddwn ni’n gallu ei ddefnyddio a gweithio gyda sefydliadau partner. Pe byddem ni’n dim ond eisiau gwneud hyn ein hunain, ni fyddai gennym ni’r nifer cywir o bobl nac, yn wir, y dolenni cywir sy'n bodoli.

Felly, bydd y Cymry ar wasgar a sefydliadau rhyngwladol Cymru sydd eisoes yn bodoli yn Dubai a Qatar yn bwysig iawn i ni wrth geisio datblygu ac ehangu ein cysylltiadau a'n hamlygiad yno, ac rwy'n credu bod hynny hefyd yn berthnasol i'r ymgysylltu â digwyddiadau sydd â brand y DU. Mae hynny'n rhannol oherwydd i mi gael y cyfle i fynd i Dubai yn ystod Expo y Byd, ac, yn ystod y cyfnod hwnnw, roedd eich pryderon am jac yr undeb yn cael eu hystyried yn gyfnewidiadwy, mewn ffordd, â chroes San Siôr, mewn gwirionedd pan gawson ni Ddiwrnod Cymru ym mhafiliwn y DU, fe wnaeth Cymru wirioneddol gymryd drosodd, ac ni allech chi fynd i unrhyw le ger pafiliwn y DU heb gydnabod ein bod ni yno yn hyrwyddo Cymru nid yn unig gyda'r bwyd a diod, ond yn yr hyn a ddigwyddodd y tu allan yn ogystal â'r tu mewn hefyd.

Felly, rwy'n credu bod ein staff llysgenhadaeth mewn gwahanol rannau o'r byd yn cydnabod eu cyfrifoldeb i bob gwlad o fewn y DU. Rydym ni eisoes wedi cael ymgysylltu da iawn â'r llysgenhadaeth gyda'r Prif Weinidog a minnau yn ceisio sicrhau bod yr hyn y maen nhw'n ei wneud yn wirioneddol yn cefnogi pob cenedl. Rydym ni’n siarad â Llywodraeth y DU am Ddiwrnod y DU a'r gweithgaredd brand ‘GREAT' i fod yn glir nad jac yr undeb yn unig fydd yno; bydd ein baner ni yno ochr yn ochr â hi hefyd, yn arbennig ar y pethau yr ydym ni'n eu gwneud, a bydd yn adlewyrchu'r ffaith bod dwy genedl o'r DU wedi cyrraedd y cwpan y byd hwn. Ac, o ran cwpanau'r byd yn y dyfodol, wrth gwrs, bydd cwpan y byd i ferched, a dyma, gobeithio, fydd y cwpan y byd nesaf y byddwn ni’n cael trafod a siarad am ein cyfranogiad uniongyrchol ynddo.

O ran cefnogwyr LHDTC+, mae hynny'n rhan o'n her ni, yn y ffordd yr ydym ni'n rhoi'r sicrwydd a'r hyder i bobl na fydd modd osgoi eu problemau a'u pryderon. Dyna pam rwy'n siarad am fod yn bositif ynghylch ein gwerthoedd a phwy ydym ni fel Cymru heddiw a phwy yr ydym ni am fod yn y dyfodol, ac i gefnogwyr fynd yno ac i fod yn nhw eu hunain ac i fod yn ddiogel a chael gofal. Mae goruchaf bwyllgor Qatar sy'n trefnu'r twrnamaint yn eithaf sensitif i hyn, gan nad ydyn nhw eisiau i unrhyw un beidio â theimlo croeso. Ac nid Cymru'n unig sy'n sôn am hyn—mae bron pob cymdeithas bêl-droed Ewropeaidd wedi siarad am hyn yn rhagweithiol, oherwydd y newidiadau mawr sy'n digwydd ledled Ewrop. Mewn gwirionedd, pe bai'r twrnamaint yma wedi digwydd 50 mlynedd yn ôl, ni fyddem wedi bod yn siarad am hyn, oherwydd, mewn gwirionedd, ar draws Ewrop, roedd agwedd wahanol iawn. Ac mewn gwirionedd, 50 mlynedd yn ôl—. Wel, yn sicr pan oedd Cymru yn y twrnamaint y tro diwethaf, doedd hi ddim yn gyfreithlon yn y wlad yma i fod yn hoyw ac mewn perthynas. Felly, rydym ni’n cydnabod ein bod ni wedi gwneud cynnydd yn ystod yr hanner canrif ddiwethaf, ac mae peth o hyn yn ymwneud â gwneud yn siŵr nad yw'r enillion hynny'n cael eu rhoi i un ochr neu eu hosgoi er mwyn chwaraeon, ond maen nhw’n rhan o'n hymgysylltiad. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ar ein hymgysylltiad â gwahanol rannau o'r byd, fel rwyf wedi cyfeirio yn fy natganiad fy hun, i nodi ein dull o ymdrin â sut y byddwn yn ymgysylltu â gwahanol wledydd yn y byd heb aberthu ein gwerthoedd ein hunain.

Yna, ar y pwynt mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru wedi'i wneud, mae'n gais dewr, deniadol a beiddgar i gael £343 miliwn o gyfalaf allan o'r Gweinidog Cyllid pan, mewn gwirionedd, rydym ni’n gwybod ein bod wedi cael toriad ymarferol ac, mewn gwirionedd, toriad arian yn ein cyllideb gyfalaf. Felly, mae 'na lawer o bwysau. Felly, yr arian yr ydym ni wedi'i roi i mewn yn barod yw arian sy'n flaenoriaeth mewn cyfnod anodd iawn. Ein her fydd canfod sut a lle y gallwn ni gael cyfalaf a sut yr ydym ni’n defnyddio hwnnw i wella cyfleusterau, ac, yn hollbwysig, yn y ffordd yr ydym ni’n edrych ar gyfleusterau chwaraeon, sut y gallwn ni gael amlddefnydd ar gyfer gwahanol chwaraeon. Mae hynny eisoes yn digwydd rhwng amrywiaeth o sefydliadau, ond yn sicr bydd llawer mwy i'w wneud o ran gwella cyfleusterau llawr gwlad a chymunedol a llawer o weithgareddau eraill ar ôl y twrnamaint. 

Yn fy marn i, nid wyf yn credu y dylai Qatar fod yn cynnal cwpan y byd o gwbl; rwy'n credu ei fod yn adlewyrchiad echrydus o werthoedd FIFA bod gwlad sydd â hanes hawliau dynol fel ei hanes nhw, ac nid yn unig wrth drin pobl LHDTC+—ond hefyd y driniaeth echrydus o weithwyr mudol a ddatgelwyd gan Gary Neville yn ddiweddar yn dangos na ddylai'r cwpan y byd hwn erioed fod wedi mynd i Qatar. 

Yn ei ddatganiad, dywed y Gweinidog:

'Byddwn yn defnyddio ein llwyfan fel cyfle i fynegi ein pryderon a dangos bod Cymru yn genedl o werthoedd ar lwyfan y byd.'

Hoffwn wybod, gyda Gweinidogion yn mynd yno, a fyddan nhw'n cymryd y cyfle i fynegi'r pryderon hynny'n uniongyrchol i'r swyddogion y maen nhw'n cyfarfod â nhw ac unrhyw rai yn y Llywodraeth y maen nhw'n cyfarfod a nhw, ac yn dweud nad yw'r gwerthoedd hynny sydd gan Qatar yn werthoedd sy'n cael eu harddel gan wlad barchus? Ac a wnaeth y Llywodraeth ystyried Gweinidogion yn boicotio cwpan y byd o gwbl?

Diolch am y pwyntiau a'r sylwadau. Edrychwch, nid ydym yn gyfrifol am ddewisiadau FIFA o ran y ffordd y mae'n gweithredu fel sefydliad ar nifer o lefelau. Rydym ni yn gyfrifol am weithio ochr yn ochr â'r gêm, y bobl sy'n ei rhedeg, a'r bobl sy'n ei chwarae a'i chefnogi. Dyna pam yr ydym ni wedi gosod y cydbwysedd yn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau diogelwch pobl sy'n teithio, yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd i Gymru yn sgil y twrnamaint, lle bynnag y mae'n digwydd, ac yn wir, y pwynt am ein gwerthoedd a pheidio â cholli golwg ar ein gwerthoedd yn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud. Dyna pam y bydd datganiad y Prif Weinidog hyd yn oed yn fwy defnyddiol am fod Hefin David yn mynegi barn y mae llawer o Aelodau yn ei rhannu, ac rwy'n cydnabod hynny. Ac, o ystyried fy nghefndir fy hun fel cyfreithiwr cyflogaeth ar gyfer undebau llafur ac yn stiward llawr gwaith undeb llafur, rwy'n cydnabod llawer o'r pwyntiau yr ydych chi'n eu gwneud ynghylch sut mae ein gweithlu ein hunain yn cael ei drin a'r ffaith bod y gwerthoedd hynny'n rhyngwladol ac nid ar gyfer pobl yr ydym ni yn digwydd eu hadnabod ein hunain yn unig. Felly, bydd ein gwerthoedd a'n dull o weithredu yn allweddol, a bydd hynny'n llywio ein hymgysylltiad â phobl yn Qatar hefyd.

Ein her ni, rwy'n credu, yw pan fyddwn ni'n siarad am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud a'r math o Gymru ydym ni, byddwn ni'n sôn am sut beth yw Cymru fodern, ac mae'n werth myfyrio ar y ffaith, mewn rhai rhannau o'r rhanbarth hwnnw, fod yna bobl sy'n awyddus i wneud cynnydd ac maen nhw'n awyddus i wneud cynnydd mewn cyfnod llawer byrrach na'r ychydig ganrifoedd neu bump neu chwe degawd y mae wedi cymryd i ni wneud y cynnydd yr ydym bellach yn ei werthfawrogi a'i barchu heddiw. A'r hyn sydd angen i ni ei wneud, rwy'n credu, yw dangos, mewn gwirionedd, fod gwlad fodern sy'n parchu ei holl ddinasyddion mewn sefyllfa well i ffynnu yn y dyfodol yn hytrach nag un nad yw'n cydnabod ac yn gwerthfawrogi'r holl wahaniaeth ac amrywiaeth sydd gennych o fewn eich gwlad. Rydych chi'n colli talent yn ogystal â'r bobl hynny fydd yn edrych arnoch chi ac yn meddwl na fydden nhw eisiau cael yr holl berthnasoedd y gallen nhw eu cael fel arall o ran rhannau eraill o'r byd. Felly, gallaf roi'r sicrwydd i'r Aelod y bydd y ffordd y bydd Gweinidogion yn ymgysylltu yn gadarnhaol ynghylch pwy ydym ni, pwy yw ein cefnogwyr, a sut yr ydym eisiau gweithio gyda gweddill y byd.

Wrth ystyried boicot, rydym wedi ystyried pob dewis, ond rydym yn credu mai'r peth iawn yw i Weinidogion fynd, i gefnogi ein tîm, ac i wneud y mwyaf o'r cyfle, hynny yw o ran yr hyn y mae'n ei wneud ar gyfer Gymru ar y llwyfan, ond hefyd y pwynt cadarnhaol hwnnw ynghylch cyflwyno a bod yn falch o'n gwerthoedd heddiw.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar ddiweddariad ar Wcráin. Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd, am gyfle i roi diweddariad i'r Aelodau ynghylch ein gwaith parhaus i gefnogi pobl o Wcráin sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru. Pan wnes i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ddiwethaf ym mis Mehefin, roedd Cymru wedi croesawu ychydig dros 2,200 o Wcrainiaid i Gymru o dan y cynllun Cartrefi i Wcráin, gan gynnwys ein llwybr uwch-noddwr, ac rwy'n falch o ddweud bod y nifer hwn wedi codi'n sylweddol dros doriad yr haf. Roedd dros 5,650 o bobl o Wcráin, a noddwyd gan Lywodraeth Cymru a chartrefi Cymreig, wedi cyrraedd y DU erbyn 20 Medi. Mae rhai ychwanegol wedi cyrraedd o dan y cynllun Teuluoedd o Wcráin, ond nid ydym yn cael y data hwnnw gan Lywodraeth y DU.

Ond mae mwy na 8,200 o fisâu bellach wedi'u rhoi i bobl o Wcráin sydd â noddwyr yng Nghymru, felly gallwn ddisgwyl i nifer y rhai sy'n cyrraedd barhau i godi yn yr wythnosau nesaf, er ein bod yn rhagweld y bydd yn arafach na thros gyfnod yr haf.

Mae ein partneriaid mewn llywodraeth leol, y GIG, y trydydd sector, gwirfoddolwyr ac, wrth gwrs, yr holl bobl hynny sy'n gweithredu fel noddwyr, yn gwneud ymdrechion rhyfeddol i gefnogi ceiswyr noddfa gyda'r gwasanaethau a'r wybodaeth sydd eu hangen arnyn nhw. Mae Gweinidogion Cymru ac arweinwyr awdurdodau lleol bellach yn cyfarfod bob pythefnos i sicrhau cydweithio agos ar gyflawni'r cynlluniau hyn.

Mae ein llwybr uwch-noddwr ni wedi cefnogi mwy na 2,700 o Wcrainiaid yma yng Nghymru, gyda 1,700 yn rhagor wedi cael fisâu wedi'u rhoi gyda Llywodraeth Cymru fel noddwr. Rydym yn gweithio gyda'r Swyddfa Gartref er mwyn canfod pa mor debygol yw hi y bydd y 1,700 o unigolion hynny yn cyrraedd Cymru, fel y gallwn gynllunio'n iawn ar gyfer darparu llety a chefnogaeth gofleidiol.

Ers i mi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ddiwethaf, rydym wedi cael sawl canolfan groeso llety cychwynnol dros dro yn ymuno â'n cynllun, ac mae rhai wedi dod i ben. Bydd aelodau'n gwerthfawrogi nad ydym yn gwneud sylwadau ar y safleoedd dros dro hyn, sy'n cael eu defnyddio, am resymau diogelwch a phreifatrwydd, ond rwyf eisiau talu teyrnged i bartneriaid sydd wedi ein cefnogi ac sydd bellach wedi cau eu darpariaeth. Mae'r gofal a'r tosturi a ddangoswyd gan yr awdurdodau lleol, byrddau iechyd lleol, prifysgolion a'r trydydd sector o ran darparu llety cychwynnol a dangos eu hymrwymiad i'n cenedl o weledigaeth noddfa wedi bod yn eithriadol. Rwyf hefyd eisiau diolch i bawb sy'n parhau i fod ar reng flaen ein cefnogaeth i'r rhai sy'n cyrraedd.

Yn ystod yr wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld Llywodraeth y DU yn newid ac yn sgil hynny, ymddiswyddiad Gweinidog y DU dros Ffoaduriaid, yr Arglwydd Harrington. Er bod gennym rai ceisiadau i Lywodraeth y DU, sydd heb eu gweithredu—o gyllid, prosesau diogelu a gwelliannau i'r system fisa—roedd yr Arglwydd Harrington wastad yn barod i sicrhau ei fod ar gael i drafod materion gyda'r Llywodraethau datganoledig a bod yn agored ynglŷn â'i farn. Fe wnaethom ni groesawu'r ymgysylltu hwnnw ac rydym yn gofyn i Lywodraeth y DU barhau â hyn fel rhan o ddull y Llywodraeth newydd.

Yr wythnos diwethaf, ysgrifennodd fy Ngweinidog cyfatebol yn yr Alban, Neil Gray MSP, a minnau ar y cyd at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau, a'r Ysgrifennydd Cartref newydd, i godi ymwybyddiaeth o'n hanghenion dybryd. Mae ein llythyr yn cynnwys yr angen brys i Lywodraeth y DU gynyddu'r taliadau 'diolch' o £350 i letywyr cynllun Wcráin, er mwyn sicrhau nad ydym yn gweld ton o ddigartrefedd fel effaith o'r cynnydd mewn costau byw. Rydym wedi galw am gadarnhad tariffau ariannu blwyddyn 2 a blwyddyn 3, yn ogystal ag adnewyddu'r alwad am dariffau ESOL a chyllid iechyd pwrpasol, fel sy'n bodoli gyda chynlluniau fisa ailsefydlu ac amddiffyn eraill. Hefyd, rydym wedi galw eto am gydraddoldeb ariannol rhwng y tri chynllun Wcráin.

Yn ogystal â cheisiadau am gyllid a galwad am ailgyflwyno Gweinidog dros ffoaduriaid, rydym wedi gofyn am weithio rhyng-lywodraethol agos mewn cysylltiad â chefnogi'r rhai a allai gyrraedd y DU heb fisa cynllun Wcráin a sicrhau bod y rhai sy'n astudio o bell gyda phrifysgolion Wcráin yn cael cymorth i barhau â'u hastudiaethau.

Wrth i ni symud i'r flwyddyn ysgol newydd, rydym ni'n gweld llawer o blant Wcreinaidd yn cofrestru mewn ysgolion ac mae llawer o rieni ac oedolion bellach yn gweithio yng Nghymru hefyd. Rydym ni'n gweld arwyddion calonogol iawn o integreiddio mewn cymunedau Cymraeg, ac rydym yn gweithio'n galed i sicrhau bod Wcreiniaid a'r gymuned ehangach yn cael y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt.

Ym mis Gorffennaf, cyhoeddodd y Gweinidog Newid Hinsawdd ddatganiad ysgrifenedig am ein rhaglen gyfalaf ar gyfer llety dros dro. Mae'r rhaglen £65 miliwn hon yn cefnogi awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i ddarparu llety mwy hirdymor o ansawdd da i Wcreiniaid, yn ogystal â cheisio cefnogi holl anghenion digartrefedd yng Nghymru yn ehangach. Mae angen i ni ddarparu dewisiadau llety dros dro o ansawdd da er mwyn galluogi pawb i fwrw ymlaen â'u bywydau—lle maen nhw'n teimlo mai eu lleoedd nhw yw'r rhain—wrth i ni gefnogi unigolion a theuluoedd i ddod o hyd i gartref parhaol.

Gall Wcreiniaid ar y cynllun Cartrefi i Wcráin gael cyngor gan wasanaeth noddfa Cymru a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Mae'r gwasanaeth yn cael ei gynnal gan Gyngor Ffoaduriaid Cymru, ynghyd ag Asylum Justice, Alltudion ar Waith, Tîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru, BAWSO a TGP Cymru. Gall Wcreiniaid ar y cynllun Teuluoedd o Wcráin hefyd gael cefnogaeth integreiddio trwy ein partneriaeth â'r Groes Goch Brydeinig. Mae mwy o wybodaeth am y gwasanaethau hyn ar ein gwefan noddfa.

Rwy'n hapus iawn heddiw i ddweud bod y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd hefyd wedi cytuno i ymestyn y cynnig trafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bobl sy'n chwilio am noddfa—y 'tocyn croeso'—tan o leiaf Mawrth 2023. Cafodd meini prawf cymhwysedd eu diweddaru a byddant ar gael yn fuan ar wefan Llywodraeth Cymru.

Yn olaf, rwyf eisiau dweud ein bod, yn gynharach eleni, wedi cyfrannu £1 miliwn tuag at Gronfa Croeso Cenedl Noddfa Sefydliad Cymunedol Cymru. Bellach mae gwobrau sylweddol wedi eu rhoi i Gynghrair Ffoaduriaid Cymru ac Oasis Caerdydd, yn ogystal â grantiau bychain i sefydliadau eraill, er mwyn sicrhau y gellir cefnogi pobl sy'n chwilio am noddfa, ni waeth beth yw eu tarddiad cenedlaethol. Bydd pob cyfraniad i'r gronfa yn cael ei ddefnyddio i helpu pobl sy'n ffoi rhag amgylchiadau ofnadwy, ac rwy'n galw ar sefydliadau a busnesau i ystyried rhoi rhodd gorfforaethol i chwarae eich rhan yn ein hymdrechion cenedl noddfa.

Rydym yn hynod o ddiolchgar i'r rhai ar draws Cymru sy'n gweithredu fel lletywyr i Wcreiniaid. Mae gweithredu fel lletywr yn ymrwymiad mawr ac rydym am sicrhau ei fod yn cael ei gefnogi. Rydym wedi ariannu Housing Justice Cymru i ddarparu gwasanaeth cymorth i letywyr, sy'n cynnwys gwybodaeth arbenigol a dibynadwy, hyfforddiant, cyngor ac arweiniad i bobl sy'n lletya, neu'r rhai sy'n ystyried lletya, ar gynllun Cartrefi i Wcráin yng Nghymru. Ceir mwy o wybodaeth am sesiynau a hyfforddiant ar wefan Housing Justice Cymru. Fodd bynnag, mae angen llawer mwy o gartrefi arnom i ystyried a allen nhw ddarparu cartref am chwech i 12 mis ar gyfer y rhai sydd mewn angen, ac os oes unrhyw un yn ystyried hyn, rydym yn eu hannog i gofrestru eu diddordeb gyda llyw.cymru/cynnig.cartref ac i fynd i un o'r sesiynau cyflwyniad i letya sy'n cael eu hwyluso gan Housing Justice Cymru.

Rydym yn datblygu amserlen reolaidd o gyfathrebu gyda'n gwesteion Wcreinaidd a'n lletywyr i sicrhau eu bod yn cael gwybod yn rheolaidd am ddiweddariadau, cyfleoedd a chefnogaeth sydd ar gael. Hefyd, rydym yn bwriadu ymgysylltu â'r rhai sy'n cyrraedd er mwyn deall dyheadau, heriau ac integreiddio yn well ers iddyn nhw gyrraedd Cymru. Drwy gydol yr argyfwng hwn, mae Cymru wedi gwireddu ei dyhead fel cenedl noddfa ac mae'n hollbwysig ein bod yn clywed llais y rhai sydd wedi cyrraedd ac yn ymgartrefu yng Nghymru er mwyn sicrhau bod ein hymateb yn diwallu eu hanghenion. Yn olaf—yn olaf go iawn—gyda'r gwrthdaro yn Wcráin, Llywydd, yn parhau o ganlyniad i ymddygiad ymosodol parhaus Putin, rhaid inni sicrhau ein bod yn barod gyda'n gilydd i barhau i groesawu pobl i'n gwlad ac i'n cartrefi.

Yn eich diweddariad ar ddatganiadau Wcráin cyn toriad yr haf, fe wnaethoch sôn am y berthynas waith adeiladol a oedd gennych gyda Gweinidog dros Ffoaduriaid Llywodraeth y DU ar y pryd, Yr Arglwydd Harrington. Ac wrth gwrs rydych chi wedi cyfeirio ato yn eich datganiad heddiw hefyd. Pan ymddiswyddodd o'r swyddogaeth hon yn gynharach y mis hwn, dywedodd yr Arglwydd Harrington nad oedd angen y swyddogaeth mwyach oherwydd bod system barhaol bellach ar waith ar gyfer cyrraedd, bod y swyddogaeth bob amser wedi bod yn un dros dro a bod ei waith yn gyflawn yn y bôn. Ychwanegodd y byddai nawr yn ymgymryd â swyddogaeth wirfoddol yn helpu ffoaduriaid. Sut ydych chi'n ymateb i'w ddatganiad, wedi ei seilio ar ofynion ymarferol y gwaith rhyng-lywodraethol yng Nghymru?

Yn y cyd-destun hwn, rwy'n deall bod y Gweinidog dros Ymfudo newydd yn y Swyddfa Gartref, Tom Pursglove AS, wedi bod yn ymateb i gwestiynau ynghylch cynlluniau'r DU ar gyfer ffoaduriaid Wcreinaidd. A yw hyn yn cyd-fynd â'ch dealltwriaeth chi, o ystyried eich bod wedi datgan eich bod wedi ysgrifennu at, rwy'n credu, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ffyniant Bro a'r Ysgrifennydd Cartref newydd, yn eich datganiad? Ac os yw hyn yn cyd-fynd â'ch dealltwriaeth, pa ymgysylltu ydych chi'n ei geisio â Tom Pursglove?

Yn dilyn cyflwyno Link International i chi, rwy'n falch bod yr elusen a'i rhaglen gyswllt Wcreinaidd yn gweithio'n dda gydag awdurdodau lleol y gogledd, ar y cyd ag asiantaethau statudol eraill a Llywodraeth Cymru, wrth ddod â grwpiau cymunedol a ffydd a sefydliadau trydydd sector ynghyd i gefnogi Wcreiniaid sy'n cyrraedd y gogledd. Pan es i i farbeciw Link International ar gyfer ffoaduriaid Wcráin yng Nghonwy ym mis Gorffennaf, cefais wybod, er mwyn cadw pobl fel lletywyr o dan gynllun Cartrefi i Wcráin ac i atal pobl rhag cael eu symud ymlaen, byddai angen cefnogaeth ychwanegol ar y lletywyr, gan gynnwys cymorth gyda biliau tanwydd gaeaf. Pan ysgrifennais atoch ynghylch hyn ateboch eich bod yn ymwybodol o'r risg o nawdd yn peidio â pharhau y tu hwnt i chwe mis oherwydd nad yw'r lletywyr yn gallu fforddio'r cynnydd mewn costau tanwydd. Pa drafodaethau ydych chi felly wedi'u cael yn uniongyrchol neu yr ydych chi'n bwriadu eu cael gyda Llywodraeth y DU, y tu hwnt i ohebiaeth, ynglŷn â chynnydd posibl i'r taliad misol o £350 i bobl sy'n lletya Wcreiniaid yn eu cartrefi eu hunain?

Yn ystod fy ymweliad â Chonwy ym mis Gorffennaf, roedd yr angen am Saesneg ar siaradwyr ieithoedd eraill, neu ESOL, gwersi, wyneb yn wyneb ac ar-lein, ac am weithredu i gefnogi trosglwyddo sgiliau a chymwysterau—pryd yr oedd ffoaduriaid yn y digwyddiad yn cynnwys meddyg, deintydd, parafeddyg, peirianwyr, ymgynghorwyr TG, pobl ag arbenigedd cyfryngau a digidol a llawer o rai eraill—hefyd yn cael ei bwysleisio i mi. Yn dilyn eich ateb ar 9 Awst i mi ynglŷn â'r rhain, byddwn yn ddiolchgar am ddiweddariad ar y materion hyn yng nghyd-destun y gwasanaethau datganoledig y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw.

Yn y digwyddiad ym mis Gorffennaf, roedd newydd-ddyfodiaid yn cyrraedd mewn bysiau a chlywais am bobl yn cael eu rhoi, mewn niferoedd cynyddol, mewn llety brys, gwestai, ysgolion, ac ati. Ym mrecwast gweddi seneddol Dewi Sant ar gyfer Cymru ar 3 Mawrth, eisteddais wrth ochr rhywun a oedd yn gweithio gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn ar atebion tai modwlar cynaliadwy ar gyfer ffoaduriaid Wcreinaidd. Pa fath, os o gwbl, o drafodaethau ydych chi'n eu cael gyda'r Weinyddiaeth Amddiffyn am hyn ar gyfer Cymru ar ôl i mi godi hyn gyda chi cyn toriad yr haf?

Yn dilyn digwyddiad Diwrnodau Treftadaeth Pwylaidd yn y Senedd ar 13 Gorffennaf, anfonais ddogfen atoch a luniwyd gan y Ganolfan Cymorth Integreiddio Pobl Gwlad Pwyl, neu PISC, yn Wrecsam, yn nodi eu hymdrechion dyngarol i helpu ffoaduriaid Wcreinaidd a chynnig ar gyfer cefnogaeth gyfunol a chynaliadwy i bobl o Wcráin, yn cynnwys adeiladu tai dros dro. Yn dilyn ein cyfarfod yr wythnos diwethaf—a diolch i chi am hwnnw—sut byddwch chi felly'n ymgysylltu â nhw ynglŷn â hyn?

Yn olaf, cefais e-bost gan etholwr ar restr aros am dai yn disgrifio sefyllfa sy'n herio fy nealltwriaeth fy hun o'r trefniadau ar waith. Mae'n gofyn, ac rwy'n dyfynnu, 'Pam mae'r Wcreiniaid yn cael £500 yr wythnos, a rhai wedi symud allan o barc gwyliau a chael llety, ac rwyf innau'n dal yn ei chael hi'n anodd iawn?' Beth, felly, yw eich dealltwriaeth o'r sefyllfa y mae'n ei disgrifio, a sut byddech chi'n ymateb iddo?

Diolch yn fawr, Mark Isherwood. Rwy'n credu i mi ei gwneud hi'n glir iawn yn fy natganiad pa mor bwysig oedd bod â Gweinidog dros Ffoaduriaid, Richard Harrington. Mewn gwirionedd, roeddem yn cwrdd ag ef bob pythefnos; nid yw'r gwaith yn sicr wedi ei gyflawni. Chwaraeodd ran bwysig iawn. Mewn gwirionedd, ymddiswyddodd y diwrnod cyn cyhoeddi arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol, ac rwy'n credu yr hyn yr oedd ef yn ei ddeall o'r cyfarfod a gawsom dim ond wythnos yn gynharach—. Mewn gwirionedd, roedd yn mynd i ddod lawr i Gymru; roedd yn ein dyddiaduron ni. Roeddem ni'n mynd i fynd i ymweld â chanolfan groeso gyda'n gilydd. Yn sicr nid yw'r gwaith wedi'i wneud.

Rwy'n falch o glywed gan fy swyddogion, o ran y rôl a gafodd ei chwarae a'r materion pwysig yr oeddem yn eu codi gyda'r Gweinidog dros ffoaduriaid ar y pryd, fod yna gydnabyddiaeth bod angen mynd ar ôl hynny. Byddai'n ddiddorol iawn gweld pa ateb a gawn gan yr Ysgrifennydd Cartref a Simon Clarke, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau. Rwy'n hapus iawn i rannu'r llythyr a ysgrifennom ni, Neil Gray a finnau. Fe wnaethom ni ailadrodd y pwyntiau yr oeddem ni'n eu trafod. Talwyd teyrnged i'r Arglwydd Richard Harrington am ei ymrwymiad. Fe ofynnom ni a fyddai yna weinidog yn y DU â chyfrifoldeb portffolio, nid yn unig, mae'n rhaid i mi ddweud—. O ran ei gyfrifoldeb gweinidogol, nid dros Wcráin yn unig oedd hwnnw, roedd dros gynlluniau croesawu dinasyddion Affganistan a Hong Kong hefyd. Byddem yn croesawu Gweinidog penodol yn fawr, a byddem yn cefnogi penodi olynydd.

Ond fe wnaethom ni godi'r materion—y materion ariannol, y gwir faterion—sydd bellach yn achosi llawer iawn o bryder. Galwodd—ac yn gyhoeddus, mewn gwirionedd—am ddyblu'r taliad 'diolch' o £350 yn fisol i'r lletywyr. Fe ofynnom ni iddo gael ei godi o leiaf i £500, neu'n uwch eto, gan ddyblu i £700 y mis. Mae angen penderfyniad brys ynglŷn â hyn, oherwydd bod y lletywyr nawr, wrth iddyn nhw gyrraedd diwedd eu cyfnod o chwe mis—. Mae hynny'n dechrau; rydym ni'n ysgrifennu at bob lletywr i weld a fydd yn parhau. Mae hwn yn fater hollbwysig. Gofynnom ni am benderfyniadau cyflym, ac rwy'n gobeithio eich bod chi—fel y gofynnais i chi'r wythnos diwethaf efallai pan gawsom ni sesiwn friffio am hyn—a bydd eich cyd-Aelodau hefyd yn gofyn am benderfyniad cyflym ar y pecyn cyllido hwn.

Hefyd, o ran y pecyn ariannu, yr ydym wedi'i godi yn rheolaidd, nid oes gennym unrhyw wybodaeth. Ac wrth gwrs, y Gweinidog cyllid sydd wedi codi hyn hefyd tua blwyddyn 2, blwyddyn 3. Nid oes gennym unrhyw gyllid ar gyfer gwasanaethau ESOL oddi wrth Lywodraeth y DU, nac yn wir dariffau ar gyfer iechyd ychwaith—y ddau, mewn gwirionedd, a ddarparwyd i gynllun ailsefydlu dinasyddion Affganistan. Nid yw'r Gweinidog dros ymfudo wedi cysylltu â mi o gwbl am hyn, nac unrhyw gyfrifoldeb arall mewn cysylltiad â ffoaduriaid ac ymfudwyr.

Rwy'n edrych ymlaen ac efallai y cawn ni alwadau ffôn oddi wrth nid yn unig Prif Weinidog y DU ond Gweinidogion eraill yn y Llywodraeth. Mae'n hanfodol ein bod yn ymgysylltu â nhw mewn gwirionedd ac yn cadw ar drywydd hyn. Mae gwaith enfawr i'w wneud yma. Rydym ni'n cymryd cyfrifoldeb yn y ffordd yr wyf i wedi amlinellu'n llawn, a hefyd yn ariannu nid yn unig ein canolfannau croeso, ond hefyd yn talu taliadau 'diolch' i letywyr os ydyn nhw'n cefnogi teulu a gyrhaeddodd Gymru i ddechrau o dan y cynllun teuluoedd o Wcráin. Nid yw hynny'n digwydd yn Lloegr. Mae'r ymrwymiad yr ydym ni'n ei wneud yn sylweddol. Gobeithio y bydd pawb yn ymuno â ni heddiw, gan ddweud bod angen pwyso am yr atebion hynny o ran cefnogaeth ariannol.

Fe wnaethoch chi fy nghyflwyno, mewn gwirionedd, Mark, i Link International yn y gogledd, sefydliad gwych. Maen nhw'n rhan allweddol o'n rhwydwaith trydydd sector, sy'n cwrdd yn rheolaidd gyda swyddogion a gyda fi. Maen nhw hefyd, wrth gwrs, yn cysylltu â'r holl grwpiau gwirfoddol eraill, y grwpiau WhatsApp sydd bellach dros Gymru i gyd y mae'r Wcreiniaid eu hunain yn eu trefnu, sef, wrth gwrs, yr hyn yr ydym ni eisiau ei annog. Yn wir, y penwythnos hwn sydd ar ddod, maen nhw wedi trefnu gŵyl gelfyddydol yn Theatr y Sherman. Rwy'n gobeithio y bydd pobl wedi gweld hynny. Byddaf yn siarad yn y digwyddiad agoriadol. Mae hefyd yn cael ei noddi gan enwogion allweddol o Gymru sy'n cefnogi'r hyn y maen nhw'n ei wneud. Ond mae'n bwysig bod cefnogaeth y trydydd sector yn cael ei gydnabod.

O ran y gwasanaethau datganoledig, dywedais yn fy natganiad ein bod bellach yn cyfarfod—. Wel, fe wnes i gyfarfod drwy gydol yr haf cyfan gydag arweinwyr llywodraeth leol, ac mae gennym ffrydiau gwaith sy'n rhedeg ar lefel swyddogol ar bopeth i'w wneud â'r croeso cychwynnol, y gwasanaethau symud ymlaen. Ond rydym ni'n cyfarfod bob pythefnos mewn cyfarfodydd sy'n cael eu cadeirio gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar Wcráin, gan fod yr arweinyddiaeth leol yn hanfodol bwysig o ran darparu'r gwasanaethau datganoledig hynny. Maen nhw'n gysylltiedig, wrth gwrs, â'r gwasanaeth iechyd, â'r trydydd sector, ESOL, ac ati.

Fe wnaethon ni gysylltu â'r Weinyddiaeth Amddiffyn, ac nid oedd llety ar gael ganddyn nhw. Mae llawer o enghreifftiau da o sut y mae awdurdodau, prifysgolion, y trydydd sector yn dod ymlaen, ac, yn amlwg, byddem yn croesawu unrhyw beth arall a ddaw ymlaen. Ond dilynom ni'r cyswllt hwnnw yn y Weinyddiaeth Amddiffyn—dim byd ar yr adeg honno, nac yn wir nawr. Ond maen nhw i gyd yn dod at ei gilydd i wneud cyfraniadau. Hefyd, rwy'n croesawu'n fawr y gwaith y mae cymdeithas integreiddio dinasyddion Gwlad Pwyl wedi'i wneud.

O ran y gogledd, rydym yn ddiolchgar iawn i holl awdurdodau'r gogledd, i'r trydydd sector, i'r prifysgolion hefyd, sy'n ymgysylltu, ym Mangor a Glyndŵr fel ei gilydd. Ceir gwaith ardderchog o ran croeso a hefyd, wrth gwrs, y teuluoedd hynny sy'n lletya.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Mae'n iasol meddwl bod pobl Wcráin erbyn hyn wedi dioddef terfysg ac anlladrwydd rhyfel am gyfnod mor hir, a bod goblygiadau enfawr i'r rhai sydd wedi eu gorfodi i ffoi o'u gwlad wrth gwrs. Rhaid i'n meddyliau hefyd fod gyda'r rhai yn Rwsia sy'n protestio'n ddewr yn erbyn polisïau ymfyddino Putin. Mae cost ddynol y rhyfel anghyfreithlon hwn i bawb sy'n gysylltiedig yn annerbyniol, ac rwyf eisiau adleisio eich diolch i'r sefydliadau, y cyrff a'r aelwydydd sydd wedi helpu i groesawu'r rhai sy'n chwilio am noddfa i Gymru.

Fe wnaethoch gyfeirio'n briodol at fygythiad digartrefedd yn eich datganiad. Mae Positive Action in Housing, yr elusen digartrefedd ffoaduriaid, ymhlith llawer o sefydliadau sy'n tynnu sylw at y risg barhaus o ddigartrefedd sy'n dwysáu i ffoaduriaid. Mae pwysau'r argyfwng costau byw, ynghyd ag absenoldeb asesiadau cynhwysfawr, paru lletywyr â ffoaduriaid o dan gynllun Cartrefi i Wcráin, yn golygu bod nifer o drefniadau lletya yn dod i ben yn ddisymwth. Mae 25% o'r noddwyr wedi dweud eu bod dim ond eisiau darparu llety am chwe mis, yn ôl arolwg gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol o dros 17,000 o letywyr. Fel y gwyddom, mae'r farchnad rentu bresennol yn gynyddol gystadleuol ac mae cost blaendaliadau yn enfawr, sy'n golygu y bydd Wcreiniaid sy'n gweld eu trefniadau lletya yn dod i ben neu'n chwalu yn annhebygol o allu mynd i mewn i'r farchnad breifat.

Rydych chi'n dweud eich bod yn cyfarfod yn rheolaidd gydag arweinwyr llywodraeth leol Cymru, felly beth mae'r awdurdodau lleol yn ei ddweud wrthych chi ynglŷn â'r mater hwn, Gweinidog? Oes gennych chi unrhyw ffigyrau am nifer y trefniadau lletya sydd wedi chwalu neu wedi gorffen yng Nghymru, gan adael ffoaduriaid mewn perygl o fod yn ddigartref? Rwy'n falch eich bod wedi adnewyddu eich apeliadau i Lywodraeth y DU am fwy o gefnogaeth, ond a allem ni o bosibl ganiatáu i'n hawdurdodau lleol ddod yn warantwyr i Wcreiniaid sy'n wynebu sefyllfa lle maen nhw'n gorfod mynd i mewn i'r farchnad rentu, neu a oes unrhyw atebion tebyg eraill o fewn ein cymwyseddau datganoledig os yw San Steffan yn parhau i beidio â gweithredu? Gan nad yw Llywodraeth Cymru yn fodlon ar hyn o bryd i sefydlu gwaharddiad ar droi pobl allan y gaeaf hwn, Gweinidog, a ydych chi'n derbyn y gallem weld ffoaduriaid hefyd yn ddigartref pan fo lletywyr eu hunain yn cael eu troi allan oherwydd yr argyfwng costau byw?

O ystyried y pwysau economaidd dwys, rwy'n falch o glywed fod y cynllun Tocyn Croeso sy'n caniatáu i ffoaduriaid deithio am ddim ar fysiau yng Nghymru yn cael ei adnewyddu, roedd yn wreiddiol, wrth gwrs, yn dod i ben yr wythnos hon. Mae'n drueni na chafodd cwmnïau fel First Cymru wybod am hyn gan Lywodraeth Cymru, oherwydd maen nhw wedi nodi ar Facebook heddiw fod y cynllun yn dod i ben, a does dim diweddariadau hyd yma ar eu cyfryngau cymdeithasol. Dywedwch fod meini prawf cymhwysedd wedi'u diweddaru. Felly, a allech chi ddweud wrthym beth yw'r newidiadau hynny? Gweinidog, a yw hyn i gyd wedi cael ei gyfleu i'r ffoaduriaid a'r rhai sy'n eu lletya? Gallai arwain at sefyllfa annifyr ac anawsterau teithio i'r gwaith neu i leoliadau addysgol i nifer o ffoaduriaid os yw'r cwmnïau a'u gyrwyr, ac, yn wir, y ffoaduriaid eu hunain, yn aneglur ynghylch y mater hwn.

Rwyf hefyd yn falch o glywed eich bod wedi codi'r mater gyda Llywodraeth y DU am y diffyg cefnogaeth i fyfyrwyr sydd wedi cael eu gorfodi i adael eu gwlad, ond yn ddealladwy eisiau cwblhau eu hastudiaethau ar-lein gyda phrifysgolion Wcreinaidd, yn enwedig, wrth gwrs, o ystyried y cynnwrf ofnadwy maen nhw eisoes wedi'i wynebu. Fe gofiwch, gobeithio, i mi ysgrifennu atoch ar yr union bwnc hwn yn gynharach y mis hwn, gan fod teulu yn fy rhanbarth wedi noddi menyw 19 oed nad yw'n gallu cael gafael ar unrhyw gymorth ariannol gan Yr Adran Gwaith a Phensiynau neu Gyllid Myfyrwyr gan ei bod yn astudio o bell ar gyfer gradd ym mhrifysgol Kyiv. Tra ein bod ni'n aros am ymateb gan Lywodraeth y DU ar hynny, ac, yn wir, tra fy mod yn aros am ymateb i fy llythyr atoch chi, pa gymorth a ellir ei gynnig iddi?

Diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr, Sioned Williams. Mae hyn yn ymwneud â'n cenedl noddfa; sut yr ydym ni'n gweithio gyda'n gilydd, fel y buom ni bob amser, i gefnogi'r rhai sy'n ffoi, fel y dywedwch, anlladrwydd rhyfel, y terfysg. Rwy'n cofio, o'r cychwyn cyntaf, ymddygiad ymosodol Putin. Fe wnaethom ni siarad am Putin; rydym ni'n meddwl hefyd am y Rwsiaid sydd nawr dan fygythiad ac yn gadael Rwsia eu hunain. Cost ddynol rhyfel yw pryd yr ydym ni'n camu i mewn i helpu ac agor y drws.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn dweud ein bod yn gweithio'n ddi-flino, ac wedi gwneud hynny drwy'r haf, gyda'n hawdurdodau tai ac, yn wir, y landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'r trydydd sector, i gefnogi nid yn unig y croeso cychwynnol—. Os cofiwch chi, yn bell yn ôl, fe ddywedom ni ein bod ni'n credu y gallem ni gymryd efallai 1,000 yn ein cynllun uwch-noddwr; erbyn hyn mae gennym ni 2,700. Mae ein canolfannau croeso i gyd yn llawn dop ac, wrth gwrs, mae rhai wedi gorfod symud ymlaen i'r swyddogaethau eraill sydd ganddyn nhw. Ond, wrth gwrs, gan weithio gyda nhw, mae'n ymwneud â sut yr ydym ni'n symud i gyrraedd llety mwy hirdymor. Ond, wrth gwrs, mae ein llety dan bwysau sylweddol. Nid yw'n bosibl i bawb. Mae rhai sy'n symud ymlaen yn mynd i drefniadau lletya newydd. Rydym ni'n trefnu eu paru â lletywyr sydd wedi'u fetio ledled Cymru. Ac mewn gwirionedd, mae yna filoedd o aelwydydd Cymreig sydd bellach yn y broses o gael eu fetio er mwyn dod yn lletywyr i'r rhai sy'n byw mewn llety ar hyn o bryd. Fe welwch ein bod wedi bod yn gwneud apêl i annog pobl i ddod ymlaen, oherwydd, mewn gwirionedd, bu budd enfawr ac ymateb cadarnhaol gan letywyr.

Ond mae'n rhaid i ni eu cefnogi nhw gyda chyllid. Dyna pam yr wyf yn diolch i chi am gefnogi ein galwad i fynd i'r afael—. Mae'n annigonol, y £350; mae'n rhaid cynyddu'r peth. Ac, wrth gwrs, byddem ni eisiau i'r cartrefi hynny hawlio pob budd-dal—y cynllun cymorth tanwydd, ac ati—y mae ganddyn nhw hawl iddo, oherwydd bydd hynny'n helpu gyda'r rheini. Ond mae'n bwysig nad ydym ni yng Nghymru yn cyrraedd y sefyllfa lle mae gennym ni deuluoedd Wcreinaidd yn ddigartref yn sgil y cynllun hwn. Felly, mae rhaglenni llawn dychymyg—mynd ymlaen at letywyr newydd, gan ymestyn trefniadau lletya nawr, gan fynd ymlaen at letywyr newydd o'n canolfannau croeso—ond hefyd y llety dros dro hwn a ddisgrifiais, y £65 miliwn ar gyfer llety dros dro. Ac mae hynny'n cynnwys ystod gyfan o faterion fel addasu adeiladau gwag at ddibenion gwahanol. Mae awdurdodau lleol wir yn meddwl am ystod lawn o ffyrdd y gallwn gefnogi pobl, efallai, o ganolfan groeso, neu deulu lletya, i'r llety dros dro hwnnw, ac yna ymlaen i lety mwy hirdymor.

Mae'n anodd iawn yn y sector rhentu preifat o ran y rhenti. Rydym ni wedi gofyn—. Unwaith eto, mae hwn yn fusnes heb ei orffen o ran Llywodraeth y DU—busnes sydd heb ei orffen o ddifrif—o ran ein bod angen cefnogaeth, a chynnydd yn y lwfans tai lleol a'r taliadau tai dewisol, er mwyn galluogi pobl i symudi mewn i lety rhent preifat a chael cefnogaeth. Felly, rydym ni'n gweithio'n galed iawn gyda'n hawdurdodau tai hefyd.

Fe wnaf, efallai, egluro ein bod ni, o ran y cyhoeddiad am drafnidiaeth, wedi bod yn gweithio'n galed i gael y cyhoeddiad hwn ar gyfer heddiw, felly mae'n newyddion heddiw, a gallaf eich sicrhau y byddwn ni'n cael y meini prawf cymhwysedd allan cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod Trafnidiaeth Cymru a chwmnïau bysiau ledled Cymru, a oedd yn gweithredu'r drafnidiaeth gyhoeddus am ddim—ein bod ni'n dysgu mewn gwirionedd o'r cynllun treialu ac yn ei wella. Rydym yn bwriadu ymestyn y cynllun presennol a lleihau dryswch neu gamddehongli cymhwysedd. I egluro a chofnodi: mae hyn ar gyfer pob ffoadur a pherson sydd â fisâu dyngarol yng Nghymru; mae'n cynnwys unrhyw un sy'n cael statws ffoadur, amddiffyniad dyngarol neu fisa dyngarol. Mae'n hollbwysig ein bod ni'n cael y neges yna allan; bydd y cyfan yn cael ei gyfleu'n glir, a byddwn yn cymryd y pwynt hwnnw am y darparwyr trafnidiaeth, o ran eu gwefannau, ac ati.

Rwyf hefyd eisiau gwneud sylw ynghylch eich pwynt am fynediad at addysg ac addysg uwch. Mae hyn yn arbennig o bwysig o ran y cyfleoedd i'r bobl ifanc sydd yn dod yma. Pan fyddwn hefyd yn clywed oddi wrth Lywodraeth y DU, byddwn yn gallu rhoi mwy o eglurder i chi o ran dewisiadau, cyllid, ac ati. Rydym wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref, fel y gwyddoch chi, a'r Ysgrifennydd Gwladol, a byddaf yn rhannu'r hyn yr ydym wedi'i ddweud wrthyn nhw. Ond, mae prifysgolion yn awyddus i gynnig lloches i academyddion a myfyrwyr, ac rydym yn cydweithio â Universities UK yn ogystal â Phrifysgolion Cymru. Ond, hefyd, mae'n rhaid i mi ddweud bod myfyrwyr Wcráin yn cynnal perthynas â'u sefydliadau lletyol yn Wcráin ac yn parhau i gael mynediad at ddysgu ar-lein, ond mae problemau o ran anawsterau ariannol; dyna pam yr ydym ni wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU ynghylch cefnogaeth i fyfyrwyr a mynediad at gredyd cynhwysol.

Mae gennym ni'r Cyngor Academyddion mewn Perygl a phrifysgolion noddfa dros Gymru gyfan, ac yn sicr, cwrddom ni ag is-ganghellor Prifysgol Glyndŵr Wrecsam, sy'n un enghraifft o gefnogaeth aruthrol, pan oeddwn yn Wrecsam ddydd Gwener. Mae mentrau gefeillio gydag Universities UK International, ond hefyd, rydym ni'n awyddus iawn i edrych ar addysg bellach hefyd; rydym wedi cadarnhau meini prawf mynediad diwygiedig ar gyfer llawer o gynlluniau, gan gynnwys cynlluniau prentisiaethau. Diolch. 

Gweinidog, rwy'n croesawu'r diweddariad hwn ar Wcráin, oherwydd, yn wir, rwy'n croesawu ymrwymiad parhaus pobl Cymru a Llywodraeth Cymru i fod yn genedl noddfa mewn camau gweithredu yn ogystal â geiriau i ffoaduriaid a'r rhai sy'n ffoi rhag gwrthdaro. Rhan o'r ffordd ymlaen, fel yr ydych chi wedi disgrifio'r prynhawn yma, nawr yw dod o hyd i lawer, llawer mwy o letywyr i agor eu cartrefi er mwyn i ni allu symud y tu hwnt i'r dull angenrheidiol, ond cychwynnol, y ganolfan groeso, a dyna lle mae gennyf i awgrym. Gweinidog, efallai eich bod yn ymwybodol o'r nifer o grwpiau anffurfiol ledled Cymru, fel Safe Haven Maesteg a grŵp cymorth Wcráin Pen-y-bont ar Ogwr, sydd wedi sefydlu nid yn unig lleoedd i gyfarfod ac i gyfnewid gwybodaeth i deuluoedd Wcreinaidd sy'n ffoi rhag rhyfel ac erledigaeth, ac i deuluoedd lletywyr, ond hefyd i roi cymorth a chefnogaeth uniongyrchol hefyd, gyda dillad, dodrefn, beiciau, dyddiau allan, gwersi Saesneg a llawer mwy. Yn wir, ymwelodd y Cwnsler Cyffredinol, Mick Antoniw â grŵp cymorth Maesteg gyda ni yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac rwy'n credu eich bod wedi mwynhau eich amser yno, gan iddyn nhw fwynhau eich ymweliad hefyd a'i werthfawrogi'n fawr.

Nawr, rwy'n credu y byddai'r teuluoedd sy'n lletya y grwpiau hyn yn adnodd gwerthfawr, profiad uniongyrchol, i'r Gweinidog a'i swyddogion ynghylch yr hyn sydd wedi gweithio'n dda wrth ddod yn lletywyr, yr hyn sydd wedi bod yn fwy dyrys a sut i annog eraill i ddod ymlaen fel lletywyr newydd y mae mawr eu hangen. Gall y grwpiau hyn hefyd fod yn gynghreiriad da iawn wrth ledaenu'r neges i eraill a helpu i gefnogi eraill ar eu taith i fod yn lletywyr. Felly, Gweinidog, os oes gennych chi neu'ch swyddogion yr amser ac yr hoffech ddod i gwrdd â'r grwpiau ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Maesteg, i eistedd i lawr gyda nhw i drafod, gyda'r Wcreiniaid sy'n cael eu lletya a hefyd gyda'r teuluoedd lletya, yr hyn sydd wedi gweithio, yr hyn sydd wedi bod yn anodd, fel y gallwn annog llawer, llawer mwy o letywyr i ddod ymlaen. Mae wedi bod yn galonogol gweld yr ymateb yng Nghymru, ond nawr mae angen i hwnnw fod yn fwy fyth a helpu pobl gyda'r heriau sydd ganddyn nhw wrth ddod yn deuluoedd lletya, a'i gwneud hi'n haws iddyn nhw.

Diolch yn fawr iawn i Huw Irranca-Davies am yr awgrym yna, y cynnig yna, ond hefyd am eich disgrifiad o sut mae'r grwpiau cymorth hyn—. Ac yn arbennig yn eich cymuned chi, rydych chi wedi dweud wrthyf am grŵp cymorth Maesteg, ond rwy'n credu ledled Cymru i gyd, mae gennym grwpiau tebyg lle mae lletywyr ac Wcreiniaid yn dod at ei gilydd. Ddydd Llun, rwy'n ymweld â chanolfan Wcráin yng Nghaerdydd, a sefydlwyd gan letywyr yng Nghaerdydd ac Wcreiniaid, ac mae hyn yn cael ei adlewyrchu ledled Cymru. Soniais am yr ŵyl gelfyddydol y maen nhw'n ei threfnu y penwythnos hwn.

Fe wnes i sôn yn fy natganiad ein bod ni wedi ariannu Housing Justice Cymru i ddarparu gwasanaeth cynnal swyddi, felly mae'n rhaid i ni sicrhau bod hynny'n gweithio—hoffwn i gael adborth am hynny. A dyna wefan Housing Justice Cymru, ond hoffwn i'n fawr—a dwi'n gwybod bod y Cwnsler Cyffredinol wedi ymweld—ddysgu gan ein noddwyr er mwyn i ni rannu'r wybodaeth honno. Rydym wedi cynnal rhyw fath o ymgyrch gyhoeddusrwydd i gael mwy o letywyr i ddod ymlaen, a'r lle gorau i gael yr wybodaeth honno yw gan letywyr eraill sydd wedi bod yn llwyddiannus. Felly, diolch yn fawr. Awn ar drywydd hwnna.

Mae gennyf i rywun yn fy etholaeth a briododd i mewn i deulu Wcreinaidd. Mae ganddo wraig Wcreinaidd a theulu Wcreinaidd sydd yn dal allan yn Wcráin, ac mae wedi bod yn cael trafferth cael mynediad at wasanaethau ac i ddod â'r teulu yn ôl i Gymru. Mae gennyf i neges e-bost yr hoffwn i ei darllen i chi gan yr unigolyn yma, gyda chwestiwn penodol ar y diwedd, os gwelwch yn dda:

'Nid yw cyngor, canllawiau a gweithredu polisi Llywodraeth Cymru yn ystyried yn iawn amgylchiadau'r rhai sy'n cyrraedd Cymru o dan y cynllun teuluoedd o Wcráin. Mae cynllun uwch-noddwr Llywodraeth Cymru yn cadw'n dawel ynghylch aelodau'r cynllun teuluoedd. Hyd yn hyn, mae cyngor a gyhoeddwyd yn canolbwyntio ar aelodau cynllun Cartrefi i Wcráin. Mae Llywodraeth Cymru yn honni ei bod yn darparu gwasanaeth cofleidiol i bawb sy'n chwilio am loches yng Nghymru. Yn fy mhrofiad i, nid yw wedi cyrraedd y nod. Mae aelodau'r cynllun teuluoedd dan anfantais ac yn cael eu gadael i raddau helaeth ar eu pennau eu hunain, ni waeth beth yw eu hanghenion a'u hamgylchiadau penodol. Ni wneir asesiad o'r capasiti sydd gan aelodau'r teulu i gefnogi eu teuluoedd: galluoedd iaith, lleoliad tŷ, cyflwr a maint, gallu ariannol, oedran pennaeth yr aelwyd, nifer yr aelodau o'r teulu sy'n ceisio lloches, eu hoedran, anghenion iechyd, newid diwylliannol ac addasu. Mae fy nheulu a minnau wedi cael trafferthion gyda materion sy'n ymwneud â rhwydweithio, gofynion cyfreithiol fel hawliau a chyfrifoldebau—'

Mae eich amser ar ben. Nid yw darllen—

Mae'n ddrwg gennyf, dof at y cwestiwn.

Byddai, fe fyddai dod at y cwestiwn yn helpu, mewn gwirionedd. Nid yw darllen e-bost hir yn ddefnydd delfrydol o graffu yn y Senedd hon.

Rwy'n gwerthfawrogi hynny. Felly y cwestiwn yw: a fydd Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol Cymru nawr yn darparu cymorth cyfatebol i'r rhai sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru, o dan y cynllun Teuluoedd o Wcráin a'r cynllun Cartrefi i Wcráin?

Byddem wrth ein bodd yn gallu cael yr un math o gymorth gan Lywodraeth y DU ar gyfer y cynllun Teuluoedd o Wcráin, gan eu bod yn darparu ar gyfer y cynllun Cartrefi i Wcráin. Nid yw Llywodraeth y DU wedi rhoi ceiniog tuag at y cynllun teuluol erioed, fel rwy'n siŵr, Mabon, yr ydych chi'n ymwybodol. Rydym ni wedi galw amdano. Mewn gwirionedd, dywedodd y cyn Brif Weinidog, Boris Johnson, yn un o'i sesiynau cwestiynau'r Prif Weinidog olaf, ei fod yn credu y dylai'r cynllun Teuluoedd o Wcráin gael yr un cyllid a chefnogaeth â chynllun Cartrefi i Wcráin. Nid yw wedi digwydd erioed. Rydym wedi gofyn y cwestiwn eto yn y llythyr hwn, felly byddwn i eisiau rhannu hwnnw gyda chi, Mabon, er mwyn i chi allu ei rannu gyda'ch etholwr. Ond mewn gwirionedd rydym wedi darparu taliadau 'diolch' i bobl sy'n lletya teuluoedd Wcreinaidd. Arian Llywodraeth Cymru yw'r cyfan; nid arian Llywodraeth y DU, oherwydd nid ydyn nhw'n rhoi ceiniog. A hefyd, y Groes Goch Brydeinig—£246,000—sydd mewn gwirionedd yn cefnogi teuluoedd Wcreinaidd sy'n lletya aelodau o'r teulu o dan y cynllun Teuluoedd o Wcráin. Felly gobeithio y gallwn ni nawr ddilyn y cyswllt yma, Mabon, a gwneud yn siŵr ein bod yn cael yr wybodaeth a'r gefnogaeth yma i'ch teulu.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad gan y Gweinidog materion gwledig ar y Bil Amaethyddiaeth (Cymru). Dwi’n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Heddiw, mae'n bleser mawr gennyf gyflwyno Bil Amaethyddiaeth (Cymru), ynghyd â'i ddogfennau ategol. Mae'r Bil yn ganlyniad i flynyddoedd o waith polisi, cyd-ddylunio, ymgynghori ac ymgysylltu â rhanddeiliaid. Canlyniad hyn yw darn o ddeddfwriaeth uchelgeisiol a thrawsnewidiol sy'n diwygio degawdau o gymorth ffermio'r UE, gan ddatgan newid sylweddol yn y ffordd yr ydym yn cefnogi'r sector amaethyddol yma yng Nghymru. Dyma Fil amaethyddol cyntaf Cymru, y tro cyntaf i Lywodraeth Cymru gael cyfle i ddod â deddfwriaeth gerbron y Senedd i ddeddfu ar gyfer ein sector amaethyddol, ac yn arwyddocaol, mae'r Bil yn cynnwys diffiniad modern a chynhwysfawr o amaethyddiaeth, gan adlewyrchu amaethyddiaeth yn yr unfed ganrif ar hugain.

Fel y dywedais droeon, rwy'n hynod falch o'r sector amaethyddol yng Nghymru. Dyma'r fframwaith polisi cyntaf i'w wneud yng Nghymru sy'n cydnabod amcanion ategol o gefnogi ffermwyr i gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, ochr yn ochr â gweithredu i ymateb i'r argyfyngau hinsawdd a natur, gan gyfrannu at gymunedau gwledig ffyniannus a chadw ffermwyr ar y tir.

Wrth wraidd y Bil mae'r amcanion rheoli tir cynaliadwy, a'r ddyletswydd a roddir ar Weinidogion Cymru. Mae hyn wedi'i wreiddio mewn pedwar amcan sy'n gweithio i gefnogi cynaliadwyedd economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol ein sector amaethyddol yma yng Nghymru. Yr amcanion yw: cynhyrchu bwydydd a nwyddau eraill mewn modd cynaliadwy; lliniaru ac addasu i newid hinsawdd; cynnal a gwella cydnerthedd ein hecosystemau; gwarchod a gwella cefn gwlad a diwylliant Cymru, a hybu a hwyluso defnydd o'r Gymraeg; a byddant yn cyfrannu at gyflawni nodau llesiant Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.

Bydd y fframwaith yn galluogi Llywodraeth Cymru i gefnogi ein ffermwyr a'u cyfraniad, nid yn unig fel cynhyrchwyr bwyd hanfodol, ond hefyd fel gwarchodwyr tir, ecosystemau a diwylliant Cymru. Bydd yn cydbwyso ein diogeledd bwyd â'r gweithredoedd sydd eu hangen yn daer yn wyneb yr argyfyngau hinsawdd a natur a ddatganwyd. Yn graidd iddo mae rheoli tir cynaliadwy yn gweithio i sicrhau bod ein ffermwyr yn parhau i gynhyrchu bwyd a nwyddau amaethyddol o ansawdd uchel am genedlaethau i ddod.

Er mwyn sicrhau bod y camau yr ydym ni'n eu cymryd yn cael yr effaith y dylen nhw, mae'r Bil yn cynnwys gofynion adrodd a monitro cadarn. Gan weithio i olrhain y cynnydd tuag at gyflawni'r pedwar amcan drwy ddefnyddio dangosyddion a thargedau, bydd yn sicrhau atebolrwydd, tryloywder a goruchwyliaeth, yn ogystal â darparu sylfaen dystiolaeth bwysig ar gyfer penderfyniadau polisi'r dyfodol. Drwy sicrhau cyfleoedd parhaus a chadarn i graffu, mae'r darpariaethau adrodd a monitro yn helpu i sicrhau bod cefnogaeth a deddfwriaeth yn gweithio'n effeithiol i'n sector amaethyddol yng Nghymru, gan ymateb i heriau ac annog arloesedd.

Ym mis Gorffennaf eleni, cyhoeddais gynigion amlinellol ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy. Er mai'r cynllun arfaethedig fydd prif ffynhonnell cefnogaeth Llywodraeth yn y dyfodol i ffermwyr yng Nghymru, mae'r Bil yn darparu'r fframwaith lle bydd pob cymorth amaethyddol yn y dyfodol yn cael ei gyflawni. Dywedodd ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru y byddem yn ceisio cydweithio ar y trefniadau tymor hirach ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru, gan gydnabod anghenion penodol ffermydd teuluol yng Nghymru a chydnabod cynhyrchu bwyd lleol, sy'n gynaliadwy yn ecolegol. Mae'r Bil fel y'i cyflwynwyd yn benodol yn cynnwys y pŵer i Weinidogion ddarparu cefnogaeth gyda'r diben o annog cynhyrchu bwyd mewn modd amgylcheddol gynaliadwy. At hynny, mae heddiw'n nodi dechrau taith ddeddfwriaethol y Bil hwn, a gallaf gadarnhau bod gwaith yn mynd rhagddo ar welliannau pellach i'r Bil yr ydym yn bwriadu eu cyhoeddi ar y cyd â Phlaid Cymru yn ystod Cyfnod 1.

Mae'r Bil hwn yn galluogi Gweinidogion Cymru i ddarparu cefnogaeth yn y dyfodol i'r sector mewn ffordd sy'n gweithio i'n ffermwyr a'n tir i gefnogi'r amcanion rheoli tir yn gynaliadwy. Mae'n gyfrwng allweddol yn ein dull o gefnogi ffermwyr a'r sector i gynhyrchu bwyd a nwyddau eraill mewn ffordd gynaliadwy. Bydd hyn yn cefnogi ymrwymiadau amgylcheddol a hinsawdd y Llywodraeth hon, yn ogystal â'n sector amaethyddol a hefyd y cymunedau gwledig y mae'n chwarae rhan annatod ohonyn nhw. Drwy'r darpariaethau yn y Bil, rwyf eisiau sicrhau y gallwn barhau i gefnogi ac annog ein ffermwyr a'n cynhyrchwyr i greu a chynnal sector amaethyddol ffyniannus.

Fel rhan o unrhyw lywodraethu da, mae monitro ac adrodd rheolaidd yn hanfodol. Mae'r Bil yn sicrhau, ar gyfer yr holl gefnogaeth a ddarperir, bod rhaid cael adroddiadau blynyddol sy'n ymdrin â gwariant ac adrodd cyfnodol i fonitro a gwerthuso effaith y gefnogaeth ar draws y sector, yn ogystal â mesur o gymharu â'r dibenion cymorth a roddir wrth gyfrannu at amcanion rheoli tir yn gynaliadwy. Bydd hyn yn sicrhau gwerth am arian cyhoeddus a chefnogaeth sy'n addasol i anghenion y sector.

Bydd y Bil yn rhoi'r pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n darparu llwybr i denantiaid i ddatrys anghydfod er mwyn sicrhau nad yw tenantiaid amaethyddol, er enghraifft, wedi'u cyfyngu'n annheg rhag cael cymorth ariannol a ddarperir o dan bŵer darpariaethau cymorth yn y Bil. Bydd y broses newydd yn cynnig cymhelliant i denantiaid a landlordiaid ddod i gytundeb a drafodwyd er mwyn osgoi costau datrys anghydfod, gan ddarparu cam deddfwriaethol wrth gefn a ffordd o ddatrys anghydfod i'r tenantiaid hynny na allant ddod i gytundeb rhesymol gyda'u landlord.

Mae'r Bil yn disodli'r pwerau amser cyfyngedig yn Neddf Amaethyddiaeth 2020 i Weinidogion Cymru, gan gynnwys pwerau i Weinidogion Cymru alluogi parhad y gefnogaeth amaethyddol sy'n bodoli eisoes, i gasglu a rhannu data o'r sector amaethyddol, ac ymyrraeth mewn marchnadoedd amaethyddol a safonau marchnata y mae'n rhaid i gynnyrch amaethyddol penodol gydymffurfio â nhw. Mae'r Bil hefyd yn disodli pwerau amser cyfyngedig i Weinidogion Cymru wneud darpariaeth ar gyfer dosbarthu carcasau ac addasu deddfwriaeth uniongyrchol yr UE sy'n ymwneud ag amaethyddiaeth, safonau marchnata a dosbarthu carcasau.

Yn dilyn ein rhaglen o ymrwymiad y llywodraeth, rwy'n falch o gadarnhau bod y Bil hefyd yn cynnwys darpariaethau i wahardd defnyddio maglau a thrapiau glud. Mae'n bwysig nodi arwyddocâd y darpariaethau hyn. Cymru fydd y wlad gyntaf yn y DU i wahardd y defnydd o faglau a thrapiau glud yn llwyr. Dyma benllanw blynyddoedd lawer o ymgysylltu ar leihau niwed a gwella lles anifeiliaid. Rwyf bellach wedi fy argyhoeddi mai gwaharddiad yw'r unig ffordd ymlaen. Mae maglau a thrapiau glud yn ddyfeisiau diwahân pan ddaw at yr anifeiliaid y maen nhw'n eu dal. Maen nhw'n gynhenid annynol i rywogaethau targed a rhai nad ydyn nhw wedi eu targedu ac, o'r herwydd, maen nhw'n anghydnaws â safonau uchel lles anifeiliaid yr ydym yn ymdrechu i'w cyrraedd yma yng Nghymru.

Mae'r Bil hefyd yn cynnwys darpariaethau i ddiwygio Deddf Coedwigaeth 1967, gan alluogi Cyfoeth Naturiol Cymru i ychwanegu amodau er mwyn diwygio, atal neu ddirymu trwyddedau torri coed, i atal torri a fyddai'n mynd yn groes i unrhyw ddeddfwriaeth amgylcheddol arall. Mae hyn yn cefnogi CNC yn eu gwaith hanfodol o reoli ein tir a'n hadnoddau naturiol mewn modd cynaliadwy. Rwyf hefyd eisiau achub ar y cyfle hwn i atgoffa Aelodau a'u hetholwyr bod yna gyfle o hyd i helpu i lywio'r cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig. Rwy'n annog ffermwyr i gwblhau ein harolwg sydd wedi ei gynllunio ar y cyd, sydd ar agor tan ddiwedd mis Hydref. Mae hwn yn ddarn o waith hanfodol er mwyn sicrhau bod y cynllun yn wir yn cefnogi'r sector amaethyddol yng Nghymru.

Yn olaf, Llywydd, rwyf eisiau diolch i bawb sydd wedi rhoi o'u hamser i weithio gyda ni hyd yn hyn, boed yn un o'r miloedd o ffermwyr a ymatebodd i'n tri ymgynghoriad, y rhai a weithiodd gyda ni trwy ein cyfnod cyntaf o gyd-ddylunio, neu'r rhai sydd wedi fy hebrwng o amgylch eu ffermydd gan drafod eu barn a rhannu eu harbenigedd â mi. Rwy'n gwybod bod ffermwyr yn wynebu llawer o heriau, o newid hinsawdd a chytundebau masnach newydd i gynydd mewn costau mewnbynnau a ddaw yn sgil y rhyfel yn Wcráin. Rwyf hefyd yn cydnabod eu bod yn wynebu rhywfaint o ansicrwydd ynghylch ein cynigion, yn enwedig ynglŷn â'r cyfraddau talu sydd ynghlwm â'r cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig. Rydw i wastad wedi galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod cyllid newydd llawn yn cael ei ddarparu i'r sector, fel yr addawyd. Adlewyrchir yr egwyddor sylfaenol hon yn y dadansoddiad sy'n cyd-fynd â'r Bil. Dyma Fil sydd nid yn unig yn effeithio ar y sector amaethyddol ond ar ein cenedl fawr yn ei chyfanrwydd, o'r bwyd yr ydym ni'n ei fwyta i sut mae wedi ei dyfu, ei gynaeafu, ei storio a'i baratoi ar gyfer ei werthu. Am y tro cyntaf, mae gennym gyfle i greu system o gymorth a deddfwriaeth sy'n gweithio i'n ffermwyr, ein sector, ein tir a'n pobl. Diolch.

Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am roi golwg ymlaen llaw i mi o'i datganiad a Bil Amaethyddiaeth (Cymru), yn enwedig gan ei bod wedi cael prynhawn prysur iawn yn y Siambr.

Nid yw'n danddatganiad i ddweud bod y ddogfen 45 tudalen hon, ynghyd â'r memorandwm 475 tudalen, yn cynrychioli'r ailwampio mwyaf a mwyaf arwyddocaol mewn polisi amaethyddol ers geni'r sefydliad hwn. Ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, dyma'r cyfle cyntaf i gael Bil amaethyddiaeth wedi ei eni a'i fagu yng Nghymru, darn penodol o ddeddfwriaeth sy'n ceisio adlewyrchu natur unigryw y diwydiant. Mae'r tair blynedd diwethaf wedi gweld llu o ddigwyddiadau daearwleidyddol, o bandemig byd-eang i oresgyniad anghyfreithlon Wcráin. Yn gyson drwy bob un o'r digwyddiadau hyn oedd y tarfu ar gadwyni cyflenwi byd-eang. Rhaid i ni geisio cymryd y camau angenrheidiol i ddiogelu, hyrwyddo a darparu ar gyfer ffermwyr Cymru, y diwydiant amaethyddol, ein cymunedau gwledig a'n hamgylchedd ledled Cymru. Mae angen i ni gynnig sefydlogrwydd a thwf i'r diwydiant a gwneud y penderfyniad cywir i roi diogeledd bwyd a chynaliadwyedd wrth galon agenda'r Llywodraeth hon.

Fel yr amlygoch chi yn eich datganiad, Gweinidog, elfen allweddol o fewn y ddeddfwriaeth fframwaith hon yw datblygu rheoli tir cynaliadwy. Nawr, rwy'n falch o nodi bod amcanion y fframwaith rheoli tir cynaliadwy wedi symud i ffwrdd o fframio cynaliadwyedd o fewn cyfyngder cul y ddadl amgylcheddol yn unig, ac, mewn gwirionedd, rwy'n croesawu pwyslais newydd ar werth a chynhyrchu bwyd, yn ôl amcan 1 o fewn fframwaith rheoli tir yn gynaliadwy. Nid oedd yr amcan hwn wedi bodoli mewn fersiynau blaenorol o'r ddogfen hon, felly mae hwn yn gam cadarnhaol i'r cyfeiriad cywir, a gobeithio ei fod yn adlewyrchu agwedd agored a chydweithredol o ran sut y bydd y ddogfen hon yn symud ymlaen dros y misoedd nesaf. Mae'r amcanion hyn hefyd yn cyd-fynd yn dda ag amcanion Bil bwyd Peter Fox.

Er hyn, rwy'n siomedig bod y tri amcan sy'n weddill yn methu â chydnabod pwysigrwydd economaidd ehangach ffermio Cymru, yn enwedig ein ffermydd teuluol. Yn wir, Gweinidog, rydych chi a fi wedi cael sawl trafodaeth am bwysigrwydd economaidd, cymdeithasol a diwylliannol ehangach ffermio yng Nghymru, wrth i gyfraniad economaidd y ffermwr unigol fynd ymhell tu hwnt i gât y fferm. Felly, pan fyddwn yn sôn am ffermio yng Nghymru fel diwydiant, yr hyn sydd gennym yw cymuned sy'n cyfrannu tua £6 biliwn at economi Cymru, diwydiant sy'n cyflogi 17 y cant o holl weithlu'r genedl hon. Ond eto, er gwaethaf hyn, mae eich pedwar amcan rheoli tir yn gynaliadwy ar hyn o bryd yn methu â chydnabod pwysigrwydd economaidd ehangach y diwydiant. O ystyried hyn, byddwn yn ddiolchgar i gael gwybod os yw'r Gweinidog yn cytuno â mi y dylid rhoi pwyslais cyfartal ar gyflawni canlyniadau economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol rheoli tir yn gynaliadwy.

Mae dull cyfannol yn allweddol i weithredu'r agenda hon, ond mae'n rhaid ei gynnal drwy gydol y ddogfen gyfan. Yn anffodus, ar gyfer rhannau o'r ddeddfwriaeth hon, nid yw hynny o reidrwydd yn wir. Fel yr wyf eisoes wedi nodi, mae'r amcanion rheoli tir cynaliadwy yn datgan yn glir eu hymrwymiad i warchod a gwella adnoddau diwylliannol, yn enwedig mewn ymgais i gynnal y Gymraeg a hybu a hwyluso'i defnydd—yn wych—ac eto, ym mhennod 1 y ddogfen ddeddfwriaethol hon, ymddengys nad oes cyfeiriad at y Gymraeg o fewn cwmpas eich 11 o ddibenion allweddol, er gwaethaf y cyfeiriad at amcanion rheoli tir yn gynaliadwy allweddol eraill, megis cynhyrchu bwyd, newid hinsawdd a chadwraeth ecosystemau. O ystyried hyn, sut ydych chi'n bwriadu gwarchod a thyfu'r Gymraeg o fewn y pwerau a nodir yn y Bil amaethyddiaeth heddiw?

Heb amheuaeth: mae hwn yn fframwaith deddfwriaethol uchelgeisiol, sy'n ceisio cefnogi diwydiant amaethyddol ôl-UE sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. 'Diogelu, hyrwyddo a darparu' yw'r tri marc allweddol y byddaf yn eu defnyddio i fesur gwerth ac addasrwydd y Bil a'r hyn y mae'n ei gyflawni. Yng ngeiriau'r FUW, Gweinidog, 'Rydym hanner ffordd yno', ac, wrth i ni graffu ar y ddeddfwriaeth hon a'i diwygio yn y misoedd nesaf, edrychaf ymlaen at chwarae rhan bositif wrth gyfrannu at ei esblygiad i sicrhau'r fargen orau bosibl i ffermwyr Cymru, y diwydiant a'n cefn gwlad. Diolch, Llywydd.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n gwybod y byddwch chi'n chwarae eich rhan yn llawn wrth symud y Bil hwn ymlaen. Fel y dywedais i, dim ond dechrau proses, o bosibl flwyddyn o hyd, yw hyn o fynd â'r Bil drwy'r Senedd, ac rwy'n ddiolchgar am eich sylwadau cefnogol a'r trafodaethau yr ydym wedi eu cael o'r blaen.

Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud ein bod ni wedi cael tri ymgynghoriad yn mynd yn ôl i—rwy'n ceisio cofio nawr—2017, 2018 mae'n debyg. Dydw i ddim yn siŵr fy mod yn cytuno â chi ynghylch cynhyrchu bwyd, oherwydd roeddwn i'n awyddus iawn, fel oedd yr undebau amaethyddol a llawer o ffermwyr y cwrddais â nhw, i weld y gair 'bwyd' yno drwyddi draw. Fe wnaethom ni wneud pethau'n iawn yn yr ymgynghoriad cyntaf, yn 'Brexit a'n tir', ac rwyf wedi bod yn falch iawn o adeiladu ar hynny. Roedd un o'r materion yn ymwneud â'r cwestiwn a oedd gan fwyd—a allai fod yn farchnad? Oherwydd bod ganddo farchnad, yna ni allai fod yn rhan o'r Bil yn y ffordd yr oedd ei angen, ond rwy'n credu bod swyddogion wedi gweithio'n wirioneddol galed iawn i sicrhau bod cynhyrchu bwyd cynaliadwy yn rhan o reoli tir cynaliadwy ac mae gennym y Bil nawr ar y ffurf y mae ar hyn o bryd. Felly, dwi'n credu ei bod hi'n deg dweud bod bwyd wedi bod yno drwy'r cyfan.

Yn sicr, mae'r materion yn ymwneud â ffermydd teuluol—ac rydych chi wedi codi hyn gyda fi, fel y gwnaeth Plaid Cymru, yn y trafodaethau yr ydym ni wedi'u cael ers y cytundeb cydweithredu, ac rydw i wedi dweud ar hyd yr amser pe na bai hyn a'r cynllun yn gweithio i ffermwyr yna ni fyddai'n gweithio i unrhyw un, na fyddai? Mae'n bwysig iawn ei fod yn gwneud hynny. Fe wnes i weld datganiad i'r wasg yr FUW, ond maen nhw wedi chwarae rhan fawr hefyd wrth fy helpu i a swyddogion gyda'r Bil hwn, fel y gwnaeth yr undebau ffermio eraill.

Rwy'n credu eich bod chi'n iawn ynghylch yr heriau sy'n ein hwynebu. Pan fyddaf i'n meddwl yn ôl i—. Mae wedi cymryd blynyddoedd yn llythrennol i greu'r Bil hwn, ac rwyf wedi bod yn ffodus iawn i fod yno o'r dechrau, a phan edrychwch chi ar yr heriau a ddaeth ar ein traws: cawsom sychder ac yna fe gawsom ni—. Gadael yr Undeb Ewropeaidd, yna rhyfel Wcráin, rydym ni wedi cael y pandemig—mae wedi bod yn un her ar ôl y llall a drwy gydol y cyfnod hwnnw, mae ein ffermwyr ni wedi bod yno yn gwneud yn siŵr bod gennym ni fwyd ar y bwrdd. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn eu helpu gyda'r heriau.

Rwy'n credu un o'r materion—. Rydym ni'n wirioneddol wedi cael ein hunain mewn sefyllfa lle yr ydym wedi cael pum mlynedd o ddryswch ers i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac rwy'n credu bod hynny wedi effeithio'n fawr ar ein busnesau ffermio. Fe wnaethoch chi sôn am sefydlogrwydd a thwf, a dyna'r ddau beth yr ydw i wir eisiau eu rhoi i'r sector, ac mae'n anodd pan fydd gennych chi'r holl heriau hyn. Rwy'n gwerthfawrogi—ac fe wnes i gyfeirio ato yn fy sylwadau agoriadol—rwy'n gwerthfawrogi bod hyn yn rhoi ansicrwydd, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n trafod y Bil hwn gyda'n ffermwyr, ac rwy'n ddiolchgar iawn i gymaint ohonyn nhw am fy helpu gyda hyn. Mae 'na gyfleoedd hefyd, ac rwy'n credu mai dyna'r hyn yr wyf i'n dymuno ei weld yn digwydd yn sgil y Bil hwn. Mae'r cyfleoedd hynny yno hefyd, ac mae angen gafael ynddyn nhw.

Mewn cysylltiad ag amcanion rheoli tir yn gynaliadwy, rwyf i'n credu bod rheoli tir yn gynaliadwy yn ymgorffori cyfraniad amgylcheddol, economaidd a chymdeithasol ffermwyr i gymdeithas yng Nghymru. Mae'n gysyniad a gydnabyddir yn rhyngwladol ac mae'n rhywbeth yr ydym wedi adeiladu arno. Mae'n ymwneud ag annog defnyddio ein tir a'n hadnoddau mewn ffordd sy'n cwrdd—. Mae angen cydbwyso, onid oes, yr anghenion presennol nawr a chenedlaethau'r dyfodol sy'n mynd i ddilyn. Felly, rwy'n credu ei fod e yno.

Rydw i wedi bod yn gweithio gyda Phlaid Cymru, fel rhan o'r cytundeb cydweithredu, ynghylch y Gymraeg, a soniais y byddwn yn cyflwyno gwelliannau pellach yng Nghyfnod 1.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad. Rydym ni'n byw mewn cyfnod digynsail, onid ydym? Mae’r sector amaeth a’r cymunedau a theuluoedd sydd ynghlwm â’r sector o dan bwysau rhyfeddol ac, yn fwy na dim arall, maen nhw'n chwilio am sefydlogrwydd, tra, ar yr un pryd, mae cymdeithas ehangach yn galw allan am ddiogelwch a fforddiadwyedd bwyd. Mae rhyfel Wcráin, Brexit a COVID-19 wedi dwyn ffocws ar freuder y gadwyn fwyd. Ar yr un pryd, mae'r Llywodraeth wedi gosod targedau clodwiw i sicrhau twf y Gymraeg, a gwyddom hefyd fod y sector amaethyddol yn greiddiol i gynnal yr iaith a'n diwylliant. A goruwch hyn oll, mae'r argyfwng newid hinsawdd angheuol, sydd yn taflu cysgod dros bob dim. Nid tasg hawdd felly mae cadw’r balans yma rhwng y gwahanol elfennau, ond dyna mae'n rhaid trio ei wneud. Nid gormodaeth felly ydy dweud fod y Bil yma a fydd yn cael ei gyflwyno yn drobwynt hanesyddol, a bydd yn gosod y cywair ar gyfer amaeth yng Nghymru am sawl cenhedlaeth i ddod.

Roeddwn i'n pryderu yn arw yn ystod y trafodaethau blaenorol na fyddai'r Bil yn cydnabod rôl ffermwyr wrth gynhyrchu bwyd. Wedi'r cyfan, dyma pam mae ffermwyr yn ffermio—maen nhw’n cynhyrchu bwyd er mwyn i'r gweddill ohonom ni fedru bod allan yn gweithio fel nad ydym ni'n gorfod bod ar y tir. Diolch iddyn nhw am eu gwaith. Dwi’n croesawu felly fod annog cynhyrchu bwyd yn ddeilliant penodol yn y dibenion cymorth, ac mi fyddaf yn edrych yn arbennig yn ystod proses craffu'r Bil ar sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu asesu diogelwch ein cyflenwad bwyd. Ond mi fyddaf i'n canolbwyntio fy ngwaith craffu ar y ddwy adran gyntaf. Dyma’r adrannau sy’n gosod y sylfaen, wedi'r cyfan. Bydd y Bil yn llwyddo neu yn methu yn ddibynnol ar gynnwys yr adrannau yma.

Dwi’n croesawu’r hyn y mae'r Gweinidog wedi'i ddweud am y gwaith pellach sy'n digwydd gyda Phlaid Cymru, a dwi'n edrych ymlaen at weld y gwelliannau pellach sydd am gael eu cyhoeddi.

Rŵan, dywed y memorandwm esboniadol, yn rhan 1, fod o’n rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i arfer rhai swyddogaethau yn y modd maent yn ystyried sy'n cyfrannu orau at gyflenwi amcanion rheoli tir yn gynaliadwy—yr SLM—i'r graddau bod hynny’n gyson ag arfer y swyddogaeth honno'n briodol. Y cwestiwn i ni felly ydy: a yw hyn yn rhoi gormod o rym i'r Gweinidog? Sut fydd y Gweinidog ar y pryd yn penderfynu beth sydd yn cyfrannu orau at gyflawni amcanion yr SLM? Beth fydd y ffon fesur? Mae'n sôn am dri philer cynaliadwyaeth—sôn am economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol—felly y rôl i ni wrth graffu fydd sicrhau bod y balans yma yn cael ei gynnal ac nad ydy un elfen yn gorbwysleisio yr elfennau eraill. Sut mae'r Gweinidog felly’n cynnig y bydd hynny yn cael ei wneud yn effeithiol? Felly, er enghraifft, dywed y memorandwm esboniadol:

'Mae cynhyrchu bwyd yn elfen sylfaenol o SLM, fel rhan o gynhyrchu nwyddau i ddiwallu anghenion dyn. Mae gwneud hynny mewn ffordd gynaliadwy yn golygu bod ffermwyr yn sicrhau canlyniadau amgylcheddol a chymdeithasol cadarnhaol'.

Ymhlyg yn y datganiad yna, mae'r pwyslais yn cael ei roi ar anghenion amgylcheddol, nid o reidrwydd anghenion cynhyrchu bwyd. Ydy'r balans yn gywir yma, felly? Dyna'r cwestiwn i ni wrth inni ddechrau ar y gwaith craffu, oherwydd mae yna glorian, onid oes? Yr amcan ydy sicrhau bod y glorian honno yn hafal rhwng anghenion cynhyrchu bwyd a phopeth sydd ynghlwm â hynny yn economaidd ac yn gymdeithasol, ac anghenion amgylcheddol. Pa sicrwydd all y Gweinidog felly roi fod y Bil fel y'i cyflwynwyd yn taro'r cydbwysedd cywir yn y glorian honno?

Mae'r adran ariannu yn benagored. Tra'n adran hollbwysig, ychydig iawn o gig sydd wedi cael ei roi ar yr asgwrn. Bydd y gwaith ar hynny yn digwydd maes o law, wrth gwrs, wrth i reoliadau felly gael eu gosod. Felly, dwi am ofyn i'r Gweinidog pryd mae hi'n rhagweld bydd y manylion ar ariannu a thaliadau ar gael i ni yn y Senedd ac i'r sector amaethol. A pha sicrwydd fedrith hi ei roi y cawn ni fel Senedd gyfle i graffu ar y rheoliadau yma yn llawn pan ddaw'r amser?

Ac i gloi, felly, mae'n afraid dweud fod amaethyddiaeth o bwys anferthol i Gymru, i'n hanes, i'n hunaniaeth, i'n hiaith, i'n heconomi ac i'n dyfodol. Y Bil yma fydd yn golygu naill ai ein bod yn gweld parhad y ffarm fach deuluol Gymreig neu a fyddwn ni'n gweld amaeth yng Nghymru yn dilyn yr un trywydd ag y mae e wedi gwneud mewn cynifer o wledydd eraill, gan arwain at ffermydd mawr a ffermio dwys. Mae'r risg felly yn un mawr ac mae'n rhaid inni sicrhau bod dyfodol ffermio teuluol Cymru yn parhau am genedlaethau i ddod tra bod y ffermydd yma yn chwarae eu rhan yn llawn yn y frwydr yn erbyn newid hinsawdd. Rwy'n mawr obeithio mai dyma fydd pen draw'r daith yma, ac rwy'n edrych ymlaen i chwarae rhan yn y broses.

Diolch, ac unwaith eto rwy'n edrych ymlaen at weithio'n agos gyda chi'n wrth fynd â'r Bil hwn ymlaen.

Rwy'n mynd i ddechrau gyda'ch darn olaf ynghylch cyllid. Fe wnaethoch chi ofyn pryd y byddwch chi'n gallu craffu ar yr elfennau cyllido ohono. Rydym yn gwneud rhywfaint o ddadansoddiad economaidd a modelu. Bydd hynny'n cael ei wneud dros weddill eleni ac mae'n debyg i mewn i ddechrau'r flwyddyn nesaf, felly byddwn yn dychmygu y bydd tua gwanwyn y flwyddyn nesaf. Mae ansicrwydd enfawr ynghylch cyllid, fel y gwyddoch chi. Roeddem ni wedi cael addewid gan Lywodraeth y DU na fyddem ni'n colli ceiniog; rydym ni wedi gweld nad yw hynny'n wir. Ond hoffwn i pe byddai modd i ni gael rhywfaint o sicrwydd gan Lywodraeth y DU. Af yn ôl at yr hyn yr oedd Sam Kurtz yn ei ofyn ynghylch sefydlogrwydd a thwf. Mae'n anodd iawn cynnig sefydlogrwydd. Rwyf wedi gwneud fy ngorau glas i gadw cynllun y taliad sylfaenol, er enghraifft, am ychydig mwy o flynyddoedd nag oedd rhannau eraill o'r DU yn ei ystyried, ond mae'n anodd iawn rhoi'r sefydlogrwydd hwnnw yr hoffwn i ei roi mewn gwirionedd, heb wybod. Ac fe fyddwch wedi gweld cyhoeddiadau Llywodraeth yr Alban yr wythnos hon ynghylch torri eu Bil amaethyddol. Nid dyma'r sefyllfa y bydden nhw'n ei dymuno rwy'n siŵr; na neb arall. Ond, yn anffodus, oherwydd diffyg cadarnhad ynglŷn â'r cyllid amaethyddol gan Lywodraeth y DU, mae'n anodd iawn i wneud hynny, ond gobeithio bod hynny'n ateb eich cwestiwn.

Rwy'n credu mai un o'r pethau yr wyf wedi bod yn awyddus iawn i'w osgoi, a digwyddodd hyn yn gynnar, ar ddechrau'r gwaith polisi ynghylch y darn hwn o ddeddfwriaeth, pan es i i Seland Newydd, i siarad â ffermwyr yno a oedd yn cofio'r dibyn hwnnw oedd ganddyn nhw ym 1984 pan wnaethon nhw roi gorau i'w cynllun talu sylfaenol, ac roeddech chi'n gweld y ffermydd bach oedd newydd gael eu llyncu'n llwyr gan y ffermydd mawr, ac fe gollon nhw'r teimlad hwnnw o gymuned, ac wrth gwrs does ganddyn nhw ddim yr iaith i'w chadw fel sydd gennym ni yma yng Nghymru. Felly, roeddwn i'n glir iawn o'r dechrau bod rhaid amddiffyn y ffermydd bach teuluol yna a pheidio â chaniatáu iddyn nhw gael eu llyncu ac felly colli'r teimlad hwnnw o gymuned, ac roedden nhw'n gweld clybiau rygbi yn diflannu oherwydd nad oedd y ffermydd yno i'w cynnal. Felly, roedd hynny'n rhan fawr o feddwl cynnar mewn cysylltiad â'r Bil.

Rwy'n clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud ynghylch y ffaith bod yna bwerau rhy eang, ac mae'n debyg nad oes ateb perffaith y gallaf ei roi i chi, ond mae'n ymwneud â'r cydbwysedd hwnnw. Rwy'n credu bod angen i ni gael yr hyblygrwydd hwnnw i gefnogi'r sector yn y ffordd yr ydym ni'n ei wneud gyda pholisïau sefydlog, ac rwy'n credu mai'r ffordd o wneud hynny yw'r ffordd yr ydym ni wedi ei nodi. Mae'r adran yr ydych chi'n cyfeirio ati o ran canlyniadau rheoli tir cynaliadwy; cyfeirir atyn nhw fel dibenion o fewn y Bil ac maen nhw'n adlewyrchu'n llwyr ganlyniadau rheoli tir yn gynaliadwy y gellir rhoi cefnogaeth iddyn nhw, ac mae rhestr o gefnogaeth y gellir ei darparu. Mae hynny'n ariannol neu fel arall, mewn gwirionedd, a dyna fydd y Bil hwn yn galluogi Gweinidogion i'w wneud, i ddarparu'r gefnogaeth honno i amaethyddiaeth a gweithgareddau ategol mewn ffordd a fydd wedyn yn cyfrannu at yr amcanion rheoli tir yn gynaliadwy.

Wrth gwrs, ein prif ddull cyflawni fydd y cynllun ffermio cynaliadwy. Dyna pam y mae mor bwysig mewn gwirionedd. Fe wnes i ei hybu eto heddiw. Gwnewch yn siŵr bod cymaint o bobl—etholwyr a ffermwyr—os gwelwch yn dda, yn ein helpu ni gyda'r cyd-ddylunio hwnnw, oherwydd mae angen iddo weithio iddyn nhw.

Dylwn i ddweud bod y rhestr o ddibenion o fewn y Bil yn ceisio bodloni'r gofyniad yr ydym yn chwilio amdano, ond nid yw'r rhestr o ddibenion yn gynhwysfawr. Felly, mae lle i fwy yno. Rwy'n credu mai dyna bopeth.

Gweinidog, a gaf i ddweud 'llongyfarchiadau', nid yn unig i chi, ond i bawb sydd wedi helpu i ddod ag ef i'r cyfnod hwn? Mae hon yn foment arwyddocaol ac, fel aelod o'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith a'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad hefyd, rydym yn edrych ymlaen at gael rhoi ein dannedd i mewn i ddarn o ddeddfwriaeth yma yng Nghymru, a wnaed yng Nghymru, ac i fynd i'r afael â hwn mewn gwirionedd. Ac mae hi wedi bod yn daith hir i gyrraedd yma, ac mae eich dyfalbarhad i'w edmygu.

A gaf i droi, Gweinidog, oherwydd nid yw'r pethau hyn yn sefyll ar wahân i gyd-destun ehangach deddfwriaeth a pholisi, yma ac ar draws y DU hefyd, sy'n eithaf diddorol? Felly, mewn ymateb i lansiad Bil Amaethyddiaeth Cymru, dywedodd RSPB Cymru fod RSPB Cymru yn croesawu'r Bil Amaethyddiaeth Cymru newydd, a fydd yn gweithio i bobl, natur a'r hinsawdd. Bydd yn helpu i lunio ffermio yng Nghymru, a thynged bywyd gwyllt Cymru am genedlaethau i ddod. Maen nhw'n credu bod hwn yn gyfle mawr i Gymru sicrhau dyfodol positif o ran natur. Bu ymateb gwirioneddol gyferbyniol yr wythnos hon yn Lloegr. Ymatebodd RSPB Lloegr i'r ffaith y cafodd cynigion tebyg eu dileu yn Lloegr, ond hefyd yr amddiffyniadau amgylcheddol a gyhoeddwyd yn y gyllideb fach, gan ddweud,

'Heb os nac oni bai, rydym ni'n ddig. Heddiw mae'r Llywodraeth hon wedi lansio ymosodiad ar fyd natur. Nid ydym yn defnyddio'r geiriau sy'n dilyn ar chwarae bach. Rydym yn mynd i mewn i diriogaeth hollol ddieithr.'

Y rheswm pam y mae hyn yn bwysig yw oherwydd eu bod yn troi at fater deddfwriaeth uniongyrchol yr UE a ddargedwir sy'n cael ei gynnig a'r bwriad yno y maen nhw'n ei weld fel gostwng y gwastad, nid yn unig yn Lloegr, ond yng Nghymru hefyd. Gweinidog, tybed a wnewch chi ystyried y pryderon hynny. A ddylem ni boeni? A yw'r RSPB yn poeni'n briodol y gallai fod—efallai—bwriad yma i'r goelcerth hon o ddadreoleiddio yn Lloegr ymestyn hynny ar draws Cymru hefyd?

Nid wyf wedi gweld manylion y cyhoeddiad a ddaeth o DEFRA ddoe. Ni allaf ddweud fy mod wedi fy synnu. Yn amlwg, cafwyd Ysgrifennydd Gwladol newydd; rwy'n credu y gallwn weld newid cyfeiriad hefyd gan Lywodraeth Liz Truss. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud—nid wyf yn credu fy mod i'n annheg yma—mai nhw oedd y cyntaf allan o'r trap, mewn gwirionedd, gyda'u cynlluniau rheoli tir er budd yr amgylchedd ac roedden nhw'n cael rhywfaint o anhawster eu cyflwyno. Felly, rwy'n clywed beth mae sefydliadau amgylcheddol yn ei ddweud, ac mae unrhyw beth sy'n tynnu oddi ar yr argyfyngau natur a hinsawdd yr ydym ni gyd yn eu hwynebu yn amlwg yn faes sy'n peri pryder.

Rwy'n edrych ymlaen at gael sgwrs. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn benodol i Gymru, ac wedi ei gwneud yng Nghymru, yn bwrpasol i Gymru ac yn iawn i ni. Yr hyn a wnaiff Lloegr yw'r hyn a wnaiff Lloegr, ond wrth gwrs rwy'n cymryd diddordeb mawr yn yr hyn y mae Lloegr yn ei wneud, ac rydych chi'n gwybod ein bod ni wedi cyfarfod yn rheolaidd fel pedwar Gweinidog amaethyddol, ac rydym i gyd wedi rhannu'r ddeddfwriaeth yr oeddem yn ei chyflwyno yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac felly mae'n fy mhryderu i, yr hyn yr wyf yn ei ddarllen, ond fel y dywedais i nid oes gennyf y manylion. Yn anffodus, rwyf wedi ymdrechu'n galed iawn i gwrdd â'r Ysgrifennydd Gwladol newydd, ond canslwyd cwpl o gyfarfodydd. Ond mae gennym ni gyfarfod pedairochrog fis nesaf ac rwy'n edrych ymlaen at glywed ychydig mwy o fanylion ynghylch hwnnw.

A gaf i ddweud hefyd nad atebais i Mabon—roeddwn i'n gwybod fy mod i wedi gadael rhywbeth allan—ar ddiogeledd bwyd a fforddiadwyedd bwyd? Wrth gwrs, y ddau beth hynny—. Mae diogeledd bwyd yn cael lle amlwg yn y Bil ac mae'n faes lle mae angen i ni, eto, fel yr oedd Huw Irranca-Davies yn dweud, weithio ar lefel y DU ar ddiogeledd bwyd gan ei bod yn system mor integredig. Mae pobl yn poeni am ddiogeledd bwyd, a gobeithio y bydd hyn yn tawelu eu meddyliau, ac wrth gwrs fforddiadwyedd nawr, gyda'r argyfwng costau byw. Eto, wrth fynd yn ôl at DEFRA, roedd tipyn o godi ysgwyddau ynghylch pris bwyd yn codi. Pam na ddylai ffermwyr gael y pris iawn am eu bwyd? A'r teimlad oedd efallai y dylem ni fod yn edrych ar fwyd rhatach. Wel, i fi, nid dyna'r broblem. Rwy'n gwerthfawrogi bod pobl yn mynd i'r archfarchnad ac yn chwilio am fwyd rhatach gan ein bod mewn argyfwng costau byw, ond i mi mae'n bwysig iawn bod ffermwyr yn cael pris teg oherwydd, wrth gwrs, mae ganddyn nhw forgeisi ac maen nhw angen prynu bwyd a phethau eraill i'w teuluoedd hefyd. Felly, rwy'n credu, ar ddiogeledd bwyd, ein bod ni wedi cymryd ein hamser o ran diogelwedd bwyd, oherwydd unwaith eto, gan fynd yn ôl at heriau sy'n ein hwynebu, y gwahanol heriau, mae wir wedi amlygu diogeledd bwyd.

Mae'n gadarnhaol iawn gweld y ddeddfwriaeth hon yn dod ymlaen. Mae ychydig yn hwyr, ond rwy'n falch o weld ei bod yn dod ymlaen. Mae un rhan o'r Bil yn ymwneud â lles anifeiliaid, ac yn y memorandwm esboniadol mae pwyntiau 7.514 i 7.531 yn nodi camau gweithredu a thargedau i Lywodraeth Cymru ynghylch yr hyn y bydd y Bil yn ei wneud ynghylch TB, clafr defaid, ymwrthedd gwrthficrobaidd, ac ati. Ydych chi'n meddwl, Gweinidog, bod y Bil yn mynd yn ddigon pell i helpu i ddod â TB i ben yng Nghymru, i roi diwedd ar y clafr defaid yng Nghymru a rhoi'r fframwaith rheoleiddio hwnnw ar waith i'n helpu i gael y safonau lles anifeiliaid uchaf yn y wlad?

Diolch. Felly, rwy'n credu mai Bil fframwaith yw hwn ac rwy'n credu ei fod yn sicr yn cefnogi'r rheiny. Yn amlwg, mae gennym gynlluniau a mentrau penodol o ran dod â chlafr defaid a TB i ben. Rwy'n falch o'r cynnydd yr ydym ni'n ei wneud ynghylch TB, ond wrth gwrs, mae gennym y math yna o fannau lle ceir achosion y mae gwir angen i ni fynd i'r afael â nhw, ac roeddwn i'n falch iawn ein bod wedi cael y digwyddiad yn sioe Sir Benfro—rwy'n credu y cadeiriodd Sam ef—ynghylch hynny, oherwydd mae hynny'n amlwg yn faes sy'n peri pryder yn Sir Benfro. Ac mae clafr defaid, eto, yn rhywbeth rwy'n credu y mae angen i ni weithio'n agos iawn gyda'r diwydiant i'w ddileu, ac rwy'n credu bod y diwydiant wedi dangos rhywfaint o arweiniad go iawn mewn cysylltiad â chlafr defaid a byddwn yn parhau i weithio ar hynny.

Felly, fel y dywedais i yn fy ateb i Mabon, mae'r pwerau yn eang iawn, ond rwy'n credu eu bod nhw yno i helpu i gefnogi cynlluniau a mentrau eraill hefyd.

Hoffwn ddechrau drwy groesawu'r datganiad hwn a'r ffaith mai Cymru yw'r wlad gyntaf yn y DU i gyflwyno gwaharddiad llwyr ar faglau a thrapiau glud. Rwy'n falch hefyd o weld amcan yn cael ei gyflwyno er mwyn hyrwyddo mynediad cyhoeddus i gefn gwlad. A fydd y Gweinidog yn cadarnhau i mi y bydd cydymffurfio â chynnal a chadw hawl tramwy yn rhan greiddiol o'r cynllun, a nodi sut y bydd y cynllun yn helpu i annog ymgysylltu â swyddogion a cherddwyr hawliau tramwy cyhoeddus, sy'n helpu i'w cynnal? Diolch.

Diolch a diolch am eich sylwadau. Mae mynediad i gefn gwlad newydd ddod yn ôl i fy mhortffolio. Roedd e gennyf i o'r blaen, ac mae'n faes yr wyf yn edrych ymlaen at gael ambell i drafodaeth arno, i weld sut eto allwn ni—. Wrth fynd yn ôl i'r hyn yr oedd James Evans yn ei ddweud, bydd gan y Bil hwn y pwerau i'n helpu ni gyda hynny, felly mae'r rheiny'n sgyrsiau nad ydw i wedi'u cael hyd yma, ond fe fyddaf yn eu cael wrth i ni fynd â'r Bil ymlaen.

Prynhawn da eto, Gweinidog. Tri chwestiwn cyflym iawn gennyf i: rydym ni'n croesawu'r Bil hwn ac rwy'n edrych ymlaen at weithio ar draws pleidiau er mwyn gweld y Bil hwn yn mynd drwodd. Mae'r cwestiwn cyntaf wir yn ymwneud â chynhyrchu bwyd. A yw bellach yn cael ei ddiffinio fel nwydd cyhoeddus i ffermwyr, ac a fyddan nhw'n cael y taliad sylfaenol hwnnw?

Mae'r ail fater o ran y gorchudd coed 10 y cant. Fyddech chi'n ystyried cynnwys gwrychoedd o fewn y gorchudd coed 10 y cant hwnnw? Rwy'n gwybod ei fod wedi bod yn fater arbennig.

Ac yn olaf, parthau perygl nitradau: mater pwysig iawn ac un y gwn sydd ar wefusau bron pob ffermwr yr wyf yn siarad ag ef. Allech chi egluro beth yw sefyllfa rheoliadau llygredd dŵr mewn cysylltiad â'r Bil amaethyddiaeth fel y'i nodir heddiw?

Yn olaf, diolch am eich datganiad. Edrychaf ymlaen at ragor o gyfleoedd i weithio gyda chi ac ar draws y Siambr hefyd i greu'r system orau i'n ffermwyr, sy'n gwobrwyo ffermwyr am nwyddau cyhoeddus ac yn sicrhau dyfodol hyfyw yn economaidd i'r sector hwn. Diolch yn fawr iawn.

Diolch o galon ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi hefyd, ar draws y Siambr, ar y Bil hwn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni i gyd yn gweithio gyda'n gilydd, oherwydd nid oes gan yr un ohonom ni'r syniadau i gyd, felly mae'n wych pan ddown at ein gilydd a gweithio tuag at nod cyffredin.

O ran cynhyrchu bwyd, af yn ôl at yr hyn yr oeddwn i'n ei ddweud o'r blaen, a'r ymadrodd yr oeddwn i'n ceisio meddwl amdano oedd 'nwydd cyhoeddus'. Felly, dyna un o'r anawsterau, oherwydd bod gan fwyd farchnad, ni ellid ei ystyried yn nwydd cyhoeddus, felly y ffordd yr ydym wedi ymdrin â hyn yw gwneud yn siŵr bod cynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, a bydd hynny'n rhan o'r cynllun.

Rydym ni'n edrych ar wrychoedd, felly gwrychoedd ac ymylon; rydym yn sicr yn edrych ar gynnwys y rhai sydd yn y gorchudd 10 y cant, ynghyd â'r hyn sydd yno'n barod, yn ogystal â gwrychoedd ac ymylon newydd.

Rwy'n casáu clywed y geiriau 'parthau perygl nitradau'. Nid ydyn nhw'n bodoli mwyach. Mae gennym ni'r rheoliadau llygredd amaethyddol ac, yn amlwg, maen nhw'n rhan bwysig iawn o'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda'r sector amaethyddol. Fel y gwyddoch chi, rydym yn edrych ar y ffordd yr ydym yn defnyddio'r rheoliadau hynny nawr fel rhan o'r cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithredu nawr, oherwydd rydym yn dal i gael nifer o ddigwyddiadau llygredd amaethyddol sylweddol bob wythnos, rhywbeth nad ydy unrhyw un ohonom ni eisiau ei weld.

Felly, eto, mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr ein bod yn edrych ar yr holl gynlluniau sydd gennym mewn cysylltiad ag amaethyddiaeth a sicrhau bod y Bil—fel Bil fframwaith, ac yna gobeithio y bydd yn dod yn Ddeddf—yn sicrhau y gallwn gefnogi'r sector amaethyddol yn y ffordd y byddem eisiau gwneud hynny.

Joyce Watson, yn olaf.

Diolch, Llywydd, ac rwy'n mynd i siarad i groesawu cynnwys y gwaharddiad ar faglau a thrapiau glud, a'r ffaith mai Cymru fydd y genedl gyntaf un i'w gwahardd yn llwyr. Fel y gwyddoch chi, rwyf wedi siarad ar hyn droeon. Rwy'n falch iawn, Gweinidog, eich bod wedi gwrando ar y gynulleidfa ehangach yma sydd wedi dadlau bod hyn yn annynol ac wedi dod i'r un penderfyniad eich hun ei fod yn ddiangen ac mae'n gwbl anghydnaws â safonau uchel lles anifeiliaid. Mi fydda i, wrth gwrs, yn sôn am lawer o bethau eraill wrth i'r Bil fynd trwyddo, ond, am y tro, rwyf eisiau diolch i chi am gynnwys hyn. Diolch.

Diolch i Joyce Watson am y sylwadau yna. Mae hyn yn benllanw blynyddoedd o waith. Dydw i ddim yn credu y dylem ni danbrisio nifer y blynyddoedd yr ydym ni wedi ceisio gweithio gyda defnyddwyr maglau i leihau niwed a gwella lles. Ond, fel y dywedwch chi, mae maglau yn bethau diwahân o ran yr anifeiliaid y maen nhw'n eu dal. Gallant ddal moch daear, gallant ddal dyfrgwn, cŵn, cathod, ac maen nhw'n gynhenid annynol o ran y rhywogaethau sy'n cael eu targedu ac nad ydyn nhw'n cael eu targedu. Felly, rwy'n credu ei bod yn iawn ein bod yn eu cynnwys yn y Bil hwn.

Diolch i'r Gweinidog.

Mae eitem 9 wedi ei ohirio tan 4 Hydref, ac felly dyna ddiwedd ar ein gwaith ni heddiw.