National Assembly for Wales

Good afternoon, and welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber, and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. And some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are set out on your agenda. 

The first item this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Vikki Howells. 

Llywydd, mae'r gronfa yn methu â mynd i'r afael ag anghydraddoldeb economaidd oherwydd cyfres o ddiffygion sylfaenol. Mae'n torri addewid allweddol gan y Ceidwadwyr na fyddai Cymru geiniog yn waeth ei byd. Mae'n dyrannu ei symiau is drwy fformiwla sy'n tangynrychioli anghydraddoldeb dwys yn fwriadol ac mae'n symud y broses o wneud penderfyniadau o Gymru i Whitehall.

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. O dan fanylion y gronfa ffyniant gyffredin a gyhoeddwyd yn ddiweddar ac y bu disgwyl amdanyn nhw ers amser maith, mae'n amlwg bod Cymru ar fin colli dros £1 biliwn dros y tair blynedd nesaf. Bydd cyllid hefyd yn cael ei frigdorri i gefnogi'r gwaith o gyflawni hoff brosiectau Llywodraeth y DU, a bydd y ddarpariaeth bresennol yng Nghymru yn cael ei dyblygu. Beth yw asesiad Llywodraeth Cymru o effaith y dyblygu hwn, ac a ydych chi o'r farn y bydd y dull hwn yn golygu nad yw anghydraddoldebau economaidd dwfn yn cael sylw?

Wel, Llywydd, mae Vikki Howells yn gwneud pwynt atodol pwysig am y ffordd y mae'r symiau gostyngedig a ddaw i Gymru, beth bynnag, yn cael eu brigdorri gan Lywodraeth y DU ar gyfer ei phrosiectau ei hun, y bydd yn ceisio eu rhedeg yma yng Nghymru. Felly, rhaglen Multiply fydd yr enghraifft amlycaf o hynny—dros £100 miliwn a ddylai fod yn nwylo'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau yng Nghymru yn hytrach yn cael eu penderfynu gan Weinidogion Llywodraeth y DU yng Nghymru. Mae rhaglen Multiply—gadewch i mi egluro i arweinydd yr wrthblaid—nid yw rhaglen Multiply yn nwylo arweinwyr llywodraeth leol o gwbl. Mae'n gynllun a ddyfeisiwyd gan Lywodraeth y DU; a grëwyd yn Whitehall; dim cyfeiriad at Gymru o gwbl; dim un frawddeg gan unrhyw un o Weinidogion y DU cyn iddi gael ei chyhoeddi; dim synnwyr o gwbl ei fod yn deall y cyd-destun Cymreig y bydd yn ceisio gweithredu ynddo. Os edrychwch chi ar y ddewislen o ddewisiadau y dywedir bod yn rhaid i awdurdodau lleol weithredu yn unol â nhw, maen nhw'n canolbwyntio yn llwyr—yn llwyr—ar Loegr. Maen nhw'n adlewyrchu'r dirwedd sydd yng Nghymru yn unig. Nid oes yr un cyfeiriad at y rhwydwaith dysgu oedolion yma yng Nghymru, dim un cyfeiriad at ddarpariaeth addysg bellach yng Nghymru, dim un cyfeiriad at blatfform Hwb, sy'n darparu'r rhan fwyaf o'r adnoddau a fydd yn angenrheidiol ar gyfer unrhyw raglen effeithiol yma yng Nghymru. Wrth gwrs, Llywydd, nid yw'r gwrthwynebiad i wario arian ym maes rhifedd; mae'n fater o arian yn cael ei wario yn aneffeithiol, arian a fydd bellach mewn perygl o ddyblygu darpariaeth yma yng Nghymru, a fydd yn cael ei wario mewn ffyrdd nad oes ganddyn nhw unrhyw berthynas â'r cyd-destun y mae'n cael ei wario ynddo, ac a fydd, mae arnaf ofn, yn golygu y gellid bod wedi defnyddio'r arian hwnnw, y gellid bod wedi ei ddefnyddio yn llawer mwy effeithiol, mewn ffyrdd sy'n gweithio gyda graen y dirwedd yma yng Nghymru yn hytrach na'i hanwybyddu yn llwyr, yn syml, ni fydd yn cyflawni'r canlyniadau y byddai wedi eu cyflawni pe bai wedi cael ei wario mewn ffyrdd a oedd yn parchu'r setliad datganoli ac yn parchu'r ffordd y dylai penderfyniadau gael eu gwneud yma yng Nghymru. 

First Minister, as you are aware, the Finance Committee of the Senedd will be looking at the shared prosperity fund, and, as Chair of the Economy, Trade and Rural Affairs Committee, I want to make it clear that my committee will also be investigating these new funding arrangements and the impact of the arrangements on Wales, once the Finance Committee has reported on this issue. Now, you and your colleagues have stated clearly that you believe that Wales is £1 billion worse off as a result of these recent announcements. So, can you tell us how the Welsh Government has reached that figure of £1 billion, and will you publish an analysis and breakdown of how you've worked out that figure?

Well, of course, Llywydd, we are happy to explain how we've got to those figures, and we are happy to publish the figures too, because they are clear—they are clear—and there is no doubt whatsoever about these figures. We will lose £0.75 billion because of the system used by the UK Government to replace the structural funds. And we will lose £243 million from the funds that would have come to Wales from European Union programmes in the rural sphere too. So, we have the figures, we have that analysis and we're happy to publish it just to demonstrate what the UK Government have done in cutting the funding and what they said here, on the floor of the Assembly, which was an—

—sicrwydd pendant na fyddai Cymru geiniog yn waeth ei byd. Wel, nid £1 biliwn yw'r cyfan, Llywydd; dim ond rhan o'r ffordd y byddwn ni'n waeth ein byd yw hon.

Gwleidyddiaeth hen ffasiwn o wario er mwyn ennill pleidleisiau yw hyn, onid yw? Clywsom yn ddiweddar y byddai Ynys Môn yn cael tua £16 miliwn o'r gronfa ffyniant gyffredin fel y'u gelwir. Ac er bod unrhyw gyllid i'w groesawu, wrth gwrs—a byddaf yn gweithio gyda phartneriaid i wneud yn siŵr y bydd prosiectau ar Ynys Môn yn elwa cystal â phosibl—nid oes dianc rhag y ffaith bod hyn yn ffracsiwn o'r cyllid a oedd ar gael o dan gronfeydd strwythurol yr UE, a'i fod ymhell o gyflawni addewid Llywodraeth y DU na fyddem ni'n colli ceiniog ar ôl Brexit, y mae'n amlwg nad oes ots gan y Ceidwadwyr amdano o gwbl. Nawr, mae'n llanastr, ond mae fy nghwestiwn yn ymwneud â'r ffaith bod hwn yn llanastr anstrategol. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno nad oes unrhyw feddwl cydgysylltiedig yma gan Lywodraeth y DU, dim cynllun hirdymor? Ac a all ef ddweud wrthyf i pa bwysau y gall Gweinidogion Cymru geisio ei roi ar eu cymheiriaid yn y DU i geisio gwneud rowndiau ariannu dilynol o leiaf ychydig yn fwy strategol eu natur?

Llywydd, rwy'n cytuno yn llwyr â'r hyn a ddywedodd yr Aelod. Roedd hon yn gronfa a gyhoeddwyd yn 2017, mewn maniffesto gan y Blaid Geidwadol. Cymerodd tan ddechrau'r mis hwn—Ebrill 2022—cyn i ni gael unrhyw drafodaethau sylweddol gyda Gweinidogion y DU am y ffordd y maen nhw'n bwriadu i'r arian hwnnw gael ei ddefnyddio yng Nghymru. Ac hynny oll wedi'i gywasgu i bythefnos oherwydd eu penderfyniad i ruthro cyhoeddiad cyn etholiadau llywodraeth leol, at yr union fathau o ddibenion y mae Rhun ap Iorwerth wedi eu nodi. Nawr, yn y pythefnos hwnnw, fe wnaethom ni lwyddo i sicrhau rhai consesiynau gan Lywodraeth y DU, fel y bydd o leiaf y ffordd y caiff cyllid ei ddefnyddio yng Nghymru yn adlewyrchu'r ôl troed rhanbarthol yr ydym ni wedi ei ddefnyddio ar gyfer mentrau eraill ar y cyd rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yng Nghymru—ôl troed y fargen ddinesig. Ac rydym ni wedi sicrhau rhai cytundebau ynghylch sut y gellir dod â chyfres ehangach o fuddiannau o amgylch y bwrdd i helpu i benderfynu sut y gellir gwneud ceisiadau yng Nghymru. Gadewch i ni fod yn eglur, nid oes unrhyw benderfyniadau yn cael eu gwneud yng Nghymru. Gwahoddir awdurdodau lleol i lunio cynigion, a fydd yn cyrraedd desg Gweinidog yn Whitehall yn y pen draw, a nhw fydd yn gwneud y penderfyniadau.

Cawsom gyfres o drafodaethau, Llywydd, gyda Gweinidogion y DU ynglŷn â'r fformiwla i'w defnyddio ar gyfer dosbarthu'r cronfeydd hyn. Dim ond ar y pwynt y dechreuodd Rhun ap Iorwerth ag ef, byddai'r fformiwla a gynigiwyd gan Lywodraeth Cymru wedi arwain at wario mwy o arian ym Mhen-y-bont ar Ogwr, er enghraifft, neu Fro Morgannwg, er enghraifft, y mae gan y ddau ohonyn nhw Aelodau Seneddol Ceidwadol. Felly, nid oedd y fformiwla a gynigiwyd gennym ni yn un bleidiol; roedd yn un a oedd â'r nod o gysoni cyllid â lle mae'r angen mwyaf. Nid wnaethom ni lwyddo i berswadio Llywodraeth y DU o hynny—mae ganddyn nhw wrthrychau eraill mewn golwg—a'r canlyniad, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth, yw y bydd gennym ni gyfres o geisiadau brysiog. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol roi popeth at ei gilydd—yr holl broses. Mae'n rhaid iddyn nhw wahodd ceisiadau, mae'n rhaid iddyn nhw asesu'r ceisiadau hynny, mae'n rhaid iddyn nhw ddangos yr allbynnau y byddan nhw'n eu cyflawni, mae'n rhaid iddyn nhw ddangos y trefniadau llywodraethu a fydd ar waith, mae'n rhaid iddyn nhw ddangos sut y byddan nhw'n gallu ymgynghori, a hynny i gyd cyn 1 Awst. Y siawns y bydd cydlyniad yn y cyllid hwnnw, y siawns y bydd yr arian hwnnw yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd orau bosibl—. Nid yw'n golygu ein bod ni'n cael llai o arian yn unig, mae'n cael ei wario'n llai da. Rwy'n credu mai dyna'r gwrthwynebiad sylfaenol iddo.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Rydym ni'n gwneud hynny trwy flaenoriaethu gwasanaethau llywodraeth leol yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Bydd awdurdodau lleol yn cael £5.1 biliwn gan Lywodraeth Cymru mewn cyllid refeniw craidd ac ardrethi annomestig i'w buddsoddi mewn gwasanaethau allweddol yn y flwyddyn ariannol hon, ynghyd ag £1.8 biliwn ychwanegol mewn grantiau refeniw a chyfalaf penodol.

Diolch yn fawr. O siarad ag arweinwyr cynghorau yn fy rhanbarth i, mae'n deg dweud bod llawer wedi eu synnu ar yr ochr orau gan y setliad ariannol diweddaraf. Felly, mae'n rhaid ei bod hi'n siomedig, o'ch safbwynt chi, i weld cyd-aelodau yn eich plaid ym mwrdeistref sirol Caerffili yn eistedd ar gronfa wrth gefn o £180 miliwn, cynnydd o £40 miliwn rhwng blynyddoedd ariannol 2019 a 2021. Mae hyn £22 miliwn yn fwy na'r hyn sydd gan Gyngor Caerdydd, sy'n llawer mwy, yn ei gronfeydd wrth gefn. Tra bod yr arian hwn yn cael ei gelcio, rydym ni'n gweld cyfleusterau hamdden yn cau, goleuadau stryd wedi'u diffodd a darpariaeth canolfannau gofal dydd ar gyfer oedolion ag anableddau dwys yn cael ei thorri'n sylweddol. Nid arian parod yw'r unig ateb i'r problemau hyn, ond, ym mhob achos bron, byddai'n helpu i leddfu'r sefyllfa ac adfer rhai gwasanaethau. Prif Weinidog, a ydych chi'n teimlo'n rhwystredig pan fyddwch chi'n darparu setliadau ariannol digonol i gyd-aelodau yn eich plaid mewn llywodraeth leol dim ond iddyn nhw eistedd ar y pentyrrau hyn o arian parod, fel rhyw fersiwn cyngor o Scrooge?

Wel, Llywydd, mae cyfres o resymau pam mae cynghorau yn dal arian wrth gefn. Bydd llawer iawn o'r arian hwnnw mewn cronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi. Mewn geiriau eraill, nid yw'n arian sydd ar gael i'r cyngor ei wario. Mae yno oherwydd bod ganddyn nhw raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, er enghraifft, ac mae'r arian hwnnw eisoes wedi'i ddyrannu i wneud yn siŵr y gall y rhaglen honno fynd yn ei blaen. Ceir arian, oherwydd bod Llywodraeth y DU yn darparu setliadau i ni mor hwyr yn y flwyddyn, y mae'n rhaid i ni ei drosglwyddo i awdurdodau lleol yn ddiweddarach yn y flwyddyn hefyd yn y pen draw, ac, yn hytrach na'i ddefnyddio mewn ffordd aneffeithiol yn debyg i'r gronfa ffyniant gyffredin, maen nhw'n ei gadw fel y gallan nhw gynllunio i wneud y defnydd gorau o'r gwariant hwnnw. Felly, mae rhesymau pam mae awdurdodau lleol yn cadw arian wrth gefn, ac mae hynny yn wir am awdurdodau lleol o bob lliw gwleidyddol mewn sawl gwahanol ran o Gymru.

Rwy'n gweld bod y Pwyllgor Cyllid, y mae'r Aelod, wrth gwrs, yn Gadeirydd arno, yn dymuno cael adolygiad o'r cronfeydd wrth gefn sydd gan lywodraeth leol, ac, wrth gwrs, rydym ni'n hapus i wneud yn siŵr bod llywodraeth leol yn cadw'r cronfeydd wrth gefn sydd eu hangen arni yn unig at y mathau priodol o ddibenion. Yr hyn nad wyf i'n credu sy'n synhwyrol, Llywydd, ac rwyf i wedi edrych ar faniffesto Plaid Cymru ar gyfer ardal Caerffili, ac roeddwn i'n ddigon ffodus i fod yng Nghaerffili ddoe—. Rwy'n gweld bod y maniffesto yn ymrwymo cyngor Caerffili, sy'n cael ei redeg gan Blaid Cymru, i rewi'r dreth gyngor y flwyddyn nesaf—cam gweithredu gwirioneddol anghyfrifol fel y mae'n ymddangos i mi—ac yna i droi at gronfeydd wrth gefn ar gyfer gwariant rheolaidd ar wasanaethau ieuenctid. Eto, nid yw'n gam gweithredu yr oeddwn i'n meddwl y byddai unrhyw Gadeirydd Pwyllgor Cyllid yn fodlon ei argymell i'w gydweithwyr.

Wrth gwrs, un o'r dyletswyddau a'r rhwymedigaethau allweddol y bydd cynghorau yn ymgymryd ag ef nawr yw'r prydau ysgol am ddim, sy'n rhan o'r cytundeb cydweithredu, wrth gwrs, Prif Weinidog, sydd gennych chi gyda Phlaid Cymru dros y blynyddoedd nesaf. Ond, wrth gwrs, dim am flwyddyn neu ddwy y mae'r cyllid refeniw ar gyfer hynny wedi cael ei ymrwymo gan Lywodraeth Cymru, ac, fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, mae eich cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru wedi awgrymu efallai y dylai trethu twristiaid a threthu busnesau twristiaeth fod yn ffordd o ehangu prydau ysgol am ddim yn y dyfodol. Felly, a wnewch chi gadarnhau, Prif Weinidog, pa un a yw'n bolisi gan Lywodraeth Cymru i ystyried trethu twristiaid a busnesau twristiaeth i ariannu prydau ysgol am ddim ai peidio?

Llywydd, polisi Llywodraeth Cymru yw'r un a nodir yn y cytundeb cydweithredu rhwng fy mhlaid i a Phlaid Cymru, sef gwneud yn siŵr, yn ystod cyfnod y cytundeb hwnnw, ein bod ni'n gallu darparu pryd ysgol am ddim i bob plentyn mewn dosbarthiadau oedran cynradd yng Nghymru. Rwy'n falch iawn o'r ymrwymiad hwnnw, a bydd yn ymrwymiad sy'n gofyn am lawer iawn o ymdrech ar ran ein cydweithwyr mewn llywodraeth leol i wneud yn siŵr y gellir ei gyflawni. Ac mae'r cyllid a nodir yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, sydd ar gyfer tair blynedd lawn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, yn rhoi sicrwydd y bydd y cyllid yno i gyflawni'r ymrwymiad hwnnw.

Mae'n siomedig dros ben gweld Plaid Cymru yn defnyddio cwestiynau i'r Prif Weinidog ar gyfer eu hymgyrch etholiadau lleol. Mae islaw urddas y Siambr hon i wneud hynny. Mae Peredur Owen Griffiths yn y fan yna yn darllen cwestiwn y mae'n amlwg iddo gael ei ysgrifennu gan arweinydd grŵp Plaid Cymru ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Gall wneud yn well na hynny. Rwy'n gwybod ei fod yn well na hynny. Ond nawr ei fod wedi fy nhynnu i mewn i hyn, gadewch i ni egluro yr hyn sy'n digwydd yng Nghaerffili. Mae eu cronfeydd wrth gefn yn cael eu defnyddio i adeiladu ac ailadeiladu ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, maen nhw'n cael eu defnyddio i adeiladu tai cyngor ac maen nhw'n cael eu defnyddio i sicrhau ein bod ni'n cyrraedd sero net erbyn 2030, a hefyd, i ddweud, bod rhaglen ail-lunio trefi o'r radd flaenaf yn cael ei gweld yng Nghaerffili, Bargoed a thu hwnt. Dyna pam mae Caerffili yn cadw cronfeydd wrth gefn. Ac rydym ni'n gwybod bod defnyddio cyfalaf i'w wario ar refeniw yn gamgymeriad ac y bydd yn arwain at gyni cyllidol. Yr hyn y mae Plaid Cymru yn ei wneud yng Nghaerffili yw ymddwyn fel Ceidwadwyr. Yr unig wir bleidlais y byddwch chi'n ei chael yw drwy bleidleisio dros Lafur yng Nghaerffili. Roedd y Prif Weinidog yno gyda mi ddoe, a wnaiff ef gefnogi'r farn honno?

Llywydd, roedd hi'n bleser mawr cael bod allan ar strydoedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili gyda Hefin David ddoe. Mae'n ergyd greulon y mae'n ei wneud tuag at Aelodau Plaid Cymru. Ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrtho, o'r sgyrsiau yr oeddwn i'n eu cael ac y gallwn i ei glywed ef yn eu cael gyda phobl ar garreg y drws ddoe, yw mai'r peth sydd bwysicaf i bobl yng Nghaerffili yw'r buddsoddiadau hynny y soniodd amdanyn nhw. Dro ar ôl tro, pan fyddwch chi'n cael sgyrsiau gyda phobl, y ffaith bod ganddyn nhw bobl ifanc yn eu teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd cael y tai sydd eu hangen arnyn nhw y cyfeirir ati. Mae rhaglen adeiladu tai cyngor Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a chynghorau eraill a reolir gan Lafur ledled Cymru yn un o'r pethau sy'n cynnig gobaith i'r teuluoedd hynny, a chlywsom hynny yn gwbl eglur ar garreg y drws ddoe.

Questions now from the party leaders. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr, Llywydd. Feiddia i grwydro i faterion llywodraeth leol, Prif Weinidog, yn enwedig gan fod rhywbeth yn digwydd ddydd Iau nesaf? Ond gofynnaf y cwestiwn i chi am y Bil amaethyddol. Mae hwn yn Fil nad yw wedi gweld golau dydd eto. Fe'i haddawyd i ni yn y gwanwyn eleni; fe'i haddawyd i ni ar ffurf gychwynnol cyn etholiadau diwethaf y Senedd hyd yn oed. Dywedodd y Gweinidog sy'n eistedd wrth eich ymyl wrth y pwyllgor sy'n craffu ar y materion hyn ychydig cyn toriad y Pasg y bydd yn cael ei ohirio tan y Nadolig ar y cynharaf bellach. A allech chi ddweud wrthyf i pam mae'r Bil wedi cael ei ohirio eto?

Bydd y Bil yn cael ei gyflwyno yn yr hydref, Llywydd, ac mor gynnar yn yr hydref ag y gallwn ni wneud i hynny ddigwydd. Rhan o'r rheswm pam mae'r Bil wedi ei ohirio yw rhai o'r rhesymau y mae'r Aelod ei hun wedi cyfeirio atyn nhw ar lawr y Senedd, ac yn gwbl briodol. Rwy'n ei gofio yn gofyn cwestiwn i mi nid wythnosau lawer yn ôl am y ffordd y mae'n rhaid i ni ailystyried rhai o'n huchelgeisiau ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru yng nghyd-destun y rhyfel yn Wcráin a'r hyn y mae hynny yn ei olygu am ddiogelwch bwyd mewn lleoedd fel y Deyrnas Unedig. Felly, rydym ni'n achub ar y cyfle i wneud yn siŵr bod y Bil yr ydym ni'n ei gyflwyno yn Fil sy'n tynnu ynghyd y ddau faes allweddol hynny—cynhyrchu bwyd cynaliadwy gan y sector amaethyddiaeth yma yng Nghymru ac yna'r nwyddau cyhoeddus eraill hynny yr ydym ni'n gwybod y gall ffermwyr a rheolwyr tir eu cynhyrchu—a'n bod ni'n dod â'r ddau beth hynny at ei gilydd mewn ffordd gytbwys yn y Bil y byddwn ni'n ei roi gerbron y Senedd.

Diolch am yr esboniad yna, Prif Weinidog, oherwydd pan holais y Gweinidog am yr argyfwng bwyd yr wyf i'n ei weld yn esblygu nawr mae sefyllfa Wcráin yn gwaethygu a'r niwed y mae'n ei wneud i'r cyflenwad bwyd ar y farchnad, dywedodd y Gweinidog nad oedd argyfwng ac nad oedd angen dod â'r proseswyr, y cynhyrchwyr bwyd a'r manwerthwyr at ei gilydd yn yr union gwestiynau y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw a drefnais gyda chi rai wythnosau yn ôl yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Felly, mae'n syndod darganfod nawr—ac rwy'n croesawu hyn—bod y Llywodraeth wedi newid ei meddwl i ystyried defnyddio'r Bil amaethyddol i wella elfen diogelu'r cyflenwad bwyd y Bil hwnnw mewn gwirionedd, ac mae hynny yn rhywbeth i'w groesawu. Ond a gaf i hefyd holi am yr agwedd ddeddfwriaethol hefyd, oherwydd fe wnaethoch chi gyfeirio at fethu â chyflawni ymrwymiadau maniffesto—? Fe wnaethoch chi sôn am faniffesto'r Ceidwadwyr yn 2017. Wel, soniodd eich maniffesto arweinyddiaeth chi am y Ddeddf aer glân yn 2018 a'r ffaith ei bod yn rhan hanfodol o'ch mandad pe baech chi'n dod yn arweinydd ac yna'n Brif Weinidog Cymru. Rydym ni bellach yn 2022. Rydym ni'n gwybod bod 1,400 o farwolaethau cynamserol yn digwydd y flwyddyn yng Nghymru oherwydd aer budr. Nid ydym ni hyd yn oed wedi gweld drafft o Fil aer glân yn dod gan y Llywodraeth ac allwn ni weld dim ar y gorwel sy'n deillio o Barc Cathays pan ddaw i'r Ddeddf aer glân. Felly, beth yw'r amserlen i chi gyflawni'r ymrwymiad maniffesto hwn, oherwydd mae eich amser eich hun yn y swydd, Prif Weinidog, yn mynd heibio, tuag at eich ymddeoliad yr ydych chi wedi ei drefnu eich hun?

Llywydd, a gaf i yn gyntaf fod yn eglur gydag arweinydd yr wrthblaid—nid oes argyfwng yn y cyflenwad bwyd yng Nghymru? Mae pwysau mewn marchnadoedd bwyd byd-eang oherwydd y rhyfel yn Wcráin, ac rydym ni'n gweld rhai mesurau dros dro y mae'n rhaid i archfarchnadoedd eu cymryd er mwyn diogelu rhai—ac mae'n nifer fach—nwyddau, fel y gellir eu dosbarthu'n deg. Ond nid oes argyfwng yn y sector bwyd ac mae fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths yn cyfarfod ag ystod eang o fuddiannau perthnasol yn rheolaidd iawn. Llywydd, byddwn yn cyhoeddi'r Papur Gwyn ar aer glân eleni. Rydym ni ar y trywydd iawn i wneud yn siŵr ein bod ni'n deddfu yn ystod tymor y Senedd hon ac edrychaf ymlaen, fel yr wyf i wedi dweud wrtho o'r blaen, at y gefnogaeth gadarnhaol gan y Blaid Geidwadol yma i wneud yn siŵr bod y ddeddfwriaeth honno cystal ag y gallwn ni ei gwneud hi. 

Prif Weinidog, mae yna argyfwng. Mae gwrtaith, sydd ei angen arnoch chi i dyfu cnydau, bellach yn £900 i £1,000 y dunnell; fel arfer mae tua £300 i £350 y dunnell. Mae gwenith, yr elfen allweddol o wneud bara, yn uwch na £300 y dunnell; fel arfer mae'n masnachu am £140 i £150 y dunnell. Mae cig eidion yn £440 y cilogram; mae fel arfer yn masnachu am £340 i £360. Gallwn barhau; rwy'n hoffi meddwl bod gen i fy llaw ar y pwls ar yr un yma. Ac mae storm gynyddol yn digwydd, ac os nad yw'r Llywodraeth yn ymateb, byddwn ni'n cael cynhaeaf llwm dros ben, a bydd hynny yn cael ei adlewyrchu ar silffoedd y wlad hon. Mae angen i ni weld y Llywodraeth yn gweithredu pan ddaw'n fater o'r eitem agenda benodol hon. Nid ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd; rydym ni'n gweld oedi cyn cyflwyno'r Bil hwn. Fel y dywedais, rwy'n croesawu'r gohiriad os mai ei ddiben yw gwneud y Bil yn fwy ymwybodol o ran diogelu'r cyflenwad bwyd, ond o'r hyn y mae'r Gweinidog wedi ei ddweud yn ei datganiadau blaenorol, nid yw hynny'n ymddangos yn wir. Felly, a allwch chi gadarnhau heddiw y bydd cynhyrchu bwyd yn elfen bwysig o'r Bil ac y bydd cynhyrchu bwyd yn ddaioni i'r cyhoedd y gellir ei gefnogi o'r pwrs cyhoeddus?

Llywydd, mae cynhyrchu bwyd cynaliadwy wedi bod yn un o bileri sylfaenol y dyfodol yr ydym ni'n ei weld ar gyfer amaethyddiaeth yma yng Nghymru erioed, a cheir llawer iawn o fanteision i ffermwyr Cymru yn y maes cynhyrchu bwyd cynaliadwy hwnnw. Ceir llawer o drafferthion y mae'r sector amaethyddiaeth yn eu hwynebu yng Nghymru. Rydym ni wedi rhoi sylw i effaith y rhyfel yn Wcráin, ond mae hefyd yn wynebu'r trafferthion a grëwyd gan gytundebau masnach a wnaed gan Lywodraeth y DU yn Awstralia, er enghraifft, na fydd, fel y gwyddom, yn sicrhau chwarae teg i ffermwyr yr ucheldir yma yng Nghymru.

Does dim argyfwng bwyd yn ein siopau. Ceir rhai materion arwyddocaol iawn y mae'n rhaid rhoi sylw iddyn nhw—o ran gwrtaith, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am hynny—a dim ond ar sail pedair gwlad y gellir mynd i'r afael â'r pethau hynny yn briodol. Dyna pam mae fy nghyd-Weinidog Lesley Griffiths yn cael cyfarfodydd mor rheolaidd gyda'r Ysgrifennydd Gwladol, George Eustice a chymheiriaid yn yr Alban a phan fydd gweinyddiaeth yng Ngogledd Iwerddon hefyd. Rwy'n credu bod cyfarfod o'r math hwnnw wedi'i drefnu ar gyfer yfory a bydd llawer o'r materion y mae arweinydd yr wrthblaid wedi tynnu sylw atyn nhw yn cael eu trafod yno ar y sail pedair gwlad honno.

Leader of Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch yn fawr. Bu gan Gymru gyfraddau goroesi canser gwael yn gyson o'i chymharu â gwledydd datblygedig eraill tebyg. Pam mae hynny?

Wel, mae cyfraddau goroesi am flwyddyn a chyfraddau goroesi am bum mlynedd o ganser yng Nghymru wedi gwella yn gyson yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Efallai nad ydyn nhw yn yr un sefyllfa ag y gall gwledydd eraill gyflawni pethau drwy eu system iechyd o hyd, ond mae'r system yng Nghymru wedi bod yn ennill tir o ran cyfraddau goroesi dros nifer o flynyddoedd. Mae llawer o resymau pam nad yw cyfraddau goroesi lle y byddem ni'n dymuno iddyn nhw fod yng Nghymru. Mae hynny yn cynnwys ein treftadaeth ddiwydiannol a'i heffaith ar iechyd pobl, mae'n cynnwys, yn benodol, mynd at y meddyg yn hwyr. Mae'n anodd iawn cael y cyfraddau goroesi yr hoffem ni eu gweld pan ddaw cynifer o ganserau yng Nghymru i'r amlwg dim ond pan fyddan nhw eisoes wedi datblygu i bwynt lle mae'r technegau ymyrryd a fyddai ar gael yn gynnar eisoes wedi mynd heibio. Mae yna resymau eraill hefyd y gellid eu dyfynnu gan bobl sy'n gwneud hyn eu hastudiaeth gydol oes.

Dyna'r rheswm, wrth gwrs, pam rydym ni yng Nghymru, yn fwy nag unrhyw wlad arall hyd yn oed, angen pwyslais yn ein strategaeth canser ar ddiagnosis cynnar. Y mis hwn, canfu astudiaeth arloesol yn The Lancet y sicrhawyd diagnosis o dros 30 y cant o ganserau yng Nghymru o ganlyniad i fynd i'r adran damweiniau ac achosion brys. Cymru oedd â'r trydydd ffigur uchaf ymhlith y 14 gwlad a rhanbarth a astudiwyd. Ar gyfer canser yr afu, rydym ni'n un o ddwy system iechyd yn unig lle caiff y rhan fwyaf o ganserau'r afu eu canfod trwy dderbyniadau brys, ond yn Alberta yng Nghanada, er enghraifft, mae'r ffigur cyfatebol yn llai na thraean. Mae hyn yn golygu mai dim ond ar ôl i iechyd unigolyn waethygu i bwynt lle y gallai fod angen ei ruthro i'r ysbyty y caiff llawer mwy o achosion o ganser yng Nghymru eu canfod. A ydych chi'n derbyn mai lefelau uwch o gyflwyniadau brys yw un o'r rhesymau am y gyfradd goroesi canser cymharol is yng Nghymru?

Wel, rwy'n credu bod hynny'n sicr yn wir, Llywydd. Dyna'r pwynt yr oeddwn i'n ceisio ei wneud pan ddywedais i mai un o'r rhesymau pam mae gennym ni gyfraddau goroesi o'r math sydd gennym ni yw oherwydd bod pobl yn cyflwyno gyda'u canser yn hwyr. Ac mae pobl sy'n cael diagnosis o'u canser yn y pen draw gan eu bod nhw'n dod i adran achosion brys—ac fel y dengys erthygl The Lancet, dydyn nhw ddim yn cyflwyno yn yr adran achosion brys oherwydd eu cyflwr canser—maen nhw wedi cyrraedd yno am ryw reswm arall ac yna mae'r ymchwiliadau a gynhelir yn datgelu'r ffaith eu bod nhw'n dioddef o ganser.

Mae gennym ni rai rhannau stoicaidd iawn o boblogaeth Cymru nad ydyn nhw eisiau trafferthu'r meddyg ac sy'n byw gyda phethau sydd, yn eu barn nhw, ddim ond yn gyflyrau cronig sy'n rhan, er enghraifft, o'r broses o heneiddio. Byrdwn y system yng Nghymru yw ceisio perswadio pobl i gyflwyno'n gynnar ac yna gwneud yn siŵr ein bod ni'n paratoi ein poblogaeth meddygon teulu i allu adnabod yr arwyddion cynnar iawn hynny—nid yw'n hawdd ei wneud. Rydym ni'n gwybod, o ran llawer o ganserau, bod yr arwyddion a fyddai'n eich arwain i adnabod canser yn arwyddion a fyddai hefyd yn gwneud i chi feddwl mai cyflwr arall mwy cyffredin yw'r hyn yr ydych chi'n ei weld o'ch blaen. Felly, nid yw'n beth hawdd i'n meddygon teulu allu ei wneud, ond dyna pam rydym ni'n buddsoddi cymaint i wneud yn siŵr eu bod nhw wedi eu harfogi cystal ag y gallan nhw fod a bod y system yn eu gwobrwyo am y gwaith y maen nhw'n ei wneud i geisio cael diagnosis mor gynnar â phosibl pan fydd rhywun yn dioddef o'r cyflwr hwnnw.

Byddai'r holl elusennau canser yng Nghymru yn cytuno â chi ein bod ni angen pwyslais brys newydd ar ddiagnosis a chanfod cynnar, ond maen nhw'n dweud bod angen gwneud hynny yn ganolog i strategaeth ganser gynhwysfawr newydd i Gymru, yn unol ag argymhellion Sefydliad Iechyd y Byd. Nawr, fe'ch clywais chi'n dweud o'r blaen bod y gwahanol ddogfennau presennol sy'n bodoli, ac fe allech chi ddadlau y gallwch chi ychwanegu at hynny y rhaglen ar gyfer gofal wedi'i gynllunio, yr ydych chi'n ei chyhoeddi heddiw, sy'n codi'r targed 62 diwrnod o 75 y cant i 80 y cant—mae hyn i gyd, byddech chi'n dweud, efallai'n gyfystyr â strategaeth. Ond siawns nad oedd y ffaith nad oedd y targed hwnnw, hyd yn oed cyn y pandemig, yn cael ei fodloni gan y rhan fwyaf o fyrddau iechyd, y ffaith bod y bwlch marwolaethau canser yng Nghymru rhwng ardaloedd difreintiedig a chyfoethog yn waeth nawr nag yr oedden nhw 20 mlynedd yn ôl, y ffaith bod pobl â chanser yng Nghymru yn cael eu gorfodi i fynd yn breifat, fel y tystiodd adroddiad diweddar y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar amseroedd aros, gyda'i gilydd yn awgrymu, onid yw, hyd yn oed os byddwch chi'n cynnal, yn erbyn popeth y mae pob elusen ganser yng Nghymru yn ei ddweud, bod gennym ni strategaeth canser, bod y strategaeth yn methu a bod angen ei disodli ar frys os ydym ni'n mynd i osgoi, yn y dyfodol, miloedd o farwolaethau y gellir eu hatal a marwolaethau cynamserol ymhlith cleifion canser yng Nghymru.

Wel, Llywydd, nid cymryd mwy o amser yn strategeiddio ymhellach yw'r ffordd yr ydym ni'n gwneud y marwolaethau hynny yn rhai y gellir eu hatal yn fy marn i. Mae hynny i gyd ar waith gennym ni. Y lle yr wyf i eisiau i egni'r system ganolbwyntio yw ar ddarparu'r triniaethau y mae'r strategaeth bresennol eisoes yn dweud wrthym ni fod angen iddyn nhw fod yno. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n synhwyrol awgrymu bod pobl yng Nghymru mewn niferoedd mawr yn gorfod cael triniaeth breifat: cafodd 11,300 o bobl yng Nghymru fis diwethaf yn unig y newyddion da nad oedden nhw'n dioddef o ganser, ar ôl cael eu hatgyfeirio gan eu meddyg teulu oherwydd bod amheuaeth o ganser. Rydym ni'n gwybod bod tua un o bob 100 o bobl sy'n cael eu hatgyfeirio mewn gwirionedd yn dioddef o ganser, ac, felly, y mis diwethaf, fel y dywedais i, cafodd 11,300 o bobl y newyddion da nad oedden nhw'n dioddef o ganser o gwbl ar ôl cael eu hatgyfeirio, a'u hatgyfeirio yn gynnar gobeithio. Nawr, yr hyn yr wyf i eisiau i'r system ei wneud yw canolbwyntio ar y pethau y mae eisoes wedi ymrwymo i'w gwneud: nodi cynnar, atgyfeirio cyflym, diagnosis cyflym ac yna, i'r nifer fach honno o bobl y canfyddir eu bod nhw'n dioddef o'r cyflwr, eu bod nhw'n symud i'r cyfnod triniaeth cyn gynted â phosibl yn y cyflwr. Dyna'r ffordd, yn fy marn i, y byddwn ni'n gallu osgoi marwolaethau a fyddai fel arall yn digwydd, ac rwy'n credu mai dyna lle dylid cyfeirio egni'r system, nid at gael pobl ymhellach i ffwrdd o wneud y gwaith o drin cleifion ac ysgrifennu mwy o gynlluniau a strategaethau.

Llywydd, bydd teuluoedd Dwyrain Casnewydd yn cael eu cynorthwyo gan becyn £380 miliwn Llywodraeth Cymru y bwriedir iddo helpu teuluoedd ledled Cymru gyda biliau aelwyd cynyddol. Byddwn yn parhau i wneud popeth o fewn ein gallu o fewn ein pwerau i amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed, ac rydym ni angen Llywodraeth y DU sy'n barod i wneud yr un fath.

Prif Weinidog, y bore yma, fel cadeirydd grŵp trawsbleidiol y Senedd ar dlodi, cadeiriais gyfarfod ar y cyd â'n cymheiriaid yn Seneddau'r DU a'r Alban, a chlywsom gan sefydliadau ac elusennau ledled y DU am raddfa'r argyfwng costau byw presennol a thlodi cynyddol. Yn amlwg, mae'r sefydliadau hyn yn bryderus dros ben, fel yr ydym ni i gyd, rwy'n credu. Prif Weinidog, gwaethygodd COVID yr anghydraddoldeb presennol yng Nghymru a'r DU, a bellach mae gennym ni'r costau ynni aelwydydd a'r biliau bwyd cynyddol hyn, ynghyd â llawer o bethau eraill. Gwn mai'r ymateb y gwnaethoch chi gyfeirio ato, Prif Weinidog, yw cyrraedd 75 y cant o'n haelwydydd yng Nghymru a'i fod yn cael ei dargedu yn gymesur at y rhai sydd â'r angen mwyaf, fel y dylai fod, gyda bron ddwywaith cymaint yn mynd i aelwydydd yn hanner isaf y dosbarthiad incwm o'u cymharu â'r rhai yn yr hanner uchaf, a thair gwaith cymaint i'r rhai yn y pumed isaf o'u cymharu â'r rhai yn y pumed uchaf. Mae hyn i'w groesawu yn fawr, Prif Weinidog. A allwch chi fy sicrhau i heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddilyn egwyddorion cyfiawnder cymdeithasol wrth gynorthwyo cymunedau yn Nwyrain Casnewydd a ledled Cymru ac yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i symud oddi wrth eu dull atchweliadol traddodiadol a mabwysiadu cyfres deg o bolisïau ar gyfer y dyfodol, o ystyried maint yr argyfwng hwn?

Wel, Llywydd, diolch i John Griffiths am hynna. Rwy'n credu mai'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid a ddaeth i'r casgliad nad yw'r pecyn cymorth y mae Llywodraeth y DU yn ei ddarparu yn Lloegr yn cynnwys llawer o dargedu adnoddau yn uniongyrchol ar gyfer y tlotaf neu'r rhai mwyaf anghenus. Ac mae John Griffiths yn iawn, Llywydd, bod y pecyn cymorth a ddarperir yma yng Nghymru, sef y pecyn cymorth mwyaf helaeth sydd ar gael yn unrhyw un o bedair gwlad y DU, yn cael ei dargedu fel bod y rhan fwyaf o'r cymorth yn mynd i'r bobl hynny ar waelod y dosbarthiad incwm. Ac, wrth gwrs, dyna'n union y byddwn ni'n parhau i'w wneud.

Rwyf i wedi cael trafodaethau yr wythnos hon gyda fy nghyd-Weinidog Jane Hutt am y taliad tanwydd gaeaf o £200 a sut y gallwn ni ymestyn hwnnw ar gyfer y gaeaf a fydd yn dechrau yn ddiweddarach eleni. Roeddwn i'n falch iawn o weld, Llywydd, bod y £150 sy'n cael ei dalu nid yn unig i'r bobl hynny sy'n talu'r dreth gyngor ond i'r bobl hynny sydd wedi eu heithrio o'r dreth gyngor gan eu bod yn gymwys i gael budd-dal y dreth gyngor—mae hynny'n rhywbeth nad yw'n digwydd dros ein ffin—bod y taliadau hynny eisoes yn cael eu gwneud: mae 138,000 o aelwydydd eisoes wedi cael y £150 hwnnw yng Nghymru; £6 miliwn wedi'i roi yn nwylo trigolion Caerdydd yn unig ers dechrau'r mis hwn. Mae hynny, rwy'n credu, yn arwydd eglur o'r ffordd yr ydym ni eisiau i'r £380 miliwn y mae Llywodraeth Cymru wedi gallu ei sicrhau fynd i bocedi'r rhai sydd ei angen fwyaf a gwneud hynny cyn gynted â phosibl. Rydym ni'n dibynnu ar ein cydweithwyr mewn llywodraeth leol i'n helpu i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd, a hoffwn longyfarch cyngor bwrdeistref sirol Casnewydd, Llywydd, ar y £100,000 y mae wedi ei ganfod o'i gyllideb ei hun i gefnogi banciau bwyd yn y ddinas—eto, gwasanaeth yr hoffem ni nad oedd ei angen ond a fydd yn dod yn rhan fwy angenrheidiol fyth o'r dirwedd wrth i'r argyfwng costau byw ddwysáu.

Yn gyflym iawn, Prif Weinidog, Cyngor Dinas Casnewydd yw ef, nid cyngor bwrdeistref. Prif Weinidog, ar hyn o bryd mae ein hetholwyr ni i gyd yn wynebu argyfwng costau byw byd-eang, lle disgwylir i filiau gynyddu dim ond yn ystod y misoedd nesaf. Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn gweithio'n galed i sicrhau bod mwy o gymorth nag erioed yn cyrraedd pocedi ein pobl sy'n gweithio'n galed yng Nghymru. Roeddech chi'n ddigon digywilydd yn dilyn cwestiwn blaenorol i sefyll yma a dweud eich bod chi'n anhapus gyda Llywodraeth y DU a sut y mae wedi bod yn gwario ei harian yn helpu pobl Cymru ar lefel leol. Gyda pharch, mae honno'n un dda, Prif Weinidog. Meddyliwch am yr holl filiynau y gwnaethoch chi eu gwastraffu ar ffordd liniaru'r M4, y ffordd liniaru y mae mawr ei hangen y cefnwyd arni, a thra'r oeddech chi'n aros, yn penderfynu a oeddech chi ei heisiau ai peidio, y miliynau a wastraffwyd gennych chi a allai fod wedi mynd yn ôl i bocedi pobl Cymru sy'n gweithio'n galed—. Yn hytrach na helpu pobl Cymru, y cwbl y gallwch chi ganolbwyntio arno ar hyn o bryd yw gwario miliynau yn fwy o bunnoedd ar fwy o wleidyddion yma yn y bae a threth twristiaeth. Ai dyma mewn gwirionedd yw'r cyfan sydd gan eich Llywodraeth i'w gynnig i bobl Cymru ar adeg pan fo pawb yn ei chael hi'n anodd? I mi, mae'n ymddangos bod eich blaenoriaethau i gyd yn anghywir.

Wel, mae hyn braidd yn anobeithiol, Llywydd, onid yw? Edrychaf ymlaen at weld yr Aelod yn ôl ar ei thraed ymhen pythefnos, pan all wneud sylwadau ar ddigywilydd-dra pobl yng Nghymru a fydd yn mynd i'r papur pleidleisio i wneud eu dyfarniad ar ei Llywodraeth hi. Gadewch i ni weld beth sydd ganddi i'w ddweud amdano bryd hynny.

Llywydd, cyhoeddwyd y gronfa ffyniant gyffredin yn 2017, ond dim ond ddechrau'r mis hwn y dechreuodd trafodaethau ystyrlon gyda Llywodraeth y DU. Safbwynt Llywodraeth Cymru o hyd yw na allwn ni gymeradwyo dull sy'n cymryd cyllid a phenderfyniadau oddi wrth Cymru.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Yn amlwg, rydych chi eisoes wedi dweud y gallai Cymru fod ar ei cholled o dros £1 biliwn o ganlyniad i weithredu'r gronfa ffyniant gyffredin. Mae hynny'n £1 biliwn y gellid bod wedi ei ddefnyddio i dyfu economi Cymru ac i gynorthwyo rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru, gan gynnwys yn fy etholaeth i. Nid yw'n teimlo fel codi'r gwastad. A yw hyn, felly, yn enghraifft arall o beidio â disodli cyllid yr UE yn llawn, ac yn enghraifft arall eto o Lywodraeth y DU yn torri ei haddewid na fydd Cymru geiniog yn waeth ei byd ar ôl Brexit?

Llywydd, addewais yn gynharach y byddwn yn cynorthwyo Paul Davies ymhellach gyda ffigurau sy'n dangos i ba raddau y mae Cymru ar ei cholled o ganlyniad i'r penderfyniadau a wnaed gan ei Lywodraeth. Rhoddaf ragolwg iddo nawr. Y llynedd, £328 miliwn oedd y diffyg rhwng yr hyn y byddem ni wedi ei gael pe baem ni wedi aros yn yr Undeb Ewropeaidd a'r hyn a gawsom gan Lywodraeth y DU. £286 miliwn yw'r ffigur yn y flwyddyn ariannol gyfredol, bydd yn £222 miliwn yn y flwyddyn ariannol ganlynol, a bydd yn £32 miliwn yn 2024-25 pan fo Llywodraeth y DU yn honni y bydd wedi cael y gronfa ffyniant gyffredin i'w huchafswm. Nid yw hynny yn cynnwys, wrth gwrs, brigdorri'r arian hwnnw, y £101 miliwn a fydd yn cael ei gymryd ar gyfer cynllun Multiply Llywodraeth y DU, ac nid yw'n cynnwys y £243 miliwn y byddwn ni'n ei golli o ran cyllid gwledig. Ac nid yw'n cynnwys chwaith, Llywydd, yr holl gynlluniau eraill yr oedd dinasyddion Cymru yn gallu cymryd rhan ynddyn nhw yn y gorffennol ac y byddan nhw'n eu colli yn y dyfodol. Felly, nid yw'n cynnwys yr hyn y byddwn ni'n ei golli gan na ddisodlwyd rhaglen Erasmus+ gan Lywodraeth y DU i'r graddau yr oedd Erasmus+ yn gweithredu yng Nghymru; nid yw'n cynnwys yr arian a fydd yn cael ei golli i sefydliadau addysg uwch Cymru, gan na sicrhawyd cyfranogiad yn rhaglen Horizon; ac nid yw'n cynnwys y ffaith y byddwn ni'n colli'r €100 miliwn a oedd ar gael i Gymru pan oedd gennym ni raglen gydweithredu ryngdiriogaethol gyda Gweriniaeth Iwerddon, rhaglen a oedd yn arbennig o ddefnyddiol yn etholaeth Paul Davies ei hun. Ni fydd honno gennym ni chwaith, rhan arall eto yr addawyd i ni y byddai'n cael ei disodli. Ni fyddem ni, cofiwch, geiniog yn waeth ein byd. Wel, dyna €100 miliwn ar y rhaglen honno yn unig na fydd ar gael i bobl yng Nghymru, sy'n dangos yn union y gwir am yr hyn a ddywedodd Ken Skates yn ei gwestiwn atodol.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Mae llywodraeth leol wedi dangos arweinyddiaeth eithriadol yng Nghymru fel ysgogwr economaidd allweddol, sy'n gallu nodi anghenion a meithrin perthynas â phartneriaid. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gydag awdurdodau lleol ar wario eu dyraniadau o dan y gronfa ffyniant gyffredin? Ac a yw'n rhannu fy nghyffro ein bod ni'n cydnabod y rhan bwysig y mae awdurdodau lleol yn ei chwarae o ran arwain adnewyddu'r economi yn seiliedig ar anghenion lleol? Diolch.

Wel, Llywydd, rwy'n bendant yn cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am bwysigrwydd awdurdodau lleol. Rwy'n falch ein bod ni wedi gallu sicrhau, yn ein trafodaethau gyda Llywodraeth y DU, yn hwyr fel yr oedden nhw, gydnabyddiaeth mai'r ffordd orau o wario'r swm llai hwn o arian yng Nghymru lle mae awdurdodau lleol yn cydweithredu ar sail ranbarthol ac ar yr ôl troed yr ydym ni wedi cytuno arnyn nhw yn flaenorol gyda Llywodraeth y DU. Felly, rwy'n credu bod hynny yn gam ymlaen hefyd.

Rwy'n falch o ddweud, drwy ein trafodaethau, gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a thrwy'r gwaith y mae fy nghyd-Weinidog Huw Irranca-Davies yn ei wneud wrth arwain pwyllgorau yn y maes hwn, ein bod ni'n sicrhau cytundebau gyda'n cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol na fydd y dull gweithredu yng Nghymru yn arwain at gael gwared ar y lleisiau a oedd wedi bod o gwmpas y bwrdd yn y pwyllgor monitro rhaglenni o'r blaen o'r broses o wneud penderfyniadau. Felly, busnesau, sefydliadau'r trydydd sector a phrifysgolion. Yn y gorffennol, byddai'r arian y dywedir ei fod yn cael ei ddisodli gan y gronfa ffyniant gyffredin wedi bod ar gael i'r sectorau hynny hefyd: mae cynllun Busnes Cymru yn cael ei ariannu yn y modd hwnnw ac mae'n bwysig iawn i fusnesau yng Nghymru; sicrhawyd £103 miliwn yn flaenorol ar gyfer y trydydd sector yng Nghymru, a defnyddiwyd dros £400 miliwn gan sefydliadau addysg uwch yng Nghymru o'r union gronfeydd hynny.

Nawr, mae pwysigrwydd llywodraeth leol yn bwynt da, ond mae'r sectorau eraill hynny hefyd yn bwysig iawn o ran gwneud yn siŵr bod yr arian a ddaw i Gymru yn cael ei wario yn y ffordd orau bosibl, ac rwy'n falch, o ganlyniad i'r trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael gyda'n cydweithwyr mewn llywodraeth leol, bod sicrwydd y bydd y lleisiau hynny yn parhau i fod yn ddylanwadol yn y ffordd y mae ceisiadau ac yna cynigion ariannu ar gyfer gronfa ffyniant gyffredin yng Nghymru yn cael eu datblygu.

Thank you very much to Cefin Campbell for the question. Llywydd, the UK Government has failed to honour the commitment to replace EU funding in full. Neither has it honoured its commitment that no devolved power would be lost to Wales. Communities in Mid and West Wales will have less of a say and there will be less funding available. Those places that are most in need will not receive adequate support.

Thank you very much. It's clear that you've had a few opportunities to rehearse an answer to this question already, but we need to emphasise, of course, that the European funding had been given to the most disadvantaged areas in Wales, and Mid and West Wales had benefited significantly over the years from funding from various European sources—for example, £2.8 million to develop Llanelli town centre and millions for the development of ports in Milford Haven and Pembroke Dock. So, despite the pledges, as we've heard, that not a penny less would be given to us here in Wales, your analysis does suggest clearly that some £1 billion is to be lost in those most disadvantaged areas of Wales.

So, with decisions being taken in London, there are two questions that merge here. What conversations have you had with Westminster in order to ensure that the Welsh Government and this Senedd have a stronger voice in that decision-making process? And what assessment have you made in terms of filling those financial gaps where deprived communities and organisations, often third sector organisations, have lost out because of the deficiencies in this spending by the Tories?

Well, Llywydd, thank you very much to Cefin Campbell for those supplementary questions. May I say this to him? When I speak to the Government in Westminster, I am not content just to have a voice in the decisions that they're going to be making. That doesn't reflect devolution here in Wales, the powers of the Senedd, or the fact that it is the Government here in Wales that is responsible for the subjects that we're talking about. What I want to see is collaboration together to make those decisions; not just having a voice, but powers here for us to use.

Now, I am willing to continue to have those conversations with the United Kingdom Government, but at the end of the day, before they had announced everything about the fund, we hadn't agreed on how that could be implemented and put in place. It just isn't adequate and sufficient for this Senedd to be just a part of the things, one of the bodies that the UK Government just hears what we have to say. That doesn't reflect what has happened over the period of devolution as a whole.

On the other point, about filling the gaps, it's important for me to state clearly, Llywydd, that we don't have the money as a Government to fill every gap that the decisions in Westminster are going to create. We're doing everything that we can do to use the programmes that we already have, to work with local authorities and so on, but when Wales is to lose out to the tune of more than £1 billion, it's impossible to think that the Government here in Wales can just find the money at that level.

Llywydd, y ffordd orau o ddarparu gofal o'r fath yw fel gwasanaeth cyhoeddus ac mor agos i gartrefi pobl â phosibl. I'r perwyl hwnnw, rydym ni wedi darparu £3.5 miliwn o gyllid refeniw i fyrddau partneriaethau rhanbarthol i ddatblygu gwasanaethau preswyl arbenigol i blant ag anghenion cymhleth, ac rydym ni wedi ategu'r cyllid refeniw hwnnw gyda dros £14 miliwn mewn cyllid cyfalaf hefyd.

Diolch, Prif Weinidog. Mae plant a phobl ifanc sydd mewn gofal preswyl angen cymaint o gariad, tosturi a chefnogaeth â phosibl, ac rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i hynny. Yng Nghasnewydd, rydym ni'n dechrau gweld manteision prosiect Perthyn, rhaglen hirdymor uchelgeisiol sy'n bwriadu dod â phlant yn ôl i'r ddinas, o le maen nhw'n dod, fel y gallan nhw dderbyn safonau gofal gwell yn nes at amgylchedd cyfarwydd. O fewn y ddinas, sefydlwyd tri chartref pwrpasol gan Gyngor Dinas Casnewydd. Yn y cartrefi hyn, nid oes unrhyw swyddfeydd na drysau wedi'u cloi, a'r nod yn y pen draw yw creu awyrgylch cyfeillgar, cartrefol a chyfforddus i'r plant. Mae rhai o'r bobl ifanc sydd wedi dychwelyd i Gasnewydd wedi gallu symud yn ôl i fyw gyda'u teuluoedd ar ôl cael y cymorth pontio priodol yn y cartrefi. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Cyngor Dinas Casnewydd, dan arweiniad Jane Mudd, ar hyn, ac yn arbennig Paul Cockeram, sef yr aelod cabinet a oedd yn gyfrifol ac y mae ei genhadaeth a'i benderfyniad personol i leihau nifer y lleoliadau y tu allan i'r sir drwy ddod â'r bobl ifanc hyn yn ôl i gartrefi tosturiol o ansawdd da wedi bod yn eithriadol?

Wel, diolch yn fawr iawn i Jayne Bryant am y cwestiwn yna, ac rwy'n croesawu'n fawr y fenter Prosiect Perthyn sy'n digwydd yng Nghasnewydd. Mae'n flaenoriaeth polisi cyhoeddus gwbl bendant i'r Llywodraeth hon weld mwy o blant yn derbyn gofal yn nes at eu cartrefi a'r cymunedau lle cawson nhw eu magu. Mae gormod o blant yng Nghymru yn derbyn gofal y tu allan i Gymru; mae gormod o blant yng Nghymru yn derbyn gofal y tu allan i'r sir sydd â chyfrifoldeb rhiant drostyn nhw. Ac mae cyngor Casnewydd, gan weithio gydag awdurdodau lleol eraill yng Ngwent, wedi bod yn enghraifft flaenllaw, rwy'n credu, o'r ffordd, cyn belled â'n bod ni'n buddsoddi yn y math iawn o gyfleusterau, gyda staff sydd wedi'u hyfforddi'n briodol, ei bod hi'n gwbl bosibl i'r plant hynny dderbyn gofal yn llwyddiannus yn nes at eu teuluoedd ac yn nes at eu cartrefi, gyda gwell rhagolygon hirdymor i'r plant hynny eu hunain a gwell elw o'r buddsoddiad y mae'r trethdalwr yn ei wneud mewn gofalu amdanyn nhw.

Rwy'n sicr yn talu teyrnged i'r Cynghorydd Paul Cockeram, Llywydd. Mae'n rhywun yr wyf i wedi ei adnabod ers dros ddegawd ac y mae ei waith nid yn unig ym maes gwasanaethau plant, ond yn defnyddio rhai o'r un syniadau yn y gwasanaethau i oedolion, yn golygu fy mod i'n gwybod, yng Nghasnewydd, bod yr awdurdod lleol wedi gallu dod â rhai hen gartrefi preswyl sy'n cael eu rhedeg yn breifat yn ôl i wasanaeth uniongyrchol yr awdurdod lleol, sy'n ffordd fwy effeithiol yn ariannol o ddefnyddio adnoddau'r awdurdod lleol a gwneud yn siŵr bod y gofal sy'n cael ei ddarparu yn cael ei ddarparu fel gwasanaeth cyhoeddus.

Llywydd, mae buddsoddiad ychwanegol, diwygio contractau a chanllawiau newydd yn gysylltiedig â COVID ymhlith y mesurau sy'n cael eu cymryd y mis yma i gynyddu mynediad diogel at wasanaethau deintyddol y GIG.

Diolch, Prif Weinidog. Cysylltwyd â mi—rwy'n siŵr y cysylltwyd â llawer ohonom ni yma—gan nifer o etholwyr sy'n ei chael yn anodd cael gafael ar wasanaethau deintyddol y GIG. Yn sicr, yn fy etholaeth i, un enghraifft oedd lle cysylltodd rhiant â mi yn ddiweddar y cafodd ei blant eu gweld gan ddeintydd ddiwethaf adeg Pasg 2019. Roedden nhw wedi llwyddo i gael eu gweld gan hylenydd yn unig ers hynny, gan fod yr etholwr yn mynnu bod eu plant yn cael eu gweld mewn rhyw ffordd gan y practis. Dywedwyd wrth etholwr arall nad oedd ei bractis yn derbyn cleifion GIG sy'n oedolion mwyach, a gwn am ddeintydd lleol yn agos ataf i lle nad ydyn nhw'n fodlon derbyn pobl newydd. Fodd bynnag, os gwnewch chi gyfrannu at Denplan, mae llawer iawn o gapasiti yn sydyn ac yn wyrthiol.

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae gwasanaethau deintyddol yn dal i fod mewn cyfnod adfer oren ac felly mae cleifion yn dal i gael eu gweld yn ôl angen clinigol, ond rwy'n teimlo mai'r hwyaf y mae pobl yn mynd heb gael archwiliad rheolaidd, y mwyaf y bydd iechyd deintyddol pobl yn dirywio, sy'n golygu y bydd mwy o alw am driniaeth gymhleth sy'n llesteirio adferiad gwasanaethau. Prif Weinidog, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod archwiliadau rheolaidd wedi'u trefnu yn ailddechrau, a sut mae'r Llywodraeth yn gweithio gyda darparwyr i ehangu capasiti gwasanaethau, y mae'n amlwg sydd eu hangen i fynd i'r afael â'r rhestr aros sy'n ymestyn yn barhaus am apwyntiadau a thriniaeth? Diolch.

Llywydd, rwy'n diolch i Peter Fox am y cwestiynau atodol yna. Nid oes amheuaeth bod cyflyrau COVID wedi effeithio yn fwy sylweddol fyth ar ddeintyddiaeth na rhannau eraill o'r gwasanaeth iechyd, oherwydd natur triniaethau sy'n cynhyrchu aerosolau, fel y bydd yn gwybod, sy'n rhan annatod o'r ffordd y mae'n rhaid i ddeintyddion ymgymryd â'u proffesiwn. Nawr, llwyddais i siarad ddoe â'r Prif Swyddog Deintyddol Cymru newydd, Andrew Dickenson, a thrafod gydag ef rai o'r union bwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi: sut gallwn ni greu llwybr lle gallwn ni weld gwasanaethau deintyddol y GIG yn ailddechrau ar lefel a oedd ar gael cyn pandemig COVID, a sut gallwn ni adeiladu ar hynny ymhellach?

Felly, yn ogystal â'r arian ychwanegol y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi ei ddarparu ar gyfer deintyddiaeth yn y flwyddyn ariannol hon, ac yn ogystal â'r diwygio contractau a drafodwyd gennym ni ar lawr y Senedd rai wythnosau yn ôl, ac rwy'n falch o ddweud bod arwyddion addawol o ran nifer y practisau deintyddol sy'n cofrestru ar gyfer y contract newydd, siaradais hefyd â'r prif swyddog deintyddol newydd am newid i'r ffordd y mae'n credu y dylem ni fod yn ffrydio cleifion i ddeintyddiaeth. Felly, y cynnig yw y byddai pob claf sy'n mynd at ddeintydd yn darparu hanes anadlol cyn ei apwyntiad. I bobl sydd â hanes o salwch anadlol, bydd rhai o'r amddiffyniadau COVID sy'n weithredol ar hyn o bryd yn parhau i fod yn angenrheidiol, ond i bobl sydd â hanesion nad ydynt yn rhai anadlol, gellir diddymu rhai o'r cyfyngiadau ar y ffordd y mae deintyddion yn gweithredu oherwydd COVID, a'u diddymu yn ddiogel. A bydd hynny yn golygu y bydd deintyddion yn gallu gweld mwy o gleifion mewn sesiwn nag y maen nhw wedi gallu ei wneud tra eu bod nhw wedi bod yn gweithredu o dan yr amodau oren y cyfeiriodd Peter Fox atyn nhw.

Felly, roeddwn i eisiau rhoi sicrwydd iddo o leiaf bod cynlluniau gweithredol iawn yn cael eu datblygu o dan arweinyddiaeth y prif swyddog deintyddol newydd i ddod o hyd i ffyrdd y gallwn ni adfer deintyddiaeth y GIG yn ddiogel i amodau gweithredu, lle mae'n ddiogel gwneud hynny, i gleifion lle mae'n ddiogel gwneud hynny, yn nes at y rhai a gafwyd cyn i'r pandemig ddechrau.

And finally, question 8, Heledd Fychan.

Llywydd, the UK Government will not lead the inquiry. That will be the responsibility of its independent chair, Baroness Heather Hallett. Baroness Hallett is a highly respected former senior judge. She has extensive experience of dealing with high-profile, sensitive and complex inquiries, including within a devolved context.

You were clear when the news came that Boris Johnson had received a fine for breaking the law that he should resign as Prime Minister, and I agree with you 100 per cent. As he has refused to do that and so many other people in Downing Street have also been fined for breaking the rules, isn't it time to rethink, because they have commissioned this independent inquiry that is relevant to Wales? It's clear from all of the statements by everyone who lost loved ones during the pandemic how discontent they are that those who made the rules had been breaking them, and that they have lost all faith in the UK Government and this inquiry. Why do you continue to put your trust in Boris Johnson in terms of this inquiry into COVID-19? I don't trust him.

Mae arnaf ofn bod yr Aelod yn methu'r pwynt. Mae llawer o feirniadaethau dilys sydd i'w gwneud o Lywodraeth y DU, ond nid yw'r honiad y dylai Llywodraeth y DU fod yn gyfrifol am yr ymchwiliad cyhoeddus yn un ohonyn nhw. Fel yr eglurais yn fy ateb cychwynnol, mae'r cyfrifoldeb am yr ymchwiliad wedi symud i ddwylo'r barnwr annibynnol a benodwyd i'w arwain. Ac o dan Ddeddf Ymchwiliadau 2005, mae hynny'n golygu nad yw'r holl benderfyniadau allweddol am yr ymchwiliad bellach yn nwylo Downing Street o gwbl, ond yn nwylo'r ymchwiliad ei hun, a fydd yn gwbl annibynnol, ar Lywodraeth y DU ac ar Lywodraeth Cymru, ac ar Lywodraethau eraill y DU y bydd yn craffu ar eu gwaith. 

Rwy'n falch o weld bod arwyddion cryf eisoes y bydd yr ymchwiliad dan arweiniad y Barnwr Heather Hallett wedi ymrwymo i sicrhau bod yr ymchwiliad yn cael ei gynnal mewn ffordd sy'n hygyrch i bobl yng Nghymru, ac yn rhoi'r atebion y maen nhw eu heisiau iddyn nhw. Y lle cyntaf yr ymwelodd yr ymchwiliad ag ef, yn rhan o'i ymgysylltiad â'r cyhoedd ar ei gylch gorchwyl, oedd ymweliad â Chymru ac i gynnal sesiynau yma yng Nghymru, y rhan gyntaf o'r Deyrnas Unedig lle y cynhaliodd sgyrsiau o'r fath. Rwy'n falch o ddweud, os ewch i wefan yr ymchwiliad, y byddwch yn canfod ei fod eisoes ar gael yn y Gymraeg yn ogystal â'r Saesneg. 

Mae hyn i gyd yn dweud wrthyf i fod annibyniaeth yr ymchwiliad yn cael ei harfer mewn ffordd sy'n benderfynol o roi hyder i bobl yng Nghymru y bydd eu llais yn cael ei glywed, y bydd eu pryderon yn cael sylw, y bydd yn gwneud ei waith mewn ffordd sy'n rhoi'r atebion gorau posibl i'r cwestiynau sydd yno yn deg iddo ymchwilio iddyn nhw, ac y bydd yn gwneud hynny yn gyfan gwbl bellach ar sail ei awdurdod ei hun, a heb ymyrraeth gan unrhyw Lywodraeth, o unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig.

Thank you, First Minister. 

The business statement and announcement is next, so I call on the Trefnydd to make that statement. Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. Rwyf i wedi gwneud y newidiadau canlynol i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, rwyf i wedi tynnu'r datganiad yn ôl ar yr wybodaeth ddiweddaraf ar COVID-19, ac yn ail, yn amodol ar atal y Rheolau Sefydlog, byddwn ni'n trafod Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2022 a Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 9) 2022. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Diolch, Trefnydd, am eich datganiad. A gaf i alw am ddau ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol os gwelwch yn dda? Mae'r cyntaf yn ddiweddariad y mae mawr ei angen ar y corff gwarchod llais dinasyddion, a gweithredu swyddogaeth newydd y sefydliad hwnnw. Dros y blynyddoedd, mae gwaith cyngor iechyd cymuned y gogledd wedi gwneud argraff fawr ar lawer o bobl yn y gogledd, fel y gŵyr Aelodau yn y Siambr hon, ac un peth yr wyf i'n angerddol yn ei gylch yn bersonol, yw fy mod i'n credu y dylai'r corff gwarchod llais y dinesydd newydd gael ei leoli yn y gogledd, nid yng Nghaerdydd, nac unrhyw ran arall o'r wlad. Nid oes gan y gogledd lawer o bencadlysoedd y gwahanol gyrff sydd wedi'u sefydlu gan Lywodraeth Cymru, ac rwy'n credu y byddai hyn mewn gwirionedd yn creu cynsail dda i'r rhanbarth. 

Mae'r ail ddatganiad yr wyf i eisiau'i glywed gan Lywodraeth Cymru yn ymwneud â'r wybodaeth ddiweddaraf ar wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Roedd gan Y Byd ar Bedwar, y rhaglen a gafodd ei darlledu ar S4C neithiwr, rai datgeliadau ysgytwol. Roedd aelodau o staff o Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, yn uned Hergest, yn dweud bod arnyn nhw ofn dod i'r gwaith, eu bod yn ofni codi eu llais oherwydd sgil-effeithiau posibl ynghylch gwasanaethau, eu bod yn teimlo bod diffyg cefnogaeth gan reolwyr, bod problemau staffio ar y wardiau hynny, a bod yr amgylchedd gwaith yn wenwynig. Yn ogystal â hynny, roedd cleifion yn honni na chawson nhw y driniaeth i gleifion mewnol yr oedd ei hangen arnyn nhw. Ac, wrth gwrs, daw hyn ar ben adroddiad yr wythnos diwethaf a ddaeth i'r amlwg am atal dros dro aelod o staff yn ysbyty eich etholaeth chi eich hun, yn Wrecsam Maelor, yn ôl yr honiadau o ran negeseuon WhatsApp a gafodd eu dosbarthu ynghylch claf â dementia a oedd wedi trochi gwely. 

Mae'n amlwg nad yw hyn yn awgrymu bod y problemau yng ngwasanaethau iechyd meddwl Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi'u datrys. Mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi a oedd â phryderon a pherthnasau a gafodd eu heffeithio gan sgandal Tawel Fan i ddweud eu bod yn teimlo eu bod wedi'u siomi'n wael gan Lywodraeth Cymru a bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr bod y mathau hyn o bethau'n dal i ddigwydd. Pryd fydd y diwylliant yn ein gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd yn newid? Mae angen i bobl wybod, ac mae angen iddyn nhw wybod pa gamau y mae Gweinidog iechyd Llywodraeth Cymru yn mynd i'w cymryd er mwyn newid y sefyllfa hon. 

Diolch. O ran eich cwestiwn cyntaf ynglŷn â'r corff gwarchod llais y dinesydd, hyd y gwn i—ac mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn y Siambr i glywed eich cwestiwn—nid oes penderfyniad wedi'i wneud ynghylch ble y bydd yn cael ei leoli. Rwy'n cytuno â chi; fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am y gogledd, mae'n dda iawn gweld sefydliadau wedi'u lleoli yn y gogledd—Banc Datblygu Cymru, er enghraifft, sydd, unwaith eto, yn fy etholaeth i. Ond mae'n dda iawn gweld pencadlys, ac rwy'n credu bod angen hynny arnom ni ledled Cymru. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog, pan ddaw at y penderfyniad hwnnw, yn ystyried y pwynt hwnnw hefyd.FootnoteLink

O ran y rhaglen, ni welais i'r rhaglen fy hun neithiwr, ond gwn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'i Dirprwy Weinidog dros iechyd meddwl ei gweld hi. Rydych chi'n codi dau bwynt o'r rhaglen honno. Yn sicr, mae'r digwyddiad y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn ysbyty Maelor yr wythnos diwethaf yn destun ymchwiliad gan yr heddlu. Mae'r bwrdd iechyd yn cymryd rhan lawn yn yr ymchwiliad hwnnw, felly nid yw'n briodol gwneud sylw arall ar hyn o bryd. O ran y mater ehangach yr ydych chi'n ei godi ynghylch iechyd meddwl, yn amlwg, mae'r bwrdd iechyd dan amodau ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer ei wasanaethau iechyd meddwl. Unwaith eto, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Dirprwy Weinidog iechyd meddwl yn cyfarfod yn rheolaidd â'r bwrdd iechyd, fel y mae eu swyddogion. Mae camau gweithredu clir sydd wedi eu cytuno ar waith, ac, unwaith eto, o fy nhrafodaethau fy hun gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, o safbwynt Gweinidog dros y gogledd, gwn ei bod hi'n edrych ar yr amserlen ac a oes angen iddi dod â honno ymlaen, i weld y gwelliannau yr ydym ni i gyd eisiau'u gweld.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar gymorth i ddarparwyr cludiant ysgol. Yn ddiweddar mae Pencoed Travel a Cresta Coaches wedi cysylltu â mi, sydd wedi codi pryderon ynghylch y cynnydd mewn costau tanwydd. Ers i'w contractau gael eu tendro'n wreiddiol, ym mis Mehefin y llynedd, mae costau tanwydd Pencoed Travel, er enghraifft, wedi codi 40 y cant. Mae Cresta Coaches a Pencoed Travel wedi cysylltu â Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, yn gofyn am gymorth i dalu'r costau hyn sy'n cynyddu'n gyflym, ond bu hynny'n ofer. Dywedodd BCBC eu bod yn aros am gyngor gan Lywodraeth Cymru cyn iddyn nhw geisio datrys y mater, gan eu bod yn credu mai mater i Lywodraeth Cymru ac nid iddyn nhw yw hyn. Fodd bynnag, rwy'n ymwybodol o awdurdodau lleol eraill sy'n cynnig datrysiad. Byddwn i'n ddiolchgar am rywfaint o eglurder ynghylch pwy sy'n gyfrifol am ddatrys y mater hwn.

Diolch. Rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, oherwydd, yn amlwg, rydym ni'n gweld y cynnydd hwn yng nghostau tanwydd, a fydd yn effeithio ar y gwasanaethau yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw. Gwn fod y Gweinidog addysg a'r Gweinidog llywodraeth leol yn ymwybodol o hyn. Rwy'n credu y bydd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn cael trafodaethau eraill, ac, os oes angen canllawiau, bydd modd eu rhoi ar yr adeg briodol.

Prynhawn da, Gweinidog. Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda, Trefnydd. Daw'r datganiad cyntaf gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd o ran hyfforddeion meddygon teulu rhyngwladol. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi tua 160 o feddygon teulu dan hyfforddiant y flwyddyn, ac rwy'n deall bod GIG Cymru wedi nodi na fydd 80 o hyfforddeion—hanner y garfan honno—yn gymwys i aros yn y DU pan ddaw eu hyfforddiant i ben eleni, oherwydd ni fyddan nhw wedi bod yma'n ddigon hir eto i wneud cais am ganiatâd amhenodol i aros. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch y camau y mae hi'n eu cymryd yn y tymor byr i gadw'r meddygon teulu hyn yng Nghymru, ac, yn fwy hirdymor, ar y cymorth y gallai Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru ei ddarparu i helpu practisau meddygon teulu unigol i gadw'r meddygon teulu hyn?

Daw'r ail ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd am ddiogelwch adeiladau. Yn gynharach y mis hwn, cyhoeddodd Llywodraeth y DU fod nifer o ddatblygwyr tai ar raddfa fawr wedi gwneud ymrwymiadau ariannol i helpu i unioni methiannau o ran diogelwch adeiladau, y mae llawer ohonyn nhw'n gweithredu yng Nghymru a Lloegr, ond nad ydyn nhw ond yn cyfrannu at waith adfer yn Lloegr. Mae yna hefyd nifer o amddiffyniadau statudol sydd wedi'u rhoi i lesddeiliaid yn Lloegr, drwy'r Bil Diogelwch Adeiladau, nad ydyn nhw wedi'u hymestyn i Gymru. A all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd, ac, yn hollbwysig, i lesddeiliaid, am gynlluniau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ei hun? Diolch.

Diolch. O ran yr ail ddatganiad yr ydych chi'n gofyn amdano, ynghylch diogelwch adeiladau, gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn siomedig iawn bod Llywodraeth y DU wedi penderfynu bwrw ymlaen â'r ardoll diogelwch adeiladau ar sail Lloegr yn unig, er enghraifft. Gwn yr oedd galwadau o Gymru a'r Alban iddo fod yn fesur i'r DU gyfan. O ran ein deddfwriaeth ein hunain yr ydym ni wedi'i chynnig, gwyddom ni fod angen newid sylfaenol a chynhwysfawr i'r fframwaith diwylliant a deddfwriaethol yng Nghymru. Byddwn i'n cynnal ymgynghoriad papur gwyn, i'w gyhoeddi yn ddiweddarach eleni, a bydd y diwygiadau'n cynnwys cyflwyno categori newydd o bersonau atebol, newidiadau i gofrestru a thrwyddedu a sefydlu tîm arolygu ar y cyd newydd, a bydd hynny'n dechrau yn y flwyddyn ariannol hon.

Rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei godi ynghylch hyfforddeion meddygon teulu rhyngwladol yn un pwysig iawn. Rydym ni eisiau cadw cymaint o hyfforddeion meddygon teulu â phosibl. Rydym ni wir wedi gwerthu Cymru fel lle gwych i ddod, i ddysgu, i hyfforddi, i fyw, i weithio ynddo, ac felly mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i'w cadw nhw. Gwn fod y Gweinidog yn cael trafodaethau gyda'i chymheiriaid yn Llywodraeth y DU ynglŷn â hynny. 

Ddoe, roedd y Dirprwy Weinidog iechyd meddwl ac iechyd y cyhoedd a minnau yn bresennol mewn digwyddiad gwych yn y Senedd, lansiad  Forever Flowers Hosbis y Ddinas, sy'n galluogi pobl i noddi blodyn haul i goffáu rhywun sydd wedi marw o ganser, ac yna caiff ei arddangos yng nghastell Caerdydd yn ystod  pythefnos cyntaf mis Awst, syniad calonogol yn ogystal â ffordd effeithiol iawn o godi arian. Disgrifiodd un o'r siaradwyr rhagorol iawn yn y digwyddiad hwn y gofal rhagorol a gafodd ef a'i wraig gan Hosbis y Ddinas a'r ffordd nad oedd yn rhaid iddyn nhw adrodd eu stori dro ar ôl tro. I'r gwrthwyneb, bob tro yr oedd ganddyn nhw arbenigwr GIG gwahanol, roedd yn rhaid iddyn nhw adrodd yr holl wybodaeth ddiweddaraf. Felly, yn yr un modd ag y mae gan fenywod beichiog ac, yn wir, y rhai sy'n cael gofal parhaus gartref eu nodiadau eu hunain gyda nhw, meddwl oeddwn i tybed a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ynghylch pa gynnydd y gallwn ni ei wneud o ran sicrhau bod gan gleifion eu nodiadau electronig eu hunain, ac, yn achos cleifion canser yn benodol, eu galluogi nhw i sicrhau bod pawb yn gwybod yn union pa lefel o driniaeth y maen nhw'n ei chael gan wahanol arbenigwyr fel bod pawb yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf o ran yr hyn y maen nhw'n ei gael, yn hytrach na gofyn i bobl adrodd hanes poenus eu triniaeth eto ac eto. 

Yn ail, rwyf eisiau gofyn am gonfensiwn Istanbul ar ymdrin â thrais yn y cartref. Ar 8 Mehefin, bydd yn 10 mlynedd ers i Lywodraeth y DU lofnodi confensiwn Istanbul Cyngor Ewrop, ond, 10 mlynedd yn ddiweddarach, nid ydym ni eto wedi'i gadarnhau. Roedd yn 2015 pan wnaethom ni ddeddfu ein Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru). Gwn i fod Llywodraeth y DU y tu ôl i'r gromlin o ran peidio â deddfu tan y llynedd ar y mater hwn, ond beth nawr sy'n atal Llywodraeth y DU rhag cadarnhau'r confensiwn pwysig iawn hwn? Tybed a gawn ni ddatganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch y rhwystrau a'r hyn y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i gael gwared arnyn nhw. 

Diolch. Mae'n braf iawn clywed am y digwyddiad yr oeddech chi'n bresennol ynddo ddoe a'r blodau haul. Rwy'n credu y gallwn ni ddysgu llawer iawn gan ein hosbisau, nid yn unig yn y ffordd y gwnaethoch chi gyfeirio ati o ran profiad cleifion, ond hefyd o ran codi arian. Yr wythnos diwethaf, gofynnodd fy hosbis leol, Tŷ'r Eos yn Wrecsam, i ni anfon lluniau o flodau ysgorpionllys i wneud rhywbeth tebyg iawn. Rwy'n credu y gallwn ni ddysgu llawer ganddyn nhw. Mae'r Gweinidog yn gwneud datganiadau rheolaidd ynghylch y gwasanaethau y mae hosbisau yn eu darparu, ac fe wnaf weld a all hi ychwanegu'r hyn y gwnaethoch chi ei gyfeirio ato at un o'r datganiadau hynny. 

O ran confensiwn Istanbul, mae'n un o'r blaenoriaethau allweddol o ran amddiffyn dioddefwyr trais yn y cartref ledled y byd, ac fel Llywodraeth rydym ni wedi ymrwymo'n llwyr i weld Llywodraeth y DU yn cadarnhau hyn cyn gynted â phosibl. Fel y dywedwch chi, mae wedi cymryd amser hir. Rwy'n gwybod bod fy nghyd-Aelod, sydd yma ac sydd wedi clywed eich cwestiwn, wedi ysgrifennu at yr Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol, Victoria Atkins, tua chwe mis yn ôl, yn rhannu ei siom o ddifrif am drafferthion menywod mudol, er enghraifft, sy'n dioddef cam-drin domestig. Ni chafodd ei gydnabod ar wyneb eu Bil sydd nawr yn Ddeddf. Gofynnaf i'r Gweinidog ysgrifennu at yr Aelodau, os oes ganddi unrhyw beth arall y gall hi roi gwybod i ni amdano. 

Rwy'n galw am un datganiad ar gyllid i achub y gylfinir rhag diflannu ar lefel gwlad sydd ar fin digwydd. Dydd Iau diwethaf, 21 Ebrill, oedd Diwrnod Gylfinir y Byd, i amlygu'r peryglon y mae'r gylfinir yn eu hwynebu o ganlyniad i ffactorau sy'n newid, colli cynefin o ansawdd yn bennaf ac ysglyfaethu cynyddol. Dydd Iau diwethaf hefyd oedd diwrnod gwledd Sant Beuno, nawddsant y gylfinir yn y calendr traddodiadol Cymreig. Mae'r gylfinir a'u galwad etheraidd yn eiconig yng Nghymru, yn ganolog i ddiwylliant, hanes a chred. Pan ddes i'n gefnogwr rhywogaeth Cymru ar gyfer y gylfinir, fodd bynnag, gwnes i rybuddio yma mai dim ond 15 mlynedd oedd gennym ni ar ôl i'w hatal rhag diflannu fel poblogaeth fridio yng Nghymru, ac mae chwech o'r blynyddoedd hynny nawr wedi mynd heibio ac wedi'u colli. Wel, ar Ddiwrnod Gylfinir y Byd ddydd Iau diwethaf, ysgrifennodd Mick Green—Cymdeithas Adaregol Cymru ac aelod o Gylfinir Cymru/Gylfinir Cymru—hefyd at y Gweinidog Newid Hinsawdd yn bersonol ac yn gyhoeddus yn gofyn iddi wireddu ei haddewid wrth lansio cynllun gweithredu Cymru ar gyfer adfer y gylfinir ym mis Tachwedd y llynedd, pan addawodd hi weithio gyda Gylfinir Cymru i sicrhau y gallwn ni ei ariannu a'i roi ar waith—i ddyfynnu—cynllun gweithredu gyda manteision niferus ac aml-rywogaeth. Parhaodd Mr Green, 'Dim ond naw tymor bridio sydd gennym ni ar ôl erbyn hyn i achub y rhywogaeth eiconig hon rhag diflannu yn ôl y rhagamcanion. Rhowch gyfarwyddyd i'ch swyddogion i weithio gyda Gylfinir Cymru i ddod o hyd i ffordd frys o gael cyllid yn uniongyrchol i Curlew Action.' Daeth i'r casgliad, 'Os gwelwch yn dda, ar Ddiwrnod Gylfinir y Byd, a allwch chi roi sicrwydd i mi y bydd cyllid uniongyrchol ar gael i achub y gylfinir rhag diflannu a bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau nad yw ei phrosiectau ei hun yn peryglu'r rhywogaeth hon ymhellach?' Mae'r amser i siarad ar ben. Os nad ydym ni'n gweithredu, maen nhw wedi mynd. Rwy'n galw am ddatganiad yn unol â hynny.

Diolch. Yn sicr, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud popeth o fewn ei gallu o ran gwarchod a sicrhau bod y gylfinir yn goroesi. Roeddwn i'n ffodus iawn o fod ar fferm dair wythnos yn ôl, mae'n siŵr, lle y clywais i un, felly mae'r gwaith yr ydym ni wedi bod yn ei wneud yn y sector amaethyddol yn amlwg yn dechrau gweithio. Gwn fod y Gweinidog yn ystyried yr holl gynlluniau sydd ganddi o fewn rhan bioamrywiaeth ei phortffolio i sicrhau bod cyllid yn mynd i'r mannau cywir i sicrhau bod—. Mae gennym ni argyfwng natur yn ogystal ag argyfwng hinsawdd. Felly, byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni os oes yna unrhyw beth newydd y gall hi sôn wrthym ni amdano o fewn y cynlluniau sydd ganddi.

Can I ask for two statements, please? The first: may I ask for a statement on any plans that the Government has to improve democratic accountability in our health boards? You will be aware that there were significant changes in health boards around 10 years ago. We saw, for example, the Dryll y Car care home in Llanaber closing, losing eight beds for elderly mental health patients. As a result, there aren't sufficient beds available for people with elderly mental health needs in Dwyfor Meirionnydd and they've had to go to Hergest, and we are all aware of the situation there. Now, if local government or this Government or this Senedd were to make such a decision, there would be a scrutiny committee scrutinising the decision in order to see if anything could have been done differently. But there is no scrutiny of our health boards. The community health council does laudable work, but they don't have the ability or the teeth to do what's necessary. So, I want to hear of any plans that the Government has to ensure the ability to scrutinise our health boards more effectively.

Secondly, can I ask for a statement from the Minister for local government on what steps you're going to take in order to tackle what appears to be a crisis in our community, town and city councils? Look at Gwynedd, for example. There are 139 wards for community councils, and only eight of them, I think, have an election. This is true across Wales. In Ogmore, for example, there are two wards without a single candidate for the community council elections. This is not sustainable. There have been changes within town and community councils over recent years, and clearly they haven't worked. So, what steps will you take in order to ensure that this level of local government is viable?

Diolch. Rwy'n credu bod yr ail bwynt y gwnaethoch chi ei godi, ynghylch yr etholiadau llywodraeth leol a chynghorau cymuned sydd gennym ni yng Nghymru yr wythnos nesaf, yn un pwysig iawn. Rwy'n credu ei bod yn siomedig iawn gweld cynifer o seddi'n mynd heb etholiad, a chymaint o ymgeiswyr nad ydyn nhw'n camu ymlaen yn y ffordd y byddem ni'n dymuno. Rwy'n credu ein bod ni, fel Llywodraeth, wedi gwneud llawer iawn o waith i geisio cynyddu ymwybyddiaeth o ba mor bwysig yw hi fod pobl yn gallu gwneud dewis yn y blwch pleidleisio, a gwn fod hwn yn ddarn parhaus o waith y mae'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn ei wneud.

O ran craffu ar fyrddau iechyd, wrth gwrs, mae unrhyw un sy'n mynd ar un o'r byrddau iechyd yn mynd drwy'r broses penodiadau cyhoeddus, sy'n ofalus iawn. Yn amlwg, mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gyfrifol am benodi Cadeiryddion drwy'r broses hefyd, a thrwy'r Cadeirydd hwnnw, mae wedyn yn gallu craffu ar y bwrdd iechyd yn ei gyfanrwydd. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw waith arall sy'n digwydd, ond eto, os yw'r Gweinidog yn gwybod am unrhyw beth, gallai ysgrifennu atoch chi.  

Hoffwn i dynnu sylw'r Trefnydd at y ffaith bod digwyddiad yn cael ei gynnal o'r enw 'Next steps for waste, recycling and the circular economy in Wales' sy'n cael ei gynnal gan sefydliad sy'n galw ei hun yn Policy Forum for Wales Online Conference. Yn wir, nid yw'n unrhyw beth o'r fath. Mae'n gwmni o Bracknell. Mae'n codi £210 ynghyd â TAW ar y sector cyhoeddus yng Nghymru, y pen, i'w fynychu. Mae'r holl arian hwnnw'n mynd allan o Gymru, ac mae'r cyfarwyddwyr yn tynnu miliynau allan o'r cwmni. Dau o'r prif siaradwyr sy'n cael eu hysbysebu—ac rwy'n siŵr eu bod nhw'n gwneud hyn gyda phob ewyllys da; dydw i ddim yn credu eu bod nhw'n ymwybodol o'r ffordd y maen nhw'n cael eu hecsbloetio—yw Bettina Gilbert, pennaeth darparu rhaglenni WRAP, a Dr Andy Rees, pennaeth yr is-adran strategaeth wastraff, effeithlonrwydd adnoddau ac economi gylchol, Llywodraeth Cymru. Nawr, gwn i fod Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn boicotio hwn. Mae'n benderfyniad y rhoddodd y Prif Weinidog wybod i mi amdano y tymor diwethaf. A fyddai posibilrwydd y gallai'r Siambr hon graffu ar Lywodraeth Cymru ynghylch a oes unrhyw ymgysylltu arall yn digwydd gan Lywodraeth Cymru? Ac a fyddai hi'n cymryd camau i annog ein sector cyhoeddus i beidio ag ymgysylltu â'r hyn y gellid ond ei ddisgrifio fel criw o gowbois? 

Rwy'n ymwybodol i chi godi hyn gyda'r Prif Weinidog yn flaenorol. Rwy'n credu yr oedd tua thair blynedd yn ôl, mae'n debyg, erbyn hyn. Wrth gwrs, rydym ni'n croesawu pob math o ddadl ar faterion polisi cyhoeddus yng Nghymru. Ond, fel y dywedwch chi, fel Gweinidogion, rydym ni'n ystyried yn ofalus iawn y digwyddiadau yr ydym ni'n siarad ynddyn nhw—a ydym ni'n derbyn gwahoddiadau i siarad mewn digwyddiadau sy'n codi ffioedd ac sydd wedi'i drefnu'n fasnachol. Rhaid i ni wneud llawer o benderfyniadau ynghylch y rheini, gan ystyried llawer o bethau. Mae ein swyddogion yr un fath. Rhaid iddyn nhw ystyried gwahoddiadau hefyd ar y sail honno, os oes digwyddiad sy'n codi ffioedd. Mae angen iddyn nhw sicrhau eu hunain bod budd amlwg i'r cyhoedd o gymryd rhan. Unwaith eto, efallai eich bod chi'n ymwybodol bod yr Ysgrifennydd Parhaol blaenorol wedi ysgrifennu ynghylch hynny, yn dilyn ateb y Prif Weinidog i chi. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, yn amlwg, os bydd swyddog yn cymryd rhan mewn digwyddiad—os bydd gwas sifil yn cymryd rhan mewn digwyddiad—nad oes unrhyw achos canfyddedig o dorri didueddrwydd gwleidyddol. Ond yn sicr, fel Gweinidogion, rydym ni'n gwneud y penderfyniadau hynny ar sail yr effaith y byddai'n ei chael. 

Gweinidog, rwyf i bob amser wedi bod yn falch o Ben-y-bont ar Ogwr fel lle cyffrous a bywiog i fyw ynddo. Ond, mae wedi dod yn amlwg bod canol y dref yn ei chael hi'n anodd, a chymaint o siopau ac adeiladau gwag yn rhoi ymdeimlad o roi'r gorau iddi. Mae llawer o fusnesau wedi cael trafferth mynd yn ôl ar eu traed ers y pandemig. Mae llawer wedi troi at werthu ar-lein, ond mae canol y dref yn parhau i fod yn bwysig er mwyn cadw'r ymdeimlad hwnnw o gymuned. A wnaiff y Gweinidog drefnu dadl i ni ystyried strategaeth y Llywodraeth ar gyfer adnewyddu canol trefi, ac i'r Llywodraeth gyhoeddi pa fuddsoddiad sydd wedi mynd i ganol ein trefi ni ers y pandemig i gynnau eu hadfywiad? Diolch yn fawr, Gweinidog.

Diolch. Wel, nid wyf i'n credu ei bod yn rhy hir ers i ni gael datganiad am adfywio canol ein trefi, ac mae'n bwysig iawn bod Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod canol ein trefi mor fywiog ag y gallan nhw fod. Rwy'n credu, fel y dywedwch chi, fod y pandemig wedi arwain at lawer mwy o fusnesau mewn sefyllfa o frwydro nag a fu, ond rwy'n credu ein bod ni wedi gweld newid yn ymddygiad pobl o ran siopa cyn y pandemig a llawer o'n siopau'n mynd ar-lein. Ond mae'n bwysig iawn, fel y dywedwch chi, i'r ymdeimlad hwnnw o gymuned. Rydym ni'n gweld canol ein trefi'n newid ac yn dod yn llawer mwy preswyl, rwy'n credu; yn sicr yn fy etholaeth i, rwy'n gweld fflatiau'n mynd uwchben siopau mewn ffordd nad oeddem ni efallai wedi'i wneud o'r blaen. Ond nid wyf i'n meddwl ei bod hi'n rhy hir ers i ni gael datganiad. 

And finally, Janet Finch-Saunders.

Diolch i chi. Fe hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â'r broses apêl gynllunio yng Nghymru. Dim ond wythnos diwethaf, fe roddodd ein hawdurdod lleol ni gymeradwyaeth amodol i adeiladu 49 o gartrefi y tu ôl i Ysgol y Gogarth. Roedd hwnnw'n gais cynllunio dadleuol iawn, gydag aelodau a etholwyd yn ddemocrataidd ar bob lefel yn ei wrthwynebu, a'r swyddfa gynllunio ei hun yn ei wrthwynebu hefyd. Ynglŷn â chais arall a roddwyd gerbron y pwyllgor yr wythnos diwethaf, gwelwyd tro pedol gan swyddogion, ac fe wnaethon nhw benderfynu cefnogi hwnnw, ac un o'r rhesymau a nodwyd oedd eu bod nhw'n pryderu llawer am y costau sy'n gysylltiedig ag unrhyw broses apelio. Fe ofynnwyd i mi ers hynny, a chan etholwyr dros y blynyddoedd, yn wir, pam y mae gan ddatblygwyr sy'n gallu fforddio bargyfreithwyr a phethau o'r fath broses apelio ar gyfer achos lle gwrthodwyd cais, ac eto nid oes proses apelio ar gyfer ceisiadau fel hwn, sydd, yn fy marn i, os edrychwch ar 'Bolisi Cynllunio Cymru', yn torri rhai o ganllawiau Polisi Cynllunio Cymru, mewn gwirionedd. Ac felly rwyf i wedi gofyn i'r Gweinidog cyn heddiw a fyddai hi'n bosibl i ni gael system fwy cyfiawn, fel bydd y broses apelio yn gweithio'r ddwy ffordd—nid yn unig i'r datblygwr, ond i'r cymunedau ac, yn wir, mewn gwirionedd, i'r aelodau a etholwyd yn ddemocrataidd, fel gall lleisiau'r gymuned wirioneddol gael ail gynnig yn hyn o beth, oherwydd fe wn i fod llawer o etholwyr yn cael eu tramgwyddo gan lawer o geisiadau cynllunio pryd mae swyddogion cynllunio o'r farn fod rheidrwydd arnyn nhw i ganiatáu i gais fynd drwodd oherwydd eu bod nhw'n gofidio am gostau unrhyw broses apelio. Diolch i chi.

Diolch i chi. Nid oes cymaint o amser â hynny ers i'r polisi cynllunio gael ei ddiweddaru yma yng Nghymru; rwy'n credu i hynny ddigwydd yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw gynlluniau i gyflwyno proses apelio yn y ffordd y mae'r Aelod yn ei hawgrymu. Byddwn i yn ei chynghori hi i ysgrifennu at y Gweinidog yn uniongyrchol efallai, i ofyn y cwestiwn arbennig hwnnw.

I thank the Trefnydd.

Item 3 this afternoon has been withdrawn. 

Therefore, item 4 is a statement by the Minister for Social Justice—an update on Ukraine. I call on the Minister, Jane Hutt.

Dirprwy Lywydd, diolch i chi am y cyfle heddiw i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ein gwaith parhaus ni i gefnogi pobl o Wcráin sy'n dianc rhag y dinistr ofnadwy yn eu gwlad nhw. Nid oes unrhyw arwydd bod y rhyfel na'r trais yn Wcráin yn tawelu, ac, ychydig dros wythnos yn ôl, fe lansiodd Putin ymosodiad newydd ar raddfa eang yn rhanbarth Donbas. Ac yn y cyfamser, ychydig o gynnydd sydd wedi bod o ran sefydlu coridorau dyngarol i alluogi pobl i ymadael â'r wlad neu symud i ardaloedd mwy diogel ymhell o faes y gad.

Erbyn hyn, mae dros 5 miliwn o bobl wedi ffoi o Wcráin ers diwedd mis Chwefror, pan ddechreuodd lluoedd Putin yr ymosodiad, a thua 10 y cant o'r boblogaeth yw hynny. Mae'r data diweddaraf gan Lywodraeth y DU yn dangos bod ychydig dros 107,000 o fisâu wedi cael eu rhoi i bobl sy'n ffoi rhag yr ymladd, a rhoddwyd mwy na hanner y rhain i bobl o Wcráin sy'n gwneud cais i ddod i'r DU drwy gynllun nawdd Cartrefi i Wcráin. Maen nhw'n dangos hefyd bod 21,600 o bobl o Wcráin wedi cyrraedd y DU hyd yn hyn. O'r rhain, mae'r mwyafrif llethol—tua 15,000 o bobl—wedi dod drwy lwybr cynllun ar gyfer teuluoedd o Wcráin i fyw gydag aelodau o'u teuluoedd estynedig nhw yn y DU.

Hyd yma, cafodd 1,500 o fisâu eu rhoi i bobl drwy'r cynllun Cartrefi i Wcráin sydd â noddwr yng Nghymru. Mae cyfanswm o 390 o'r rhain ar lwybr uwch-noddi Llywodraeth Cymru. Mae nifer y fisâu sy'n cael eu caniatáu yn parhau i gynyddu bob dydd. Er hynny, nid yw pawb yn teithio cyn gynted ag y caiff fisa ei chyflwyno, ac fe allai hynny fod am nifer o resymau. Efallai mai'r rheswm yw nad yw eu dogfennau nhw ar gyfer caniatâd i deithio ar gael iddyn nhw eto neu am nad ydyn nhw ar gael i bawb yn eu grŵp nhw. Efallai hefyd fod pobl wedi trefnu i deithio ychydig yn hwyrach, ond fe wyddom ni fod yna deuluoedd nad ydyn nhw wedi cael eu fisâu a'u dogfennau wedi'u cymeradwyo ar yr un pryd sy'n teimlo'n rhwystredig oherwydd y fiwrocratiaeth y maen nhw'n ei hwynebu. Rwyf i'n parhau i godi'r materion hyn yn fy nghyfarfodydd â Llywodraeth y DU i helpu i wella'r system a'i gwneud hi mor ddiogel â phosibl i bobl sy'n teithio i'r DU.

Cafodd llwybr uwch-noddi Llywodraeth Cymru ei sefydlu i leihau cymhlethdod a biwrocratiaeth pobl a oedd yn dymuno dod i Gymru a lleihau'r perygl o weld camfanteisio o'r fath. Fe fydd pawb sy'n cael eu noddi gennym ni'n cysylltu â ni'n uniongyrchol i'w helpu nhw i gyrraedd Cymru yn y ffordd hwylusaf bosibl. Ac rwy'n awyddus i fynegi ar goedd fy niolch i awdurdodau lleol, y GIG, y trydydd sector a chysylltiadau gwirfoddol. Gyda'n gilydd, rydym ni wedi gweithio yn ddiflino i sicrhau bod y gefnogaeth sydd ei hangen ar bobl o Wcráin ar gael ledled Cymru.

Fe hoffwn i ddiolch hefyd i'r busnesau, y sefydliadau, a llawer o noddwyr unigol sydd wedi cynnig helpu, gan agor eu cartrefi nhw a chynnig cymorth ymarferol gyda rhoddion o ddillad a nwyddau eraill, cynigion o swyddi a chymorth cyfieithu. Rydym ni'n dal i gael ein syfrdanu gan faint ymateb y cyhoedd i'r argyfwng dyngarol hwn, yn enwedig ar adeg pan ydym ni'n wynebu ein hargyfwng ein hunain o ran costau byw. Fe geir llawer iawn o ffyrdd y gall pobl helpu, o gynnig noddi rhywun o Wcráin, hyd at gyfrannu arian neu nwyddau, neu wirfoddoli i helpu. Yn y Llywodraeth, rydym ni wedi rhoi £1 miliwn at gronfa Croeso Cenedl Noddfa, a £4 miliwn i apêl Wcráin y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau.

Mae'r bobl gyntaf bellach yn cael eu lletya yn ein rhwydwaith ni o ganolfannau croeso, lle maen nhw'n derbyn cymorth cofleidiol i'w helpu nhw i wneud eu nyth yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys archwiliadau iechyd, cymorth gyda sgiliau iaith os oes angen hynny, cymorth i agor cyfrif banc a chael budd-daliadau, addysg i blant a chymorth i ddod o hyd i swydd. Fe fydd pawb sy'n cyrraedd Cymru, mewn canolfannau croeso neu wrth fyw ar aelwyd noddwr unigol, yn gallu manteisio ar wasanaethau iechyd. Mae hyn yn cynnwys arbenigwyr iechyd meddwl a thrawma.

Dirprwy Lywydd, ers i mi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ddiwethaf, rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau pellach, canllawiau a ddiweddarwyd, i awdurdodau lleol a noddwyr unigol, i'w helpu nhw gyda'u cyfrifoldebau niferus. Mae'r canllawiau diweddaraf i noddwyr yn ymdrin â chyngor a gwybodaeth bellach ynglŷn â llety, gan gynnwys y defnydd gwirfoddol o gytundebau tenantiaeth a thrwyddedu enghreifftiol, pa wiriadau y mae angen eu cynnal, cyngor ynglŷn â chaethwasiaeth fodern a'r ystod o gymorth sydd ar gael gan y sector gwirfoddol. Rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau diogelu manwl hefyd ar gyfer awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus eraill, a chanllawiau ar gyfer darparwyr gofal plant.

Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd gyda Gweinidog Diwylliant, Ewrop a Datblygu Rhyngwladol Llywodraeth yr Alban, Neil Gray, a Gweinidog ffoaduriaid Llywodraeth y DU, Arglwydd Harrington. Mae'r rhain yn gyfleoedd pwysig i bwyso am welliannau i'r broses fisa ar gyfer cyfyngu ar unrhyw oedi. Ynghyd â'm cyd-Weinidog yn yr Alban, rydym ni'n parhau i alw ar Lywodraeth y DU i ariannu cynllun teuluoedd Wcráin, a sicrhau bod cyllid ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, fel bydd pawb sy'n cyrraedd yma o Wcráin yn cael eu cefnogi mewn ffordd sy'n addas. Mae hi'n iawn i'r un gyfradd o gyllid a oedd ar gael ar gyfer cynllun ailsefydlu pobl o Affganistan fod ar gael i gefnogi pobl o Wcráin. Mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi bod yn cwrdd â swyddogion cyfreithiol y DU i drafod amrywiaeth o faterion hefyd, gan gynnwys ymchwiliad y Llys Troseddol Rhyngwladol i droseddau rhyfel a gyflawnwyd yn Wcráin.

Felly, Dirprwy Lywydd, rwyf i am gloi'r datganiad hwn heddiw drwy ddweud unwaith eto fod cymorth, cyngor a chefnogaeth ar gael drwy ein llinell gymorth rhad ac am ddim ni i noddwyr a phobl sy'n dod o Wcráin. Fe all noddwyr yng Nghymru ffonio'r llinell gymorth rhad ac am ddim ar 0808 175 1508 i gael cyngor. Ar gyfer gwladolion Wcráin a'u teuluoedd nhw, os ydyn nhw y tu allan i'r DU, fe allan nhw ffonio am ddim ar +44 808 164 8810, neu os ydyn nhw yn y DU, fe allan nhw ffonio 0808 164 8810. Mae croeso cynnes yn aros amdanyn nhw yng Nghymru, sy'n genedl noddfa. Diolch.

Diolch yn fawr i chi am y datganiad. Rwy'n ceisio cysoni—mae cymaint o ffigurau yn hedfan o gylch y lle gan wahanol bobl ac o wahanol fannau. Os byddaf i'n gwneud rhai camgymeriadau o ganlyniad i hynny, mae'n siŵr y byddwch chi'n gallu fy nghywiro i yn hynny o beth. Ond roedd eich datganiad ysgrifenedig chi ynglŷn â'r cynllun Cartrefi i Wcráin ar 21 Ebrill yn dweud bod y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU bryd hynny'n dangos bod 1,500 o fisâu wedi cael eu rhoi pryd yr oedd y noddwr o Gymru, 1,100 a noddwyd gan unigolion yng Nghymru a 390 a noddwyd gan Lywodraeth Cymru fel uwch-noddwr. Ddoe, fe ddywedodd yr Ysgrifennydd Cartref fod 40,000 o fisâu wedi cael eu rhoi yn unol â chynllun Cartrefi i Wcráin, ond fe ddywedodd Gweinidog Swyddfa Gartref yr wrthblaid, eich plaid chi mai dim ond 6,600 o Wcrainiaid a oedd wedi cyrraedd y DU mewn gwirionedd, er eich bod chi'n cyfeirio at y data diweddaraf sy'n dangos bod 21,600 o bobl o Wcráin wedi cyrraedd y DU hyd yn hyn. A ydych chi'n credu felly mai'r rheswm am y gwahaniaeth hwnnw yw bod y 21,600 yn cynnwys pob cynllun, gan gynnwys y cynllun ar gyfer teuluoedd? A beth yw eich dealltwriaeth chi ynglŷn â nifer y bobl sydd wedi cyrraedd Cymru mewn gwirionedd, ac nid newydd gael eu fisâu yn unig?

Wrth ymateb i honiadau na all teuluoedd y mae angen iddyn nhw deithio gyda'i gilydd wneud felly oherwydd oedi o ran fisa i un aelod o'r teulu, plentyn yn aml, fe ddywedodd yr Ysgrifennydd Cartref ddoe fod y Gweinidog Ffoaduriaid, yr Aelod anrhydeddus Arglwydd Harrington, wedi mynd i'r rhanbarth dim ond 10 diwrnod yn ôl i ganfod pam a beth arall y gellid ei wneud i ddod â theuluoedd sydd wedi cael eu fisâu i'r wlad hon. Yn bennaf oll, fel clywsom ni'n fynych gan Lywodraeth Wcráin, fel dywedodd hithau, a chan Lywodraethau yn y rhanbarth hefyd, mae'r teuluoedd hynny'n dymuno aros yn y rhan honno o'r byd, ac mae hynny'n peri dryswch i mi. Rwy'n tybio bod hynny hefyd yn golygu pobl nad oedden nhw efallai wedi gwneud cais am fisa yn y lle cyntaf, ond nid wyf i'n gwybod. Felly, diolch i chi eto am yr alwad ffôn a gefais i oddi wrthych chi ddoe. Yn ystod honno, roeddech chi'n dweud eich bod mewn cysylltiad rheolaidd â Gweinidog Ffoaduriaid y DU,  Arglwydd Harrington, y gwnaethoch chi gyfeirio at hynny, unwaith eto, yn eich datganiad heddiw, a bod mwy o fisâu yn cael eu rhoi ond bod yr oedi yn parhau a'ch bod chi'n pwyso am ffurflenni symlach a mwy o gefnogaeth i deuluoedd.

Wel, wedi i mi dynnu eich sylw chi at Link International ychydig wythnosau nôl, rwy'n falch fod yr elusen, o dan ei rhaglen gyswllt Wcráin, yn gweithio gydag awdurdodau lleol y gogledd erbyn hyn mewn cydweithrediad ag asiantaethau statudol eraill a Llywodraeth Cymru ac yn dod â grwpiau cymunedol a ffydd a sefydliadau'r trydydd sector at ei gilydd i gefnogi pobl o Wcráin sy'n cyrraedd gogledd Cymru. Pan euthum i'w cyfarfod Zoom nhw i ymateb i Wcráin yn y gogledd ddoe, fe glywsom ni, er bod 256 o fisâu wedi cael eu rhoi ar gyfer y gogledd, mai dim ond gan 60 o Wcrainiaid mewn 30 o gartrefi lletyol a 150 yng nghanolfan groeso'r rhanbarth y mae ceisiadau wedi dod. Beth, felly, yw eich dealltwriaeth chi o'r rheswm am y bwlch rhwng nifer y fisâu a ganiatawyd, nifer y ceisiadau a gafwyd a'r niferoedd sy'n cyrraedd wedi hynny? Ac a oes gennych chi unrhyw dystiolaeth yn hyn o beth y gallwch ei rannu â ni, neu a yw eich sylwadau yn eich datganiad chi fel arall yn ymdrin â hynny, sy'n dangos eich bod yn dal i geisio datrys y dirgelwch eich hunan wrth i chi ymgysylltu â Llywodraeth y DU?

At hynny, pa drafodaethau a gawsoch chi gydag Arglwydd Harrington ynglŷn â hyn yn ogystal â'r ffyrdd o fynd i'r afael â hyn? Ac eto, roeddech chi'n crybwyll hynny, ond tybed a oes unrhyw bwyntiau penodol pellach y gallech chi eu rhannu nhw gyda ni.

Yn ystod cyfarfod ymateb y gogledd ar Zoom ddoe, fe glywsom ni hefyd oddi wrth sefydliad sy'n gwrthsefyll masnachu mewn pobl yn Romania yr amcangyfrifir bod dros 5 miliwn o Wcrainiaid wedi gadael Wcráin erbyn hyn, gyda thua hanner yn mynd i Wlad Pwyl a 700,000 yn uniongyrchol i Romania, yn ogystal â mwy yn cyrraedd Romania drwy Moldofa sy'n ffinio â'r wlad honno. Fe glywsom ni hefyd ganddyn nhw mai pobl a ddadleolwyd yw'r bobl fwyaf agored i niwed ac felly mae'r canolbwyntio erbyn hyn ar ddiogelu. Yn ystod ein galwad ni ddoe, roeddech chi'n dweud wrthyf i fod pedair Llywodraeth y DU yn cydweithio o ran diogelu erbyn hyn. Sut, felly, ydych chi'n ymgysylltu â sefydliadau sy'n gwrthsefyll masnachu mewn pobl fel yr un a glywsom ni oddi wrtho ddoe, gan weithio ar lawr gwlad gyda ffoaduriaid Wcrainaidd yn y gwledydd y maen nhw wedi ffoi iddyn nhw?

Yn olaf, fe gefais i e-bost gan etholwr yr wythnos diwethaf yn gofyn am gymorth i Wcrainiaid a'u gwesteiwyr DU yn sir y Fflint. Roedd hwnnw'n mynegi, ac rwy'n dyfynnu:

'Mae'r cynllun Cartrefi i Wcráin yn datgan mai gwesteion yw Wcrainiaid. Mae'r canllawiau yn eglur. Mae gofyn 53 cwestiwn i faban oherwydd rhesymau diogelwch yn dangos yn amlwg iawn pa mor eithafol yw hyn i gyd. Nawr mae cael awdurdod lleol sy'n honni ei fod yn gwneud cais am wiriadau gofal maeth a hepgoriadau preifatrwydd llawn gan noddwyr o'r DU a'u gwesteion Wcrainaidd nhw, ar gyfer dogfennau meddygon teulu, ar gyfer cyfryngau cymdeithasol a hanes chwiliadau rhyngrwyd, gan gynnwys storio, am 10 mlynedd, yn annibendod. Rwy'n pwyso arnoch chi i roi terfyn ar hyn ar unwaith, sy'n gwneud i westeiwyr deimlo bygythiad a gormes oherwydd methiant posibl wrth ennill cymeradwyaeth i fod yn westeiwyr os na wnân nhw gydymffurfio â'r drefn'.

Felly, tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni a yw'r broses ar gyfer ymgeiswyr lletyol a'u gwesteion Wcrainaidd nhw, fel yr oedd fy etholwr i'n ei disgrifio hi, yn cael ei phennu gan Lywodraeth y DU, gan Lywodraeth Cymru neu gan yr awdurdodau lleol unigol? A sut ydych chi am sicrhau y bydd yr angen am ddiogelu, sy'n hanfodol, wrth gwrs, yn cael ei gydbwyso yn erbyn yr angen i gefnogi gwesteiwyr cyfreithlon yn eu brwdfrydedd gwirioneddol nhw i gynnig noddfa i ffoaduriaid o Wcráin ar eu haelwydydd?

Diolch yn fawr iawn, Mark, a diolch i chi am y cwestiynau pwysig yna, sydd i raddau helaeth iawn, fel buom ni'n ei ddweud ddoe, yn ymwneud â'r ffordd y mae cynllun Cartrefi i Wcráin, y cynllun uwch-noddwyr, yn ymsefydlu erbyn hyn o ran ei gyflawniad a'i weithrediad. Nid oes amheuaeth ynglŷn ag oedi, oedi amlwg, y gwnaeth y Gweinidog, Arglwydd Richard Harrington, ei gydnabod pan wnes i gyfarfod ag ef ddydd Mercher diwethaf, ar yr un pryd â Gweinidog Llywodraeth yr Alban, Neil Gray. Fe geir oedi amlwg o ran dyfodiadau, ac oedi rhwng, mewn gwirionedd, cymeradwyo fisâu a gallu cael caniatâd i deithio wedyn. Felly, mae angen caniatâd i deithio ar gyfer cymryd y cam nesaf wedyn i allu dod i un o'n canolfannau croeso ni sydd ar lwybr uwch-noddwyr Cartrefi i Wcráin, neu, yn wir, i allu teithio wedyn i gwrdd â'r teulu sy'n rhoi nawdd, ar yr aelwyd, ac mae llawer yn disgwyl yn bryderus ac yn cyfathrebu â'r rhai y maen nhw wedi cael eu paru â nhw ac wedi cysylltu â nhw.

Mae hynny'n iawn o ran y ffigurau, a ddoe, yn amlwg, bu dadl a datganiad yn Nhŷ'r Cyffredin, ond fe gawn ni ein ffigurau ni, sy'n cael eu rhannu ar sail pedair gwlad, ar ddydd Iau, a dyna pryd y cyflwynais fy natganiad ysgrifenedig i. Felly, o'r 1,500 o fisâu a ddyrannwyd, mae 390 yn cael eu huwch-noddi, sef pobl a allai ddod i'n canolfannau croeso ni, ac fe fyddai'r gweddill nid yn unig drwy'r cynllun Cartrefi i Wcráin, ond mae llawer hefyd yn dod drwy gynllun teuluoedd Wcráin. Ac rwy'n credu bod y niferoedd yr ydych chi'n holi amdanyn nhw'n ymwneud mewn gwirionedd â'r cynllun teuluol hefyd. Yn wir, ar 20 Ebrill, roedd cynllun teuluoedd Wcráin wedi cael ceisiadau am fisâu gan 41,200, a rhoi 32,500 ohonyn nhw. Un o'r problemau sydd gennym ni yng Nghymru yw nad ydym ni mewn gwirionedd yn ystyried nifer y bobl sydd wedi dod drwy'r cynllun ar gyfer teuluoedd. Mae honno'n anfantais enfawr. Mewn gwirionedd, nid yw Llywodraeth y DU yn gallu cyfaddef na allan nhw roi'r ffigurau hynny i ni. Ac mae eu hangen nhw arnom ni'n wirioneddol oherwydd, wrth gwrs, y llwybr mwyaf llwyddiannus drwodd sydd wedi bod ar gyfer ffoaduriaid o Wcráin yw'r cynllun ar gyfer teuluoedd. Y rhain oedd llawer iawn o'r dyfodiaid yma, ac fe lwyddon nhw i ddod yma ar gam cynnar iawn wrth ffoi rhag yr ymosodiad o Rwsia. Ond y cynllun ar gyfer teuluoedd ydyw hwnnw. Nid yw'r ffigurau ar gyfer Cymru ar gael; niferoedd ar gyfer y DU gyfan ydyn nhw.

Felly, mae honno'n broblem wirioneddol ynghylch y bwlch rhwng nid yn unig y cais, yr aelwyd gyfan neu'r teulu'n cael y fisâu—. Rwy'n credu, nid myfi yw'r unig un, rwy'n siŵr, yn y Senedd heddiw, sydd ag achosion yn f'etholaeth o bobl lle nad oes fisa gan un unigolyn. Efallai fod hyd yn oed—. Mae achos gennyf i o deulu cyfan, ar wahân i'r tad, wedi cael eu fisâu, ond nid y tad. Mewn achosion eraill, fe allai plentyn fod heb gael fisa. Mae'r rhain yn faterion gwirioneddol. Ac fe siaradais i â'r Gweinidog Ffoaduriaid ynglŷn â'i ymweliad ef â Gwlad Pwyl. Fe drafododd ef y sefyllfa yn y fan honno hefyd, y rhwystredigaeth sydd yno ac, wrth gwrs, yr erchyllter y mae pobl wedi byw drwyddo. Mae gwneud eu ffordd i Wlad Pwyl wedi bod—wyddoch chi, yr archoll, gadael eu tadau, eu gwŷr, a'u meibion ar ôl. Mae rhai ohonyn nhw mewn llety dros dro, ond mae'r fiwrocratiaeth a'r rhwystrau llethol sy'n eu hatal rhag mynd oddi yno a dod yma, i'n cenedl noddfa ni, mae'n rhaid i mi ddweud, yn rhywbeth gwirioneddol, ac fe fydd llawer wedi clywed am y pethau hynny. Ac, yn wir, mae ein canolfan gyswllt ni wedi clywed yr hanesion hynny hefyd, ac mae'n rhaid i ni ymdrin â nhw. Felly, rwy'n codi'r materion hyn gyda Llywodraeth y DU. Fe fyddaf i'n cyfarfod â Gweinidog yr Alban yfory hefyd, ac rydym ni'n gweithio cymaint â phosibl ar sail pedair gwlad i fynd i'r afael â'r materion hyn.

Yn gyflym iawn, rwy'n ddiolchgar iawn unwaith eto am ddiweddariad gan Link International yn y gogledd. Rwyf i wedi bod yn cwrdd yn rheolaidd â nhw, ynghyd â chysylltiadau eraill â'r trydydd sector ledled Cymru fel hyn, ac fe geir mwy o gyfarfodydd gan grwpiau Wcrainaidd â'i gilydd erbyn hyn. Yn wir, rydym ni'n ystyried ffyrdd y gallwn ni gefnogi lleisiau Wcráin ynddyn nhw, y bobl sy'n dod i'n canolfannau croeso ni a chartrefi noddwyr hefyd, oherwydd eu bod nhw'n awyddus i weithio gyda'i gilydd, maen nhw'n awyddus i wirfoddoli, yn awyddus i gydlynu eu profiadau, y gwersi a ddysgwyd a rhannu'r profiad o'r croeso cynnes yng Nghymru gan deuluoedd sy'n eu noddi nhw, a sôn am rai o'r anawsterau hefyd, ac, wrth gwrs, rydych chi'n codi ychydig o faterion pwysig iawn: y gwaith i wrthwynebu masnachu mewn pobl, sy'n hynod bwysig, ac rwyf i wedi dysgu am y gwaith a wnaethpwyd ganddyn nhw yn y gogledd—. Wrth gwrs, mae gennym ni gysylltiad agos iawn, rwy'n dweud wrthych chi, â'r sefydliadau hynny, ac rwy'n dymuno dweud bod hyn yn gysylltiedig iawn â'r hyn a wnawn ni o ran diogelu a gwiriadau.

Felly, mae gan yr awdurdodau lleol swyddogaeth hollbwysig o ran sicrhau nad ydym yn rhoi cefnogaeth yn unig i'r bobl sy'n cyrraedd yma, ond ein bod ni'n sicrhau eu bod nhw'n cael eu diogelu hefyd. Felly, rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau ar wahân ynglŷn â diogelu a chaethwasiaeth fodern ar gyfer awdurdodau lleol a noddwyr. Maen nhw i'w gweld ar y wefan noddfa. Roedd gennym ni gyngor ar gyfer staff y ganolfan groeso a'r ganolfan gyswllt ac, mewn gwirionedd, fe gaiff trydydd fersiwn o ganllawiau diogelu a chaethwasiaeth fodern eu cyhoeddi'r wythnos nesaf, ac fe fyddaf i'n gwneud yn siŵr eich bod chi'n cael hwnnw.

Mae hi'n hanfodol bod awdurdodau lleol yn cynnal y gwiriadau lleol hyn. Rydym ni'n cyfarfod â phrif weithredwyr yr awdurdodau lleol, ar hyn o bryd, yn rheolaidd, a mater i'r awdurdodau lleol eu hunain yw cynnal y gwiriadau hyn ynghylch safonau tai, ond, yn hollbwysig, o ran diogelu. Mae'n rhaid i ni gydnabod ein bod ni, mewn gwirionedd, wedi gweld achosion y gallaf i sôn amdanyn nhw wrthych chi o faterion difrifol na fydden nhw'n dod i'r amlwg oni bai fod y gwiriadau hynny wedi digwydd, felly fe hoffwn i sicrhau pobl, ein Haelodau ni yn y Senedd heddiw, fod proses y Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd sy'n digwydd yn gyfochrog â'r gwiriadau hyn yn hanfodol bwysig. Wrth gwrs, hyfryd o beth yw'r rhan fwyaf o'r croeso a roddir gan aelwydydd a noddwyr a pheth hyfryd yw eu bod nhw'n cydweithio yn agos ag awdurdodau lleol a llawer o'r grwpiau hyn sy'n estyn cymorth hefyd, ond mae hi'n hanfodol ein bod yn ymgymryd â'r gwiriadau hyn.

Nawr, rydym ni'n datblygu ein canllawiau ein hunain, ond wrth weithio yn ddyfal ar sail pedair gwlad i raddau helaeth iawn, gan ddatblygu polisi ac arweiniad, a gweithio drwy faterion gweithredol ac, wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys swyddogion sy'n gweithio yn agos iawn gyda'r Swyddfa Gartref a'r adran ar gyfer codi'r gwastad a thai a chynrychiolwyr o fforymau cydnerthedd lleol, y trydydd sector ac arweinyddion yr awdurdodau lleol.

I thank the Minister for the statement. Last Saturday morning, I was at an event in Resolven to mark the support of the community for Ukraine. The event was on the local primary school yard at Ynysfach school, and people of all ages had turned out to stand in solidarity with the people of Ukraine. Money was raised for the support fund of the local branch of the Women's Institute who had baked lovely cakes, and a number of residents asked me about the sponsorship scheme, and a number of them stated their wish to be part of that scheme.

Whilst we see the devastation in Ukraine increasing on a daily basis, the war intensifying and the human cost as a result of the illegal and inhumane assault by Putin, the willingness and efforts of the people of Wales to try to extend a welcome to those who have fled for their lives does offer us hope in a very dark time.

The Welsh Government plans to ensure more certainty, more security and more support for refugees from Ukraine through the supersponsorship scheme are entirely in contrast with the lack of organisation and the inefficiency that is characteristic of the UK Government's response. The number of visas that have been awarded to refugees from Ukraine under the scheme is still very disappointingly low. It's appalling that, almost a month after we discussed the visa situation in the Siambr with you last time, Minister, we're still facing the same barriers, the same frustration, in trying to extend a welcome and a home to people who have lost everything, who have had to leave their property, their communities, their nation and, very often, those they love.

We've read press reports over the past few days from staff working on the support line of the UK Government for visas, saying that the scheme is designed to fail, that staff haven't received adequate training and that any suggestion to improve the system is ignored. You mentioned the promise by the UK Government that the visa process would be accelerated in your last written statement, but press reports on a daily basis tell us about people waiting for weeks to hear about their cases, and hundreds have been lost entirely. So, what is the most recent information that the Welsh Government has received about the visa process? Is the Westminster Government going to keep to its word and improve that process?

Also, can you confirm that funding is being provided by the UK Government to support every aspect of the visa scheme? Is every family that sponsors a family directly receiving payments in the same way as those who sponsor refugees through the Homes for Ukraine scheme? Is the Welsh Government scheme to be a supersponsor receiving financial support, and adequate support by the UK Government? And, if so, what impact is the lack of funding having on the visa schemes?

I've asked you in the Siambr previously about how Welsh Government could support our universities to create and co-ordinate a scheme for students and academics who are fleeing Ukraine. I wrote to you a few weeks ago about the case of a student who wanted to come to Swansea University to continue her studies, but she received a response that she had to make an application like everyone else from a foreign country, and there was no specific support or special consideration given to her situation. Could you give us an update on any plans to change this, bearing in mind the benefit for these individuals and for our organisations and institutions as a nation of having them be a part of our academic community? Thank you.

Diolch, Sioned. Diolch. Mae hi'n hyfryd clywed am y croeso hwnnw a gawsoch chi heddiw ac a welsoch chi, a'r ffaith bod y gymuned a buarth yr ysgol, bod rhieni, y gymuned, yn eiddgar i ymgysylltu ac wedi bod â rhan mor adeiladol. Mae tua 10,000 o unigolion yng Nghymru wedi mynegi eu diddordeb nhw ar restr i fod â rhan yn y cynllun Cartrefi i Wcráin ers i'r gofrestr agor ar 14 o fis Mawrth ac mae 800 o aelwydydd wedi cyflwyno ceisiadau erbyn hyn. Nod hyn yw cefnogi 1,800 o Wcrainiaid yng Nghymru, ac mae'r dewis hwnnw'n dal i fod ar gael o ran y llwybr drwy gynllun teuluoedd Wcráin—y llwybr drwy'r cynllun Cartrefi i Wcráin. Efallai mai cynllun teuluoedd Wcráin, wrth gwrs, fel dywedais i, yw'r ffordd fwyaf llwyddiannus o gael fisa, drwy gynllun teuluoedd Wcráin, ac mae hi'n bwysig cydnabod nad yw cynllun teuluoedd Wcráin yn cael ei ariannu o gwbl. Nid oes cyllid ar gael ar gyfer y teuluoedd estynedig hynny ledled Cymru—ac rydym ni'n gwybod amdanyn nhw—nad ydyn nhw wedi cael unrhyw gyllid, o'i gymharu â'r cyllid a roddir ar gyfer y cynllun Cartrefi i Wcráin, oherwydd mae'r cynllun Cartrefi i Wcráin yn cael ei ariannu ac mae'n bwysig ein bod ni'n cydnabod nad yw'r cynllun uwch-noddwyr yn cael ei ariannu i'r un graddau ag y cefnogir cyllid Cartrefi i Wcráin. Rwyf i o'r farn bod angen i ni gael cefnogaeth y Senedd iddo heddiw yn fy nhrafodaethau i a'm trafodaethau i gyda Llywodraeth y DU, oherwydd mae hi'n hanfodol bod y rhai sy'n cefnogi eu teuluoedd nhw'n cael cyllid a chefnogaeth addas, ac yn wir y llwybr uwch-noddwyr.

I atgoffa pobl, mae Llywodraeth y DU wedi sicrhau bod £10,500 y pen ar gael i awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau, oherwydd gwasanaethau cyhoeddus sydd eu hangen arnyn nhw ar gyfer cefnogi Wcrainiaid sy'n cyrraedd yn eu hardaloedd nhw yn unol â chynllun Cartrefi i Wcráin. Nid yn yr un ffordd, fel dywedais i yn fy natganiad—nid yw'r cyllid yr ydym ni'n ei gael ar gyfer cynlluniau ffoaduriaid o Wcráin ar yr un gyfradd â'r hyn a oedd i'w gael i ni ar gyfer cynllun ffoaduriaid o Affganistan. Nid yw'n cynnwys y taliad o £850 ar gyfer hyfforddiant iaith Gymraeg a Saesneg na'r taliad o £2,600 ar gyfer gwasanaethau iechyd. Cafodd y rheiny eu darparu o dan gynllun ailsefydlu Affganistan yn ddiweddar. Felly, nid yw hyd yn oed y cynllun nawdd Cartrefi i Wcráin yn cael ei ariannu ar yr un gyfradd â honno, ond y gwir amdani yw nad ydym ni'n cael yr arian hwnnw o ran y cynllun uwch-noddwyr.

Mae angen i'r taliad o £350 y mis sy'n cael ei ddarparu o dan y cynllun Cartrefi i'r Wcráin fod ar gael i ni yn Llywodraeth Cymru ar gyfer pob teulu o Wcráin sy'n cael ei letya o dan y rhaglen uwch-noddwyr. Ac rwy'n dymuno dweud rhywbeth i gefnogi'r rhaglen uwch-noddwyr, oherwydd mae hi'n cynnwys ymrwymiad i ni gefnogi 1,000 o bobl yng Nghymru. Mae hynny'n anwybyddu'r angen i nodi noddwr unigol yn y DU. Mae'n golygu eu bod nhw'n cael eu noddi yn uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru; mae hynny'n ei gwneud hi'n haws i bobl o Wcráin nad oes ganddyn nhw gysylltiadau teuluol i gael noddfa yma yng Nghymru. Ond hefyd, yn bwysig iawn, mae hynny'n anwybyddu'r oedi a'r pryderon o ran diogelu a welsom ni'n codi ynghylch Wcrainiaid sydd ag angen iddyn nhw nodi eu noddwyr yn y DU. Dyna fyddai'n sicrhau y gellir rhoi gwasanaethau priodol ar waith i'w croesawu nhw. Ac rydym ni'n ariannu hyn, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu hyn, sef y gallu i ddefnyddio'r gwasanaethau cyhoeddus angenrheidiol yn y canolfannau croeso—gwasanaethau cyfieithu sydd ar gael, y gwasanaethau iechyd sydd ar gael, plant yn dechrau gwersi, cyngor i bobl ynglŷn â dulliau o ymdopi mewn gwlad ddieithr, cymorth gydag arian a budd-daliadau lles, a chyngor ynglŷn â dod o hyd i waith.

Fe fyddaf i, unwaith eto, yn edrych ar y materion sy'n ymwneud â mynediad i brifysgolion, oherwydd mae hynny'n hollbwysig o ran addysg. Rydym ni'n arbennig o bryderus ynghylch sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael mynd i'r ysgol mewn ffordd briodol, ac rydym wedi cyhoeddi canllawiau ar geisiadau i dderbyn plant i ysgolion, sydd ar ein gwefan noddfa ni. Ond rydym ni hefyd wedi cael ymatebion cadarnhaol iawn gan brifysgolion ac addysg bellach, ac felly rwyf i am roi'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny hefyd.

Ond mae hi'n hanfodol ein bod yn cyfleu'r neges hon—. Ac rwy'n siŵr, fel roeddech chi'n ei ddweud, fod llawer o oedi wedi bod, oedi annerbyniol, rhwng cael y fisa, y teulu i gyd neu'r aelwyd gyfan yn cael y visa, ac yna cael caniatâd i deithio. Felly, rydym ni'n edrych ar faterion fel trafnidiaeth hefyd, ond mae'n rhaid i Lywodraeth y DU gymryd ei chyfrifoldeb hi o ran gwneud hon yn broses symlach er mwyn cael pobl, ffoaduriaid, i ddianc rhag arswyd eu profiad a'u bywydau nhw yn Wcráin ar hyn o bryd.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Rwy'n croesawu eich datganiad chi heddiw. Mae Amy, sy'n etholwraig i mi, wedi rhannu fideo yn ddiweddar o'i gwesteion hi o Wcráin yn cyrraedd Maes Awyr Bryste, sydd wedi cael ei wylio dros 3.2 miliwn o droeon ar y cyfryngau cymdeithasol, ac fe wnaeth hi hyn i ddangos i bobl Wcráin a phobl ledled y byd fod Cymru yn wir genedl noddfa. Mae hi'n drist iawn, mewn gwirionedd, fod gwestai Amy i fod i deithio gyda'i ffrind a'i mab wyth oed, ond fe wnaethon nhw benderfynu peidio â dod am eu bod nhw, mewn gwirionedd, yn pryderu o ran y derbyniad y bydden nhw'n ei gael yma, ond dyna pam mae Amy wedi rhannu'r fideo hwn, ac rwy'n falch iawn o ba mor bell y mae hwnnw wedi treiddio, ac rwy'n credu ei fod wedi gwneud llawer o les.

Mae Amy a noddwyr eraill yn parhau i fynd yr ail filltir i sicrhau bod eu gwesteion yn cyrraedd yma'n ddiogel. Serch hynny, mae hi a llawer un arall wedi rhannu eu profiad nhw gyda mi o gynllun nawdd Llywodraeth y DU. Fe geir camdybiaeth o ran bod Llywodraeth y DU yn cysylltu noddwyr â gwladolion o Wcráin. Nid yw hyn yn wir. Mae pobl yn dibynnu ar grwpiau Facebook i wneud hyn. Mae pobl o Wcráin yn rhoi hysbysiadau o'u gwybodaeth a'u hamgylchiadau personol nhw, ac yna mae noddwyr yn ymateb yn y sylwadau gan gynnig eu cartrefi. Er bod llawer o bobl sy'n llawn bwriadau da yn cynnig cymorth ni chaiff y broses ei rheoleiddio na'i monitro ac mae hynny'n codi nifer o bryderon posibl o ran diogelwch pobl sy'n ffoi o Wcráin, yn ogystal ag o ran diogelwch y noddwyr. Rwyf i wedi clywed nifer o straeon hollol erchyll, hunllefus yn barod.

Mae camdybiaeth yn bod hefyd o ran y bydd trefniadau yn cael eu gwneud iddyn nhw deithio yma. Unwaith eto, nid yw hynny'n wir. Fe ofynnodd fy etholwr i ffrindiau sy'n byw yng Ngwlad Pwyl i yrru cerbyd at y ffin ag Wcráin ar gyfer cynnig cludiant i fam a'i phlentyn, a'u gyrru nhw i'r maes awyr wedyn er mwyn gallu mynd ar awyren i'r DU. Fe wariodd fy etholwraig i ei chynilion i dalu am gost y tocynnau iddyn nhw allu hedfan yma oherwydd mae'r rhai rhad ac am ddim wedi dod i ben erbyn hyn.

Nid oes proses olrhain ychwaith i weld a ydyn nhw'n cyrraedd yma. Mae'r Swyddfa Gartref yn cymeradwyo'r cais am fisa a dyna i gyd. Felly, beth pe bydden nhw'n cyrraedd yma ac yn mynd ar goll wedyn? Pwy fyddai'n gwybod? Pwy sy'n gwirio?

Mae'n rhaid i chi ofyn eich cwestiwn chi nawr.

Fy nghwestiwn i'r Gweinidog felly—. Fe hoffwn i ddiolch yn fawr iawn i chi, oherwydd rydych chi wedi ymgysylltu mewn gwirionedd â'r holl faterion a'r ymholiadau a ofynnais i chi. Rydych chi wir yn gwrando ar y noddwyr a'r gwesteion. Fy nghwestiwn i'r Gweinidog yw: os gwelwch chi'n dda, a wnewch chi barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU ac awdurdodau lleol i fynd i'r afael â'r materion hyn o ran diogelu yr wyf i'n pryderu llawer yn eu cylch nhw? Ac, yn ddelfrydol, rwyf i o'r farn fod angen cyllid penodol ar gyfer cydgysylltwyr cymunedol, er mwyn gallu cofleidio'r gwesteion Wcrainaidd â'r gwasanaethau hyn a chaniatáu iddyn nhw fyw yn annibynnol cyn gynted â phosibl.

Diolch yn fawr, Sarah Murphy, ac a gawn ninnau ddiolch i Amy hefyd am y gwaith a wnaeth hi a'r hyn a rannodd hi ag eraill? Rwy'n gobeithio y bydd pobl yn gwylio'r fideo hwnnw ac yn ei llongyfarch hi. Felly, anfonwch ein llongyfarchiadau ni iddi hi am ei hymrwymiad, ei chefnogaeth ac, yn wir, am rannu'r profiadau hollbwysig hyn y mae angen i ni ddysgu ohonyn nhw.

Rwy'n credu fy mod i wedi gwneud sylwadau yn flaenorol ynglŷn â rhai o'r pwyntiau y gwnaethoch chi eu codi, yn enwedig o ran gwella a chyflymu'r broses o gymeradwyo fisâu, a sicrhau bod y cyfathrebu â'r rhai sy'n ffoi ac yn aml, nawr, yn aros dros ffin y gwledydd cyfagos—weithiau mewn llety dros dro, yn cael eu noddi, yn cael eu hariannu ar gyfer eu teithio ac, yn wir, yn cael eu llety gan noddwyr o Gymru sy'n awyddus i roi'r croeso cynnes hwnnw—fe fyddem ni'n sicrhau ein bod ni'n edrych ar y materion hynny eto. Fe fyddaf i'n codi'r materion hyny eto gyda'r Gweinidog Ffoaduriaid yn ein cyfarfod nesaf ni, ynglŷn â'r peryglon sy'n bodoli lle ceir trefniadau noddi anffurfiol a pharu, sy'n beryglus. Hyd nes y bydd awdurdod lleol—y mae'n rhaid iddo wirio noddwyr mewn ffordd briodol, ffurfiol ar gyfer Cartrefi i Wcráin—nes iddyn nhw ymgysylltu â hynny, fe wyddom ni fod rhai sefyllfaoedd peryglus wedi digwydd eisoes. Felly, fe fyddwn i'n dweud bod yr wybodaeth a ddarparwn ni o ran diogelu yn hollbwysig.

Yn olaf, rwyf i am ddweud bod gennym ni bryderon sylweddol ynglŷn â'r diffyg o ran mesurau diogelu ar waith drwy gynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU. Mae'r cynllun yn estyn mwy o gyfleoedd, ond fe geir ambell un, mae arnaf i ofn, sydd â bwriad i gymryd mantais ar rai agored iawn i niwed fel gall ffoaduriaid sy'n chwilio am noddfa fod. Fe wyddom ni fod mwyafrif llethol o noddwyr Cartrefi i Wcráin yn llawn cefnogaeth ac yn haelfrydig, ond mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod ni'n gwirio a'n bod ni'n rhoi cefnogaeth ac yn atal troseddwyr rhag cymryd mantais ar hynny. Felly, fe fyddwn i'n dweud mai dyna pam yr ydym ni mor awyddus i gefnogi nid yn unig y cysylltiadau yr ydych chi'n eu disgrifio nhw heddiw, ond y llwybr uwch-noddwr, oherwydd fe fydd hwnnw'n cyflymu'r broses o gael fisâu ac yn diogelu'r rhai sy'n dianc rhag y gyflafan hon hefyd yn ogystal â'r profiadau treisgar yr ydym ni'n clywed amdanyn nhw hefyd ac yn eiddgar i ymdrin â nhw. Mae'r modd gennym ni yma yng Nghymru i wneud hynny.

Prynhawn da, Gweinidog. A gaf i ddiolch i chi a'ch swyddogion chi unwaith eto am eich gwaith caled ar y rhaglen hon, ac am roi'r wybodaeth ddiweddaraf i minnau hefyd? Rwy'n ddiolchgar iawn.

Fel gwyddoch chi, mae yna breswylydd, Sarah, yn fy rhanbarth i, sydd, gyda thîm yng Ngwlad Pwyl, wedi gweithio i wneud ceisiadau am dros 400 o fisâu ar gyfer pobl o Wcráin sydd wedi ffoi i Wlad Pwyl. Roedd hyn mewn ymateb i'r broses araf, gymhleth a gor-fiwrocrataidd i baru llety parod yma yng Nghymru â ffoaduriaid truenus o Wcráin. Ond ni ddylid bod ag angen fisâu. Pobl druenus yw'r rhain sy'n ffoi oddi wrth ryfel. Fe fyddai llawer o ffoaduriaid yma, nawr, oni bai fod Llywodraeth y DU yn mynnu bod pobl yn cael fisâu. Cywilydd o beth.

Fy nghwestiwn i yw a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â sut y gall awdurdodau lleol gynnal gwiriadau diogelu. Rydym ni wedi clywed llawer y prynhawn yma ynglŷn â hynny, ac mae gennyf i ddiddordeb arbennig yn eu gallu nhw, ac a ellir cynyddu hyn, ac a gafodd ei gynyddu, i ganiatáu iddyn nhw gynnal y gwiriadau ar gyflymder, yn ddiogel ac yn effeithlon. Diolch.

Diolch, Jane, a diolch i chi hefyd am fy nghyflwyno i Sarah, sydd eto'n un arall—fel Amy—yn ddinesydd anhygoel o Gymru sydd â rhan hanfodol fel hyn wrth wneud y cysylltiadau hynny, nid yn unig yng Nghymru, gyda'r holl wirfoddolwyr a theuluoedd sy'n noddi, ond yn Wcráin ac yn Ewrop. Diolch iddi hi am ein grymuso ni. Maen nhw'n cysylltu nawr, mae Sarah yn cysylltu â chysylltiadau'r gogledd, gyda'r holl grwpiau sy'n weithgar yng Nghymru gyda'i gilydd. Rwy'n credu bod y pwynt a wnaeth—. Rwy'n credu bod Sarah wedi gwneud y pwynt ynglŷn â sut y gallwn ni gydgysylltu nawr yn well, efallai, ar lefel ranbarthol. Rydym ni'n edrych ar hynny, ac yn arbennig felly o ran cysylltiadau o Wcráin hefyd i'r rhai sydd wedi dod. Mae yna lawer sydd wedi dod yn awyddus i wirfoddoli nawr, yn awyddus am waith a swyddi, sydd mewn gwirionedd yn awyddus i gefnogi ei gilydd, ac wrth gwrs mae Voices for Ukraine, sef sefydliad sydd eisoes yn bodoli yr ydym ni'n gysylltiedig ag ef.

Mae hi'n hanfodol ein bod ni'n estyn cymorth yn ogystal â rhoi canllawiau i awdurdodau lleol o ran eu swyddogaeth nhw o ran diogelu. Mae'r gwiriadau hynny'n bwysig. Ystyr hyn yw diogelu, rhannu data, llety, cymorth cofleidiol o ran gallu cael gwasanaethau'r trydydd sector hefyd. Ond, a gaf i atgoffa pobl o'n canolfan gyswllt ni hefyd? Rwyf i wedi rhoi'r rhifau, fe welsoch chi hynny yn y datganiad ysgrifenedig heddiw, a'r cyngor a roddir yn ein canolfannau croeso ni hefyd. Rydym ni'n rhoi cefnogaeth wirioneddol i'n gweithwyr cymdeithasol ni, i'n swyddogion tai ni, ac yn yr awdurdodau lleol. Maen nhw wedi arfer, wrth gwrs, â threfnu gwiriadau, yn enwedig gwiriadau'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd, ond mae'n golygu mwy o waith, mae'n waith ychwanegol y mae'n rhaid iddyn nhw ei gymryd. Unwaith eto, rwyf i am ddychwelyd at y ffaith nad oes gennym ni'r arian y dylem ni fod wedi ei gael gan Lywodraeth y DU i sicrhau y gallwn ni gefnogi ein hawdurdodau lleol ni. Ie, o ran Cartrefi i Wcráin, maen nhw'n cael cymorth ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, ond ni chafodd hynny ei gymhwyso i'r cynllun teuluoedd, fel dywedais i hefyd, ac rydym ni'n wynebu diffyg cyllid i'n cefnogi ni i ddarparu'r gwasanaethau hynny ar gyfer y cynllun uwch-noddwr. Felly, mae datganiad heddiw yn bwysig, i gofnodi'r anghenion sydd gennym ni ac yn fy marn i, unwaith eto, i drafod hyn a sicrhau bod Llywodraeth y DU yn ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad yn ein cenedl noddfa ni.

And finally, Heledd Fychan.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, yn yr un modd, wrth rannu profiadau fy etholwyr i, o ran methu â chael fisâu i aelodau olaf y teulu, a dyna pam bu oedi cyn dod yma, a derbyn galwadau hefyd o bob rhan o'r rhanbarth am anawsterau o ran sicrhau lleoedd mewn ysgolion i rai sy'n dod i Gymru, ac nid yw pob awdurdod lleol yn gyson o ran sicrhau eu bod nhw'n ymateb i ymholiadau am dderbyniadau i ysgolion, na chadarnhau trefniadau o ran trafnidiaeth. Ac roeddwn i'n meddwl tybed sut y gallwn ni sicrhau cysondeb ar draws pob awdurdod lleol wrth gymhwyso'r canllawiau a nodir yn eglur gan Lywodraeth Cymru.

Yn yr un modd, rwyf i o'r farn y byddai hi'n esgeulus i mi beidio â chodi rhywbeth heddiw a gododd yn ystod cyfnod y toriad, wrth gwrs, o ran Llywodraeth y DU, o ran cynlluniau i anfon mewnfudwyr i Rwanda. Rwy'n gwybod mai ar Wcráin yr ydym ni'n canolbwyntio, ond, yn yr un modd, yn genedl noddfa, fe wn i ein bod ni'n condemnio dull fel hwnnw, ac fe ddisgrifiodd Mark Drakeford y cynlluniau fel rhai creulon ac annynol ac nid yn ffordd weddus i drin pobl sy'n chwilio am ddiogelwch a noddfa. Felly, yn ystod eich trafodaethau chi gyda Llywodraeth y DU, a ydych wedi cael unrhyw sgyrsiau penodol ynglŷn â hyn, ac a oes cyfle i ni gefnogi camau cyfreithiol o bosibl, gan weithio gyda Llywodraethau eraill—megis Llywodraeth yr Alban—i atal y cynlluniau creulon hyn, gan eu bod nhw'n hollol groes i'r gefnogaeth gyhoeddus ryfeddol i'r bobl sy'n ffoi o Wcráin?

Diolch yn fawr, Heledd Fychan. Ac, unwaith eto, rwy'n ddiolchgar am yr enghreifftiau a roddwch chi o ran etholwyr a theuluoedd sy'n noddi, a'r rhai y maen nhw'n dymuno eu noddi—y ffoaduriaid—a bod â'r rhwystrau a'r anawsterau hyn; dyna fwy o dystiolaeth bwysig i mi. Ond mae angen i ni fynd i'r afael â hyn, mae angen i Lywodraeth y DU fynd i'r afael â hyn. Rydym ni'n gyfrifol am sicrhau bod plant yn gallu mynd i'r ysgolion—ein cyfrifoldeb ni yw hwnnw. Ac rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau, fel gwyddoch chi, ynglŷn â cheisiadau i dderbyn plant i ysgolion. Yn amlwg, mae angen i ni edrych ar y trefniadau i dderbyn mewn ysgolion, o ran y cod derbyn i ysgolion, ond rwy'n credu bod—. Ac fe fydd yna rai materion yn codi ynghylch swyddi gwag mewn ysgolion lleol, fe wyddom ni hynny, felly mae hi'n rhaid i awdurdodau lleol edrych ar yr holl faterion hynny ac ystyried cadw dysgwyr yn ddiogel. Ond, unwaith eto, mater i'r awdurdodau lleol yw hwn ac mae'r canllawiau yn eglur iawn ar y wefan noddfa yn hyn o beth, ond rwy'n hapus iawn i gael unrhyw enghreifftiau o anhawster ynglŷn â'r materion hyn.

Nawr, rwy'n deall yn llwyr pam yr ydych chi wedi codi'r mater hwn, yr hyn yr wyf i'n ei deimlo yw arswyd y cyhoeddiad a ddaeth yn ystod cyfnod o argyfwng am y sefyllfa gyda Rwanda, sydd ymhlith y 25 o wledydd tlotaf y byd, ac o un o'r gwledydd cyfoethocaf, ein gwlad ni, yn ei rhoi hi yn y sefyllfa hon. Mae'n rhaid i mi ddweud bod Asiantaeth Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig yn llwyr gefnogi'r farn bod y mesurau yn y Bil—o'r Bil Cenedligrwydd a Ffiniau y daw hyn—bod allforio gwaith prosesu ceiswyr lloches, yn groes i'r confensiwn ffoaduriaid, a lofnodwyd gan y DU. Dull didrugaredd yw hwn ac mae'n tanseilio ein statws ni yn y byd. Cenedl sy'n rhoi noddfa ydym ni.

I thank the Minister.

Item 5 this afternoon is a statement by the Minister for Health and Social Services: planned care recovery plan. I call on the Minister, Eluned Morgan.

Dirprwy Lywydd, diolch am y cyfle i amlinellu sut yr ydym ni'n bwriadu trawsnewid a moderneiddio'r ffordd y mae'r GIG yn darparu Gofal a Gynlluniwyd yma yng Nghymru. Heddiw, rwy'n cyhoeddi cynllun a fydd yn helpu i leihau'r amseroedd aros hir sydd, yn anffodus, wedi cronni yn ystod y pandemig. Fe fydd hwn yn sicrhau bod pobl yn cael y driniaeth iawn ar y tro cyntaf ac yn sicrhau eu bod nhw'n cael gofal mor agos i'w haelwyd â phosibl, â llai o ymweld ag ysbytai.

Mae'r pandemig wedi cael effaith enfawr ar ein gwasanaethau iechyd a gofal ni. Mae wedi ymestyn y GIG i'r eithaf, nid yn unig yma yng Nghymru ond ledled y DU. Mae'r GIG wedi bod yn wych yn y ffordd y mae wedi ymateb i'r pandemig. Mae wedi darparu gofal anhygoel o dan amgylchiadau eithriadol o anodd ac, ar ben hynny, mae wedi cyflawni'r rhaglen frechu COVID-19 sy'n achub bywydau. Rydym ni wedi gweld y gorau o'r GIG a'i staff yn ystod y pandemig. Maen nhw wedi gweithio yn ddiflino i gynnal cymaint o wasanaethau â phosibl. Y nhw yw'r rheswm yr aethom ni i sefyll ar garreg y drws i gymeradwyo bob wythnos ar ddechrau'r pandemig.

Ond fe ddaeth y pandemig â llawer o newidiadau i'r GIG. Ar ddechrau'r pandemig, fe wnaethom ni'r penderfyniad anodd i ganslo apwyntiadau a thriniaethau a gynlluniwyd i ganiatáu staff i ganolbwyntio ar ofalu am yr holl bobl sâl iawn hynny oherwydd COVID-19. Mae pob ton ddilynol o heintiau wedi golygu bod y GIG wedi gorfod canolbwyntio ar COVID-19 yn hytrach na gallu darparu'r gymysgedd lawn ac arferol o apwyntiadau cleifion allanol a llawdriniaethau a gynlluniwyd. Bu'n rhaid i wasanaethau addasu hefyd oherwydd y nifer fawr o weithdrefnau ac arferion i reoli heintio, a'r holl fesurau angenrheidiol i helpu i gadw cleifion a staff yn ddiogel. Mae'r rhain hefyd wedi cyfyngu ar niferoedd y bobl y gellir eu gweld ac sy'n gallu cael triniaeth ar unrhyw amser arbennig.

Wrth i ni ddechrau symud y tu hwnt i'r ymateb brys i'r pandemig, mae'r GIG yn darparu mwy o ofal a gynlluniwyd nawr nag ar unrhyw amser arall yn ystod y pandemig. Ond, hyd yn oed heddiw, mae bron i 1,400 o gleifion sy'n gysylltiedig â COVID-19 mewn gwelyau ysbyty, er mai dim ond tua 16 y cant o'r rhain sy'n cael eu trin yn weithredol oherwydd COVID. Ar y lefel hon, mae pwysau'r pandemig hwn yn parhau i effeithio ar faint a math y gofal a gynlluniwyd y gall y GIG ei ddarparu.

Cyn y pandemig, roedd amseroedd aros yn gostwng yn gyson ledled Cymru, yn anffodus, heddiw mae gormod o bobl yn aros yn rhy hir o lawer am driniaeth, a honno yw'r sefyllfa ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig. Mae bron i 700,000 o lwybrau agored, gyda llawer o bobl yn aros am fwy na 52 wythnos. Fe fydd y rhifau hyn yn parhau i gynyddu wrth i bobl, yn briodol felly, barhau i fynd i weld eu meddygon teulu. Fe fydd hi'n cymryd tymor Senedd llawn a llawer o waith caled i adfer wedi effaith y pandemig. Honno yw fy mlaenoriaeth i erbyn hyn a blaenoriaeth y gwasanaeth iechyd.

Mae'r cynllun i adfer Gofal a Gynlluniwyd yn cael ei gefnogi gan £170 miliwn ychwanegol y flwyddyn o gyllid oddi wrth Lywodraeth Cymru. Fe fydd yn ailgychwyn ac yn trawsnewid gwasanaethau Gofal a Gynlluniwyd ac fe gafodd ei ddatblygu gyda mewnbwn gan glinigwyr. Mae'n nodi ystod eang o gamau gweithredu i ailgynllunio gwasanaethau ac, mewn llawer o achosion, ailgynllunio'r hyn y gall pobl ei ddisgwyl gan y GIG wrth gael eu hatgyfeirio gan eu meddygon teulu neu weithiwyr gofal iechyd proffesiynol arall ar gyfer triniaeth a gynlluniwyd. I'r rhai sydd eisoes yn disgwyl, fe fyddwn ni'n sicrhau bod y gefnogaeth ar gael. I'r rhai sy'n dod i mewn i'r system, fe fyddwn ni'n eu helpu nhw i reoli eu cyflyrau eu hunain a, lle bynnag y bo hynny'n briodol, fe fyddwn ni'n darparu mwy o ddewisiadau triniaeth amgen fel nad llawdriniaeth yw'r unig ddewis sydd ar gael. Fe fyddwn ni'n gwneud mwy hefyd i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau mewn gofal.

Heddiw, rwyf i'n gwneud pedwar ymrwymiad i bobl, i'w helpu nhw i gael gafael ar y cyngor a'r gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw mewn da bryd. Fe fyddwn ni'n cynyddu gallu'r gwasanaethau iechyd. Fe fydd hi'n haws cael mynd at feddygon, nyrsys, deintyddion a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill yn nes adref, felly mae pobl yn cael y gofal cywir gan yr unigolyn cywir. Fe fyddwn ni'n blaenoriaethu diagnosis a thriniaeth. Fe fydd triniaethau a gweithdrefnau diagnostig ar gael yn gynt. Fe fyddwn ni'n blaenoriaethu pobl a allai fod â chanser a chyflyrau brys eraill ac fe fyddwn ni'n blaenoriaethu plant. Fe fydd clinigwyr yn gweithio gyda phobl i wneud yn siŵr mai dewis triniaeth yw'r peth gorau iddyn nhw.

We will transform the way that we provide planned care. There will be more care and support available from a wider range of local services and professionals to help people to stay well and to stay at home. We will set up dedicated surgical facilities and will separate planned care from urgent and emergency care, where we can. We will provide better information and support to people, especially those waiting for treatment.

I've also set some very clear and ambitious targets to reduce waiting times. By the end of 2022, this year, no-one will wait longer than a year for their first out-patient appointment. By the spring of 2024, we will have increased the speed of diagnostic tests and reporting to eight weeks and to 14 weeks for therapy interventions. By the spring of 2025, no-one will wait more than a year for an operation in most specialties. By 2026, 80 per cent of people who receive a cancer diagnosis should start first definitive treatment within 62 days from the first point when cancer was suspected. We will make sure that those with the greatest need are seen first. But, let me be clear, the task in front of us is huge.

Our NHS faces unrelenting pressures as a result of the pandemic and winter pressures. Our NHS staff are tired from working under enormous pressure over the last two years. In the past 20 years, we've increased the number of staff working in the health service in Wales 54 per cent and more, but we need more. We've already committed to doing that through funding worth £0.25 billion to train more specialists. We will support the NHS as we ask it to deliver this plan. We will continue to recruit highly skilled staff to join the workforce and we will continue to train the next generation of healthcare workers.

Primary care will have a vital role to play in the success of this plan. We have introduced an e-advice service for GPs, to help them to seek early advice from specialist teams to support decision making and to manage patient care. We will also make broader and better use of the skills and expertise of our dedicated nursing staff and allied health professionals to support people while they wait for their appointments and as they recover from surgery. There are no quick-fix solutions to reducing long waiting times. This will take hard work, it will take the support of people throughout Wales and the NHS, and it will take time to see real and lasting results. Together, we will recover from the pandemic. Thank you.

Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ategu sylwadau'r Gweinidog ynglŷn â gweithlu'r GIG a'r gwaith aruthrol y maen nhw wedi'i wneud? Ni allwn ailadrodd hynny ddigon, sef ein diolch am eu holl waith dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw, ochr yn ochr â chyhoeddi'r cynllun i leihau amseroedd aros, a diolch hefyd i'r Gweinidog, wrth gwrs, am y sesiynau briffio technegol y mae wedi'u darparu hefyd? Mae hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr. Byddaf yn dechrau drwy groesawu'r cynllun hwn yn fawr. Rwyf i yn croesawu'n fawr y ffaith bod gan y cynllun hwn dargedau. Mae hynny'n gwbl hanfodol, ac mae hynny'n elfen gadarnhaol o'r hyn yr wyf wedi'i ddarllen heddiw. Rwy'n bryderus iawn ynghylch gosod targed nad oes neb yn aros mwy na blwyddyn, mor bell i ffwrdd â 2025. Ychydig iawn o gysur y bydd hynny'n ei roi, wrth gwrs i'r rhai sy'n aros, yn aml mewn poen ac anesmwythder. Rydym yn 2022 yn awr, ac maen nhw'n edrych ac yn gweld y flwyddyn 2025—mae hynny'n mynd i fod yn anodd iddyn nhw ei dderbyn. Rwyf hefyd yn pryderu nad yw'r targed o 80 y cant ar gyfer diagnosis a thriniaeth canser o fewn 62 diwrnod erbyn 2026 yn ddigon uchelgeisiol. Mae pobl eisoes, wrth gwrs, fel y mae hi ar hyn o bryd, yn troi at ofal preifat.

Sut a phryd, Gweinidog, y byddwch yn sicrhau bod byrddau iechyd Cymru'n cyfathrebu'n effeithiol â'r cannoedd ar filoedd o'r rhai hynny sy'n aros am gymorth ar restrau aros—y rhai hynny y mae eu hiechyd corfforol a meddyliol, efallai, yn dirywio yn y cyfnod hwnnw hefyd? Sut ydych chi'n mynd i sicrhau bod byrddau iechyd yn cyfathrebu'n effeithiol â'r bobl hyn sy'n aros am wybodaeth? Oherwydd eu bod yn cael gwybod bod yn rhaid iddyn nhw aros sawl blwyddyn cyn cael triniaeth. Sut caiff y targedau hyn eu monitro? A fydd adroddiad blynyddol? Rwy'n gwybod, Gweinidog, y byddwch yn dwyn eich swyddogion i gyfrif am lawer o'r targedau hyn yr ydych wedi'u cyflwyno; sut ydym ni yn y Senedd hon yn mynd i'ch dwyn chi i gyfrif? Sut y gallwn ni wneud hynny? A fyddwch yn cael adroddiad blynyddol? Dywedwch ychydig mwy wrthym am sut y gallwn fonitro cynnydd. 

Rwyf i yn croesawu'r defnydd o dechnoleg i fynd i'r afael â rhai o'r pwysau ar weithlu'r GIG, ond mae wedi bod yn bedair blynedd ers i'r cyn Weinidog iechyd gynnig cynlluniau tebyg, ac ers hynny dim ond newydd weld y cynlluniau amlinellol ar gyfer e-bresgripsiynau ydym ni, a allai fod wedi codi llawer o'r baich biwrocrataidd oddi ar feddygon a fferyllwyr. Mae technoleg yn ddefnyddiol, wrth gwrs ei bod, ond nid yw'n mynd i fynd i'r afael â sut y bydd gweithlu'r GIG sydd eisoes dan bwysau a dan straen, yn ymdopi, ac ni fydd ychwaith yn darparu gweledigaeth gyflawn ar gyfer GIG mwy hyblyg ac ymgysylltiol. Sut bydd eich cynllun yn canolbwyntio ar gadw? Pa dargedau ydych chi'n eu rhoi ar waith ar gyfer recriwtio? Sut ydych chi'n meddwl y bydd apwyntiadau rhithwir yn helpu rhywun sydd angen llawdriniaeth ar glun sydd wedi bod yn aros am sawl blwyddyn mewn poen, neu rywun sydd wedi bod yn colli ei olwg? Sut bydd eich gwasanaethau ar-lein yn helpu'r rhai nad ydyn nhw'n gallu defnyddio'r rhyngrwyd? Sut byddwch chi'n sicrhau bod apwyntiadau wyneb yn wyneb gyda meddygon yn ddewis?

A bod yn deg, Gweinidog, mae rhai uchelgeisiau cadarnhaol, uchel iawn yn eich cynllun. Nid wyf yn amau hynny am eiliad. Mae rhai targedau heriol wedi'u gosod yn eich cynllun, mewn rhai agweddau. Ond, ar y darlleniad cyntaf, i mi, hoffwn gael rhywfaint o sicrwydd bod y cynllun hwn yn fwy nag ateb dros dro yn unig. Nid yw'n mynd i'r afael â rhai o'r problemau hirdymor yr ydym wedi eu hwynebu o fewn GIG Cymru. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno bod eisiau i ni ailgodi'n gryfach, onid ydym, yng Nghymru, ar ôl y pandemig. Nid ydym yn dymuno dychwelyd i'r man lle'r oeddem ni cyn i'r pandemig ddechrau, rydym eisiau bod mewn gwell sefyllfa. Felly, sut bydd eich cynllun yn gwneud hynny? Rhowch rywfaint o sicrwydd i ni nad ateb dros dro i broblemau cyfredol yn unig ydyw.

Ydy, mae COVID, wrth gwrs, wedi effeithio ar ein gwasanaethau. Rwy'n gwybod eich bod wedi dechrau eich datganiad heddiw, Gweinidog, drwy ddweud eich bod wedi cyhoeddi eich cynllun i helpu i leihau'r amseroedd aros hir sydd, yn anffodus, wedi cronni yn ystod y pandemig. Mae hynny'n ffeithiol gywir. Ond, yr hyn sy'n bwysig ei ddweud hefyd yw yr oeddem ni mewn sefyllfa anodd iawn cyn i'r pandemig ddechrau. Roedd nifer y bobl ar y rhestrau aros wedi dyblu hyd yn oed cyn i'r pandemig daro Cymru. Roedd gennym ni ddwywaith yn fwy o bobl yn aros am fwy na blwyddyn o'i gymharu â Lloegr gyfan ym mis Mawrth 2020. Mae hynny'n ystadegyn eithaf syfrdanol o ystyried maint Cymru o'i chymharu â phoblogaeth Lloegr.

Mae angen i'r Aelod ddod i ben nawr, oherwydd bod gennym ni gryn dipyn o siaradwyr. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Fe af i drwyddyn nhw'n gyflym felly.

A gaf i ofyn, Gweinidog, am ganolfannau rhanbarthol sy'n rhydd o COVID? Rwyf wedi sôn am hyn droeon—fe wn i fy mod wedi sôn am hyn droeon, a gwnaeth fy rhagflaenydd yn y swydd hon yr un peth hefyd. Dywedwch wrthym pryd maen nhw'n mynd i ddigwydd. Dywedwch pryd fyddan nhw yn eu lle, oherwydd hoffwn wybod yr ateb i hynny heddiw, Gweinidog.

Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, mae un o bob pump o bobl yng Nghymru ar restr aros, ac mae chwarter ohonyn nhw yn aros am fwy na blwyddyn am driniaeth. Mae gennym amseroedd aros cyfartalog sydd 10 gwaith yn uwch na'r rhai yn Lloegr. Mae gennym yr amseroedd aros gwaethaf ar gyfer adrannau damweiniau ac achosion brys a welsom erioed yng Nghymru, a'r ffigurau gwaethaf ond un o ran amseroedd ymateb ambiwlansys erioed wedi'u cyhoeddi. Mae'r rhain i gyd yn recordiau arwyddocaol sy'n cael eu torri i'r cyfeiriad anghywir. Felly, a gaf i ofyn i chi, Gweinidog, pryd y bydd y Llywodraeth Lafur yn mynd i'r afael â rhai o'r materion hyn ac yn rhoi'r gorau i dorri'r holl dargedau anghywir a sicrhau bod eich cynllun yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru mewn gwirionedd?

Diolch, Russell, am eich cyfraniad. Rwy'n falch eich bod yn cytuno ei bod yn bwysig cael targedau. Rydych yn llygad eich lle bod ein targedau'n glir na ddylai neb aros mwy na blwyddyn erbyn 2025, ond mae targed interim, a hynny yw y dylem weld diwedd ar y nifer sy'n aros am fwy na dwy flynedd yn y rhan fwyaf o arbenigeddau erbyn mis Mawrth 2023. Felly, mae hynny'n ffordd y gallwch ein dwyn i gyfrif yr adeg hon y flwyddyn nesaf, a gofynnaf i chi fy nwyn i gyfrif yn yr ystyr y byddaf yn dwyn fy swyddogion i gyfrif, a byddwn yn dwyn byrddau iechyd i gyfrif. Rwy'n credu ei fod yn gwbl glir. Rydym wedi adeiladu'r targedau hyn ochr yn ochr â'r byrddau iechyd. Maen nhw'n dweud wrthym ni y gallan nhw gyrraedd y targedau hyn. Mae'n bwysig iawn nawr ein bod ni'n cynnal y pwysau arnyn nhw o ran hyn.

Gofynnoch chi am strategaeth gyfathrebu. Byddwch yn gwybod bod strategaeth gyfathrebu weithgar iawn wedi bod eisoes, yn enwedig gyda'r rhai sy'n aros hiraf. Mae eich pwyllgor wedi ysgrifennu adroddiad diddorol iawn, a byddwch yn gwybod o hynny fod y rhaglen Byw'n Dda yn rhoi cyngor i bobl ar sut y gallan nhw fyw'n dda tra byddan nhw'n aros am eu llawdriniaethau. Yn amlwg, bydd gennym ddiddordeb mewn gweld a fydd byrddau iechyd eraill yn cymryd sylw o hynny a phryd. Byddaf yn gofyn am sesiynau briffio misol gan fy nhîm, ond rwy'n siŵr y byddan nhw'n monitro mewn amser real yr hyn sydd wedi bod yn digwydd. Os oes cyfleusterau nad ydyn nhw'n cael eu defnyddio—yn enwedig rhwng 9 a.m. a 5 p.m. llawn amser, drwy'r amser—byddaf eisiau gwybod pam, ac rwy'n siŵr y bydd gennych ddiddordeb mewn gwybod pam hefyd. Mae targed hefyd y gallwch fy nal i at fy addewid ar ddiwedd y flwyddyn hon, mewn gwirionedd, sef ein bod yn dweud y dylai pobl gael eu hapwyntiad cyntaf erbyn diwedd eleni. Rydym yn gwybod bod llawer—tua 50 y cant, os nad mwy—yn aros am yr apwyntiad cychwynnol cyntaf hwnnw. Felly, gobeithio y bydd hynny'n ein helpu.

O ran e-ragnodi, fe wyddoch chi fy rhwystredigaeth ynghylch hyn, Russell. Byddwch chi'n gwybod fy mod i wedi rhoi arian ar y bwrdd, ond gallaf eich sicrhau fy mod ar drywydd hwn. Cefais gyfarfod ddoe i fynd drwy'r ffordd y gallwn gyflymu'r broses, oherwydd, fel y gwyddoch, nid wyf yn fodlon aros am dair blynedd i hynny ddigwydd, ac rwy'n credu y gallai hynny wneud gwahaniaeth mawr o bosibl o ran amser pobl.

Rydych yn llygad eich lle wrth ganolbwyntio nid yn unig ar recriwtio, gan fy mod i'n credu bod gennym biblinellau recriwtio parhaus. Mae gennym tua 78 y cant yn fwy o nyrsys dan hyfforddiant nag a oedd gennym o'r blaen. Mae gennym tua 97 y cant yn fwy o fydwragedd dan hyfforddiant nag a oedd gennym o'r blaen. Y broblem wirioneddol i mi yw cadw—sut ydym yn cadw pobl yn y system. Er mwyn gwneud hynny, mae angen i ni gymell, mae angen i ni sicrhau bod cyfleoedd iddyn nhw wneud mwy o arian, efallai, drwy weithio oriau hwy. Felly, mae'r holl bethau hynny'n gyfleoedd iddyn nhw.

Rydych yn llygad eich lle wrth ofyn pa gymorth y gall ymgynghoriad rhithwir ei roi. Yr hyn y gall ei wneud yw'r gwaith paratoi. Yn amlwg, nid yw'n mynd i helpu ar gyfer y llawdriniaeth ei hun, ond mae llawer o waith cyn llawdriniaeth y gellir ei wneud yn rhithwir, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod hynny'n cael ei wneud. Ond hefyd, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gael pobl i ddeall nad llawdriniaeth yw'r unig ddewis bob tro na'r dewis gorau bob tro. Rwy'n edrych ar eich cyd-Aelod y tu ôl i chi sy'n arbenigwr yn y maes hwn, felly rwyf bob amser yn ymwybodol iawn o'r ffordd rwy'n siarad pan fydd gen i arbenigwr o'r fath yn y Siambr. Roeddwn i'n siarad â rhywun yr wythnos hon a gafodd wybod i ddechrau y gallai fod angen llawdriniaeth ar ei ysgwydd, a nawr, mewn gwirionedd, mae rhywfaint o ffisiotherapi dwys wedi cywiro'r broblem. Rwy'n credu bod angen i ni gael pobl i ddeall bod dewisiadau eraill heblaw llawdriniaeth.

Wrth i chi sôn am ailgodi'n gryfach, roeddwn i'n aros am eich canolfannau llawfeddygol, roeddwn i'n aros am eich cwestiwn ynghylch yr hyn yr ydym yn ei wneud o ran canolfannau sy'n rhydd o COVID, a gallaf ddweud wrthych fod rhai o'r rhain eisoes ar waith. Yng Nghaerdydd, er enghraifft, mae gennym theatr cataract lle byddwn, rhwng Caerdydd ac Abertawe, yn gweld 600 o bobl y mis. Mae honno eisoes ar waith. Byddwn yn gweld canolfan trawma ac orthopedeg newydd yn cael ei datblygu yn Aneurin Bevan yn Ysbyty Brenhinol Gwent. Bydd honno'n cael £1 miliwn, a bydd yn gweld tua 3.650 o bobl yn rheolaidd. Bydd uned lawfeddygol orthopedig ac asgwrn cefn newydd yn Abertawe a Hywel Dda. Bydd honno'n ardal werdd a fydd ar wahân, felly ni fydd gofal brys sy'n dod i mewn drwy'r drws yn torri ar ei thraws. Rwy'n gwybod bod hynny'n rhywbeth y mae llawfeddygon wedi bod yn gofyn amdano. Rydym yn mynd i geisio sicrhau ein bod yn gwahanu'r llwybrau hyn gymaint â phosibl. Mae'n eithaf anodd pan fydd yr holl welyau'n llawn. Mae'n bwysig i ni geisio cynnal y llif hwnnw drwy'r system, ond hefyd fod gennym welyau wrth gefn, os gallwn, er mwyn i lawdriniaeth allu parhau.

Yna, o ran rhestrau aros, yn amlwg, mae'r pandemig wedi difetha ein holl gynlluniau. Roeddem mewn gwirionedd yn gwella wrth i ni fynd i mewn i'r pandemig. Yn 2019 dim ond 9,000 o bobl oedd yn aros am 36 wythnos. A byddwn yn gofyn i chi, Russell, roi'r gorau i gymharu afalau a gellyg. Mae'r ffordd yr ydym yn cyfrif yng Nghymru yn wahanol iawn i'r ffordd y maen nhw'n cyfrif yn Lloegr. Yn gyntaf, nid yw'n ymwneud â nifer y bobl yn unig. Felly, pan welwn ni 700,000 o bobl—

Yn wahanol yn fwriadol.

Mae'n wahanol iawn.

Yn fwriadol felly.

Nid yw'n fwriadol. Rydym eisiau—[Torri ar draws.]

Nid oes angen i chi ateb rhywun sy'n eistedd.

Mae angen i ni fod yn dryloyw gyda'r cyhoedd. Rydym ni'n credu, er enghraifft, ei bod yn bwysig cynnwys pethau fel diagnosteg a therapïau yn ein hamseroedd rhestrau aros oherwydd, mewn gwirionedd, mae miloedd o bobl yn aros amdanyn nhw. Nid ydyn nhw wedi'u cynnwys yn ffigurau Lloegr, felly gofynnaf i chi roi'r gorau i gymharu afalau a gellyg.

Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much, Deputy Llywydd, and thank you to the Minister for her statement. The first thing I'll say is that I don't think it's possible for me to ask every question that I'd like to ask today, and to be fair, it's not possible for the Minister to provide all of the responses this afternoon. But today is the start of a process in holding the Government to account on the most important task that the Government is currently facing.

Another important thing to say at the outset, in response to this long-awaited plan, is that the problems that we are talking about now are the same problems as those that existed prior to the pandemic. Yes, they are worse, and the figures are so much worse—the waiting times are longer and the waiting lists are longer—but these are the same problems. As the Royal College of Surgeons said in a statement today: 

mae'r pandemig wedi gwaethygu'r broblem yr oeddem eisoes yn ei hwynebu. 

That's the reality of the situation, and that tells us so much about the failure of one Minister after another to put the health and care services of Wales on the sustainable foundations that we need. What the pandemic has done is to show just how unsustainable things were. If it is the Minister's intention to take us back to how things were prior to the pandemic, well, God help us.

I will go through some of the elements of the statement today. I'm pleased that we have had this statement and that this plan is in place. I agree with much of the narrative that we've heard from the Minister—the need to provide the right treatment in the first instance; the need to provide care as close to home as possible—but there are many questions arising as to how, exactly, some of these pledges are to be delivered.

If we're talking about prioritising increasing capacity within the health service, it is a major concern of mine that we are not talking about increasing capacity within health and care services here, because we have to think of these are two halves of the same walnut. One chief executive of a health board told me during the pandemic, when the Minister was making some funding available to the health service, that he would prefer to see the money going to care services because that's where the problem is. We do have to think about the process of recovery post pandemic as a challenge for health and care services.

In terms of prioritising diagnosis and treatment and introducing some new targets, I welcome the fact that there are targets. I am very disappointed with the level of ambition in terms of cancer targets. To be fair, it does reflect the situation that we are in, but we have never reached that target of 75 per cent to start treatment within 62 days. All that's happening is that's being increased from 75 to 80 per cent, and I can't understand how the Minister will be able to achieve that target either without having a cancer plan, which everyone other than the Welsh Government seems to be calling for. 

In terms of the broader targets—

Rwyf wedi cael rhai sylwadau heddiw gan Cymru Versus Arthritis, yn poeni am y targedau sy'n ymwneud â thorri amseroedd aros ar gyfer y rhan fwyaf o arbenigeddau, yn hytrach na phob un. O ystyried pa mor hir yw amseroedd aros orthopedig, dyma dipyn o esgus i beidio â gwneud rhywbeth gan Lywodraeth Cymru: 'Byddwn yn rhoi trefn ar amseroedd aros ac eithrio'r bobl hynny sy'n aros hwyaf'. Byddwn yn gwerthfawrogi ymrwymiad i gyhoeddi targedau ar gyfer pob arbenigedd, ond gan gydnabod bod yr her yn fwy i rai arbenigeddau, ond, unwaith eto, mae'n ymwneud â gwybod i ble y mae angen i ni fynd.

Technology, very briefly—I was going to urge you to talk about technology and the use of technology. I'm pleased to see the commitments to develop the portal so that patients can know where they are within the system. Just a few questions arising as a result of that. When will this portal be ready? Will you be using front-line staff to help develop that proposal? And also, will it allow communication between primary care and secondary care, because we do have to have that seamless communication between the different parts of the health service?

I am aware that my time is swiftly running out, so I'll leave it there, because, as I said, this is the beginning of the process of holding the Government to account. And I've quoted them once, and I will do so again, the Royal College of Surgeons—there are good ideas here, but what isn't clear is how these ideas will be delivered, including on something as fundamental as workforce planning. We've heard of the need to plan the workforce; well, we know that, but what we want to know is how that work is going to be done. There's a huge challenge facing the Government.

Thank you very much, Rhun. Certainly, things have changed since the pandemic hit. The fact that we are all using technology in an entirely different way as compared to how we were using it before the pandemic means that there are possibilities now that weren't in place before the pandemic. We want to take advantage of those opportunities to transform the system going forward. But you're right, what we need is to develop sustainable services in the long term and that's why what we intend to do here is to increase capacity. And you talk about transformation; well, that's what we're trying to do, to transform, but the public needs to come with us on this too, to understand that we do have to do things differently and that the way that we have done things in the past—people just taking it for granted that they would be receiving care in a hospital, for example—will change. We want the care to be taking place closer to the people, we want the diagnostics to happen in the community, and that they'll only attend hospital if they generally have to do so. So, we have a priority in terms of diagnosis and treatment, and that is important, because there are many people waiting for their initial diagnosis. We need to know who is waiting, to find out whether that is going to be a serious problem or not, and that's why we are focusing on that during the first few months.

As you know, major funding has gone into the care service. There will be a need for more, certainly, but as you are aware, for the first time we are paying the real living wage to those people who work in this sector. And that's the greatest challenge, I believe, in terms of care, namely to pay people a fair wage, because it's in that way that we will attract more people into the system. But we are working with Plaid Cymru to come up with a programme on how we will go about looking at care in the longer term.

What we've tried to do here is to put in place measures and targets that are realistic, but that also give people hope, and that is vital. At the moment, people don't know what to expect, but with these targets, I hope that they will get a better idea. And it's really important, and I want to make it clear, particularly with regard to orthopaedics, for example—we have to be aware that we are still in a crisis situation. You only need to go to A&E on a Friday evening, as I did last Friday, just to see the pressure on them, and you can see why people are cancelling operations, because there is so much pressure at the back door. And so having beds is vital if you're going to continue and go forward.

So, in terms of orthopaedics, for example, what we'll be doing is changing the way that we do this, to ensure that there are organisations and services provided where we see a great many cataract procedures done swiftly; the same with orthopaedics, as we intend to develop, for example, a centre in Swansea for that. But it's also important that people understand that the median wait at the moment is 42 weeks. So, even though some people are waiting very long, the median wait is 42 weeks. So, it is important that people do understand that too.

Technology and the way that the systems communicate with each other—once, again, we've been discussing that this week. Again, it's difficult to switch that on overnight, but there are plans in place, and I've tried to apply pressure to see whether we can move more swiftly with regard to those systems.

And in terms of workforce planning, you'll be aware that we have a programme, but what's important is that there is an action plan associated with that programme. That's why we're working with HEIW. And part of what we're going to be putting in place here is to ensure that we are entirely clear in terms of the workforce that we need to have in place. And I'm sure that the committee will be interested in seeing what we intend to do in that field. 

Bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod eisoes wedi mynd y tu hwnt i'r amser a neilltuwyd. Gofynnaf i'r holl Aelodau sy'n weddill—byddaf yn eich galw—i gadw'ch cyfraniadau'n gryno ac o fewn yr amser a neilltuir, ac i'r Gweinidog hefyd fod yn gryno yn ei hatebion, os gwelwch yn dda. Jenny Rathbone.

Diolch. Rwy'n eich llongyfarch am beidio â cheisio trwsio system sydd wedi torri, ond yn hytrach i gael newid system gyfan. Felly, rwy'n llwyr gefnogi'r gwaith yr ydych yn ei amlinellu yn eich cynllun.

Cataractau, cluniau a phengliniau yw'r materion mwyaf yr wyf i'n ei chael yn anodd iawn cynghori etholwyr arnyn nhw, gan eu bod nhw'n amlwg yn bethau y mae angen i arbenigwyr eu gwneud. Rwy'n ymwybodol, er enghraifft, fod llawfeddyg orthopedig ymgynghorol yn y gogledd wedi arloesi llawdriniaeth ben-glin gofal dydd. Pa mor dda y mae'r gwaith arloesol hwnnw'n ymledu i sicrhau bod pobl eraill hefyd yn gwneud y math hwnnw o lawdriniaeth ben-glin, sy'n cynnwys, yn amlwg, dîm amlddisgyblaethol o nyrsys ac eraill, i sicrhau bod pobl, gan gynnwys teulu'r claf, yn gwybod sut i wneud yr ymarferion i alluogi hynny i gyd ddigwydd?

Mae angen i ni newid y ffordd yr ydym yn meddwl am bethau ein hunain. Clywais Peter Fox yn gynharach yn difrïo'r ffaith mai dim ond yr hylenydd yr oedd plant ei etholwr wedi cael ei weld, pan mai'r hylenydd, oni bai fod gan y plentyn anghenion arbennig, yw'r person gorau i roi archwiliad i blentyn a rhoi archwiliad arferol iddyn nhw.

Yn yr un modd, mae'n sicr bod yr optometrydd sy'n darparu gwasanaeth manylach yn mynd i'n helpu i sicrhau y bydd y rhai hynny sydd â'r angen mwyaf brys i weld yr offthalmolegydd yn cael eu gweld. Ond mae'n rhaid i'r offthalmolegydd edrych ar y lluniau y mae'r optometrydd wedi eu hanfon ato. Rwy'n gwybod bod hyn yn digwydd ym mwrdd iechyd Bae Abertawe, a dyna pam mae ganddyn nhw lefel mor isel o amseroedd aros. Sut ydych chi'n mynd i sicrhau bod y math hwnnw o arfer da yn cael ei ymgorffori ar draws y system fel bod pobl, y rhai y mae angen triniaeth cataract gwirioneddol frys arnyn nhw, yn mynd i frig y rhestr?