National Assembly for Wales

Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda.

The first item today is questions to the First Minister, but before I invite Alun Davies to ask his question, may I welcome young people from a school to the public gallery? I believe they're the first school to visit us since lockdown, so we're particularly grateful to you and wish you a warm welcome, wherever you're from. 

Croeso, o ble bynnag rydych chi'n dod, a mwynhewch. 

Questions to the First Minister. Alun Davies with the first question. 

Llywydd, mae rhaglen y Cymoedd Technoleg yn rhaglen lywodraethu 10 mlynedd gan Lywodraeth Cymru hyd at 2028, gyda Blaenau Gwent yn ganolog iddi. Edrychaf ymlaen at fod gyda'r Aelod yn agoriad y gwaith cydnerth newydd yn Thales, un o'r buddsoddiadau cyfredol mwyaf o fewn y rhaglen.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog, ac rwyf innau'n edrych ymlaen hefyd at ei groesawu yn ôl i Flaenau Gwent. Mae'r ymrwymiad i brosiect y Cymoedd Technoleg ym Mlaenau Gwent, yn ein maniffesto, ac yn y rhaglen lywodraethu, yn fwy, Prif Weinidog, na buddsoddiad yn y fwrdeistref yn unig; mae'n ymrwymiad i'r bobl a'r cymunedau ym Mlaenau'r Cymoedd. Wrth i Lywodraeth Cymru barhau i fuddsoddi yn y rhaglen gwerth £100 miliwn hon, a ydych chi'n cytuno â mi bod angen ei darparu yn rhan o fuddsoddiad ehangach mewn strategaeth datblygu economaidd ar gyfer rhanbarth cyfan Blaenau'r Cymoedd, ac un sy'n ceisio sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r buddsoddiad yn neuoli'r A465? Prif Weinidog, rydym ni eisoes wedi gweld rhywfaint o newyddion da yn yr arolwg o'r farchnad lafur yn ddiweddar, sydd o ganlyniad uniongyrchol i ddull y Llywodraeth hon o fuddsoddi mewn polisi economaidd gweithredol. Rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu parhau i wneud hyn ym Mlaenau'r Cymoedd.

Wel, Llywydd, diolch i Alun Davies am hynna. Fel y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol, mae Blaenau Gwent ac etholaeth yr Aelod yn ganolog i raglen y Cymoedd Technoleg, ond nid yw'n rhaglen sy'n aros ym Mlaenau Gwent. Ffordd Blaenau'r Cymoedd, fel y mae Alun Davies wedi ei ddweud yn aml ar lawr y Siambr yma, yw'r buddsoddiad unigol mwyaf mewn cynllun seilwaith ffyrdd a wnaed yn ystod y cyfnod datganoli cyfan. Bydd y ffordd ddeuol barhaus y bydd yn ei chreu yn cysylltu canolbarth Lloegr â de-orllewin Cymru a'r M4. Bydd yn lleihau amseroedd teithio. Bydd yn gwella diogelwch ar y ffyrdd. Bydd yn ychwanegu gwytnwch at y rhwydwaith, a bydd adrannau 5 a 6 yn unig yn cynhyrchu gwerth £400 miliwn o wariant yng Nghymru, ond yn enwedig yn y cymunedau hynny y cyfeiriodd Alun Davies atyn nhw yn ei gwestiwn atodol. 

Ac mae'r Aelod yn iawn, Llywydd, i dynnu sylw at ffigurau heddiw—y ffigurau cyflogaeth a diweithdra a gyhoeddwyd heddiw—sy'n dangos unwaith eto bod y gyfradd gyflogaeth yng Nghymru wedi codi yn gyflymach na'r gyfradd gyflogaeth ar draws y Deyrnas Unedig, bod ein cyfradd diweithdra bellach yn is na'r gyfradd ddiweithdra ledled y Deyrnas Unedig, a'i bod wedi gostwng yn gyflymach na'r Deyrnas Unedig, a bod cyfraddau anweithgarwch economaidd yng Nghymru wedi gwella yn gyflymach nag y gwnaethon nhw wella ar draws y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Mae angen i ni wneud yn siŵr bod y manteision hynny sy'n cael eu teimlo ledled Cymru yn cael eu teimlo hefyd yng ngogledd y Cymoedd. Dyna pam mae fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething wedi dod ag arweinwyr y pum awdurdod lleol sy'n rhychwantu ffordd Blaenau'r Cymoedd ynghyd, ac wedi nodi gyda nhw pum blaenoriaeth allweddol. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cannoedd o filoedd o bunnoedd ar y bwrdd i gefnogi datblygiad y flaenoriaeth gyntaf—safleoedd ac adeiladau strategol—ac rwy'n falch iawn o ddweud wrth yr Aelod bod cabinet bargen prifddinas Caerdydd wedi cytuno ddoe ar £1 filiwn i gefnogi'r pedair blaenoriaeth arall, yn ychwanegol at y £30 miliwn y maen nhw wedi ei glustnodi yn eu cyllideb fel cronfa wedi'i neilltuo ar gyfer datblygiadau yng ngogledd y Cymoedd. Mae hynny i gyd, gobeithio, Llywydd, yn rhoi hyder i drigolion etholaeth yr Aelod y bydd rhaglen y Cymoedd Technoleg a'i buddsoddiad yn parhau i ddod â ffyniant i Flaenau Gwent, ond i gymunedau ehangach gogledd y Cymoedd hefyd.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi'r Siambr ar ben ffordd heddiw ynghylch faint o swyddi sydd wedi cael eu creu ers lansio'r prosiect, faint o'r swyddi hynny sydd wedi mynd i'r ardal leol, ac amlinellu hefyd pa asesiad yr ydych chi wedi ei wneud o'r cyfraddau cyflog a gynigiwyd i'r bobl leol hynny, i gefnogi'r gwaith o liniaru tlodi ym Mlaenau Gwent. Diolch.

Gadewch i mi helpu'r Aelod cystal ag y gallaf. Rhwng 2011 a 2021, cynyddodd y gyfradd gyflogaeth ym Mlaenau Gwent 8.1 pwynt canran, ac roedd hynny yn fwy na'r cynnydd mewn cyflogaeth ledled Cymru, a'r cynnydd ar lefel y Deyrnas Unedig hefyd. Dros yr un degawd, gostyngodd y gyfradd ddiweithdra ym Mlaenau Gwent o 16 y cant i 5.3 y cant, gostyngiad mwy nag y byddech chi'n ei ganfod mewn cymunedau eraill ledled Cymru. Mae hynny i gyd yn dangos, Llywydd, llwyddiant buddsoddiadau Llywodraeth Cymru o ran dod â swyddi nid yn unig i'r rhannau hynny o Gymru sydd eisoes yn mwynhau ffyniant, ond i'r rhannau hynny o Gymru lle mae'r swyddi hynny yn arbennig o angenrheidiol i gefnogi datblygiad cymunedau lleol ac economïau lleol.

Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo prosiectau ynni adnewyddadwy ar draws amrywiaeth o dechnolegau a graddfeydd, gan gynnwys drwy'r rhaglen ynni môr. Ein blaenoriaeth yw cadw cyfoeth yma, yng Nghymru, ochr yn ochr â mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd byd-eang, a'n nod i Gymru yw cynhyrchu ynni adnewyddadwy i ddiwallu ein hanghenion ynni ein hunain yn llawn o leiaf.

Diolch, Prif Weinidog. Yn 2019 roedd 51 y cant o'r trydan a ddefnyddiwyd gan Gymru yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ac ynni gwynt ar y tir ac ar y môr oedd yn gwneud y cyfraniad mwyaf. Fodd bynnag, mae'r byd wedi newid yn fawr ers 2019—mae prisiau nwy sy'n mynd drwy'r to a gorddibyniaeth ar nwy Rwsia ledled Ewrop wedi tynnu sylw at fregusrwydd y system bresennol. Mae Cymru yn gyfoethog o ran arfordir; mae pŵer y llanw yn lân, yn wyrdd ac yn ddiddiwedd. Aber Afon Hafren sydd â'r ail amrediad llanw mwyaf yn y byd ac mae'n adnodd sydd heb ei gyffwrdd ar hyn o bryd. Yng ngoleuni'r newid i'r darlun rhyngwladol a'r ysgogiad newydd ar gyfer mwy o hunanddibyniaeth pan ddaw i ynni, beth arall allwn ni ei wneud yng Nghymru i gefnogi prosiectau adnewyddadwy graddfa fawr ein hunain, a sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i wthio Llywodraeth y DU i gydnabod pwysigrwydd bod Cymru yn harneisio'r cyfleoedd ar gyfer ynni gwyrdd sydd gennym ni ar garreg ein drws?

Diolch i Jayne Bryant am y cwestiwn pwysig iawn yna yng nghyd-destun y digwyddiadau yr ydym ni'n eu gweld yn datblygu ar draws y byd heddiw. Mae'n rhaid i ni leihau ein dibyniaeth ar bŵer o rannau ansefydlog o'r byd, gyda Llywodraethau na fydden nhw'n bodloni ein profion ar gyfer yr hyn y byddai Llywodraeth resymol a pharchus yn ei ddarparu. Mae'n newyddion da iawn bod dros hanner y trydan a ddefnyddiwyd gennym ni yng Nghymru, yn y flwyddyn ddiweddaraf y mae gennym ni ffigurau ar ei chyfer, dros hanner yr ynni yr oedd ei angen arnom ni, a chawsom ni'r cyfnod parhaus hwyaf lle'r oeddem ni'n gallu tynnu pŵer o ynni adnewyddadwy yn yr un cyfnod. Ond mae'n rhaid i ni fynd ymhellach, wrth gwrs, ac mae Cymru mewn sefyllfa dda iawn yn wir, Llywydd, i wneud hynny: cynnig Garn Fach yn y canolbarth—rydym ni wedi trafod hwnnw ar lawr y Senedd yn weddol ddiweddar—ar fin mynd i ran ffurfiol y system gynllunio; datblygiad coedwig Brechfa o ynni gwynt ar y tir, yn ystâd Llywodraeth Cymru ei hun; Awel y Môr, i ddilyn Gwynt y Môr, yn y gogledd, gyda gwynt sefydlog ar y môr; ac Ystâd y Goron yn ymgymryd â chylch prydlesu o hyd at 4 GW o wynt arnofiol yn y môr Celtaidd. Mae gennym ni'r cyfleoedd mwyaf enfawr yma yng Nghymru, ond mae mwy y gellid ac y dylid ei wneud.

Llywydd, rwyf i wedi ailedrych ar adroddiad adolygiad Charles Hendry yn y dyddiau diwethaf. Gallaf ddweud wrthych chi ei bod ei ddarllen yn sobreiddiol iawn, oherwydd, ymhlith y ddadl yr oedd yn ei gwneud dros forlyn llanw bae Abertawe, diogelwch ynni oedd un o'r achosion y canolbwyntiodd yr adolygiad hwnnw arnyn nhw. Pe bai'r cynllun hwnnw wedi cael sêl bendith, byddem ni'n agos iawn erbyn hyn at allu cyflenwi ynni yma yng Nghymru, a byddem ni wedi dysgu llawer iawn, fel y dywedodd adolygiad Hendry, o'r prosiect arddangos hwnnw. Wrth gwrs, mae angen i Lywodraeth y DU ddod yn ôl at y bwrdd, bod yn barod i fuddsoddi yn ynni adnewyddadwy'r dyfodol, a darparu'r tariffau bwydo i mewn a wnaeth wahaniaeth mor bwysig o ran dod â phrisiau ynni haul a gwynt i'r man lle maen nhw heddiw, a lle y gall ynni môr fod y prif opsiwn ar gyfer y dyfodol, ond lle, yn y cyfamser, y mae'n rhaid buddsoddi tra bo'r technolegau hynny yn anochel ar eu camau ffurfiannol yn mynd i fod yn ddrytach nag y bydd technolegau aeddfed. Rydym ni'n cyflwyno'r ddadl honno i Lywodraeth y DU drwy'r amser, a byddaf yn gwneud yn siŵr ein bod ni'n parhau i wneud hynny.  

Prif Weinidog, mae Mostyn SeaPower Ltd yn cyflwyno tendr ar hyn o bryd ar gyfer adolygiad o'r dyluniad a'r prisiadau cychwynnol ar gyfer cynllun ynni'r llanw yma yn y gogledd, ac un a fyddai'n creu 300 o swyddi adeiladu ac yn cyflogi 35 o bobl yn ystod ei oes weithredol o fwy na 100 mlynedd. Byddai'r cynllun hwn yn darparu trydan carbon isel ar gyfer 82,000 o gartrefi, yn ogystal â phedair milltir o amddiffynfeydd rhag llifogydd, ac yn ôl y rheolwr gyfarwyddwr, maen nhw'n dweud, 

'Hyd yma rydym ni wedi buddsoddi yn helaeth heb unrhyw gyllid gan y llywodraeth i gyrraedd y pwynt hwn ond mae angen cymorth arnom ni nawr i roi hyder ychwanegol i ddarpar gyllidwyr fuddsoddi yn y prosiect.'

Mae cynigion gan gynifer ag wyth morlyn arall ar hyd arfordir Cymru, sy'n addas iawn, fel y soniwyd, ar gyfer y math hwn o ynni adnewyddadwy. Nawr, er bod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i fuddsoddi £20 miliwn y flwyddyn mewn trydan llif llanw, a wnewch chi egluro heddiw pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r prosiectau ynni'r llanw hyn sy'n cael eu cyflwyno nawr yn y flwyddyn ariannol nesaf? Diolch.

Wel, roedd yr Aelod yn gwneud yn eithaf da, Llywydd, roeddwn i'n meddwl, am gryn amser, cyn i'r cwestiwn fynd yn bell oddi ar y trywydd iawn. Edrychwch, gadewch i mi ymateb yn gadarnhaol i'r rhannau a oedd yn rhan wreiddiol cwestiwn Janet Finch-Saunders, oherwydd mae'n gwneud y pwynt pwysig nad Abertawe yw'r unig ran o Gymru sydd ag uchelgeisiau ar gyfer ynni morlynnoedd llanw. Dyna pam, yn ein rhaglen lywodraethu, y mae gennym ni ymrwymiad i ddatblygu her morlynnoedd llanw, a byddaf yn cyfarfod â'r Gweinidog newid hinsawdd am hynny yn ddiweddarach y prynhawn yma. Bydd hynny yn cynnig cyfle i gymunedau mewn gwahanol rannau o Gymru sy'n teimlo mai nhw sydd yn y sefyllfa orau i gael y prosiect arddangos hwnnw a fethodd yn Abertawe, i ganiatáu i'r dechnoleg honno gael ei phrofi yn y modd hwnnw.

Rwy'n croesawu'r buddsoddiad o £20 miliwn mewn llif llanw. Mae'n bwysig iawn i ni yma yng Nghymru, ond nid ar gyfer ynni morlynnoedd yn unig y mae hwnnw; bydd yn rhaid iddo hefyd gefnogi ynni'r gwynt ar y môr, mathau eraill o ynni'r môr lle ceir potensial gwirioneddol yn y gogledd ac yn swnt Dewi, ac mae'n rhaid i mi ailadrodd—dyma lle'r oeddwn i'n teimlo nad oedd y cwestiwn wir yn cynnig adlewyrchiad cywir i ni o ddigwyddiadau yma—byddem ni'n agos iawn eisoes at gael ynni morlynnoedd llanw yma yng Nghymru pe na bai ei Llywodraeth hi wedi tynnu'r plwg ar brosiect Abertawe, er gwaethaf yr adroddiad gan Geidwadwr—Ceidwadwr—cyn-aelod o'r Cabinet, a gomisiynwyd gan Geidwadwr—. Fel y cofiaf—rwy'n clywed arweinydd yr wrthblaid yn grwgnach arnaf i—fel y cofiaf, ar y pryd, roedd y Blaid Geidwadol, o dan wahanol reolaeth, mae'n siŵr, yn cefnogi morlyn llanw bae Abertawe. Mae'n drueni nad oedden nhw yn fwy effeithiol. 

Rwy'n ddiolchgar i Jayne Bryant am gyflwyno'r cwestiwn hynod bwysig hwn heddiw, ac mae'n iawn, os ydym ni'n mynd i hyrwyddo ynni adnewyddadwy, bod angen i ni edrych ar ble yr ydym ni'n buddsoddi a lle mae eraill yn buddsoddi i ni, ac mae hynny yn rhan allweddol o hyn. Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o ymgyrch gynyddol i symud cronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus oddi wrth danwydd ffosil i greu'r lle ar gyfer y buddsoddiad allweddol mewn technolegau adnewyddadwy, a byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi bod yn gweithio gyda Cyfeillion y Ddaear Cymru i sefydlu targed Llywodraeth Cymru ar gyfer cronfeydd pensiwn sector cyhoeddus i'w dadfuddsoddi. Rwy'n credu y gellid gwneud hyn drwy ei wneud yn rhan o dargedau sector cyhoeddus 2030 i fod yn garbon niwtral. Nawr, yr wythnos nesaf—ac estynnaf y gwahoddiad i bob Aelod ar draws y Siambr—byddaf yn cynnal digwyddiad i drafod y mater hwn ymhellach, i ddeall yr hyn y gallwn ni ei wneud yn fwy. Ond a allwch chi ymrwymo heddiw, Prif Weinidog, i ofyn i swyddogion o Lywodraeth Cymru, efallai o'r adran gyllid, ymuno â'r digwyddiad hwn i ddeall, mewn cydweithrediad ag Aelodau o bob rhan o'r Siambr, yr hyn y gallwn ni ei wneud i wireddu hyn? Oherwydd mae angen i ni wireddu hyn er mwyn i'r bobl yn yr oriel fyw bywyd hapus a llwyddiannus.

Hoffwn longyfarch Jack Sargeant ar gyflwyno'r digwyddiad hwnnw. Bydd yn drafodaeth bwysig iawn, ac rwy'n hapus iawn i gynnig nid yn unig y byddai swyddog o Lywodraeth Cymru yn bresennol yn y digwyddiad, ond, os yw o gymorth, cael rhywun i siarad a gwneud cyfraniad fel y gall y gwaith sy'n digwydd y tu mewn i Lywodraeth Cymru ar berchnogaeth leol a chyllid ar gyfer ynni adnewyddadwy fod yn rhan o'r drafodaeth honno. Bydd yn gallu manteisio ar y gwaith yr ydym ni wedi dechrau arno gyda chynrychiolwyr cynlluniau pensiwn o lywodraeth leol i drafod y posibilrwydd o fuddsoddi o'r cronfeydd pensiwn hynny mewn ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru. Mae cronfeydd pensiwn angen enillion dibynadwy hirdymor ar y buddsoddiadau a maen nhw'n eu gwneud, ond gwn y byddai'r bobl y mae eu harian wedi cronni'r cronfeydd pensiwn hynny yn hoffi gweld yr arian hwnnw yn gwneud daioni i ddyfodol Cymru ac nid iddyn nhw eu hunain yn unig ond i'w teuluoedd a'u dyfodol. Ac yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n croesawu yn fawr iawn menter yr Aelod o ran trefnu cyfarfod o'r fath a byddaf yn hapus iawn i swyddogion Llywodraeth Cymru gymryd rhan.

Questions from the party leaders next. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr, Llywydd. Prif Weinidog, mae'n flin gen i bod yn rhaid i mi godi adroddiad arall gyda chi am fethiant gwasanaethau ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn y gogledd. Yn yr adroddiad diweddaraf, a oedd yn peri gofid mawr, cawsom wybod am y methiannau mewn gwasanaethau iechyd meddwl a arweiniodd at farwolaethau trasig dau unigolyn. Cymerodd un claf ei fywyd ei hun, a bu farw'r llall drwy'r hyn sy'n edrych fel esgeulustod. Roedd y marwolaethau hyn mor ddiweddar â 2021, ychydig fisoedd ar ôl i'r Gweinidog iechyd ar y pryd dynnu'r bwrdd iechyd allan o fesurau arbennig, canlyniad uniongyrchol gan eich Llywodraeth. Ar ôl cael yr amser hwn i fyfyrio ar yr adroddiad a'i ganfyddiadau, a ydych chi, fel fi, yn credu bod y teuluoedd yn haeddu ymddiheuriad gan y bwrdd iechyd a Llywodraeth Cymru na dderbyniodd eu hanwyliaid ofal mewn ffordd well?

Yn bendant, Llywydd. Wrth gwrs. Rwy'n credu bod y bwrdd iechyd eisoes wedi bod mewn cysylltiad â'r teuluoedd ac mae ymddiheuriad yn ddyledus iddyn nhw. Mae'r crwner wedi gofyn i'r adroddiadau gael eu tynnu yn ôl wrth i'w ymchwiliadau i'r marwolaethau barhau, ac rwy'n credu bod y bwrdd iechyd wedi eu tynnu nhw oddi ar eu gwefan. Maen nhw'n achosion gwahanol iawn ac maen nhw'n haeddu'r mathau o ymchwiliad y gall y crwner eu cyflawni iddyn nhw.

Diolch, Prif Weinidog, am yr adroddiad yna. Rydych chi wedi bod yn Weinidog yn y Llywodraeth ers naw mlynedd, ac yn Brif Weinidog ers sawl blwyddyn bellach, ac mae'n amlwg nad yw pethau yn gwella yn ddigon cyflym o ran gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Rydym ni'n dal i dderbyn adroddiadau fel hyn, adroddiadau gofidus iawn, ac nid yw argymhellion yn cael eu gweithredu. Nodwyd carfanau cymysg o gleifion, a ddisgrifiwyd fel cymysgedd gwenwynig gan Gyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru, fel problem am y tro cyntaf yn ôl yn 2013, ac, yn gywilyddus, mae'n dal i barhau heddiw, fel y mae'r adroddiad hwn yn ei nodi. Fe'i cysylltwyd ag o leiaf un o'r marwolaethau yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw nawr. A wnewch chi wneud yn siŵr bod y bwrdd iechyd yn atal cymysgu carfanau o gleifion ar wardiau?

Llywydd, dim ond i fod yn eglur, mae carfanau cymysg yn ffactor yn un o'r ddau achos yn unig, nid yw'n ffactor yn—[Torri ar draws.] Rwy'n credu eich bod chi wedi dweud 'o leiaf un'. Rwy'n egluro mai 'un' yw ef, nid 'o leiaf un'. Nid oedd yn ffactor yn yr achos arall. Ac rwy'n falch o—. Rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod mai'r wybodaeth sydd gen i yw nad yw'n ymddangos bod cymysgu carfanau yn digwydd mwyach yn yr uned lle'r oedd yn ffactor.

Y peth sy'n peri gofid am hyn, Prif Weinidog, yn bod hyn yn amlwg wedi cael ei nodi fel methiant yn 2013, ac fe'i nodwyd o hyd yn 2021 fel ffactor sy'n cyfrannu at un o'r marwolaethau hyn. Hefyd, Prif Weinidog, mae'r Gweinidog iechyd a'r Llywodraeth wedi comisiynu Donna Ockenden i gyflawni sawl adroddiad ar wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Yn anffodus, o'r adroddiadau hyn a'r argymhellion yn yr adroddiadau hyn, gallwn weld nad yw'r bwrdd iechyd wedi cymryd camau dilynol ar sail yr argymhellion hyn a'u gweithredu yn eu cyfanrwydd. Mae patrwm yma o'r methiant hwnnw i weithredu'r argymhellion hynny, felly a wnewch chi gomisiynu Donna Ockenden i wneud darn newydd o waith i edrych ar adroddiadau blaenorol ac, yn bwysig, yr argymhellion a geir yn yr adroddiadau hynny, a nodi methiannau i weithredu'r argymhellion hynny, a chynllun i wneud yn siŵr nad ydym ni'n parhau i dderbyn adroddiadau annymunol iawn am farwolaethau cleifion sydd yng ngofal y bwrdd iechyd?

Llywydd, roeddwn i'n cytuno â rhywbeth a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid yn gynharach yn ei gwestiynau, nad yw'r gwelliant i wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd wedi bod mor gyflym ag y mae angen iddo fod, ac mae'n amlwg bod camau pellach y mae angen eu cymryd i wneud yn siŵr, ym mhob agwedd ar wasanaethau iechyd meddwl, bod pobl yn y gogledd yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu. Mae ai adroddiad pellach ac adolygiad pellach yw'r ffordd orau o gyflawni hynny yn fwy dadleuol, yn fy marn i.

Gwn, gan fy mod i wedi siarad yn uniongyrchol â phobl sy'n gyfrifol am y gwasanaethau hynny, eu bod nhw'n teimlo eu bod nhw'n gweithio mor galed ag y gallan nhw i sicrhau'r gwelliannau sy'n angenrheidiol, eu bod nhw'n aml yn gorfod gwneud hynny yn wyneb beirniadaeth gyson a thanseilio cyson—[Torri ar draws.] Dyna sut maen nhw'n ei gweld hi. Mae beirniadaeth ddilys i'w gwneud, ac rwyf i wedi cytuno â'r hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid, ond rwy'n awgrymu i chi hefyd, oherwydd dyma'r pwyntiau y gwnaethon nhw eu gwneud i mi, nad yw gwneud y cynnydd y maen nhw eisiau ei wneud mor hawdd ag yr hoffen nhw iddo fod pan fyddan nhw'n teimlo yn gyson bod pobl yn craffu ar eu hymdrechion mewn ffordd elyniaethus, yn hytrach na ffordd sy'n ceisio cefnogi gwelliant. Mae hwnnw yn bwynt teg iddyn nhw ei wneud. Rwyf i wedi dweud y prynhawn yma fy mod i'n cymryd rhai o'r pwyntiau yr ydych chi wedi eu gwneud o ddifrif. Gwnaf y pwynt hwnnw, ac rwy'n gobeithio y caiff ei gymryd yr un mor o ddifrif gennych chi.

Plaid Cymru leader, Adam Price. 

Diolch, Llywydd. Mae adroddiadau yn dangos bod Boris Johnson ar fin ymweld â Riyadh mewn ymgais i argyhoeddi llywodraeth Saudi i hybu cynhyrchiad olew. Credir y bydd Llywodraeth Saudi yn ceisio cael sicrwydd na fydd eu polisi yn Yemen dros yr wyth mlynedd diwethaf, o fomio sifiliaid diniwed, yn cael ei rwystro gan y DU. A ydych chi'n cytuno, Prif Weinidog, y byddai'n gwbl anghywir i Brif Weinidog y DU geisio dyhuddo un unbennaeth a ariennir gan arian budr er mwyn gwrthsefyll un arall? Mae'r cwestiwn hwn yn arbennig o bwysig yn y Senedd hon yng nghanol Tiger bay, sy'n gartref i gymuned Gymreig-Yemeni bumed genhedlaeth. Ac o gofio'r ymrwymiad i gydraddoldeb hiliol a gadarnhawyd gennych chi yr wythnos diwethaf, a ydych chi'n cytuno bod yn rhaid i'n cefnogaeth a'n undod â sifiliaid diniwed fod yr un fath beth bynnag fo lliw croen pobl, ble bynnag y bônt, beth bynnag fo'u cred, ac na ddylem ni gyfnewid dibyniaeth ar un lywodraeth filain am un arall, ac, os yw Boris Johnson yn mynd ar y sail yr wyf i wedi ei disgrifio, y dylem ni ei gwneud yn eglur nad yw'n gwneud hynny yn ein henw ni?

Hoffwn ymateb yn benodol i'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod, ynghylch cyfnewid dibyniaeth ar un lywodraeth ansefydlog am ddibyniaeth ar un arall o'r un math. Ceisiais wneud y pwynt hwnnw yn fy ateb i Jayne Bryant yn gynharach, Llywydd, mai'r ateb i ddiogelwch ynni yn y Deyrnas Unedig yw canolbwyntio yn wirioneddol gyflym ac ymroddedig ar ddatblygu ynni adnewyddadwy, lle'r ydym ni mor gyfoethog. Byddai hynny yn golygu na fyddai angen i ni weld Prif Weinidog y DU yn mynd ar awyren i Riyadh, gan y byddem ni wedi creu digon o ynni o'n hadnoddau ein hunain i fod yn ddibynnol nid ar y llywodraeth yn Rwsia na llywodraethau annymunol mewn rhannau eraill o'r byd.

Prif Weinidog, mae confensiwn ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig o 1951, y mae'r DU wedi'i gadarnhau, yn nodi na ddylai'r rhai sy'n ffoi rhag rhyfel—pob ffoadur o bob rhyfel—orfod ceisio caniatâd yn gyntaf cyn gofyn am ddiogelwch gan wlad groesawu. Mae'r cam presennol gan Lywodraeth y DU o fynnu ar fisâu i ffoaduriaid o Wcráin yn mynd yn groes i'w rhwymedigaethau rhyngwladol. Rydych chi eich hun wedi galw am system hepgor fisâu, fel y rhoddwyd ar waith yn eang ledled Ewrop. A gawsoch chi gyfle dros y penwythnos i dynnu sylw arweinydd eich plaid, cyfreithiwr nodedig a chyn-gyfarwyddwr erlyniadau cyhoeddus, bod safbwynt presennol eich plaid yn San Steffan o blaid fisa argyfwng fel y'i gelwir nid yn unig yn gwbl ffiaidd yn foesol ond hefyd yn torri cyfraith ryngwladol?

Wel, Llywydd, rwyf i'n gyfrifol am bolisi Llywodraeth Cymru, ac rwyf i wedi bod mor eglur ag y gallaf yn ei gylch. Rwy'n credu y dylid caniatáu i bobl sy'n ffoi o'r rhyfel yn Wcráin ddod i'r Deyrnas Unedig ac yna dylid cynnal yr archwiliadau angenrheidiol ar ôl iddyn nhw gyrraedd: mewn geiriau eraill, nad oes angen gweithredu trefn fisâu cyn i bobl gyrraedd. Nid dyna safbwynt Llywodraeth y DU, ond rwy'n falch o allu hysbysu'r Aelodau ein bod ni, yn dilyn trafodaethau dwys iawn ddiwedd yr wythnos diwethaf a dros y penwythnos, yn dod at bwynt o gytundeb, gobeithio, gyda Llywodraeth y DU, lle bydd Cymru yn gallu chwarae'r rhan yr wyf i'n credu y byddai pobl yng Nghymru eisiau ei gweld yn cael ei chwarae o ran croesawu pobl i Gymru sy'n ffoi rhag y digwyddiadau ofnadwy rydym ni wedi eu gweld yn datblygu eto y bore yma yn Wcráin. 

Prif Weinidog, yn eich datganiad ysgrifenedig rydych chi wedi nodi eich parodrwydd i gydweithio â chynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae elusennau ffoaduriaid wedi mynegi eu pryder na fydd Wcráiniaid sy'n cyrraedd drwy'r cynllun hwn yn cael statws ffoadur, gan gyfyngu ar eu mynediad at fudd-daliadau, er enghraifft. Maen nhw hefyd yn tynnu sylw at y ffaith bod paru gwesteiwyr â gwesteion yn gofyn am sensitifrwydd a phrofiad. Mae angen cynnal ymweliadau cartref priodol i sicrhau bod cartrefi yn addas a bod pawb yn yr aelwyd letyol wedi ymrwymo yn llwyr ac yn gwybod beth i'w ddisgwyl; mae angen darparu cymorth dilynol i westeiwyr a gwesteion; mae'n rhaid rhoi cynlluniau symud ymlaen ar waith; ac mae angen cael opsiwn wrth gefn ar gyfer y sefyllfaoedd prin lle nad yw lleoliad yn gweithio. A ydych chi'n deall y pryderon hyn, ac a all teuluoedd yng Nghymru sy'n dymuno bod yn rhan o ddull mwy cyfannol gofrestru eu diddordeb yn hytrach gydag awdurdodau lleol, gydag elusennau yng Nghymru neu Lywodraeth Cymru?

Llywydd, wel, nid yn unig yr wyf i'n deall, rwy'n rhannu nifer fawr o'r pryderon hynny gyda chynllun Llywodraeth y DU, a dyna pam rydym ni wedi gweithio gyda nhw i allu rhoi gwahanol drefniadau ar waith yng Nghymru a fyddai, yn fy marn i, yn rhoi gwell cyfle i ni allu croesawu pobl yma o Wcráin gyda'r gobaith gorau o ymateb i'r anghenion hynny a lliniaru perygl y bydd pobl yn dod yma ac yn methu ag ailsefydlu eu bywydau yn y ffordd yr hoffem ni ei gweld. Gallaf gadarnhau i'r Aelod, oherwydd cefais lythyr dros nos gan Michael Gove lle mae'n cadarnhau y bydd arian cyhoeddus ar gael i bobl sy'n dod o Wcráin, y bydd ganddyn nhw fynediad at wasanaethau cyhoeddus ac y bydd ganddyn nhw hawl i weithio. Ac rwy'n falch o weld y sicrwydd hwnnw, oherwydd mae'n golygu y bydd pobl yn gallu ailsefydlu eu bywydau mewn ffordd na fydden nhw wedi gallu ei wneud pe na bai'r cyfleusterau hynny ar gael iddyn nhw. 

Yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw gwneud yn siŵr bod pobl sy'n dod i Gymru yn cael cyfle i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw, i wneud yn siŵr bod y lleoedd y maen nhw'n mynd i aros wedi cael o leiaf y lefel o archwilio y byddai ei hangen arnoch chi i wneud yn siŵr nad oes unrhyw gamfanteisio ar unigolion agored i niwed, o gofio y bydd llawer o bobl sy'n dod o Wcráin yn agored i niwed ac y byddan nhw'n gadael yr amgylchiadau hynod ofidus hynny, ac y gallwn ni lunio gyda'n partneriaid mewn llywodraeth leol—ac rydym ni wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda nhw, Llywydd, yn y dyddiau diwethaf—y gallwn ni gyflwyno'r cynnig addysg a fydd yn angenrheidiol i blant, eu bod nhw'n cael eu cofrestru gyda GIG Cymru pan fyddan nhw'n cyrraedd, bod gwasanaethau tai'n cael eu paratoi a chymorth gan y trydydd sector. Rydym ni'n ymwybodol o gyfoeth y sefydliadau trydydd sector yng Nghymru sydd eisiau chwarae eu rhan. I hynny ddigwydd, serch hynny, mae'n rhaid i chi ei gael ar sail drefnus.

Fy mhryder am gynllun y DU yw ei fod yn dibynnu yn llwyr ar unigolion i ddod o hyd i'w gilydd. Ac fel yr wyf i'n ei ddeall, pe bai rhywun yng Nghymru, gyda'r haelioni yr ydym ni'n gwybod bod pobl yn ei arddangos, yn cael eu paru â rhywun ar ffin Gwlad Pwyl, bydd Llywodraeth y DU yn rhoi fisa iddyn nhw, ac yna mae hi fyny iddyn nhw. Mater i'r unigolyn hwnnw ddatrys ei hun, o dan yr holl amgylchiadau y mae'n eu hwynebu, fydd sut y mae'n cyrraedd o ble y darperir y cynnig hwnnw o gymorth o le y mae. Rwy'n credu bod yn rhaid i chi gael gwahanol lefel o gymorth gwasanaethau cyhoeddus er mwyn gwneud yn siŵr bod y croeso yr ydym ni eisiau ei gynnig i bobl, y llwyddiant yr ydym ni eisiau i'r cynllun hwnnw weithredu ag ef, ei fod yn cael y cyfle gorau posibl o weithredu, a dyna y mae fy nghyd-Weinidog Jane Hutt a minnau ac eraill wedi bod yn gweithio'n galed i geisio ei gyflawni ochr yn ochr â Llywodraeth y DU. Rwy'n credu bod y llythyr gan Mr Gove yn galonogol yn hyn o beth, y byddwn ni'n gallu ei wneud yn y ffordd gywir yma yng Nghymru, ac, yn y broses, osgoi rhai o'r peryglon y mae arweinydd Plaid Cymru wedi cyfeirio atyn nhw. 

Llywydd, ar 8 Mawrth, lansiwyd ein cynllun ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau. Mae'n amlinellu ein blaenoriaethau i helpu mwy o bobl i gael gwaith a chyflawni ymrwymiad y Llywodraeth hon i warant i bobl ifanc, yn seiliedig ar y sgiliau y bydd eu hangen yn y dyfodol.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Yr wythnos diwethaf, clywodd y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol gan y dirprwy bennaeth Sharon James am sut mae Coleg Caerdydd a'r Fro yn gweithio i sicrhau bod gan Gymru'r sgiliau sydd eu hangen i ffynnu yn sgil y symud i sero net. Cefais ddwy neges allweddol yn ymwneud â phwysigrwydd cydweithio ar draws yr holl bartneriaid ac ar bob lefel o hyfforddiant, o brentisiaethau i ficro-gymwysterau, a hefyd yr angen i gefnogi busnesau bach a chanolig i uwchsgilio eu gweithlu. Roedd hon yn drafodaeth amserol iawn ar ôl cyhoeddi'r cynllun gweithredu cyflogadwyedd a sgiliau, felly sut mae Llywodraeth Cymru yn ceisio mynd i'r afael â'r ddwy her allweddol hyn yn ei pholisi sgiliau?

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn atodol yna, Llywydd. Mae'n braf iawn clywed cyfeiriad at Goleg Caerdydd a'r Fro ar y diwrnod pan fyddwn yn gobeithio y bydd y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) symud i'w ail gyfnod o graffu yma yn y Senedd. Ac rwy'n cymryd y ddwy flaenoriaeth a ddeilliodd o'r drafodaeth honno gyda'u his-bennaeth o ddifrif, Llywydd. Y cyntaf o'r rheini y mae'r Aelod wedi cyfeirio ati yw'r angen am gydweithio, ac mae'r cynllun ei hun yn deillio o hanes hir o gydweithio â phartneriaid allweddol ym maes addysg, mewn llywodraeth leol a gyda chyflogwyr yn y sector preifat hefyd. Lluniwyd y cynllun gan ymgynghoriad cyhoeddus ehangach y llynedd ar ein hymrwymiad i gyflogaeth a sgiliau pobl ifanc. Ac wrth sicrhau bod y dull cydweithredol hwnnw'n cael ei roi ar waith ar lawr gwlad, mae'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol sydd gennym yma yng Nghymru mewn gwirionedd yn allweddol i ddod â'r holl bartneriaid hynny at ei gilydd i sicrhau cydlyniad a chydweithredu mewn gwahanol ardaloedd lleol.

O ran cymorth i fusnesau bach a chanolig—yr ail bwynt y cyfeiriodd Vikki Howells ato, Llywydd—efallai y gallaf gynnig un enghraifft yn unig; bydd yn enghraifft gyfarwydd, rwy'n credu, i'r Aelod dros Gwm Cynon, sef rhaglen brentisiaeth a rennir Aspire, sy'n gweithredu yng nghymunedau'r Cymoedd hynny. Rwyf wedi'i drafod o'r blaen gyda fy nghyd-Aelod Alun Davies ar lawr y Senedd, oherwydd busnesau bach a chanolig, sef sylfaen economïau lleol yno, pan nad yw un cyflogwr yn gallu cefnogi prentis llawn amser drwy'r broses gyfan, mae'r busnesau llai hynny'n gallu dod at ei gilydd a rhannu prentis. Mae dros 60 o gwmnïau'n rhan o raglen Aspire. Mae nifer fawr ohonyn nhw yn fusnesau bach a chanolig. Maen nhw'n cymryd 25 o brentisiaid bob blwyddyn, ac mae'r bobl ifanc hynny'n cael amrywiaeth o brofiadau. Maen nhw'n symud rhwng y grŵp o gyflogwyr sy'n gyfrifol am y rhaglen honno; mae'r BBaCh yn elwa ar gael rhywun, ac mae'r unigolyn yn elwa ar y gallu i ennill yr ystod ehangach honno o brofiad a sgiliau.

First Minister, as you said, last week the Minister for Economy published the Welsh Government's plan for employability and skills, and as you'll be aware, I have called for a net-zero skills audit,
so that we can identify the gaps in skills, information and resources in order to secure our economy for the future. So, First Minister, could you confirm whether the Welsh Government is holding a net-zero skills audit, and if so, when can we expect the results?

Well, thank you very much to Paul Davies for that important question. Vikki Howells referred to the importance of net zero in the original question that she asked. We acknowledge, as a Government, that over the coming decades, in order to have the skills that are required to do what we want to do here in Wales with regard to climate change, well, that is at the heart of that scheme.

The scheme that we've referred to does include a number of practical things to increase the skills that we have here in Wales, among young people in particular, and to develop the skills that we must have if we are going to achieve Net Zero Wales by 2050. Now, we are working with the university in Cardiff to put things in place, to develop the research, to draw together the information to assist us to put in place what needs to be in place to pursue the points that Paul Davies has raised this afternoon.

Llywydd, rydym yn paratoi ar frys i gefnogi ffoaduriaid o Wcráin ac yn gwneud hynny drwy ddeialog agos gyda llywodraeth leol Cymru ac eraill i ddeall beth fydd yn bosibl o fewn paramedrau cynlluniau cyffredinol Llywodraeth y DU.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Mae Cymru'n genedl noddfa, ac mae hyn yn cynnwys croesawu'r rhai sy'n ffoi o Wcráin i fy nghymuned ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl. Ar draws Pen-y-bont ar Ogwr, mae trigolion wedi mynd y tu hwnt i'r disgwyl i gasglu rhoddion, codi arian, a hoffwn ddiolch i'r Cynghorydd Cymuned Heidi Bennett, y Cynghorydd David White a'r Parchedig Wheeler, yn arbennig, am gydlynu gwylnos leol hyfryd a phwerus ac emosiynol iawn i wrando a sefyll gyda phobl Wcráin yr wythnos diwethaf.

Prif Weinidog, mae pobl eisiau helpu a gwneud yr hyn a allan nhw, o fusnesau lleol i ddisgyblion ysgol. Dyma ein cymuned ar ei gorau. Ond rhaid i ni beidio byth ag anghofio, wrth wraidd hyn, mae pobl sydd bellach wedi dioddef trawma mawr. Gwelwn hyn ar ein sgriniau teledu, ein papurau, ein ffonau. Mae'r ymosodiad hwn wedi dychryn poblogaeth drwy'r hyn y maen nhw wedi'i brofi. Felly, Prif Weinidog, sut y bydd y gwasanaethau cyhoeddus angenrheidiol yn cael eu paratoi i helpu'r rhai yr effeithir arnyn nhw gan yr ymosodiad ar Wcráin sy'n dod i Gymru, ac a fydd darpariaeth iechyd meddwl yn cael ei hymestyn i'w cynnwys nhw?

Diolch i Sarah Murphy am hynna, Llywydd. Rwy'n tybio bod Aelodau o bob rhan o'r Senedd sydd wedi cymryd rhan mewn digwyddiadau lleol a gwylnosau lleol, a oedd wedi'u trefnu'n ddigymell gan grwpiau ffydd ac eraill yn eu cymuned eu hunain. Maen nhw'n arddangosiadau ymarferol o'r haelioni y gwyddom ei fod yn cael ei arddangos ar draws ein cenedl.

O ran y pwynt penodol ynghylch sut y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu paratoi, yn fy ateb cynharach i Adam Price, Llywydd, ceisiais egluro sut, drwy weithio gyda llywodraeth leol, y gobeithiwn greu ffordd y bydd pobl sy'n dod i Gymru yn cael cyfnod cychwynnol o gymorth ac ailgyfeirio, pryd gallwn sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus hynny'n cyd-fynd â'u hanghenion, lle gallan nhw eu hunain gofrestru am gyfnod byr. Mae'n amhosibl dychmygu, onid yw, mewn gwirionedd, sut beth yw cael eich hun yn cael eich cludo ar draws cyfandir, ni waeth pa mor groesawgar fydd y cyd-destun, pan dim ond ychydig wythnosau'n ôl, roeddech yn byw bywyd hollol heddychlon heb ddychmygu bod hyn ar fin digwydd i chi. Felly, mae'n siŵr y bydd angen, oni fydd, pan fydd pobl yn cyrraedd yma, cyfnod i roi cyfle i anadlu a meddwl am yr hyn sydd wedi digwydd iddyn nhw, a meddwl am bobl y maen nhw wedi'u gadael ar ôl ac ati. Felly, rydym yn ceisio creu ffordd i hynny ddigwydd, ac yna, gydag asesiad o'r anghenion sydd gan bobl, i sicrhau bod y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw yn cyd-fynd â nhw.

Ac ym maes iechyd meddwl, wrth gwrs mae Sarah Murphy yn llygad ei lle, Llywydd; bydd pobl yn dod i Gymru ar ôl gweld pethau anesboniadwy nad oedden nhw erioed wedi dychmygu y bydden nhw byth yn eu gweld. Rydym ni eisoes wedi dechrau paratoi ar gyfer hynny. Mae'r arbenigwyr sy'n gweithio yn ein byrddau iechyd, gan weithio gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid, eisoes wedi cyfieithu gwybodaeth iechyd meddwl i Wcreineg a Rwsieg y bydd y bobl hynny eu hangen i'w helpu gyda'r sefydlogi cychwynnol hwnnw. Rydym yn cyhoeddi'r wybodaeth honno ar wefan Straen Trawmatig Cymru, ac rydym yn gweithio gyda Choleg Brenhinol y Seiciatryddion, sydd hefyd eisoes wedi cyhoeddi deunyddiau cymorth penodol i helpu pobl yn ystod y cyfnod ailsefydlu cychwynnol hwnnw. Rydym yn gweithio gyda'n llinell gymorth iechyd meddwl CALL i sicrhau bod ganddi fynediad at wasanaethau yn yr ieithoedd y bydd eu hangen. Ac mae hyn i gyd yn cael ei wneud, fel y bydd Aelodau yma'n cydnabod, o dan bwysau digwyddiadau a phwysau amser, ond mae'r pethau hynny eisoes wedi digwydd a bydd mwy y bydd arnom  angen ei wneud ac yr ydym ni eisiau ei wneud i sicrhau y bydd pobl y mae angen cymorth gwasanaethau iechyd meddwl arnyn nhw yn cael hynny fel rhan o'r cynnig y byddwn ni eisiau ei gyflwyno iddyn nhw pan fyddan nhw yn cyrraedd Cymru.

Wel, wrth siarad yma bythefnos yn ôl, galwais arnoch i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi cymorth i awdurdodau lleol i'w galluogi a'u hannog i gyflwyno gallu cyflymach i roi cymorth i ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin. Ond wrth gwrs, er mwyn cael darpariaeth effeithiol bydd angen hefyd i awdurdodau lleol weithio gyda sefydliadau cymunedol, ac mae llawer o'r gwaith codi trwm ledled Cymru eisoes yn cael ei wneud, yn aml am geiniog a dimai, gan lu o gyrff a phartneriaethau trydydd sector a rhwng y trydydd sector ac eraill, gan gynnwys NWAMI, Networking for World Awareness of Multicultural Integration; Synergy yn sir y Fflint, a chlymblaid Tref Noddfa Wrecsam. Mae Ukrainian Friends and Families Link hefyd wedi bod mewn cysylltiad erbyn hyn. Maen nhw'n cael eu sefydlu gan dîm o weithwyr proffesiynol lleol a phartneriaeth sefydliadau'r trydydd sector ac eglwysi ar draws y gogledd, gan weithio o ganolfan ganolog yn Llandudno, i baratoi ar gyfer dyfodiad gwladolion o Wcráin ac eraill y mae'r rhyfel yn effeithio arnyn nhw a fydd yn dod i'r gogledd yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r mentrau hanfodol hyn ac yn hwyluso ymgysylltiad awdurdodau lleol â nhw?

Llywydd, mae hynny i gyd yn swnio'n galonogol iawn o ran y camau y mae Mark Isherwood wedi'u nodi sydd eisoes yn digwydd yn y gogledd. Dywedais mewn ateb cynharach fod arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yng nghyfarfod cabinet Cymru brynhawn ddoe, wedi ymuno â ni, a hefyd prif weithredwr Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, y WVCA. Clywsom ganddi am y ffordd y bydd cynghorau gwirfoddol sirol lleol yn rhan o'r ymateb y byddant yn ei ysgogi, ac yn ymateb yn gadarnhaol, gobeithio, i gwestiwn yr Aelod, rydym yn chwarae ein rhan i sicrhau bod ymdrechion awdurdodau cyhoeddus ac ymdrechion grwpiau'r trydydd sector yn cyd-fynd o'r cychwyn cyntaf. Ac eto, mewn ateb cadarnhaol, Llywydd, mae'r llythyr a gefais dros nos gan Michael Gove yn cadarnhau, pan ddaw pobl i Gymru, y bydd y £10,500 y pen sydd i fynd i lywodraeth leol yn Lloegr ar gael yng Nghymru hefyd, ac y bydd y £350 y mis i unigolion ar gael i unigolion yng Nghymru sy'n gwneud y cynnig hwnnw, a bod Llywodraeth y DU yn bwriadu eithrio'r taliadau hynny rhag treth. Mae hynny'n ddefnyddiol i ni gael y cadarnhad hwnnw ar hyn o bryd er mwyn caniatáu i ni weithio gydag eraill i roi ar waith y mathau o drefniadau y mae Mark Isherwood wedi cyfeirio atyn nhw.

I am grateful to Sarah for raising this issue today. These are dark days in which we are living, so it's important, I believe, to seek out the light wherever possible. Andy Davies's report on Channel 4 on the Urdd's Afghan refugee initiative showed us that light, with children and families receiving loving care and opportunities to learn new skills as they try to build a new life here in Wales. The report mentioned, First Minister, that consideration will be given to establishing a similar initiative for refugees from Ukraine, so could you please say whether this is something that is currently being considered and whether the Welsh Government is able to try to help the Urdd to share the good practice witnessed in this successful initiative with other organisations and nations?

I agree entirely with the Member on the importance of the work done by the Urdd in the Afghan context, and of course, they've learnt a great deal that will assist us now when we respond to the needs of the people coming from Ukraine. The Urdd will be part of the discussions that are to take place during this week. We will need to think about a number of different approaches in providing support to those people coming here to Wales. The experience that the Urdd has had, and the fact that the Urdd is so open to sharing their experiences and to assist others to provide assistance too, is something unique to us here in Wales, but something very practical for us too.

Ymhlith y ffyrdd y mae ein polisïau i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn cael eu datblygu mae camau ymarferol i weithredu argymhellion y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, fel y nodir yn y cytundeb cydweithredu rhwng ein dwy blaid.

Diolch. Ddydd Mercher diwethaf yn Neuadd y Senedd, cyflwynodd End Youth Homelessness Cymru eu map ffordd i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Hoffwn ddiolch i Jane Hutt am noddi'r digwyddiad hwnnw; roedd yn hynod fewnweledol. Un o'r negeseuon i mi oedd sut y dylem ni wrando ar y bobl ifanc hynny sydd wedi profi digartrefedd ymhlith pobl ifanc wrth i ni geisio datrys y mater. Roeddwn yn falch o gyfarfod â Dafydd ac Ashleigh neithiwr i drafod y camau y gallwn ni eu cymryd fel Aelodau, a helpodd Dafydd ac Ashleigh i roi'r cwestiwn hwn at ei gilydd i chi heddiw. Eu neges i ni yw bod digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fater i bawb ac yn fater i bawb ar draws y gymdeithas, nid mater tai yn unig. Prif Weinidog, ymrwymodd eich rhagflaenydd i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc erbyn 2027. A yw rhoi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yn flaenoriaeth i'ch Llywodraeth chi, ac a ydych yn ffyddiog y gallwch chi roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc erbyn 2027?

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Luke Fletcher am bwysigrwydd dysgu oddi wrth bobl ifanc a phobl sy'n cael eu hunain yn y sefyllfaoedd hynod o anodd hyn, felly diolch i'r bobl ifanc yna am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Mae llawer o ddigwyddiadau annisgwyl wedi digwydd ers i'r ymrwymiad gael ei wneud yn wreiddiol, gan gynnwys yr ymdrechion syfrdanol a wnaed gan ein partneriaid awdurdod lleol a'r trydydd sector yn ystod yr argyfwng coronafeirws i ddod â phobl a oedd yn ddigartref ac ar y stryd i lety sefydlog a dibynadwy.

Rwy'n cytuno yn llwyr â'r pwynt a wnaeth y bobl ifanc fod digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fusnes i bawb ac nad yw'n fater tai ar ei ben ei hun. Nod nifer o'r prosiectau yr ydym yn eu hariannu o ganlyniad i'n gwaith gyda'r glymblaid—20 o brosiectau sy'n weithredol ledled Cymru—yw gwneud hynny'n union, er mwyn sicrhau bod tai yn ganolog i ystod lawer ehangach o wasanaethau a chydweithio â phobl ifanc i fynd i'r afael â'r materion ehangach hynny yn eu bywydau. Gallwn gynnig rhestr hir ohonyn nhw i chi, ond a wnaf i sôn am un yn unig y prynhawn yma? Mae hyn yn y gogledd, mae hyn yng Nghyngor Sir Ddinbych; mae'n brosiect rhwng y cyngor sir, Llamau—sefydliad yr wyf wedi'i adnabod drwy gydol ei hanes—a Viva, a Tŷ Pride yw hwnnw. Mae hwnnw'n wasanaeth sy'n seiliedig ar dai, ond ei nod penodol yw sicrhau bod anghenion ac amgylchiadau pobl ifanc o'r gymuned LHDTC+ yn gallu dod at ei gilydd a chael y gyfres ehangach honno o wasanaethau y mae arnyn nhw eu hangen yn y ffordd yr oedd y bobl ifanc y mae Luke Fletcher yn siarad â nhw yn awgrymu.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'r achos busnes trosfwaol sy'n nodi'r nodau a'r amcanion ar gyfer datblygiad llesiant gogledd Powys wedi cwblhau proses graffu Llywodraeth Cymru. Rwy'n falch o gadarnhau bod cytundeb yr holl Weinidogion perthnasol, o ddoe ymlaen, wedi'i sicrhau ar gyfer y cynigion, a nawr gallant symud i'r cam nesaf.

Prif Weinidog, rwy'n hynod ddiolchgar am yr ateb yna. Rwy'n gobeithio bod y ffaith i mi gyflwyno'r cwestiwn hwn wedi dod â'r mater i ben. Ond mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn ddiolchgar, Prif Weinidog, am eich ateb fis Gorffennaf diwethaf pan wnaethoch chi  ymrwymo Llywodraeth Cymru i'r prosiect. Rhaid i mi ddweud, roeddwn i braidd yn bryderus oherwydd cododd y Gweinidog iechyd fater o gyllid cyfalaf a'r posibilrwydd y byddai'n rhaid gwneud penderfyniadau anodd pan godais y cwestiwn y mis diwethaf, ond rwy'n gwerthfawrogi yn fwy na thebyg ei bod yn well i mi ofyn i chi, Prif Weinidog, oherwydd, wrth gwrs, mae'r campws yn rhan o ranbarth y Gweinidog iechyd. Felly, rwy'n gwerthfawrogi hynny. Ond a gaf i ofyn, Prif Weinidog, o ystyried y newyddion cadarnhaol hyn yn awr, beth yw'r camau nesaf ar gyfer y prosiect hwn? Rwy'n deall y bydd yn mynd at y bwrdd iechyd i ddatblygu cynlluniau ymhellach, ond pryd ydych chi'n rhagweld y bydd y prosiect yn cyrraedd cyfnod y gwaith adeiladu?

Rwy'n falch iawn o allu cynnig y newyddion cadarnhaol yna i'r Aelod y prynhawn yma, oherwydd bydd yn golygu, yn y model busnes pum achos yr ydym ni'n ei ddilyn, yn ôl Llyfr Gwyrdd y Trysorlys, bydd y broses yn awr yn symud i'r cam nesaf. Rwy'n deall mor rhwystredig y gall fod i bobl leol i weld y ffordd y mae'r system yn datblygu'n raddol, ond mae hon yn garreg filltir bwysig yn y prosiect hwn. Bydd yr Aelod ac eraill sy'n cynrychioli'r ardal yn gwybod bod cymeradwyaeth eisoes mewn egwyddor i'r ysgol y mae Cyngor Sir Powys yn bwriadu ei hadeiladu fel rhan o fand B rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain o fewn y prosiect llesiant hwn, ac yn awr bydd bwrdd iechyd lleol Powys yn gallu defnyddio cyllid gan Lywodraeth Cymru fel y gallant ddatblygu manylion y cynnig uchelgeisiol sydd ganddyn nhw fel rhan o'r cyfan.

Bydd Russell George yn gwybod yn iawn fod y bwrdd iechyd wedi bod yn edrych ar ddatblygiad sy'n cynnwys diagnosteg, gwasanaethau iechyd meddwl, cleifion mewnol yn ogystal â chyfleusterau cleifion allanol, theatrau achosion dydd ac yn y blaen. Darllenais y cofnod o'r drafodaeth rhwng yr Aelod a'r Gweinidog iechyd, Llywydd, a rhaid i mi ddweud bod yr hyn a ddywedodd y Gweinidog iechyd yn wir: mae hon yn garreg filltir bwysig yn y broses hon. Ond pan ddaw'r cynigion manwl gan y bwrdd iechyd gerbron, byddant yn dod i gyd-destun anodd iawn o ran cyfalaf. Mae cyfalaf ar gyfer y pethau yr hoffem eu gwneud yn y gwasanaeth iechyd a rhannau eraill o Lywodraeth Cymru yn rhy brin. Ond serch hynny, dyma'r ffordd y mae'r system yn gweithio ac yn awr bydd y bwrdd iechyd yn gallu gwneud y gwaith manwl hwnnw a gwneud ei gynigion i Lywodraeth Cymru.

Bydd yr argyfwng costau byw yn effeithio ar deuluoedd a chymunedau ledled Cymru, gan gynnwys y rheini yn etholaeth yr Aelod ei hun. Mae dadansoddiad diweddar gan sefydliadau fel Sefydliad Joseph Rowntree, Sefydliad Bevan a'r Resolution Foundation wedi dod i'r casgliad y bydd y flwyddyn i ddod yn arbennig o heriol i'r aelwydydd hynny ar incwm isel.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Rwyf wedi gweithio yn y Rhondda i gefnogi ein cymunedau ers 20 mlynedd. Nid wyf erioed wedi teimlo mor bryderus na dig ag yr wyf i'n teimlo ar hyn o bryd. Mae trigolion yn fy etholaeth i yn wynebu argyfwng costau byw heb fod unrhyw fai arnyn nhw eu hunain. Mae teuluoedd sy'n byw mewn tlodi wedi cael eu taflu i dlodi dyfnach, ac mae teuluoedd sy'n gweithio yn profi tlodi am y tro cyntaf. Nid wyf yn siŵr a yw Aelodau ar feinciau'r Torïaid wedi clywed oddi wrth etholwyr sy'n methu â throi eu gwres ymlaen na rhoi bwyd ar y bwrdd, ond os ydyn nhw, a wnawn nhw roi gwybod i'w cydweithwyr yn San Steffan sydd wedi colli gafael ar yr hyn sy'n digwydd? Gallant geisio ei guddio mewn unrhyw ffordd y dymunan nhw, ond gadewch i ni beidio â thin-droi ynghylch hyn: nid argyfwng costau byw yw hwn, mae hwn yn argyfwng costau byw Torïaidd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi fod Llywodraeth Dorïaidd San Steffan naill ai'n rhy anghymwys i ddefnyddio'r dulliau sydd ar gael iddyn nhw i gefnogi teuluoedd, neu eu bod yn gwbl galon-galed ac wedi gwthio ein cymunedau'n fwriadol i dlodi, neu'r ddau?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n sylwi, Llywydd, pryd bynnag yr aiff unrhyw beth o'i le ar feinciau'r Ceidwadwyr, caiff hyn ei drin fel pe bai rywsut yn waith Duw nad oes ganddyn nhw gyfrifoldeb drosto o gwbl. Y ffaith eu bod nhw wedi bod mewn grym ers dros ddegawd, degawd o gyni, Llywydd, pryd bob tro—[Torri ar draws.] Fe'u clywaf yn gweiddi—

A gaf i glywed ymateb y Prif Weinidog? Rwy'n siŵr y byddech chi'n cael eich goleuo o'i glywed ac yr hoffech ei glywed. A wnewch chi barhau?

Rwy'n eu clywed yn gweiddi, Llywydd, oherwydd nid oes ganddyn nhw ddim byd arall y gallan nhw ei wneud dim ond gwneud sŵn i geisio cuddio gwirionedd eu hanes eu hunain—degawd o gyni, a gefnogir wythnos ar ôl wythnos ar lawr y Senedd hon gan Aelodau'r grŵp Ceidwadol yma. Dyna sydd y tu ôl i'r argyfwng costau byw—degawd pan gafodd budd-daliadau eu cadw i lawr, pan yr oedd cyflogau'n cael eu cadw i lawr. Mae pobl mewn sefyllfa na fydden nhw wedi bod ynddi fel arall oni bai am yr argyfwng costau byw a gafodd ei greu gan y Blaid Geidwadol; ni fydden nhw wedi bod yn y sefyllfa y maen nhw ynddi heddiw. Ac yna, ar ben hynny, mae gennych chi greulondeb y toriad mewn credyd cynhwysol ddiwedd y llynedd—y toriad cywilyddus hwnnw: cymerwyd £1,000 i ffwrdd yn fwriadol, wedi'i dynnu oddi ar y teuluoedd tlotaf yn y wlad yn fwriadol. Sut y credwch chi y gallwch chi amddiffyn y penderfyniad hwnnw yng ngoleuni'r hyn y bydd pobl yn ei wynebu o'r mis nesaf ymlaen, 'wn i ddim. Ym mis Ebrill, Llywydd, bydd budd-daliadau yn codi 3.1 y cant, penderfyniad gan y Llywodraeth Geidwadol. Bydd chwyddiant yn codi 7 y cant ym mis Ebrill a gall gyrraedd 9 y cant neu 10 y cant yn ystod y flwyddyn. Ar ei ben ei hun bydd hynny'n tynnu £300 ar ben y £1,000 allan o bocedi'r teuluoedd tlotaf yng Nghymru. Nid oes rhyfedd bod pobl yn etholaeth yr Aelod yn gofyn iddyn nhw eu hunain ai anallu neu falais sydd y tu ôl iddo. 

Rydym yn ymgysylltu ag awdurdodau lleol, busnesau a grwpiau cynrychioliadol ar draws ystod o ddewisiadau cynllunio ar gyfer treth dwristiaeth, ochr yn ochr â'r manteision a'r effeithiau posibl. Cynhelir ymgynghoriad yn ddiweddarach eleni i sicrhau bod pob barn wrth ddatblygu'r ardoll hon yn cael ei hystyried. 

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb. Prif Weinidog, rwyf wedi gweld honiadau gan Weinidogion Llywodraeth Cymru sydd, i bob golwg, yn awgrymu y byddai unrhyw elw o dreth dwristiaeth yn cael ei neilltuo mewn rhyw ffordd fel y gall cynghorau gynyddu gwariant ar dwristiaeth. Nid wyf yn siŵr iawn sut y gall Gweinidogion wneud yr honiad hwnnw, oherwydd y diffyg amlwg ar hyn o bryd yw, er y gallai Llywodraeth Cymru sicrhau y gellid neilltuo unrhyw arian a godir, nid yw'n ymddangos y gall Llywodraeth Cymru wneud unrhyw beth i ddiogelu cyllidebau twristiaeth presennol cynghorau. Oni bai bod y diogelwch hwnnw yn cael ei gyflwyno, gallem weld cyfres o drethi ychwanegol yn cael eu cyflwyno ledled y wlad nad ydynt yn gadael unrhyw effaith amlwg ar faint o arian sy'n cael ei wario ar dwristiaeth. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog egluro a oes gan y Llywodraeth y pŵer i orfodi cynghorau i beidio â lleihau'r gwariant presennol ar dwristiaeth wrth gyflwyno treth dwristiaeth, ac os felly, a fydden nhw yn ei ddefnyddio?

Os yw'r Aelod yn dymuno gwneud hynny, gall gyfrannu'r safbwyntiau hynny yn yr ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo ochr yn ochr â'n cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru, oherwydd mae codi ardoll twristiaeth yn rhan o'r cytundeb cydweithredu rhyngom. Byddwn yn sicr yn archwilio yn yr ymgynghoriad y posibilrwydd o glustnodi arian a godir drwy ardoll twristiaeth leol er mwyn cefnogi'r gwasanaethau y mae cymunedau lleol yn eu darparu ac sy'n gwneud twristiaeth yn llwyddiannus yn y lle cyntaf. Os polisi'r Blaid Geidwadol yw y dylid gosod cyllidebau pob cyngor lleol yma yn y Senedd ac y dylem weithredu i atal awdurdodau lleol—a etholwyd, gyda llaw, gan bobl yn eu hardaloedd eu hunain—rhag amrywio'r buddsoddiadau a wnânt mewn gwahanol rannau o'u cyfrifoldebau, wel, mae hynny'n newyddion i mi. Nid oeddwn yn ymwybodol mai polisi'r Blaid Geidwadol ydoedd, ond os dyna yw ei pholisi, bydd cyfle i chi wneud hynny'n glir yn yr ymgynghoriad. 

I thank the First Minister.

And we move now to the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement—Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. Mae tri newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r datganiad llafar heddiw ar ddatblygu cynllun allyriadau masnachol y DU yn gyson â sero net wedi'i dynnu'n ôl. Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno'r datganiad llafar ar rhaglen fuddsoddi 2022-23 mewn rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol. Ac mae'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad yfory wedi'u gostwng i 30 munud. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog iechyd ar ddarpariaeth a pherfformiad gwasanaethau ambiwlans ledled Cymru? Ac rwy'n falch bod y Gweinidog iechyd yn ei lle i glywed y cais hwn. Fel y gwyddoch chi, mae'n siŵr, mae gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi bod yn cynnal adolygiad o'i restrau dyletswyddau gwasanaeth ambiwlans brys, ac mae'r adolygiad hwnnw nawr wedi dod i ben. Wrth gwrs, mae'n hanfodol bod y gwasanaeth ambiwlans yn darparu rhestrau dyletswyddau gwasanaeth sy'n cyfateb i'r galw, ond, yn anffodus, yn sir Benfro, rwyf i'n dal i dderbyn gohebiaeth gan etholwyr gofidus a rhwystredig sydd wedi gorfod aros yn eithriadol o hir am ambiwlans. Mewn un achos penodol, arhosodd etholwr dros wyth awr am ambiwlans ar gyfer ei gŵr a oedd wedi syrthio, ac, yn y pen draw, rhoddodd ei gŵr yng nghefn fan a chafodd ei yrru i'r ysbyty. Ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod hynny'n gwbl annerbyniol. Nawr, mae hon yn un enghraifft, ond yn anffodus mae mwy. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn os gallech chi ofyn i'r Gweinidog iechyd gyflwyno datganiad brys am wasanaethau ambiwlans ledled Cymru, fel y gall Aelodau ddeall mwy am ddarparu gwasanaethau yn ein hardaloedd lleol yng ngoleuni'r adolygiad hwn o'r rhestrau dyletswyddau, fel y gallwn ni godi pryderon a gofyn cwestiynau am y gwasanaethau y mae ein hetholwyr yn eu cael. 

Diolch. Wrth gwrs, rydym ni'n cytuno'n llwyr nad yw wyth awr yn gyfnod derbyniol o amser, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, wrth gwrs, yn cymryd digwyddiadau o'r fath o ddifrif. Fel rydych chi'n ei ddweud, bu ymgynghoriad o fewn y gwasanaeth ambiwlans ynghylch y rhestrau dyletswyddau, sydd nawr wedi'i gwblhau. A gwn i, yn bersonol fel AS, fy mod i wedi cael gohebiaeth â phrif weithredwr Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ynghylch hynny, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ei fonitro'n fanwl. 

Trefnydd, last week, Cwm Taf Morgannwg health board announced that they would be closing two vaccination centres this week—one in the Rhondda and one in the Cynon Valley. Vulnerable people who will be receiving their booster in the spring will be expected to travel to Bridgend, Llantrisant or Merthyr Tydfil. This means that if you don't have a car or a lift, you'll have to travel for two hours, catching three buses, to reach the nearest centre. 

Bearing in mind that the mortality rate from COVID in the Rhondda has been amongst the highest in the UK, would it be possible to have a statement from the Minister for health, please, regarding what support will be provided to ensure that vulnerable people without access to a car are able to receive their vaccines in their local area without having to undertake such long journeys?

Wel, byddwch chi'n ymwybodol, drwy gydol y pandemig, ac yn sicr pan ddaeth y brechlyn ar gael, y bu llawer o ganolfannau brechu ledled Cymru. Ac wrth i ni fynd i mewn i'r gwanwyn, ac yn gweld pa bigiadau atgyfnerthu fydd eu hangen, ac, yn wir, a fydd angen rhagor o frechlynnau, bydd hyn yn rhywbeth a gaiff ei ystyried. 

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Yr un cyntaf yw datganiad ar gladin a'r wybodaeth ddiweddaraf o ran cynnydd Llywodraeth Cymru ar y mater hwn. Mae hwn yn fater pwysig i fy etholwyr sy'n byw yn Copper Quarter yn SA1. Rwy'n derbyn ceisiadau am yr wybodaeth ddiweddaraf, gan gynnwys amserlen o ran pryd y bydd yr adolygiad cladin wedi'i orffen a phasbortau diogelwch yn cael eu cyhoeddi fel y bydd modd cwblhau gwerthiannau.

Yr ail eitem yr wyf yn gwneud cais amdani yw datganiad gan Lywodraeth Cymru sy'n nodi na fydd Llywodraeth Cymru, na'r cyrff sy’n cael eu noddi ganddi, yn defnyddio diswyddo ac ailapwyntio a chontractau allanol, ac y bydd y llythyrau cylch gwaith i gyrff a noddir gan Lywodraeth Cymru yn dweud yn benodol na fydd diswyddo ac ailapwyntio ac na fydd unrhyw gontractau allanol. 

Diolch. Byddwch chi'n ymwybodol y gwnaeth y Gweinidog Newid Hinsawdd gyhoeddi datganiad ysgrifenedig—rwy'n credu mai diwedd mis diwethaf oedd hi—yn cadarnhau penodi syrfewyr ac arbenigwyr technegol i ymgymryd â gwaith arolygu o ran y 248 o ddatganiad o ddiddordeb a dderbyniwyd o dan gronfa diogelwch adeiladau Cymru. Mae'r gwaith hwnnw ar y gweill. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd ar 29 Mawrth o ran y mater a godwyd gennych chi yn eich cwestiwn cyntaf.

O ran diswyddo ac ailapwyntio, rydym ni wedi bod yn glir iawn fel Llywodraeth nad yw arferion diswyddo ac ailapwyntio yn gyson â'n gwerthoedd gwaith teg a phartneriaeth gymdeithasol. Ac mae defnyddio bygythiad diswyddo i leihau telerau ac amodau cyflogaeth y cytunir arnyn nhw yn ddidwyll yn gam-drin pŵer cyflogwyr yn llwyr. Felly, rydym ni'n disgwyl i gyflogwyr sy'n elwa ar fuddsoddiad cyhoeddus weithredu yn ysbryd partneriaeth gymdeithasol, i ganolbwyntio ar les eu gweithwyr ac, wrth gwrs, er budd ehangach y cyhoedd. Byddwch chi'n ymwybodol bod y Dirprwy Weinidog yn mynd â'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus ar ei hynt. Bydd hwnnw'n cyflwyno dyletswyddau caffael newydd sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ar gyrff cyhoeddus. Gall Llywodraeth y DU, ac rwyf i'n credu y dylai hi, ddefnyddio ei phwerau sydd wedi eu cadw yn ôl dros hawliau cyflogaeth i ddarparu mwy o ddiogelwch, sicrwydd ac amddiffyniadau rhag diswyddo ac ailapwyntio. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud bod diswyddo ac ailapwyntio yn annerbyniol, ond rwy'n credu, fel y gwyddom ni i gyd, mai gweithredu nid geiriau sydd ei angen.

Arweinydd y tŷ, a oes modd cael datganiad gan Weinidog yr economi o ran prifddinas-ranbarth Caerdydd? Rydym ni i gyd yn gobeithio y bydd prifddinas-ranbarth Caerdydd yn llwyddo yn ei huchelgais i gynyddu gwerth ychwanegol gros a chynyddu nifer y swyddi o safon yn ei dalgylch. Yn ddiweddar, gwnaethon nhw gyhoeddi prynu hen safle gorsaf bŵer glo Aberddawan, gyda buddsoddiad sylweddol ar waith adfer—tua £36 miliwn yn mynd i mewn ar gyfer y gwaith adfer hwnnw—a'r uchelgais i'w droi'n esiampl o ynni gwyrdd, teimladau yr ydym i ni i gyd yn eu cefnogi. Ond mae gwir ddiffyg, byddwn i'n ei awgrymu, o ran atebolrwydd a chraffu ar y penderfyniadau a'r camau sy'n cael eu cymryd. A byddai o ddiddordeb i mi ddeall, gan fod Llywodraeth Cymru yn un o'r sefydliadau partner, beth yw disgwyliad Llywodraeth Cymru, wrth ymgysylltu â rhanddeiliaid lleol, ar y mater penodol hwn? Rwy'n ddiolchgar iawn bod y brifddinas-ranbarth wedi ymgysylltu â chynghorwyr lleol, ac rwy'n datgan buddiant fel cynghorydd, ar gyfer ward y Rhws, yng Nghyngor Bro Morgannwg. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i ei fod wedi cynhyrfu'r Gweinidog, ond mae'n rhaid i mi ei gofnodi'n awr. 

Na, rwy'n falch eich bod chi wedi gwneud hynny—ni wnaethoch chi hynny'r wythnos diwethaf.

Ond mae'n bwysig deall—. Wel, mae yn fy natganiad i o fuddiannau. Felly, mae'n bwysig deall beth yw'r trothwyon atebolrwydd a'r trothwyon craffu gwirioneddol. Ac yn bwysig, rwy'n credu, mae angen i'r Senedd ystyried sut y gall craffu ar y gwariant y mae'r prifddinas-ranbarth yn ei wneud, ac, yn bwysig, y nodau y mae'n eu gosod ei hun. Ond rwyf i eisiau ceisio deall beth yw rhan Llywodraeth Cymru o ran sicrhau, yn amlwg, y bydd y nodau yn cael eu cyrraedd, a bod y 5,000 o swyddi sydd wedi'u nodi, a'r cynnydd mewn gwerth ychwanegol gros yn cael eu cyflawni.

Diolch. Wel, mae Gweinidog yr Economi'n gweithio'n agos iawn, yn amlwg, gyda'r holl ranbarthau ar y ceisiadau yr ydych chi'n eu disgrifio. Nid wyf i'n credu ei bod yn bosibl cyflwyno datganiad yn ystod yr wythnosau nesaf, ond yn sicr, fe wnaf edrych i weld a oes unrhyw beth y mae angen i ni roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau amdano yn y tymor nesaf.

May I start by declaring an interest as a county councillor, for the next few weeks, because it is pertinent to the question that I'm going to pose?

Trefnydd, I'm sure that you, like me, have welcomed the statement made last week by the Wales Pension Partnership and the local government pensions scheme, in light of the appalling events in Ukraine, that these pension funds have decided to divest from companies from Russia as soon as practically possible. This was an excellent example of clear, unambiguous action by the pensions partnership, and what is possible as people take a stand on a point of principle.

Unfortunately, on the issue of climate change and moving away from fossil fuels, decisions by pension funds haven't been as swift and determined. I met recently with campaigners in my region to discuss this issue, and there is clear frustration in terms of the lack of progress made. We know that pension funds in Wales have over £500 million invested in fossil fuel industries. Having declared a nature and climate emergency in this place, I strongly believe that the Senedd needs to play a prominent role in this agenda.

I'm grateful to Jack Sargeant for introducing a statement of opinion recently on this issue, calling on the Government to take action. I wonder, therefore, Trefnydd, whether you would be willing to bring forward a statement or a debate in Government time that would set out the views and actions of Government on this issue, giving us an opportunity to outline opportunities and steps to support pension funds to deliver against divestment targets over the next years. I would be grateful, therefore, Trefnydd, if you would consider my request to allocate Government time to discuss this very important issue.

Diolch, ac rwy'n credu ei fod yn fater pwysig iawn, a byddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi gweithredu'n gyflym iawn i gynnal trafodaethau gyda llywodraeth leol ynghylch cronfeydd pensiwn, yn y ffordd y gwnaethoch chi gyfeirio ati. Mae'n amlwg hefyd bod gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ddiddordeb mawr yn y pwnc hwn. Rydym ni, fel Llywodraeth, wedi egluro'n glir iawn ein huchelgeisiau i symud oddi wrth danwydd ffosil. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw beth sydd wedi dod i i law y byddai modd i ni ddarparu datganiad arno yn y dyfodol agos, a gallai fod yn well pe baech chi'n ysgrifennu at y Gweinidog yn uniongyrchol. 

Gweinidog, rwyf i wedi gofyn o'r blaen am ddatganiad ar y gallu i fanteisio ar ddeintyddiaeth. Hoffwn i ailadrodd y cais hwnnw y prynhawn yma, a gofyn hefyd am ddadl ar ddyfodol gwasanaethau deintyddol. Rwy'n falch bod y Gweinidog iechyd yn y Siambr yn ei lle ar gyfer y sesiwn hon. Rwyf i wedi cael gohebiaeth gan ddeintyddion yn fy etholaeth i fy hun sy'n pryderu'n eithriadol am y mater o gontract newydd. Maen nhw'n credu bod y contract wedi'i feirniadu'n eang, ac maen nhw wedi dweud wrthyf i fod morâl wedi cyrraedd y gwaelod yn y gwasanaeth, a'u bod yn pryderu o ddifrif am allu deintyddion ledled Cymru i allu parhau i ddarparu gwasanaethau. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol os gallem ni gael dadl ar y materion hyn yn amser y Llywodraeth, ac yn sicr datganiad ar fyrder. 

Diolch. Wel, gwn i fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, sydd, fel y dywedwch chi, yn y Siambr ac wedi clywed eich cais, yn monitro'r sefyllfa'n agos iawn. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud eich bod chi wedi rhoi cyllid ychwanegol sylweddol i mewn ac mae'n amlwg yn gweithio drwy'r contractau deintyddol newydd. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog cyllid am ba gymorth sydd ar gael i bobl sy'n ei chael hi'n anodd prynu olew gwresogi ar hyn o bryd? Yr wythnos diwethaf, gwnaeth pris cyfartalog olew gwresogi fesul litr gyrraedd £1.55, i fyny o 67c sydd eisoes yn uchel, ychydig wythnosau'n ôl, ac mae hynny tua phedair gwaith yn uwch na'r pris fis Mawrth diwethaf, a hyd yn oed os gallwch chi ei fforddio, byddwch chi'n lwcus os gallwch chi gael gafael arno. Ni chewch chi bris, ac mae'n rhaid i bobl ymrwymo i isafswm o 500 litr a thaliad ymlaen llaw. Ac mae fy mathemateg i yn iawn, rwy'n siŵr, sef £1.80 lluosi â 500—mae hynny'n daliad ymlaen llaw o £830. Cysylltodd etholwr â mi yr wythnos hon, ddoe, i ddweud bod ganddyn nhw ddigon o olew yn eu tanc am 16 diwrnod, ac ar ôl hynny ni fydd ganddyn nhw wres, ni fydd ganddyn nhw ddŵr poeth—teulu o bedwar o bobl, gan gynnwys dau blentyn ifanc. Mae pobl yn poeni'n fawr, ac maen nhw'n byw, wrth gwrs, y byddwch chi'n deall, yn rhai o'r tai oeraf yng Nghymru. Gallaf i gyfeirio pobl at gymorth Llywodraeth Cymru, fel y gronfa cymorth dewisol, ond yr hyn a fyddai'n ddefnyddiol iawn i'w gael, Gweinidog, yw esboniad gan Lywodraeth Cymru o'r holl gymorth a chyngor a chefnogaeth, a mynd ychydig ymhellach, gan edrych ar gynllun a fydd yn helpu'r bobl hynny nad ydyn nhw'n cael y cyfle i dalu bob yn dipyn. 

Diolch. Mae Joyce Watson yn codi pwynt pwysig iawn, ac rwy'n siŵr bod llawer ohonom ni y Siambr, a minnau yn eu plith, wedi cael gohebiaeth gan etholwyr ynghylch y mater pwysig iawn hwn. Nid yn unig nad oes modd i chi gael pris, ni allwch chi gael dyddiad dosbarthu, ac mae'n fath o gylch dieflig. Ac fel y gwnaethom ni ei glywed yng nghwestiynau'r Prif Weinidog, rydym ni mewn gwirionedd yn wynebu argyfwng costau-byw heb gynsail, ac, wrth gwrs, mae prisiau o ddydd i ddydd yn codi wrth i chwyddiant godi, a gwyddom ni y bydd yr argyfwng yn gwaethygu ym mis Ebrill, pan fydd y cap ar brisiau ynni yn cynyddu mwy na 50 y cant a bydd y cynnydd treth mwyaf mewn bron i 30 mlynedd yn dod i rym gan Lywodraeth y DU. 

Fis diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol becyn gwerth £330 miliwn o fesurau i helpu i fynd i'r afael â chostau byw cynyddol. Mae'r materion hyn wedi'u cadw yn ôl i Lywodraeth y DU, ond rydym ni wedi cymryd camau gan ddefnyddio ein hadnoddau cyfyngedig i gefnogi aelwydydd sydd fwyaf mewn perygl, ac rydych chi'n iawn i gyfeirio eich etholwyr at y cynllun cymorth tanwydd gaeaf a gafodd ei gynnal rhwng mis Hydref a diwedd mis Mawrth ac a gynigiodd daliad o £200 i aelwydydd cymwys. Bydd y pecyn a gyhoeddodd y Gweinidog fis diwethaf yn sicrhau bod modd ymestyn ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf i weithredu eto y gaeaf nesaf i gyrraedd mwy o aelwydydd, ac mae'r pecyn o fesurau hefyd yn cynnwys taliad costau byw o £150 i bob aelwyd mewn eiddo ym mandiau'r dreth gyngor A i D a phob aelwyd sy'n cael cymorth gan gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Dylwn i dynnu sylw at y pwynt bod gennym ni hefyd y gronfa cymorth dewisol. Felly, i gwsmeriaid oddi ar y grid sy'n profi anawsterau ariannol, mae'r gronfa honno wedi'i chynyddu i helpu i gefnogi cyflwyno cymorth gaeaf i gleientiaid tanwydd oddi ar y grid.

I thank the Trefnydd.

The next item, therefore, is the statement by the Deputy Minister for Climate Change on the flood and coastal erosion risk management 2022-23 programme of investment. I call on the Deputy Minister to make the statement—Lee Waters.

Diolch yn fawr iawn. Yn dilyn cymeradwyaeth y Senedd i gyllideb Llywodraeth Cymru, rwy'n cadarnhau heddiw y rhaglen lifogydd ar gyfer eleni. Fe fydd y pecyn ariannu yn golygu'r cynnydd mwyaf a fu erioed yn y buddsoddiad ar gyfer rheoli a lliniaru peryglon o lifogydd ac erydu arfordirol yn 2022-23 ac, yn ystod tymor y Senedd hon, fe fydd hynny'n cyflawni ein hymrwymiad ni fel caiff ei nodi yn y cytundeb cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Fe ddaw hyn ar ben cyfradd o gyllid yn y flwyddyn gyfredol a oedd eisoes ar ei fwyaf hael yn ystod cyfnod datganoli, ac rydym ni'n ei ymestyn ymhellach. Fe fydd y flwyddyn sydd ar ddod yn gweld y gyfradd uchaf o gyllid a ddarparwyd erioed ar gyfer rheoli peryglon llifogydd ac erydu arfordirol.

Ni fu buddsoddi yn y maes hwn cyn bwysiced erioed. Fis diwethaf, fe gawsom ni ein hatgoffa o hynny pan drawodd tair storm fawr ledled Cymru ar ôl ei gilydd, gan effeithio ar lawer o gymunedau. Yn ffodus, ni fu'r difrod na'r amharu ar seilwaith cymaint ag y gallasai fod neu gyn waethed ag yr oeddem ni wedi ofni. Ond, fe welwyd llifogydd mewn 65 eiddo, ac roedd hwnnw'n brofiad dirdynnol a gofidus iawn i'r unigolion a'r teuluoedd dan sylw. Rwy'n ddiolchgar am gyfraniad enfawr staff mewn awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru, cwmnïau dŵr, gwasanaethau brys, a wardeiniaid llifogydd cymunedol, sy'n chwarae eu rhan yn amddiffyn ein cymunedau ni gan ymateb a gweithredu mesurau i leihau'r perygl o lifogydd. Rwy'n falch fod ein buddsoddiad ni wedi helpu i leihau'r perygl o lifogydd ar gyfer dros 950 o gartrefi a busnesau ledled Cymru, gyda 3,600 arall yn elwa ar welliannau i gynlluniau presennol yn ogystal â gwaith cynnal a chadw.

Gan edrych ymlaen at 2022-23, rwy'n falch ein bod ni'n gallu cyhoeddi ein rhaglen lifogydd fwyaf erioed, sef cyfanswm o dros £71 miliwn y flwyddyn nesaf. Fe fydd y dyraniad dros dair blynedd, sy'n ymrwymiad pwysig, o dros £214 miliwn yn helpu i ddatblygu cyfres fwy pendant o gynlluniau i'r dyfodol ar gyfer amddiffyn yn erbyn llifogydd ac fe fydd hynny'n caniatáu rhag-gynllunio mwy cadarn, sy'n hollbwysig. Rydym ni wedi gofyn i awdurdodau rheoli risg barhau i weithio gyda ni i gyflymu'r broses gyflawni i sicrhau a chodi cyfradd yr amddiffyn yn erbyn llifogydd ledled Cymru.

Yn rhan o'n hymrwymiad i ni gynyddu cyllid, fe fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi £24 miliwn ychwanegol yn y cyllid refeniw dros y tair blynedd nesaf hefyd. Fe fydd hyn yn caniatáu dyblu, hyd at £225,000 fesul awdurdod, o gyllid refeniw i lywodraeth leol yn y flwyddyn ariannol sydd ar ddod. Ar yr un pryd, rydym ni'n rhoi £1.5 miliwn yn ychwanegol yng nghyllideb refeniw Cyfoeth Naturiol Cymru, ac fe fyddwn ni'n gwneud rhagor o waith gyda'n partneriaid cyflawni ni i ddeall anghenion ariannu yn y dyfodol. Mae'r cyllid ychwanegol yn adlewyrchu'r gweithgareddau sydd ar waith eisoes yn unol â'n strategaeth genedlaethol ni, ein rhaglen lywodraethu ni ac ymrwymiadau yn y cytundeb cydweithredu.

Rwyf i wedi ymestyn y rhaglen genedlaethol ar gyfer rheoli risg arfordirol am un flwyddyn arall i orffen. Mae hi'n hanfodol erbyn hyn, Llywydd, fod yr awdurdodau lleol yn manteisio ar yr estyniad olaf hwn i gwblhau gwaith ar ddyluniad y cynlluniau sydd ar ôl a sicrhau bod y gwaith adeiladu yn dechrau, er enghraifft, yn Aberaeron, yng nghanol Prestatyn a bae Hirael ym Mangor cyn diwedd mis Mawrth 2023. Y rhaglen hon yw'r prif fecanwaith ar gyfer mynd i'r afael â'n hamcanion ni o ran rheoli erydu arfordirol, ar gyfer mynd i'r afael â'r heriau a nodir yn y cynlluniau rheoli traethlin, ac ar gyfer buddsoddi i sicrhau bod cymunedau arfordirol ni'n parhau i fod yn gryf yn y tymor hwy. Yn gynharach y mis hwn, fe gadarnhaodd Cyngor Sir Ddinbych fod cynllun arfordirol dwyrain y Rhyl gwerth £27 miliwn wedi cael ei gwblhau yn sir Ddinbych, ac fe ariannwyd hynny gan ein rhaglen ni, sydd wedi bod o fudd i tua 1,650 eiddo. A ddoe, fe ymwelodd fy nghyd-Aelod Julie James â chynllun arfordirol Aberafan, ac, wrth gwrs, rydym ni'n edrych ymlaen at ymweld â chynlluniau ledled Cymru dros y flwyddyn i ddod wrth iddyn nhw gael eu cyflawni.

Gan droi at gyllid cyfalaf, fe allwn ni edrych ymlaen at raglen fuddsoddi gref o gyfanswm o £34 miliwn. Heddiw, rydym ni wedi cyhoeddi manylion y cynlluniau i gyd, ynghyd â map rhyngweithiol i'r cyhoedd ac Aelodau allu edrych ar y manylion cysylltiedig. Fe ddarparwyd cyllid ar gyfer gwaith i gynllunio a datblygu cynlluniau'r dyfodol yn ogystal ag adeiladu asedau newydd. Mae rhai o'r cynlluniau yn y rhaglen adeiladu yn cynnwys gwaith yn Nhreorci, Dinas Powys, a Glyn-nedd. Drwy ein buddsoddiad cyffredinol ni, gan gynnwys y rhaglen lifogydd, fe fyddwn ni'n gwneud gwelliannau i o leiaf 14,600 eiddo eleni. Ond, nid yw cyllid cyfalaf yn ymwneud ag adeiladu asedau newydd yn unig ; mae'n cynnwys gweithgareddau i gynnal asedau presennol hefyd, a datblygu cynlluniau newydd, yn ogystal â mapio a modelu prosiectau er mwyn deall a mynegi'r perygl o lifogydd yn well. Fe fydd ein cyllid ni'n cefnogi gwaith datblygu ar 86 o gynlluniau eraill a fydd yn cyfrannu at raglenni'r dyfodol.

Y flwyddyn nesaf, fe fyddwn ni'n cynnig grantiau o 100 y cant ar gyfer yr holl waith paratoi ar gyfer cynlluniau newydd. Dim ond ar y cam adeiladu y bydd angen 15 y cant o arian cyfatebol gan yr awdurdodau lleol ac ar gyfer helpu i leihau'r arian cyfatebol hwn. Felly, rwy'n eu hannog nhw i geisio cyfraniadau oddi wrth gronfeydd partneriaethau pryd caiff manteision ehangach eu nodi.

Fe fyddwn ni hefyd yn parhau â'r grant gwaith ar raddfa fach poblogaidd ac rydym ni wedi cynyddu trothwy prosiectau unigol o dan y grant hwn i £200,000, ac rydym ni wedi dyrannu £3.8 miliwn i awdurdodau lleol ar gyfer cefnogi cynlluniau ledled Cymru, a fydd o fudd i dros 2,100 o eiddo.

Yn olaf, Llywydd, mae'r rhaglen Rheoli Llifogydd yn Naturiol yn parhau ac yn ei blwyddyn olaf. Fe fydd y rhaglen hon yn ein helpu ni i ddeall rheolaeth naturiol o lifogydd a'r ffordd orau o gyflawni'r mathau hyn o gynlluniau ar gyfer cyfrannu at ein hymrwymiad ni i reoli llifogydd mewn ffyrdd naturiol. Mae'r rhaglen hon sydd o werth £3 miliwn yn cynnwys 15 o brosiectau a fydd o fudd i dros 1,100 eiddo, gan ddarparu manteision ehangach, fel gwella ansawdd y dŵr a bioamrywiaeth.

Mae ein strategaeth llifogydd genedlaethol ni'n nodi sut yr ydym ni'n gwella'r ffordd yr ydym ni'n gweithio gyda'n gilydd i leihau risg ac yn dynodi cyfeiriad clir ar gyfer cyflawni ein hamcanion hirdymor ni. Ac mae'r cyfraddau uchaf erioed o fuddsoddiad yr ydym ni'n eu cyhoeddi heddiw yn adlewyrchu pwysigrwydd rheoli peryglon llifogydd yng ngolwg y Llywodraeth hon, wrth i ni wynebu'r heriau newid hinsawdd a gweithio gyda'n gilydd i addasu a pharatoi cymunedau i'r dyfodol. Diolch.

Diolch yn fawr, Dirprwy Weinidog. Mae hwn, yn fy marn i, yn ddatganiad cadarnhaol. Mae croeso i'r newyddion y caiff £214 miliwn ei fuddsoddi mewn cynlluniau atal llifogydd ac erydu arfordirol dros y tair blynedd nesaf, gyda £71 miliwn i'w fuddsoddi yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf. Er eich bod chi wedi crybwyll mai rhan o'ch cytundeb cydweithredu yw hon, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod y Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am gyllid ychwanegol a gwell rheolaeth o ran llifogydd ac amddiffynfeydd arfordirol ers 2016. Rydych chi wedi rhoi gwybod i ni y bydd yr arian yn cael ei ddefnyddio i helpu i wella rhag-gynllunio, a dyna, yn fy marn i, oedd y ddau air allweddol yn eich datganiad chi. Oherwydd, yn rhy aml, mae arnaf i ofn fod y dull gweithredu gan Lywodraeth Cymru wedi bod ar sail adweithiol yn hytrach na rhagweithiol. Felly, rwy'n croesawu'r ffaith yn fawr eich bod chi'n edrych ymlaen nawr at weithio gydag awdurdodau rheoli risg ar gyfer cyflymu'r broses o ddarparu a chefnogi pobl Cymru.

Yn ystod yr ymchwiliad a gynhaliwyd gennym ni i ymateb Llywodraeth Cymru i'r llifogydd ym mis Chwefror 2020, roedd adroddiad y pwyllgor yn dangos bod cyfradd y cyllid refeniw yn golygu bod yr awdurdodau ymhell iawn o fod yn gwbl barod a chydnerth. Fe dderbyniodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ychydig o dan 5 y cant o'r cyllid refeniw cenedlaethol, er ei fod yn amcangyfrif bod 21 y cant o'r perygl cenedlaethol oherwydd llifogydd dŵr wyneb ganddo i'w reoli.

Nawr, wythnos diwethaf, fe wnaethoch chi egluro bod dyrannu refeniw'r blynyddoedd i ddod, ar sail y perygl oherwydd llifogydd ac erydu arfordirol nawr ac yn y dyfodol, yn rhywbeth y byddech chi'n ei ystyried. Felly, mae gennyf i ychydig o gwestiynau, ond rwyf i am ddweud wrthych chi fy mod i'n croesawu eich cyhoeddiad eich bod chi am ymweld â rhai o'r cynlluniau, oherwydd mae gennym ni dri chynllun yma yn fy etholaeth i: Llanfairfechan, sydd wedi gweld difrod aruthrol i'r cob oherwydd stormydd; Bae Penrhyn, y mae cynllun newydd yno i amddiffyn rhag effeithiau'r môr; ac, yn olaf, Llandudno, pryd y rhoddodd eich Llywodraeth chi, mewn ffordd braidd yn esgeulus yn 2014, gynllun amddiffyn y môr i ni a oedd yn sylfaenol annigonol, a chael gwared ar ein tywod ni, a dodi miloedd o dunelli o glogfeini ar y traeth. Roeddech chi yno dros y penwythnos, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno—. Mae cais ger eich bron chi, ac mae pobl Llandudno, y gwleidyddion i gyd, a'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno yw gweld tywod ar y traeth unwaith eto. Felly, rwy'n edrych ymlaen at eich gweld chi'n ymweld â rhai cynlluniau yn yr etholaeth yma yn Aberconwy.

Fy nghwestiwn cyntaf i yw: o gofio nad oedd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn gallu ateb fy nghwestiwn i'r wythnos diwethaf, a wnewch chi egluro i'r Senedd pam nad yw dyrannu refeniw yn rhoi ystyriaeth i'r perygl o lifogydd o hyd, er gwaethaf argymhelliad eglur y pwyllgor? Cwestiwn 2: a wnewch chi egluro a fydd y dyraniadau refeniw o ran llifogydd o £222,000 a gafodd ei gadarnhau ar gyfer awdurdodau lleol yn cael eu rhannu yn gyfartal rhwng pob awdurdod? Mae eich datganiad chi i'r wasg yn tynnu sylw at y rhaglen lywodraethu fel tystiolaeth eich bod chi am ganolbwyntio ar ganlyniadau sy'n helpu i wella cydnerthedd ein cymunedau ni. Felly, yn y bôn, pam mae Llywodraeth Cymru yn parhau i anghytuno â thua 6,000 o bobl a lofnododd ddeiseb yn annog Llywodraeth Cymru i gychwyn ymchwiliad llawn, annibynnol, agored a chyhoeddus i lifogydd cartrefi a busnesau yn Rhondda Cynon Taf yn 2020?

Rwy'n credu eich bod chi'n ymwybodol, Dirprwy Weinidog, ynghyd â'r Gweinidog, am fy mhryderon i o ran yr amser y mae hi'n ei gymryd ar gyfer adroddiadau adran 19, a nhw mewn gwirionedd yw'r unig bethau sydd ar gael i gymunedau pan fyddan nhw'n cael llifogydd mawr. Mae rhai wedi gorfod aros—mae awdurdodau lleol wedi gorfod aros—wyth mis am yr adroddiad, ac yn sicr, yma yn Llanrwst a Phentref, 17 mis. Mae hwnnw'n amser maith ar ôl i bobl sydd wedi gweld dinistrio eu cartrefi nhw a'u cymunedau nhw gan lifogydd. A wnewch chi ymrwymo, a hynny ar fyrder, i fynd i'r afael â'r oedi o ran llunio a chyhoeddi adroddiadau adran 19 fel bydd mesurau i liniaru effaith llifogydd yn cael eu nodi ar fwy o gyflymder? Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi ynglŷn â'r gwaith da sydd wedi bod ar ein hucheldiroedd ni—. Yn sicr, yma yn Aberconwy rydym ni wedi bod yn gweithio gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol a Cyfoeth Naturiol Cymru i gael trefn ar y mawndiroedd fel bod mwy o ddŵr yn cael ei ddal a'i gadw yno yn ein hucheldiroedd ni er mwyn osgoi llifogydd difrifol mewn pentrefi fel Llanrwst.

Yn olaf, rwy'n nodi eich bod chi'n sôn am roi cynnydd o £1.5 miliwn yng nghyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru, ac eto mae CNC eu hunain wedi amcangyfrif y bydd angen ymhell dros 200 o staff ychwanegol i orfodi'r parthau perygl nitradau neu'r Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021. Sut ydych chi am ystyried ailstrwythuro Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan o hynny, oherwydd rwy'n credu y byddech chi'n cytuno â mi, Dirprwy Weinidog, nad yw'n ymwneud ag arian yn unig? Rwy'n credu fy mod i wedi gofyn digon o gwestiynau i chi nawr, ac fe fyddwn i'n gwerthfawrogi eich cydnabyddiaeth o'r materion hyn a'ch ymatebion chi iddyn nhw, a diolch eto i chi am eich datganiad. Diolch, Llywydd.

Wel, Llywydd, dangosed y cofnod fod Janet Finch-Saunders, am 14:53 ar 15 Mawrth 2022, wedi croesawu camau gweithredu gan Lywodraeth Cymru a diolchodd i ni am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud. Mae'n ddiwrnod pwysfawr a fydd yn nodedig yn llyfrau'r cofnodion am amser maith i ddod, ac rwy'n gwerthfawrogi'r gydnabyddiaeth honno.

Fe gafodd llawer o'r cwestiynau a gododd hi eu hateb gan fy natganiad, rwy'n credu, ond fe hoffwn i ymdrin ag un neu ddau o'r gweddill. Yr awdurdodau rheoli perygl llifogydd sy'n gyfrifol am ddatblygu cynlluniau—eu swyddogaeth statudol nhw yw honno. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu cynigion ar sail y dadansoddiad arbenigol, ac mae hynny ar sail sut y maen nhw'n hwyluso rheoli llifogydd, ac rwy'n siŵr fod gan Janet Finch-Saunders, sy'n landlord yn Llandudno, ddiddordeb mawr mewn gweld tywod ar y traeth yn y fan honno, ond nid honno yw'r brif ystyriaeth o ran cynllunio ar gyfer lliniaru effeithiau llifogydd, ac nid ydym ni'n dibynnu ar ddewisiadau gwleidyddol, ond ar asesiad arbenigol o'r hyn a fydd yn lleihau'r perygl o lifogydd, a dyna sut y caiff cynlluniau eu barnu. Rydym ni'n awyddus i weld mwy o awdurdodau yn cyflwyno cynlluniau y gallwn ni farnu arnyn nhw a'u rhoi ar y gweill wedyn a'u cyflawni nhw. Mae'r pwynt a wnaeth hi ynglŷn ag ymchwiliadau adran 19 yn rhywbeth, fel mae hi'n gwybod, sy'n cael ei gynnwys yn ein cytundeb partneriaeth ni â Phlaid Cymru a'n bod ni'n trafod gyda'r Aelod dynodedig ac fe fyddwn ni'n gwneud cyhoeddiad ynghylch pryd y bydd cytundeb gennym ni ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â hynny. Ond rydym ni wedi ymrwymo i wneud hynny.

Rwy'n credu mai'r pwynt i'w wneud am y sylwadau ehangach yw bod gennym ni raglen waith sylweddol yn y cynllun hwn i fynd i'r afael â'r broblem gynyddol y gwyddom ni fod newid hinsawdd yn ei chyflwyno i ni, ac mae hi'n sôn am y cynllun yn ei hetholaeth hi, sy'n ardal dan fygythiad ar yr arfordir, fel cymaint o dirwedd Cymru. A'r angen i ni uno'r dotiau yma—. Fe ddywedaf i wrth Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr, sôn yr ydym ni am ymdrin ag effaith newid hinsawdd yma, ond mae'n rhaid i ni ymdrin ag achosion newid hinsawdd hefyd. Ni ddaw unrhyw les o ddod i'r Siambr gyda rhestr o ganlyniadau newid hinsawdd heb fod yn fodlon, yn ogystal â hynny, i ewyllysio peidio â gwaethygu'r sefyllfa o ran newid hinsawdd, ac rwy'n credu bod angen iddyn nhw ystyried rhywfaint o gydgysylltu yn eu meddylfryd nhw o ran polisi. 

Fe hoffwn i groesawu'r buddsoddiadau arfaethedig, Gweinidog, ym maes rheoli perygl llifogydd, a diolch yn fawr i chi am y datganiad. Fe fydd y gyllideb gyfalaf tair blynedd yn sicr yn cefnogi cymunedau drwy ddarparu amddiffynfeydd llifogydd hanfodol y mae wir eu hangen nhw, ac, wrth gwrs, fe ddaw'r cyllid ochr yn ochr â chyllideb refeniw hanfodol, fel y nodwyd yn barod. Ni fyddai hyn wedi bod yn bosibl heb y gwaith cydweithredol rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, ac, fel dywedwyd eisoes yn ystod y datganiad hwn a'r trafodaethau eisoes, mae'r cytundeb cydweithredu wedi golygu ein bod ni wedi llwyddo hefyd i sicrhau ymrwymiadau i gomisiynu adolygiad annibynnol o adroddiadau adran 19 a CNC ynglŷn â llifogydd eithriadol yn ystod gaeaf 2020-21, ac, wrth gwrs, i weithredu yn ôl yr argymhellion hynny. Felly, fe wyddom ni fod hyn yn rhan o brosiect gwaith parhaus yma.

Nawr, gadewch i ni edrych tua'r dyfodol, Gweinidog. Yn ystod y gaeaf, fe ddisgwylir i'r glaw gynyddu tua 6 y cant erbyn y 2050au a rhwng 7 y cant a 13 y cant erbyn y 2080au o linell sylfaen 1981 i 2000. Yn amlwg, mae llawer o hynny'n dibynnu ar ymdrechion byd-eang i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, ac fe wn i, pan soniwn ni am bethau yn 2050 a 2080, ei bod hi'n ymddangos yn bell iawn i ffwrdd, ond rydym ni'n sôn am bethau a fydd yn digwydd yn ein hoes ni, a bydd newid hinsawdd yn gwaethygu yn yr oes honno—yn sicr, hefyd, yn oes cynifer o bobl yng Nghymru a phobl sydd eto i'w geni. Bydd llifogydd gwaeth yn effeithio mwy ar fwy o ardaloedd; bydd pobl yn dechrau poeni pan fydd yn dechrau glawio—poeni am eu cartrefi, eu busnesau, eu cymunedau a allai gael eu dinistrio gan ddŵr llifogydd. Fe hoffwn i wybod, os gwelwch yn dda, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd yr ardaloedd y rhagwelir y bydd llifogydd yn effeithio fwyaf arnyn nhw yn cael eu rhagrybuddio pan fydd llifogydd yn digwydd. A oes unrhyw beth arall yr hoffech ei ddweud o ran yr angen i gynyddu systemau rhybuddio cynnar ar gyfer cymunedau sydd mewn perygl o lifogydd, yn enwedig peidio ag ystyried glaw yn unig ond risgiau cysylltiedig, fel tomenni glo a llithriadau glo?

O edrych ar y buddsoddiad cyfalaf arfaethedig, er bod amddiffynfeydd llifogydd caled fel waliau amddiffyn rhag llifogydd, wrth gwrs, yn gwbl angenrheidiol, nid yn unig i ddiogelu eiddo ond ar gyfer gymunedau, mae hyn wedi codi eisoes, Gweinidog, sef nad oes digon o bwyslais, efallai, ar adfer natur. Fe wn i fod Janet Finch-Saunders wedi codi hyn hefyd, ac rwy'n cydnabod eich bod eisoes wedi cydnabod hyn, ond os ydym ni'n sôn am fawndiroedd, morfeydd heli, plannu coed, ailgyflwyno afancod, cynyddu mannau gwyrdd, storio dŵr mewn ardaloedd trefol, a oes unrhyw beth pellach yr hoffech ei ddweud, Gweinidog, o ran cynlluniau i gynyddu faint o reoli llifogydd naturiol sy'n digwydd, o ystyried y manteision a fyddai'n deillio o'r dulliau naturiol hyn?

Yn olaf, mae Llywodraeth Cymru yn gwario'r symiau uchaf erioed, wrth gwrs, ar amddiffynfeydd rhag llifogydd, ond mae angen gwneud mwy hefyd i helpu aelwydydd sy'n agored i niwed, sydd mewn perygl, i wneud eu cartrefi nhw'n fwy cydnerth o ran llifogydd a sicrhau bod ganddyn nhw yswiriant digonol i ddod i drefn ar ôl unrhyw lifogydd. Y gwir amdani yw bod aelwydydd tlotach yn llai abl i fuddsoddi yn eu heiddo, i'w galluogi i wrthsefyll llifogydd ac o ran cydnerthedd rhag llifogydd hefyd, pan fyddwn yn sôn am lifddorau neu'n eu gwneud hi'n haws i'w glanhau a'u clirio a'u sychu. Mae rhai yn llai abl i ymateb pan fydd llifogydd yn digwydd oherwydd, efallai, eu bod nhw'n anabl neu eu bod nhw'n agored i niwed oherwydd oedran mawr neu salwch, ac nid yw llawer ohonyn nhw'n gallu codi ar eu traed wedyn ar ôl iddyn nhw gael eu taro gan lifogydd. Mae ffigurau'r DU gyfan yn awgrymu efallai nad oes gan tua 50 y cant o'r holl rentwyr yswiriant cynnwys cartref. Mae hynny'n codi i 61 y cant ymhlith rhentwyr incwm isel. Felly, Gweinidog, fe hoffwn i wybod ychydig mwy o fanylion, os gwelwch yn dda, am y mesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod mwy o gartrefi, yn enwedig cartrefi incwm isel mewn ardaloedd lle ceir risg uchel o lifogydd, yn gallu gwrthsefyll llifogydd a bod yn gydnerth a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau baich cost yswiriant ar yr aelwydydd hynny, os gwelwch chi'n dda.

Diolch. Roedd nifer o gwestiynau yn y fan yna ac, yn fy natganiad, fe wnes i gydnabod y rhan a chwaraeodd y cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru yn y cyhoeddiad heddiw. Fel gwyddoch chi, roedd dau faes yn y cytundeb yn ymwneud â llifogydd. Yn gyntaf i gyd, adolygiad o lifogydd, y soniais i amdano yn fy ateb blaenorol a'n bod ni'n gwneud cynnydd yn ei gylch. A'r ail oedd buddsoddi cyfalaf mewn amddiffyn yn erbyn llifogydd a chydnerthedd cenedlaethol, gan fuddsoddi mwy mewn rheoli a lliniaru effeithiau llifogydd a chynllunio i ymateb i'r perygl cynyddol o lifogydd, ac yna yn ail i ofyn i Gomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru asesu sut y gellir lleihau'r tebygolrwydd o lifogydd mewn cartrefi, busnesau a seilwaith yn genedlaethol erbyn 2050, ac mae hynny ar y gweill hefyd. Rydym ni'n ail-lunio'r comisiwn seilwaith cenedlaethol. Fel gŵyr yr Aelodau, rwy'n credu, rydym ni wedi penodi cadeirydd newydd sef Gareth Clubb. Rydym ni'n adnewyddu'r aelodaeth ac rydym ni'n canolbwyntio ymdrechion y cylch gorchwyl ar ei waith ef o ran cynllunio sero net. Ac yn rhan o hynny, rydym ni'n gofyn iddyn nhw edrych, fel y cytunwyd yn y cytundeb cydweithredu, ar liniaru effeithiau a chyfyngu ar lifogydd. Felly, rwy'n falch o gadarnhau hynny, a diolch i Blaid Cymru am eu cydweithrediad nhw yn hynny o beth. Rwyf i o'r farn fod hwnnw'n ddarn pwysig o waith ar y cyd. Pan ydym ni'n unfryd, mae hi'n gwneud synnwyr ein bod yn gweithredu gyda'n gilydd, ac rwyf i'n bersonol yn croesawu hynny'n fawr.

O ran systemau rhybuddio cynnar, rwy'n credu bod systemau rhybudd cynnar digidol yn hanfodol, ac mae hyn yn wir yn gyffredinol. Roeddwn i yn y Sioe Amaethyddiaeth Carbon Isel yn Stoneleigh yr wythnos diwethaf gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac roeddem ni'n edrych ar ystod eang o ymyriadau amaethyddol manwl a all ein helpu ni i ymdrin â pheryglon newid hinsawdd yn ogystal â gwella cynhyrchiant a systemau rhybuddio ar ffermydd, ac mae mwy o ddefnydd o amaeth-dechnoleg yn benderfyniad amlwg, a dweud y gwir.

A hefyd, o ran y pwynt penodol am ddiogelwch tomenni glo, yna mae defnyddio systemau rhybudd cynnar digidol yn rhan o'r tasglu a sefydlodd y Prif Weinidog. Ac yn yr un modd, mae'r pwynt ynglŷn â rheoli llifogydd yn naturiol ar y gweill eisoes. Mae cyhoeddiad heddiw yn cynnwys £3 miliwn ar gyfer hynny. Ond mae gennym ni gynlluniau eraill hefyd, fel y cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, a'r fenter plannu coed a grybwyllwyd hefyd. Yn gywir, fe all y goeden iawn yn y lle iawn fod o gymorth o ran lliniaru llifogydd lleol, boed hynny ar raddfa fferm neu ar strydoedd mewn cymunedau, ac rwy'n credu bod hynny'n rhan bwysig iawn o'n dull ni o blannu coed, a phrif ffrydio rheoli llifogydd naturiol ym mhopeth a wnawn ni.

Rwy'n gobeithio fy mod i wedi ymdrin â'r prif bwyntiau yn y fan yna. Diolch i chi.

A gaf i, yn gyntaf i gyd, Dirprwy Weinidog, ddiolch i chi am eich datganiad heddiw? Fe ddioddefodd gogledd Powys, yn fy etholaeth i, lifogydd sylweddol, wrth gwrs. Y mis diwethaf, mewn tri diwrnod rwy'n credu, fe lawiodd 150mm o ddŵr—50 y cant ar un diwrnod yn unig, dydd Sul 20 Chwefror—ar dir a oedd eisoes yn wlyb iawn, felly roedd yr afonydd wedi codi hyd eu huchaf erioed, yn anffodus, ac fe ddioddefodd llawer o gymunedau, wrth gwrs, yn Llandinam, Cei'r Pwll a Llandrinio. I lawer, roedd llifogydd fel hyn wedi digwydd ddwywaith yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly mae'r holl ofid, wrth gwrs, yn dod gyda hynny i'r rhai y mae eu cartrefi nhw wedi profi llifogydd.

Pan wyf i'n amlinellu—. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi amlinellu'r cyllid ychwanegol heddiw, ond fe fyddwn yn cwestiynu sut caiff CNC ei strwythuro a'i strwythuro yn briodol ar gyfer cyflawni. Mae arnaf i ofn fy mod wedi cael rhai ymatebion annigonol iawn, fel hefyd cynghorwyr sir fy etholaeth i fy hun, oddi wrth CNC. Fe godwyd materion, yn enwedig yn Llandrinio a Llandinam, ers blynyddoedd, ac fe gafwyd ymrwymiadau gan staff Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n sylweddoli nad oes gennyf i amser i fanylu—rwy'n hapus i ysgrifennu atoch chi—ond fe wneir ymrwymiadau, a blynyddoedd yn ddiweddarach mae llifogydd yn taro eto, a beth sy'n digwydd? Mae CNC yn dweud y byddan nhw'n dod i wneud arolwg. Nid oes angen arolwg arnom ni ac arolygon wedi bod o'r blaen, ac fe geir rhwystredigaeth enfawr. Rwy'n ceisio cael asesiad yma gennych chi, Gweinidog, ai prinder adnoddau yw achos hynny neu a yw CNC yn amddifad o strwythur digonol ar gyfer cyflawni.

Mae angen i chi ofyn cwestiwn nawr.

Iawn, ac os caf i ofyn—. Yn olaf, felly, Gweinidog, os caf i ofyn i chi, o ran y rhwystredigaethau hynny mewn cymunedau—. A gaf i ofyn i chi edrych yn benodol ar rybuddion llifogydd hefyd? Gan nad yw hi'n ymddangos bod gwefan CNC yn gweithio yn iawn. Yn fy marn i, yn ôl eu cyfaddefiad nhw eu hunain, nid yw'r mesuryddion yn gweithio yn iawn. Un o'u prif swyddogaethau nhw wrth gwrs yw rhybuddio cymunedau am lifogydd, ac mae hi'n ymddangos bod manteision eraill yr ochr arall i'r ffin yn Swydd Amwythig, lle mae gwefan Asiantaeth yr Amgylchedd yn gweithio yn llawer mwy effeithlon, mae hi'n ymddangos, na gwefan CNC, lle nad yw llawer o fesuryddion yn gweithio yn iawn, ac wrth gwrs dyna un o'u prif swyddogaethau nhw. Felly, a fydd adnoddau ychwanegol yn mynd i'r mecanweithiau rhybuddio hefyd fel rhan o swyddogaethau CNC?

Wel, rwy'n credu mai dim ond bod yn onest yw cyfaddef bod adnoddau, yn amlwg, yn brin. Ni allwn ni wneud y pethau yr ydym ni'n dymuno eu gwneud i gyd, ac mewn rhai achosion mae angen i ni eu gwneud nhw, ar draws y Llywodraeth. Dyna yw natur bod yn y Llywodraeth, ac nid yw'r setliadau ariannu a gawsom ni yr hyn yr hoffem ni iddyn nhw fod. Nid yw'r cyllid ar gyfer Llywodraeth Cymru wedi dal i fyny â thwf yr economi. Mae hwnnw'n bwynt a wnaethom ni dro ar ôl tro, ac ni all y Ceidwadwyr ddiystyru effaith cyni. Dyma amlygiad ymarferol y cyllid a ataliwyd dros fwy na degawd, ac rwyf i o'r farn mai dim ond tegwch yw tynnu sylw at hynny.

Nawr, o ran CNC yn benodol, rydym ni yn gofyn i CNC gyflawni llawer, ac rwy'n credu ei fod wedi gwneud gwaith rhagorol yn ystod y llifogydd diweddar, ac mae wedi ymateb yn eithriadol o dda mewn argyfwng pob amser. O ran eu swyddogaethau o ddydd i ddydd, mae llawer ganddyn nhw ei wneud, ac nid yw'r adnoddau ar gael iddyn nhw bob amser i wneud popeth y maen nhw'n dymuno ei wneud hyd eithaf eu gallu. Mae hynny o ganlyniad i'r setliad ariannu cyffredinol. Rydym ni wedi cynyddu'r cyllid ar gyfer CNC yn y cyhoeddiad heddiw, ac fe fyddwn i'n hapus iawn i edrych yn fanwl eto ar y pwyntiau a nododd Russell George. Mae hi'n wir weithiau, fel gwnaethom ni ei ddarganfod ynglŷn â phlannu coed, er enghraifft, i ddefnyddio hynny'n enghraifft o'r pwynt ehangach—. Yn yr astudiaeth ddofn a wnaethom ni yn yr haf y llynedd, fe edrychwyd ar y ffordd y defnyddiodd CNC ei adnoddau, ac yn yr achos hwnnw roedd tua 82 aelod o staff a oedd fel rhan o'u gwaith nhw'n edrych ar asesu cynlluniau plannu coed. Felly, nid oedd yr adnoddau ganddyn nhw, ond fe'u cyfarwyddwyd nhw, yn fy marn i, yn y ffordd anghywir—fe'u cyfarwyddwyd i godi rhwystrau yn hytrach na thynnu rhwystrau i lawr. Felly, weithiau mae hi'n fater o edrych ar yr adnodd sydd ar gael a bod yn eglur ynglŷn â'r hyn yr ydym ni'n gofyn iddyn nhw ei wneud. Rydym ni'n cynnal deialog lawn ac iach iawn gydag arweinyddiaeth Cyfoeth Naturiol Cymru, gan adolygu nifer o feysydd perfformiad allweddol, i sicrhau addasrwydd y systemau ar gyfer y gwaith dan sylw. Ond, o ran y pwyntiau penodol, fe fyddwn i'n hapus iawn i'w hateb nhw mewn gohebiaeth. 

Thank you, Dirprwy Lywydd. I welcome very much today’s announcement, which stems from the agreement between our parties. Until you see the impact of flooding on homes and communities I think it's impossible to comprehend the impact, not just in the immediate aftermath but in the long term, over decades and years. The trauma is ongoing, and people still cry when I meet them when they describe what they have been through.

In the statement, you refer, Deputy Minister, to the additional funding allocated to the Natural Resources Wales budget, particularly in terms of revenue. But can you please confirm whether this has been earmarked entirely to deal with flooding, and to what extent will this improve the situation with regard to the number of staff that Natural Resources Wales have involved in tackling flooding? After all, the Natural Resources Wales report on the 2020 floods noted the following: 

'It is roughly estimated that 60-70 additional members of staff are needed over the long term to sustain the overall service and to address the actions set out in our flood review.'

Will this be corrected as a result of the statement?

Wel, fel rydym ni wedi dweud, rydym ni wedi cynyddu cyfradd y cyllid ar gyfer CNC, a mater iddyn nhw yw manylion sut y caiff ei wario a mater i'w drafod gyda ni. Ni allaf i ddweud mwy na hynny heddiw, ond mae hi'n amlwg ei fod yn gwestiwn allweddol, ac rwy'n cydnabod hynny. Rwy'n llwyr gydnabod ei phwynt hi am y gofid a'r trueni a achosir gan lifogydd. Fe welais i rywfaint o hynny fy hunan ym Mhontypridd ddwy flynedd yn ôl erbyn hyn, gan gyfarfod â llawer o'r bobl yr effeithiwyd arnyn nhw ac fe allwn i weld y gofid gwirioneddol a achoswyd yno, a'r straen hefyd. Ac rydym ni'n awyddus i rwystro hynny. Fe wyddom ni oddi wrth y gwyddonwyr y bydd hyn yn dod yn ddigwyddiad mwy rheolaidd. Fe fydd ein gaeafau ni'n fwy stormus a gwlyb, fe fyddwn ni'n cael mwy o law, ac mae hynny o ganlyniad i'r allyriadau yn yr hinsawdd, yr allyriadau carbon a ollyngwyd eisoes i'r atmosffer. Mae'r llong wedi hwylio yn hynny o beth, ac mae'n rhaid i ni addasu ein seilwaith a'n systemau ni i ymdrin â hynny, ac mae'n rhaid i bobl mewn ardaloedd risg uchel ddysgu byw gyda'r risg a rheoli'r risg. Allwn ni ddim gwneud iddo ddiflannu gyda hud. Ond yr un mor bwysig yw ein bod yn ei atal rhag gwaethygu, ac mae angen i ni ymrwymo o'r newydd i sero net ac atgoffa pobl, oherwydd mae lleisiau yn ystod yr argyfwng hwn sy'n dweud bod angen i ni roi llawer o'r pethau yr ydym ni wedi ymrwymo i'w gwneud o ran ynni adnewyddadwy neu, yn wir, ynglŷn â phlannu coed, o'r neilltu. Maen nhw'n dweud y dylem ni ymateb i'r argyfwng mewn dull byrdymor, mewn ffordd anystyriol, gan ddychwelyd at y pethau yr ydym ni'n eu gwneud. Yn sicr, fe geir lleisiau ar y dde yn galw arnom ni i groesawu ffracio, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cofio mai trafod effaith newid hinsawdd yr ydym ni yma heddiw. Nid aiff hynny i ffwrdd, fe fydd yn gwaethygu, ac mae'n rhaid i ni beidio â cholli ein plwc mewn sefyllfa anodd iawn a chofio ein bod ni'n wynebu argyfyngau lluosog, ac mae'n rhaid ymdrin â'r argyfwng hinsawdd hefyd.

Fel gŵyr y Dirprwy Weinidog, mae gennyf i brofiad personol o lifogydd, ar ôl byw drwy lifogydd Tywyn yr holl flynyddoedd hynny'n ôl, ac maen nhw'n dod â dinistr llwyr. Mae'n rhaid i ni wneud yr hyn a allwn ni i atal cartrefi pobl rhag effeithiau llifogydd. Roeddwn i'n falch iawn o weld llawer o gyfeiriadau at ardaloedd yn fy etholaeth i yn y rhestr o ymrwymiadau ariannol, yn cynnwys ardal Tywyn a Bae Cinmel. Un o'r pryderon a godwyd gyda mi gan drigolion lleol yn y gymuned honno yw'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi gohirio ei gofynion nodyn cyngor technegol 15 newydd, a fyddai'n sicrhau y byddai unrhyw amddiffynfeydd newydd a gaiff eu hadeiladu yn Nhywyn a Bae Cinmel yn fwy cadarn na'r rhai sy'n cael eu cynnig ar hyn o bryd gan yr awdurdod lleol. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i'm hetholwyr i y bydd unrhyw fuddsoddiad gan Lywodraeth Cymru yn digoni cyfraddau amddiffyn newydd TAN 15 ac nid yr hen rai, nad ydyn nhw'n ddigon da, a dweud y gwir?

Wel, rydym ni wedi ymrwymo i weithredu TAN 15, dim ond i fod yn eglur ynglŷn â hynny. Rydym ni wedi cytuno i oedi am 18 mis cyn iddyn nhw a'r map llifogydd ar gyfer cynllunio fod yn weithredol oherwydd pryderon am weithrediad ymarferol yr awdurdodau lleol. A'r peth hollbwysig yn hyn yw gwneud hynny'n briodol, ac mae hynny'n golygu newid sylweddol iawn i lawer o'r tybiaethau a wnaeth yr awdurdodau lleol a'r awdurdodau cynllunio ynghylch pa ddatblygiadau sy'n bosibl a'r hyn sy'n ymarferol, ac mae hynny'n peryglu nifer o gynlluniau sy'n bwysig ar gyfer blaenoriaethau eraill. A dyma'r tyndra sydd gennym ni: sut mae cyplysu'r pwysau gwahanol hyn? Felly, dyna'r broses yr ydym ni'n mynd drwyddi hi nawr, gan weithio gydag awdurdodau lleol, ac fe allaf i sicrhau eich etholwyr chi ein bod ni wedi gohirio hynny, am resymau polisi cyhoeddus synhwyrol yn fy marn i, ond nid ydym ni'n osgoi'r her sy'n cael ei hwynebu. Ac mae'r canlyniadau sy'n dilyn ar ôl hynny'n bethau y bydd hi'n rhaid i bob un ohonom ni ddod i arfer â nhw, oherwydd mae hynny'n golygu gwneud pethau mewn ffordd arall, ac nid yw hi'n mynd i fod yn hawdd.

Thank you, Deputy Minister, for this statement. The additional investment is certainly to be warmly welcomed, and I look forward to seeing the work in Barmouth, Fairbourne, Morfa Nefyn and Pencaenewydd. I want to draw one other issue to the Deputy Minister's attention, if I may. The community council in Arthog, which includes the area of Fairbourne, has received an independent report by Dr Graham Hall, who is an expert in flooding, and it was independently reviewed by Dr Veronica Edmonds-Brown from the University of Hertfordshire. And it notes that the west of Wales shoreline management plan is based on work done 10 years ago. Now, since then, of course, a great deal of work has been done on coastal flood defences, which changes the forecast for communities such as Fairbourne, but the plans haven't changed to reflect this work. In addition to this, it notes that it's run-off from the mountains that is most likely to affect that community, not an increase in sea level, and there is room to doubt the modelling of Natural Resources Wales, which is based on inadequate data and old software. Will you ask Natural Resources Wales to review the west of Wales shoreline management plan in order to take the report of Graham Hall and the review by Veronica Edmonds-Brown into consideration, please?

Diolch i chi. Gwnawn, ac rydym ni'n ymwybodol o'r adroddiad. Rydym ni wedi gweld yr adroddiad ac mae ein tîm technegol ni wedi bod yn ei ddadansoddi. Mater i'r awdurdod lleol, sef y corff cyfrifol yn hyn o beth, yw hwnnw, ac rwy'n deall bod Gwynedd yn ystyried yr adroddiad hefyd, neu wedi cael golwg arno, ac rwy'n credu bod angen iddyn nhw drafod hynny gyda'r awduron i ddechrau i sicrhau bod dealltwriaeth gyffredin ar sail y dystiolaeth. Ac wedyn, pe byddai goblygiadau i hynny, fe fyddem yn eu hystyried nhw, yn amlwg.

And finally, Samuel Kurtz.

Thank you, Deputy Presiding Officer, and I thank the Deputy Minister today for his statement. 

Diolch, Dirprwy Weinidog, ond byddwch chi'n ymwybodol bod sawl lleoliad yn fy etholaeth i, sef Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro yn gweld llawer o erydu, ar yr arfordir ac oherwydd llifogydd, ac rwyf i wedi mynegi fy rhwystredigaethau o'r blaen am ei bod hi'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru a Chyfoeth Naturiol Cymru yn taflu'r cyfrifoldeb yn ôl a blaen o ran pwy sy'n gyfrifol am ddatblygu cynllun atal llifogydd i ddiogelu busnesau ar hyd cei afon Tywi yng Nghaerfyrddin. Ac er ei bod hi'n iawn ein bod ni'n diogelu cartrefi pobl, mae busnesau yn hanfodol i'r economi leol ac ni ddylai'r Llywodraeth anghofio amdanyn nhw. Felly, o ystyried y cynnydd yn y cyllid sydd ar gael nawr i asiantaethau Llywodraeth Cymru, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi, Dirprwy Weinidog, yn egluro pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i amddiffyn busnesau lleol, fel y rhai sydd ar bwys cei Caerfyrddin, yn ogystal â chartrefi pobl. Diolch.

O ran y dryswch ynglŷn â chyfrifoldebau, rwy'n credu bod problem yn y fan hon oherwydd bod rhai cyfrifoldebau yn gorgyffwrdd ac nad oes yna eglurder bob amser, a dyna un o'r pethau y bydd yr adolygiad adran 19 y cytunwyd arno gyda Phlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithredu yn edrych arno, oherwydd roedd honno'n sicr yn agwedd ar yr hyn a ddigwyddodd yn Rhondda Cynon Taf. Ac rwy'n credu mai drwy ddadansoddi'r gwahanol adroddiadau adran 19 a CNC i gyd y gallwn ni ystyried a yw hwnnw'n fater y mae angen i'w archwilio ymhellach ai peidio. Felly, rwy'n credu y bydd hwnnw'n ganlyniad defnyddiol iawn i'r broses honno.

O ran mater penodol cei Caerfyrddin, rydym ni wedi cael ceisiadau i ddiogelu busnesau, ond mae ein canllawiau ariannu yn glir iawn mai diogelu cartrefi ddylai ein blaenoriaeth ni fod. A lle ceir nifer o fanteision i gynlluniau, mae hi'n amlwg bod hwnnw'n fonws, ond mae yna angen i ni flaenoriaethu ac mae angen i'r awdurdodau lleol weithio gyda ni i ddylunio cynlluniau sy'n gallu cyflawni cymaint o amcanion â phosibl.

I thank the Deputy Minister.

Item 4 this afternoon is the statement by the Deputy Minister for Climate Change, and an update on the digital strategy. And I call on the Deputy Minister to make the statement. Lee Waters. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac yn awr dyma rywbeth hollol wahanol. [Chwerthin.]

Flwyddyn yn ôl, fe wnaethom ni gyhoeddi strategaeth ddigidol newydd i Gymru, strategaeth sy'n nodi sut yr ydym ni'n dymuno defnyddio technoleg ddigidol a data mewn ffyrdd amgen i wella bywydau pobl a helpu busnesau a chymunedau i ffynnu, ac rydym ni newydd fod yn trafod y defnydd o dechnolegau digidol a data wrth fapio llifogydd a monitro tomenni glo fel enghraifft ymarferol o sut y gall hynny wella'r dull o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus.

Rwy'n awyddus i dynnu sylw heddiw at rywfaint o'r cynnydd a wnaethom ni ers cyhoeddiad y strategaeth y llynedd. Y pwynt allweddol sy'n werth ei ailadrodd yw nad gwir ystyr technolegau digidol yw'r offer a ddefnyddir; ond diwylliant pobl sy'n eu defnyddio nhw. Maen nhw'n ein galluogi ni i edrych ar hen broblemau mewn ffyrdd newydd, a bod yn agored, a'r egwyddorion digidol allweddol o iteriad, gwaith ar y cyd ac, yn allweddol, ddyluniad sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr. Flwyddyn yn ddiweddarach, mae'r strategaeth wedi ennyn cyffro ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yng Nghymru a sut y gall ein dull gweithredu ni wneud gwahaniaeth i wasanaethau cyhoeddus.

Rydym ni wedi sefydlu ecosystem arweinyddiaeth ddigidol, a allai swnio braidd yn ddiflas ac yn rhy dechnegol ond sy'n hollbwysig mewn gwirionedd, ac roedd hwnnw'n fwlch allweddol i'w lenwi wrth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac eraill edrych ar nifer o enghreifftiau, ac rydym ni wedi cael trefn ar hynny. Felly, mae yna ganolfan newydd gennym ni erbyn hyn ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus digidol a phrif swyddogion digidol ar gyfer llywodraeth leol, Llywodraeth Cymru a phrif swyddog deintyddol y gwasanaeth iechyd a gaiff ei benodi cyn bo hir. Ein nod ni nawr yw gweld hynny'n aeddfedu ac yn ehangu drwy'r sector cyhoeddus i gyd.

Mae'r ganolfan ddigidol eisoes yn grymuso sefydliadau'r sector cyhoeddus i fabwysiadu dull digidol o weithio. Mae hyn yn cynnwys cefnogi Chwaraeon Cymru i ehangu cyrhaeddiad eu grantiau nhw, a datblygu gwasanaeth negeseuon testun wrth weithio gyda gofal cymdeithasol i oedolion yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac archwilio gwasanaeth gwastraff peryglus newydd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, gan ddefnyddio'r dull hwn o iteru a dylunio sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr. Mae'r ganolfan hefyd yn casglu mewnwelediadau ynglŷn â dulliau pobl o gael gofal sylfaenol fel rhan o wasanaethau digidol GIG Cymru i gleifion a'r rhaglen gyhoeddus.

Dirprwy Lywydd, fe fydd diogelwch seibr a chydnerthedd effeithiol yn allweddol i ddarpariaeth lwyddiannus y gwasanaethau hyn. Mae'r ganolfan hefyd yn arwain adolygiad o dirwedd gwasanaethau cyhoeddus—gan roi ystyriaeth fanwl i aeddfedrwydd digidol a thechnolegol y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Fe fydd hyn yn bwysig iawn—yn hollbwysig—i'n helpu ni i flaenoriaethu gwaith dros y blynyddoedd nesaf.

Rydym ni'n canolbwyntio nawr ar atgyfnerthu digidol yn y ffordd yr ydym ni'n gweithio. Nid oes y ffasiwn beth â sment digidol eto, serch hynny, mae hi'n werth ei atgyfnerthu. Rydym ni—unwaith eto, wedi dysgu o adroddiadau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—cyfres o safonau gwasanaeth digidol sy'n caniatáu i unrhyw un ddatblygu cyfres o wasanaethau mewn ffordd iteraidd, ystwyth sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr—unwaith eto, yr egwyddorion digidol allweddol. Ac rwy'n awyddus i'r rhain gael eu mabwysiadu, gan ganolbwyntio digyfaddawd ar anghenion y defnyddwyr i gefnogi canlyniadau gwell i bawb, a hefyd, yn hollbwysig, gynnig cyfle i ganolbwyntio gwasanaethau cyhoeddus ar eu defnyddwyr nhw unwaith eto. Dyna hanfod hyn yn y pen draw.

Wrth wireddu ein huchelgeisiau ni, mae angen i ni gydnabod y rhwystrau. Mae Cymru yn wynebu'r her fyd-eang o ran prinder sgiliau, ac mae cyrff y sector cyhoeddus yn chwilio am ddoniau mewn marchnad lafur hynod gystadleuol. Fe all prentisiaethau helpu, yn ogystal ag uwchsgilio a meithrin y doniau sydd gennym ni eisoes mewn swyddi digidol, data a thechnoleg.

I'r bobl hynny nad yw'r sgiliau na'r hyder digidol ganddyn nhw, rydym ni'n ystyried safon ofynnol ar gyfer bywyd digidol genedlaethol. Fe gaiff honno ei datblygu drwy ymgysylltu â phobl sydd wedi'u cynnwys neu wedi'u hallgáu’n ddigidol ledled Cymru, er mwyn nodi'r hyn y mae ei wir angen ar bobl i fod yn rhan o'r byd digidol modern.

Mae meithrin diwylliant digidol yn cynnwys cydnabod pwysigrwydd y data a gweithio mewn partneriaeth. Rydym ni newydd drafod y stormydd diweddar, Dirprwy Lywydd, lle gwelsom ni Fap Data Cymru yn cael ei ddefnyddio fel llwyfan geo-ofodol yn y sector cyhoeddus i nodi lle yr oedd pobl agored i niwed yn byw, lle i dargedu ein cefnogaeth ni, a sut mae gwneud penderfyniadau yn gyflym ac yn effeithiol yn achub bywydau. Datblygiad digidol ac arloesedd ar waith yw hynny yn y ffordd yr ydym ni'n rhedeg gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru.

Rydym ni hefyd yn buddsoddi mewn prosiect Cyflymydd Cenedl Ddata i Gymru. Fe ysbrydolwyd honno gan argymhelliad yn adolygiad Brown ar gyfer arloesi digidol, ac mae honno'n bartneriaeth rhwng prifysgolion Cymru, sy'n cyflwyno nifer o brosiectau cyffrous gyda diwydiant, er enghraifft, a defnyddio deallusrwydd artiffisial i reoli tir yn y ffordd orau a lleihau'r perygl o lifogydd.

Cysylltedd digidol yw sail y strategaeth ddigidol. Yn ysbryd bod yn agored, Dirprwy Lywydd, fe hoffwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ynglŷn â darpariaeth band eang yng Nghymru. Fel gŵyr yr Aelodau, er na chafodd telathrebu ei ddatganoli i Gymru, mae Llywodraeth Cymru wedi parhau i ddod i'r adwy pan na ddarparodd y farchnad na Llywodraeth y DU fand eang cyflym a dibynadwy.

Rydym ni wedi darparu band eang gigabit sy'n addas ar gyfer y dyfodol i bron i 26,000 o safleoedd drwy gyflwyno ffibr llawn ein hunain gydag Openreach. Rydym ni hefyd wedi darparu cyllid ychwanegol i ychwanegu at gynllun talebau band eang gigabit Llywodraeth y DU. Mae hyn wedi dyblu'r swm sydd ar gael i gartrefi a busnesau lle mae cyllid y DU wedi methu ag adlewyrchu gwir gost ei gyflwyno yn nhirwedd Cymru. Mae'r cynnig atodol gan Lywodraeth Cymru wedi cefnogi dros 1,300 o gartrefi a busnesau wrth gysylltu ag ef.

Fodd bynnag, yn wyneb y pwysau parhaus sydd ar y gyllideb, ni allwn ni ddal ati i warantu Llywodraeth y DU sydd â'r cyfrifoldeb dros y maes hwn. Felly, fe fydd y gwaith atodol yn dod i ben ar 31 o fis Mawrth 2022. Mae maint yr arian a ddarperir yn sgil y swm atodol ledled y DU yn awgrymu y dylai Llywodraeth y DU adolygu trothwy cost uchaf y cynllun i adlewyrchu'r gost o ddefnyddio band eang gigabit mewn ardaloedd gwledig ac anghysbell. Rwyf i wedi ysgrifennu at y Gweinidog Gwladol yn yr Adran Ddigidol, Diwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon, ac wedi cyfarfod â hi, i bwysleisio'r pwynt hwn.

Roedd oedi i fod ymhen ychydig amser yng Nghymru ynglŷn â'r cynllun hwn wrth i'r caffaeliadau ar gyfer Prosiect Gigabit ddechrau, ond fe fydd ceisiadau am dalebau a dderbyniwyd cyn y dyddiad cau sy'n bodloni meini prawf y cynllun yn parhau i fod yn gymwys am gyllid atodol. O ran Prosiect Gigabit, rydym ni'n pwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau y rhoddir cyfran deg i Gymru o'r £5 biliwn o fuddsoddiad ar gyfer anghenion cartrefi a busnesau yng Nghymru. Mae trafodaethau yn mynd rhagddyn nhw ynghylch sut y caiff ei gyflawni a swyddogaeth Llywodraeth Cymru.

Mae'r dirwedd seilwaith digidol wedi newid ers Brexit. Nid ydym ni'n gallu cael gafael ar gyllid gan yr UE erbyn hyn ac, oherwydd na chafodd hyn ei ddatganoli, rydym ni'n llwyr ddibynnu ar gyllid gan Lywodraeth y DU nawr i wella gwasanaethau band eang yng Nghymru. Rydym ni wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau'r canlyniadau gorau i Gymru a mynegi achos cryf dros barhau i fuddsoddi ar gyfer cyrraedd y cymunedau sydd fwyaf anghysbell, i wneud yn siŵr nad anghofir amdanyn nhw. Rwy'n falch o ddweud bod gennym ni berthynas dda â swyddogion a Gweinidogion, ond mae angen edifeirwch arnom ni o ran methiannau'r farchnad a swyddogaeth y Llywodraeth.

I gloi, Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi dechrau arni'n dda o ran cyflawni'r strategaeth ddigidol i Gymru, ond mae hi'n amlwg bod gennym ni ffordd bell i fynd eto. I gynnal y momentwm, fe fyddaf i'n cyhoeddi fersiwn newydd gyda hyn o'r cynllun cyflawni digidol i fanylu ar y camau nesaf ar ein taith ni tuag at sicrhau bod Cymru yn mynd yn wirioneddol ddigidol. Diolch.

Conservative spokesperson, Paul Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Nawr, credir bod angen sgiliau digidol ar gyfer 82 y cant o holl swyddi'r DU, ac mae ennill sgiliau digidol yn mynd yn gynyddol angenrheidiol ar gyfer galluogi pobl i fod â rhan lawn yn y gymdeithas sy'n dibynnu fwyfwy ar dechnolegau digidol. Felly, rwy'n croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Dirprwy Weinidog heddiw, a'r camau a gymerwyd ers i'r strategaeth gael ei lansio y llynedd. Wrth gwrs, mae mynd i'r afael â'r ymraniad digidol yn hanfodol o ran mynd i'r afael ag anghydraddoldebau cymdeithasol ac economaidd a chodi'r gwastad ym mhob cymuned yng Nghymru. Ceir cysylltiad annatod rhwng allgáu digidol ac anghydraddoldebau ehangach yn y gymdeithas, ac mae hi'n fwy tebygol mai rhai ar incwm isel, pobl dros 65 oed a phobl anabl a fydd yn eu hwynebu nhw. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru am fonitro effeithiolrwydd y strategaeth hon i sicrhau bod allgáu digidol yn cael sylw, ac a wnaiff roi rhai enghreifftiau penodol lle mae Llywodraeth Cymru wedi mynd i'r afael ag anghydraddoldebau economaidd o ganlyniad i'r strategaeth ddigidol hon i ni allu dysgu oddi wrth arfer gorau?

Mae datganiad heddiw yn cyfeirio at safon ofynnol ar gyfer bywyd digidol genedlaethol, a gaiff ei datblygu drwy ymgysylltu â phobl sydd wedi'u cynnwys neu sydd wedi'u hallgáu yn ddigidol ledled Cymru er mwyn i ni allu nodi'r hyn sydd ei angen ar bobl i fod yn rhan o fyd digidol modern. Rwy'n credu bod hwn yn gam pwysig iawn ymlaen, ond efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud ychydig mwy wrthym ni am y gwaith a wnaethpwyd yn y maes hwn hyd yn hyn, a phryd y bydd yn debygol y caiff y safon ei chyhoeddi. Mae datganiad heddiw yn cadarnhau bod y Ganolfan Gwasanaethau Cyhoeddus Digidol yn arwain adolygiad o dirwedd y gwasanaethau cyhoeddus i roi cipolwg ar aeddfedrwydd digidol a thechnolegol y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Rwy'n cytuno â'r Dirprwy Weinidog y bydd hwnnw'n bwysig iawn i helpu i flaenoriaethu gwaith dros y blynyddoedd nesaf. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni beth yw'r rhagolygon o ran amser sy'n gysylltiedig â'r adolygiad hwn, a phryd y cawn ni weld yr hyn a ddaw ohono?

Mae datganiad heddiw yn iawn i fynegi bod cysylltedd digidol yn sail i'r strategaeth ddigidol. A minnau'n un sy'n cynrychioli ardal wledig, fe wn i pa mor bwysig yw bod â band eang sy'n ddigonol ar gyfer eich defnydd chi ohono. Gyda'r newid tuag at weithio o gartref a gweithio hybrid, mae trigolion a busnesau mewn ardaloedd fel Powys neu sir Benfro, er enghraifft, yn wynebu anfantais arbennig, nid yn unig o ran cyfleoedd yn y farchnad lafur, ond hefyd o ran gallu rhedeg busnes yn gystadleuol. Felly, efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae'n ymgysylltu â sectorau fel y sector ffermio, a'u cadwyni cyflenwi nhw, i sicrhau bod yr offer a'r adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw ar gael er mwyn bod mor gystadleuol â phosibl yn y dyfodol.

Mae'r Dirprwy Weinidog yn cyfeirio at Brosiect Gigabit, ac rwy'n cytuno ei bod hi'n hanfodol i Gymru fod â'i chyfran deg o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU. Rwy'n sylweddoli na chafodd telathrebu ei ddatganoli i Gymru, ond rwy'n falch bod trafodaethau'n digwydd ynghylch sut y caiff buddsoddiad ei roi yn y dyfodol, a swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran cyflawniadau'r buddsoddiad hwnnw. Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn ymuno â mi i groesawu'r hwb ariannol diweddar o £11.5 miliwn i wella band eang ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn y gogledd, y de-ddwyrain, sir Benfro ac ardaloedd gwledig Cymru. Mae'r cyllid hwnnw eisoes wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i sefydliadau fel Canolfan Gweithgareddau Cymdeithasol Ancorage, canolfan ddydd yn Noc Penfro sy'n gweithio gyda phobl ag anableddau dysgu neu ddementia, a llyfrgell Aberdaugleddau, yn wir, yn fy etholaeth i. Mae hi'n hanfodol bod cysylltiadau rhynglywodraethol yn effeithiol, a bod adrannau yn cydweithio i sicrhau na chaiff Cymru ei gadael ar ôl. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddai'r Dirprwy Weinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y trafodaethau arbennig hynny a sut y maen nhw'n datblygu.

Rwy'n falch fod datganiad heddiw yn cydnabod yr her sy'n wynebu Cymru o ran prinder sgiliau, ac rwy'n deall fod cyrff y sector cyhoeddus yn chwilio am sgiliau mewn marchnad lafur hynod gystadleuol. Mae sgiliau digidol wedi mynd yn gynyddol bwysig o ran cael gwaith o ansawdd uchel. Fe wyddom ni fod y rhai sy'n chwilio am waith sydd â sgiliau digidol yn ennill cyflogau uwch a bod swyddi sy'n gofyn am sgiliau digidol yn talu 29 y cant yn fwy na'r swyddi nad ydyn nhw'n gwneud hynny. Felly, fe fydd mynd i'r afael â'r bwlch sgiliau digidol yn hanfodol ar gyfer caniatáu pobl i ennill y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw ar gyfer gweithio mewn byd digidol, a sicrhau y gall pawb elwa ar y cyfleoedd y gall arloesi digidol a buddsoddi mewn seilwaith eu cynnig.

Yr wythnos diwethaf, fe gyhoeddodd Gweinidog yr Economi gynllun Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau, ac nid oedd unrhyw sôn am y strategaeth ddigidol. Felly, efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae'r strategaeth hon yn gweithio ochr yn ochr â strategaethau ehangach Llywodraeth Cymru ynghylch cyflogadwyedd a sgiliau. Efallai y gwnaiff ddweud wrthym ni faint o gyllid sy'n cael ei ddyrannu i ddarparwyr sgiliau ledled Cymru i helpu i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau digidol. Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni fanteisio yn llawn ar botensial cyfan yr agenda ddigidol drwy fynd i'r afael â'r cyfraddau o allgáu digidol, a sicrhau bod pawb yn gallu manteisio ar y cyfleoedd a'r gwasanaethau a ddarperir gan dechnolegau digidol. Felly, rwy'n croesawu diweddariad Llywodraeth Cymru, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda'r Dirprwy Weinidog i sicrhau bod cymunedau yn profi'r canlyniadau hynny ym mhob rhan o Gymru. 

Roedd y rheini'n set ardderchog a theg o gwestiynau, ond nid robot ydw i, felly nid oes unrhyw ffordd y gallaf i ateb yr holl fanylion yn yr amser sydd ar gael i mi. Byddwn i'n hapus iawn i anfon ateb cynhwysfawr i'r Aelod, i weithio drwy'r cwestiynau teg a heriol iawn hynny, ac rwyf i'n croesawu'r ysbryd y cawson nhw eu gofyn ynddo. Rwy'n credu eu bod nhw i gyd yn heriau da, ac rydym ni'n gwneud gwaith ar bob un ohonyn nhw. Os gallaf i wneud sylwadau ar un neu ddau yn unig, i ymateb yn yr amser sydd ar gael.

O ran y berthynas â Llywodraeth y DU, fel y dywedais i, cefais i gyfarfod da a gwresog iawn gyda'r Gweinidog Gwladol a'i huwch swyddogion yr wythnos diwethaf, a gyda'i rhagflaenydd a Gweinidogion eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, mae hwn yn un maes lle nad yw'n fater o drydan statig; rwy'n credu ei fod yn fyd-olwg gwirioneddol wahanol. Rydym ni'n credu na fydd y farchnad ar ei phen ei hun yn cyflawni ar y raddfa a'r cyflymder sy'n ofynnol ar gyfer cymunedau fel ei un ef, sy'n anoddach eu cyrraedd ac yn ddrutach i'w cyrraedd. Bydd y farchnad yn gwneud yr hyn y mae'r farchnad yn ei wneud yn dda—bydd yn cael ei henillion cyflymaf a mwyaf ar gyfer y cyfalaf a gaiff ei fuddsoddi. Caiff hynny ei wneud mewn ardaloedd trefol, ardaloedd lle'r ydym ni eisoes wedi ymdrin â methiant y farchnad drwy osod cysylltiad cyflym iawn. A'r tebygolrwydd yw, gyda model y farchnad, yw y byddan nhw'n eu gwasanaethu nhw'n fwy—byddan nhw'n darparu gwasanaethau cyflymach, gwell iddyn nhw, ac yn codi tâl arnyn nhw amdano, fel y gallan nhw gael elw cyflymach. Mae buddsoddi mewn ardaloedd gwledig—ac nid problem wledig yn unig ydyw, ond gadewch i ni eu galw nhw, ar gyfer heddiw, er mwyn bod yn gryno, yn 'ardaloedd anoddach eu cyrraedd'—yn arafach ac yn ddrutach ac yn dod ag elw arafach ar gyfalaf. Mae hynny'n rhesymegol o safbwynt y farchnad—dyna y mae cwmnïau preifat yn ei wneud. Ond nid yw hynny'n ddigon da i'r ardal hon. Nid yw hwn yn wasanaeth braf i'w gael, mae'n wasanaeth angenrheidiol, ac mae dibynnu ar y farchnad i'w wneud yn ddull diffygiol, yn ein barn ni.

Nid yw Llywodraeth y DU yn derbyn hynny, ac, i'r graddau y mae hi yn ei dderbyn, mae hi wedi rhoi mesurau ar waith, ond mesurau sy'n gweithredu'n rhy araf, a, hyd yn oed ar ôl iddyn nhw gael eu gorffen, bydd yn dal i adael rhannau sylweddol o Gymru heb wasanaeth digonol neu heb wasanaethu o gwbl. Dyna hanfod ein gwrthdaro â Llywodraeth y DU ar hyn. Rydym ni'n credu y dylai hyn gael ei drin fel gwasanaeth cyfleustodau craidd. Rydym ni'n ei gwneud yn ofynnol i Swyddfa'r Post—cwmni preifat—ddosbarthu llythyrau i bob fferm a phob eiddo, beth bynnag yw'r gost iddyn nhw. Nid ydym ni'n ymestyn y rhesymeg honno i ddarparwyr seilwaith digidol, ac, yn ein barn ni, dylem ni wneud hynny. Os ydych chi eisiau darparu seilwaith digidol yn y wlad hon, a chael contractau, dylech chi orfod darparu ar gyfer pob eiddo. Dyna'r gwahaniaeth sylfaenol ynghylch rhan y farchnad a rhan y wladwriaeth sydd gennym ni gyda Llywodraeth y DU. Er ei bod yn hyfryd clywed am £11 miliwn o gyllid yn llyfrgell Aberdaugleddau, nid yw hynny'n ateb. Mae'r mathau o symiau yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw'n sylweddol uwch. Mae gwaith da'n cael ei wneud gennym ni, gan Lywodraeth y DU, gan y dinas-ranbarthau, ac yn y blaen, ond mae bwlch sylfaenol yma y mae angen ei wynebu ac y mae angen ymdrin ag ef.

Mae ei her ar sgiliau digidol yn un deg. Rwy'n credu bod sgiliau digidol yn anodd. Rwy'n falch o weld yn y cwricwlwm newydd fod gennym ni wasanaeth digidol fel un o'r cymwyseddau craidd, ond mae mater o hyder athrawon a sgiliau athrawon. Nid oes digon o ysgolion yn addysgu TGCh, nid oes digon o ddisgyblion yn gwneud TGAU, Safon Uwch, medrau uwch mewn cyfrifiadureg. Dyma'r sgiliau y mae angen i ni eu cael i sicrhau ein bod ni'n manteisio ar y cyfleoedd gwaith enfawr sydd ar gael—a soniodd yr Aelod am y cyflogau sydd ar gael. Mae prinder sgiliau enfawr. Rwy'n derbyn ei bwynt ef am y strategaeth cyflogadwyedd a sgiliau. Gwnaeth Gweinidog yr Economi a minnau sesiwn ar y cyd â swyddogion o bob rhan o'r Llywodraeth ryw fis yn ôl, gan edrych ar yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud a sut yr oeddem ni'n cyflawni yn erbyn y strategaeth ddigidol, ac rwy'n credu ein bod ni'n derbyn bod mwy i'w wneud. Mae hyn yn rhywbeth y mae angen i ni ei wneud gyda'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol, gyda'r sector addysg bellach, gyda'r sector ysgolion, i ni wneud yn well.

Yn olaf, o ran y pwynt am ymgysylltu â sectorau fel ffermio, fel y gwnes i sôn, mae wedi bod yn chwe blynedd ers i mi roi araith yn y Senedd am amaethyddiaeth fanwl. Rydym ni nawr wedi cyhoeddi map llwybr, archwiliad, o agritech a'r hyn sy'n digwydd yng Nghymru. Mae'n faes cyffrous iawn, gyda llawer o gyfleoedd economaidd, yn ogystal â manteision gwirioneddol i ffermwyr sy'n cael trafferth yn wyneb grymoedd economaidd i wella cynhyrchiant a lleihau eu heffaith ar fioamrywiaeth drwy ddefnyddio llai o wrtaith a llai o gemegion. Cefais i sgyrsiau da gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ar y penwythnos, yn Llandudno, am y pwnc hefyd. Mae llawer mwy y mae angen i ni ei wneud—mae angen i ni gyflymu'r broses mewn gwirionedd. Mae llawer o ffermwyr yn ei gael; roedd yr NFU yn dangos eu apiau i mi ar eu ffonau, gyda phwysau eu gwartheg, gyda balchder mawr. Felly, mae lefel yno'n barod, ond mae cyfle o'r fath i wneud mwy, ac nid yw heb ei heriau. Gadewch i ni obeithio y gallwn ni fynd ar y daith honno gyda'n gilydd. Rwy'n croesawu'r sylwadau a'r cwestiynau y mae wedi'u gofyn.

Plaid Cymru spokesperson, Delyth Jewell.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Minister, thank you once again for a different statement this time.

Mae gwasanaeth digidol yn cynnig cymaint o botensial, onid yw, o ran gwella bywydau pobl, cryfhau'r cysylltiadau rhwng pobl a phobl a gwasanaethau, a helpu busnesau i addasu, ond gall moderneiddio fel hyn hefyd olygu bod rhai pobl yn cael eu gadael ymhellach ac ymhellach ar ôl. Rwy'n gwybod mai un o'r prif ffactorau sy'n sbarduno'r strategaeth yw lleihau anghydraddoldeb—mae hynny eisoes yn cynnig yr hyn yr oedd Paul Davies yn ei ofyn—a gwyddom ni fod argaeledd band eang cyflym iawn a gwasanaethau symudol yng Nghymru, fel yr ydych chi eisoes newydd gydnabod, yn is na chyfartaledd y DU; ni all bron i 8,000 o safleoedd yng Nghymru gael gwasanaeth band eang boddhaol na chael gwasanaeth 4G dan do. Mae Ofcom wedi darganfod bod gormod o bobl nad ydynt yn ymwybodol o'r dewisiadau ar gyfer cysylltedd a allai fod ar gael iddyn nhw. Felly, a allwch chi amlinellu, os gwelwch yn dda, sut yr hoffech chi godi ymwybyddiaeth pobl o'r gwasanaethau sydd ar gael iddyn nhw, ond nad ydyn nhw, am ba reswm bynnag, yn eu defnyddio?

A allwch chi hefyd, os gwelwch yn dda, egluro sut y mae'r Llywodraeth yn cefnogi—mae hyn eisoes wedi codi yn yr hyn yr ydych chi wedi bod yn sôn amdano gyda Paul—pobl a allai fod yn fwy ymylol am lawer o resymau gwahanol dros ennill y sgiliau digidol hyn? Unwaith eto, gwn i fod hyn yn rhywbeth sydd eisoes wedi'i drafod yn gynharach. Rwy'n meddwl nid yn unig am gymunedau penodol—pobl hŷn, pobl ag anableddau, pobl nad oes ganddyn nhw hyder i ddefnyddio'r gwasanaethau ar-lein—oherwydd mae'n ymddangos bod y ddeuoliaeth hon bron yn wrthnysig y bydd pobl sy'n byw eu bywydau wedi'u hamgylchynu gan y posibiliadau hyn. Nid ydym ni'n sôn efallai am y bobl sy'n byw mewn ardaloedd gwledig lle mae'r posibiliadau wir y tu hwnt i'w cyrraedd, ond pobl a fyddai'n gallu manteisio ar dalu am bethau ar-lein, prynu tocynnau ar-lein, cadarnhau amseroedd bysiau ar-lein, gwneud bancio ar-lein, yr holl bethau gwahanol hyn, ond, am gyfuniad o wahanol resymau, nid ydyn nhw'n manteisio ar y cynnig hwnnw, ac felly mae'r gymuned o'u cwmpas yn cael mwy a mwy o gysylltiad, ond maen nhw, yn y canol, yn ymgysylltu yn llai ac yn llai. Rwy'n gwybod ei fod wir yn benbleth, ond, wrth i bethau fynd yn eu blaenau fwy a mwy, sut y byddech chi'n meddwl y gallwn ni sicrhau, i'r bobl sy'n cael eu gadael ar ôl, nad yw'r bwlch hwnnw'n mynd yn fwy byth?

Gweinidog, hoffwn i glywed eich barn hefyd am sut y byddai modd cryfhau'r rhyng-gysylltiad rhwng cymunedau yng Nghymru hefyd drwy hyn. Mae rhaniad digidol diamheuol rhwng cymunedau a Chaerdydd. Mewn dinasoedd eraill, rwy'n credu bod rhywbeth yn debyg i 93 y cant o ddarpariaeth llais ffôn symudol, ac mae hynny'n cymharu â dim ond 52 y cant mewn rhai ardaloedd gwledig. A ydych chi'n cytuno na ddylai mynediad i seilwaith digidol fod yn foethusrwydd, dylai fod yn anghenraid mewn bywyd modern? Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn yr oeddech chi'n ei arddel o ran sut yr ydych chi'n ystyried y dylai safbwynt y wladwriaeth fod o ran cysylltu pobl yn ddigidol, fel y gwnawn ni gyda'r gwasanaeth post, oherwydd, fel yr hyn yr oeddwn i'n tynnu sylw ato o ran unigolion, mae'r un peth yn wir am gymunedau hefyd. Sut y mae modd defnyddio'r strategaeth i sicrhau bod y bwlch hwn yn mynd yn llai nid yn ehangach? 

Yn olaf, hoffwn i wybod mwy am sut y byddai modd defnyddio'r strategaeth hon fel offeryn i ymdrin ag unigrwydd ac ynysigrwydd, gan ddatblygu'r hyn sydd eisoes wedi'i ddweud. Mae cynifer o astudiaethau wedi dangos y gall unigrwydd arwain at drallod, straen emosiynol, ond hefyd salwch corfforol, fel clefyd y galon a gordewdra a phwysedd gwaed uchel. Mae cysylltedd digidol nid yn unig yn helpu pobl i gysylltu â gwasanaethau, fel gwasanaethau iechyd, wrth gwrs, ond hefyd â rhwydweithiau cymorth. Felly, sut y gallwn ni sicrhau y bydd y bobl sydd ei angen fwyaf yn gallu elwa ar yr hyn sydd ar gael? 

Rwy'n cytuno â hynny. Mae'r gagendor digidol yn wirioneddol. Gwnaethom ni ei weld yn ystod y pandemig ac mae'n gagendor cymhleth. Mae'n ymwneud â thlodi, mae'n ymwneud â chyfle i fanteisio ar offer, mae'n ymwneud â'r gallu i fforddio cysylltiad band eang, mae'n ymwneud â thlodi digidol a data. Nid yw hynny'n wahanol i unrhyw anghydraddoldeb arall sydd gennym ni yn ein cymdeithas. Mae'r patrwm yn debyg ac mae'n dal pobl yn ôl. Rwy'n credu i ni wneud pethau gwych yn ystod y pandemig, a gwnaeth ysgolion bethau gwych i sicrhau bod disgyblion yn cael offer, a'u bod wedi'u cysylltu a'u harneisio. Ond nid yw'n rhoi cyfle teg i bawb, a gwnaethom ni wario symiau sylweddol o arian ac ymdrech fawr i geisio lleddfu effaith yr anghydraddoldeb hwn. Rydym yn cael rhywfaint o effaith, ond ni allwn ni addasu'r hanfodion, mae'n ymddangos. Rydym ni wedi parhau i ariannu prosiect Cymunedau Digidol Cymru, sy'n cael ei gynnal gan Ganolfan Gydweithredol Cymru, ac, fel y gwnes i sôn amdani, mae'r ganolfan gwasanaethau cyhoeddus ddigidol yn comisiynu ymchwil i safonau byw ddigidol ofynnol i Gymru, sy'n sylfaen dystiolaeth hanfodol, rwy'n meddwl, er mwyn deall, unwaith eto, yn seiliedig ar ymchwil defnyddwyr ac anghenion defnyddwyr, sut y gallwn ni wneud yn well. 

O ran y cwestiwn am bobl yn cael cyfle i fanteisio ar wasanaethau ac yn cael eu gadael ar ôl a defnydd, dyna pam mae'r egwyddor o anghenion defnyddwyr mor hanfodol. Os ydym ni'n cynllunio gwasanaeth o amgylch anghenion defnyddwyr, ein problem ni yw'r ffaith efallai nad yw defnyddiwr ar-lein nid eu problem nhw, oherwydd bydd gwasanaeth sydd wedi'i gynllunio o amgylch anghenion defnyddwyr hefyd yn dyfeisio ffordd o gyrraedd y bobl hynny. Ni fydd yn cymryd yn ganiataol eu bod yn ddigidol. Felly, gwyddoch chi, nid yw polisi digidol yn ymwneud â hynny—. Fel y dywedais i, nid yw'n ymwneud â chyfarpar, mae'n ymwneud â diwylliant. Felly, bydd gwasanaethau cyhoeddus sydd wedi'u cynllunio'n briodol o amgylch anghenion defnyddwyr yn dod o hyd i ffordd o gyrraedd pobl nad ydyn wedi'u cysylltu, yn ogystal â rhoi gwasanaeth greddfol o un pen i'r llall, i'r rhai sydd wedi eu cysylltu. Mae'n ddull system gyfan, a dyna pam mae'n hanfodol, yn y safonau gwasanaeth digidol a gafodd eu gosod gennym ni ac yn yr hyfforddiant arweinyddiaeth yr ydym ni'n ei gynnig, fod arweinwyr a phawb yn y system yn deall bod gwasanaethau wedi'u cynllunio ar gyfer defnyddwyr—nid ydyn nhw wedi'u cynllunio er hwylustod y system. A dyna sy'n gyffrous yn fy marn i am yr agenda diwygio digidol—mae'n caniatáu i ni herio'r ffordd y mae gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio ac yn cael eu cynllunio a'u gweithredu, gan ddefnyddio gwasanaethau digidol i'w hailganolbwyntio ar y person yn y rheng flaen y maen nhw ar ei gyfer. A bydd y person yn y rheng flaen y maen nhw ar ei gyfer yn wahanol. Felly, dylai'r ffordd yr ydym ni'n darparu gwasanaethau fod yn wahanol ac yn bwrpasol.

Rwy'n croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf heddiw gan y Dirprwy Weinidog. Mae digon y gallwn ni i siarad amdano y prynhawn yma, ond wnaf i ddim profi amynedd y Llywydd, a gobeithio y gall y Gweinidog a minnau gydweithio yn y maes hwn yn adeiladol yn y dyfodol. Ond os caf i, os gallaf i godi un pwynt penodol yn eich datganiad heddiw, ac mae hynny'n ymwneud â seiberddiogelwch, oherwydd mae'n wir bod arbenigwyr yn rhybuddio bod risg uwch nawr o ymosodiadau seiber yn sgil ymosodiad Rwsia ar Wcráin, ac mae'n bosibl y bydd y troseddwr rhyfel, Putin, a'i gyfundrefn yn cyfeirio ymosodiadau seiber tuag at y Deyrnas Unedig a gwledydd eraill NATO. Ond mae hefyd yn wir y gallai'r ymosodiadau seiber sy'n cael eu cynnal ar Wcráin ar hyn o bryd ledaenu canlyniadau niweidiol y tu hwnt i'w ffiniau. Felly, a gaf i ofyn i chi, Gweinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog nid yn unig busnesau ond cyrff y sector cyhoeddus ledled Cymru i sicrhau eu bod yn gwbl barod i wrthsefyll y bygythiad presennol a difrifol iawn hwn?

Diolch. Rwy'n credu bod hwnnw'n gwestiwn amserol iawn. Nid oes amheuaeth nad ydym ni'n gweld mwy o weithgarwch ar y ffrynt seiber-ymosodiad. Yn sicr, fel gweithredwyr y wladwriaeth, mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth y DU—ac rydym ni yn gweithio'n agos gyda nhw—yn ei gymryd o ddifrif ac yn gwneud llawer iawn yn ei gylch. Ac fel y gallwch chi ddychmygu, mae'n well ganddyn nhw ei gadw'n gyfrinachol yr union beth y maen nhw'n ei wneud, ond mae hwn yn fater difrifol iawn ar lefel y wladwriaeth.

O ran gwasanaethau cyhoeddus a lefel busnes yng Nghymru, nid wyf i'n credu bod digon o ymwybyddiaeth ymhlith sefydliadau o'r bygythiad o aflonyddwch a niwed i'w sefydliad a'u defnyddwyr y mae'r bygythiad seiber yn ei achosi. Felly, yn ôl at yr hyn yr oeddem ni'n ei drafod yn gynharach—lefel y ddealltwriaeth o beth yw gwasanaeth digidol a'r hyn y gallan nhw fod yn ei wneud yn ei gylch—mae nawr yn risg allweddol i bob sefydliad, a dylai gael ei arwain ar lefel uwch. Felly, mae angen i bob prif weithredwr neu reolwr gyfarwyddwr fod yn gofyn y cwestiwn iddyn nhw a'u systemau, 'A oes gennym ni'r pethau sylfaenol yn iawn? A ydym ni'n gwneud y gwiriadau syml i gadarnhau? A oes gennym ni ddiogelwch cyfrinair ar waith?' Ac mae llu o adnoddau ar gael. Mae gan y ganolfan seibrddiogelwch sy'n cael ei chynnal gan Lywodraeth y DU ar ei gwefan amrywiaeth eang o offer digidol am ddim i fynd atyn nhw y gall busnesau a sefydliadau wneud i gynnal prawf cadarnhau syml arnyn nhw. Felly, mae angen iddyn nhw sicrhau bod ganddyn nhw'r hawl sylfaenol, bod ganddyn nhw'r prosesau rheoli digwyddiadau ar waith, a bod y rheolaethau sylfaenol hynny'n cael eu hystyried a'u gweithredu. Rydym ni mewn oes newydd. Mae llawer o ddata'n cael ei rannu a'i ledaenu. Mae llawer o'n systemau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw'n sylfaenol ar gyfer yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac maen nhw i gyd yn agored i chwalfa ac ymosodiad. Mae angen i ni ei gymryd o ddifrif. Rwy'n credu bod hwn yn un o'r pethau yr ydym ni'n codi ymwybyddiaeth ohono—yr agenda hon—busnes arferol yw hyn nawr, mae hyn yn brif ffrwd, ac mae angen i bob arweinydd ei gymryd o ddifrif.

And finally, Rhun ap Iorwerth.

Thank you very much, Dirprwy Lywydd. As chair of the cross-party group on the digital agenda in Wales, I very much welcome this update by the Deputy Minister today. I look forward too to hearing the update that he intends to give soon on the delivery programme for digital. It's important to put on the record that I'm grateful for the leadership shown by the Deputy Minister in this field. I know it's one that he has a genuine interest and personal interest in driving forward, and in that regard I know that he will feel frustrated, as am I, with the fact that this is an area that Governments over the years have dragged their feet on.

It is right, I think, to talk about the need for a change of culture here. It's certainly true within the Government too. It was very refreshing to hear the health Minister acknowledging openly here, when I called for an acceleration of the introduction of e-prescribing and prescriptions, that she was surprised how slowly things had moved in this field to date.

So, yes, we do need to generate that excitement within the Government and that activity within the Government, as well as in the bodies that have been created to drive this agenda forward specifically. But if there's one thing that we have learned within the cross-party group, it's the lack of skills in this area. That's been referred to by the Minister. Figures shared with me about the number of teachers who started a course in secondary education focusing on IT for the previous education year says that the total was 10, and that demonstrates what the scale of the problem is.

So, my question is, very simply put: even though the Minister has referred to the fact that, yes, this is an important agenda and that he wants to push things forward, can I get a sense of what the Government is trying to do to fast-track, now, this progress, and increase the number of teachers that can plant that digital seed in our pupils in far greater numbers, so that they can go on to careers in this area?

Wel, diolch i chi am y sylwadau, ac rwy'n diolch iddo ef am ymgymryd â'r swyddogaeth gyda'r grŵp trawsbleidiol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod yna grŵp trawsbleidiol, ac mae'n parhau i ddwyn i gyfrif.

Un o'r problemau gyda'r agenda hon yw ei fod yn cael ei ystyried yn agenda dechnegol. Soniodd ef am fy niddordeb personol i ynddo. Nid wyf i'n gwybod dim am bethau digidol. Nid wyf i'n gwybod dim am dechnoleg. Nid wyf i'n dod at hyn o safbwynt cyfrifiadurol. Rwy’n dod at hyn o safbwynt methiant polisi cyhoeddus. Mae hi wedi bod yn gwbl glir i mi ers amser maith nad ydym ni'n perfformio ar y lefel y mae angen i ni fod arni, yn gyffredinol ar yr agenda hon, ac mae ganddo ganlyniadau i fywydau pobl. Ac mae cyfleoedd yr ydym ni'n eu colli ar gyfer sgiliau a ffyniant o'i wneud hefyd. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig i Aelodau, nad ydyn nhw efallai'n ystyried pethau digidol yn rhywbeth sy'n fusnes iddyn nhw, i ailystyried, oherwydd eu busnes nhw ydyw, ac nid oes angen iddo ymwneud â deall manylion technegol y peth, hyd yn oed os mai dim ond deall y cyfleoedd a gofyn rhai cwestiynau ydyw. Felly, rwy'n credu bod y rhan—. Rwy'n awyddus iawn i weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol mewn ffordd agored iawn, i fod yn onest am ein diffygion, a derbyn yr her o symud yn gyflymach. Ac rwy'n credu, fel y dywedais i yn yr ymateb i'r datganiad, fod sgiliau digidol yn faes lle'r ydym ni'n gwneud rhai pethau da yn ei gylch, ac mae gennym ni gynlluniau ar gyfer mwy, ond mae'r sgil a'r cyflymder yn her i ni, ac mae hi yn ôl at y pwynt diwylliannol hwnnw ynghylch dealltwriaeth cymdeithas gyfan o sut yr ydym ni'n symud gyda'n gilydd yn gyflym ar y daith hon. 

Soniodd ef am enghraifft y presgripsiwn electronig a cofnodion cleifion. Mae'n un o'r pethau hynny lle mae pobl yn cael sioc pan fyddan nhw'n darganfod nad oes un. Maen nhw'n credu, oherwydd y ffordd y maen nhw'n defnyddio gwasanaethau preifat—. Wyddoch chi, rydych chi'n mynd ar Amazon ac rydych chi'n cael profiad digidol o un pen i'r llall ac mae'n hynod effeithlon ac yn gyflym iawn, ac yna rydych chi'n defnyddio gwasanaethau cyhoeddus, yn adnewyddu eich cerdyn llyfrgell neu'n archebu'ch gwersi nofio, ac mae'n brofiad gwahanol iawn. Ac rwy'n credu mai dyna pam mae Rebecca Evans a minnau—roeddwn i'n falch o'i gweld hi yn ei lle hi—wedi gwneud llawer o waith gyda'n gilydd i sicrhau bod y ganolfan ddigidol hon ar waith—Rebecca yn ei swydd fel Gweinidog cyllid ond hefyd yn flaenorol fel arweinydd digidol hefyd. Mae hyn wedi bod yn dipyn o weithio gyda'n gilydd o ran cyrraedd y sefyllfa hon heddiw, oherwydd rydym ni'n cydnabod yr angen i wneud hynny. Felly mae'r,—. Rwy'n credu—. Maddeuwch i mi, rwyf i'n ceisio cofio gweddill y cwestiwn—

Cyflymu sgiliau.

Ie, rwy'n credu ei fod yn faes y mae angen i ni wneud yn well ynddo. Nid oes gen i’r atebion heddiw. Mae'n faes sy'n agored i niwed. Fel y dywedais i, cynhaliodd Vaughan Gething a minnau sesiwn ar y cyd â swyddogion arno nid mis yn ôl. Byddwn i'n hapus i ysgrifennu ato ef a'r grŵp trawsbleidiol, yn nodi'r hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac rwy'n hapus i gael sgwrs agored gyda nhw am rai syniadau ymarferol ynghylch sut y gallem ni ei wneud yn well.

Un o egwyddorion allweddol dylunio gwasanaethau digidol yw bod yn agored a chyhoeddi fersiynau, ac mae hynny'n golygu cyhoeddi rhywbeth cystal ag y gallwn ni ei gael, nid aros am y perffaith, ei dreialu mewn bywyd bob dydd, cymryd adborth byw gan ddefnyddwyr, a bod yn barod i'w newid yn gyflym a mynd ymlaen at y lefel nesaf. Ac rwy'n credu pe bai gennym ni ychydig mwy o ddefnydd o fersiynau a'r agwedd agored honno mewn polisi cyhoeddus fel yr ydym ni'n ei ddisgwyl o ddyluniad gwasanaethau digidol, rwy'n credu y byddem ni i gyd mewn sefyllfa llawer gwell oherwydd hynny.

I thank the Deputy Minister.