Y Cyfarfod Llawn
Plenary
11/01/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd drwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a blwyddyn newydd dda i bawb. Cyn inni ddechrau'r cyfarfod yma o'r Senedd, dwi angen atgoffa pawb am ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at bwrpas Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi eu nodi ar eich agenda. A dwi angen atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn mewn Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod rhithwir yma.
Good afternoon and a very happy new year to you all. Before we begin, I want to set out a few points. A Plenary meeting held by video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. And I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this virtual meeting.
Felly, yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog y prynhawn yma, ac mae cwestiwn cyntaf 2022 yn mynd i Delyth Jewell.
The first item is questions to the First Minister, and the first question in 2022 is from Delyth Jewell.
1. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o gapasiti ysbytai yn Nwyrain De Cymru? OQ57425
1. What assessment has the First Minister made of hospital capacity in South Wales East? OQ57425
Llywydd, I thank the Member for that first question. Staff absences, combined with winter pressures and a rise in COVID cases, have led to significant challenges for health boards across Wales. All health boards, including those in the south-east, have plans in place to increase physical capacity and align available human resources with the most urgent clinical needs.
Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn cyntaf yna. Mae absenoldebau staff, ynghyd â phwysau'r gaeaf a chynnydd mewn achosion o COVID, wedi arwain at heriau sylweddol i fyrddau iechyd ledled Cymru. Mae gan bob bwrdd iechyd, gan gynnwys y rhai yn y de-ddwyrain, gynlluniau ar waith i gynyddu capasiti o ran lle a chysoni'r adnoddau dynol sydd ar gael â'r anghenion clinigol mwyaf brys.
Thank you, First Minister. As you've said, hospitals are under tremendous strain owing to the omicron variant of COVID-19. Dr Phil Banfield, the chair of the British Medical Association's Welsh consultants committee, has described how doctors are getting very distressed about their inability to assess patients in emergency departments, and that the sheer numbers of people getting this variant mean even a small number of them being admitted to hospital could threaten to tip the NHS in Wales over the edge. And that chimes with what an intensive therapy unit consultant from the Aneurin Bevan health board has said on social media about large numbers of COVID patients, and how this, coupled with staff shortages, is affecting the NHS's ability to conduct routine operations, out-patient services and diagnostics.
Last week, the BMA Cymru members' survey found that one in five doctors in Wales has had to self-isolate from work because of COVID in the past two weeks, and they are calling for the Welsh Government to allow for FFP2 masks to be available for all front-line healthcare staff, and FFP3 masks to be available for all of those treating known COVID patients. So, First Minister, will you provide them?
Diolch, Prif Weinidog. Fel y dywedoch chi, mae ysbytai dan straen aruthrol oherwydd yr amrywiolyn omicron o COVID-19. Mae Dr Phil Banfield, cadeirydd pwyllgor ymgynghorwyr Cymru Cymdeithas Feddygol Prydain, wedi disgrifio sut mae meddygon yn ofidus iawn ynghylch eu hanallu i asesu cleifion mewn adrannau achosion brys, ac y gallai nifer y bobl sy'n cael yr amrywiolyn hwn olygu y gallai hyd yn oed nifer fach ohonyn nhw sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty wthio'r GIG yng Nghymru dros y dibyn. Ac mae hynny'n cyd-fynd â'r hyn y mae ymgynghorydd uned therapi dwys o fwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi'i ddweud ar y cyfryngau cymdeithasol am y niferoedd mawr o gleifion COVID, a sut mae hyn, ynghyd â phrinder staff, yn effeithio ar allu'r GIG i gynnal llawdriniaethau arferol, gwasanaethau cleifion allanol a diagnosteg.
Yr wythnos diwethaf, canfu arolwg o aelodau BMA Cymru fod un o bob pump o feddygon yng Nghymru wedi gorfod hunanynysu o'r gwaith oherwydd COVID yn ystod y pythefnos diwethaf, ac maen nhw'n galw ar Lywodraeth Cymru i ganiatáu bod masgiau FFP2 ar gael i'r holl staff gofal iechyd rheng flaen, a bod masgiau FFP3 ar gael i bawb sy'n trin cleifion y mae'n hysbys eu bod yn dioddef o COVID. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi eu darparu nhw?
Well, Llywydd, the position on masks is this: that there is a national specialist group that advises the Government on the use of personal protective equipment, including higher grade masks. At the start of December, the chief nursing officer and the chief medical officer asked that committee for updated advice, looking at those masks in the context of the omicron variant. We follow their advice. Their advice is that those masks should not be made available everywhere, but, in the advice that they published, they drew to the attention of health boards in Wales the flexibility that health boards have to extend the use of such masks in clinical settings where a local judgment would assess them as being a part of the protections available to staff. And I notice that the number of those masks that have been provided by shared services in more recent weeks has gone up across Wales. And while that remains the advice of the expert committee, I think that is the advice we simply have to follow here in Wales—not universal use of them, but flexibility for local decision making and greater use of them where that is felt to be an important clinical safeguard.
Wel, Llywydd, y sefyllfa ynghylch masgiau yw hyn: sef bod grŵp arbenigol cenedlaethol yn cynghori'r Llywodraeth ar ddefnyddio cyfarpar diogelu personol, gan gynnwys masgiau gradd uwch. Ar ddechrau mis Rhagfyr, gofynnodd y prif swyddog nyrsio a'r prif swyddog meddygol i'r pwyllgor hwnnw am gyngor wedi'i ddiweddaru, gan edrych ar y masgiau hynny yng nghyd-destun yr amrywiolyn omicron. Rydym yn dilyn eu cyngor. Eu cyngor nhw yw na ddylai'r masgiau hynny fod ar gael ym mhobman, ond, yn y cyngor a gyhoeddwyd ganddyn nhw, fe wnaethon nhw dynnu sylw byrddau iechyd yng Nghymru at yr hyblygrwydd sydd gan fyrddau iechyd i ymestyn y defnydd o fasgiau o'r fath mewn lleoliadau clinigol lle byddai dyfarniad lleol yn eu hasesu yn rhan o'r amddiffyniadau sydd ar gael i staff. Ac rwy'n sylwi bod nifer y masgiau hynny a ddarparwyd gan wasanaethau a rennir yn ystod yr wythnosau diwethaf wedi cynyddu ledled Cymru. Ac er mai dyna gyngor y pwyllgor arbenigol o hyd, rwy'n credu mai dyna'r cyngor y mae'n rhaid i ni ei ddilyn yma yng Nghymru—nid eu defnyddio'n gyffredinol, ond bod hyblygrwydd ar gyfer gwneud penderfyniadau lleol a'u defnyddio'n ehangach pan fo'r farn bod hynny'n fesur diogelu clinigol pwysig.
First Minister, there is great concern amongst residents in south-east Wales at the decision by the Aneurin Bevan health board to cut its services to the public due to staff shortages. Cuts include reducing hours at the minor injuries unit at Ysbyty Ystrad Fawr, in spite of your Government encouraging patients to use these services instead of heading straight to the accident and emergency department at the Grange University Hospital. Whilst I sincerely recognise the effect of coronavirus, and particularly the omicron variant, on staffing levels, it is a fact that the NHS in Wales is seriously understaffed, as my able colleague just mentioned. It was revealed last year that there were 3,000 NHS Wales staff vacancies, with every A&E department in Wales failing to meet safe staffing levels. You did mention earlier, First Minister, that you have got plans in place, but I'd be really interested to know in a bit more depth and detail what action your Government is taking to address the serious staff shortage in the NHS and the failure to safely staff A&E departments across south-east Wales. Thank you.
Prif Weinidog, mae pryder mawr ymhlith trigolion y de-ddwyrain ynghylch penderfyniad bwrdd iechyd Aneurin Bevan i dorri ei wasanaethau i'r cyhoedd oherwydd prinder staff. Mae'r toriadau'n cynnwys lleihau oriau yn yr uned mân anafiadau yn Ysbyty Ystrad Fawr, er gwaethaf anogaeth eich Llywodraeth i gleifion ddefnyddio'r gwasanaethau hyn yn hytrach na mynd yn syth i'r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Athrofaol y Faenor. Er fy mod yn cydnabod yn ddiffuant effaith y coronafeirws, ac yn enwedig yr amrywiolyn omicron, ar lefelau staffio, mae'n ffaith nad oes digon o staff yn y GIG yng Nghymru, fel y soniodd fy nghyd-Aelod abl. Datgelwyd y llynedd fod 3,000 o swyddi gwag staff GIG Cymru, a phob adran damweiniau ac achosion brys yng Nghymru yn methu â chyrraedd lefelau staffio diogel. Sonioch chi'n gynharach, Prif Weinidog, fod gennych chi gynlluniau ar waith, ond byddai gennyf i ddiddordeb mawr mewn cael mwy o fanylion o lawer ynghylch pa gamau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r prinder staff difrifol yn y GIG a'r methiant wrth staffio adrannau damweiniau ac achosion brys yn ddiogel ar draws de-ddwyrain Cymru. Diolch.
Well, first of all, Llywydd, I have to take issue with the last remark. Staffing levels in A&E departments in Wales, at their complement level, are not unsafe—of course they're not; they meet the different royal college requirements. Now, at the moment, because of the omicron variant, we have significant proportions of staff in the NHS, and other public services in Wales, unable to be in the workplace. Aneurin Bevan itself has over 1,300 members of its staff either directly ill with the omicron variant or self-isolating because they've been in contact with it. There are nearly 10,000 staff across the whole of NHS Wales affected in that way. And, as hard as the service works to try to make sure that it protects essential services, and that people who are in the most clinically urgent position get the service they need, it is impossible to imagine that a service that has thousands of people unable to be in work because of a global pandemic can carry on as though that were not happening. So, I think the anxieties that people in Wales have are at how we can act together to protect ourselves and those staff from the wave of coronavirus that is passing through Wales. And I commend the staff in our NHS for everything that they are doing—the enormous strains they are under, to do everything they can, despite those difficulties, to go on providing a service day in, day out to patients in south-east Wales and across the whole of our nation.
Wel, yn gyntaf oll, Llywydd, mae'n rhaid imi anghytuno â'r sylw diwethaf. Nid yw lefelau staffio mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yng Nghymru, ar eu lefelau llawn, yn anniogel—wrth gwrs nad ydyn nhw; maen nhw'n bodloni gofynion gwahanol y coleg brenhinol. Nawr, ar hyn o bryd, oherwydd yr amrywiolyn omicron, mae gennym gyfrannau sylweddol o staff yn y GIG, a gwasanaethau cyhoeddus eraill yng Nghymru, nad ydyn nhw'n gallu bod yn y gweithle. Mae gan Aneurin Bevan ei hun dros 1,300 o aelodau o'i staff naill ai'n uniongyrchol wael gyda'r amrywiolyn omicron neu'n hunanynysu am iddynt fod mewn cysylltiad ag ef. Effeithiwyd ar bron i 10,000 o staff ar draws GIG Cymru gyfan yn y ffordd honno. Ac, er mor galed y mae'r gwasanaeth yn gweithio i geisio sicrhau ei fod yn diogelu gwasanaethau hanfodol, a bod pobl sydd yn y sefyllfa fwyaf brys yn glinigol yn cael y gwasanaeth sydd ei angen arnyn nhw, mae'n amhosibl dychmygu sut y gall gwasanaeth sydd â miloedd o bobl sy'n methu â bod yn y gwaith oherwydd pandemig byd-eang barhau fel pe na bai hynny'n digwydd. Felly, rwy'n credu mai'r pryderon sydd gan bobl yng Nghymru yw sut y gallwn ni weithredu gyda'n gilydd i amddiffyn ein hunain a'r staff hynny rhag y don o'r coronafeirws sydd ar ei hynt drwy Gymru. Ac rwy'n cymeradwyo'r staff yn ein GIG am bopeth y maen nhw yn ei wneud—y straen enfawr sydd arnyn nhw, i wneud popeth y gallan nhw, er gwaethaf yr anawsterau hynny, i fynd ymlaen i ddarparu gwasanaeth ddydd ar ôl dydd i gleifion yn ne-ddwyrain Cymru ac ar draws ein cenedl gyfan.
First Minister, one of the fundamental tasks of any government is to protect lives and ensure the public health of its citizens, and the Welsh Government has prioritised keeping Wales safe during this global pandemic. With the omicron wave that engulfed us, public health measures were required, and we see encouraging signs, with the infection rate falling for two days in a row. First Minister, I have received representations from hospitality businesses in Islwyn, clearly concerned about the loss of business that they're currently suffering from. What representations has the Welsh Government made to the UK Government Treasury for further financial aid to Welsh businesses that have been impacted by the current necessary public health measures taken in Wales? And, First Minister, will you clarify that you and your Ministers will continue to monitor the situation daily and ensure that the needs of our NHS, our economy, and the public health of the people of Wales are balanced, delivering the best possible outcomes during this hugely challenging time?
Prif Weinidog, un o dasgau sylfaenol unrhyw lywodraeth yw diogelu bywydau a sicrhau iechyd cyhoeddus ei dinasyddion, ac mae Llywodraeth Cymru wedi blaenoriaethu cadw Cymru'n ddiogel yn ystod y pandemig byd-eang hwn. Gyda'r don omicron a ddaeth drosom ni, roedd angen mesurau iechyd y cyhoedd, a gwelwn arwyddion calonogol, gyda'r gyfradd heintio yn gostwng dros ddau ddiwrnod yn olynol. Prif Weinidog, rwyf wedi cael sylwadau gan fusnesau lletygarwch yn Islwyn, sy'n amlwg yn pryderu am golli busnes y maen nhw'n ei ddioddef ar hyn o bryd. Pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyflwyno i Drysorlys Llywodraeth y DU ynghylch cymorth ariannol pellach i fusnesau yng Nghymru y mae'r mesurau iechyd cyhoeddus angenrheidiol presennol a gymerwyd yng Nghymru wedi effeithio arnyn nhw? A, Prif Weinidog, a wnewch chi ei gwneud hi'n glir y byddwch chi a'ch Gweinidogion yn parhau i fonitro'r sefyllfa bob dydd ac yn sicrhau bod anghenion ein GIG, ein heconomi, ac iechyd cyhoeddus pobl Cymru yn gytbwys, gan sicrhau'r canlyniadau gorau posibl yn ystod y cyfnod heriol iawn hwn?
Llywydd, I thank Rhianon Passmore for what she said at the start of her supplementary question. Here in Wales, we have a Government that is both capable and determined to take those difficult decisions that help to keep people safe and to keep our economy open. And we do so in the context of the latest omicron wave. I'd just caution Members about the most recent figures—they do show the start of a decline in the number of people falling ill; they are still astronomically high compared to what we would have seen in earlier parts of the pandemic, and it is not clear as to whether or not these are genuine falls or whether they are a result of fewer people presenting for PCR tests because of the substitution of lateral flow tests in a number of contexts where previously PCR tests would have been used. So, I think it will be a few days yet before we know whether those signs are genuine signs of a downturn in figures in Wales, or whether it's actually just a reflection of some policy changes.
In the meantime, of course we go on supporting the economy in the challenging circumstances that it faces: £120 million—money that this week will start to leave the Welsh Government and be in the hands of businesses in every part of Wales. Our many efforts to persuade the UK Government that the Treasury should be a Treasury for the whole of the United Kingdom, not just a Treasury that responds when English Ministers think that they need help in England, has simply fallen on deaf ears. That £120 million is money found from within our own resources, and we do go on, as Rhianon Passmore said, Llywydd, every day studying the figures and to have those conversations with different parts of the Welsh economy to make sure that we are doing what we can as a Government to help them as, together, we get through this latest very challenging time.
Llywydd, diolch i Rhianon Passmore am yr hyn a ddywedodd ar ddechrau ei chwestiwn atodol. Yma yng Nghymru, mae gennym Lywodraeth sy'n abl ac yn benderfynol o wneud y penderfyniadau anodd hynny sy'n helpu i gadw pobl yn ddiogel ac i gadw ein heconomi ar agor. Ac rydym yn gwneud hynny yng nghyd-destun y don omicron ddiweddaraf. Hoffwn rybuddio'r Aelodau am y ffigurau diweddaraf—y maen nhw'n dangos bod gostyngiad yn dechrau yn nifer y bobl sy'n mynd yn sâl; maen nhw'n dal i fod yn astronomegol o uchel o'u cymharu â'r hyn y byddem ni wedi'i weld ar adegau cynharach o'r pandemig, ac nid yw'n glir a yw'r rhain yn ostyngiadau gwirioneddol ai peidio neu a ydyn nhw'n ganlyniad i lai o bobl yn dod i gael profion PCR oherwydd cyfnewidiwyd profion llif unffordd mewn nifer o gyd-destunau lle byddai profion PCR wedi'u defnyddio'n flaenorol. Felly, rwy'n credu y bydd hi ychydig ddyddiau eto cyn i ni wybod a yw'r arwyddion hynny'n arwyddion gwirioneddol o ostyngiad mewn ffigurau yng Nghymru, neu a yw'n adlewyrchiad o rai newidiadau polisi mewn gwirionedd.
Yn y cyfamser, wrth gwrs rydym yn parhau i gefnogi'r economi o dan yr amgylchiadau heriol y mae'n eu hwynebu: £120 miliwn—arian y bydd yr wythnos hon yn dechrau gadael Llywodraeth Cymru a mynd i ddwylo busnesau ym mhob rhan o Gymru. Mae ein hymdrechion niferus i ddwyn perswâd ar Lywodraeth y DU y dylai'r Trysorlys fod yn Drysorlys i'r Deyrnas Unedig gyfan, nid dim ond yn Drysorlys sy'n ymateb pan fydd Gweinidogion Lloegr yn credu bod angen cymorth arnyn nhw yn Lloegr, wedi syrthio ar glustiau byddar. Mae'r £120 miliwn hwnnw'n arian a geir o fewn ein hadnoddau ein hunain, ac awn ymlaen, fel y dywedodd Rhianon Passmore, Llywydd, bob dydd yn astudio'r ffigurau ac yn cael y sgyrsiau hynny gyda gwahanol rannau o economi Cymru i sicrhau ein bod yn gwneud yr hyn a allwn fel Llywodraeth i'w helpu wrth i ni, gyda'n gilydd, fynd drwy'r cyfnod heriol iawn diweddaraf hwn.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i leddfu'r pwysau ar GIG Cymru y gaeaf hwn? OQ57435
2. What steps is the Welsh Government taking to alleviate pressure on NHS Wales this winter? OQ57435
Diolch. Llywydd, y camau diweddaraf mwyaf arwyddocaol i helpu codi'r pwysau ar y gwasanaeth iechyd y gaeaf hwn yw’r ymgyrch brechiadau atgyfnerthu a'r mesurau atal i leihau effaith ton omicron o'r coronafeirws.
Thank you. Llywydd, the most significant recent steps to alleviate pressure on the health service this winter are the vaccination booster campaign and the preventative measures taken to mitigate the impact of the omicron wave of coronavirus.
Diolch, Prif Weinidog. Dros yr wythnos diwethaf, mae tri o bobl yn fy rhanbarth wedi cysylltu â mi ynglŷn â phroblemau yr oeddent wedi wynebu yn cael ambiwlans i gymydog neu aelod o'r teulu. Mewn un achos, roedd y person yn cael trawiad ar y galon ac fe ddywedwyd wrth ei chymydog nad oedd ambiwlans am hyd at chwe awr a bod angen canfod ffordd amgen i'w chael i'r ysbyty. Fe roddwyd y ffôn i lawr arni gan ddweud bod mwy o alwadau ffôn yn dod drwyddo, gan adael i'r cymydog orfod ffonio o gwmpas i geisio canfod rhywun i fynd â'r person i'r ysbyty. Wrth lwc, llwyddwyd i gael lifft, ac fe gafodd y person driniaeth frys ac mae hi bellach gartref yn gwella. Ond byddai wedi bod yn stori wahanol iawn pe na byddai rhywun wedi bod ar gael i fynd â hi. Pa gefnogaeth sydd yn cael ei rhoddi gan Lywodraeth Cymru i'r gwasanaeth ambiwlans a'n hysbytai i sicrhau bod gwasanaeth ar gael i fynd â phobl mewn sefyllfa argyfyngus i'r ysbyty, yn arbennig mewn ardaloedd lle nad oes canran uchel o berchnogaeth ar geir na thrafnidiaeth gyhoeddus neu dacsis ar gael yn rhwydd?
Thank you, First Minister. Over the past week, three people in my region have contacted me regarding problems they faced in getting an ambulance for a neighbour or a member of the family. In one case, the individual was suffering a heart attack and her neighbour was told that an ambulance wasn't available for up to six hours and that they needed to find an alternative way of getting her to hospital. The phone was put down on her, as she was told that there were more calls coming through, leaving the neighbour to phone around to try and find somebody to take that individual to hospital. Fortunately, they managed to find a lift, and the individual did receive urgent treatment and she is now recovering at home. But it would have been a very different story if someone hadn't been available to take her to hospital. What support is being given by the Welsh Government to the ambulance service and our hospitals in order to ensure that services are available to take people in critical need to hospitals, particularly in areas where car ownership is not high and public transport or taxis aren't easily available?
Llywydd, diolch i Heledd Fychan am y cwestiwn ychwanegol yna. Wrth gwrs, rwy'n falch i glywed bod pethau wedi troi mas fel gwnaethon nhw yn yr achos mae hi wedi siarad amdano. Mae effaith omicron a'r coronafeirws ar y gwasanaeth ambiwlans yn un uchel iawn. Mae mwy o bobl yn dost yn yr ymddiriedolaeth ambiwlans yng Nghymru nag yn unrhyw le arall dros y gwasanaeth iechyd i gyd. So, rŷn ni wedi gwneud lot o bethau fel Llywodraeth: mwy o arian, mwy o staff, mwy o hyfforddiant, mwy o bosibiliadau i wneud pethau mewn ffyrdd gwahanol, ac ar hyn o bryd mae help gyda ni hefyd oddi wrth y fyddin, a bydd mwy o bobl o'r fyddin ar gael i helpu'r gwasanaeth ambiwlans dros yr wythnosau sydd i ddod tan ddiwedd mis Mawrth nag mewn unrhyw amser dros gyfnod coronafeirws i gyd. Nawr, dydy hynny ddim yn golygu y bydd popeth yn gallu bod fel oedd e cyn i'r coronafeirws ddechrau. Un o'r problemau sy'n wynebu pobl yn y gwasanaeth ambiwlans yw bod nifer y bobl sy'n dioddef o coronafeirws pan fyddan nhw'n dod i'w helpu nhw wedi cynyddu hefyd, ac mae hwnna'n cymryd mwy o amser—gwisgo PPE, glanhau’r ambiwlans, ac yn y blaen—ac mae hwnna'n arafu'r cyfleon sydd gyda'r bobl yn y gwasanaeth ambiwlans i fynd mas ar yr hewl unwaith eto i helpu pobl eraill. So, mae'r sefyllfa yn un heriol, ond rŷn ni fel Llywodraeth yn gwneud popeth allwn ni ei wneud i gefnogi'r gwasanaeth ambiwlans, a nawr mae help arall gyda ni hefyd.
Llywydd, I thank Heledd Fychan for that supplementary question. Of course, I am very pleased to hear that things turned out as they did in the case that she mentioned. The impact of omicron and coronavirus on the ambulance service is very great. There are more people unwell in the ambulance trust in Wales than in any other sector throughout the whole of the health service. So, we've done a number of things as a Government: more funding, more staff, more training, more opportunities to work differently, and at the moment we're also getting help from the armed forces, and there will be more armed forces personnel available to assist the ambulance service over coming weeks until the end of March than there has been at any time during the whole pandemic. Now, that doesn't mean that everything will return to how it was before coronavirus. One of the problems facing ambulance service staff is that the number of people who require their assistance and who are suffering from coronavirus has also increased, and that takes more time—they have to wear PPE, they have to disinfect the ambulance, and so on and so forth—and that slows down the opportunities to get out on the road once again to help others. So, the situation is challenging, but we as a Government are doing everything that we can to support the ambulance service, and now we have other sources of help too.
First Minister, the Welsh NHS is obviously under significant pressure at the present time due to the pandemic, but also we're aware that, in pre-pandemic times, the Welsh NHS was under significant pressure at this time of year. We of course need to relieve pressure on A&E by encouraging the use of other services, such as minor injuries units and using pharmacies, rolling out regional surgical hubs to deal with the treatment backlog, and also making it far easier to access general practitioner services. First Minister, can you provide an update on the areas I've just outlined?
Prif Weinidog, mae'n amlwg bod GIG Cymru o dan bwysau sylweddol ar hyn o bryd oherwydd y pandemig, ond rydym hefyd yn ymwybodol y bu GIG Cymru, mewn cyfnod cyn y pandemig, dan bwysau sylweddol ar yr adeg hon o'r flwyddyn. Wrth gwrs, mae angen i ni leddfu'r pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys drwy annog y defnydd o wasanaethau eraill, fel unedau mân anafiadau a defnyddio fferyllfeydd, cyflwyno canolfannau llawfeddygol rhanbarthol i ymdrin â'r ôl-groniad o driniaeth, a hefyd ei gwneud yn llawer haws cael gafael ar wasanaethau meddygon teulu. Prif Weinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y meysydd yr wyf newydd eu hamlinellu?
Well, I can help with a number of them, Llywydd, otherwise I would be here for the whole afternoon, I think. But the first point to make, as I know Russell George will recognise, is that those other parts of the system are also under significant pressure at the moment. I saw only earlier today the impact on the pharmacy profession, the number of community pharmacists who are ill at the moment with coronavirus or self-isolating and therefore not able to be offering the services that otherwise are such a very helpful addition to the NHS.
So, the Welsh Government's actions cover quite a range of things, including many of the things but not all that the Member mentioned. Certainly, it involves the strengthening of community pharmacies—I was very glad to see that we've reached an agreement recently on a contract with community pharmacy that will mean that there will be an extended range of services available in more parts of Wales, so that more patients can safely and clinically properly be looked after in the community pharmacy field. We have concluded contract negotiations with the Welsh general practitioners committee as well. That will have a particular focus on access to the primary care team, not simply to GPs, but as I always say here, that wider team of people who provide services in primary care and can again very often see people in a way that saves the time of people who have a more rounded set of skills and are therefore able to look after more challenging cases. So, in every part of the system, the aim of the Welsh Government is to reinforce the health service during this time of crisis, but to do it in a way that contributes to the long-term recovery of the NHS when we finally find ourselves moving beyond the current pandemic.
Wel, gallaf helpu gyda nifer ohonyn nhw, Llywydd, neu fel arall byddwn i yma drwy'r prynhawn, rwy'n credu. Ond y pwynt cyntaf i'w wneud, fel y gwn y bydd Russell George yn ei gydnabod, yw bod y rhannau eraill hynny o'r system hefyd dan bwysau sylweddol ar hyn o bryd. Dim ond yn gynharach heddiw y gwelais yr effaith ar y proffesiwn fferyllol, nifer y fferyllwyr cymunedol sy'n sâl ar hyn o bryd gyda coronafeirws neu'n hunanynysu ac felly ni allan nhw gynnig y gwasanaethau sydd fel arall yn ychwanegiad mor ddefnyddiol at y GIG.
Felly, mae gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn cwmpasu cryn amrywiaeth o bethau, gan gynnwys llawer o'r pethau ond nid y cyfan y soniodd yr Aelod amdanyn nhw. Yn sicr, mae'n golygu cryfhau fferyllfeydd cymunedol—yr oeddwn yn falch iawn o weld ein bod wedi dod i gytundeb yn ddiweddar ar gontract gyda fferylliaeth gymunedol a fydd yn golygu y bydd ystod estynedig o wasanaethau ar gael mewn mwy o rannau o Gymru, fel y gall mwy o gleifion gael gofal diogel a chlinigol priodol ym maes fferylliaeth gymunedol. Rydym wedi cwblhau trafodaethau contract gyda phwyllgor meddygon teulu Cymru hefyd. Bydd hynny'n canolbwyntio'n benodol ar fynediad at y tîm gofal sylfaenol, nid yn unig at feddygon teulu, ond fel yr wyf yn ei ddweud o hyd yn y fan yma, y tîm ehangach hwnnw o bobl sy'n darparu gwasanaethau ym maes gofal sylfaenol ac eto'n aml iawn yn gweld pobl mewn ffordd sy'n arbed amser pobl sydd â set fwy cyflawn o sgiliau ac felly'n gallu gofalu am achosion mwy heriol. Felly, ym mhob rhan o'r system, nod Llywodraeth Cymru yw atgyfnerthu'r gwasanaeth iechyd yn ystod y cyfnod hwn o argyfwng, ond ei wneud mewn ffordd sy'n cyfrannu at adferiad hirdymor y GIG pan fyddwn o'r diwedd yn symud y tu hwnt i'r pandemig presennol.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. First, the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. May I wish you and the First Minister and fellow Members a very happy new year and good health to everyone as well.
First Minister, over the Christmas period, we saw the farcical scenes at Caerphilly rugby club where only 50 people were allowed to watch the game outside, whereas several hundred congregated indoors to watch it on tv. Your latest restrictions have sadly also made activities such as parkruns practically impossible to organise. To many people, even those who have historically supported your decisions and restrictions, this doesn't seem to make sense and certainly doesn't follow the science that we've seen to date. Will you listen to these legitimate concerns, First Minister, and make the necessary changes at this week's review?
Diolch, Llywydd. Hoffwn ddymuno blwyddyn newydd dda iawn i chi a'r Prif Weinidog a chyd-Aelodau ac iechyd da i bawb hefyd.
Prif Weinidog, dros gyfnod y Nadolig, gwelsom y golygfeydd chwerthinllyd yng nghlwb rygbi Caerffili lle yr oedd dim ond 50 o bobl yn cael gwylio'r gêm y tu allan, tra bod cannoedd yn ymgynnull dan do i'w gwylio ar y teledu. Yn anffodus, mae eich cyfyngiadau diweddaraf hefyd wedi gwneud gweithgareddau fel y parkrun yn ymarferol amhosibl eu trefnu. I lawer o bobl, hyd yn oed y rhai sydd wedi cefnogi eich penderfyniadau a'ch cyfyngiadau yn hanesyddol, nid yw'n ymddangos bod hyn yn gwneud synnwyr ac yn sicr nid yw'n dilyn y wyddoniaeth yr ydym wedi'i gweld hyd yma. A wnewch chi wrando ar y pryderon dilys hyn, Prif Weinidog, a gwneud y newidiadau angenrheidiol yn yr adolygiad yr wythnos hon?
Well, I reciprocate the good wishes from the leader of the opposition, of course, as we go into the new year, but I don't agree with quite a lot of what he just said. All the actions that the Welsh Government takes are those recommended to us and endorsed by our clinical and scientific advisers. This is a Government that follows the science, does not spend its time trying to pressurise scientists into giving us advice that will be politically convenient for us. Nor do I agree with him that it is practically impossible to do some of the things he said; I see many, many people running in the park in organised groups within the current level of protections. Fifty people can get together with 50 other people helping to organise themselves into such activity, and many, many people are taking advantage of that. We will keep the protections under review. As soon as we get advice that it is safe to do so, then of course we will want to begin to reverse the journey we've had to be on while Wales is in the teeth of the omicron storm. And let me be clear, Llywydd: that is where we are. We are still facing the enormous pressures and impacts of coronavirus in the way that the past two questions have so amply demonstrated.
Wel, rwyf innau'n dymuno'n dda i arweinydd yr wrthblaid hefyd, wrth gwrs, wrth i ni fynd i mewn i'r flwyddyn newydd, ond nid wyf yn cytuno â llawer o'r hyn a ddywedodd. Mae'r holl gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd wedi eu hargymell i ni a'u cymeradwyo gan ein cynghorwyr clinigol a gwyddonol. Llywodraeth yw hon sy'n dilyn y wyddoniaeth, nid yw'n treulio ei hamser yn ceisio pwyso ar wyddonwyr i roi cyngor i ni a fydd yn gyfleus yn wleidyddol i ni. Nid wyf ychwaith yn cytuno ag ef ei bod yn amhosibl gwneud rhai o'r pethau a ddywedodd; rwy'n gweld llawer o bobl yn rhedeg yn y parc mewn grwpiau wedi'u trefnu o fewn y lefel bresennol o amddiffyniadau. Gall hanner cant o bobl ddod at ei gilydd gyda 50 o bobl eraill yn helpu i drefnu eu hunain mewn gweithgareddau o'r fath, ac mae llawer o bobl yn manteisio ar hynny. Byddwn ni'n parhau i adolygu'r amddiffyniadau. Cyn gynted ag y cawn gyngor ei bod yn ddiogel gwneud hynny, yna wrth gwrs byddwn ni eisiau dechrau gwrthdroi'r daith yr ydym wedi gorfod bod arni tra bod Cymru yn nannedd y storm omicron. A gadewch i mi fod yn glir, Llywydd: dyna lle yr ydym ni. Rydym ni'n dal i wynebu pwysau ac effeithiau enfawr y coronafeirws yn y ffordd y mae'r ddau gwestiwn diwethaf wedi dangos yn helaeth.
I'm disappointed, First Minister, to see your doubling down on this, particularly when you seemed to be an outlier on this particular issue. Parkrun is going ahead right across the United Kingdom. In England, there are no restrictions on crowd numbers, in Northern Ireland, caps on crowds are at 50 per cent capacity or 5,000 people, whilst changes seem to be afoot in Scotland. Yesterday, the Scottish national clinical director said that crowd limits seem to have had little difference to their case numbers. With the six nations around the corner, which is an important part of the business model for many Welsh businesses, particularly the Welsh Rugby Union, it is vital you provide them with a clear sense of direction of travel. Given that you are in receipt of the latest modelling and advice, can you confirm, or at the very least give an indication, as to when fans will be able to return to Welsh stadiums?
Rwy'n siomedig, Prif Weinidog, i weld eich bod yn benderfynol o barhau ar y trywydd hwn, yn enwedig pan yr oedd yn ymddangos eich bod yn eithriad o ran y mater penodol hwn. Mae parkrun yn mynd yn ei flaen ar draws y Deyrnas Unedig. Yn Lloegr, nid oes cyfyngiadau ar niferoedd yn y dorf, yng Ngogledd Iwerddon, mae capiau ar dorfeydd yn 50 y cant o'r capasiti neu 5,000 o bobl, tra bod newidiadau i'w gweld ar droed yn yr Alban. Ddoe, dywedodd cyfarwyddwr clinigol cenedlaethol yr Alban nad yw terfynau torf wedi cael fawr o wahaniaeth ar nifer eu hachosion. Gyda gemau'r chwe gwlad ar ddod, sy'n rhan bwysig o'r model busnes i lawer o fusnesau Cymru, yn enwedig Undeb Rygbi Cymru, mae'n hanfodol eich bod yn rhoi ymdeimlad clir o gyfeiriad y daith iddyn nhw. Gan eich bod yn derbyn y modelu a'r cyngor diweddaraf, a allwch chi gadarnhau, neu o leiaf roi syniad, pryd y bydd cefnogwyr yn gallu dychwelyd i stadia Cymru?
Well, of course, the leader of the opposition is right that we have the latest modelling. It shows that the peak of the omicron wave of coronavirus is yet to be reached in Wales, that we may be 10 days away from the peak, and numbers could continue to climb very rapidly. Now, as I've said a number of times, in a small piece of good news, the same modelling shows numbers then beginning to decline relatively rapidly as well.
Once we are in a position of knowing that Wales has passed the peak, that the impact that it is having on our public services, on workers in the private sector, on the ability of our health service to deal with the growing numbers of people in a hospital bed because of coronavirus, then we will want, as quickly but as safely as possible, to begin to relax some of the protections that have been necessary while the omicron wave was still coming at us, but we're not at that point. We're not at that point today. Now, we will review the data, as we do every day and every week, and next week will be the end of a three-week review period. If we are very fortunate, and it's a very big 'if', and we find that we have passed that peak and we are on a reliable reduction in impact of coronavirus upon us, then we will look to see what we can do, as I say, to relax some of the protections that we've had to put in place. But we will not do it—[Interruption.] We will not do it until we are confident that the scientific and medical advice to us is that it is safe to move in that direction.
Wel, wrth gwrs, mae arweinydd yr wrthblaid yn iawn fod gennym y modelu diweddaraf. Mae'n dangos nad yw brig y don omicron o'r coronafeirws wedi ein cyrraedd eto yng Nghymru, ac y gallem ni fod 10 diwrnod i ffwrdd o'r brig, a gallai'r niferoedd barhau i ddringo'n gyflym iawn. Nawr, fel yr wyf wedi ei ddweud nifer o weithiau, mewn darn bach o newyddion da, mae'r un modelu yna yn dangos y niferoedd yn dechrau gostwng yn gymharol gyflym hefyd.
Pan fyddwn ni mewn sefyllfa pryd y byddwn yn gwybod bod y brig wedi pasio yng Nghymru, ar effaith ar ein gwasanaethau cyhoeddus, ar weithwyr yn y sector preifat, ar allu ein gwasanaeth iechyd i ymdrin â'r niferoedd cynyddol o bobl mewn gwely ysbyty oherwydd y coronafeirws, yna byddwn ni eisiau, cyn gynted â phosibl ond mor ddiogel â phosibl, ddechrau llacio rhai o'r amddiffyniadau sydd wedi bod yn angenrheidiol tra bod y don omicron yn dal i ddod tuag atom, ond nid ydym ni wedi cyrraedd y pwynt yna. Nid ydym ni yn y sefyllfa honno heddiw. Nawr, byddwn ni'n adolygu'r data, fel y gwnawn ni bob dydd a phob wythnos, a'r wythnos nesaf fydd diwedd cyfnod adolygu tair wythnos. Os byddwn ni'n ffodus iawn, ac mae'n 'os' mawr iawn, a'n bod yn canfod ein bod wedi pasio'r brig hwnnw ac yn gweld gostyngiad dibynadwy yn effaith y coronafeirws arnom ni, yna byddwn yn edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud, fel y dywedais i, i lacio rhai o'r amddiffyniadau yr ydym wedi gorfod eu rhoi ar waith. Ond wnawn ni ddim gwneud hynny—[Torri ar draws.] Wnawn ni ddim gwneud hynny nes ein bod yn ffyddiog mai'r cyngor gwyddonol a meddygol i ni yw ei bod yn ddiogel i ni symud i'r cyfeiriad hwnnw.
First Minister, restrictions were imposed in Wales based on the modelling and therefore you should be basing that further removal on the modelling. You have no excuses not to provide such a plan, First Minister. It is vital for businesses that are feeling the pain with limits on hospitality and mental health taking a kicking with sports being scaled back that a plan out of these restrictions is brought forward by your Government. Can you therefore confirm today that you will listen to these calls and provide a road map out of the restrictions at your review on Friday?
Prif Weinidog, gosodwyd cyfyngiadau yng Nghymru yn seiliedig ar y modelu ac felly dylech fod yn seilio'r broses o lacio ymhellach ar y modelu. Nid oes gennych unrhyw esgusodion i beidio â darparu cynllun o'r fath, Prif Weinidog. Mae'n hanfodol i fusnesau sy'n teimlo'r boen gyda chyfyngiadau ar letygarwch ac iechyd meddwl yn dioddef yn sgil llai o chwaraeon, bod cynllun i ddod allan o'r cyfyngiadau hyn yn cael ei gyflwyno gan eich Llywodraeth. A wnewch chi gadarnhau heddiw y byddwch yn gwrando ar y galwadau hyn ac yn darparu llwybr allan o'r cyfyngiadau yn eich adolygiad ddydd Gwener?
Well, we will do exactly what the leader of the Conservative Party said we should do at the start of that final question—we will follow the modelling. As I've said to him, the modelling currently shows that we are not yet at the peak of coronavirus in Wales. Now, nobody, I think, in a responsible position would argue that we should be lessening the levels of protection available here in Wales while the number of people suffering from the omicron wave is going up, not coming down. Once we are in a position where we are confident that we are past the peak and that the numbers are indeed falling, that will be the point at which we are able to set out, as of course we would want to do, a plan for reducing some of the protections that are currently in place, because then the numbers in Wales will be improving, not worsening. The model tells us that we're likely to see them worsening over the next week, and in those circumstances, it simply would not be responsible to think that this is the moment at which you would begin to remove the protections that are helping to save people from this virus, keep more people in work, lessen the pressures on the NHS. Those are the reasons we take actions here in Wales, and we will not be diverted from doing so.
Wel, fe wnawn ni'n union yr hyn a ddywedodd arweinydd y Blaid Geidwadol y dylem ni ei wneud ar ddechrau'r cwestiwn olaf yna—byddwn ni'n dilyn y modelu. Fel yr wyf wedi dweud wrtho, mae'r modelu ar hyn o bryd yn dangos nad ydym eto wedi gweld brig ton coronafeirws yng Nghymru. Nawr, nid wyf yn credu y byddai neb mewn sefyllfa gyfrifol yn dadlau y dylem fod yn lleihau'r lefelau amddiffyn sydd ar gael yma yng Nghymru tra bod nifer y bobl sy'n dioddef o'r don omicron yn cynyddu, nid yn gostwng. Pan fyddwn ni mewn sefyllfa pan fyddwn yn ffyddiog ein bod wedi mynd heibio'r brig a bod y niferoedd yn wir yn gostwng, dyna'r pwynt pan allwn ni nodi, fel y byddem ni eisiau ei wneud wrth gwrs, gynllun ar gyfer lleihau rhai o'r amddiffyniadau sydd ar waith ar hyn o bryd, oherwydd, dyna pryd y bydd y niferoedd yng Nghymru yn gwella, nid yn gwaethygu. Mae'r model yn dweud wrthym ein bod yn debygol o'u gweld yn gwaethygu dros yr wythnos nesaf, ac o dan yr amgylchiadau hynny, ni fyddai'n gyfrifol ystyried mai dyma'r adeg y byddech yn dechrau dileu'r amddiffyniadau sy'n helpu i achub pobl rhag y feirws hwn, cadw mwy o bobl mewn gwaith, lleihau'r pwysau ar y GIG. Dyna'r rhesymau dros gymryd camau yma yng Nghymru, ac ni fyddwn yn cael ein dargyfeirio rhag gwneud hynny.
Cwestiynau nawr gan arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the leader of Plaid Cymru, Adam Price.
First Minister, surging debt and the rapid and cumulative rise in the cost of living may soon overtake COVID as the biggest crisis we face over the coming year, plunging us ever more into poverty and mental ill health. Many of the key levers, of course, remain at Westminster, but we've learnt even today, haven't we, to place little faith in a Prime Minister who organises garden parties in the midst of a pandemic? When the global financial crisis hit, the Welsh Government then convened an emergency economic summit to pool ideas on what we in Wales could do independently ourselves to respond. Would you agree, First Minister, to consider convening a Welsh social summit to help devise an urgent cross-Government response to the cost-of-living crisis facing people and families in 2022?
Prif Weinidog, gall dyledion cynyddol a'r cynnydd cyflym a chronnol yng nghostau byw oddiweddyd COVID cyn bo hir fel yr argyfwng mwyaf a wynebwn dros y flwyddyn i ddod, gan ein bwrw ni fwyfwy i dlodi a salwch meddwl. Mae llawer o'r ysgogiadau allweddol, wrth gwrs, yn aros yn San Steffan, ond rydym wedi dysgu hyd yn oed heddiw, onid ydym ni, i roi ychydig iawn o ffydd mewn Prif Weinidog sy'n trefnu partïon gardd yng nghanol pandemig? Pan darodd yr argyfwng ariannol byd-eang, trefnodd Llywodraeth Cymru wedyn uwchgynhadledd economaidd frys i rannu syniadau ynghylch yr hyn y gallem ni yng Nghymru ei wneud yn annibynnol ein hunain i ymateb. A fyddech chi'n cytuno, Prif Weinidog, i ystyried trefnu uwchgynhadledd gymdeithasol yng Nghymru i helpu i lunio ymateb brys ar draws y Llywodraeth i'r argyfwng costau byw sy'n wynebu pobl a theuluoedd yn 2022?
Llywydd, I agree with the point that Adam Price started with. The Resolution Foundation, in a very detailed analysis published only a few days ago, said that April will mark a cost-of-living catastrophe for many, many families across the United Kingdom, with bills of over £1,000 coming their way just from the fuel price rises and the changes to national insurance contributions, and that doesn't take account of all the other pressures that we know are already there in family budgets, with real wages stagnant or reducing. And in that sense I think that Adam Price is quite right—the cost-of-living crisis is going to dominate the lives of many, many families across Wales. And for many families it has begun already, Llywydd, with those thousands of families faced with a cut of £20 a week in the reduction in universal credit—a genuinely cruel decision made by a Government that knew what the impact of that decision would be in the lives of the poorest families.
Now, across the Welsh Government, we are already taking action, whether that is the £51 million household support fund, which will offer help with fuel bills to families in Wales this winter; with our commitment to the council tax reduction scheme, 60 per cent of households in Wales get help through the council tax reduction scheme; through the millions of pounds in addition that we have put into the discretionary assistance fund; and through the actions that we are taking through our single advice fund to make sure that people in Wales have the help they need when they claim the things to which they are entitled—£17.5 million in additional benefits secured in the first six months of this financial year through the single advice fund and 35 new benefit advisers recruited to help us with the campaign we are running to make sure that people in Wales get the help that is there.
Now, I'll think about the point the Member has made, of course, about whether bringing people around the table in advance of April to see what more could be done would help us with the actions the Welsh Government can take, but that is not because there is not already a very comprehensive set of actions that the Welsh Government has already put in hand.
Llywydd, rwy'n cytuno â'r pwynt y dechreuodd Adam Price ag ef. Mewn dadansoddiad manwl iawn a gyhoeddwyd ychydig ddyddiau'n ôl, dywedodd y Resolution Foundation y bydd mis Ebrill yn nodi trychineb costau byw i lawer, llawer o deuluoedd ledled y Deyrnas Unedig, gyda biliau o dros £1,000 yn dod i'w rhan a hynny dim ond yn sgil cynnydd mewn prisiau tanwydd a'r newidiadau i gyfraniadau yswiriant gwladol, ac nid yw hynny'n ystyried yr holl bwysau eraill y gwyddom sydd yno eisoes mewn cyllidebau teuluol, gyda chyflogau go iawn yn aros yn eu hunfan neu'n lleihau. Ac yn yr ystyr hwnnw, rwy'n credu bod Adam Price yn llygad ei le—mae'r argyfwng costau byw yn mynd i gael lle blaenllaw ym mywydau llawer o deuluoedd ledled Cymru. Ac i lawer o deuluoedd mae wedi dechrau eisoes, Llywydd, gyda'r miloedd hynny o deuluoedd yn wynebu toriad o £20 yr wythnos gyda'r gostyngiad mewn credyd cynhwysol—penderfyniad gwirioneddol greulon a wnaed gan Lywodraeth a oedd yn gwybod beth fyddai effaith y penderfyniad hwnnw ar fywydau'r teuluoedd tlotaf.
Nawr, ar draws Llywodraeth Cymru, rydym eisoes yn gweithredu, boed hynny drwy'r gronfa cymorth i aelwydydd gwerth £51 miliwn, a fydd yn cynnig cymorth gyda biliau tanwydd i deuluoedd yng Nghymru y gaeaf hwn; gyda'n hymrwymiad i'r cynllun i ostwng y dreth gyngor, mae 60 y cant o aelwydydd yng Nghymru yn cael cymorth drwy'r cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor; drwy'r miliynau o bunnau hefyd yr ydym ni wedi'u rhoi yn y gronfa cymorth dewisol; a thrwy'r camau yr ydym yn eu cymryd drwy ein cronfa gynghori sengl i sicrhau bod gan bobl yng Nghymru y cymorth sydd ei angen arnyn nhw pan fyddan nhw'n hawlio'r pethau y mae ganddyn nhw'r hawl iddyn nhw—£17.5 miliwn mewn budd-daliadau ychwanegol a sicrhawyd yn ystod chwe mis cyntaf y flwyddyn ariannol hon drwy'r gronfa gynghori sengl a 35 o gynghorwyr budd-daliadau newydd a recriwtiwyd i'n helpu gyda'r ymgyrch yr ydym ni'n ei rhedeg i sicrhau bod pobl yng Nghymru yn cael y cymorth sydd yna.
Nawr, byddaf yn ystyried y pwynt y mae'r Aelod wedi'i wneud, wrth gwrs, ynghylch a fyddai dod â phobl o gwmpas y bwrdd cyn mis Ebrill i weld beth arall y gellid ei wneud yn ein helpu ni gyda'r camau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd, ond nid yw hynny oherwydd nad oes set gynhwysfawr iawn o gamau gweithredu y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi'u rhoi ar waith.
Given the scale of the crisis, I don't think it's an exaggeration at all to call it a cost-of-living catastrophe, then I think it's an important question that we must all ask, even within the limits of the devolution settlement: what more could we do to help people at this terribly difficult time? And if I can give one example, First Minister, at the moment, social housing providers can introduce rent rises of up to 4.1 per cent. Welsh Government could lower the cap so that any rent rises, at the very least, would be no greater than inflation. You could decide not to match the rail fare increase of 3.8 per cent announced in England before Christmas. Increasing rail fares and rent by around 4 per cent, at a time when annual income in Wales, according to the latest figures, rose by just 0.4 per cent, I think is surely not something that neither you nor I would want to see.
O ystyried maint yr argyfwng, nid wyf yn credu mai gor-ddweud o gwbl yw ei alw'n drychineb costau byw, yna rwy'n credu ei fod yn gwestiwn pwysig y mae'n rhaid i bob un ohonom ni ei ofyn, hyd yn oed o fewn terfynau'r setliad datganoli: beth arall y gallem ni ei wneud i helpu pobl ar yr adeg ofnadwy o anodd hon? Ac os caf i roi un enghraifft, Prif Weinidog, ar hyn o bryd, gall darparwyr tai cymdeithasol gyflwyno cynnydd mewn rhent o hyd at 4.1 y cant. Gallai Llywodraeth Cymru ostwng y cap fel na fyddai unrhyw gynnydd rhent, o leiaf, yn fwy na chwyddiant. Gallech chi benderfynu peidio â chyd-fynd â'r cynnydd mewn prisiau rheilffyrdd o 3.8 y cant a gyhoeddwyd yn Lloegr cyn y Nadolig. Byddai cynyddu prisiau tocynnau trên a rhent tua 4 y cant, ar adeg pan gododd incwm blynyddol yng Nghymru, yn ôl y ffigurau diweddaraf, 0.4 y cant yn unig, yn sicr yn rhywbeth na fyddech chi na minnau eisiau ei weld.
I understand the points that Adam Price makes, Llywydd. He will know that housing associations rely on rental income to finance their development programmes, so if they are unable to obtain through rental income the amounts that they were anticipating, it will mean that they can build fewer houses for social rent in future. That's what the money gets used for. The case he makes for not increasing rent levels above the rate of inflation is a powerful one, but it's not a decision without its costs in other opportunities that really matter to those people who are waiting for decent social housing in Wales. The same will be true in relation to public transport, that, if you don't raise the money via the fare box, then you end up, as we have in Wales, paying well, well over £100 million into the rail service just to keep its head above water, and that would mean more money would have to be found from those sources, and that means that money isn't available to do other things. So, it is not that I’m disputing the case he makes—he makes it, as I said, persuasively—it is just to point out that these are not cost-free courses of action. They involve opportunity costs and our inability to do other things that themselves could directly help exactly the sort of families that the leader of Plaid Cymru is focusing on today.
Rwy'n deall y pwyntiau y mae Adam Price yn eu gwneud, Llywydd. Bydd yn gwybod bod cymdeithasau tai yn dibynnu ar incwm rhent i ariannu eu rhaglenni datblygu, felly os na allan nhw gael y symiau yr oedden nhw yn eu rhagweld drwy incwm rhent, bydd yn golygu y byddan nhw'n adeiladu llai o dai ar gyfer rhent cymdeithasol yn y dyfodol. Dyna yw'r hyn y mae'r arian yn cael ei ddefnyddio ar ei gyfer. Mae'r achos y mae'n ei wneud dros beidio â chynyddu lefelau rhent uwchlaw cyfradd chwyddiant yn un pwerus, ond nid yw'n benderfyniad heb ei gostau mewn cyfleoedd eraill sy'n wirioneddol bwysig i'r bobl hynny sy'n aros am dai cymdeithasol addas yng Nghymru. Bydd yr un peth yn wir mewn cysylltiad â thrafnidiaeth gyhoeddus, os na chodir yr arian drwy dderbyniadau, yna byddwch yn talu, fel yr ydym ni yng Nghymru, ymhell, ymhell dros £100 miliwn i'r gwasanaeth rheilffordd dim ond i gadw ei ben uwchben y dŵr, a byddai hynny'n golygu y byddai'n rhaid dod o hyd i fwy o arian o'r ffynonellau hynny, ac mae hynny'n golygu nad yw arian ar gael i wneud pethau eraill. Felly, nid fy mod yn dadlau yn erbyn yr achos y mae'n ei wneud—mae'n ei wneud fel y dywedais i, gan ddwyn perswâd—dim ond tynnu sylw ydw i at y ffaith nad yw'r rhain yn gamau gweithredu heb gost. Maen nhw'n cynnwys costau cyfle a'n hanallu i wneud pethau eraill y gallen nhw eu hunain helpu'n uniongyrchol y math o deuluoedd y mae arweinydd Plaid Cymru yn canolbwyntio arnyn nhw heddiw.
And I think it’s perfectly reasonable, First Minister, for you to raise the issue of the implications, in terms of revenue, for both Transport for Wales and for the housing sector. I suppose the point is whether, in these particular circumstances, given the nature of the cost-of-living emergency, there should be, in the short term, a greater emphasis put on that than other considerations.
I welcome, of course, the agreement last month in supporting our motion to begin talks with local authorities on debt bonfires for those with council tax arrears, and the additional winter fuel support scheme investment that you referred to. You could go further again, in agreeing with the Equality and Social Justice Committee recommendation to set out plans to accelerate the retrofitting of social housing and, indeed, as National Energy Action have urged, bring forward your target of abolishing fuel poverty from 2035 to 2028, and place that target on a statutory footing. It would be naïve to think that these actions in Wales would shame Boris Johnson into action in Westminster, as the man has no shame, but they would be a beacon of hope, as well as a source of practical help, to many people in Wales at a very dark and difficult time.
Ac rwy'n credu ei bod yn gwbl resymol, Prif Weinidog, i chi godi mater y goblygiadau, o ran refeniw, i Trafnidiaeth Cymru ac i'r sector tai. Mae'n debyg mai'r pwynt yw, o dan yr amgylchiadau penodol hyn, gan ystyried natur yr argyfwng costau byw, a ddylid bod mwy o bwyslais yn y tymor byr ar hynny nag ar ystyriaethau eraill.
Rwy'n croesawu, wrth gwrs, y cytundeb y mis diwethaf i gefnogi ein cynnig i ddechrau trafodaethau gydag awdurdodau lleol ar goelcerthi dyledion i'r rhai sydd ag ôl-ddyledion treth gyngor, a'r buddsoddiad ychwanegol yn y cynllun cymorth tanwydd gaeaf y cyfeirioch chi ato. Gallech chi fynd ymhellach eto, wrth gytuno ag argymhelliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol i amlinellu cynlluniau i gyflymu ôl-osod tai cymdeithasol ac, yn wir, fel y mae National Energy Action wedi'i annog, dwyn ymlaen eich targed o ddiddymu tlodi tanwydd o 2035 i 2028, a gosod y targed hwnnw ar sail statudol. Byddai'n naïf meddwl y byddai'r camau hyn yng Nghymru yn cywilyddio Boris Johnson i weithredu yn San Steffan, gan nad oes gan y dyn gywilydd, ond bydden nhw'n llygedyn o obaith, yn ogystal â ffynhonnell cymorth ymarferol, i lawer o bobl yng Nghymru ar adeg dywyll ac anodd iawn.
Well, Llywydd, the real risk here is not that we can bring the fuel poverty target forward, but that what is about to happen to families in April will plunge more families in Wales into fuel poverty rather than reduce that number. We know that people at the bottom end of the income spectrum spend a significantly higher proportion of their income on fuel bills than people who are better off, and more of those families are going to find themselves having to deal with the consequences of the failure of the Conservative Government in England. It was a Conservative Government that turned energy supply and fuel in the United Kingdom into a market solution, and we have seen an utter failure in that market, while the UK Government stands back and does absolutely nothing about it. Twenty-eight companies have gone to the wall and, on top of the £500 that families will have to pay because of the failure of the UK Government to get a grip on energy prices, they’re all going to be asked to pay £100 a year to deal with the consequences of those market failures as well. Try as the Welsh Government will to use all the things that we are able to mobilise to help families, the overriding responsibilities in this area lie with the UK Government—a UK Government that could reverse its universal credit cuts, a Government that could think of other ways in which those fuel bills can be more fairly shared across people, and could live up to its responsibilities instead of, as the Prime Minister does today and in so many areas of life, simply hiding and dodging on the things that ought to be on the top of his list of things to resolve.
Wel, Llywydd, y gwir risg yma yw na allwn ni ddwyn y targed tlodi tanwydd ymlaen, ond bydd yr hyn sydd ar fin digwydd i deuluoedd ym mis Ebrill yn bwrw mwy o deuluoedd yng Nghymru i dlodi tanwydd yn hytrach na lleihau'r nifer hwnnw. Gwyddom fod pobl ar waelod y sbectrwm incwm yn gwario cyfran sylweddol uwch o'u hincwm ar filiau tanwydd na phobl sy'n well eu byd, ac mae mwy o'r teuluoedd hynny'n mynd i orfod ymdopi â chanlyniadau methiant y Llywodraeth Geidwadol yn Lloegr. Llywodraeth Geidwadol a drodd y cyflenwad ynni a thanwydd yn y Deyrnas Unedig yn ateb i'r farchnad, ac rydym wedi gweld methiant llwyr yn y farchnad honno, tra bod Llywodraeth y DU yn sefyll yn ôl ac yn gwneud dim yn ei gylch. Mae 28 o gwmnïau wedi mynd yn fethiant ac, ar ben y £500 y bydd yn rhaid i deuluoedd ei dalu oherwydd methiant Llywodraeth y DU i fynd i'r afael â phrisiau ynni, gofynnir iddyn nhw i gyd dalu £100 y flwyddyn i ymdrin â chanlyniadau'r methiannau hynny yn y farchnad hefyd. Er y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r holl bethau y gallwn ni eu paratoi i helpu teuluoedd, Llywodraeth y DU sy'n bennaf gyfrifol yn y maes hwn—Llywodraeth y DU a allai wrthdroi ei thoriadau credyd cynhwysol, Llywodraeth a allai feddwl am ffyrdd eraill y gellir rhannu'r biliau tanwydd hynny'n fwy teg ymhlith pobl, a gallai wynebu ei chyfrifoldebau yn hytrach na, fel y gwna'r Prif Weinidog heddiw ac mewn cynifer o feysydd bywyd, dim ond cuddio ac osgoi'r pethau a ddylai fod ar ben ei restr o bethau i'w datrys.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y newidiadau arfaethedig i amserlenni sgrinio serfigol? OQ57431
3. Will the First Minister make a statement on proposed changes to cervical screening timescales? OQ57431
I thank Vikki Howells for that, Llywydd. Cervical Screening Wales has implemented the recommendation of the UK National Screening Committee and extended the routine screening interval of people aged between 25 and 49 from three to five years if HPV is not found in their cervical screening test. The screening interval is now aligned with that for 50 to 64-year-olds in Wales.
Diolch i Vikki Howells am hynna, Llywydd. Mae Sgrinio Serfigol Cymru wedi gweithredu argymhelliad Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU ac wedi ymestyn y cyfnod sgrinio arferol o bobl rhwng 25 a 49 oed o dair i bum mlynedd os na chanfyddir HPV yn eu prawf sgrinio serfigol. Mae'r cyfnod sgrinio bellach yn cyd-fynd â'r cyfnod sgrinio ar gyfer pobl 50 i 64 oed yng Nghymru.
Thank you, First Minister. I'm sure like many of us here today, I was contacted by lots of constituents concerned that Cervical Screening Wales had extended the routine interval for cervical screening from three to five years for those aged 25 to 49. I appreciate the reasoning behind this decision, based as it is on a good news story of medical advancements and the resulting guidance from the UK National Screening Committee. But the communication of that news, with little detail as to why this change was happening, was problematic to say the least. How has the Welsh Government engaged with partners to get that information out there, and what lessons have been learnt regarding the communication of this type of important public health message in the future?
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n siŵr, fel y digwyddodd i lawer ohonom ni sydd yma heddiw, cysylltodd llawer o etholwyr â mi yn pryderu fod Sgrinio Serfigol Cymru wedi ymestyn y cyfnod arferol ar gyfer sgrinio serfigol o dair i bum mlynedd i'r rhai rhwng 25 a 49 oed. Rwy'n gwerthfawrogi'r rhesymeg y tu ôl i'r penderfyniad hwn, yn seiliedig fel y mae ar stori newyddion dda am ddatblygiadau meddygol a'r canllawiau dilynol gan Bwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU. Ond roedd trosglwyddo'r newyddion hynny, heb fawr o fanylion ynghylch pam yr oedd y newid hwn yn digwydd, yn broblem a dweud y lleiaf. Sut y mae Llywodraeth Cymru wedi ymgysylltu â phartneriaid i ledaenu'r wybodaeth honno, a pha wersi a ddysgwyd ynghylch trosglwyddo'r math hwn o neges bwysig ynghylch iechyd y cyhoedd yn y dyfodol?
Llywydd, I entirely share the frustration of Vikki Howells at the way that a success story was communicated in a way that caused such anxiety to so many people, because the screening system in Wales is a success story. We were the first part of the United Kingdom to change our screening system to a more sensitive test for cervical cancer in 2018. We've had vaccination for HPV amongst young women since 2008, and the risks from cervical cancer in the years to come will be very different, and much lower, than they were for so many people in the past.
Look, I'm just going to put on record if I could, Llywydd, what the decision actually means. When someone is tested in future, if their test shows that they are at high risk of HPV and that there are cell changes in the sample taken, they will be invited immediately for a colposcopy. If there are high-risk HPV signs but no cell changes, then the interval to the next screening will be one year. If there is no HPV and no cell changes demonstrated in the sample, then someone will be invited for cervical screening in five years' time. It's a change that maximises the benefits of the system and will save more lives.
Now, there is learning to be done by Public Health Wales in the way they communicated this. They failed to explain to people the benefits of what was being proposed, how this will make the system better and stronger and more successful, and, as a result, we saw that string of people confused and made anxious by it. I think PHW has done its best to recover some of that ground since then, by putting out clearer and better information, and I'm really grateful to those third sector and cancer charities that came in and helped with that explanatory effort. Next time, we need to make sure that that's got right before the announcement is made, not as a sort of rescue effort after things have gone wrong.
Llywydd, rwy'n rhannu rhwystredigaeth Vikki Howells yn llwyr ynghylch y ffordd y cafodd llwyddiant ei gyfleu mewn ffordd a achosodd gymaint o bryder i gynifer o bobl, oherwydd bod y system sgrinio yng Nghymru yn llwyddiant. Ni yma oedd rhan gyntaf y Deyrnas Unedig i newid ein system sgrinio i brawf mwy sensitif ar gyfer canser ceg y groth yn 2018. Rydym wedi cael brechiad ar gyfer HPV ymhlith menywod ifanc ers 2008, a bydd y risgiau o ganser ceg y groth yn y blynyddoedd i ddod yn wahanol iawn, ac yn llawer is nag yr oedden nhw i gynifer o bobl yn y gorffennol.
Edrychwch, rwy'n mynd i gofnodi os caf i, Llywydd, beth mae'r penderfyniad yn ei olygu mewn gwirionedd. Pan fydd rhywun yn cael prawf yn y dyfodol, os yw'r prawf yn dangos perygl uchel o HPV a bod newidiadau i'r celloedd yn y sampl a gymerwyd, caiff wahoddiad ar unwaith am golposgopi. Os oes arwyddion o HPV risg uchel ond nad oes unrhyw newidiadau i'r celloedd, yna bydd y cyfnod cyn y sgrinio nesaf yn flwyddyn. Os nad oes HPV ac nad oes unrhyw newidiadau i'r celloedd yn ymddangos yn y sampl, yna caiff wahoddiad i gael ei sgrinio'n serfigol ymhen pum mlynedd. Mae'n newid sy'n sicrhau budd gorau'r system ac yn achub mwy o fywydau.
Nawr, mae gwersi i Iechyd Cyhoeddus Cymru ynghylch sut y gwnaethon nhw gyfleu hyn. Methwyd ag egluro i bobl buddion yr hyn a oedd yn cael ei gynnig, sut y bydd hyn yn gwneud y system yn well ac yn gryfach ac yn fwy llwyddiannus, ac, o ganlyniad, gwelsom y llif hwnnw o bobl yn drysu ac yn pryderu o ganlyniad. Rwy'n credu bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi gwneud ei orau i adennill rhywfaint o'r tir hwnnw ers hynny, drwy roi gwybodaeth gliriach a gwell, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r trydydd sector ac elusennau canser hynny a ddaeth i mewn ac a helpodd gyda'r ymdrech esboniadol honno. Y tro nesaf, mae angen i ni sicrhau bod hynny'n iawn cyn i'r cyhoeddiad gael ei wneud, nid fel rhyw fath o ymdrech achub ar ôl i bethau fynd o chwith.
Thank you, First Minister. It has been incredibly concerning for all the women of Wales, regarding the move from three years to five years between cervical screenings, as you can see from the sheer number of people who have signed that petition, up to over 1 million now. I must admit my own panic initially, when hearing the news, having lived through the Jade Goody effect—I don't know if you remember her—her sad death from cervical cancer and the publicity campaign that ensued from that on the importance of having cervical smear screening. It made a huge difference, that campaign.
It still concerns me, and has made many people anxious, that there is an extra whole two years before you can be screened, because, as I'm sure you're aware, some people's cells will grow at a fast rate, and will develop in a couple of years. I do understand that, in the last couple of years now, we have a screening that identifies HPV first, and then looks for cell changes afterwards, and, if there is HPV present, that then cell changes are looked at next, which is a welcome change. It's a brilliant advancement in cervical cancer smears, and hopefully will save lives. However, the most worrying thing about all of this, as has been outlined by Vikki, is that the publicity campaign was so bad. The communication was worryingly bad, and ensued a lot of panic across the nation and alarmed people and was not informative at all in a way to reassure people about the changes, the welcome changes. So, First Minister, due to the significant public outcry on this, will you now please launch another campaign, in the same way as the Jade Goody campaign was back in the 1990s, to inform our citizens of the significant changes that have taken place and restore faith in the screening process, which is a worry in itself, as well as to encourage all those women who haven't stepped forward in the last 10 years to come forward for screening themselves? Thank you.
Diolch, Prif Weinidog. Mae wedi bod yn destun pryder mawr i holl fenywod Cymru, o ran symud o dair blynedd i bum mlynedd rhwng apwyntiadau sgrinio serfigol, fel y gwelwch chi gan y nifer fawr o bobl sydd wedi llofnodi'r ddeiseb honno, hyd at dros 1 miliwn yn awr. Mae'n rhaid imi gyfaddef i mi gael pwl o banig fy hun i ddechrau, wrth glywed y newyddion, ar ôl byw drwy effaith Jade Goody—ni wn i a ydych chi'n ei chofio hi—ei marwolaeth drist o ganser ceg y groth a'r ymgyrch gyhoeddusrwydd a ddilynodd hynny ar bwysigrwydd bod â threfn sgrinio ceg y groth. Gwnaeth yr ymgyrch honno wahaniaeth enfawr.
Mae'n dal i fy mhoeni, ac wedi gwneud llawer o bobl yn bryderus, bod dwy flynedd gyfan ychwanegol cyn y gallwch chi gael eich sgrinio, oherwydd, fel y gwyddoch chi, rwy'n siŵr, bydd celloedd rhai pobl yn tyfu'n gyflym, a byddan nhw'n datblygu ymhen ychydig flynyddoedd. Rwy'n deall, yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf nawr, fod gennym sgrinio sy'n nodi HPV yn gyntaf, ac yna'n chwilio am newidiadau i'r celloedd wedyn, ac, os oes HPV yn bresennol, yna edrychir ar newidiadau i'r celloedd, sy'n newid i'w groesawu. Mae'n ddatblygiad gwych o ran sgrinio ceg y groth ar gyfer canser, a gobeithio y bydd yn achub bywydau. Fodd bynnag, y peth mwyaf pryderus ynghylch hyn i gyd, fel yr amlinellwyd gan Vikki, yw bod yr ymgyrch gyhoeddusrwydd mor wael. Roedd y cyfathrebu'n bryderus o wael, ac yn peri llawer o banig ar draws y genedl ac yn dychryn pobl ac nid oedd addysgiadol o gwbl er mwyn tawelu meddwl pobl ynghylch y newidiadau, y newidiadau i'w croesawu. Felly, Prif Weinidog, oherwydd y protestiadau cyhoeddus sylweddol ar hyn, a wnewch chi lansio ymgyrch arall nawr, fel ymgyrch Jade Goody yn ôl yn y 1990au, i roi gwybod i'n dinasyddion am y newidiadau sylweddol sydd wedi digwydd ac adfer ffydd yn y broses sgrinio, sy'n bryder ynddo'i hun, yn ogystal ag annog yr holl fenywod hynny nad ydyn nhw wedi camu ymlaen yn ystod y 10 mlynedd diwethaf i ddod ymlaen i gael eu sgrinio? Diolch.
Well, I thank the Member for those important points, Llywydd. First of all, to say, of course, if anybody feels that their health is changing and that things may not be as they would want them to be, they shouldn't wait for screening, they should present themselves to their GP and make sure that their health needs are attended to immediately. So, where people, who know their own bodies best, feel there are changes happening, there is no suggestion here at all that people must wait for five years to find out whether that is the case or not. That's not the purpose of screening. That is why people should go and make sure they present and get the necessary investigations undertaken.
Can I echo what the Member said at the end of what she said? About 25 per cent of people don't present themselves to the screening service. And in a perverse way, I understand, but, in the same way that that very sad story of Jade Goody drew more attention from people and more people came forward for screening, maybe the fact that this has been in the news in the way it has will at least be reminding some people that that service is there and what a successful service it is, and how important it is to come forward for it. And I know that Public Health Wales is very committed to doing everything it can now to make sure that proper information, accurate information, information that will help people to make the right choices in this area—that they do even more to try and put that story right, because, as I said, the frustration is that things have improved so much in this area, for both of those reasons, the vaccination programme and the changes to screening, that we want people to understand that the changes are there as a result of success and don't in any way undermine the efficiency and effectiveness of the service that is there for them.
Wel, diolch i'r Aelod am y pwyntiau pwysig yna, Llywydd. Yn gyntaf oll, i ddweud, wrth gwrs, os oes unrhyw un yn teimlo bod eu hiechyd yn newid ac efallai nad yw pethau fel y bydden nhw eisiau iddyn nhw fod, ddylen nhw ddim aros am sgrinio, dylen nhw fynd at y meddyg teulu a sicrhau bod eu hanghenion iechyd yn cael sylw ar unwaith. Felly, pan fo pobl, sy'n adnabod eu cyrff eu hunain orau, yn teimlo bod newidiadau'n digwydd, nid oes awgrym yma o gwbl bod yn rhaid i bobl aros am bum mlynedd i ganfod a yw hynny'n wir ai peidio. Nid dyna yw pwrpas sgrinio. Dyna pam y dylai pobl wneud yn siŵr eu bod yn mynd at y meddyg a chael yr archwiliadau angenrheidiol.
A gaf i adleisio'r hyn a ddywedodd yr Aelod ar ddiwedd ei chyfraniad? Mae tua 25 y cant o bobl nad ydyn nhw'n dod at y gwasanaeth sgrinio. Ac mewn ffordd wrthnysig, rwy'n deall, ond, yn yr un modd fe dynnodd y stori drist iawn honno am Jade Goody fwy o sylw pobl a daeth mwy o bobl ymlaen i gael eu sgrinio, efallai y bydd y ffaith bod hyn wedi bod yn y newyddion yn y ffordd y bu, o leiaf yn atgoffa rhai pobl bod y gwasanaeth hwnnw yno a pha mor llwyddiannus yw'r gwasanaeth a pha mor bwysig yw dod ymlaen i fanteisio arno. Ac rwy'n gwybod bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i wneud popeth o fewn ei allu nawr i sicrhau bod gwybodaeth briodol, gwybodaeth gywir, gwybodaeth a fydd yn helpu pobl i wneud y dewisiadau cywir yn y maes hwn—eu bod yn gwneud hyd yn oed mwy i geisio unioni'r stori honno, oherwydd, fel y dywedais i, y rhwystredigaeth yw bod pethau wedi gwella cymaint yn y maes hwn, am y ddau reswm hynny, y rhaglen frechu a'r newidiadau i sgrinio, fel ein bod eisiau i bobl ddeall bod y newidiadau yno o ganlyniad i lwyddiant ac nad ydyn nhw mewn unrhyw ffordd yn tanseilio effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd y gwasanaeth sydd yno ar eu cyfer.
Cwestiwn 4, Joyce Watson.
Question 4, Joyce Watson.
Can you wait? Can you start again, Joyce? Thanks.
A wnewch chi aros? A wnewch chi ddechrau eto, Joyce? Diolch.
4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i gostau byw cynyddol yng Nghymru? OQ57437
4. How is the Welsh Government responding to rising living costs in Wales? OQ57437
I thank Joyce Watson for that, Llywydd. The Tory cost of living crisis is already a reality for thousands of Welsh families. As I said earlier, Llywydd, the UK Conservative Government has chosen to take £20 each week away from the poorest families in the land and to break its election promises to pensioners, just as fuel prices and inflation rocket.
Diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Mae argyfwng costau byw'r Torïaid eisoes yn realiti i filoedd o deuluoedd Cymru. Fel y dywedais i yn gynharach, Llywydd, mae Llywodraeth Geidwadol y DU wedi dewis cymryd £20 bob wythnos i ffwrdd oddi wrth y teuluoedd tlotaf yn y wlad a thorri ei haddewidion etholiadol i bensiynwyr, wrth i brisiau tanwydd a chwyddiant saethu i fyny.
It is indeed a scary time for lots of people living in Wales. We see inflation out of control, and we see fuel price rises immediately on the way. Of course, in Wales, the Labour Government has the Warm Homes programme, steadily retrofitting fuel-inefficient housing stock. We put a £100 cash payment to low-income families—your Government has—at the same time, and in contrast with the Tories, as you just said, taking £20 a week out of their pockets. And that of course is a cruel decision, it's unnecessary, and it is a politically driven decision. They also are refusing to adopt Labour's proposed VAT cut on home energy bills and a windfall tax on North sea oil and gas profits. That, of course, is economic mismanagement. So, further to all the things that you've already mentioned in the ways that your Government is offering help, can I ask, in conversations you of course will have had with the Treasury, if they're not already aware, if they are absent without leave, have you asked them to face up to their responsibility to the people in Wales and to ensure that they offer all the help that they can at this critical time in people's lives?
Mae'n wir yn amser brawychus i lawer o bobl sy'n byw yng Nghymru. Gwelwn chwyddiant allan o reolaeth, a gwelwn gynnydd mewn prisiau tanwydd ar y ffordd yn fuan iawn. Wrth gwrs, yng Nghymru, mae gan y Llywodraeth Lafur y rhaglen Cartrefi Cynnes, sy'n ôl-osod stoc tai sy'n aneffeithlon o ran tanwydd yn gyson. Rydym yn rhoi taliad arian parod o £100 i deuluoedd incwm isel—mae eich Llywodraeth chi wedi—ar yr un pryd ac mewn cyferbyniad, gyda'r Torïaid, fel y dywedoch chi, yn cymryd £20 yr wythnos allan o'u pocedi. Ac mae hynny wrth gwrs yn benderfyniad creulon, mae'n ddiangen, ac mae'n benderfyniad sy'n cael ei ysgogi'n wleidyddol. Maen nhw hefyd yn gwrthod mabwysiadu toriad TAW arfaethedig Llafur ar filiau ynni cartref a threth ffawdelw ar elw olew a nwy môr y Gogledd. Mae hynny, wrth gwrs, yn gamreoli economaidd. Felly, yn ychwanegol at yr holl bethau yr ydych chi eisoes wedi'u crybwyll yn y ffyrdd y mae eich Llywodraeth chi yn cynnig cymorth, a gaf i ofyn, mewn sgyrsiau y byddwch chi wrth gwrs wedi'u cael gyda'r Trysorlys, os nad ydyn nhw eisoes yn ymwybodol, os ydyn nhw'n absennol heb ganiatâd, a ydych chi wedi gofyn iddyn nhw wynebu eu cyfrifoldeb i bobl Cymru a sicrhau eu bod yn cynnig yr holl gymorth y gallan nhw ar yr adeg dyngedfennol hon ym mywydau pobl?
Llywydd, I can absolutely assure Joyce Watson that time after time after time, Welsh Ministers, together with their counterparts in Scotland and Northern Ireland, lobbied UK Ministers against their plans to take that £20 every week away from poorest families. There's a quadrilateral meeting of finance Ministers later this week. Rebecca Evans will once again be making these points to UK Government Ministers. A windfall tax—. As these prices rocket, so the profits made by companies rocket alongside them, and given that it is the public that is paying that money in, I think the public have a right to expect that a Government acting on their behalf would take some of that money back to invest in mitigating the impact on those who need that help the most. These are not difficult decisions for any Government to make, unless, as Joyce Watson said, there is a different political agenda that a Government is pursuing. There are actions that the UK Government can and actions that they should take. Welsh Ministers will be there this week again pressing that case on them.
Llywydd, gallaf sicrhau Joyce Watson yn llwyr fod Gweinidogion Cymru, dro ar ôl tro ar ôl tro, ynghyd â'u cymheiriaid yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, wedi lobïo Gweinidogion y DU yn erbyn eu cynlluniau i gymryd y £20 hwnnw bob wythnos oddi ar y teuluoedd tlotaf. Bydd yna gyfarfod o weinidogion cyllid y pedair gwlad yn ddiweddarach yr wythnos hon. Bydd Rebecca Evans unwaith eto yn gwneud y pwyntiau hyn i Weinidogion Llywodraeth y DU. Treth ffawdelw—. Wrth i'r prisiau hyn gynyddu'n sydyn, mae'r elw a wneir gan gwmnïau yn cynyddu'n sydyn hefyd ochr yn ochr â nhw, ac o gofio mai'r cyhoedd sy'n talu'r arian hwnnw i mewn, rwy'n credu bod gan y cyhoedd hawl i ddisgwyl y byddai Llywodraeth sy'n gweithredu ar eu rhan yn cymryd rhywfaint o'r arian hwnnw yn ôl i'w fuddsoddi mewn lliniaru'r effaith ar y rhai hynny sydd angen y cymorth hwnnw fwyaf. Nid yw'r rhain yn benderfyniadau anodd i unrhyw Lywodraeth eu gwneud, oni bai, fel y dywedodd Joyce Watson, fod agenda wleidyddol wahanol y mae Llywodraeth yn ei dilyn. Mae camau y gall Llywodraeth y DU eu cymryd a chamau y dylen nhw eu cymryd. Bydd Gweinidogion Cymru yno yr wythnos hon eto yn pwyso arnyn nhw i wneud hynny.
I do recognise that there are a number of things as a result of the pandemic that are putting pressure on people's incomes, and that is something that all Governments need to work together to tackle. First Minister, I do want to ask about what more the Welsh Government can do to help people in financial hardship. The Welsh Government, in fairness, does provide a number of support schemes to complement those offered by the UK Government. However, despite this valued support, the Bevan Foundation have recently stated that the current disjointed nature of these schemes means that it's difficult for people to access all the support they are entitled to. First Minister, what consideration has the Welsh Government given to establishing a single point of access for benefits and support schemes administered in Wales, as well as exploring the possibility of automatically passporting universal credit claimants onto that system? Diolch.
Rwy'n cydnabod bod nifer o bethau o ganlyniad i'r pandemig sy'n rhoi pwysau ar incwm pobl, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen i bob Llywodraeth gydweithio arno i fynd i'r afael ag ef. Prif Weinidog, rwyf eisiau gofyn beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu pobl sydd mewn caledi ariannol. Mae Llywodraeth Cymru, er tegwch, yn darparu nifer o gynlluniau cymorth i ategu'r rhai a gynigir gan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, er gwaethaf y gefnogaeth werthfawr hon, mae Sefydliad Bevan wedi datgan yn ddiweddar fod natur bresennol y cynlluniau hyn yn golygu ei bod yn anodd i bobl gael gafael ar yr holl gymorth y mae ganddyn nhw'r hawl iddo. Prif Weinidog, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i sefydlu un pwynt mynediad ar gyfer cynlluniau budd-daliadau a chymorth a weinyddir yng Nghymru, yn ogystal ag archwilio'r posibilrwydd o basbortio hawlwyr credyd cynhwysol yn awtomatig i'r system honno? Diolch.
I thank Peter Fox for that. I think the single advice fund does, in many ways, address some of the issues that Peter Fox has raised, because it is a single service and people get the advice they need across a whole range of different issues, whether it's fuel poverty or problems with paying council tax, and so on. So, I think that was a conscious effort to streamline the advice services that we have here in Wales, and make them as easy as possible for people to use them.
Peter Fox makes an important point about passporting. One of the problems of universal credit is that it has broken the automatic passport that was there before for people claiming housing benefit then being able to claim council tax benefit. It's not easy for the Welsh Government to repair that broken link ourselves. But I can say to the Member that discussions have been had with the UK Government as to how we can more automatically make the help that's available through the council tax benefit scheme available to people who are newly qualifying for housing benefit and who, at the moment, have to make a separate claim in a way that they didn't previously in order to get help from the council tax benefit scheme.
So, the system is notoriously complex and the more you try to fine-tune it to be able to help people with different parts of their lives, the more complexity tends to get built into the system. But here in Wales, we are at least in a position where we have a national council tax benefit scheme, a national scheme for the discretionary assistance fund, a national scheme that will allow up to 350,000 households in Wales to benefit from a winter fuel payment, and a Government that is committed, on that national basis, to introducing the real living wage wherever we can. It's all part of an effort to try and make sure that we protect people in Wales, especially those with the least, against the cost of living crisis that is coming their way.
Diolch i Peter Fox am hynna. Rwy'n credu bod y gronfa gynghori sengl, mewn sawl ffordd, yn mynd i'r afael â rhai o'r materion y mae Peter Fox wedi'u codi, oherwydd mae'n un gwasanaeth ac mae pobl yn cael y cyngor y mae ei angen arnyn nhw ar draws ystod eang o faterion gwahanol, boed hynny'n dlodi tanwydd neu'n broblemau o ran talu'r dreth gyngor, ac ati. Felly, rwy'n credu bod hynny'n ymdrech ymwybodol i symleiddio'r gwasanaethau cynghori sydd gennym ni yma yng Nghymru, a'u gwneud mor hawdd â phosibl i bobl eu defnyddio.
Mae Peter Fox yn gwneud pwynt pwysig am basbortio. Un o broblemau credyd cynhwysol yw ei fod wedi torri'r pasbort awtomatig a oedd yno o'r blaen ar gyfer pobl sy'n hawlio budd-dal tai ac yna'n gallu hawlio budd-dal y dreth gyngor. Nid yw'n hawdd i Lywodraeth Cymru drwsio'r cyswllt hwnnw sydd wedi ei dorri ein hunain. Ond gallaf ddweud wrth yr Aelod fod trafodaethau wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch sut y gallwn ni wneud y cymorth sydd ar gael drwy gynllun budd-dal y dreth gyngor ar gael yn fwy awtomatig i bobl sydd newydd gymhwyso ar gyfer budd-dal tai ac sydd, ar hyn o bryd, yn gorfod gwneud hawliad ar wahân mewn ffordd nad oedden nhw o'r blaen er mwyn cael cymorth gan gynllun budd-dal y dreth gyngor.
Felly, mae'r system yn nodedig o gymhleth a pho fwyaf y byddwch chi'n ceisio ei mireinio er mwyn gallu helpu pobl â gwahanol rannau o'u bywydau, y mwyaf o gymhlethdod sy'n tueddu i gael ei gynnwys yn y system. Ond yma yng Nghymru, rydym ni o leiaf mewn sefyllfa lle mae gennym gynllun budd-dal y dreth gyngor cenedlaethol, cynllun cenedlaethol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, cynllun cenedlaethol a fydd yn caniatáu i hyd at 350,000 o aelwydydd yng Nghymru elwa ar daliad tanwydd gaeaf, a Llywodraeth sydd wedi ymrwymo, ar y sail genedlaethol honno, i gyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol lle bynnag y gallwn ni. Mae'r cyfan yn rhan o ymdrech i geisio sicrhau ein bod yn amddiffyn pobl yng Nghymru, yn enwedig y rhai sydd â'r lleiaf, yn erbyn yr argyfwng costau byw sydd i ddod.
Jane Dodds.
Jane Dodds.
Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda i chi, Prif Weinidog.
Thank you, Llywydd, and a happy new year to you, First Minister.
Seven out of the 20 areas across the United Kingdom hardest hit by rising fuel prices are in Wales, so I just want to follow on from the point from my colleague Joyce Watson. Prices are set to rise by an average of £598 a year, with some seeing bill increases as high as £750. Four of those seven areas are in the region that both Joyce and I represent, namely Ceredigion, Powys, Pembrokeshire and Carmarthenshire.
This is a dire situation for families and households who are already struggling to keep their heads above water. If, as predicted, the price cap increases, we could see the overall number of households in fuel poverty in Wales increase by 50 per cent or more. Between the price cap increasing and the Conservatives hiking national insurance contributions, and their freeze to the personal tax allowance, families could be facing an extra £1,200 in bills in the next year. Prif Weinidog, would you agree with me that in order to save families from what is becoming a cost of living catastrophe, as you have said, the United Kingdom Government should be instituting a Robin Hood tax on oil and gas superprofits to support families with soaring heating bills? Diolch.
Mae saith o'r 20 ardal ledled y Deyrnas Unedig sydd wedi'u taro waethaf gan brisiau tanwydd yn cynyddu yng Nghymru, felly rwyf eisiau dilyn ymlaen o'r pwynt gan fy nghyd-Aelod Joyce Watson. Disgwylir i brisiau gynyddu £598 y flwyddyn ar gyfartaledd, a bydd rhai yn gweld biliau'n cynyddu mor uchel â £750. Mae pedair o'r saith ardal hynny yn y rhanbarth y mae Joyce a minnau yn eu cynrychioli, sef Ceredigion, Powys, sir Benfro a sir Gaerfyrddin.
Mae hon yn sefyllfa enbyd i deuluoedd ac aelwydydd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ymdopi yn ariannol. Os bydd y cap ar brisiau yn cynyddu, fel y rhagwelir, gallem ni weld nifer gyffredinol yr aelwydydd mewn tlodi tanwydd yng Nghymru yn cynyddu 50 y cant neu fwy. Rhwng y cap ar brisiau'n cynyddu a'r Ceidwadwyr yn cynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol, a'r ffaith eu bod nhw wedi rhewi'r lwfans treth personol, gallai teuluoedd fod yn wynebu £1,200 yn ychwanegol mewn biliau yn y flwyddyn nesaf. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi, er mwyn achub teuluoedd rhag yr hyn sy'n dod yn drychineb costau byw, fel y gwnaethoch chi ei ddweud, y dylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn sefydlu treth Robin Hood ar uwch-elw olew a nwy i gefnogi teuluoedd â biliau gwresogi sy'n cynyddu'n aruthrol? Diolch.
Diolch yn fawr i Jane Dodds am y cwestiwn ac am y dymuniadau gorau.
I thank Jane Dodds for the question and for her good wishes.
I thank her for drawing attention to the Robin Hood tax—the Tobin tax, as it was sometimes called—to which I have always, myself, been attracted; a very small tax on a very large number of transactions, which would result in a very significant additional inflow of funds into the UK Treasury, which could be used in exactly the circumstances that the Member outlined.
She's right to say that we focused on the fuel price rises. They are not just the cap. The cap was raised by £139 only last October. It could be raised by £500 in April. It's not only that and the £100 that every family will have to pay to deal with the market failure that the Conservative Government presided over, but if you were on a fixed-price tariff with one of those firms that has collapsed, you won't be on a fixed-price tariff with the company that's taken you on. You will now be exposed to the rise in the cap as well. That's why Jane Dodds is right to point to the fact that £500 is by no means the maximum that many families in Wales will be exposed to.
And, it's not just the national insurance hike. Again, as Jane Dodds says, it is the effect of freezing income tax thresholds for the next four years, which will drag more and more families into the tax net at the very bottom end of the spectrum and draw people up the hierarchy of tax rates as they find that their income rises but the tax threshold stays the same. These are tax rises by stealth and they will hit families here in Wales. So, imaginative ideas such as the Robin Hood tax and such as the windfall tax, which Joyce Watson mentioned, these are choices available to the UK Government and they should exercise them.
Diolch iddi am dynnu sylw at y dreth Robin Hood—y dreth Tobin, fel yr oedd yn cael ei galw weithiau—rwyf i bob amser, fy hunan, wedi cael fy nenu ati; treth fach iawn ar nifer fawr iawn o drafodiadau, a fyddai'n arwain at lif ychwanegol sylweddol iawn o arian i mewn i Drysorlys y DU, y gellid ei ddefnyddio o dan yr union amgylchiadau a amlinellwyd gan yr Aelod.
Mae'n iawn iddi ddweud ein bod wedi canolbwyntio ar y cynnydd mewn prisiau tanwydd. Nid dim ond y cap ydyn nhw. Cynyddwyd y cap £139 dim ond fis Hydref diwethaf. Gellid ei godi £500 ym mis Ebrill. Nid yn unig hynny a'r £100 y bydd yn rhaid i bob teulu ei dalu i ymdrin â methiant y farchnad y gwnaeth y Llywodraeth Geidwadol lywyddu drosto, ond pe baech ar dariff pris sefydlog gydag un o'r cwmnïau hynny sydd wedi methu, ni fyddwch ar dariff pris sefydlog gyda'r cwmni sydd wedi eich derbyn. Byddwch chi yn awr yn agored i'r cynnydd yn y cap hefyd. Dyna pam mae Jane Dodds yn iawn i dynnu sylw at y ffaith nad £500 yw'r uchafswm y bydd llawer o deuluoedd yng Nghymru yn agored iddo o bell ffordd.
Ac, nid dim ond y cynnydd mewn yswiriant gwladol. Unwaith eto, fel y dywed Jane Dodds, effaith rhewi trothwyon treth incwm am y pedair blynedd nesaf, a fydd yn llusgo mwy a mwy o deuluoedd i'r rhwyd dreth ar ben isaf y sbectrwm ac yn tynnu pobl i fyny'r hierarchaeth o gyfraddau treth wrth iddyn nhw ganfod bod eu hincwm yn cynyddu ond bod y trothwy treth yn aros yr un fath. Mae'r rhain yn godiadau treth llechwraidd a byddan nhw'n effeithio ar deuluoedd yma yng Nghymru. Felly, mae syniadau dychmygus fel y dreth Robin Hood ac fel y dreth ffawdelw, y soniodd Joyce Watson amdani, yn ddewisiadau sydd ar gael i Lywodraeth y DU a dylen nhw eu harfer.
5. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud mewn perthynas â'r addewid i ddarparu cynnig gwaith, addysg neu hyfforddiant i bawb dan 25 oed a nodwyd ym maniffesto Llafur Cymru yn 2021? OQ57409
5. What progress has the Welsh Government made in relation to the pledge to provide a work, education or training offer for all under 25s set out in the Welsh Labour manifesto of 2021? OQ57409
I thank Huw Irranca-Davies, Llywydd. The youth guarantee scheme is already up and running in Wales, with the Working Wales service providing a gateway to the extended opportunities available across education, training, apprenticeships, employment and self-employment for our young people.
Diolch i Huw Irranca-Davies, Llywydd. Mae'r cynllun gwarant i bobl ifanc eisoes ar waith yng Nghymru, ac mae gwasanaeth Cymru'n Gweithio yn darparu porth i'r cyfleoedd estynedig sydd ar gael ar draws addysg, hyfforddiant, prentisiaethau, cyflogaeth a hunangyflogaeth i'n pobl ifanc.
First Minister, thank you for that answer. You will know that this was one of the headline pledges in the Welsh Labour manifesto, which won such strong support from the people of Wales last year. It included a fair deal for care, with the real living wage for carers; a greener country, including a national forest for Wales; safer communities, with 500 more PCSOs, and far more.
But in respect of the young person's guarantee, as well as contributing to the future health of our economy, this sends a clear signal about the priorities of this Government. We know that Wales cannot prosper while young people struggle, so acting now to invest in young people is vital to ensure we get higher earnings and skills in the longer term, with all the benefits that brings to all of us in society as a whole. So, First Minister, do you agree with me that the young person's guarantee is a crucial tool in changing the life prospects of young people, starting out with the networks that others take for granted, those who are born without a silver spoon, but with a desire to realise their talents and their ambitions?
Prif Weinidog, diolch ichi am yr ateb yna. Byddwch chi'n gwybod mai dyma un o'r prif addewidion ym maniffesto Llafur Cymru, a enillodd gefnogaeth mor gryf gan bobl Cymru y llynedd. Roedd yn cynnwys bargen deg ar gyfer gofal, gyda'r cyflog byw gwirioneddol i ofalwyr; gwlad wyrddach, gan gynnwys coedwig genedlaethol i Gymru; cymunedau mwy diogel, gyda 500 yn fwy o Swyddogion Cymorth Cymunedol, a llawer mwy.
Ond o ran y gwarant i bobl ifanc, yn ogystal â chyfrannu at iechyd ein heconomi yn y dyfodol, mae hyn yn anfon neges glir am flaenoriaethau'r Llywodraeth hon. Rydym ni'n gwybod na all Cymru ffynnu tra bod pobl ifanc yn ei chael hi'n anodd, felly mae gweithredu yn awr i fuddsoddi mewn pobl ifanc yn hanfodol er mwyn sicrhau ein bod yn cael cyflogau a sgiliau uwch yn y tymor hirach, gyda'r holl fanteision sy'n dod gyda hynny i bob un ohonom ni mewn cymdeithas yn ei chyfanrwydd. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi fod y gwarant i bobl ifanc yn arf hollbwysig i newid rhagolygon bywyd pobl ifanc, gan ddechrau gyda'r rhwydweithiau y mae pobl eraill yn eu cymryd yn ganiataol, y rhai nad ydyn nhw'n cael eu geni'n freintiedig, ond sydd ag awydd i wireddu eu doniau a'u huchelgeisiau?
Llywydd, I absolutely agree with what the Member has said. I was very struck, myself, back in April of last year, by the way that the young person's guarantee had communicated itself, not simply to young people, but to the parents and grandparents of those young people who were anxious about their future and looking to the Government to put in place the foundations of success for those young people as we came out of the coronavirus impact. The fact that the guarantee is there already, that it operates across the spectrum, it has things in there for people in higher education, it has a significant new investment for those young people who decide that they'd rather go directly into work and the world of apprenticeships, and there's a real offer in there for those young people who are furthest away from the labour market—the young people that I know Huw Irranca-Davies and I would worry about—where you need a stronger set of measures in place to show those young people how there is a path that they can travel that takes them from where they are today to where they would wish to see their futures for them. That's why there are traineeships. That's why there are some work taster programmes built into the guarantee as well. Now, as the Welsh economy recovered from the impact of coronavirus, we did see strong employment growth, and that did reach into the lives of young people as well. But the latest omicron experience will create new anxieties amongst young people that those opportunities may be slow in re-establishing themselves this year, and that's why having the guarantee there, having Working Wales there as the service that co-ordinates it all and makes sure that it's available for young people, will be so important as we go into 2022.
Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud. Cefais fy nharo yn fawr, fy hun, yn ôl ym mis Ebrill y llynedd, gan y ffordd yr oedd y warant i bobl ifanc wedi cyfathrebu ei hun, nid yn unig i bobl ifanc, ond i rieni a neiniau a theidiau y bobl ifanc hynny a oedd yn bryderus am eu dyfodol ac yn edrych i gyfeiriad y Llywodraeth i sefydlu'r sylfeini llwyddiant ar gyfer y bobl ifanc hynny wrth i ni ddod allan o effaith y coronafeirws. Mae'r ffaith bod y warant yno eisoes, ei bod yn gweithredu ar draws y sbectrwm, mae ganddi bethau yno i bobl mewn addysg uwch, mae ganddi fuddsoddiad newydd sylweddol i'r bobl ifanc hynny sy'n penderfynu y byddai'n well ganddyn nhw fynd yn uniongyrchol i fyd gwaith a byd prentisiaethau, ac mae cynnig gwirioneddol yno i'r bobl ifanc hynny sydd bellaf i ffwrdd o'r farchnad lafur—y bobl ifanc yr wyf i'n gwybod y byddai Huw Irranca-Davies a minnau yn poeni amdanyn nhw—lle mae angen cyfres gryfach o fesurau ar waith i ddangos i'r bobl ifanc hynny bod yna lwybr y gallan nhw deithio arno sy'n mynd â nhw o le y maen nhw heddiw i le y bydden nhw'n dymuno gweld y dyfodol ar eu cyfer. Dyna pam y mae yna hyfforddeiaethau. Dyna pam y mae rhai rhaglenni blas ar waith wedi'u cynnwys yn y warant hefyd. Nawr, wrth i economi Cymru wella o effaith y coronafeirws, fe welsom ni dwf cyflogaeth cryf, ac roedd hynny'n cyrraedd bywydau pobl ifanc hefyd. Ond bydd y profiad omicron diweddaraf yn creu pryderon newydd ymysg pobl ifanc y gallai'r cyfleoedd hynny fod yn araf wrth ailsefydlu eu hunain eleni, a dyna pam y bydd y ffaith ein bod â'r warant yno, bod â Cymru'n Gweithio yno fel y gwasanaeth sy'n cydlynu'r cyfan ac sy'n sicrhau ei fod ar gael i bobl ifanc, mor bwysig wrth i ni fynd i 2022.
6. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r ffordd fwyaf teg o asesu ansawdd dysgu ar ddiwedd cyfnod allweddol 4 a chyfnod allweddol 5 yn sgil y don ddiweddaraf o COVID-19? OQ57434
6. What assessment has the Welsh Government made of the most equitable way of assessing the quality of learning at the end of key stage 4 and key stage 5 in light of the latest wave of COVID-19? OQ57434
I thank Jenny Rathbone. Llywydd, Qualifications Wales has decided to hold examinations in 2022, consistent with the approach taken in other parts of the UK, and adaptations have been made to assessment content so that learners are not disadvantaged. On 16 December, the education Minister announced £24 million in additional support, focused on learners in examination years.
Diolch i Jenny Rathbone. Llywydd, mae Cymwysterau Cymru wedi penderfynu cynnal arholiadau yn 2022, yn gyson â'r dull a ddefnyddir mewn rhannau eraill o'r DU, ac mae addasiadau wedi'u gwneud i'r cynnwys a gaiff ei asesu fel nad yw dysgwyr o dan anfantais. Ar 16 Rhagfyr, cyhoeddodd y Gweinidog addysg £24 miliwn o gymorth ychwanegol, yn canolbwyntio ar ddysgwyr yn y blynyddoedd arholiadau.
Well, that money is very welcome. Yesterday, I had an e-mail from a very anxious young lady about the possibility of having to sit exams after having had so many of her lessons delivered by supply teachers rather than the normal subject teachers. Clearly, with the rise of COVID again, it's beyond the control and best efforts of school leaders and learners to be able to ensure that they're getting the teaching and the level of learning that they desperately wish for. So, she's asking why we haven't already cancelled exams for this summer, but I fully recognise that the virtue of exams is that they avoid the class and racial bias that's inherent both in teacher-assessed systems and reflected in the way that computer algorithms are constructed.
So, given that exams are due to go ahead, both this week and in the summer, are there any circumstances that could lead to the Welsh Government cancelling these summer examinations, or how do we reassure young people that this summer's examination opportunities is but one opportunity to demonstrate the level of attainment that they are capable of?
Wel, mae'r arian hwnnw i'w groesawu'n fawr. Ddoe, cefais e-bost gan ferch ifanc bryderus iawn am y posibilrwydd o orfod sefyll arholiadau ar ôl cael cynifer o'i gwersi wedi'u cyflwyno gan athrawon cyflenwi yn hytrach na'r athrawon pwnc arferol. Yn amlwg, gyda'r cynnydd yn COVID eto, mae y tu hwnt i reolaeth ac ymdrechion gorau arweinwyr ysgolion a dysgwyr i allu sicrhau eu bod yn cael yr addysgu a'r lefel o ddysgu y maen nhw'n dymuno'n daer eu cael. Felly, mae hi'n gofyn pam nad ydym ni eisoes wedi canslo arholiadau ar gyfer yr haf hwn, ond rwy'n cydnabod yn llwyr mai rhinwedd arholiadau yw eu bod yn osgoi'r rhagfarn hiliol a dosbarth cymdeithasol sy'n rhan annatod o systemau pan fo athrawon yn asesu ac yn cael eu hadlewyrchu yn y ffordd y caiff algorithmau cyfrifiadurol eu creu.
Felly, o gofio bod arholiadau i fod i'w cynnal, yr wythnos hon ac yn yr haf, a oes unrhyw amgylchiadau a allai arwain Llywodraeth Cymru i ganslo'r arholiadau haf hyn, neu sut ydym ni'n rhoi sicrwydd i bobl ifanc mai un cyfle yn unig yw arholiadau yr haf hwn iddyn nhw ddangos y lefel y gallan nhw ei chyrraedd?
Jenny Rathbone makes a series of really important points there. I fully understand the anxiety that young people feel faced with examinations and feeling that the experience they've had doesn't prepare them in the way that they would have wanted. But when we relied entirely on centre-determined grades last year—I know Jenny Rathbone will know what happened—we saw the gap between grades awarded to the more advantaged pupils and those on free school meals widen from 15 per cent, where it had been before the pandemic, already far too high, to 21 per cent last year. Examinations are an important corrective to unconscious biases in the system. We know that working-class young men particularly do better in exams than sometimes their teachers had anticipated. That's why it is very important for us to have examinations as part of the way that young people will be assessed in Wales this summer.
The WJEC has run examinations in November last year and November during the firebreak of the year before, and have done so successfully. They do act as an important corrective in that equity sense for young people who without examinations sometimes don't get the credit that their abilities would entitle them to have when we rely simply on other methods. But it's a blended approach. Examinations, yes—carefully controlled, content reduced, advanced notice of subjects to be covered and so on, to take account of the points that Jenny Rathbone made—alongside other forms of assessment, will allow a rounded result for those young people, and one that is useable not just in Wales, but across the United Kingdom, because the currency of that award has been protected and means that it will be recognised when young people come to use it when applying for jobs or looking to go on courses in other parts of the United Kingdom.
Mae Jenny Rathbone yn gwneud cyfres o bwyntiau pwysig iawn yn y fan yna. Rwy'n deall yn iawn y pryder y mae pobl ifanc yn ei deimlo wrth wynebu arholiadau gan deimlo nad yw'r profiad y maen nhw wedi'i gael yn eu paratoi nhw yn y ffordd y bydden nhw wedi dymuno. Ond pan wnaethom ni ddibynnu yn llwyr ar raddau a bennwyd gan y ganolfan y llynedd—rwy'n gwybod y bydd Jenny Rathbone yn gwybod beth ddigwyddodd—gwelsom y bwlch rhwng y graddau a ddyfarnwyd i'r disgyblion mwy breintiedig a'r rhai hynny ar brydau ysgol am ddim yn ehangu o 15 y cant, lle yr oedd wedi bod cyn y pandemig, sydd eisoes yn llawer rhy uchel, i 21 y cant y llynedd. Mae arholiadau'n gywiriad pwysig i ragfarn anymwybodol yn y system. Gwyddom fod dynion ifanc dosbarth gweithiol yn benodol yn gwneud yn well mewn arholiadau nag yr oedd eu hathrawon wedi'i ragweld weithiau. Dyna pam mae'n bwysig iawn inni gynnal arholiadau fel rhan o'r ffordd y bydd pobl ifanc yn cael eu hasesu yng Nghymru yr haf hwn.
Mae CBAC wedi cynnal arholiadau ym mis Tachwedd y llynedd a mis Tachwedd yn ystod cyfnod atal byr y flwyddyn flaenorol, ac wedi gwneud hynny'n llwyddiannus. Maen nhw'n gweithredu fel cywiriad pwysig o ran y tegwch hwnnw i bobl ifanc nad ydyn nhw weithiau'n cael y clod y byddai eu galluoedd yn rhoi'r cyfle iddyn nhw ei gael pan fyddwn ni'n dibynnu ar ddulliau eraill yn unig. Ond mae'n ddull cyfunol. Bydd arholiadau, ie—wedi'u rheoli'n ofalus, y cynnwys wedi'i leihau, rhybudd o flaen llaw o'r pynciau i'w trafod ac ati, er mwyn ystyried y pwyntiau a wnaeth Jenny Rathbone—ochr yn ochr â mathau eraill o asesu, yn caniatáu canlyniad cyflawn i'r bobl ifanc hynny, ac yn un y gellir ei ddefnyddio nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig, oherwydd bod cyfrededd y dyfarniad hwnnw wedi'i ddiogelu ac mae'n golygu y caiff ei gydnabod pan ddaw pobl ifanc i'w ddefnyddio wrth wneud cais am swyddi neu pan fyddan nhw'n dymuno mynd ar gyrsiau mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig.
7. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cynnal gyda Chlwb Pêl-droed Caer a Chyngor Sir y Fflint yn dilyn y gêm yn Stadiwm Deva ar 28 Rhagfyr 2021? OQ57394
7. What discussions has the Welsh Government had with Chester Football Club and Flintshire County Council following the match at the Deva Stadium on 28 December 2021? OQ57394
Cynhaliwyd cyfres o drafodaethau, yn ymwneud yn bennaf â Chlwb Pêl-droed Caer ac awdurdodau gorfodi Cyngor Sir y Fflint a Heddlu Gogledd Cymru. Mae deialog adeiladol yn canolbwyntio ar sicrhau bod y gyfraith yn cael ei chadarnhau yma yng Nghymru, a bod buddiannau'r clwb yn cael eu diogelu.
A series of discussions have taken place, primarily involving Chester Football Club and the enforcement authorities of Flintshire County Council and North Wales Police. A constructive dialogue is focused on ensuring that the law is upheld here in Wales, and that the interests of the club are safeguarded.
Diolch ichi am yr ateb. Yn sicr, mae angen datrysiad pragmatig i'r sefyllfa yma. Dwi'n siŵr y byddwch chi hefyd yn gwerthfawrogi'r angen am gysondeb, oherwydd mae cefnogwyr wedi cysylltu â fi yn gofyn pam bod rhaid iddyn nhw ddilyn y rheolau os yw clwb arall yn cael eu hanwybyddu nhw. Ac os nad yw'r Llywodraeth a'r awdurdodau perthnasol yn gyson yn y ffordd mae nhw'n gorfodi'r rheoliadau yma, yna mater o amser fydd hi cyn i glybiau eraill geisio plygu'r rheolau, ac wedyn mi aiff pethau yn flêr yn ddigon sydyn.
Does gen i ddim drwgdeimlad at Gaer; mae'n grŵp sy'n eiddo i'r cefnogwyr, ac mae gan y clwb gefnogwyr sy'n byw yn fy rhanbarth i. Dwi eisiau iddyn nhw fedru chwarae o flaen torf o gefnogwyr yn yr un modd â dwi eisiau i glybiau eraill yng Nghymru fedru gwneud hynny. Mi glywais i eich ateb blaenorol chi pan wnaethoch chi wrthod ystyried codi'r cyfyngiadau ar gefnogwyr yn mynychu digwyddiadau chwaraeon awyr agored, ond a wnewch chi o leiaf ystyried codi'r uchafswm cefnogwyr ddigon er mwyn i chwaraeon ar lawr gwlad gael bod yn weithredol, ac yn achos y clybiau mwy, efallai i ryw ganran penodol, traean neu hanner o gapasiti'r stadiwm, cyhyd, wrth gwrs, â bod rheolau ymbellhau a masgiau ac yn y blaen yn eu lle?
Thank you for that response. Certainly, we need a pragmatic resolution to this situation. I'm sure you too would appreciate the need for consistency, because supporters have been in touch with me asking why they have to follow the rules if another club can ignore them. And if the Government and the relevant authorities aren't consistent in the way they enforce these rules, then it's only a matter of time before other clubs try to bend the rules and things will get very messy very quickly.
I have no animosity towards Chester Football Club; it is a club owned by the supporters, and the club has supporters in my own region. I want them to be able to play in front of a crowd, just as I want other clubs in Wales to be able to do that. I heard your earlier response when you refused to consider lifting the restrictions on supporters attending sports events in the open air, but will you at least consider raising the maximum number of supporters so that grass-roots sports can operate, and in the case of larger clubs, for some percentage, perhaps a third or half the capacity of the stadium, as long as social distancing and mask wearing is in place?
Fe glywais i beth ddywedodd Llyr Huws Gruffydd am y sefyllfa gyda Chlwb Pêl-droed Caer, a dwi'n cytuno â beth ddywedodd e. Mae'n bwysig cael rhyw fath o ymateb sy'n bragmatig ac sy'n glir am y gyfraith yma yng Nghymru—a'r gyfraith yw'r un gyfraith i unrhyw glwb—ond hefyd i gydnabod y ffaith bod yna bethau sy'n bwysig i glwb Caer a thrio eu helpu nhw gyda phethau fel yna hefyd.
O ran y pwynt mwy cyffredinol, bob wythnos rŷn ni'n cael cyngor oddi wrth y prif swyddog meddygol a phobl eraill, a phan mae'n nhw'n dweud wrthym ni fel Llywodraeth ei bod hi'n saff i godi'r cyfyngiadau, wrth gwrs dŷn ni'n awyddus i wneud hynny. Dydyn ni ddim yn y sefyllfa yna eto. Gobeithio, dros yr wythnosau sydd i ddod, y bydd hwnna yn mynd i droi mas, ac y bydd y don o'r coronafeirws omicron yn dod lawr. Pan fo hwnna'n digwydd, wrth gwrs dŷn ni'n awyddus i ailedrych ar nifer y bobl sy'n gallu cwrdd â'i gilydd yn yr awyr agored a gwneud pethau fel cefnogi'r clybiau gyda phethau sy'n bwysig iddyn nhw. Ond yr amser i'w wneud e yng Nghymru yw pan fo'r cyngor meddygol, a'r cyngor eraill sy'n dod atom ni, yn dweud ei bod hi'n saff inni ei wneud e.
I heard Llyr Huws Gruffydd's comments on the situation with Chester Football Club, and I agree with what he said. It is important that we find a pragmatic solution that is clear on the law in Wales—and the law is the same for all clubs in Wales—but also recognising the fact that there are important issues for Chester Football Club and trying to help them with those issues too.
In terms of the broader point, every week we take advice from the chief medical officer, and from others, and when they tell us as a Government that it is safe to lift restrictions, then of course we’re eager to do that. We are not in that situation yet. I do hope, over coming weeks, that that will change, and that the omicron wave will reduce. And when that happens, of course, we're eager to review the number of people who can meet in the open air and do things such as supporting those clubs with things that are so important to them. But the time to do that in Wales is when the medical advice, and the other advice that we receive, tells us that it is safe for us to do it.
Yn olaf, cwestiwn 8, Paul Davies.
Finally, question 8, Paul Davies.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddarparu gwasanaethau iechyd yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda? OQ57400
8. Will the First Minister make a statement on the delivery of health services in the Hywel Dda University Health Board area? OQ57400
Diolch i Paul Davies am y cwestiwn. Yn ogystal â’i holl wasanaethau eraill, mae’r bwrdd iechyd wedi cynnal rhaglen pigiadau atgyfnerthu lwyddiannus dros gyfnod heriol iawn y Nadolig a’r flwyddyn newydd. Mae’n parhau i ddarparu’r gweithgareddau sydd â’r angen clinigol mwyaf brys, a hynny gyda chynnydd mewn salwch ymysg staff a chleifion oherwydd ton omicron o’r coronafeirws.
I thank Paul Davies for that question. Alongside all its other services, the health board has delivered a successful booster vaccination programme during a very challenging Christmas and new year period. It continues to provide the most clinically urgent activities, in the face of escalating staff and patient illness caused by the omicron wave of coronavirus.
Diolch am yr ymateb yna, Brif Weinidog. Fe wrandawais i'n astud iawn ar eich ateb chi i gwestiwn Heledd Fychan yn gynharach ynglŷn ag ambiwlansys, oherwydd mae etholwr wedi cysylltu â fi'n ddiweddar i ddweud y bu'n rhaid i wraig sy'n 84 oed aros bron i 12 awr am ambiwlans ar ôl cwympo ar Ddydd Nadolig. Dwi'n sylweddoli bod y gwasanaeth ambiwlans o dan bwysau aruthrol, ond dwi'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â fi ei bod hi'n gwbl annerbyniol aros y cyfnod hwn yn methu â symud ar lawr cegin oer. Dwi wedi codi mater gwasanaethau ambiwlans gyda chi droeon, ac, fel Aelodau eraill, dwi'n parhau i gael gohebiaeth gan etholwyr rhwystredig a gofidus, fel yr enghraifft dwi newydd ei rhoi i chi, sydd wedi gorfod aros yn llawer yn rhy hir am ambiwlans. Felly, yn ychwanegol i beth ddywedoch chi'n gynharach, allwch chi ddweud wrthym ni pa gynnydd sy'n cael ei wneud i sicrhau bod ambiwlansys yn cyrraedd pobl yn llawer cyflymach? Allwch chi hefyd ddweud wrthym ni pa fuddsoddiad ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru'n ei ddarparu ar gyfer gwasanaethau ambiwlans yn sir Benfro, o ystyried bod hwn yn fater sydd wedi parhau nawr ers tro?
Thank you for that response, First Minister. I listened very carefully to your response to the question asked by Heledd Fychan earlier on ambulances, because a constituent has been in touch with me recently to say that an 84-year-old lady had to wait almost 12 hours for an ambulance, having fallen on Christmas Day. I understand that the ambulance service is under huge pressure, but I’m sure you would agree with me that it’s entirely unacceptable to have to wait that long and to be left on a cold kitchen floor. I’ve raised the issue of ambulance services with you a number of times, and, like other Members, I continue to receive correspondence from worried and frustrated constituents, such as the one I’ve just mentioned, who've had to wait far too long for an ambulance. So, in addition to what you said earlier, can you tell us what progress is being made to ensure that ambulances do reach people far more quickly? And can you also tell us what additional investment the Welsh Government is providing for ambulance services in Pembrokeshire, given that this is an issue that has been ongoing for some time?
Jest i ddechrau, bydd yn rhaid i fi ddweud, yn ôl ym mis Medi, roedd yr Aelod yn gofyn cwestiynau i ni, gan awgrymu y byddai'r gwasanaeth ambiwlans yn Hywel Dda yn cael ei leihau. Roedd yn anghywir bryd hynny, ac mae'n anghywir nawr. Yn wir, ar y mater hwnnw, bydd mwy o staff ambiwlans, nid llai, yn gweithio yn ardal Hywel Dda.
Wrth gwrs dwi'n cydnabod beth ddywedodd Paul Davies ar ran pobl sy'n byw yn ei ardal e. Fel y dywedais i wrth Heledd Fychan, mae'r straen yn y gwasanaeth ambiwlans yn fwy nag unrhyw agwedd arall ar y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Mae'r bobl yn y gwasanaeth yn gweithio'n galed i drial cael mwy o bobl, fel y cymorth dŷn ni'n ei gael oddi wrth y fyddin ar hyn o bryd, ond i recriwtio pobl eraill hefyd. Mae'r Llywodraeth wedi rhoi yr arian—nid diffyg arian yw'r broblem o gwbl, achos dŷn ni wedi rhoi'r arian i'r gwasanaeth ambiwlans i recriwtio mwy o bobl yn y flwyddyn ariannol hon. Ac maen nhw yn ei wneud e. Y broblem ar hyn o bryd yw bod nifer y bobl sy'n cwympo'n dost yn mynd lan, ac, ar yr un amser, mae galwadau, a galwadau coch hefyd, wedi cynyddu bron bob mis dros y gaeaf. Ac mae hwnna'n creu'r problemau y mae'r gwasanaeth yn eu hwynebu ac y mae'r bobl yn eu hwynebu hefyd.
Gallaf i ddweud wrth yr Aelod fy mod i'n gwybod, yn y gwasanaeth, eu bod nhw'n gweithio mor galed ag y gallan nhw i gryfhau'r sefyllfa sydd gyda nhw. Ac yn y ffigurau am y mis mwyaf diweddar ble mae ffigurau ar gael—mis Tachwedd—roedd perfformiad y gwasanaeth ambiwlans wedi mynd lan, roedden nhw yn fwy llwyddiannus nag yr oedden nhw ym mis Hydref. So, mae rhai pethau maen nhw'n eu gwneud yn llwyddo, ond llwyddo mewn sefyllfa sy'n heriol dros ben.
First of all, I do have to say that, back in September, the Member was asking me questions suggesting that the ambulance service in Hywel Dda was to be reduced. He was wrong then and he is wrong now. Indeed, on that issue, there will be more rather than fewer ambulance staff working in the Hywel Dda area.
Of course I recognise what Paul Davies said in terms of those people living in his constituency. As I told Heledd Fychan, the pressure on the ambulance service is greater than it is on any other aspect of the health service in Wales. People in the service are working extremely hard to try to get support, such as the support from the military, as I mentioned, but they're also looking at recruitment too. The Government has provided those funds. Funding isn’t a problem, because we’ve provided the funds to the ambulance service to recruit more staff in this financial year, and they’re doing so. The problem at the moment is that the number of people who fall ill is increasing, while, simultaneously, the demand for services, and particularly red calls, has increased monthly over the winter months. That creates the problems that the ambulance service is facing and that people on the ground are facing too.
I can tell the Member that I know that the service is working as hard as they possibly can to improve the situation. And, in the figures for the last month where figures are available, which is November, performance for the ambulance service had improved, they were more successful than they were in October. So, there are some things that they are doing that are succeeding, but they're succeeding in a very challenging context.
Diolch yn fawr i'r Prif Weinidog. Dyna ddiwedd ar yr eitem yna.
Thank you very much, First Minister. That concludes that item.
Rydyn ni'n symud i'r ail eitem, sef y datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Lesley Griffiths.
We'll move now to our second item, the business statement and announcement. I call on the Trefnydd to make that statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. I've added debates on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 23) Regulations 2021 and the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 25) Regulations 2021 to today's agenda, along with the corresponding motion to suspend Standing Orders. Additionally, the debate on the legislative consent motion on the Police, Crime, Sentencing and Courts Bill has been postponed until next week. Draft business for the next three sitting weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Rydw i wedi ychwanegu dadleuon ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 23) 2021 a Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 25) 2021 at yr agenda heddiw, ynghyd â'r cynnig cyfatebol i atal y Rheolau Sefydlog. Yn ogystal, mae'r ddadl ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd wedi'i gohirio tan yr wythnos nesaf. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Thank you, Trefnydd, for that statement. Can I call for an urgent statement from the Minister for Health and Social Services in relation to access to NHS COVID passes in Wales for those who received their vaccinations overseas? I understand that action has already been taken in England and indeed in Scotland in order to ensure that people who have received their vaccines overseas can have those validated for incorporating into their NHS COVID pass systems, but for whatever reason Wales appears to be dragging its feet here. I've got constituents who've received their vaccinations in both France and Norway, and even in another part of the UK, in Northern Ireland, who cannot get those validated here in Wales for use in the NHS COVID pass system. That is clearly unacceptable and needs to be addressed. I would be grateful for an urgent statement on the action that is being taken by the Welsh Government to address this so that there can be a clear timetable for those individuals affected to get access to their COVID passes as soon as possible.
Diolch, Trefnydd, am y datganiad yna. A gaf i alw am ddatganiad brys gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol o ran mynediad at basys COVID y GIG yng Nghymru ar gyfer y rhai a gafodd eu brechiadau dramor? Rwy'n deall bod camau eisoes wedi'u cymryd yn Lloegr ac yn wir yn yr Alban er mwyn sicrhau y gall pobl sydd wedi derbyn eu brechlynnau dramor gael y rheini wedi'u dilysu er mwyn eu hymgorffori yn eu systemau pasys COVID y GIG, ond am ba reswm bynnag mae'n ymddangos bod Cymru'n llusgo ei thraed yma. Mae gennyf i etholwyr sydd wedi cael eu brechiadau yn Ffrainc a Norwy, a hyd yn oed mewn rhan arall o'r DU, yng Ngogledd Iwerddon, sy'n methu â dilysu'r rheini yma yng Nghymru i'w defnyddio yn system basys COVID y GIG. Mae hynny'n amlwg yn annerbyniol ac mae angen ymdrin ag ef. Byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad brys ar y camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i ymdrin â hyn fel bod modd cael amserlen glir i'r unigolion yr effeithiwyd arnyn nhw er mwyn iddyn nhw gael mynediad at eu pasys COVID cyn gynted â phosibl.
Thank you. I know this is something the Minister for Health and Social Services is working on and she will do a written statement when they've got to the conclusion that they want.
Diolch. Rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn gweithio arno a bydd yn gwneud datganiad ysgrifenedig pan fyddan nhw wedi dod i'r casgliad y maen nhw eisiau ei gael.
I'd be grateful if the Trefnydd could please confirm the media reports that an urgent debate will soon be held about the change to cervical cancer screenings, after we've already heard this afternoon that over 1 million people signed petitions on this issue. I do think it's fundamentally important, because again, as we've heard, over the past week people in Wales, women in Wales, have been deeply confused and concerned because these routine cervical smear tests will now be offered every five years instead of every three years. The fact that the announcement was made on social media with a graphic that didn't explain the context or the reason for this change caused some panic.
Members have been contacted now by Public Health Wales, and the First Minister has set this out this afternoon as well, to explain that the test has changed, the cells will in future be tested for HPV infection first, and we've been assured that that is a more accurate way of screening. That is reassuring to hear, though I have been contacted by constituents who are still concerned. There are some further queries that I will be raising in any debate, but overwhelmingly, an urgent debate must surely be necessary to help quell the concerns of those women who saw that graphic online. They didn't have the contextual information. It's unlikely that the thousands upon thousands of people who've signed those petitions now know about the reason that's been given.
I know our health spokesman has written to the health Minister asking her to arrange direct communication with all of those affected to explain the change, and I really think that an urgent debate on top of this would be welcome. So, could you please confirm, Trefnydd, that those reports are accurate, and could you also tell us please whether the debate will be amendable by Members?
Byddwn i'n ddiolchgar pe bai'r Trefnydd yn cadarnhau adroddiadau'r cyfryngau y bydd dadl frys yn cael ei chynnal yn fuan ynghylch y newid i sgriniau canser ceg y groth, ar ôl i ni glywed eisoes y prynhawn yma fod dros 1 miliwn o bobl wedi llofnodi deisebau ar y mater hwn. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol bwysig, oherwydd unwaith eto, fel yr ydym ni wedi'i glywed, yn ystod yr wythnos diwethaf, mae pobl yng Nghymru, menywod yng Nghymru, wedi drysu ac yn bryderus iawn oherwydd bydd y profion ceg y groth arferol hyn yn cael eu cynnig bob pum mlynedd yn hytrach na phob tair blynedd. Roedd y ffaith bod y cyhoeddiad wedi'i wneud ar y cyfryngau cymdeithasol gyda graffigyn nad oedd yn esbonio'r cyd-destun na'r rheswm dros y newid hwn yn achosi rhywfaint o banig.
Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cysylltu â'r Aelodau nawr, ac mae'r Prif Weinidog wedi nodi hyn y prynhawn yma hefyd, i egluro bod y prawf wedi newid, yn y dyfodol bydd y celloedd yn cael eu profi ar gyfer haint HPV yn gyntaf, ac rydym ni wedi cael sicrwydd bod hynny'n ffordd fwy cywir o sgrinio. Mae clywed hynny'n galonogol, er bod etholwyr yn dal i bryderu ac wedi cysylltu â mi. Mae rhai cwestiynau eraill y byddaf i'n eu codi mewn unrhyw ddadl, ond yn bennaf, mae'n sicr y bydd angen dadl frys i helpu i leddfu pryderon y menywod hynny a welodd y graffigyn hwnnw ar-lein. Nid oedd ganddyn nhw'r wybodaeth gyd-destunol. Mae'n annhebygol bod y miloedd ar filoedd o bobl sydd wedi llofnodi'r deisebau hynny nawr yn ymwybodol o'r rheswm sydd wedi'i roi.
Rwy'n gwybod bod ein llefarydd iechyd wedi ysgrifennu at y Gweinidog iechyd yn gofyn iddi hi drefnu bod neges uniongyrchol yn mynd at bawb yr effeithiwyd arnyn nhw i esbonio'r newid, ac rwy'n credu mewn gwirionedd y byddai dadl frys ar ben hyn i'w chroesawu. Felly, a wnewch chi gadarnhau, Trefnydd, fod yr adroddiadau hynny'n gywir, ac a wnewch chi ddweud wrthym ni hefyd a fydd yr Aelodau'n gallu diwygio'r ddadl?
Yes, there will be a debate next week.
Gwnaf, bydd dadl yr wythnos nesaf.
I would like to ask for two statements. As someone who has continually asked about the public sector provision of supply teachers, I have long believed that supply teachers are being badly treated. I was very pleased to see the proposed action in the Welsh Government and Plaid Cymru agreement. I would like a Government statement on where and how the option for a more sustainable model of supply teaching with fair work at its heart, which will include local authority-led and school-led alternatives, is going to be implemented.
The second statement I'm requesting is on public rights of way. Sections 53 to 56 of the Countryside and Rights of Way Act 2000 refer to a cut-off date of 1 January 2026 for claiming historic unregistered rights of way that existed before 1949. How does the Welsh Government intend to ensure that all public rights of way are registered?
Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Fel rhywun sydd wedi gofyn yn barhaus am y ddarpariaeth o athrawon cyflenwi yn y sector cyhoeddus, rwyf i wedi credu ers tro byd fod athrawon cyflenwi yn cael eu trin yn wael. Roeddwn i'n falch iawn o weld y camau arfaethedig yng nghytundeb Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar ble a sut y bydd y dewis ar gyfer model mwy cynaliadwy o addysgu cyflenwi gyda gwaith teg yn ganolog iddo, a fydd yn cynnwys dewisiadau eraill wedi'u harwain gan awdurdodau lleol ac ysgolion, yn cael ei weithredu.
Mae'r ail ddatganiad rwy'n gofyn amdano ar hawliau tramwy cyhoeddus. Mae adrannau 53 i 56 o Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000 yn cyfeirio at ddyddiad terfyn sef 1 Ionawr 2026 ar gyfer hawlio hawliau tramwy hanesyddol heb eu cofrestru a oedd yn bodoli cyn 1949. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu sicrhau bod yr holl hawliau tramwy cyhoeddus wedi'u cofrestru?
Thank you. In relation to your second point, around sections 53-56 of the Countryside and Rights of Way Act 2000, they are not yet commenced in Wales, which means they're not currently enforced, and there are no intentions to bring them into force in Wales.
On your point around the co-operation agreement between Welsh Labour and Plaid Cymru in relation to supply teachers, as the Member is aware, local authorities are responsible for employing school staff, and that includes supply teachers. Clearly, we have many different systems across Wales—different supply systems and models are all in place. So, to progress this commitment, we're doing a piece of initial work to establish how different local authorities engage, how they utilise the supply teachers they have, and work's also been undertaken to establish how supply teachers are employed not just in Wales, but right across the UK, and the sort of benefits and the disadvantages of the models that are used. I think it's important that we do look at best practice and learn from other countries also. The Minister's officials have started to scope out alternative models. It's a very complex area. There are many financial and legal complications involved. So, we are committed to the review, as you state, and this work is being progressed.
Diolch. O ran eich ail bwynt, ynghylch adrannau 53-56 o Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000, nid ydyn nhw wedi cychwyn eto yng Nghymru, sy'n golygu nad ydyn nhw'n cael eu gorfodi ar hyn o bryd, ac nid oes bwriad i ddod â nhw i rym yng Nghymru.
O ran eich pwynt ynghylch y cytundeb cydweithredu rhwng Llafur Cymru a Phlaid Cymru o ran athrawon cyflenwi, fel y mae'r Aelod yn ymwybodol, awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am gyflogi staff ysgolion, ac mae hynny'n cynnwys athrawon cyflenwi. Yn amlwg, mae gennym ni lawer o wahanol systemau ledled Cymru—mae gwahanol systemau a modelau cyflenwi ar waith. Felly, er mwyn bwrw ymlaen â'r ymrwymiad hwn, rydym ni'n gwneud darn o waith cychwynnol i ddarganfod sut mae gwahanol awdurdodau lleol yn ymgysylltu, sut y maen nhw'n defnyddio'r athrawon cyflenwi sydd ganddyn nhw, ac mae gwaith hefyd wedi'i wneud i ddarganfod sut y mae athrawon cyflenwi yn cael eu cyflogi, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU, a manteision ac anfanteision y modelau a ddefnyddir. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni yn ystyried arfer gorau ac yn dysgu o wledydd eraill hefyd. Mae swyddogion y Gweinidog wedi dechrau nodi modelau eraill. Mae'n faes cymhleth iawn. Mae llawer o gymhlethdodau ariannol a chyfreithiol yn gysylltiedig ag ef. Felly, rydym ni wedi ymrwymo i'r adolygiad, fel y dywedwch chi, ac mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo.
Minister, as a Senedd friend of Srebrenica, I would like to call for a debate in Government time to discuss the worrying developments in Bosnia and Herzegovina. Many of our colleagues here, including Ministers in the Welsh Government, have been long-standing supporters of Remembering Srebrenica UK, ensuring a strong Welsh voice alongside our colleagues in Westminster. There have been debates in the House of Commons and House of Lords on this matter, and I think it is right that we should show solidarity and express our concerns for what we see emerging in Bosnia and Herzegovina, where there is threat of secession of the Serb-majority entity Republika Srpska, with the country now facing a great challenge to its stability and security. I know we are pressed for time. I know that members of the Government will be concerned. In the spirit of co-operation, I would be grateful if the Minister could set aside time for this to be discussed. Thank you.
Gweinidog, fel cyfaill Senedd i Srebrenica, hoffwn i alw am ddadl yn amser y Llywodraeth i drafod y datblygiadau sy'n peri pryder yn Bosnia a Herzegovina. Mae llawer o'n cyd-Aelodau yma, gan gynnwys Gweinidogion yn Llywodraeth Cymru, wedi bod yn gefnogwyr ers tro i Remembering Srebrenica UK, gan sicrhau llais cryf o Gymru ochr yn ochr â'n cydweithwyr yn San Steffan. Mae dadleuon wedi bod yn Nhŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi ar y mater hwn, ac rwy'n credu ei bod yn iawn i ni ddangos undod a mynegi ein pryderon ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ei weld yn dod i'r amlwg yn Bosnia a Herzegovina, lle mae bygythiad o ymwahaniad yr endid Republika Srpska y mae Serbiaid yn fwyafrif ynddo, gyda'r wlad nawr yn wynebu her fawr i'w sefydlogrwydd a'i diogelwch. Rwy'n gwybod ein bod ni'n brin o amser. Rwy'n gwybod y bydd aelodau'r Llywodraeth yn pryderu. Yn ysbryd cydweithredu, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog neilltuo amser i drafod hyn. Diolch.
Thank you. I know there are several Members of the Senedd who have a role as a friend of Srebrenica. The Minister for Social Justice has written to the Foreign Secretary to request an update on the measures being taken by the UK Government. She also set out her concerns around the destabilisation of the region, given Bosnia's recent history. So, as you say, it is a matter of foreign policy—it's a reserved issue by the UK Government—so there are limitations on what we can do and how much we can say. But I'm sure the Minister for Social Justice will be happy to update Members once she has a response from the Foreign Secretary.
Diolch. Rwy'n gwybod bod sawl Aelod o'r Senedd sydd â swyddogaeth fel cyfaill i Srebrenica. Mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Tramor i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y mesurau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth y DU. Nododd hi hefyd ei phryderon ynghylch ansefydlogi'r rhanbarth, o ystyried hanes diweddar Bosnia. Felly, fel y dywedwch chi, mae'n fater o bolisi tramor—mae'n fater a gadwyd yn ôl gan Lywodraeth y DU—felly mae cyfyngiadau ar yr hyn y gallwn ni ei wneud a faint y gallwn ni ei ddweud. Ond rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau unwaith y bydd ganddi ymateb gan yr Ysgrifennydd Tramor.
Trefnydd, I've previously raised this issue with you and the Minister for Health and Social Services on a number of occasions, but it remains unresolved, and that is the issue of people who cannot be vaccinated or take a lateral flow test, and how they still can't access a COVID pass, which allows them entry to events and venues automatically. On 7 December, you agreed with me that it needs to be urgently resolved, and committed to asking the health Minister to look into the issue and update Members in an oral statement the following week or beforehand. This did not happen, and, when I questioned the Minister, she responded by saying that a great deal of work has been done on this but the same people are now working on the vaccination programme, so it has not been completed. Is it therefore possible for Member to receive an update on this work and an indicative timetable for when it will be completed? I'm constantly being asked this question by constituents, and they are desperate to know when they will be able to access a COVID pass to live their lives as fully as they are able to within the restrictions that are currently in place. Diolch.
Rwyf i eisoes wedi codi'r mater hwn gyda chi a'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar sawl achlysur, ond nid yw eto wedi'i ddatrys, sef mater pobl nad oes modd eu brechu na chymryd prawf llif unffordd, a'r ffaith na allan nhw gael mynediad at basys COVID o hyd, sy'n caniatáu iddyn nhw fynd i ddigwyddiadau a lleoliadau yn awtomatig. Ar 7 Rhagfyr, gwnaethoch chi gytuno â mi fod angen ei ddatrys ar frys, a gwnaethoch chi ymrwymo i ofyn i'r Gweinidog iechyd ymchwilio i'r mater a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau mewn datganiad llafar yr wythnos ganlynol neu ymlaen llaw. Ni ddigwyddodd hyn, a phan holais i'r Gweinidog, ymatebodd hi drwy ddweud bod llawer iawn o waith wedi'i wneud ar hyn ond bod yr un bobl nawr yn gweithio ar y rhaglen frechu, felly nid yw wedi'i gwblhau. A yw'n bosibl felly i'r Aelodau gael yr wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith hwn ac amserlen ddangosol ar gyfer pryd y caiff ei gwblhau? Caiff y cwestiwn hwn ei ofyn i mi'n gyson gan etholwyr, ac maen nhw'n awyddus iawn i wybod pryd y byddan nhw'n gallu cael pàs COVID i fyw eu bywydau mor llawn ag y gallan nhw o fewn y cyfyngiadau sydd ar waith ar hyn o bryd. Diolch.
Thank you. I haven't spoken to the Minister for Health and Social Services since I initially did following your question to me, Heledd Fychan. I will certainly ask her if it is possible to give an indicative timeline. Obviously, there is the debate this afternoon on the COVID regulations—I don't know if you will have the opportunity, but I will certainly ask her to look at when we will be able to bring that information forward.
Diolch. Nid wyf i wedi siarad â'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ers i mi wneud hynny ar y cychwyn yn dilyn eich cwestiwn chi i mi, Heledd Fychan. Yn sicr, byddaf i'n gofyn iddi a yw'n bosibl rhoi llinell amser ddangosol. Yn amlwg, mae dadl y prynhawn yma ar reoliadau COVID—ni wn i a gewch chi'r cyfle, ond yn sicr, byddaf i'n gofyn iddi edrych ar pryd y byddwn ni'n gallu cyflwyno'r wybodaeth honno.
I'm delighted to hear, Trefnydd, that we are going to have a debate next week on cervical cancer, which happens to be Cervical Cancer Awareness Week, so great timing. Thank you very much.
I just wanted to ask for a statement from the economy Minister about the way in which the extra £120 million he announced in December to cope with the restrictions that have had to be imposed as a result of omicron are going to help taxi drivers in particular, who been unbelievably badly affected by the clarity with which the Welsh Government message has been heard about the need to not do the usual festive meeting-up with people. This has had a massive impact on taxi drivers' earnings. They would normally earn above £3,000 in December, which helps tide them over the quiet month of January, but now all they've been earning in December has been somewhere in the region of £800 or less, and this has barely covered their costs and they simply don't have any money to live off. So, it would be very useful to hear how the economy Minister's additional money is going to enable people like taxi drivers and, indeed, the hospitality industry where they don't have employment rights, to tide them over this unbelievably difficult situation, given that they can't get universal credit for up to six weeks.
Rwy'n falch iawn o glywed, Trefnydd, ein bod ni'n mynd i gael dadl yr wythnos nesaf ar ganser ceg y groth, sy'n digwydd bod yn Wythnos Ymwybyddiaeth o Ganser Ceg y Groth, felly amseru da. Diolch yn fawr iawn.
Roeddwn i eisiau gofyn am ddatganiad gan Weinidog yr economi ynghylch y ffordd y mae'r £120 miliwn ychwanegol a gyhoeddodd ef ym mis Rhagfyr i ymdopi â'r cyfyngiadau y bu'n rhaid eu gosod o ganlyniad i omicron yn mynd i helpu gyrwyr tacsis yn arbennig, yr effeithiwyd arnyn nhw'n anghredadwy o wael gan ba mor eglur y cafodd neges Llywodraeth Cymru ei chlywed ynghylch yr angen i bobl beidio â chyfarfod â'i gilydd dros yr ŵyl yn ôl yr arfer. Mae hyn wedi cael effaith enfawr ar enillion gyrwyr tacsis. Bydden nhw fel arfer yn ennill dros £3,000 ym mis Rhagfyr, sy'n helpu i'w cynnal yn ystod tawelwch mis Ionawr, ond nawr, y cyfan y maen nhw wedi ei ennill ym mis Rhagfyr yw tua £800 neu lai, a phrin fod hyn wedi talu am eu costau ac nid oes ganddyn nhw unrhyw arian i fyw arno. Felly, byddai'n ddefnyddiol iawn clywed sut y bydd arian ychwanegol Gweinidog yr economi yn galluogi pobl fel gyrwyr tacsis ac, yn wir, y diwydiant lletygarwch lle nad oes ganddyn nhw hawliau cyflogaeth, i gynnal eu hunain yn ystod y sefyllfa anghredadwy hon, o gofio na allan nhw gael credyd cynhwysol am hyd at chwe wythnos.
Thank you. Well, you'll be aware of the Minister for Economy's statement just prior to Christmas. So, a discretionary fund will be delivered by local authorities. There will be a short application process, and that will support other businesses such as sole traders and freelancers, and that includes taxi drivers as well, and businesses that employ people but who do not pay business rates. So, the fund will provide £500 to sole traders and freelancers, and £2,000 to businesses employing people in the impacted sectors. Applications will open on local authority websites, I think, next week—the week beginning 17 January—and those windows will be open for two weeks. Obviously, the Minister for Economy will be keeping the support under review
Diolch. Wel, byddwch chi'n ymwybodol o ddatganiad Gweinidog yr Economi ychydig cyn y Nadolig. Felly, bydd cronfa ddewisol yn cael ei darparu gan awdurdodau lleol. Bydd proses ymgeisio fer, a bydd hynny'n cefnogi busnesau eraill fel unig fasnachwyr a gweithwyr llawrydd, ac mae hynny'n cynnwys gyrwyr tacsis hefyd, a busnesau sy'n cyflogi pobl ond nad ydyn nhw'n talu ardrethi busnes. Felly, bydd y gronfa'n darparu £500 i unig fasnachwyr a gweithwyr llawrydd, a £2,000 i fusnesau sy'n cyflogi pobl yn y sectorau yr effeithiwyd arnyn nhw. Bydd ceisiadau'n agor ar wefannau awdurdodau lleol, rwy'n credu, yr wythnos nesaf—yr wythnos sy'n dechrau 17 Ionawr—a bydd y cyfleoedd hynny ar agor am bythefnos. Yn amlwg, bydd Gweinidog yr Economi yn adolygu'r gefnogaeth.
Minister, may I ask for a statement from the health Minister specifically on adult attention deficit hyperactivity disorder or autism assessments by the NHS in Wales? I'm genuinely grateful to the Deputy Minister for mental health for her prompt written response when asked about ADHD provisions, and I'm sincerely pleased to hear about the plans for a new time framework to improve children's early access to the right support, as well as a collaboration across Government to improve support for people with ADHD. However, sadly, many adults are being undiagnosed in their childhood, and we know that a person's personal circumstances can bring about profound change within their mental health, and having spoken to adults who have ADHD, it tends to get more serious after the loss of a job, a breakdown in a relationship or a change in circumstance. A petition was lodged with the Senedd in October that said there were currently no adult ADHD or autism assessments on the NHS in Wales. It's a fact that many sufferers go undiagnosed until adulthood because the diagnostic criteria is based on research that focuses on traits exhibited by young boys. The absence of an ADHD or autism diagnosis often results in significant mental health issues, such as depression, anxiety and social anxiety. This petition was rejected, claiming it was already covered by the Government's integrated autism service in Wales. The NHS 111 Wales website states with regard to such services, and I quote,
'Who you're referred to depends on your age and what's available in your local area.'
However, a constituent has contacted me to complain that his doctor's surgery cannot do a referral for his wife as there is no such service available. Leading psychologists have warned that gender bias is leaving many women with ADHD undiagnosed, and it's estimated that tens of thousands of women in the UK are unaware that they have the condition and are not receiving the help that they need. Please can we have a statement from the health Minister addressing these concerns and on how she will deliver adequate adult ADHD services in Wales now? Thank you so much.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd yn benodol ar anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd oedolion neu asesiadau awtistiaeth gan y GIG yng Nghymru? Rydw i wir yn ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog iechyd meddwl am ei hymateb ysgrifenedig prydlon pan ofynnwyd iddi am ddarpariaethau ADHD, ac rwy'n falch iawn o glywed am y cynlluniau ar gyfer fframwaith amser newydd i wella mynediad cynnar plant i'r cymorth cywir, yn ogystal â chydweithredu ar draws y Llywodraeth i wella cefnogaeth i bobl ag ADHD. Fodd bynnag, yn anffodus, mae llawer o oedolion yn cael eu diagnosis yn eu plentyndod, a gwyddom ni y gall amgylchiadau personol unigolyn arwain at newid dwys yn ei iechyd meddwl, ac ar ôl siarad ag oedolion sydd ag ADHD, mae'n tueddu i fod yn fwy difrifol ar ôl colli swydd, perthynas yn chwalu neu newid mewn amgylchiadau. Cafodd deiseb ei chyflwyno i'r Senedd ym mis Hydref a ddywedodd nad oedd unrhyw asesiadau ADHD nac awtistiaeth oedolion yn y GIG yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'n ffaith bod llawer o ddioddefwyr yn mynd heb ddiagnosis nes eu bod yn oedolion oherwydd bod y meini prawf diagnostig yn seiliedig ar ymchwil sy'n canolbwyntio ar nodweddion y mae bechgyn ifanc yn eu harddangos. Mae absenoldeb ADHD neu ddiagnosis awtistiaeth yn aml yn arwain at broblemau iechyd meddwl sylweddol, megis iselder, gorbryder a gorbryder cymdeithasol. Cafodd y ddeiseb hon ei gwrthod, gyda'r honiad ei bod eisoes wedi'i chynnwys gan wasanaeth awtistiaeth integredig y Llywodraeth yng Nghymru. Mae gwefan GIG 111 Cymru yn nodi o ran gwasanaethau o'r fath,
'Mae pwy yr ydych chi'n cael eich cyfeirio ato yn dibynnu ar eich oedran a'r hyn sydd ar gael yn eich ardal leol.'
Fodd bynnag, mae etholwr wedi cysylltu â mi i gwyno na all ei feddygfa wneud atgyfeiriad ar gyfer ei wraig gan nad oes gwasanaeth o'r fath ar gael. Mae seicolegwyr blaenllaw wedi rhybuddio bod rhagfarn rhywedd yn gadael llawer o fenywod ag ADHD heb ddiagnosis, ac amcangyfrifir nad yw degau o filoedd o fenywod yn y DU yn ymwybodol bod ganddyn nhw'r cyflwr ac nad ydyn nhw'n cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd yn ymdrin â'r pryderon hyn a sut y bydd yn darparu gwasanaethau ADHD digonol i oedolion yng Nghymru nawr? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. Well, you referred to an update you had received from the Deputy Minister for mental health, and I will ask her if there is any further information she can update you on. You referred to a constituent contacting you; I would advise you to write directly to the Deputy Minister.
Diolch. Wel, gwnaethoch chi gyfeirio at yr wybodaeth ddiweddaraf a gawsoch chi gan y Dirprwy Weinidog iechyd meddwl, a byddaf i'n gofyn iddi a oes rhagor o wybodaeth ddiweddar y gall hi ei rhoi i chi. Gwnaethoch chi gyfeirio at etholwr yn cysylltu â chi; byddwn i'n eich cynghori i ysgrifennu'n uniongyrchol at y Dirprwy Weinidog.
I'd like to ask for a statement, if I could, from the Minister for health on the impact of COVID on the NHS workforce, specifically how people who have been infected by COVID and have continuing issues with their health, rendering them unable to work, will be cared for by the national health service. I'm thinking particularly of a constituent of mine, Steve Bell, who was working in the ambulance service, contracted COVID as part of this work and has now been unable to work since then. These are really serious matters. And I think, in supporting the national health service, the Government's taken some really tough and difficult decisions to protect the national health service, but we also need to take care of the individuals and the people within the national health service, especially those who have contracted COVID as part of their work over the last few years. I think we do have a continuing duty of care to these people—a continuing duty of care both during their illness and then afterwards, as well, if they remain affected by COVID. So, I hope we could have a statement from the health Minister on these matters and a debate on how we can continue to take care of those people who have taken care of us.
Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os caf i, gan y Gweinidog iechyd ar effaith COVID ar weithlu'r GIG, yn benodol sut y bydd y gwasanaeth iechyd gwladol yn gofalu am bobl sydd wedi'u heintio gan COVID ac sydd â phroblemau parhaus gyda'u hiechyd, sy'n golygu na allan nhw weithio. Rwy'n meddwl yn arbennig am un o fy etholwyr, Steve Bell, a oedd yn gweithio yn y gwasanaeth ambiwlans, ac wedi dal COVID yn sgil y gwaith hwn ac sydd nawr wedi methu gweithio ers hynny. Mae'r rhain yn faterion difrifol iawn. Ac rwy'n credu, wrth gefnogi'r gwasanaeth iechyd gwladol, fod y Llywodraeth wedi gwneud penderfyniadau anodd iawn i ddiogelu'r gwasanaeth iechyd gwladol, ond mae angen i ni hefyd ofalu am yr unigolion a'r bobl yn y gwasanaeth iechyd gwladol, yn enwedig y rhai sydd wedi dal COVID yn sgil eu gwaith yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n credu bod gennym ni ddyletswydd gofal barhaus i'r bobl hyn—dyletswydd gofal barhaus yn ystod eu salwch ac yna wedyn, hefyd, os yw COVID yn effeithio arnyn nhw. Felly, gobeithio y gallwn ni gael datganiad gan y Gweinidog iechyd ar y materion hyn a dadl ar sut y gallwn ni barhau i ofalu am y bobl hynny sydd wedi gofalu amdanom ni.
Thank you. I think the Member raises a very important point. Clearly, the impact of COVID on individuals who have suffered it is very varied, so it is important particularly that we do continue to support our workforce, who, as you say, have done so much, and I will ask the Minister to provide us with a written statement.
Diolch. Rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn. Yn amlwg, mae effaith COVID ar unigolion sydd wedi dioddef yn amrywiol iawn, felly mae'n arbennig o bwysig ein bod ni'n parhau i gefnogi ein gweithlu, sydd, fel y dywedwch chi, wedi gwneud cymaint, a gofynnaf i'r Gweinidog roi datganiad ysgrifenedig i ni.
Finally, Janet Finch-Saunders.
Yn olaf, Janet Finch-Saunders.
Diolch, Llywydd, and blwyddyn newydd dda. I'd like to call for an urgent statement regarding the concerning Welsh coal tip funding revelations. Some Members may be aware that Rhondda Cynon Taf County Borough Council's environmental services scrutiny committee report, dated 14 July 2014, states that
'The Welsh Government has traditionally funded reclamation at 100%. Welsh Government has informed the council that it is unlikely to fund future reclamation work unless there is a "business case" for it. The focus of the business case being on economic outputs such as bringing forward development land...However, this leaves the other sites, some of which have historical stability issues, without potential funding and an increased future liability for the Council.'
So, we know about the tips with stability issues being essentially now blocked from Welsh Government funding, including the Tylorstown and Llanwonno tips. Last year, storm Dennis saw a landslip at the Llanwonno tip. So, we really do need, as a Senedd, for the Minister for Climate Change to make a statement to the Senedd explaining why the Welsh Government has changed the criteria for reclamation funding, and will she also clarify how many tips with stability issues did not see reclamation schemes funded as a direct consequence? Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd, a blwyddyn newydd dda. Hoffwn i alw am ddatganiad brys ynglŷn â'r datgeliadau ynghylch ariannu tomenni glo Cymru sy'n peri pryder. Efallai y bydd rhai Aelodau'n ymwybodol bod adroddiad pwyllgor craffu gwasanaethau amgylcheddol Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, dyddiedig 14 Gorffennaf 2014, yn nodi
'Yn draddodiadol, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu gwaith adfer 100%. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi gwybod i'r cyngor nad yw'n debygol o ariannu gwaith adfer yn y dyfodol oni bai bod "achos busnes" drosto. Mae'r achos busnes yn canolbwyntio ar allbynnau economaidd fel cyflwyno tir datblygu...Fodd bynnag, mae hyn yn gadael y safleoedd eraill, y mae gan rai ohonyn nhw broblemau sefydlogrwydd hanesyddol, heb gyllid posibl a mwy o atebolrwydd i'r Cyngor yn y dyfodol.'
Felly, rydym ni'n ymwybodol o'r tomenni gyda phroblemau sefydlogrwydd yn cael eu rhwystro yn y bôn rhag cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru, gan gynnwys tomenni Tylorstown a Llanwynno. Y llynedd, gwelodd storm Dennis dirlithriad ar domen Llanwynno. Felly, mae gwir angen i ni, fel Senedd, i'r Gweinidog Newid Hinsawdd wneud datganiad i'r Senedd yn esbonio pam mae Llywodraeth Cymru wedi newid y meini prawf ar gyfer cyllid adfer, ac a wnaiff egluro hefyd faint o domenni gyda phroblemau sefydlogrwydd na welodd gynlluniau adfer yn cael eu hariannu fel canlyniad uniongyrchol? Diolch, Llywydd.
I think the case that the Member was referring to back in 2014 was because a business case was not put forward. I think that's my recollection of it. The Member will be very aware of the significant progress that the Welsh Government has made to improve our understanding of the number and also of the status of the coal tips that we have here in Wales. We have around 2,500 disused coal tips. A significant piece of work has been undertaken with the Coal Authority and with the UK Government, who, I'm afraid, do continue to ignore its responsibility for the industrial legacy that we have. The Welsh Government has confirmed £44.4 million of investment in coal tip safety for maintenance works over the next three years, but I'm sure the Member will appreciate that business cases do have to be put forward in order to be able to audit and show the way that public money is spent. Our programme for government includes the introduction of a coal tip safety Bill during this Senedd term also.
Rwy'n credu mai'r achos yr oedd yr Aelod yn cyfeirio ato yn ôl yn 2014 oedd oherwydd na chafodd achos busnes ei gyflwyno. Rwy'n credu mai dyna fy atgof i ohono. Bydd yr Aelod yn ymwybodol iawn o'r cynnydd sylweddol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i wella ein dealltwriaeth o nifer a hefyd statws y tomenni glo sydd gennym ni yma yng Nghymru. Mae gennym ni tua 2,500 o domenni glo segur. Mae darn sylweddol o waith wedi'i wneud gyda'r Awdurdod Glo a gyda Llywodraeth y DU, sydd, mae arnaf i ofn, yn parhau i anwybyddu ei chyfrifoldeb am yr etifeddiaeth ddiwydiannol sydd gennym ni. Mae Llywodraeth Cymru wedi cadarnhau buddsoddiad o £44.4 miliwn mewn diogelwch tomenni glo ar gyfer gwaith cynnal a chadw dros y tair blynedd nesaf, ond rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn gwerthfawrogi bod yn rhaid cyflwyno achosion busnes er mwyn gallu archwilio a dangos y ffordd y caiff arian cyhoeddus ei wario. Mae ein rhaglen lywodraethu yn cynnwys cyflwyno Bil diogelwch tomenni glo yn ystod tymor y Senedd hefyd.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar ddatganiad cyllideb ddrafft 2022-23. Dwi'n galw ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cyflwyniad hynny ac i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is the debate on the statement on the draft budget 2022-23. I call on the Minister for Finance and Local Government to make that statement and to move the motion—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. I am pleased to make a statement on the 2022-23 draft budget laid on 20 December—the first multi-year budget since 2017.
As we stand at the start of a new year, I want to reflect on the circumstances that shaped our preparations, alongside looking forward to what this budget will deliver. The ongoing impacts of the UK leaving the EU, the pandemic, including the emergence of omicron, and the climate and nature emergency—never before have we faced such circumstances as these. We also have not escaped the long shadow of austerity. While we welcomed the multi-year settlement from the UK Government, it has not delivered for Wales. Our budget in 2024-25 will be nearly £3 billion lower than if it had increased in line with the economy since 2010-11. Between 2022-23 and 2024-25, our resource funding increases by less than half a per cent in real terms. Overall capital funding falls in cash terms in each year of the spending review period and is 11 per cent lower in 2024-25 than in 2021-22.
We also face a UK Government that has broken its promises and is intent on assaulting devolution, taking back powers and funding—a far cry from the rhetoric of levelling up and protecting the union. Under the UK Government's community renewal fund, Wales will receive only £46 million this year, compared to at least £375 million we would have received from EU structural funds from January 2021. The UK Government has also walked away from the industrial legacy of coal mines predating devolution. Yet, at the same time, we have much we can be positive about. I want to recognise the exceptional effort undertaken by everyone in responding to the challenges that we've faced. Despite the context, we have used every lever at our disposal to support not only the Wales of today, but shape a future that is stronger, fairer and greener than it was before.
Collaboration remains at the heart of our approach and we have always been clear that we don't have a monopoly on good ideas. We have entered into a co-operation agreement with Plaid Cymru, the priorities of which can clearly be seen in this budget. This includes additional investment in areas of shared priorities that value our rich heritage and our culture. I've also listened carefully to ideas put forward by Jane Dodds. While we don't have a formal agreement, I have agreed to establish a new £20 million fund, helping deliver vital reforms to services for looked-after children and care leavers. I'm also pleased to build on the constructive debate that we had before the summer recess, on 13 July. You'll see many of the priorities identified by colleagues in that debate reflected in our budget. These include prioritising funding for public services; funding housing and homelessness; funding to pay the real living wage for social care workers from April 2022; a significant investment in our response to the climate and nature emergency; recognising the role of education; and the need to support struggling families.
This budget will take Wales forward. I have delivered on my promise to prioritise funding for health, local authorities and social care. Over the next three years, we will continue to protect, rebuild and develop our public services. We are investing an additional £1.3 billion in our Welsh NHS to provide effective, high-quality and sustainable healthcare, and help recovery from the pandemic. We will stand by our local authorities through close to an additional three quarters of a billion pounds in the local government settlement, providing funding for schools, social care and other vital services. Alongside £60 million of direct additional funding, in 2022-23 alone we are providing over an additional £250 million for social services, including £180 million within the local government settlement to drive forward wider reforms to place it on a sustainable long-term footing.
The pandemic has also created a mental health crisis. In addition to the direct NHS investment, we will invest an additional £100 million targeted at mental health, including more than £10 million for children and young people, recognising the risks of the lasting and long-term impacts felt by our young people in Wales.
Diolch, Llywydd. Pleser i mi yw gwneud datganiad ar gyllideb ddrafft 2022-23 a gyflwynwyd ar 20 Rhagfyr—y gyllideb aml-flwyddyn gyntaf ers 2017.
A ninnau ar ddechrau blwyddyn newydd, hoffwn i fyfyrio ar yr amgylchiadau a lywiodd ein paratoadau, ynghyd ag edrych ymlaen hefyd at yr hyn y bydd y gyllideb hon yn ei gyflawni. Nid yw effeithiau parhaus ymadawiad y DU â'r UE, y pandemig, gan gynnwys dyfodiad omicron, a'r argyfwng hinsawdd a natur—nid ydym ni wedi wynebu amgylchiadau fel y rhain erioed o'r blaen. Nid ydym ni wedi dianc rhag cysgod hir cyni chwaith. Er ein bod ni wedi croesawu'r setliad aml-flwyddyn gan Lywodraeth y DU, nid yw hwnnw wedi gwireddu ei hun ar gyfer Cymru. Bydd ein cyllideb yn 2024-25 bron i £3 biliwn yn is na phe bai wedi cynyddu yn unol â'r economi ers 2010-11. Rhwng 2022-23 a 2024-25, mae ein cyllid adnoddau yn cynyddu lai na hanner y cant mewn termau real. Mae cyllid cyfalaf cyffredinol yn gostwng mewn termau arian parod ym mhob blwyddyn o gyfnod yr adolygiad o wariant ac mae'n 11 y cant yn is yn 2024-25 nag yn 2021-22.
Rydym ni hefyd yn wynebu Llywodraeth yn y DU sydd wedi torri ei haddewidion ac sy'n benderfynol o ymosod ar ddatganoli, a chymryd pwerau a chyllid yn ôl—ymhell iawn o'i rhethreg ynglŷn â chodi'r gwastad a diogelu'r undeb. O dan gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, dim ond £46 miliwn y bydd Cymru'n ei gael eleni, o'i gymharu ag o leiaf £375 miliwn y byddem ni wedi ei gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021. Mae Llywodraeth y DU wedi cefnu hefyd ar etifeddiaeth ddiwydiannol y pyllau glo a oedd yn rhagflaenu datganoli. Ac eto, ar yr un pryd, mae gennym ni lawer i fod yn gadarnhaol yn ei gylch. Rwy'n awyddus i gydnabod yr ymdrech aruthrol y mae pawb wedi ei wneud wrth ymateb i'r heriau yr ydym ni wedi eu hwynebu. Er gwaethaf y cyd-destun, rydym ni wedi defnyddio pob ysgogiad sydd ar gael i ni, nid yn unig i gefnogi Cymru heddiw, ond i lunio dyfodol sy'n gryfach, yn decach ac yn wyrddach na'r hyn a fu o'r blaen.
Mae cydweithrediad yn parhau i fod wrth wraidd ein dull o weithredu ac rydym ni wedi dweud yn eglur bob amser nad oes gennym ni fonopoli ar syniadau da. Rydym ni wedi llunio cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru, a gellir gweld blaenoriaethau hwnnw yn eglur yn y gyllideb hon. Mae hyn yn cynnwys buddsoddiad ychwanegol mewn meysydd blaenoriaethau cyffredin sy'n trysori ein treftadaeth gyfoethog a'n diwylliant. Rwyf i wedi gwrando'n astud hefyd ar syniadau a gyflwynwyd gan Jane Dodds. Er nad oes gennym ni gytundeb ffurfiol, rwyf i wedi cytuno i sefydlu cronfa newydd gwerth £20 miliwn, i helpu i gyflawni diwygiadau hanfodol i wasanaethau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal a'r rhai sy'n gadael gofal. Rwy'n falch hefyd o weithredu ar y ddadl adeiladol a gawsom ni cyn toriad yr haf, ar 13 Gorffennaf. Fe welwch chi lawer o'r blaenoriaethau a nododd cyd-Aelodau yn y ddadl honno yn cael eu hadlewyrchu yn ein cyllideb. Mae'r rhain yn cynnwys blaenoriaethu cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus; ariannu ar gyfer tai a mynd i'r afael â digartrefedd; cyllid i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol o fis Ebrill 2022; buddsoddiad sylweddol yn ein hymateb ni i'r argyfwng hinsawdd a natur; cydnabod swyddogaeth addysg; a'r angen i gefnogi teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd.
Bydd y gyllideb hon yn symud Cymru ymlaen. Rwyf i wedi cyflawni fy addewid i flaenoriaethu cyllid ar gyfer iechyd, awdurdodau lleol a gofal cymdeithasol. Dros y tair blynedd nesaf, byddwn yn dal ati i ddiogelu, ailadeiladu, a datblygu ein gwasanaethau cyhoeddus. Rydym ni'n buddsoddi £1.3 biliwn ychwanegol yn ein GIG yng Nghymru i ddarparu gofal iechyd effeithiol, o ansawdd uchel a chynaliadwy, ac yn helpu i adfer ar ôl y pandemig. Byddwn yn sefyll gyda'n hawdurdodau lleol gyda bron i dri chwarter biliwn o bunnoedd ychwanegol yn y setliad llywodraeth leol, gan ddarparu cyllid ar gyfer ysgolion, gofal cymdeithasol a gwasanaethau hanfodol eraill. Yn ogystal â £60 miliwn o gyllid ychwanegol yn uniongyrchol, yn 2022-23 yn unig byddwn yn darparu dros £250 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, gan gynnwys £180 miliwn yn y setliad llywodraeth leol i fwrw ymlaen â diwygiadau ehangach i roi sail gynaliadwy hirdymor iddo.
Mae'r pandemig wedi achosi argyfwng iechyd meddwl hefyd. Yn ogystal â'r buddsoddiad uniongyrchol yn y GIG, byddwn yn buddsoddi £100 miliwn ychwanegol wedi ei dargedu at iechyd meddwl, gan gynnwys mwy na £10 miliwn ar gyfer plant a phobl ifanc, gan gydnabod risgiau'r effeithiau parhaol a hirdymor y mae ein pobl ifanc yng Nghymru yn eu teimlo.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
We'll build a stronger, greener economy, including over £110 million in additional non-domestic rates relief to businesses in the retail, leisure and hospitality sectors. We cannot and will not ignore the devastating and unequal impacts the pandemic has had on the people of Wales. We will continue to celebrate diversity and move to eliminate inequality in all of its forms, including by investing £10 million in our basic income pilot, to test the benefits of addressing poverty, unemployment, and improving wellbeing.
With individuals continuing to be affected by the pandemic and changes to universal credit, vulnerable people and families across Wales are turning to our discretionary assistance fund for additional support. We will invest an additional £7 million to meet this ongoing demand, providing support for those most in need.
Investing in early years and education remains one of our most powerful levers. We're investing an additional £320 million in our long-term education reforms, ensuring educational inequalities narrow and standards rise. This includes £90 million, in our shared priority with Plaid Cymru, to ensure an additional 196,000 children become eligible for free school meals in Wales.
We will build an economy based on the principles of fair work and sustainability, including an additional £61 million in our young person's guarantee, employability support and apprenticeship provision, helping people into employment so that they can earn a good income, and offering a route out of poverty and protection against it.
As a world we face a climate and nature emergency that demands urgent and radical responses, and Wales can play its part. I've delivered on my promise to use the new 10-year Wales infrastructure investment strategy to strengthen the link between infrastructure and tackling the climate and nature emergency. Through undertaking a fundamental zero-based review, I have published a new three-year infrastructure finance plan, underpinned by £8 billion of capital expenditure, including full use of our £450 million capital borrowing powers.
Alongside an additional £160 million revenue package, at the heart of this plan is a total £1.8 billion investment in our response to the climate and nature emergency. This includes £57 million to support the delivery of a national forest extending from the north of Wales to the south; £90 million to enhance green spaces at all scales and to ensure that we meet our existing and emerging international biodiversity responsibilities; £580 million to drive decarbonisation of our social housing stock; £100 million to be invested in tackling fuel poverty and providing warm homes; £90 million to deliver our renewable energy ambitions; and £102 million to provide additional flood protection for more than 45,000 homes, delivering nature-based solutions across Wales.
Unlike the UK Government, we will stand by our communities with a £44.4 million investment in coal-tip safety and support for their remediation, reclamation and repurposing. We're investing over £1 billion in farming and rural development, which will support environmental improvements, land management and our rural communities. This includes an additional £85 million revenue and a total £90 million capital, ring-fencing the farm funding we have received following the UK's departure from the EU.
Under our new infrastructure finance plan, we will also invest close to £1.6 billion capital in our housing priorities, including £1 billion to support our key commitment to build 20,000 low carbon homes for rent; £375 million to enable long-term investment in building safety, supporting work on long-term reform and remediation; over £1.3 billion capital to provide effective, high-quality and sustainable healthcare; £1 billion capital in education, Flying Start, childcare and early years provision, including £900 million to develop net-zero carbon schools and colleges, ensuring that they are in the right locations for local needs; £750 million in rail and bus provision, including delivery of the south Wales metro; and £210 million to support the Welsh language, and enable our tourism, sports and arts industries to thrive.
I am also using our devolved tax powers to help Wales recover, building on our distinct Welsh approach, including our commitment to make tax fairer through council tax reforms. We remain committed not to raise Welsh rates of income tax for as long as the economic impacts of the pandemic last. To minimise the risks associated with waste tourism, I will increase land disposals tax rates in line with forecasted levels of inflation. To support our investment in social housing, I will keep the higher residential rates of land transaction tax at 4 percentage points.
I have also published an updated budget improvement plan, outlining progress on our budget and tax processes, and we have remained focused on our longer term ambitions. We have undertaken the first multi-year spending review since 2015, engaged with other leading Governments internationally on embedding well-being. We are taking forward two new gender budgeting pilots and have established a new 10-year Wales infrastructure investment strategy, continuing our reforms on how we assess carbon impacts.
So, in closing, I am proud that this budget delivers on our values, providing the foundation for our recovery and moving us towards a stronger, fairer and greener Wales. Diolch.
Byddwn yn adeiladu economi gryfach a gwyrddach, gan gynnwys dros £110 miliwn mewn rhyddhad ychwanegol o ardrethi annomestig i fusnesau yn y sectorau manwerthu, hamdden, a lletygarwch. Ni allwn ni anwybyddu'r effeithiau dinistriol ac anghyfartal y mae'r pandemig wedi eu cael ar bobl Cymru, ac ni fyddwn yn gwneud hynny. Byddwn yn parhau i ddathlu amrywiaeth ac yn symud i ddileu anghydraddoldeb o bob math, gan gynnwys drwy fuddsoddiad o £10 miliwn yn ein cynllun treialu incwm sylfaenol, i brofi manteision mynd i'r afael â thlodi, diweithdra, a gwella llesiant.
Wrth i unigolion barhau i deimlo effeithiau'r pandemig a newidiadau i gredyd cynhwysol, mae pobl a theuluoedd sy'n agored i niwed ledled Cymru yn troi at ein cronfa cymorth dewisol am gymorth ychwanegol. Byddwn yn buddsoddi £7 miliwn ychwanegol i ateb y galw parhaus hwn, gan roi cymorth i'r rhai sydd â'r angen mwyaf.
Mae buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar ac mewn addysg yn parhau i fod yn un o'n hysgogiadau mwyaf grymus. Rydym yn buddsoddi £320 miliwn ychwanegol yn ein diwygiadau addysg hirdymor, gan sicrhau bod anghydraddoldebau addysgol yn lleihau a bod safonau yn codi. Mae hyn yn cynnwys £90 miliwn, yn ein blaenoriaeth ar y cyd â Phlaid Cymru, i sicrhau bod 196,000 yn fwy o blant yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yng Nghymru.
Byddwn yn adeiladu economi sydd wedi ei seilio ar egwyddorion gwaith teg a chynaliadwyedd, gan gynnwys £61 miliwn ychwanegol ar gyfer ein gwarant i bobl ifanc, cymorth cyflogadwyedd a darpariaeth brentisiaethau, gan helpu pobl i gael gwaith er mwyn iddyn nhw allu ennill cyflog da, a chynnig llwybr allan o dlodi yn ogystal ag amddiffyn rhag hynny.
Mae'r byd i gyd yn wynebu argyfwng hinsawdd a natur sy'n gofyn am ymatebion brys a radical, a gall Cymru fod â rhan yn hynny. Rwyf i wedi cyflawni fy addewid i ddefnyddio strategaeth 10 mlynedd newydd Cymru i fuddsoddi mewn seilwaith er mwyn cryfhau'r cysylltiad rhwng seilwaith a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a natur. Trwy gynnal adolygiad sylfaenol ar sail sero net, rwyf i wedi cyhoeddi cynllun tair blynedd newydd i ariannu seilwaith, sydd wedi ei ategu gan £8 biliwn o wariant cyfalaf, gan gynnwys defnydd llawn o'n pwerau benthyca cyfalaf gwerth £450 miliwn.
Ochr yn ochr â phecyn refeniw ychwanegol o £160 miliwn, wrth wraidd y cynllun hwn y mae buddsoddiad gwerth cyfanswm o £1.8 biliwn yn ein hymateb i'r argyfwng hinsawdd a natur. Mae hyn yn cynnwys £57 miliwn i gefnogi'r gwaith o gyflawni coedwig genedlaethol sy'n ymestyn o'r gogledd i'r de; £90 miliwn i wella mannau gwyrdd ar bob graddfa a sicrhau ein bod ni'n cyflawni ein cyfrifoldebau rhyngwladol presennol ni a'r rhai sy'n dod i'r amlwg o ran bioamrywiaeth; £580 miliwn i hybu'r gwaith o ddatgarboneiddio ein stoc o dai cymdeithasol; bydd £100 miliwn yn cael ei fuddsoddi mewn mynd i'r afael â thlodi tanwydd a darparu cartrefi cynnes; £90 miliwn i gyflawni ein huchelgeisiau o ran ynni adnewyddadwy; a £102 miliwn i ddarparu amddiffyniad ychwanegol rhag llifogydd i fwy na 45,000 o gartrefi, gan gyflwyno atebion sydd wedi eu seilio ar natur ledled Cymru.
Yn wahanol i Lywodraeth y DU, byddwn yn sefyll gyda'n cymunedau drwy fuddsoddiad o £44.4 miliwn mewn diogelwch tomenni glo a chymorth i'w gwella, eu hadfer, a'u haddasu at ddiben arall. Rydym yn buddsoddi dros £1 biliwn mewn ffermio a datblygu gwledig, a fydd yn cefnogi gwelliannau amgylcheddol, rheoli tir a'n cymunedau gwledig. Mae hyn yn cynnwys refeniw ychwanegol o £85 miliwn a chyfanswm cyfalaf o £90 miliwn, gan neilltuo'r cyllid fferm yr ydym wedi ei gael yn dilyn ymadawiad y DU â'r UE.
O dan ein cynllun cyllid seilwaith newydd, byddwn yn buddsoddi yn agos at £1.6 biliwn o gyfalaf yn ein blaenoriaethau o ran tai hefyd, gan gynnwys £1 biliwn i gefnogi ein hymrwymiad allweddol i adeiladu 20,000 o gartrefi carbon isel i'w rhentu; £375 miliwn i alluogi buddsoddiad hirdymor mewn diogelwch adeiladau, gan gefnogi gwaith ar ddiwygio ac adfer hirdymor; dros £1.3 biliwn o gyfalaf i ddarparu gofal iechyd effeithiol, o ansawdd uchel a chynaliadwy; £1 biliwn o gyfalaf mewn addysg, Dechrau'n Deg, gofal plant, a darpariaeth blynyddoedd cynnar, gan gynnwys £900 miliwn i ddatblygu ysgolion a cholegau sero net o ran carbon, gan sicrhau eu bod yn y lleoliadau priodol i ddiwallu anghenion lleol; £750 miliwn mewn darpariaeth rheilffyrdd a bysiau, gan gynnwys darparu metro de Cymru; a £210 miliwn i gefnogi'r Gymraeg, a sicrhau ffyniant ein diwydiannau twristiaeth, chwaraeon a'r celfyddydau.
Rwyf i'n defnyddio ein pwerau treth datganoledig hefyd i helpu adferiad Cymru, gan adeiladu ar ein dull gweithredu neilltuol i Gymru, gan gynnwys ein hymrwymiad i wneud trethi yn decach drwy ddiwygio'r dreth gyngor. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i beidio â chodi cyfraddau treth incwm Cymru cyhyd ag y bydd effeithiau economaidd y pandemig yn parhau. Er mwyn lleihau'r risgiau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth gwastraff, byddaf yn cynyddu cyfraddau treth gwarediadau tir yn unol â'r lefelau chwyddiant a ragwelir. I gefnogi ein buddsoddiad mewn tai cymdeithasol, byddaf yn cadw'r cyfraddau preswyl uwch o dreth trafodiadau tir ar 4 pwynt canran.
Rwyf i wedi cyhoeddi hefyd gynllun gwella cyllideb wedi ei ddiweddaru, sy'n amlinellu'r cynnydd ar ein prosesau o ran cyllideb a threth, ac rydym ni wedi parhau i ganolbwyntio ar ein huchelgeisiau tymor hwy. Rydym ni wedi cynnal yr adolygiad gwariant aml-flwyddyn cyntaf ers 2015, gan ymgysylltu â Llywodraethau blaenllaw eraill yn rhyngwladol ynglŷn ag ymgorffori llesiant. Rydym yn bwrw ymlaen â dau gynllun treialu newydd yn ymwneud â chyllidebu ar sail rhyw ac rydym ni wedi sefydlu strategaeth buddsoddi mewn seilwaith 10 mlynedd newydd i Gymru, gan barhau â'n diwygiadau o ran sut yr ydym yn asesu effeithiau carbon.
Felly, wrth gloi, rwy'n falch bod y gyllideb hon yn cyflawni ein gwerthoedd, gan osod y sylfaen ar gyfer ein hadferiad a rhoi cyfeiriad i'n taith ni tuag at Gymru sy'n gryfach, yn decach ac yn wyrddach. Diolch.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.
Conservative spokesperson, Peter Fox.
Diolch, Deputy Llywydd. Can I thank you, Minister, for your statement today? The past two years have been some of the most difficult that we have experienced. The COVID-19 pandemic has affected us all, restrictions have curtailed our freedoms, vast swathes of our society have been forced to shut, and public services have come under huge pressure. Our front-line services, as well as our communities, still face significant challenges as we move through the next phase of the pandemic.
We are part of a wider union of nations, and it's by being part of this union that the Welsh Government has been in a position to support public services and businesses, as well as to respond to the pandemic. We've seen significant amounts of money flow into Wales from the UK Government since the pandemic began, and I very much welcome the additional £2.5 billion per year on average for the Welsh Government over the spending review period, as announced in the recent budget settlement, and the Wales fiscal analysis states that this equates to an average increase of 3.1 per cent a year each year in that period.
Within that context, then, Deputy Llywydd, I welcome the much-needed business rates holiday to help firms recover from the ongoing challenges of the pandemic, along with the uplift in funding for our local authorities who deliver so many key services in communities across Wales. I think all of us in this virtual Chamber will also welcome the additional £1.3 billion for the Welsh NHS over the next three years.
But, of course, Minister, the devil is always in the detail, and, as the First Minister mentioned earlier, there is always an opportunity cost to spending decisions, and we need to understand what these may be, and I'm sure that work will be going on through the committees over the next few weeks. For example, I've heard concerns from a number of business owners in my own constituency that the support offered by the economic resilience fund would not cover the significant loss of income that they incurred during the festive period, which, of course, usually helps many hospitality businesses through those quieter months at the start of the year. There are also concerns about the criteria having to be used to use the ERF, in which businesses need to have lost 60 per cent of their turnover to be eligible. So, even if a business was fortunate enough to not have been significantly impacted by restrictions, a smaller loss of income would still have a substantial impact, given the financial aspects of the past two years.
The Federation of Small Businesses Wales is also calling on Welsh Government to review and increase the funding available to support businesses in the sector hit by COVID restrictions introduced over the festive period. They have stated that they are concerned by the, I quote,
'apparent open-ended nature of the existing restrictions. It is therefore important that Welsh Government outlines the conditions under which restrictions on Welsh businesses might be eased to allow them to plan for the future.'
Minister, could you assure businesses across Wales that the Welsh Government will provide urgent additional support over and above what had been announced in the budget, should the current devastating restrictions continue?
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad chi heddiw? Mae'r ddwy flynedd ddiwethaf wedi bod ymysg y rhai anoddaf yr ydym ni erioed wedi eu gweld. Mae pandemig COVID-19 wedi effeithio ar bob un ohonom ni, mae cyfyngiadau wedi cyfyngu ar ein rhyddid, mae rhannau helaeth o'n cymdeithas ni wedi eu gorfodi i gau, ac mae gwasanaethau cyhoeddus wedi bod o dan bwysau enfawr. Mae ein gwasanaethau rheng flaen, yn ogystal â'n cymunedau, yn dal i wynebu heriau sylweddol wrth i ni symud drwy gam nesaf y pandemig.
Rydym ni yn rhan o undeb ehangach o genhedloedd, a thrwy fod yn rhan o'r undeb hwn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn sefyllfa i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus a busnesau, yn ogystal ag i ymateb i'r pandemig. Rydym ni wedi gweld symiau sylweddol o arian yn llifo i Gymru oddi wrth Lywodraeth y DU ers dechrau'r pandemig, ac rwy'n croesawu'r £2.5 biliwn ychwanegol y flwyddyn ar gyfartaledd i Lywodraeth Cymru yn ystod cyfnod yr adolygiad o wariant yn fawr iawn, fel y cafodd ei gyhoeddi yn setliad y gyllideb yn ddiweddar, ac mae dadansoddiad cyllidol Cymru yn nodi bod hynny'n cyfateb i gynnydd cyfartalog o 3.1 y cant y flwyddyn bob blwyddyn yn ystod y cyfnod hwnnw.
Yn y cyd-destun hwnnw, felly, Dirprwy Lywydd, rwy'n croesawu'r gwyliau ardrethi busnes y mae'r angen yn ddirfawr amdanyn nhw i helpu cwmnïau i adfer ar ôl heriau parhaus y pandemig, ynghyd â'r cynnydd yn y cyllid i'n hawdurdodau lleol sy'n darparu cynifer o wasanaethau allweddol mewn cymunedau ledled Cymru. Rwy'n credu y bydd pob un ohonom ni yn y Siambr rithwir hon yn croesawu'r £1.3 biliwn ychwanegol ar gyfer GIG Cymru dros y tair blynedd nesaf hefyd.
Ond, wrth gwrs, Gweinidog, fel sy'n wir bob amser, yn y manylion y mae'r broblem, ac, fel yr oedd y Prif Weinidog yn sôn yn gynharach, fe geir cost cyfle bob amser wrth wneud penderfyniadau gwario, ac mae angen i ni ddeall beth allai'r rhain fod, ac rwy'n siŵr y bydd y gwaith hwnnw yn mynd rhagddo yn y pwyllgorau dros yr wythnosau nesaf. Er enghraifft, rwyf i wedi clywed pryderon gan nifer o berchnogion busnes yn fy etholaeth i na fyddai'r cymorth a gynigir gan y gronfa cadernid economaidd yn cwmpasu'r golled sylweddol o ran incwm y bu iddyn nhw ei dioddef yn ystod cyfnod y Nadolig, sydd, wrth gwrs, fel arfer yn helpu llawer o fusnesau lletygarwch drwy'r misoedd tawelach hynny ar ddechrau'r flwyddyn. Ceir pryderon hefyd ynghylch y meini prawf y mae'n rhaid eu defnyddio i gael defnyddio'r gronfa cadernid economaidd, lle mae angen i fusnesau fod wedi colli 60 y cant o'u trosiant i fod yn gymwys ar gyfer hynny. Felly, hyd yn oed os oedd busnes yn ddigon ffodus i beidio â bod wedi gweld effaith sylweddol iawn yn sgil y cyfyngiadau, byddai colled lai o incwm yn dal i gael effaith sylweddol, o ystyried agweddau ariannol y ddwy flynedd ddiwethaf.
Mae Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru yn galw ar Lywodraeth Cymru hefyd i adolygu a chynyddu'r cyllid sydd ar gael i gefnogi busnesau yn y sector sydd wedi eu taro gan y cyfyngiadau COVID a gafodd eu cyflwyno yn ystod cyfnod y Nadolig. Maen nhw wedi datgan eu bod nhw'n pryderu ynghylch, rwy'n dyfynnu,
'natur benagored dybiedig y cyfyngiadau presennol. Felly mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn amlinellu'r amodau ar gyfer llacio'r cyfyngiadau ar fusnesau yng Nghymru o bosibl i ganiatáu iddyn nhw gynllunio ar gyfer y dyfodol.'
Gweinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i fusnesau ledled Cymru y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cymorth ychwanegol brys ar ben yr hyn a gafodd ei gyhoeddi yn y gyllideb, pe byddai'r cyfyngiadau dinistriol presennol hyn yn parhau?
Aside from business support, we also need to look at ways of supporting our local and national economies, and I think that this budget could have done far more in this regard. Our town centres will be provided with an extra £100 million capital over the budget period, but I question whether this fund will be enough to finally start reversing the long-term decline of the high street and to help them adapt to changing consumer habits that have been exacerbated over the pandemic. I also could not find much mention of how Welsh Government will invest in Welsh producers and manufacturers to export more of their goods and services abroad and to help enhance the 'Made in Wales' brand. I would appreciate some more information on this, if possible, Minister.
Then there's the increase in funding for the NHS. From what I'm aware, close to £900 million of the total funding is to be allocated in the 2022-23 financial year. Whilst much needed, and we welcome that, this would leave just £400 million to be allocated over the remaining two years, meaning health boards may be tempted to hold back some of the original funding to fill any anticipated shortfalls in future budgets. Minister, could I ask how decisions on how to allocate this funding were made, and whether you can provide hospitals and health boards with the funding certainty they need in the medium to long term? I'm also disappointed to note that the introduction of the regional surgical hubs to tackle the NHS waiting list backlog, as previously called for by the Conservatives, was not part of the budget. Would you consider working with us, Minister, to look into how we can speed up access to treatment, using some of your unallocated funding to introduce a £30 million GP access plan so more patients can see their GP and help to reduce the strain on hospitals?
Now, despite the positive settlement for councils, this has to be viewed within the wider context. This accommodates the continued impacts that will no longer be met by the COVID hardship fund, significant pressures faced across social care, Welsh Government policy costs and inflationary pressures. Much of this additional funding will already be swallowed up, leaving little room for councils to manoeuvre. Councils also need greater clarity on specific grant funding streams for next year to help with financial planning, as well as clarity on additional grant funding that they could expect to see coming before the end of March. Minister, would you be able to give more clarity in that regard?
I've also heard of some concerns that the current public highways refurbishment grant may be removed, leaving councils concerned as to how they will pay for the upkeep of already creaking road networks. I acknowledge your Government's position on new road building, but the fact is that we still need roads and they still need to be maintained by councils. Could you clarify this situation, Minister, and state whether it is your intention to provide additional funds for road maintenance, as the Government has previously done?
Moreover, continuing pressure will mean that councils will still have to rely on hard-working taxpayers to supplement their budgets through council tax. Given the financial pressures facing families, which we talked about earlier today, will the Government consider providing additional funding to councils—I mean above and beyond what has been announced—to enable councils to freeze council tax for two years and relieve pressure on families? You have the ability to do this, if you wish.
Schools, too, have been hard hit during the pandemic and continued disruption risks further hindering our young people. I note that the budget allocates a further £320 million for education recovery and reform, which is to be welcomed. However, this funding is again spread over the next three financial years, so I wonder whether funding will be spread too thinly and so fall short in helping schools and young people to recover from the impact of the pandemic.
Furthermore, I note that the budget includes an additional £64.5 million up to 2024-25 to support schools on a variety of things, such as additional learning needs, supporting the continuation of the recruit, recover and raise standards programme, and supporting learner well-being. I think it would be useful to have a breakdown of the specific allocations within this funding package, as well as to understand whether any additional funding is to be made available to schools to support the recruitment of permanent teaching staff once the RRRS programme comes to an end. It's clear that to help raise standards and support learners to catch up with their learning, we need to reverse the decline in the number of teachers in Wales. To reiterate this point, according to the most recent Education Workforce Council statistics, the number of teachers registered in Wales has declined by 10.3 per cent between 2011 and 2021, and this, quite clearly, is not sustainable.
Finally, climate change represents a significant challenge as we move through this decade and beyond. According to recent estimates from the UK Committee on Climate Change, around £4.2 billion of investment is needed during the second carbon budget between 2021 and 2025, yet your budget only is allocating £1.8 billion of capital and £160 million of revenue in green investment over the next three years. Minister, are you confident that this level of investment will deliver the changes we need to transform Wales into a low-carbon society? And I think we need more clarity around the elements linked to flood defences. Because we’re heading to that time of year where who knows what could happen, and I think there is a lack of clarity on what you want to do around flooding, and we know what we need to see happen.
In summary, Deputy Llywydd, I think there are things that we can welcome in this budget. The additional funding provided by the UK Government really does highlight the importance of being part of a strong union. But we really need this budget to deliver on what it is setting out to achieve—a stronger, fairer and greener Wales. This is something that previous Governments, Welsh Governments, have often missed the mark on. It is up to this Government to show that it can deliver real change for the people of Wales, and to build a more prosperous, aspirational nation. And if you can’t do that, there‘s certainly a party in this Senedd that can. Thank you, Deputy Llywydd.
Ar wahân i gymorth busnes, mae angen i ni edrych hefyd ar ffyrdd o gefnogi ein heconomïau lleol a chenedlaethol, ac rwy'n credu y gallai'r gyllideb hon fod wedi gwneud llawer mwy yn hynny o beth. Bydd ein canol trefi yn cael cyfalaf ychwanegol o £100 miliwn yn ystod cyfnod y gyllideb, ond rwy'n amau na fydd y gronfa hon yn ddigonol i ddechrau gwrthdroi dirywiad hirdymor y stryd fawr o'r diwedd nac yn eu helpu i addasu i arferion defnyddwyr sydd wedi newid a hynny hyd yn oed yn fwy yn ystod cyfnod y pandemig. Ni allwn i ychwaith ddod o hyd i lawer o sôn am sut y bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn cynhyrchwyr a gweithgynhyrchwyr yng Nghymru i allforio mwy o'u nwyddau a'u gwasanaethau dramor a helpu i wella'r brand 'Gwnaed yng Nghymru'. Hoffwn i gael rhagor o wybodaeth am hynny, os yn bosibl, Gweinidog.
Ac yna mae'r cynnydd yn y cyllid ar gyfer y GIG. O'r hyn yr wyf i'n ymwybodol ohono, bydd bron i £900 miliwn o gyfanswm yr arian yn cael ei ddyrannu yn ystod y flwyddyn ariannol 2022-23. Er bod yr angen amdano yn fawr, ac rydym ni'n ei groesawu, dim ond £400 miliwn a fyddai yn weddill i'w ddyrannu dros y ddwy flynedd ganlynol, sy'n golygu y gallai byrddau iechyd gael eu temtio i ddal rhywfaint o'r cyllid gwreiddiol yn ôl i lenwi unrhyw fylchau a ragwelir mewn cyllidebau yn y dyfodol. Gweinidog, a gaf i ofyn sut y cafodd y penderfyniadau ynghylch sut i ddyrannu'r cyllid hwn eu gwneud, ac a wnewch chi roi'r sicrwydd ariannol sydd ei angen ar ysbytai a byrddau iechyd yn y tymor canolig a hir? Rwyf wedi siomi hefyd o nodi nad oedd cyflwyno'r canolfannau llawfeddygol rhanbarthol er mwyn mynd i'r afael ag ôl-groniad rhestr aros y GIG, fel y galwodd y Ceidwadwyr amdanyn nhw yn flaenorol, yn rhan o'r gyllideb. A wnewch chi ystyried gweithio gyda ni, Gweinidog, i ymchwilio i sut y gallwn ni gyflymu mynediad at driniaeth, gan ddefnyddio rhywfaint o'ch cyllid nad yw wedi ei neilltuo i gyflwyno cynllun gwerth £30 miliwn i roi mynediad at feddygon teulu fel y gall mwy o gleifion weld eu meddyg teulu a helpu i leihau'r straen ar ysbytai?
Nawr, er gwaethaf y setliad cadarnhaol i gynghorau, mae'n rhaid edrych ar hyn yn y cyd-destun ehangach. Mae hyn yn cynnwys yr effeithiau parhaus na fydd cronfa caledi COVID yn eu datrys mwyach, y pwysau sylweddol a wynebir ar draws maes gofal cymdeithasol, costau polisi Llywodraeth Cymru a phwysau chwyddiant. Bydd llawer o'r arian ychwanegol hwn wedi ei lyncu eisoes, gan gyfyngu'n fawr ar allu cynghorau i weithredu. Mae angen mwy o eglurder ar gynghorau hefyd o ran y ffrydiau cyllid grant penodol ar gyfer y flwyddyn nesaf i helpu gyda chynllunio ariannol, yn ogystal ag eglurder o ran cyllid grant ychwanegol y gallen nhw ddisgwyl ei weld cyn diwedd mis Mawrth. Gweinidog, a wnewch chi roi mwy o eglurder yn hynny o beth?
Rwyf i hefyd wedi clywed rhai pryderon ei bod yn bosibl y bydd y grant adnewyddu priffyrdd cyhoeddus presennol yn cael ei ddileu, gan beri pryder i gynghorau ynghylch sut y maen nhw am dalu i gynnal a chadw rhwydweithiau ffyrdd sy'n dirywio eisoes. Rwy'n cydnabod safbwynt eich Llywodraeth chi ar adeiladu ffyrdd newydd, ond y gwir amdani yw bod angen ffyrdd arnom ni o hyd ac mae'r angen i gynghorau eu cynnal a'u cadw yn parhau. A wnewch chi egluro'r sefyllfa hon, Gweinidog, a dweud a yw hi'n fwriad gennych chi i roi arian ychwanegol ar gyfer gwaith cynnal a chadw ffyrdd, fel y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o'r blaen?
At hynny, bydd pwysau parhaus yn golygu y bydd yn rhaid i gynghorau barhau i ddibynnu ar drethdalwyr sy'n gweithio'n galed i ategu eu cyllidebau drwy gyfrwng y dreth gyngor. O ystyried y pwysau ariannol ar deuluoedd, y buom ni'n sôn amdanyn nhw'n gynharach heddiw, a wnaiff y Llywodraeth ystyried darparu cyllid ychwanegol i gynghorau—hynny yw, y tu hwnt i'r hyn sydd wedi ei gyhoeddi—i alluogi cynghorau i rewi'r dreth gyngor am ddwy flynedd ac ysgafnu'r pwysau ar deuluoedd? Mae gennych chi'r gallu i wneud hyn pe byddech chi'n dymuno.
Mae ysgolion hefyd wedi eu taro'n wael yn ystod y pandemig ac mae tarfu parhaus yn peryglu rhwystro ein pobl ifanc yn fwy byth. Rwy'n sylwi bod y gyllideb yn dyrannu £320 miliwn arall ar gyfer adfer a diwygio addysg, sydd i'w groesawu. Serch hynny, mae'r cyllid hwn wedi ei wasgaru unwaith eto dros y tair blynedd ariannol nesaf, felly tybed a fydd y cyllid yn cael ei wasgaru'n rhy eang gan arwain at fod yn ddiffygiol, felly, yn ei gymorth i ysgolion a phobl ifanc er mwyn adfer ar ôl effaith y pandemig.
At hynny, rwy'n sylwi bod y gyllideb yn cynnwys £64.5 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25 i gefnogi ysgolion mewn cysylltiad ag amrywiaeth o bethau, megis anghenion dysgu ychwanegol, cefnogi parhad y rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau, a chefnogi lles dysgwyr. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol cael dadansoddiad o'r dyraniadau penodol yn y pecyn cyllid hwn, yn ogystal â chael deall a fydd unrhyw arian ychwanegol ar gael i ysgolion i gefnogi'r broses o recriwtio staff addysgu parhaol ar ôl i'r rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau ddod i ben. Mae hi'n amlwg, er mwyn helpu i godi safonau a chefnogi dysgwyr i adennill tir o ran eu haddysg, fod angen i ni wrthdroi'r dirywiad yn nifer yr athrawon yng Nghymru. I ailadrodd y pwynt hwn, yn ôl ystadegau diweddaraf Cyngor y Gweithlu Addysg, mae nifer yr athrawon sydd wedi eu cofrestru yng Nghymru wedi gostwng 10.3 y cant rhwng 2011 a 2021, ac mae'n amlwg nad yw hyn yn gynaliadwy.
Yn olaf, mae newid hinsawdd yn her sylweddol wrth i ni symud trwy'r degawd hwn a thu hwnt i hynny. Yn ôl amcangyfrifon diweddar gan Bwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, mae angen gwerth tua £4.2 biliwn o fuddsoddiad yn ystod yr ail gyllideb garbon rhwng 2021 a 2025, ac eto dim ond £1.8 biliwn o gyfalaf a £160 miliwn o refeniw mewn buddsoddiad gwyrdd y mae eich cyllideb chi'n ei ddyrannu ar gyfer y tair blynedd nesaf. Gweinidog, a ydych chi'n hyderus y bydd y lefel hon o fuddsoddiad yn cyflawni'r newidiadau angenrheidiol i drawsnewid Cymru i fod yn gymdeithas carbon isel? Ac rwyf i o'r farn bod angen mwy o eglurder arnom ni o ran yr elfennau sy'n gysylltiedig ag amddiffynfeydd llifogydd. Gan ein bod ni ar ddechrau'r adeg honno o'r flwyddyn pan all unrhyw beth ddigwydd, ac rwy'n credu bod diffyg eglurder ynghylch yr hyn yr ydych chi'n bwriadu ei wneud ynglŷn â llifogydd, ac rydym ni'n gwybod beth y mae angen i ni ei weld yn digwydd.
I grynhoi, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yna bethau yn y gyllideb hon y gallwn ni eu croesawu. Mae'r arian ychwanegol sydd wedi ei ddarparu gan Lywodraeth y DU yn tynnu sylw yn wirioneddol at bwysigrwydd bod yn rhan o undeb cryf. Ond mae angen gwirioneddol i'r gyllideb hon gyflawni'r hyn y mae'n bwriadu ei wneud—Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraethau blaenorol, Llywodraethau Cymru, wedi methu â'i chyflawni, yn aml. Mater i'r Llywodraeth hon yw dangos y gall sicrhau newid gwirioneddol i bobl Cymru, ac adeiladu cenedl sy'n fwy llewyrchus ac uchelgeisiol. Ac os na allwch chi wneud hynny, yn sicr mae yna blaid yn y Senedd hon a all ei wneud. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i gyfannu at y ddadl yma ar y datganiad ar gyllideb drafft Cymru. Mae’r Gweinidog wedi disgrifio’r gyllideb yma, ac rŷn ni newydd glywed llefarydd y Ceidwadwyr hefyd yn ailadrodd hynny, fel cyllideb fydd yn creu Cymru deg, Cymru werdd a Chymru gref. Wel, mi fentraf i fynd ymhellach a dweud, diolch i Blaid Cymru, bydd y gyllideb hon yn creu Cymru hyd yn oed yn fwy teg, yn fwy gwyrdd ac yn fwy cryf. O brydau ysgol am ddim i bob disgybl cynradd, i ymestyn gofal plant am ddim i bob plentyn dwy oed, i fynd i’r afael â’r argyfwng tai a llawer, llawer mwy, mae’r ymrwymiadau mae Plaid Cymru wedi’u sicrhau fel rhan o’r cytundeb cydweithio gyda Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn drawsnewidiol, yn enwedig, wrth gwrs, i rai o’n cartrefi tlotaf ni. Mae’r buddsoddiad sydd yn y gyllideb hon, felly, i roi’r polisïau radical, diriaethol o’r cytundeb cydweithredu ar waith yn rhai rŷn ni yn eu cefnogi, wrth gwrs, am y byddan nhw, fel dwi’n dweud, yn cyfrannu’n helaeth at newid bywydau pobl er gwell, ble bynnag ŷch chi yng Nghrymu.
Y tu hwnt i’r hyn sydd yn y cytundeb, wrth gwrs, mae gennym ni, fel pob Aelod arall o’r Senedd yma, job o waith i’w wneud i graffu ar weddill y gyllideb ac i sicrhau ei bod hi'n cyflawni’r hyn sydd ei angen, a’i bod hi’n cael yr effaith fwyaf positif posib o dan yr amgylchiadau rŷn ni’n ffeindio’n hunain ynddyn nhw. A dwi’n dweud hynny nid yn unig am fod COVID, wrth gwrs, yn taflu ei gysgod dros bob dim, nid yn unig chwaith am fod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn dal i gael effaith ar economi Cymru, nac am fod lefel uchel chwyddiant a chynnydd costau byw oll yn mynd i gael effaith sylweddol ar waith y Llywodraeth, ar wasanaethau cyhoeddus ac ar fywydau teuluoedd ar draws Cymru, ond dwi’n sôn hefyd am annigonolrwydd y setliad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig.
Nawr, fel rŷn ni wedi clywed sawl gwaith, ac mi ategodd y Gweinidog hyn yn ei datganiad hi, pe bai’r gyllideb sy’n dod i Gymru wedi cynyddu’n unol â maint economi’r Deyrnas Unedig ers 2010, yna fyddai gan Gymru £3 biliwn yn ychwanegol yn y gyllideb ddrafft sydd o’n blaenau ni heddiw. Mewn cyllideb o faint yr un sydd gennym ni, mae £3 biliwn yn swm arwyddocaol iawn, iawn. Yn lle hynny, wrth gwrs, ac yn wahanol i’r Alban a Gogledd Iwerddon, mae Cymru yn gorfod troedio’r bil ar gyfer prosiectau fel rheilffordd HS2, sy’n cael ei hadeiladu’n gyfan gwbl y tu allan i Gymru ac er anfantais i’r economi Gymreig. Mae’r toriad creulon gan y Prif Weinidog i gredyd cynhwysol wedi cymryd dros £0.25 biliwn allan o economi Cymru, ac mi fydd e’n gadael dros 0.25 miliwn o deuluoedd Cymru yn wynebu cael eu plymio i dlodi. Mae’r Ceidwadwyr wedi torri addewidion ar arian Ewropeaidd hefyd. Fe soniodd y Gweinidog am y £46 miliwn rŷn ni wedi’i dderbyn o’r community renwal fund, lle bydden ni, wrth gwrs, wedi derbyn £375 miliwn petai ni'n dal yn yr Undeb Ewropeaidd. Er eu haddewid nhw yn San Steffan na fyddai Cymru geiniog ar ei cholled, mae’r gyllideb ar gyfer cefnogaeth amaethyddol £137 miliwn yn llai eleni, ac mi fydd hi'n £106 miliwn yn brin y flwyddyn nesaf.
Er, felly, bod y setliad ar yr olwg gyntaf yn edrych yn reit bositif, y gwir yw ei fod yn llawer mwy heriol nag y mae'n ymddangos. Erbyn diwedd y drydedd flwyddyn, mi fydd y gyllideb refeniw i fyny dim ond 0.5 y cant mewn termau real, ac mi fydd y gyllideb gyfalaf wedi disgyn tua 11 y cant.
Nawr, mae proffil y gyllideb yn heriol hefyd, wrth gwrs, gyda'r cynnydd yn uwch yn y blynyddoedd cyntaf, neu yn y flwyddyn gyntaf yn benodol. Mae hynny'n golygu, er bod blwyddyn 1 yn lled gadarnhaol, mae'n stori wahanol yn y blynyddoedd dilynol. Canlyniad hynny yw y bydd y gyllideb iechyd, er enghraifft, yn codi 8 y cant yn y flwyddyn gyntaf, ond yna dim ond 0.8 y cant yn yr ail flwyddyn a 0.3 y cant yn y drydedd flwyddyn. Mae’r stori’n debyg ar gyfer awdurdodau lleol a chyllidebau eraill hefyd. Felly, tra bod cyllideb 2022-23 yn heriol am y rhesymau y gwnes i grybwyll gynnau, mi fydd cyllidebau 2023-24 a 2024-25 hyd yn oed yn anos.
Nawr, dwi'n croesawu bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu defnyddio ei phwerau benthyca cyfalaf yn llawn yn y blynyddoedd yma sydd i ddod—rhywbeth y mae Plaid Cymru, wrth gwrs, wedi galw amdano fe ers amser—er mwyn buddsoddi mewn gwella isadeiledd a chryfhau seiliau twf yn yr economi Cymreig, ac mae'n hen bryd, os caf i ddweud, i hynny ddigwydd.
Dwi eisiau dweud ychydig hefyd am setliad awdurdodau lleol, oherwydd roedd ariannu awdurdodau lleol, wrth gwrs, o dan bwysau sylweddol cyn y pandemig, gyda Chanolfan Llywodraethiant Cymru yn awgrymu bod gwariant y pen yn 2019-20 9.4 y cant yn is nag yr oedd e ddegawd ynghynt. Mae’r heriau hynny, wrth gwrs, wedi dwysáu yn y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae costau gwasanaethau wedi cynyddu wrth i awdurdodau lleol ymateb yn arwrol, os caf i ddweud, i’r angen i ymgymryd â chyfrifoldebau ychwanegol a newydd o ganlyniad i COVID, gan gynnwys pethau fel gweinyddu taliadau grant i fusnesau, ehangu cymorth digartrefedd, rhoi'r gwasanaeth olrhain a chysylltu ar waith, ac yn y blaen ac yn y blaen, ac, ar yr un pryd, fe gollwyd ffynonellau refeniw pwysig o wahanol wasanaethau fel hamdden a gwasanaethau diwylliannol ac yn y blaen.
Fel mae'n sefyll ar hyn o bryd, mae nifer o’r heriau rheini'n dal i fodoli. Nawr, allwn ni ddim ond croesawu’r cynnydd ar gyfartaledd o 9.4 y cant i'r setliad awdurdodau lleol yn y gyllideb ddrafft hon, wrth gwrs, ond pan ŷch chi'n sylweddoli fod y cynnydd yn cymryd lle pethau fel y gronfa galedi i awdurdodau lleol, a bod disgwyl i elfennau eraill megis newidiadau i ariannu digartrefedd a chwestiynau ynglŷn ag ariannu ffyrdd, fel y clywsom yn gynharach, a'r newid i’r grant gweithlu gofal cymdeithasol, i gyd angen dod allan o'r setliad, ynghyd â phethau fel codiadau cyflog sydd ar y gweill, a phwysau eraill megis costau ynni uwch, chwyddiant uchel, ac yn y blaen ac yn y blaen, yna yn sydyn, wrth gwrs, dyw e ddim yn edrych mor hael. Unwaith eto, mae’n debyg mai yn yr ail a’r drydedd flwyddyn y gwelwn yr heriau mwyaf sylweddol o safbwynt awdurdodau lleol wrth i'r esgid wasgu ymhellach.
Tra, felly, bod yna lawer yn y gyllideb hon rŷn ni yn ei groesawu, a hynny yn bennaf, fel roeddwn i'n dweud, yr adnoddau sy'n cael eu clustnodi ar gyfer y polisïau radical a phellgyrhaeddol sydd yn y cytundeb cydweithio, mae mwy i'r gyllideb na hynny, ac fe fyddwn ni, fel y pleidiau eraill, yn craffu ar y gyllideb yn fanwl, yn bennaf drwy waith y pwyllgorau o hyn ymlaen, dros yr wythnosau sydd i ddod, fel sydd, wrth gwrs, yn hawl ac yn gyfrifoldeb i bob Aelod o'r Senedd yma.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd, and thank you for the opportunity to contribute to this debate on the statement on the Welsh draft budget. The Minister has described this budget—and we’ve just heard the Conservative spokesperson repeating that—as a budget that will create a fairer, greener and stronger Wales. But I will go further and say that, thanks to Plaid Cymru, this budget will create an even fairer Wales, an even greener Wales and an even stronger Wales. From free school meals for all primary pupils to the extension of free childcare to all two-year-olds, to tackling the housing crisis and far, far more, the commitments that Plaid Cymru has secured as part of the co-operation agreement with the Welsh Government will be transformational, particularly for some of our poorest households. The investment in this budget to implement those radical policies from the co-operation agreement are ones that we support, of course, because, as I say, they will contribute a great deal to changing the lives of people for the better, wherever you are in Wales.
Beyond what’s in the agreement, of course, we, like all other Members of the Senedd, have a job of work to do in scrutinising the rest of the budget and to ensure that it does deliver what is needed and that it has the most positive impact possible under the circumstances we find ourselves in. I say that not only because COVID is casting a shadow over everything, and not only because leaving the European Union is still having an impact on the Welsh economy, or because the high levels of inflation and increases in living costs will all have a significant impact on the work of Government, on public services and on the lives of families across Wales, but I am talking too about the inadequacy of the settlement from the UK Government.
Now, as we’ve heard on a number of occasions, and the Minister echoed this in her statement, if the budget coming to Wales had increased in line with the size of the UK economy since 2010, then Wales would have an additional £3 billion in the draft budget before us today. In a budget of the scale of ours, £3 billion is a very significant sum indeed. Instead of that, of course, and unlike Scotland and Northern Ireland, Wales has to foot the bill for projects such as HS2, which is being built entirely outwith Wales and to the disadvantage of the Welsh economy. The cruel cuts by the Prime Minister to universal credit have taken over £0.25 billion out of the Welsh economy and it will leave more than 0.25 million Welsh families facing being plunged into poverty. The Conservatives have broken their promises on European funding too. The Minister mentioned the £46 million that we have received from the community renewal fund, where of course we would have received £375 million were we still in the European Union. Despite their pledge in Westminster that Wales wouldn't be a penny worse off, the budget for agricultural support is £137 million less this year, and it will be £106 million short next year.
So, although the settlement at first sight looks quite positive, the truth of the matter is it is far more challenging than it appears. By the end of the third year, the revenue budget will only be up by 0.5 per cent in real terms, and the capital budget will have fallen by around 11 per cent.
Now, the profile of the budget is also challenging, with the increase higher in the first years, or the first year specifically. That means that although year 1 is very positive, it's a different story in following years. The result of that is that the health budget, for example, will increase by 8 per cent in the first year, but then only 0.8 per cent in the second year and 0.3 per cent in the third year. The story is similar for local authorities and other budgets too. So, whilst the 2022-23 budget is challenging for the reasons I outlined earlier, the budgets for 2023-24 and 2024-25 will be even more challenging.
Now, I welcome the fact that the Welsh Government intends to use its capital borrowing powers in full in these years—something that Plaid Cymru has been calling for for some time—in order to invest in improving infrastructure and generating growth in the Welsh economy. It's about time that that happened, if I may say so.
I want to say a few words about the local authority settlement, because the funding of local authorities was under substantial pressure prior to the pandemic, with the Wales Governance Centre suggesting that per capita expenditure in 2019-20 was 9.4 per cent lower than it was a decade earlier. Those challenges have intensified over the past two years. The cost of services has increased as local authorities responded heroically to the need to undertake additional responsibilities as a result of COVID, including things such as administering grant payments to businesses, expanding homelessness support, test and trace, and so on and so forth, whilst, simultaneously, important revenue sources were lost from various sources such as leisure and cultural services.
As things stand at the moment, many of those challenges persist. Now, we can only welcome the 9.4 per cent increase for local authorities in this draft budget, of course, but when you realise that the increase replaces things such as the hardship fund for local authorities, and that other elements such as changes to homelessness funding and questions on road funding, as we heard earlier, and changes to the social care workforce, all have to come out of the settlement as well as the pay increase in the pipeline, as well as higher energy costs, high inflation, and so on and so forth, then suddenly it doesn't look so generous. Once again, it appears that in the second and third year we will see the greatest challenges in terms of local authorities as they are squeezed yet further.
So, whilst there is much in this budget that we do welcome, and mainly, as I say, the resources allocated for those radical and far-reaching policies in the co-operation agreement, there is more to the budget than that, and we, like other parties, will be scrutinising the budget in detail, mainly through committee work over the ensuing weeks, as is the right and responsibility of all Members of this Senedd.
Our spending review set up an unadjusted Welsh block grant from the Treasury through to 2024-25. This three-year budget is something many of us have been calling for for a very long time, and allows for longer term planning.
Wales Fiscal Analysis estimate that, excluding COVID funding, the core budget for annual day-to-day expenditure by the Welsh Government will increase by £2.9 billion by 2024-25 compared to 2021-22, the equivalent of an approximate 3.1 per cent a year over the spending review period in money terms. That was something that Peter Fox said earlier. But—there's always a 'but'—if inflation is taken into account, this is at best a standstill budget. We've seen huge increases recently in inflation. That's bound to impact on the public sector. Higher costs of delivering services, higher wages and also much higher energy costs—local authorities and the public sector are not immune to this.
On housing proposed expenditure, I'm very pleased with the planned investment for the next three years in the social housing grant, pleased to see the housing support grant maintained at its current level, but I would prefer to see an inflationary increase across three years to support the cost of living increases in staff pay. The indicative budget is flat across three years, so in real terms would be something like a 10 per cent reduction.
Unfortunately, we will not be able to discuss alternative budgets because neither Plaid Cymru nor the Conservatives are either able or willing to create alternatives. The most recent estimate of tax and spend in Wales was produced in the 'Wales' Fiscal Future' report, produced by Cardiff University's Wales Governance Centre in March 2020, which is not considered to be an anti-Welsh nationalist or anti-Plaid Cymru group. And the report estimated that, in 2018-19, Wales raised £29.5 billion in taxes and had £43 billion spent on it by the Welsh and UK Governments, meaning that £13.5 billion more was spent on Wales than was raised by Welsh taxes.
I normally ask at this time if Plaid Cymru would like to produce a budget for an independent Wales, and the answer has always been 'yes', but I've never seen one. This year, I'll ask a different question: do they intend in an independent Wales to abolish the NHS, abolish pensions, increase taxes by 46 per cent, or a combination of cuts to all services and substantial increases, or have they got a magic money tree? Also, Plaid Cymru's opposition to bypasses is well known, except it works outside the area represented by their leader, where Llandeilo is about to get its second bypass when many other places haven't had a first.
The Conservative policy is easy to understand: cut taxes and hold no increase in expenditure. Put simply, it does not work. If the Conservatives want to reduce expenditure, let them tell the people where. Their big idea of abolishing free prescriptions did not last long during the Senedd election campaign after they started to talk to focus groups and to the electorate in general.
As important as the size of the budget is how it is spent. I would try and convince the Welsh Government to apply the five Es test to expenditure. Effectiveness: is the expenditure effective in achieving the Government's aim? Efficiency: is the expenditure the most efficient use of the resources? Equity: is it fair to all parts of Wales, not necessarily in one year but across a period of time? Major roadworks on the Heads of the Valleys road or the A55 can distort expenditure. Equality: does everyone get treated equally? Is the expenditure skewed to one or more groups of people or away from others? And, finally, the environment: is the budget going to improve the environment, reduce our carbon footprint and improve biodiversity?
On taxation, I've always opposed varying income tax. If you cut it, you'll have a shortfall in income. If you increase it, you upset the electorate; people who can use an England address will and therefore it's very unlikely to raise the amount predicted. What I would again call for is the return of business rates to local authority control. If we're talking about devolution, and everybody here or nearly everybody here is in favour of devolution, devolution cannot stop in Cardiff. We have to devolve more powers and more money, and more budgetary ability to raise money to local authorities.
In conclusion, the budget is assuming cost increases are controlled outside core expenditure—a static budget, but having got used to annual cuts, it is definitely a step in the right direction. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Sefydlodd ein hadolygiad o wariant grant bloc heb ei addasu i Gymru o'r Trysorlys hyd at 2024-25. Mae'r gyllideb tair blynedd hon yn rhywbeth y mae llawer ohonom ni wedi bod yn galw amdani ers tro byd, ac mae'n caniatáu cynllunio tymor hwy.
Mae Dadansoddiad Cyllidol Cymru yn amcangyfrif, ac eithrio cyllid COVID, y bydd y gyllideb graidd ar gyfer gwariant blynyddol o ddydd i ddydd gan Lywodraeth Cymru yn cynyddu £2.9 biliwn erbyn 2024-25 o'i gymharu â 2021-22, sy'n cyfateb i ryw 3.1 y cant y flwyddyn yn ystod cyfnod yr adolygiad o wariant mewn termau arian. Roedd hwnnw yn rhywbeth a ddywedodd Peter Fox yn gynharach. Ond—mae yna 'ond' bob amser—os ystyrir chwyddiant, cyllideb sy'n aros yn ei hunfan yw hon ar y gorau. Rydym ni wedi gweld cynnydd enfawr mewn chwyddiant yn ddiweddar. Mae hynny yn siŵr o effeithio ar y sector cyhoeddus. Mae costau uwch darparu gwasanaethau, cyflogau uwch a chostau ynni llawer uwch hefyd—nid yw awdurdodau lleol na'r sector cyhoeddus yn ddiogel rhag hyn.
O ran y gwariant arfaethedig ar dai, rwy'n falch iawn o'r buddsoddiad arfaethedig ar gyfer y tair blynedd nesaf yn y grant tai cymdeithasol, ac yn falch o weld y grant cymorth tai yn cael ei gynnal ar ei lefel bresennol, ond byddai'n well gen i weld cynnydd i gyflogau staff sy'n unol â chwyddiant dros dair blynedd i gefnogi'r cynnydd mewn costau byw. Mae'r gyllideb ddangosol yn aros ar wastad am dair blynedd, felly mewn termau real byddai hynny'n golygu rhywbeth fel gostyngiad o 10 y cant.
Yn anffodus, ni fyddwn yn gallu trafod cyllidebau amgen gan nad yw Plaid Cymru na'r Ceidwadwyr yn gallu neu'n barod i lunio dewisiadau eraill. Cafodd yr amcangyfrif diweddaraf o dreth a gwariant yng Nghymru ei lunio yn yr adroddiad 'Dyfodol Cyllidol Cymru', a gyhoeddwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru Prifysgol Caerdydd ym mis Mawrth 2020, ac nid yw'n cael ei ystyried yn grŵp sy'n wrthwynebus i genedlaetholdeb Cymreig na Phlaid Cymru. Ac amcangyfrifodd yr adroddiad fod Cymru, yn 2018-19, wedi codi £29.5 biliwn mewn trethi a bod Llywodraethau Cymru a'r DU wedi gwario £43 biliwn arni, sy'n golygu bod £13.5 biliwn yn fwy wedi ei wario ar Gymru nag a godwyd gan drethi Cymru.
Fel arfer ar yr adeg hon byddwn i'n gofyn a fyddai Plaid Cymru yn awyddus i lunio cyllideb ar gyfer Cymru annibynnol, a'r ateb fu 'byddem' bob amser, ond ni welais i un erioed. Eleni, rwyf i am ofyn cwestiwn gwahanol: ydyn nhw, mewn Cymru annibynnol, yn bwriadu diddymu'r GIG, diddymu pensiynau, cynyddu trethi 46 y cant, neu fod â chyfuniad o doriadau i'r holl wasanaethau a chodiadau sylweddol, neu a oes ganddyn nhw goeden arian hud? Hefyd, mae gwrthwynebiad Plaid Cymru i ffyrdd osgoi yn hysbys iawn, ond gwahanol iawn yw hi yn yr ardal y mae eu harweinydd yn ei chynrychioli, lle mae Llandeilo ar fin cael ei hail ffordd osgoi pan nad oes llawer o leoedd eraill wedi cael un o gwbl.
Mae polisi'r Ceidwadwyr yn hawdd ei ddeall: torri trethi a pheidio â chael unrhyw gynnydd mewn gwariant. Yn syml, nid yw hynny'n gweithio. Os yw'r Ceidwadwyr yn awyddus i leihau gwariant, gadewch iddyn nhw ddweud wrth y bobl ble. Ni pharodd eu syniad mawr nhw i ddiddymu presgripsiynau am ddim yn hir iawn yn ystod yr ymgyrch etholiadol i'r Senedd ar ôl iddyn nhw ddechrau siarad â grwpiau ffocws ac â'r etholwyr yn gyffredinol.
Yr un mor bwysig â maint y gyllideb yw'r dull o'i gwario. Hoffwn i geisio argyhoeddi Llywodraeth Cymru i gymhwyso'r prawf pumplyg i wariant. Effeithiolrwydd: a yw'r gwariant yn effeithiol o ran cyflawni nod y Llywodraeth? Effeithlonrwydd: a yw'r gwariant y defnydd mwyaf effeithlon o'r adnoddau? Tegwch: a yw hyn yn cynnig tegwch i bob rhan o Gymru, nid o reidrwydd mewn blwyddyn ond dros gyfnod o amser? Gall gwaith ffordd mawr ar ffordd Blaenau'r Cymoedd neu'r A55 ystumio gwariant. Cydraddoldeb: a yw pawb yn cael eu trin yn gyfartal? A yw'r gwariant yn cael ei ystumio i un neu fwy o grwpiau o bobl neu i ffwrdd oddi wrth eraill? Ac, yn olaf, yr amgylchedd: a fydd y gyllideb yn gwella'r amgylchedd, yn lleihau ein hôl troed carbon, ac yn gwella bioamrywiaeth?
O ran trethiant, rwyf i bob amser wedi gwrthwynebu amrywio'r dreth incwm. Os gwnewch chi ei thorri, byddwch chi'n brin o incwm. Os gwnewch chi ei chynyddu, rydych chi'n cynhyrfu'r etholwyr; bydd pobl sy'n gallu defnyddio cyfeiriad yn Lloegr yn gwneud hynny ac felly mae hynny'n annhebygol iawn o godi'r swm a ragwelir. Yr hyn y byddwn i'n galw amdano eto yw dychwelyd ardrethi busnes i reolaeth awdurdodau lleol. Os ydym ni'n sôn am ddatganoli, ac mae pawb yn y fan hon neu bron pawb yn y fan hon o blaid datganoli, ni all datganoli orffen yng Nghaerdydd. Mae'n rhaid i ni ddatganoli mwy o bwerau a mwy o arian, a mwy o allu cyllidebol i godi arian i'r awdurdodau lleol.
I gloi, mae'r gyllideb yn rhagdybio bod cynnydd mewn costau yn cael ei reoli y tu allan i wariant craidd—cyllideb statig, ond ar ôl dod i arfer â thoriadau blynyddol, mae hwnnw yn sicr yn gam i'r cyfeiriad iawn. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Can I start by thanking the Minister for the open and collaborative way she and her officials have taken in working with me in recent months? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
I agree wholeheartedly with her when she said that the Senedd has worked at its best and achieved most when parties across the Chamber have worked together. The Welsh Liberal Democrats' priority at the election was a fair and green recovery following the pandemic; ensuring our NHS and care services were supported; providing opportunities for children and young people; supporting workers and small business; and putting the climate crisis at the heart of our economy. I am pleased to see elements of this draft budget that reflect those aims, and I'm delighted that, through discussions over recent months about a children and young people's budget, the Welsh Liberal Democrats have been able to secure £20 million to radically reform services for care-experienced children and young people. And I'm pleased to see additional funding for mental health services included in the budget as well.
This must be a budget that carefully balances the immediate challenges we face, but that looks at the future we want to create for our planet and for the next generation: a kinder, fairer, greener and more just Wales. And, finally, I look forward to the remainder of this budget process. Diolch, Gweinidog; diolch, Dirprwy Lywydd.
A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am ei dull agored a chydweithredol hi a'i swyddogion o weithio gyda mi yn ystod y misoedd diwethaf? Diolch i chi. Diolch yn fawr iawn.
Rwyf i'n cytuno â hi yn llwyr wrth iddi ddweud bod y Senedd wedi gweithio ar ei gorau ac wedi cyflawni fwyaf wrth i bleidiau ar draws y Siambr weithio gyda'i gilydd. Blaenoriaeth Democratiaid Rhyddfrydol Cymru yn yr etholiad oedd adferiad teg a gwyrdd yn dilyn y pandemig; gan sicrhau bod ein GIG a'n gwasanaethau gofal yn cael eu cefnogi; gan gynnig cyfleoedd i blant a phobl ifanc; gan gefnogi gweithwyr a busnesau bach; a gan roi'r argyfwng hinsawdd wrth wraidd ein heconomi ni. Rwy'n falch o weld elfennau o'r gyllideb ddrafft hon yn adlewyrchu'r nodau hynny, ac rwyf i wrth fy modd, yn dilyn trafodaethau yn ystod y misoedd diwethaf ynghylch cyllideb plant a phobl ifanc, fod Democratiaid Rhyddfrydol Cymru wedi gallu sicrhau £20 miliwn i ddiwygio gwasanaethau ar gyfer plant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal yn radical. Ac rwy'n falch o weld cyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl wedi ei gynnwys yn y gyllideb hefyd.
Mae'n rhaid i hon fod yn gyllideb sy'n cydbwyso'n ofalus yr heriau uniongyrchol sy'n ein hwynebu ni, ond sy'n edrych ar y dyfodol yr ydym ni'n awyddus i'w greu ar gyfer ein planed a'r genhedlaeth nesaf: Cymru sy'n fwy caredig, yn decach, yn wyrddach ac yn fwy cyfiawn. Ac, yn olaf, rwy'n edrych ymlaen at weddill y broses gyllidebol hon. Diolch, Gweinidog; diolch, Dirprwy Lywydd.
I wish everybody a happy new year and a healthy 2022.
While there is much to be welcomed in this budget, it unfortunately does little to address the massive crisis facing social care in Wales. This budget will put into effect the Welsh Government's answer to the recruitment crisis facing the care sector, namely a wage of £9.90 per hour. But unfortunately, this is too little, too late, as a couple of days ago the UK's second biggest supermarket chain, Sainsbury's, announced that they are about to pay a minimum wage of £10 an hour, and we've already seen Lidl increase their minimum wage to £10.10 per hour. How can we justify paying those caring for our most vulnerable less money than somebody working in a supermarket? And I've recently been criticised for making this comparison, but I'm not denigrating those providing a valuable service in keeping our nation fed, but simply pointing out the perversity of paying people working in the care sector less than supermarket workers.
A year ago, when my party were drawing up our policy platform, when we committed to paying a minimum of £10 per hour to care staff, this was well above the minimum wage, and part of a package aimed at making the caring profession an attractive career prospect for young people. We can't continue to exploit those whose care and compassion drives them to dedicate their lives to caring for others. Adequate pay and conditions for care staff should have been implemented on day one of this sixth Senedd, but thanks to continued dither and delay, we are reaping the whirlwind. We have a recruitment crisis in care and it's having a clear and demonstrated effect on our NHS, as one in six NHS beds are occupied by patients who are medically able to be discharged but cannot be sent home because of the lack of a care package—a care package that cannot be provided because of a lack of care staff. And this has driven some local health boards to directly employ care staff, which in turn has resulted in poaching staff from the care sector.
Sadly, this budget does little to address these issues. It will do nothing to address the recruitment crisis, and the additional moneys for social care are going to be pumped into the integrated care fund—a fund that the Auditor General for Wales states is not meeting its potential. He said, and I quote,
'aspects of the way the fund has been managed at national, regional and project levels have limited its potential to date. There is little evidence of successful projects yet being mainstreamed and funded as part of public bodies' core service delivery.'
So it shows that, yes, once again, this Welsh Government is pinning its hopes on the fund. The integration of health and care shouldn't still be reliant on pilot projects; social care should not be treated as the junior partner in this deal. And once again, vast sums have been pumped into secondary care, into the NHS black hole. But unless we address the issues in social care and provide the necessary funding, our waiting lists will continue to grow, as beds continue to fill up with patients needing social care and not medical care. So, I urge the finance Minister to rethink and provide greater funding for social care. Diolch yn fawr.
Hoffwn i ddymuno blwyddyn newydd dda i bawb ac iechyd da yn 2022.
Er bod llawer i'w groesawu yn y gyllideb hon, yn anffodus nid yw'n gwneud fawr ddim i fynd i'r afael â'r argyfwng enfawr sy'n wynebu gofal cymdeithasol yng Nghymru. Bydd y gyllideb hon yn rhoi ar waith ateb Llywodraeth Cymru i'r argyfwng recriwtio sy'n wynebu'r sector gofal, sef cyflog o £9.90 yr awr. Ond yn anffodus, mae hwn yn rhy ychydig, yn rhy hwyr, oherwydd ychydig ddyddiau yn ôl, cyhoeddodd y gadwyn fwyaf ond un o archfarchnadoedd yn y DU, sef Sainsbury's, ei bod ar fin talu isafswm cyflog o £10 yr awr, ac rydym ni eisoes wedi gweld Lidl yn cynyddu ei isafswm cyflog i £10.10 yr awr. Sut gallwn ni gyfiawnhau talu llai o arian i'r rhai sy'n gofalu am y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas ni nag i unigolyn sy'n gweithio mewn archfarchnad? A chefais fy meirniadu yn ddiweddar am wneud y gymhariaeth hon, ond nid wyf i'n bychanu'r bobl hynny sy'n darparu gwasanaeth gwerthfawr wrth fwydo ein cenedl, dim ond yn tynnu sylw at ba mor wrthnysig yw talu llai o arian i bobl sy'n gweithio yn y sector gofal na gweithwyr mewn archfarchnadoedd.
Flwyddyn yn ôl, pan oedd fy mhlaid i yn llunio ein llwyfan polisi, pan wnaethom ni ymrwymo i dalu isafswm o £10 yr awr i staff gofal, roedd hyn yn llawer uwch na'r isafswm cyflog, ac yn rhan o becyn gyda'r nod o wneud y proffesiwn gofalu yn yrfa ddeniadol i bobl ifanc. Ni allwn ni barhau i gymryd mantais o'r rhai y mae eu gofal a'u cydymdeimlad yn eu harwain i neilltuo eu bywydau i ofalu am bobl eraill. Dylid bod wedi rhoi cyflogau ac amodau digonol ar waith ar gyfer staff gofal ar ddiwrnod cyntaf y chweched Senedd hon, ond oherwydd y tin-droi a'r oedi parhaus, rydym ni'n gweld ffrwyth y corwynt. Mae gennym ni argyfwng recriwtio ym maes gofal ac mae hynny yn cael effaith glir ac amlwg ar ein GIG, gan fod un o bob chwe gwely yn y GIG wedi ei lenwi gan gleifion y gellid eu rhyddhau o safbwynt meddygol ond na ellir eu hanfon adref oherwydd diffyg pecyn gofal—pecyn gofal na ellir ei ddarparu oherwydd diffyg staff gofal. Ac mae hyn wedi arwain rhai byrddau iechyd lleol at gyflogi staff gofal yn uniongyrchol, sydd yn ei dro wedi arwain at ddwyn staff o'r sector gofal.
Yn anffodus, nid yw'r gyllideb hon yn gwneud fawr ddim i fynd i'r afael â'r materion hyn. Ni fydd yn gwneud dim i fynd i'r afael â'r argyfwng recriwtio, a bydd yr arian ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol yn cael ei roi yn y gronfa gofal integredig—cronfa y dywed Archwilydd Cyffredinol Cymru nad yw'n cyflawni ei photensial. Dywedodd ef, ac rwy'n dyfynnu,
'mae agweddau ar reolaeth y gronfa ar lefelau cenedlaethol, rhanbarthol a phrosiectau wedi cyfyngu ar ei photensial hyd yn hyn. Prin yw'r dystiolaeth bod prosiectau llwyddiannus yn cael cyflwyno ar lefel prif ffrwd a'u hariannu yn rhan o ddarpariaeth gwasanaethau craidd y cyrff cyhoeddus.'
Felly, mae'n dangos, yn wir, unwaith eto, fod Llywodraeth Cymru yn hoelio ei gobeithion ar y gronfa. Ni ddylai integreiddio iechyd a gofal barhau i ddibynnu ar brosiectau treialu; ni ddylid trin gofal cymdeithasol fel partner iau yn y fargen hon. Ac unwaith eto, cafodd symiau enfawr eu cyfeirio i ofal eilaidd, i fagddu'r GIG. Ond oni bai ein bod ni'n mynd i'r afael â'r materion ym maes gofal cymdeithasol ac yn darparu'r cyllid angenrheidiol, bydd ein rhestrau aros yn parhau i dyfu, wrth i welyau barhau i gael eu llenwi gan gleifion sydd ag anghenion gofal cymdeithasol ac nid gofal meddygol. Felly, rwy'n annog y Gweinidog cyllid i ailystyried a sicrhau bod mwy o gyllid ar gael ar gyfer gofal cymdeithasol. Diolch yn fawr.
Diolch, Minister, for this budget update this afternoon. I'm speaking this afternoon as one of the regional Members for South Wales East. I welcome the extra clarity your statement brings, because it allows the Senedd to provide the rigorous and focused scrutiny that is required for each and every Welsh Government budget. I'd appreciate further detail on a couple of important matters.
Since my election, I have championed an improved funding settlement for Tŷ Hafan and Tŷ Gobaith—the two children's hospices in Wales. The amazing people behind both hospices crave an improved funding settlement to allow them to do more for the vulnerable children and families they care for. We have already established that their state funding pales in comparison to children's hospices in England, Scotland and Northern Ireland. When I raised this matter in the Siambr last summer, the health Minister said a report had been commissioned and would be reporting back in the autumn. Well, autumn has since come and gone, and we have heard nothing publicly. I understand there have been some positive indications about improved funding for children's hospices in Wales, but, as yet, nothing on the record. Can you therefore provide an update with regard to the voluntary hospices funding review and what additional funding will be made available to Tŷ Hafan and Tŷ Gobaith within the budget for 2022-23?
Finally, can you tell me if the budget includes enough of a commitment to recovery services for children? A commitment to invest in early years interventions such as Flying Start is welcome, as is the focus on social care. However, I understand there is a concern from experts in the field, such as NSPCC Cymru, that recovery services for children who have already experienced abuse, neglect or trauma have not always been sustainably funded. Back in November, you reassured the Senedd that Welsh Government will recognise the importance of children's social services and also children's mental health as well. I'm seeking a commitment today that recovery services for children continue to be available to the child for as long as they are needed. Diolch yn fawr.
Diolch, Gweinidog, am yr wybodaeth ddiweddaraf am y gyllideb y prynhawn yma. Rwy'n siarad y prynhawn yma gan fy mod i'n un o Aelodau rhanbarthol dwyrain de Cymru. Rwy'n croesawu'r eglurder ychwanegol sy'n dod yn sgil eich datganiad, gan ei fod yn caniatáu i'r Senedd wneud y gwaith craffu trwyadl a manwl sy'n ofynnol ar gyfer pob un o gyllidebau Llywodraeth Cymru. Byddwn i'n falch o gael rhagor o fanylion am un neu ddau o faterion pwysig.
Ers i mi gael fy ethol, rwyf i wedi hyrwyddo setliad cyllid gwell ar gyfer Tŷ Hafan a Tŷ Gobaith—y ddwy hosbis ar gyfer plant yng Nghymru. Mae'r bobl anhygoel sy'n cynnal y ddwy hosbis yn dyheu am setliad cyllid gwell i'w galluogi i wneud mwy i'r plant a'r teuluoedd agored i niwed y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw. Rydym ni wedi sefydlu eisoes fod eu cyllid gwladol yn fach iawn o'i gymharu â hosbisau plant yn Lloegr, yr Alban, a Gogledd Iwerddon. Pan godais i'r mater hwn yn y Siambr yr haf diwethaf, dywedodd y Gweinidog iechyd fod adroddiad wedi ei gomisiynu ac y byddai'n adrodd yn ôl yn yr hydref. Wel, mae'r hydref wedi mynd a dod ers hynny, ac nid ydym ni wedi clywed dim yn gyhoeddus. Rwyf i ar ddeall y bu rhai arwyddion cadarnhaol ynghylch gwell cyllid ar gyfer hosbisau plant yng Nghymru, ond, hyd yma, nid oes dim ar gofnod. A wnewch chi felly roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr adolygiad o gyllid hosbisau gwirfoddol a pha gyllid ychwanegol a fydd ar gael i Tŷ Hafan a Tŷ Gobaith yn y gyllideb ar gyfer 2022-23?
Yn olaf, a wnewch chi ddweud wrthyf a yw'r gyllideb yn cynnwys digon o ymrwymiad i wasanaethau adfer i blant? Mae yna groeso i'r ymrwymiad i fuddsoddi mewn ymyriadau blynyddoedd cynnar fel Dechrau'n Deg, yn ogystal â'r pwyslais ar ofal cymdeithasol. Serch hynny, rwyf i ar ddeall bod pryder ymhlith arbenigwyr yn y maes, fel NSPCC Cymru, nad yw gwasanaethau adfer i blant sydd wedi eu cam-drin, eu hesgeuluso, neu sydd wedi cael trawma eisoes wedi eu hariannu mewn ffordd gynaliadwy bob amser. Yn ôl ym mis Tachwedd, fe wnaethoch chi roi sicrwydd i'r Senedd y bydd Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd gwasanaethau cymdeithasol i blant yn ogystal ag iechyd meddwl plant hefyd. Hoffwn i gael ymrwymiad heddiw y bydd gwasanaethau adfer i blant yn parhau i fod ar gael i blant am faint bynnag o amser y mae eu hangen arnyn nhw. Diolch yn fawr.
I would like to welcome this draft budget, which outlines continued support for local authorities as they continue to provide services at the forefront of the pandemic. I understand that it's more generous than what has been allocated for English councils by UK Government, and the fact that it is free from hypothecation, as in Scotland, is most welcome.
However, I'd like to outline some concerns I have about the lack of funding outlined for the maintenance of existing highways maintained by local authorities. The Welsh Local Government Association have been told there will be no continuation of the much valued grant of £20 million and that road maintenance funding is being reinvested into active travel. I was told in response to my question in the Senedd that funding from the pause in the building of new roads would be reinvested in active travel and the maintenance of existing roads. In these challenging financial times, it's essential that we do not neglect the maintenance of our highways. Following 10 years of UK austerity and cuts to public service funding, a 2020 county surveyor survey estimated that a backlog of deferred highway asset maintenance of more than £1.6 billion currently exists.
In addition to constant use and ageing, our assets are undergoing pressure from the effects of climate change. The heavy rainfall we are experiencing washes away road surfaces, creates potholes, sunken gullies and fills drains with debris that then have to be constantly emptied to be effective. Recent additional Government grant funding has provided authorities with the opportunity to arrest deterioration of some, but not all the highway assets. It was really much valued, that £20 million each year over the last three years. A steady state investment is required annually to keep the assets in their current condition. It's estimated, just to keep them in their current state, carriageways require £65 million per annum, footways £9 million, and structures including bridges £46 million per annum. These structures, such as bridges, are being impacted greatly by flooding and climate change. So, they really need this investment. Allowing assets to deteriorate to this level where replacement is the only option risks incurring avoidable costs in the future, and the potential for some assets to fail at short notice, which is happening now, such as a new bridge—. There's a bridge in Denbighshire and there have been landslides in Flintshire. Many local authorities have been impacted. All this will necessitate expensive reactive repair, closure and, in extreme instances, increased user risk.
I notice that trunk road agencies continue to be comparatively well funded, as they have again in this budget, but most of our highway network falls to local authorities. Motorways and dual carriageways account for a very small percentage of our infrastructure across Wales. Our roads need to be maintained so they continue to be available for use by pedestrians, cyclists, public transport, motorists and businesses. It's impossible to provide dedicated cycle routes on the majority of our highways. Cyclists need to use the edge of roads, which are made dangerous by potholes and blocked gullies. These also cause increased wear of tyres, which are one of the greatest pollutants and cause exacerbation to climate change as well, and pollution in our water courses. Going forward, I would like to see significant and continued Welsh Government investment in our roads network to ensure that they are fit for purpose. They are our biggest assets. Thank you.
Hoffwn i groesawu'r gyllideb ddrafft hon, sy'n amlinellu cefnogaeth barhaus i awdurdodau lleol wrth iddyn nhw barhau i ddarparu gwasanaethau ar reng flaen y pandemig. Rwyf i ar ddeall ei bod hi'n fwy hael na'r hyn sydd wedi ei ddyrannu i gynghorau Lloegr gan Lywodraeth y DU, ac mae'r ffaith nad yw hi'n cynnwys unrhyw neilltuo, fel y mae yn yr Alban, i'w groesawu yn fawr.
Fodd bynnag, hoffwn i amlinellu rhai pryderon sydd gen i ynghylch y diffyg cyllid a amlinellir ar gyfer cynnal a chadw priffyrdd presennol sydd yng ngofal yr awdurdodau lleol. Dywedwyd wrth Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru na fydd y grant gwerthfawr iawn o £20 miliwn yn parhau ac y bydd cyllid cynnal a chadw ffyrdd yn cael ei ailfuddsoddi mewn teithio llesol. Dywedwyd wrthyf i mewn ymateb i fy nghwestiwn yn y Senedd y byddai cyllid yn sgil yr egwyl wrth adeiladu ffyrdd newydd yn cael ei ailfuddsoddi mewn teithio llesol a chynnal a chadw ffyrdd presennol. Yn y cyfnod ariannol heriol hwn, mae hi'n hanfodol nad ydym ni'n esgeuluso gwaith cynnal a chadw ein priffyrdd. Yn dilyn 10 mlynedd o gyni yn y DU a thoriadau i gyllid gwasanaethau cyhoeddus, amcangyfrifodd arolwg gan syrfëwr sirol yn 2020 fod gwerth dros £1.6 biliwn o ôl-groniad o waith cynnal a chadw asedau priffyrdd wedi ei ohirio yn bodoli ar hyn o bryd.
Yn ogystal â defnydd cyson a henaint, mae ein hasedau o dan bwysau oherwydd effeithiau newid hinsawdd. Mae'r glaw trwm yr ydym ni'n ei gael yn golchi arwynebau ffyrdd i ffwrdd, yn creu tyllau yn y ffordd, yn cwympo cwteri, ac yn llenwi draeniau gyda malurion sydd wedyn yn gorfod cael eu gwagio trwy'r amser i fod yn effeithiol. Mae cyllid grant ychwanegol diweddar gan y Llywodraeth wedi rhoi cyfle i awdurdodau atal dirywiad rhai asedau, ond nid holl asedau'r priffyrdd. Gwerthfawrogwyd yn fawr iawn yr £20 miliwn bob blwyddyn dros y tair blynedd diwethaf. Mae angen buddsoddiad cyson gan y wladwriaeth yn flynyddol i gadw'r asedau yn eu cyflwr presennol. Amcangyfrifir, i gadw cerbytffyrdd yn eu cyflwr presennol yn unig, y bydd angen £65 miliwn y flwyddyn, £9 miliwn ar droedffyrdd, a £46 miliwn y flwyddyn ar adeileddau gan gynnwys pontydd. Mae llifogydd a newid hinsawdd yn effeithio'n fawr ar yr adeileddau hyn, fel pontydd. Felly, mae angen y buddsoddiad hwn arnyn nhw yn fawr. Mae caniatáu i asedau ddirywio i gyflwr lle nad oes dewis arall ond gosod asedau newydd yn eu lle yn arwain at gostau yn y dyfodol y gellid eu hosgoi, yn ogystal â'r posibilrwydd y gallai rhai asedau ddiffygio ar fyr rybudd, sy'n digwydd ar hyn o bryd, fel pont newydd—. Mae yna bont yn sir Ddinbych a bu tirlithriadau yn sir y Fflint. Mae llawer o awdurdodau lleol wedi gweld effaith hyn. Bydd hyn i gyd yn golygu y bydd angen gwaith atgyweirio ymatebol helaeth a chostus, cau ffyrdd, ac, mewn achosion eithafol, mwy o berygl i ddefnyddwyr.
Rwy'n sylwi bod asiantaethau cefnffyrdd yn parhau i gael eu hariannu yn gymharol dda, fel yn y gyllideb hon eto, ond yr awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'n rhwydwaith priffyrdd. Canran fach iawn o'n seilwaith ni ledled Cymru yw'r traffyrdd a'r ffyrdd deuol. Mae angen cynnal ein ffyrdd fel eu bod nhw'n parhau i fod ar gael i'w defnyddio gan gerddwyr, beicwyr, trafnidiaeth gyhoeddus, modurwyr, a busnesau. Mae hi'n amhosibl darparu llwybrau beicio pwrpasol ar y rhan fwyaf o'n priffyrdd. Mae angen i feicwyr ddefnyddio ymylon y ffyrdd, sy'n beryglus oherwydd tyllau a chwteri wedi eu cau. Mae'r rhain hefyd yn achosi mwy o draul ar deiars, sef un o'r llygryddion mwyaf ac sy'n gwaethygu'r newid yn yr hinsawdd hefyd, a llygredd yn ein cyrsiau dŵr. Wrth symud ymlaen, hoffwn i weld buddsoddiad sylweddol a pharhaus gan Lywodraeth Cymru yn ein rhwydwaith ffyrdd i sicrhau ei fod yn addas i'w ddiben. Y rhain yw ein hasedau mwyaf. Diolch i chi.
In welcoming the budget statement and this debate, I have to put on record my disappointment when it comes to our climate change agenda. Members will be well aware of my concerns raised in the Senedd that the Welsh Government continues to place long-term arrangements for environmental governance on the back burner, thereby squandering this opportunity for Wales to be a world leader in environmental green protections. Indeed, whilst Natural England is receiving a 47 per cent increase in UK Government funding, data provided by Wales Environment Link, via their budgetary consultation submission, shows that Natural Resources Wales's funding has decreased by 35 per cent between 2013 and 2020. Over the same period, prosecutions on environmental offences have reduced by 61 per cent, with WEL members rightly raising concerns about an apparent lack of capacity for robust monitoring programmes and management of protected sites. According to my own analysis, NRW is now set to receive a real-terms cut in funding, with them remaining at £69.7 million for 2022-23. So, to protect our green spaces, I ask the Minister to review this situation, and look to use whatever resources are available to introduce a framework for a long-term independent office for environment protection.
On the issue of budgetary analysis, I also notice concerns regarding the fact that the budget lines for marine and fisheries often become entangled. With marine conservation being a central concern for many residents along the coast here, in north Wales, the present level of difficulty in trying to identify what level of budget is being provided for marine biodiversity or habitat restoration, compared to funds available for supporting the fishing industry—. It's not there. So, in the name of transparency, would the Minister look to provide an additional breakdown so that this can be scrutinised more easily?
Elsewhere, I recognise that an unspecified amount will go towards establishing a publicly owned energy company. Given the issues encountered by the Bristol Energy company, whereby the failing asset was sold for £14 million, which was far less than the £36.5 million invested by Bristol City Council, perhaps this money would be better spent establishing a microgrid trial in north Wales. Decision makers in Cardiff Bay have long acknowledged that Wales continues to experience a grid capacity crisis, which is causing an unnecessary trip in the system, preventing meaningful and long-term progress in the nation's green industrial revolution. Fostering such a microgrid trial in north Wales would be in line with the north Wales energy strategy. So, I ask that the Minister again looks at this budget so that our shared interest in such progress can be recognised with the resource it deserves.
Finally, I do find it concerning that the budget seeks to provide £1 million in revenue funding to establish a national construction company that will, in effect, compete with our hard-working property developers. From conversations with the industry, I know that the private sector stands ready to provide housing and generate employment opportunities. However, as my own stakeholder group can attest, we know that 10,000 new homes are being blocked via NRW's troubling guidance on phosphates. The Minister for Climate Change needs to clarify what resources will the Welsh Government be setting aside to unplug the block on housebuilding throughout Wales. Having declared a climate emergency well over two years ago now, one would have thought by now that this budget would have reflected the Welsh Government's priorities in terms of climate change and our carbon outputs. Clearly, when reading through it, it is not very evident at all that this focus is as meaningful as it should be. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Wrth groesawu datganiad y gyllideb a'r ddadl hon, mae'n rhaid i mi gofnodi fy siom o ran ein hagenda newid hinsawdd. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol iawn o fy mhryderon a gafodd eu codi yn y Senedd bod Llywodraeth Cymru yn parhau i wthio trefniadau hirdymor ar gyfer llywodraethu amgylcheddol i'r cefndir, gan wastraffu'r cyfle hwn i Gymru fod yn arweinydd byd-eang ym maes diogelu amgylcheddol gwyrdd. Yn wir, er bod Natural England yn cael cynnydd o 47 y cant yng nghyllid Llywodraeth y DU, mae data a gafodd ei ddarparu gan Cyswllt Amgylchedd Cymru, drwy eu cyflwyniad ymgynghori cyllidebol, yn dangos bod cyllid Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gostwng 35 y cant rhwng 2013 a 2020. Yn ystod yr un cyfnod, mae erlyniadau ynghylch troseddau amgylcheddol wedi gostwng 61 y cant, gydag aelodau Cyswllt Amgylchedd Cymru yn codi pryderon yn briodol am ddiffyg capasiti ymddangosiadol ar gyfer rhaglenni monitro cadarn a rheoli safleoedd gwarchodedig. Yn ôl fy nadansoddiad i fy hun, mae CNC nawr ar fin cael toriad mewn cyllid mewn termau real, gyda nhw'n parhau i fod ar £69.7 miliwn ar gyfer 2022-23. Felly, er mwyn diogelu ein mannau gwyrdd, rwy'n gofyn i'r Gweinidog adolygu'r sefyllfa hon, a cheisio defnyddio pa adnoddau bynnag sydd ar gael i gyflwyno fframwaith ar gyfer swyddfa annibynnol hirdymor ar gyfer diogelu'r amgylchedd.
O ran dadansoddi cyllidebau, rwyf i hefyd yn sylwi ar bryderon ynghylch y ffaith bod llinellau'r gyllideb ar gyfer y môr a physgodfeydd yn aml yn mynd yn ddyrys. Gyda chadwraeth forol yn bryder canolog i lawer o drigolion ar hyd yr arfordir yma, yn y gogledd, mae lefel bresennol yr anhawster wrth geisio nodi pa lefel o gyllideb sy'n cael ei darparu ar gyfer bioamrywiaeth forol neu adfer cynefinoedd, o'i chymharu â'r arian sydd ar gael i gefnogi'r diwydiant pysgota—. Nid yw yno. Felly, yn enw tryloywder, a fyddai'r Gweinidog yn ceisio darparu dadansoddiad ychwanegol fel y byddai modd craffu ar hyn yn haws?
Mewn mannau eraill, rwy'n cydnabod y bydd swm amhenodol yn mynd tuag at sefydlu cwmni ynni sy'n eiddo i'r cyhoedd. O ystyried y materion y mae cwmni Bristol Energy wedi'u hwynebu, pryd cafodd yr ased aflwyddiannus ei werthu am £14 miliwn, a oedd yn llawer llai na'r £36.5 miliwn a gafodd ei fuddsoddi gan Gyngor Dinas Bryste, efallai y byddai'n well gwario'r arian hwn yn sefydlu treial microgrid yn y gogledd. Mae'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ym Mae Caerdydd wedi cydnabod ers tro bod Cymru'n parhau i wynebu argyfwng capasiti grid, sy'n achosi toriadau diangen yn y system, gan atal cynnydd ystyrlon a hirdymor yn chwyldro diwydiannol gwyrdd y genedl. Byddai meithrin treial microgrid o'r fath yn y gogledd yn cyd-fynd â strategaeth ynni'r gogledd. Felly, rwy'n gofyn i'r Gweinidog edrych eto ar y gyllideb hon fel bod modd cydnabod ein diddordeb cyffredin mewn cynnydd o'r fath gyda'r adnodd y mae'n ei haeddu.
Yn olaf, mae'n bryder i mi fod y gyllideb yn ceisio darparu £1 miliwn o gyllid refeniw i sefydlu cwmni adeiladu cenedlaethol a fydd, i bob pwrpas, yn cystadlu â'n datblygwyr eiddo sy'n gweithio'n galed. O sgyrsiau gyda'r diwydiant, gwn i fod y sector preifat yn barod i ddarparu tai a chreu cyfleoedd cyflogaeth. Fodd bynnag, fel y gall fy ngrŵp rhanddeiliaid fy hun dystio, gwyddom ni fod 10,000 o gartrefi newydd yn cael eu rhwystro drwy ganllawiau trafferthus CNC ar ffosffadau. Mae angen i'r Gweinidog Newid Hinsawdd egluro pa adnoddau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu neilltuo i glirio'r rhwystr ar adeiladu tai ledled Cymru. Ar ôl datgan argyfwng hinsawdd ymhell dros ddwy flynedd yn ôl erbyn hyn, byddai rhywun wedi meddwl erbyn hyn y byddai'r gyllideb hon wedi adlewyrchu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran newid hinsawdd a'n hallbynnau carbon. Yn amlwg, wrth ddarllen drwyddi, nid yw'n amlwg iawn o gwbl bod y pwyslais hwn mor ystyrlon ag y dylai fod. Diolch, Dirprwy Lywydd.
The people of Islwyn will welcome this important statement today, and this budget will take Wales forward. As the Minister noted, we have in no way escaped the years of Tory austerity before this pandemic hit. The lack of fair funding for Wales, pernicious over the last decade, and the lack of UK infrastructural spend in Wales, including the lack of HS2 consequentials, has been shocking and has consequences, as did the scrapping of the UK pandemic preparedness group. COVID-19 has challenged and continues to challenge every nation on earth. The Welsh Government is therefore both fiscally and morally right to prioritise funding for our public services. It is right to provide an additional £1.3 billion to our heroic Welsh NHS and an additional £0.75 billion to our hard-working local authorities in the local government settlement. With a strong collaborative approach in our policy and a strong budget investment in education, transport and climate, with fairer, greener, nature-based solutions, a made-in-Wales approach for—
Bydd pobl Islwyn yn croesawu'r datganiad pwysig hwn heddiw, a bydd y gyllideb hon yn datblygu Cymru. Fel y nododd y Gweinidog, nid ydym ni wedi dianc, mewn unrhyw ffordd, flynyddoedd o gyni'r Torïaid cyn i'r pandemig hwn daro. Mae'r diffyg cyllid teg i Gymru, yn niweidiol yn ystod y degawd diwethaf, a'r diffyg gwariant seilwaith y DU yng Nghymru, gan gynnwys diffyg symiau canlyniadol HS2, wedi bod yn frawychus ac mae ganddo ganlyniadau, fel oedd gan ddileu grŵp parodrwydd pandemig y DU. Mae COVID-19 wedi herio ac mae'n parhau i herio pob cenedl ar y ddaear. Felly, mae gan Lywodraeth Cymru hawl ariannol a moesol i flaenoriaethu cyllid ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae'n iawn darparu £1.3 biliwn ychwanegol i'n GIG arwrol yng Nghymru a £0.75 biliwn ychwanegol i'n hawdurdodau lleol gweithgar yn y setliad llywodraeth leol. Gydag ymagwedd gydweithredol gref yn ein polisi a buddsoddiad cryf yn y gyllideb mewn addysg, trafnidiaeth a'r hinsawdd, gydag atebion tecach, gwyrddach, seiliedig ar natur, dull gweithredu a wnaed yng Nghymru ar gyfer—
Rhianon, can I ask you to stop a second? We've lost your video. We just want to make sure that it's operational at your end.
Rhianon, a gaf i ofyn i chi aros eiliad? Rydym ni wedi colli eich fideo. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ei fod yn weithredol eich ochr chi.
Yes, it is. We're having problems with the video. It has to be intermittently put back on. I've almost finished. If I can just come to my question, Deputy Presiding Officer.
Ydy. Rydym ni'n cael problemau gyda'r fideo. Mae'n rhaid ei rhoi yn ôl yn ysbeidiol. Rydw i bron â gorffen. Os caf i ddod at fy nghwestiwn, Dirprwy Lywydd.
Okay. As long as you're aware the video is not working for us. Okay?
Iawn. Cyn belled â'ch bod chi'n ymwybodol nad yw'r fideo yn gweithio i ni. Iawn?
That's absolutely fine. It's doing that, and they're trying to sort it.
So, Minister, how do you explain, then, to my constituents how it is that Wales will only receive £46 million this year from the UK Government's community renewal fund, on an ad-hoc, non-transparent basis, compared to the £375 million that we would have received from EU structural funds from January 2021? That's a loss of £329 million, when we were told we would receive not a penny less. Thank you.
Mae hynny'n hollol iawn. Mae'n gwneud hynny, ac maen nhw'n ceisio ei ddatrys.
Felly, Gweinidog, sut yr ydych chi'n egluro, felly, i fy etholwyr pam y bydd Cymru'n cael £46 miliwn yn unig eleni o gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, ar sail ad hoc, nad yw'n dryloyw, o'i gymharu â'r £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021? Mae hynny'n golled o £329 miliwn, pan ddywedwyd wrthym ni na fyddem ni'n cael ceiniog yn llai. Diolch.
Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r gyllideb hon.
Thank you to the Minister for bringing forward this budget.
Firstly, as Members are aware, I'm extremely proud of what the co-operation agreement between Plaid Cymru and the Welsh Government seeks to achieve, especially when it comes to free school meals. Extending free school meals to all primary school pupils is the first step to achieving universal free school meals, and that will go a long way to ensuring that kids from all backgrounds are guaranteed nutritious food as part of their education.
We do have some distance to go yet, but if I can focus on free school meals for all primary school children for now, I hope the Government would give some consideration to front-loading financial support in this budget for free school meals so that we can see the benefits of this policy sooner rather than later. The sooner we can get this policy implemented across Wales, the better off people will be. Ideally, I would like to see this policy fully implemented in 2022.
I'd also be interested to learn if the provision for providing free school meals through the school holiday period is still accounted for in the budget. I can't stress enough how much of a lifeline this is for families over the holiday period, when costs rise significantly for families with children, and this becomes even more important as we begin to see a cost-of-living crisis emerge.
And finally on free school meals, but on a wider point of policy, does the Government account for the positive impacts of policies such as free school meals and the subsequent savings that are made in other areas, such as health and the economy, when putting together their budget?
Yn gyntaf, fel y mae'r Aelodau'n ymwybodol, rwy'n hynod falch o'r hyn y mae'r cytundeb cydweithredu rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru yn ceisio'i gyflawni, yn enwedig o ran prydau ysgol am ddim. Ymestyn prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd yw'r cam cyntaf tuag at sicrhau prydau ysgol am ddim i bawb, a bydd hynny'n gwneud llawer i sicrhau bod plant o bob cefndir yn ddi-ffael yn cael bwyd maethlon fel rhan o'u haddysg.
Mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd eto, ond os caf i ganolbwyntio ar brydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd am y tro, rwy'n gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn rhoi rhywfaint o ystyriaeth i gymorth ariannol o flaen llaw yn y gyllideb hon ar gyfer prydau ysgol am ddim fel y gallwn ni weld manteision y polisi hwn cyn gynted â phosibl. Gorau po gyntaf y gallwn roi'r polisi hwn ar waith ledled Cymru, gorau oll eu byd fydd pobl. Yn ddelfrydol, hoffwn weld y polisi hwn yn cael ei weithredu'n llawn yn 2022.
Byddai gennyf i ddiddordeb hefyd mewn dysgu a yw'r ddarpariaeth ar gyfer darparu prydau ysgol am ddim drwy gyfnod gwyliau'r ysgol yn dal i gael ei hystyried yn y gyllideb. Ni allaf bwysleisio digon faint o achubiaeth yw hyn i deuluoedd dros gyfnod y gwyliau, pan fydd costau'n codi'n sylweddol i deuluoedd â phlant, ac mae hyn yn dod yn bwysicach fyth wrth i ni ddechrau gweld argyfwng costau byw yn dod i'r amlwg.
Ac yn olaf ar brydau ysgol am ddim, ond ar bwynt polisi ehangach, a yw'r Llywodraeth yn rhoi cyfrif am effeithiau cadarnhaol polisïau fel prydau ysgol am ddim a'r arbedion dilynol sy'n cael eu gwneud mewn meysydd eraill, megis iechyd a'r economi, wrth lunio eu cyllideb?
I'm grateful to the Minister for her statement opening this debate. I noticed that the Minister seems to be making a great deal of notes during this debate. She's always welcome, of course, whenever we're debating these things, but I'm sure she's been as shocked as I am during this debate that, having spent 10 years listening to Tories lecture us on austerity, lecture us on being very careful with the public purse and the rest of it, we've just had a number of Tory speakers standing up and spending a million quid with every breath they take. We've had Gareth Davies demanding more money for investing in social services. I tend to agree with him, as it happens, but it's his Government that's been cutting it in the first place, of course. Janet Finch-Saunders bemoans the lack of investment in climate change when she has a Government that barely believes in it in Westminster and has certainly cut back on investment on the other side of the border. And poor old Peter Fox, of course, wants to spend money on everything, just in case. So we have had a Conservative debate this afternoon that has been entirely rooted in spending public money that they themselves are involved in cutting. There is a word for that. I won't test your patience, Deputy Presiding Officer, this afternoon, but there is a word for that, and it was used quite freely in Westminster at lunchtime.
Let me say this: I think in terms of the debates that we have on our budgets in Wales, we need to focus more on income than on expenditure. Anybody can spend money. Anybody can stand up and demand more funding for every subject under the sun. I welcome the conversations that the Government has had with Plaid Cymru and with the Liberal Democrats. I see the influence of both those parties on this budget, and I think it's something to be welcomed. I also notice that the contributions from Jane Dodds and from Plaid Cymru Members this afternoon have been far more rooted in reality and rooted in delivery than the fantasies we've heard from Conservative Members. But let me say this in terms of not spending, but raising funds: I'd like to understand more from the Minister how she is looking at her budgets over the coming years. Because it's fake, of course, for the Conservatives to argue that this is the most generous spending agreement or settlement that we've ever had. It's the easiest thing in the world to look at the cash numbers and say this is more than last year, and that's more than the year before. That's basic arithmetic. It's not the reality, though, and it's not the reality that we've had over the last decade. I remember Peter Fox very well as a local government leader; I don't remember him once telling me that he would prefer to be an English local government leader than a Welsh local government leader when he was dancing a very neat little dance around the words of Andrew R.T. Davies in the Chamber being thrown back at him in other meetings. But I don't blame him for that either.
But let me say this: Brexit is having a ferocious impact on our public finances. It's already been mentioned, and Rhianon Passmore spoke about the utter betrayal of Welsh communities; £375 million the Secretary of State promised would be maintained at a Finance Committee last year—he made that commitment on the record to Members here, and Members will remember that. It was to the External Affairs and Additional Legislation Committee, actually; I think the Deputy Presiding Officer was in the Chair during that meeting. We've received £46 million. Either he was seeking to mislead us at the time, or he's misled us since then. Since we've now got a Prime Minister who misleads people every minute of every day, we don't know the answer to that question, but what we do know is that we've been misled, that people up and down Wales have been deeply misled, and that public finances are much the worse for that. But we also know that Brexit is reducing our gross domestic product by an average of 4 per cent. That's going to have a direct impact, of course, on our tax take and the ability of the Welsh Government to meet its commitments in terms of taxation, and I'd like to understand how the Minister is seeking to address that.
I also want to raise the issue of rail investment. We've seen again the Tories not investing in Wales. Peter Fox finished his opening contribution by saying that this budget recognises the place of Wales in a strong union. What it actually does is recognise the weakness of Wales in a union that doesn't give a damn about Wales. That's what it really does. If you look at the—. Well, Janet can shake her head, but the numbers speak for themselves. We are not seeing the investment in rail infrastructure that we are seeing in Scotland. We are not seeing the infrastructure investments in Wales that we're seeing across the border in England, and why is that? It's because a Tory Government in Westminster doesn't want to spend the money in Wales. Simple as that. I'm happy to take an intervention if any of those Members wish to do so.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei datganiad wrth agor y ddadl hon. Sylwais i ei bod yn ymddangos bod y Gweinidog yn gwneud llawer iawn o nodiadau yn ystod y ddadl hon. Mae croeso iddi bob tro, wrth gwrs, pryd bynnag yr ydym ni'n trafod y pethau hyn, ond rwy'n siŵr ei bod hi wedi cael cymaint o sioc ag yr wyf i yn ystod y ddadl hon, ar ôl treulio 10 mlynedd yn gwrando ar y Torïaid yn ein darlithio ni ar gyni, yn ein darlithio ar fod yn ofalus iawn gyda'r pwrs cyhoeddus ac ati, rydym ni newydd gael nifer o siaradwyr Torïaidd yn sefyll i fyny ac yn gwario miliwn o bunnau gyda phob anadl y maen nhw'n ei gymryd. Rydym ni wedi cael Gareth Davies yn mynnu mwy o arian ar gyfer buddsoddi mewn gwasanaethau cymdeithasol. Rwyf i'n dueddol o gytuno ag ef, fel y mae'n digwydd, ond ei Lywodraeth ef sydd wedi bod yn ei dorri yn y lle cyntaf, wrth gwrs. Mae Janet Finch-Saunders yn cwyno am y diffyg buddsoddiad mewn newid hinsawdd pan fo ganddi Lywodraeth sydd prin yn credu ynddo yn San Steffan ac yn sicr wedi cwtogi ar fuddsoddiad ar ochr arall y ffin. Ac mae'r hen Peter Fox druan, wrth gwrs, eisiau gwario arian ar bopeth, rhag ofn. Felly, rydym ni wedi cael dadl Geidwadol y prynhawn yma sydd wedi'i gwreiddio'n llwyr mewn gwario arian cyhoeddus y maen nhw eu hunain yn rhan o'r broses o'i dorri. Mae gair am hynny. Nid wyf am drethu eich amynedd, Dirprwy Lywydd, y prynhawn yma, ond mae gair am hynny, ac fe gafodd ei ddefnyddio’n eithaf rhydd yn San Steffan amser cinio.
Gadewch i mi ddweud hyn: rwy'n credu o ran y dadleuon sydd gennym ni ar ein cyllidebau yng Nghymru, mae angen i ni ganolbwyntio mwy ar incwm nag ar wariant. Gall unrhyw un wario arian. Gall unrhyw un sefyll i fyny a mynnu mwy o arian ar gyfer pob pwnc dan haul. Rwy'n croesawu'r sgyrsiau y mae'r Llywodraeth wedi'u cael gyda Phlaid Cymru a gyda'r Democratiaid Rhyddfrydol. Rwy'n gweld dylanwad y ddwy blaid hynny ar y gyllideb hon, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth i'w groesawu. Rwy'n sylwi hefyd fod cyfraniadau Jane Dodds a gan Aelodau Plaid Cymru y prynhawn yma wedi'u gwreiddio'n llawer mwy mewn gwirionedd ac wedi'u gwreiddio mewn cyflawni na'r ffantasïau yr ydym ni wedi'u clywed gan Aelodau Ceidwadol. Ond gadewch i mi ddweud hyn o ran peidio â gwario, ond codi arian: hoffwn i ddeall mwy gan y Gweinidog o ran sut y mae hi'n edrych ar ei chyllidebau yn ystod y blynyddoedd nesaf. Gan ei bod hi'n ffug, wrth gwrs, i'r Ceidwadwyr ddadlau mai dyma'r cytundeb neu setliad gwario mwyaf hael i ni ei gael erioed. Y peth hawsaf yn y byd yw edrych ar niferoedd yr arian parod a dweud bod hyn yn fwy na'r llynedd, a bod hynny'n fwy na'r flwyddyn flaenorol. Mae hynny'n rhifyddeg sylfaenol. Nid dyma'r gwir sefyllfa, serch hynny, ac nid dyma'r sefyllfa yr ydym wedi'i chael yn ystod y degawd diwethaf. Rwy'n cofio Peter Fox yn dda iawn yn arweinydd llywodraeth leol; nid wyf yn ei gofio yn dweud wrthyf unwaith y byddai'n well ganddo fod yn arweinydd llywodraeth leol yn Lloegr nag arweinydd llywodraeth leol yng Nghymru pan oedd yn dawnsio dawns fach grefftus iawn o amgylch geiriau Andrew R.T. Davies yn y Siambr a oedd yn cael eu taflu'n ôl ato mewn cyfarfodydd eraill. Ond nid wyf i'n ei feio am hynny chwaith.
Ond gadewch i mi ddweud hyn: mae Brexit yn cael effaith ffyrnig ar ein cyllid cyhoeddus. Mae eisoes wedi'i grybwyll, a siaradodd Rhianon Passmore am fradychu cymunedau Cymru yn llwyr; byddai'r £375 miliwn a addawodd yr Ysgrifennydd Gwladol yn cael ei gynnal mewn Pwyllgor Cyllid y llynedd—gwnaeth ef yr ymrwymiad hwnnw ar y cofnod i'r Aelodau yma, a bydd yr Aelodau'n cofio hynny. I'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ydoedd, mewn gwirionedd; rwy'n credu mai'r Dirprwy Lywydd oedd yn y Gadair yn ystod y cyfarfod hwnnw. Rydym ni wedi cael £46 miliwn. Naill ai yr oedd e'n ceisio ein camarwain ni ar y pryd, neu y mae wedi'n camarwain ni ers hynny. Gan fod gennym ni nawr Brif Weinidog y DU sy'n camarwain pobl bob munud o bob dydd, nid ydym ni'n gwybod yr ateb i'r cwestiwn hwnnw, ond yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw ein bod ni wedi cael ein camarwain, a bod pobl ar hyd a lled Cymru wedi cael eu camarwain yn fawr, a bod cyllid cyhoeddus yn waeth o lawer o'r herwydd. Ond rydym ni hefyd yn gwybod bod Brexit yn lleihau ein cynnyrch domestig gros 4 y cant ar gyfartaledd. Mae hynny'n mynd i gael effaith uniongyrchol, wrth gwrs, ar ein defnydd o drethi a gallu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei hymrwymiadau o ran trethiant, a hoffwn i ddeall sut y mae'r Gweinidog yn ceisio ymdrin â hynny.
Rwyf i hefyd eisiau codi mater buddsoddi mewn rheilffyrdd. Rydym ni wedi gweld eto nad yw'r Torïaid yn buddsoddi yng Nghymru. Gorffennodd Peter Fox ei gyfraniad agoriadol drwy ddweud bod y gyllideb hon yn cydnabod lle Cymru mewn undeb cryf. Yr hyn y mae'n ei wneud mewn gwirionedd yw cydnabod gwendid Cymru mewn undeb nad oes ots ganddo am Gymru. Dyna mae'n ei wneud mewn gwirionedd. Os edrychwch ar—. Wel, gall Janet ysgwyd ei phen, ond mae'r rhifau'n siarad drostyn nhw eu hunain. Nid ydym ni'n gweld y buddsoddiad mewn seilwaith rheilffyrdd yr ydym ni'n ei weld yn yr Alban. Nid ydym ni'n gweld y buddsoddiadau seilwaith yng Nghymru yr ydym ni'n eu gweld dros y ffin yn Lloegr, a pham hynny? Y rheswm am hynny yw nad yw Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan eisiau gwario'r arian yng Nghymru. Mor syml â hynny. Rwy'n hapus i dderbyn ymyriad os bydd unrhyw un o'r Aelodau hynny'n dymuno gwneud hynny.
You haven't got the time to do so, Alun.
Nid oes gennych chi'r amser i wneud hynny, Alun.
I haven't got the time, so I won't test your patience this afternoon, but I hope that the Minister in replying will be able to address some of the issues around how we raise funds in Wales, and how we're able to better marshal those funds in order to achieve the objectives that I think she set out, and with which I completely agree.
Nid oes gennyf i'r amser, felly ni wnaf i drethu eich amynedd y prynhawn yma, ond gobeithiaf y bydd y Gweinidog, wrth ymateb, yn gallu ymdrin â rhai o'r materion sy'n ymwneud â sut yr ydym ni'n codi arian yng Nghymru, a sut y gallwn ni drefnu'r arian hwnnw'n well er mwyn cyflawni'r amcanion yr oedd hi wedi'u nodi rwy'n credu, yr wyf i'n cytuno'n llwyr â nhw.
Thank you, Minister, for bringing forward today's statement on the draft budget. Just a brief reminder at this point that I'm still a member of Conwy County Borough Council, as my register of interest shows.
Like many Members, just before Christmas, while I was doing my best to ensure Father Christmas was able to arrive safe and well, I too was eagerly awaiting for the draft budget to be released and to see what would be spent where, and the effects that this would have. As my colleague Peter Fox excellently outlined in his contribution, whilst acknowledging the pressures caused by the pandemic, despite Mr Davies's concerns that some of us Conservatives aren't perhaps conservative enough, this budget must be invested wisely to deliver on the priorities of working people, with a laser-like focus on creating better paid jobs and delivering vital public services.
As a Minister, you've outlined yourself something that I've continuously raised with you during this pandemic, which is that councils have gone above and beyond in providing vital services to local people. Indeed, this sentiment has been repeated by Members across parties today, including Mr Hedges and Mr Gruffydd as well in their contributions. So, it will come as no surprise today that I will focus my brief contribution on local government, and specifically the local government settlement. I know that many councils up and down Wales, including the Welsh Local Government Association, have welcomed the local government settlement within this budget—an increase of 9.4 per cent on a like-for-like basis compared to the current year. Of course, as an ex-council leader, I too would have liked to have seen this during my time leading a council.
It is fair, though, also to say that this local government settlement has come after years and years of underfunding to councils, especially those further north and perhaps rural councils, which have had significant cuts over that time. Because of this, and despite the increase in funding, it looks like many councils will still have to raise council tax this year to cover their pressures. But more funding to councils this year could have alleviated this issue. It's now likely that increased pressure will be put on local residents through higher taxation, even though they have been hit hard during this COVID-19 pandemic. With this context in mind, I would like to raise just three really brief points, Deputy Presiding Officer.
First, linked to these pressures, it's worth highlighting the financial demands that councils are likely to face over the next three years. This has been estimated at over £1 billion of increased pressures. And, Minister, as your statement noted, the funding to cover this over the next three years has only been committed to three quarters of this, at £750 million. In fact, future years show significant shortfalls in funding likely to be made to councils. It would be a welcome move if, Minister, you could consider proper funding of these next three years of pressures to enable councils to deliver the services that our residents need.
Secondly, Minister, as you will be well aware, councils and council leaders work best when there is financial certainty and they can plan for the future. However, despite you receiving your future settlement for the next three years from the UK Government, there is still no specific breakdown of funding to individual councils beyond 2023. And the Welsh Local Government Association have been clear that a breakdown of funding beyond this time would be really beneficial. So, in light of this, I am disappointed that this hasn't been provided, and I hope that it's something that you're able to look into sooner rather than later.
Finally, a massive issue facing many councils up and down Wales is supporting an ageing population through social care. I have concerns that the current financial formula for local government does not properly reflect this shift in our population and the pressures that our hard-working services face. An example of this, just briefly, is that the current funding formula provides councils with over £1,500 for everybody over the age of 85, but for those aged 60 to 84, it provides just £10.72—a huge discrepancy in the formula, which makes it very difficult for councils supporting an ageing population. So, I would welcome a continued review of that formula with the Welsh Local Government Association, to make sure that it is still appropriate.
So, to conclude, there are, of course, positives from the local government settlement, which are welcomed. Nevertheless, as I've outlined, there are numerous issues that need to be addressed. I look forward to scrutinising the Minister over the settlement in the coming weeks on our Local Government and Housing Committee and putting forward our response from my side of the benches to this really important piece of work. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw ar y gyllideb ddrafft. Dyma bwynt byr i'ch atgoffa yma fy mod i'n dal i fod yn aelod o Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, fel y mae fy nghofrestr o fuddiannau yn ei dangos.
Fel llawer o Aelodau, ychydig cyn y Nadolig, wrth i mi wneud fy ngorau i sicrhau bod Siôn Corn yn gallu cyrraedd yn ddiogel ac yn iach, roeddwn i hefyd yn disgwyl yn eiddgar i'r gyllideb ddrafft gael ei rhyddhau ac i weld beth fyddai'n cael ei wario ac ymhle, a'r effeithiau y byddai hyn yn ei gael. Fel yr amlinellodd fy nghyd-Aelod Peter Fox yn rhagorol yn ei gyfraniad, gan gydnabod y pwysau y mae'r pandemig wedi'u hachosi, er gwaethaf pryderon Mr Davies nad yw rhai ohonom ni Geidwadwyr yn ddigon ceidwadol efallai, mae'n rhaid buddsoddi'r gyllideb hon yn ddoeth i gyflawni blaenoriaethau pobl sy'n gweithio, gan ganolbwyntio ar greu swyddi sy'n talu'n well a darparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol.
A chithau'n Weinidog, rydych chi wedi amlinellu eich hun rhywbeth yr wyf i wedi'i godi gyda chi'n barhaus yn ystod y pandemig hwn, sef bod cynghorau wedi mynd y tu hwnt i ddarparu gwasanaethau hanfodol i bobl leol. Yn wir, mae'r farn hon wedi cael ei hailadrodd gan Aelodau ar draws y pleidiau heddiw, gan gynnwys Mr Hedges a Mr Gruffydd hefyd yn eu cyfraniadau. Felly, ni fydd yn syndod heddiw y byddaf i'n canolbwyntio fy nghyfraniad byr ar lywodraeth leol, ac yn benodol y setliad llywodraeth leol. Rwy'n gwybod bod llawer o gynghorau ar hyd a lled Cymru, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wedi croesawu'r setliad llywodraeth leol o fewn y gyllideb hon—cynnydd o 9.4 y cant ar sail gyfatebol o'i gymharu â'r flwyddyn bresennol. Wrth gwrs, fel cyn-arweinydd cyngor, byddwn i hefyd wedi hoffi gweld hyn yn ystod fy nghyfnod yn arwain cyngor.
Fodd bynnag, mae'n deg dweud hefyd fod y setliad llywodraeth leol hwn wedi dod ar ôl blynyddoedd a blynyddoedd o danariannu i gynghorau, yn enwedig y rhai ymhellach i'r gogledd ac efallai cynghorau gwledig eraill, sydd wedi cael toriadau sylweddol yn ystod y cyfnod hwnnw. Oherwydd hyn, ac er gwaethaf y cynnydd mewn cyllid, mae'n edrych fel y bydd yn rhaid i lawer o gynghorau godi'r dreth gyngor eleni i gynnal y pwysau. Ond gallai mwy o arian i gynghorau eleni fod wedi lleddfu'r mater hwn. Mae'n debygol nawr y bydd mwy o bwysau'n cael ei roi ar drigolion lleol drwy drethiant uwch, er eu bod wedi cael eu taro'n galed yn ystod y pandemig COVID-19 hwn. Gyda'r cyd-destun hwn mewn golwg, hoffwn i godi tri phwynt byr iawn yn unig, Dirprwy Lywydd.
Yn gyntaf, yn gysylltiedig â'r pwysau hyn, mae'n werth tynnu sylw at y gofynion ariannol y mae cynghorau'n debygol o'u hwynebu yn ystod y tair blynedd nesaf. Yr amcangyfrif yw bod hyn yn fwy na £1 biliwn o bwysau ychwanegol. A, Gweinidog, fel y nododd eich datganiad chi, dim ond tri chwarter o'r cyllid i ymdrin â hyn sydd wedi'i ymrwymo ar gyfer y tair blynedd nesaf sef, £750 miliwn. Yn wir, mae blynyddoedd i ddod yn dangos diffygion sylweddol mewn cyllid sy'n debygol o gael ei roi i gynghorau. Byddai'n gam i'w groesawu pe gallech chi, Gweinidog, ystyried ariannu'r tair blynedd nesaf hyn o bwysau i alluogi cynghorau i ddarparu'r gwasanaethau y mae eu hangen ar ein trigolion.
Yn ail, Gweinidog, fel y gwyddoch chi'n iawn, mae cynghorau ac arweinwyr cynghorau yn gweithio orau pan fydd sicrwydd ariannol a gallan nhw gynllunio ar gyfer y dyfodol. Fodd bynnag, er i chi gael eich setliad ar gyfer y dyfodol am y tair blynedd nesaf gan Lywodraeth y DU, nid oes dadansoddiad penodol o gyllid i gynghorau unigol y tu hwnt i 2023. Ac mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bod yn glir y byddai dadansoddiad o'r cyllid y tu hwnt i'r amser hwn yn fanteisiol iawn. Felly, yng ngoleuni hyn, yr wyf i'n siomedig nad yw hyn wedi'i ddarparu, a gobeithio ei fod yn rhywbeth y gallwch chi ymchwilio iddo cyn gynted â phosibl.
Yn olaf, mater enfawr sy'n wynebu llawer o gynghorau ar hyd a lled Cymru yw cefnogi poblogaeth sy'n heneiddio drwy ofal cymdeithasol. Mae gennyf i bryderon nad yw'r fformiwla ariannol bresennol ar gyfer llywodraeth leol yn adlewyrchu'r newid hwn yn ein poblogaeth yn briodol a'r pwysau y mae ein gwasanaethau sy'n gweithio'n galed yn eu hwynebu. Un enghraifft o hyn, yn fyr, yw bod y fformiwla ariannu bresennol yn rhoi dros £1,500 i gynghorau ar gyfer pawb dros 85 oed, ond i'r rhai rhwng 60 ac 84 oed, dim ond £10.72 y mae'n ei ddarparu—anghysondeb enfawr yn y fformiwla, sy'n ei gwneud yn anodd iawn i gynghorau gefnogi poblogaeth sy'n heneiddio. Felly, byddwn i'n croesawu adolygu'r fformiwla honno'n barhaus gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, er mwyn sicrhau ei bod yn dal yn briodol.
Felly, i gloi, mae pethau cadarnhaol, wrth gwrs, yn y setliad llywodraeth leol, sydd i'w croesawu. Serch hynny, fel yr wyf wedi'i amlinellu, mae nifer o faterion y mae angen mynd i'r afael â nhw. Edrychaf i ymlaen at graffu ar y Gweinidog o ran y setliad yn ystod yr wythnosau nesaf ar ein Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai a chyflwyno ein hymateb o fy ochr i o'r meinciau i'r darn pwysig iawn hwn o waith. Diolch yn fawr iawn.
Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb.
I call on the Minister for Finance and Local Government to reply.
Thank you very much. Thank you to all colleagues for what has been a really, really useful debate. There have been so many points raised. So, I will try and respond to at least some of the key themes, but I know that my colleagues will have been listening carefully, and I look forward to responding to some of the more detailed points in the committee scrutiny sessions that will be taking place over the coming weeks.
So, the debate began with Peter Fox's reflections on the benefits of the union, and, absolutely, I would agree that Wales is stronger by being part of the union, and the union is stronger with Wales in it. But it certainly doesn't mean that there is not room for improvement. From a finance perspective, we could certainly do with improvement in terms of flexibility, clarity, fair play, and sticking to the letter and the spirit of the statement of funding policy.
I think that some of the contributions have really drawn out why all of this is important. So, Rhianon Passmore and Alun Davies were keen to talk about the loss of EU funding. Under the UK Government's community renewal fund, we heard that Wales will receive only £46 million this year, compared to at least £375 million we would have received from the EU structural funds from January 2021. So, clearly, a promise broken and one that will have real impacts in communities across Wales. Exiting the EU is compounding the economic damage caused by COVID. The loss of hundreds of millions of pounds in EU funding through the UK Government plans just adds to the pressures that we face, and it will be a ferocious impact, as Alun Davies described.
Diolch yn fawr iawn. Diolch i'r holl gyd-Aelodau am yr hyn sydd wedi bod yn ddadl wirioneddol ddefnyddiol. Mae cynifer o bwyntiau wedi'u codi. Felly, ceisiaf ymateb i rai o'r themâu allweddol o leiaf, ond rwy'n gwybod y bydd fy nghyd-Aelodau wedi bod yn gwrando'n ofalus, ac rwy'n edrych ymlaen at ymateb i rai o'r pwyntiau manylach yn sesiynau craffu'r pwyllgorau a fydd yn digwydd yn ystod yr wythnosau nesaf.
Felly, dechreuodd y ddadl gyda myfyrdodau Peter Fox ar fanteision yr undeb, ac, fe fyddwn i'n cytuno'n llwyr fod Cymru'n gryfach drwy fod yn rhan o'r undeb, ac mae'r undeb yn gryfach gyda Chymru ynddo. Ond yn sicr nid yw'n golygu nad oes lle i wella. O safbwynt cyllid, gallem ni yn sicr wneud â gwelliant o ran hyblygrwydd, eglurder, chwarae teg, a glynu wrth lythyren ac ysbryd y datganiad o bolisi ariannu.
Rwy'n credu bod rhai o'r cyfraniadau wedi tynnu sylw at pam y mae hyn i gyd yn bwysig. Felly, roedd Rhianon Passmore ac Alun Davies yn awyddus i siarad am golli cyllid yr UE. O dan gronfa adnewyddu cymunedol Llywodraeth y DU, gwnaethom ni glywed mai dim ond £46 miliwn a gaiff Cymru eleni, o'i gymharu ag o leiaf £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael o gronfeydd strwythurol yr UE o fis Ionawr 2021. Felly, yn amlwg, mae addewid wedi'i dorri ac un a fydd yn cael effaith wirioneddol mewn cymunedau ledled Cymru. Mae ymadael â'r UE yn dwysáu'r difrod economaidd sydd wedi'i achosi gan COVID. Mae colli cannoedd o filiynau o bunnau o gyllid yr UE drwy gynlluniau Llywodraeth y DU yn ychwanegu at y pwysau sy'n ein hwynebu, a bydd yn effaith ffyrnig, fel y disgrifiodd Alun Davies.
The UK Government has also announced that £0.4 billion will be available UK-wide on the shared prosperity fund in 2022-23, £0.7 billion in 2023-24, and £1.5 billion in 2024-25. So, clearly, by anyone's reckoning, we are absolutely being short-changed of the £375 million that we would have had annually through the EU had we remained in it and had the UK Government kept its promise that we wouldn't be a penny worse off.
Llyr Gruffydd also talked about farm funding, and that's another area where the UK Government has let us down badly. Our rural communities and farmers will lose out on at least £106 million of replacement EU funding over the spending review period, on top of the £137 million not provided for by the UK Government in this financial year. So, we completely disagree with the UK Government's assertion that they've met their obligations to provide replacement funding for farmers and rural development through a combination of replacement funding from the spending review and Wales's remaining EU funding. It's just a really disingenuous way of describing the way in which they're providing support for our rural communities, and, again, it will have real impacts for farming communities across Wales.
The issue of borrowing was also referred to, and this again is an area where if we did have greater flexibility then we could certainly plan better and we could make the most of our borrowing capacity. Our draft budget does reflect our plans to maximise our capital borrowing, drawing the maximum annual drawdown of £150 million a year, borrowing an additional £450 million up to 2024-25, and that's the maximum that we can currently access within the fiscal framework. So, we would like to raise the annual borrowing that we're able to access, and also the overall amount of borrowing that we're able to access. Those discussions are ongoing with the UK Government. We're not making any progress at the moment, but there will still be arguments that we continue to make alongside colleagues in the other devolved Governments. But I will add that we always, in our budgets, plan to draw down the full borrowing. The reason why it isn't allocated at the end of the year is as a result of late in-year changes announced by the UK Government that impact on our overall budget.
I also draw colleagues' attention to the fact that for the first time this year we're using an over-allocation of general capital, so that will help us to further stretch every available pound of capital funding, and will hopefully give us an opportunity really to provide flexibility for ourselves in the absence of it from the UK Government.
I've talked about borrowing, so I'll also mention tax. Our draft budget uses tax forecasts published by the Office for Budget Responsibility in the Welsh taxes outlook, and taken together, WRIT, LTT, LDT and NDR will contribute around £3.9 billion to the Welsh Government budget in 2022-23, and that rises to £4.3 billion in 2024-25. This is the first multi-year budget since tax devolution, so it's important to note that future forecasts won't only affect in-year budget management in 2022-23, but also the overall budgetary arithmetic for 2023-24 and 2024-25, and I know that we'll be discussing that with the Finance Committee in due course. But it does really speak, I think, to the need to continue our efforts to grow our Welsh tax base, and you can see examples throughout the budget as to how we intend to do that. The personal learning accounts would be one really good example of how we intend to support people and continue to support people to maximise their income. So, I think that that's an area we can be very proud of, and an area, actually, where we've been doing some really good work in terms of gender budgeting, and I look forward to opportunities to discuss that further in committees.
I'll respond to some of the main policy areas that were referred to in the debate—social care, of course, being one. So, we're committed to providing social care with the funding it needs. In addition to the investment via the revenue support grant, we're providing £60 million additional funding to drive forward wider reforms to the sector and to place it on that sustainable footing for the future. In 2022-23 alone, we're providing over an additional £250 million for social services, and that includes £180 million provided within the local government settlement, direct investment of £45 million, plus £50 million of additional social care capital relative to 2021-22. And we've worked really closely with the WLGA, with the Association of Directors of Social Services, to understand the amount of funding that would be required to support social services, so I'm pleased that we've been able to give it the priority that it deserves. And alongside this, of course, in terms of capital, in 2024-25 we'll invest a total of £110 million of capital in primary and community care to support our vision for integrated and accessible infrastructure. And we're investing £180 million to support a range of social care programmes to both invest and improve in the residential care infrastructure, and also to support investment in the new integrated health and social care hubs. So, there's a lot of exciting work going on in that space.
Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi cyhoeddi y bydd £0.4 biliwn ar gael ledled y DU ar y gronfa ffyniant gyffredin yn 2022-23, £0.7 biliwn yn 2023-24, a £1.5 biliwn yn 2024-25. Felly, yn amlwg, yn ôl amcangyfrif unrhyw un, rydym ni'n cael ein hamddifadu'n llwyr o'r £375 miliwn y byddem ni wedi'i gael yn flynyddol drwy'r UE pe baem ni wedi aros ynddo a phe bai Llywodraeth y DU wedi cadw ei haddewid na fyddem yn geiniog yn waeth ein byd.
Soniodd Llyr Gruffydd hefyd am ariannu ffermydd, ac mae hynny'n faes arall lle mae Llywodraeth y DU wedi ein siomi'n wael. Bydd ein cymunedau gwledig a'n ffermwyr ar eu colled o leiaf £106 miliwn o gyllid newydd yr UE dros gyfnod yr adolygiad o wariant, ar ben y £137 miliwn nad yw Llywodraeth y DU wedi darparu ar ei gyfer yn y flwyddyn ariannol hon. Felly, rydym yn anghytuno'n llwyr â haeriad Llywodraeth y DU ei bod wedi cyflawni ei rhwymedigaethau i ddarparu cyllid newydd i ffermwyr a datblygu gwledig drwy gyfuniad o arian newydd o'r adolygiad o wariant a gweddill cyllid Cymru o'r UE. Mae'n ffordd wirioneddol anniffuant o ddisgrifio'r ffordd y maen nhw'n darparu cymorth i'n cymunedau gwledig, ac, unwaith eto, bydd yn cael gwir effeithiau ar gymunedau ffermio ledled Cymru.
Roedd cyfeirio hefyd at fater benthyca, ac mae hwn eto'n faes lle gallem ni'n sicr gynllunio'n well a gallem ni wneud y gorau o'n gallu benthyca pe bai gennym fwy o hyblygrwydd. Mae ein cyllideb ddrafft yn adlewyrchu ein cynlluniau i fanteisio i'r eithaf ar fenthyca cyfalaf, gan dynnu i lawr y swm mwyaf blynyddol o £150 miliwn y flwyddyn, gan fenthyca £450 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25, a dyna'r mwyaf y gallwn ni ei gael ar hyn o bryd o fewn y fframwaith cyllidol. Felly, hoffem ni gynyddu maint y benthyca blynyddol y gallwn ni ei gael, a hefyd maint y benthyca drwyddo draw y gallwn ni ei gael. Mae'r trafodaethau hynny'n parhau gyda Llywodraeth y DU. Nid ydym ni'n gwneud unrhyw gynnydd ar hyn o bryd, ond bydd dal dadleuon yr ydym ni'n parhau i'w gwneud ochr yn ochr â chyd-Aelodau yn y Llywodraethau datganoledig eraill. Ond byddaf i'n ychwanegu ein bod ni bob amser, yn ein cyllidebau, yn bwriadu tynnu'r benthyciad llawn i lawr. Mae'r rheswm pam nad yw'n cael ei ddyrannu ar ddiwedd y flwyddyn yn ganlyniad i newidiadau hwyr yn y flwyddyn wedi'u cyhoeddi gan Lywodraeth y DU sy'n effeithio ar ein cyllideb gyffredinol.
Rwyf i hefyd yn tynnu sylw cyd-Aelodau at y ffaith ein bod ni, am y tro cyntaf eleni, yn defnyddio gor-ddyranu cyfalaf cyffredinol, fel y bydd hynny'n ein helpu i ymestyn pob punt o gyllid cyfalaf sydd ar gael ymhellach, a gobeithio y bydd yn rhoi cyfle gwirioneddol i ni ddarparu hyblygrwydd i ni ein hunain yn absenoldeb hwnnw gan Lywodraeth y DU.
Rwyf i wedi sôn am fenthyca, felly gwnaf i hefyd sôn am dreth. Mae ein cyllideb ddrafft yn defnyddio rhagolygon treth sy'n cael eu cyhoeddi gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagolygon trethi Cymru, a gyda'i gilydd, bydd CTIC, treth trafodiadau, treth gwarediadau tirlenwi ac ardrethi annomestig yn cyfrannu tua £3.9 biliwn at gyllideb Llywodraeth Cymru yn 2022-23, ac mae hynny'n codi i £4.3 biliwn yn 2024-25. Dyma'r gyllideb aml-flwyddyn gyntaf ers datganoli trethi, felly mae'n bwysig nodi bydd rhagolygon y dyfodol nid yn unig yn effeithio ar reoli cyllidebau yn ystod y flwyddyn yn 2022-23, ond hefyd ar y rhifyddeg gyllidebol gyffredinol ar gyfer 2023-24 a 2024-25, a gwn i y byddwn ni'n trafod hynny gyda'r Pwyllgor Cyllid maes o law. Ond mae wir yn mynegi, rwy'n credu, yr angen i barhau â'n hymdrechion i dyfu ein sylfaen drethi yng Nghymru, a gallwch chi weld enghreifftiau drwy gydol y gyllideb ynghylch sut yr ydym ni'n bwriadu gwneud hynny. Byddai'r cyfrifon dysgu personol yn un enghraifft dda iawn o sut yr ydym ni'n bwriadu cefnogi pobl a pharhau i gefnogi pobl i wneud y mwyaf o'u hincwm. Felly, rwy'n credu bod hynny'n faes y gallwn ni fod yn falch iawn ohono, ac yn faes, mewn gwirionedd, lle yr ydym ni wedi bod yn gwneud gwaith da iawn o ran cyllidebu ar sail rhywedd, ac rwy'n edrych ymlaen at gyfleoedd i drafod hynny ymhellach mewn pwyllgorau.
Byddaf i'n ymateb i rai o'r prif feysydd polisi y cyfeiriwyd atyn nhw yn y ddadl—gofal cymdeithasol, wrth gwrs, yw un. Felly, rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu gofal cymdeithasol gyda'r cyllid sydd ei angen arno. Yn ogystal â'r buddsoddiad drwy'r grant cynnal refeniw, rydym ni'n darparu £60 miliwn o gyllid ychwanegol i hyrwyddo diwygiadau ehangach i'r sector a'i roi ar y sylfaen gynaliadwy honno ar gyfer y dyfodol. Yn 2022-23 yn unig, rydym ni'n darparu dros £250 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, ac mae hynny'n cynnwys £180 miliwn sydd wedi'i ddarparu yn y setliad llywodraeth leol, buddsoddiad uniongyrchol o £45 miliwn, ynghyd â £50 miliwn o gyfalaf gofal cymdeithasol ychwanegol o'i gymharu â 2021-22. Ac rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol, i ddeall faint o arian y byddai ei angen i gefnogi gwasanaethau cymdeithasol, felly rwy'n falch ein bod ni wedi gallu rhoi'r flaenoriaeth y mae'n ei haeddu. Ac ochr yn ochr â hyn, wrth gwrs, o ran cyfalaf, yn 2024-25 byddwn ni'n buddsoddi cyfanswm o £110 miliwn o gyfalaf mewn gofal sylfaenol a chymunedol i gefnogi ein gweledigaeth ar gyfer seilwaith integredig a hygyrch. Ac rydym ni'n buddsoddi £180 miliwn i gefnogi amrywiaeth o raglenni gofal cymdeithasol i fuddsoddi mewn seilwaith gofal preswyl a'i wella, a hefyd i gefnogi buddsoddiad yn y canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol integredig newydd. Felly, mae llawer o waith cyffrous yn digwydd yn y meysydd hynny.
Mental health has been referred to, and, again, this is a really important pillar of our budget, and I know that there was particular concern expressed during the debate about children and young people's mental health, and we absolutely recognise the impact that the pandemic has had in this area. So, as part of our overall £100 million investment, we're allocating an additional £10.5 million, up to 2024-25, directly in young people's mental health to support the whole-system approach.
Obviously, health is the largest part of our budget, and we're investing an additional £1.3 billion in revenue funding over the next three years in our NHS, taking the total spend in the NHS to over £9.6 billion. As part of that, we're committing £170 million recurrently to support the transformation of planned care, to help to tackle the backlog of patients whose treatments have been delayed by the pandemic, and also investing a further £20 million recurrently to support a focus on values-based healthcare, delivering outcomes that matter to patients. So, by the end of this budget period, we'll have invested over £800 million in NHS recovery, demonstrating our commitment to spending £1 billion over the lifetime of this Government. And we're also committed to ensuring that the NHS organisations maintain the financial stability that they've worked so hard to secure in recent years as they transform services for the future. So, we're allocating £180 million recurrently from 2022-23 onwards to help the NHS manage the financial impact of the pandemic on their underlying financial position, including recognising the impact that the pandemic has had on productivity and efficiency, and we would expect the NHS to return to pre-pandemic efficiency levels as the impact of COVID on core services eases.
There was reference to non-domestic rates and the importance of supporting businesses, and I absolutely recognise that. Of course, in this financial year, and I don't want to dwell too much on this financial year because I don't want to muddy the waters, but businesses in the retail, hospitality and leisure sectors still aren't paying business rates because they've had a full year's support. And the draft budget does now include £116 million to provide that 50 per cent rate relief for businesses in the retail, hospitality and leisure sectors in 2022-23. And that means that businesses in those sectors will continue to receive significant support as they recover from the pandemic. And we've invested, actually, an additional £20 million on top of the consequential we received from the UK Government to fund this decision, and that means that in combination with our existing permanent relief schemes, we will ensure that over 85,000 properties in Wales are supported in paying their rates bills in 2022-23. And since the start of the pandemic, of course, we have provided over £2.2 billion of support for ratepayers through our reliefs and our grant schemes, which I'm really pleased we've been able to do.
I'll just address a final couple of other areas, one being education and early years. Clearly, investing in early years and education is one of the most powerful levers that we have to tackle inequality, to embed prevention and to invest in our future generations, and this budget contains an additional £320 million up to 2024-25 to continue our long-term programme of education reform and ensure educational inequalities narrow and standards rise. This includes an additional £30 million for childcare and early years provision—again, another shared priority area with Plaid Cymru. Luke Fletcher was reflecting on how proud he was of what the co-operation agreement has delivered, and I think that this is another example of that. Alongside this investment in education and early years, we have £40 million for Flying Start and Families First, £64.5 million for wider schools and curriculum reform and £63.5 million investment in post-16 provision. And alongside the funding for schools, we're also providing an additional £63.5 million of additional funding for post-16 provision to support renew and reform funding aimed at ensuring the pandemic doesn't have a long-term effect on young people, especially in terms of them not entering employment, training or education, and allowing them to reach their full potential. And—
Mae cyfeirio wedi bod at iechyd meddwl, ac, unwaith eto, mae hwn yn un o bileri pwysig iawn ein cyllideb, a gwn fod pryder penodol wedi'i fynegi yn ystod y ddadl ynghylch iechyd meddwl plant a phobl ifanc, ac yr ydym ni'n cydnabod yn llwyr yr effaith y mae'r pandemig wedi'i chael yn y maes hwn. Felly, fel rhan o'n buddsoddiad cyffredinol o £100 miliwn, rydym ni'n dyrannu £10.5 miliwn ychwanegol, hyd at 2024-25, yn uniongyrchol ym maes iechyd meddwl pobl ifanc i gefnogi'r dull system gyfan.
Yn amlwg, iechyd yw'r rhan fwyaf o'n cyllideb, ac rydym ni'n buddsoddi £1.3 biliwn yn ychwanegol mewn cyllid refeniw yn ystod y tair blynedd nesaf yn ein GIG, gan gymryd cyfanswm y gwariant yn y GIG i dros £9.6 biliwn. Fel rhan o hynny, rydym yn ymrwymo £170 miliwn yn rheolaidd i gefnogi trawsnewid gofal cynlluniedig, i helpu i fynd i'r afael â'r ôl-groniad o gleifion y mae eu triniaethau wedi'u gohirio gan y pandemig, a hefyd yn buddsoddi £20 miliwn arall yn rheolaidd i gefnogi canolbwyntio ar ofal iechyd sy'n seiliedig ar werthoedd, gan gyflawni canlyniadau sy'n bwysig i gleifion. Felly, erbyn diwedd cyfnod y gyllideb hon, byddwn ni wedi buddsoddi dros £800 miliwn yn adferiad y GIG, gan ddangos ein hymrwymiad i wario £1 biliwn yn ystod oes y Llywodraeth hon. Ac rydym ni hefyd wedi ymrwymo i sicrhau bod sefydliadau'r GIG yn cynnal y sefydlogrwydd ariannol y maen nhw wedi gweithio mor galed i'w sicrhau yn ystod y blynyddoedd diwethaf wrth iddyn nhw drawsnewid gwasanaethau ar gyfer y dyfodol. Felly, rydym ni'n dyrannu £180 miliwn yn rheolaidd o 2022-23 ymlaen i helpu'r GIG i reoli effaith ariannol y pandemig ar eu sefyllfa ariannol sylfaenol, gan gynnwys cydnabod yr effaith y mae'r pandemig wedi'i chael ar gynhyrchiant ac effeithlonrwydd, a byddem ni'n disgwyl i'r GIG ddychwelyd i lefelau effeithlonrwydd a oedd yn bodoli cyn y pandemig wrth i effaith COVID ar wasanaethau craidd leddfu.
Roedd cyfeiriad at ardrethi annomestig a phwysigrwydd cefnogi busnesau, ac rwy'n cydnabod hynny'n llwyr. Wrth gwrs, yn y flwyddyn ariannol hon, ac nid wyf i eisiau sôn gormod am y flwyddyn ariannol hon gan nad wyf i eisiau achosi dryswch, ond nid yw busnesau yn y sectorau manwerthu, lletygarwch a hamdden yn talu ardrethi busnes o hyd oherwydd eu bod wedi cael blwyddyn lawn o gefnogaeth. Ac mae'r gyllideb ddrafft nawr yn cynnwys £116 miliwn i ddarparu'r rhyddhad ardrethi o 50 y cant hwnnw i fusnesau yn y sectorau manwerthu, lletygarwch a hamdden yn 2022-23. Ac mae hynny'n golygu y bydd busnesau yn y sectorau hynny yn parhau i dderbyn cefnogaeth sylweddol wrth iddyn nhw wella o'r pandemig. Ac rydym ni wedi buddsoddi, mewn gwirionedd, £20 miliwn ychwanegol ar ben y swm canlyniadol a gawsom ni gan Lywodraeth y DU i ariannu'r penderfyniad hwn, ac mae hynny'n golygu, ar y cyd â'n cynlluniau rhyddhad parhaol presennol, y byddwn ni'n sicrhau bod dros 85,000 o eiddo yng Nghymru yn cael cymorth i dalu eu biliau ardrethi yn 2022-23. Ac ers dechrau'r pandemig, wrth gwrs, rydym ni wedi darparu dros £2.2 biliwn o gymorth i drethdalwyr drwy ein rhyddhadau a'n cynlluniau grant, ac rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu gwneud hynny.
Byddaf i'n ymdrin ag un neu ddau faes arall, addysg a'r blynyddoedd cynnar yw un ohonyn nhw. Yn amlwg, buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar ac addysg yw un o'r dulliau mwyaf pwerus sydd gennym ni i ymdrin ag anghydraddoldeb, ymgorffori atal a buddsoddi yn ein cenedlaethau'r dyfodol, ac mae'r gyllideb hon yn cynnwys £320 miliwn ychwanegol hyd at 2024-25 i barhau â'n rhaglen hirdymor o ddiwygio addysg a sicrhau bod anghydraddoldebau addysgol yn lleihau a bod safonau'n codi. Mae hyn yn cynnwys £30 miliwn ychwanegol ar gyfer darpariaeth gofal plant a'r blynyddoedd cynnar—unwaith eto, maes blaenoriaeth arall ar y cyd gyda Phlaid Cymru. Roedd Luke Fletcher yn myfyrio ar ba mor falch yr oedd ef o'r hyn y mae'r cytundeb cydweithredu wedi'i gyflawni, ac rwy'n credu bod hyn yn enghraifft arall o hynny. Ochr yn ochr â'r buddsoddiad hwn mewn addysg a'r blynyddoedd cynnar, mae gennym ni £40 miliwn ar gyfer Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf, £64.5 miliwn ar gyfer ysgolion ehangach a diwygio'r cwricwlwm a buddsoddiad o £63.5 miliwn mewn darpariaeth ôl-16. Ac ochr yn ochr â'r cyllid ar gyfer ysgolion, rydym ni hefyd yn darparu £63.5 miliwn ychwanegol o gyllid ychwanegol ar gyfer darpariaeth ôl-16 i gefnogi cyllid adnewyddu a diwygio sydd â'r nod o sicrhau nad yw'r pandemig yn cael effaith hirdymor ar bobl ifanc, yn enwedig o ran peidio â chael cyflogaeth, derbyn hyfforddiant nac addysg, a chaniatáu iddyn nhw gyrraedd eu llawn botensial. Ac—
Minister, can you conclude your response now?
Gweinidog, a wnewch chi ddod â'ch ymateb i ben nawr?
Finally, on local government, I'm really pleased that we were able to provide local government with a positive settlement. As Sam Rowlands says, like-for-like, it will increase by 9.4 per cent compared to the current year and no authority will receive less than an 8.4 per cent increase. I think this does reflect the importance that Welsh Government puts on local government as absolute key partners in delivering for people in Wales and driving us forward towards that fairer, greener and more prosperous Wales that I know we all want to see. My colleagues and I very much look forward to the committee scrutiny sessions.
Yn olaf, o ran llywodraeth leol, rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu rhoi setliad cadarnhaol i lywodraeth leol. Fel y dywed Sam Rowlands, wrth gymharu tebyg â thebyg, bydd yn cynyddu 9.4 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn gyfredol ac ni fydd unrhyw awdurdod yn cael llai nag 8.4 y cant o gynnydd. Rwyf i'n credu bod hyn yn adlewyrchu'r pwysigrwydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar lywodraeth leol fel partneriaid allweddol llwyr wrth ddarparu ar gyfer pobl yng Nghymru a'n harwain ymlaen tuag at y Gymru decach, wyrddach a mwy llewyrchus honno y gwn ein bod ni i gyd yn awyddus i'w gweld. Mae fy nghyd-Aelodau a minnau yn edrych ymlaen yn fawr at sesiynau craffu'r pwyllgor.
Diolch i'r Gweinidog a'r holl siaradwyr.
I thank the Minister and all of those who contributed.
Yr eitem nesaf y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, y wybodaeth ddiweddaraf am COVID-19. Galwaf ar y Gweinidog, Eluned Morgan.
The next item this afternoon is the statement by the Minister for Health and Social Services, an update on COVID-19. I call on the Minister, Eluned Morgan.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, and thank you for this opportunity to update Members about what continues to be a very serious public health situation. Since the Senedd was recalled before Christmas, the situation in Wales has changed. The omicron wave has arrived, as predicted, and is causing large numbers of people to fall ill. This is disrupting our public services, particularly the NHS, at the busiest time of the year.
Dirprwy Lywydd, I'll start by setting out the public health situation in terms of the latest facts and figures. Just before Christmas, when delta was the dominant form of the virus, the case rate was high but steady at around 500 cases per 100,000 people. The arrival of omicron has caused rates to accelerate to levels not seen before in the pandemic. We saw rates exceed 2,300 cases per 100,000 people last week; yesterday, there were 1,780. But we should be careful before assuming that we've peaked and the worst is over. Case numbers will be affected by the changes in the testing regime and the fact that we no longer require everyone who tests positive on a lateral flow test to take a confirmatory PCR test. This change in testing means we must rely on a broader range of measures to understand the nature of the wave.
The proportion of cases testing positive remains at around 50 per cent. The latest results of the Office for National Statistics infection survey suggest one in 20 people is infected, and our own data on hospitalisations shows the number of COVID-19 admissions continuing to rise, although numbers are much lower than in previous waves. The total number of people in hospital with COVID-19 is now just over 1,000—the highest level since 11 March. But it could be another week before we see cases peak.
There's some hopeful evidence that omicron is less severe than delta, but the rise in hospital numbers and the speed at which it's travelling continues to give cause for concern. We knew the case numbers would rise very fast, we knew that this would put the NHS under pressure, and it would also put other public services under pressure and put pressure on staffing in commercial and retail businesses. The latest figures show staff absences across the NHS, as a result of COVID, self-isolation and other illnesses, running at just over 8 per cent last week, but in some NHS organisations it's more than double this. Unfortunately, this means some appointments and treatments are being postponed and staff are being transferred to work in urgent and emergency services. Other parts of the public sector have reported similar levels and are putting in motion civil contingency plans to move staff to protect essential services.
Dirprwy Lywydd, we took early action to introduce protective measures to keep Wales safe and to keep Wales open, in line with advice from our technical advisory group and the UK's Scientific Advisory Group for Emergencies. We are at alert level 2 and we've strengthened guidance to support people to stay safe in their own homes. We keep the situation and the alert level 2 measures under constant review. We have made some additional changes, firstly to the self-isolation rules, reducing the period of self-isolation from 10 to seven days for those people who have two consecutive negative lateral flow tests on days 6 and 7. The decision to change the self-isolation period reflects the latest evidence on how long people can transmit the virus for and supports essential public services and supply chains over the winter, while still limiting the spread of the virus. The first change to the testing regime means that people who are unvaccinated contacts of positive cases and are self-isolating for 10 days should now take a lateral flow test on day 2 and day 8, instead of a PCR test.
And, together with the other UK nations, we have agreed that, if a person has a positive lateral flow test, they will no longer be advised to have a follow-up PCR test to confirm the result, unless they are in a clinically vulnerable group or have been advised to do so as part of a research or surveillance programme. We believe that this change will reduce the demand for PCR tests by between 5 per cent and 15 per cent.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am yr hyn sy'n parhau i fod yn sefyllfa iechyd y cyhoedd ddifrifol iawn. Ers i'r Senedd gael ei galw yn ôl cyn y Nadolig, mae'r sefyllfa yng Nghymru wedi newid. Mae'r don omicron wedi cyrraedd, fel y rhagwelwyd, ac mae'n achosi salwch i lawer iawn o bobl. Mae hyn yn amharu ar ein gwasanaethau cyhoeddus, yn enwedig y GIG, ar adeg brysuraf y flwyddyn.
Dirprwy Lywydd, byddaf yn dechrau trwy nodi'r sefyllfa iechyd y cyhoedd o ran y ffeithiau a'r ffigurau diweddaraf. Ychydig cyn y Nadolig, pan oedd delta y ffurf amlycaf o’r feirws, roedd y gyfradd achosion yn uchel ond yn sefydlog ar ryw 500 o achosion fesul 100,000 o bobl. Yn sgil dyfodiad omicron mae cyfraddau wedi cyflymu i lefelau nad ydym ni wedi eu gweld o'r blaen yn y pandemig. Roedd gennym ni gyfraddau o fwy na 2,300 o achosion fesul 100,000 o bobl yr wythnos diwethaf; ddoe, roedd 1,780. Ond dylem ni fod yn ofalus cyn tybio ein bod ni wedi cyrraedd uchafbwynt a bod y gwaethaf ar ben. Bydd y newidiadau yn y drefn brofi yn effeithio ar niferoedd achosion a'r ffaith nad ydym ni'n ei gwneud yn ofynnol i bawb sy'n profi'n bositif ar brawf llif unffordd gymryd prawf PCR i gadarnhau mwyach. Mae'r newid hwn i'r drefn brofi yn golygu bod yn rhaid i ni ddibynnu ar ystod ehangach o fesurau i ddeall natur y don.
Mae cyfran yr achosion sy'n profi'n bositif yn parhau i fod tua 50 y cant. Mae canlyniadau diweddaraf arolwg heintiau y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn awgrymu bod un o bob 20 o bobl wedi eu heintio, ac mae ein data ein hunain ynghylch nifer y derbyniadau i ysbytai yn dangos bod nifer y derbyniadau COVID-19 yn parhau i godi, er bod y niferoedd yn llawer is nag mewn tonnau blaenorol. Mae cyfanswm y bobl yn yr ysbyty sydd â COVID-19 bellach ychydig dros 1,000—y lefel uchaf ers 11 Mawrth. Ond gallai fod yn wythnos arall cyn i ni weld achosion yn cyrraedd uchafbwynt.
Mae rhywfaint o dystiolaeth obeithiol bod omicron yn llai difrifol na delta, ond mae'r cynnydd yn nifer y derbyniadau i ysbytai a pha mor gyflym y mae'n teithio yn parhau i beri pryder. Roeddem ni'n gwybod y byddai niferoedd yr achosion yn codi'n gyflym iawn, roeddem ni'n gwybod y byddai hyn yn rhoi'r GIG dan bwysau, ac y byddai hefyd yn rhoi gwasanaethau cyhoeddus eraill dan bwysau ac yn rhoi pwysau ar staff mewn busnesau masnachol a manwerthu. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos absenoldebau staff ar draws y GIG, o ganlyniad i COVID, hunanynysu ac afiechydon eraill, a oedd ychydig dros 8 y cant yr wythnos diwethaf, ond mewn rhai sefydliadau GIG mae'n fwy na dwywaith hyn. Yn anffodus, mae hyn yn golygu bod rhai apwyntiadau a thriniaethau yn cael eu gohirio a bod staff yn cael eu trosglwyddo i weithio mewn gwasanaethau brys ac argyfwng. Mae rhannau eraill o'r sector cyhoeddus wedi nodi lefelau tebyg ac yn cyflwyno cynlluniau wrth gefn sifil i symud staff i ddiogelu gwasanaethau hanfodol.
Dirprwy Lywydd, fe wnaethom ni gymryd camau cynnar i gyflwyno mesurau diogelu i gadw Cymru'n ddiogel ac i gadw Cymru ar agor, yn unol â chyngor gan ein grŵp cynghori technegol a Grŵp Cynghori Gwyddonol y DU ar Argyfyngau. Rydym ni ar lefel rhybudd 2 ac rydym ni wedi cryfhau canllawiau i gefnogi pobl i gadw'n ddiogel yn eu cartrefi eu hunain. Rydym ni'n adolygu'r sefyllfa a'r mesurau lefel rhybudd 2 yn gyson. Rydym ni wedi gwneud rhai newidiadau ychwanegol, yn gyntaf i'r rheolau hunanynysu, gan leihau'r cyfnod hunanynysu o 10 i saith diwrnod i'r bobl hynny sydd â dau brawf llif unffordd negatif yn olynol ar ddiwrnodau 6 a 7. Mae'r penderfyniad i newid y cyfnod hunanynysu yn adlewyrchu'r dystiolaeth ddiweddaraf o ran am ba mor hir y gall pobl drosglwyddo'r feirws ac mae'n cefnogi gwasanaethau cyhoeddus hanfodol a chadwyni cyflenwi yn ystod y gaeaf, wrth barhau i gyfyngu ar ledaeniad y feirws ar yr un pryd. Mae'r newid cyntaf i'r drefn brofi yn golygu y dylai pobl nad ydyn nhw wedi eu brechu, sydd wedi bod mewn cysylltiad ag achos positif ac sy'n hunanynysu am 10 diwrnod bellach wneud prawf llif unffordd ar ddiwrnod 2 a diwrnod 8, yn hytrach na phrawf PCR.
Ac, ynghyd â chenhedloedd eraill y DU, rydym ni wedi cytuno os yw person yn cael prawf llif unffordd positif, na fydd yn cael ei gynghori i gael prawf PCR dilynol i gadarnhau'r canlyniad mwyach, oni bai ei fod mewn grŵp sy'n agored i niwed yn glinigol neu ei fod wedi cael cyngor i wneud hynny yn rhan o raglen ymchwil neu wyliadwriaeth. Rydym ni'n credu y bydd y newid hwn yn lleihau'r galw am brofion PCR rhwng 5 y cant a 15 y cant.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Heb brawf PCR dilynol, mae'n bwysicach byth fod pobl yn rhoi gwybod am ganlyniad pob prawf llif unffordd y maen nhw'n ei wneud ac yn hunan-ynysu cyn gynted ag y maen nhw'n cael prawf positif. Os na wneir hyn, fydd ddim modd olrhain cysylltiadau, felly fyddwn ni ddim yn gallu rhoi'r gefnogaeth sydd ei hangen ar rai pobl. Mae angen i bawb barhau i wneud eu rhan i dorri trosglwyddiad COVID-19 trwy gofnodi canlyniadau eu profion llif unffordd ar wefan gov.uk, neu drwy ffonio 119.
Yr wythnos diwethaf, fe wnes i gytuno yn anfoddog i ddileu'r gofynion i deithwyr sydd wedi'u brechu'n llawn a phobl ifanc dan 18 oed i gael prawf cyn ymadael am wlad dramor a phrawf PCR ar ddiwrnod 2 wrth gyrraedd y Deyrnas Unedig. Bydd angen i bob teithiwr sydd wedi'i frechu'n llawn gael prawf llif unffordd ar ddiwrnod 2. Os yw'r prawf yn bositif, bydd angen cael prawf PCR dilynol er mwyn i'r broses dilyniannu genomig gael ei chynnal. Mae'r gofyniad i hunan-ynysu nes bod prawf negatif wedi cael ei adolygu wedi dod i ben hefyd. Ond rŷn ni'n ystyried cyflwyno canllawiau y dylid parhau i hunan-ynysu tan eich bod wedi cael y prawf. Mae'r gofynion i deithwyr sydd heb eu brechu'n aros yr un fath.
Mae'r ffaith bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ail-agor teithio rhyngwladol mor gyflym yn peri pryder i ni o ystyried y pryderon am y risg o fewnforio amrywiolion newydd a fyddai'n rhoi pwysau ychwanegol ar ein gwasanaethau iechyd. Mae profion PCR ar ddiwrnod 2 yn gweithredu fel math o system wyliadwriaeth ar gyfer teithio rhyngwladol. Pe bai'r gofyniad i gael prawf PCR ar ddiwrnod 2 heb gael ei ddileu, efallai y byddem ni wedi cael gwybod am bresenoldeb omicron yn gynharach.
Llywydd, mae'r dadansoddiad diwethaf sydd wedi'i gyhoeddi gan Asiantaeth Diogelwch Iechyd y Deyrnas Unedig am omicron yn dangos bod gostyngiad sylweddol yn y risg o fynd i'r ysbyty ar ôl tri dos o'r brechlyn o'i gymharu â phobl sydd heb eu brechu. Yn anffodus, mae'r rhan fwyaf o gleifion COVID-19 sy'n derbyn gofal yn ein hunedau gofal critigol ar hyn o bryd yn bobl sydd heb gael eu brechu. Brechu yw'r amddiffyniad orau sydd ar gael ar hyn o bryd.
Mae'r cyfraddau ein rhaglen brechiadau atgyfnerthu'n drawiadol. Mae mwy na 1.7 miliwn o bobl yng Nghymru wedi cael eu brechiad atgyfnerthu. Fe gyrhaeddon ni ein nod o gynnig brechiad atgyfnerthu i bob oedolyn cymwys erbyn diwedd y flwyddyn, a diolch yn fawr i ymdrechion anhygoel ein holl staff a gwirfoddolwyr yn nhimau'r gwasanaeth iechyd. Bydd cannoedd o filoedd o bobl yn cael cynnig brechiad atgyfnerthu y mis yma hefyd, felly gwnewch yn siŵr bod hyn yn flaenoriaeth ichi.
Rŷn ni hefyd wedi gweld mwy o bobl yn dod i gael eu dos gyntaf a'u hail ddos dros y mis diwethaf, a dyw hi byth yn rhy hwyr i gael eich brechu yma yng Nghymru. Erbyn hyn, rŷn ni'n agosáu at yr hyn a fydd, yn ein barn ni, yn frig y don hon o achosion. Mae gan bob un ohonom ni ran i'w chwarae wrth fynd i'r afael â'r cam pryderus diweddaraf hwn yn y pandemig sydd wedi torri ar draws ein bywydau i'r fath graddau. Dwi'n annog pawb i gael y brechlyn pan gaiff ei gynnig, cadw at y cyfyngiadau sydd mewn grym, cymryd profion llif unffordd, a rhoi gwybod beth yw'r canlyniadau. Bydd y camau hyn, ynghyd â holl fesurau amddiffyn eraill sydd gyda ni yma yng Nghymru, yn helpu i arafu lledaeniad y feirws, i leihau'r niwed i bobl a chymunedau, ac i'n cadw ni i gyd yn ddiogel. Diolch yn fawr.
Without a follow-up PCR test, it is even more important for people to report the result of every lateral flow test they undertake and to self-isolate as soon as they test positive. If this isn't done, contact tracing will not be possible, so we will be unable to give the support that some people need. We need everyone to continue to play their part in disrupting the transmission of COVID-19 by reporting their lateral flow test results on the gov.uk website or by phoning 119.
Last week, I reluctantly agreed to remove the requirements for fully vaccinated travellers and those under 18 years of age to take a pre-departure test and a day 2 PCR test when arriving in the UK. All fully vaccinated travellers will need to take a lateral flow test on day 2 and, if this test is positive, a follow-up PCR test will need to be undertaken to enable genomic sequencing to be carried out. The requirement to self-isolate until a negative test has been reviewed has also been removed, but we are considering introducing guidance that those should continue to self-isolate until they've had a test. The requirements for non-vaccinated travellers remain unchanged.
The fact that the UK Government is reopening international travel so swiftly does cause us concern, given the concerns about the risk of importing new variants and adding additional pressure on our health services. Day 2 PCR testing acts as something of a surveillance system for international travel. If we had retained the requirement for a day 2 PCR test, we may have been alerted to the presence of omicron earlier.
Llywydd, the latest analysis published by the UK Health Security Agency about omicron shows that there is a substantial reduction in the risk of hospitalisation after three doses of the vaccine as compared to those who are unvaccinated. Sadly, the majority of people with COVID-19 who are being cared for in our critical care units at the moment are those who haven't been vaccinated. Vaccination remains the best protection available.
Our booster vaccination take-up rates are impressive. More than 1.7 million people in Wales have received their booster. We reached our aim of offering all eligible adults a booster by the end of the year, thanks to the magnificent efforts of all the staff and volunteers in our NHS teams. Hundreds of thousands of people will be offered boosters this month too, so please do make this your priority.
We have also seen more people coming forward for their first and second doses of the vaccine over the last month, and it's never too late to be vaccinated here in Wales. We are now approaching what we think will be the peak stage of this wave of cases. We all have a part to play in combating this latest worrying stage of the pandemic that has interrupted our lives to such an extent. I urge everyone to have the vaccine when offered, to observe the restrictions in force, to take lateral flow tests and to report the results. These actions, along with all of the other protections we have in place in Wales, will help to slow the spread of the virus, to reduce the harm to people and communities, and to keep us all safe. Thank you very much.
Russell George.
Russell George.
Diolch, Llywydd, and can I wish you a happy new year, and the Minister and all Members as well? Let's hope 2022 is a good year.
Thank you for your statement today, Minister. Can I also thank you for your briefings that you provided to me and other colleagues today with your officials? I think they're particularly very helpful, so greatly appreciated. I note that recent research by the Scientific Advisory Group for Emergencies suggests that you're twice as likely to catch COVID shopping than in a cinema, and going to the pub carries the same risk as going on public transport. So, I suppose I'm pointing that out in the context of the current set of restrictions and the fact that the impact of restrictions is having potentially less of an impact due to the prevalence of the virus in communities. So, I hope you understand the context of the point there. But can I ask: do you still believe, Minister, that COVID passes have been successful? What are your criteria for ending the passes, and when will you be in a position to provide the evidence that COVID passes in Wales have been successful or not successful, as the case may be?
The threat, of course, Minister, to the economy and public services grinding to a halt is just as grave as the virus itself, in part due to the self-isolation rules. The latest data shows that 1.4 per cent of NHS staff are self-isolating—that's the highest level since April last year, yet fairly consistent with the rates this time last year. It's very welcome, Minister, as you mentioned in your statement itself, that Wales has now introduced a lower self-isolation period of seven days. Now, I'd seek your views on reducing this period further. I note that the UK Health Security Agency is looking at the seven-day period being lowered, and, of course, I ask this in the context that, at some point, there will be no isolation period, as is the case virtually for all viruses. I appreciate we're not at that point yet, but that's the point that we will get to at some point; that's the context of the question.
You said in your statement, Minister, that some appointments and treatments are being postponed while staff are being transferred to work elsewhere. We know we've got large backlogs—one in five of the Welsh population on waiting lists, cancer diagnoses being missed. Now, I noticed that the shadow Minister for health in Westminster and your Labour colleague has expressed his support for using private hospitals to clear the backlog, and I'm pleased to hear that the English NHS has entered into arrangements with private providers. So, can I ask: will you follow your Westminster colleague's view to do whatever it takes to tackle the backlog? Can I ask how far along you are with regional surgical hubs since your announcement last year? Effectively, when are we going to see them, I suppose?
Now, evidence is steadily piling up to suggest that the vaccines are working, with 90 per cent fewer patients being admitted to UK hospitals because of the booster jab, and I'm of course pleased that two thirds of the Welsh population have come forward for their booster jabs. I join you in thanking all those who made this happen, especially during the Christmas period. Prior to COVID, we'd seen roughly around about 2,000 deaths, sadly, from flu every year in Wales, and the Welsh NHS was already facing winter pressures every year also. Your statement says that you will keep the restrictions under review, but the constant threat of or concerns about restrictions for years to come that limit people's movements and daily life—I think you said in your statement as well that they interrupt our lives—so, therefore, we've got to come to a position of knowing when we're going to come to an end of restrictions. So, can I ask you to tell us when the Welsh Government will be publishing the criteria for a return to life without restrictions, because I hope you can understand why those criteria and plan are important for people and businesses to be aware of? Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd, ac a gaf i ddymuno blwyddyn newydd dda i chi, a'r Gweinidog a'r holl Aelodau hefyd? Gadewch i ni obeithio y bydd 2022 yn flwyddyn dda.
Diolch i chi am eich datganiad heddiw, Gweinidog. A gaf i ddiolch i chi hefyd am eich sesiynau briffio y gwnaethoch chi eu rhoi i mi a chyd-Aelodau eraill heddiw gyda'ch swyddogion? Rwy'n credu eu bod nhw'n arbennig o ddefnyddiol, felly rwy'n eu gwerthfawrogi'n fawr. Rwy'n sylwi bod ymchwil ddiweddar gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau yn awgrymu eich bod chi ddwywaith yn fwy tebygol o ddal COVID wrth siopa nag mewn sinema, ac mae'r un risg yn gysylltiedig â mynd i'r dafarn ag â mynd ar drafnidiaeth gyhoeddus. Felly, mae'n debyg fy mod i'n tynnu sylw at hynny yng nghyd-destun y gyfres bresennol o gyfyngiadau a'r ffaith bod effaith y cyfyngiadau'n cael llai o effaith o bosibl oherwydd nifer yr achosion o'r feirws mewn cymunedau. Felly, rwy'n gobeithio eich bod chi'n deall cyd-destun y pwynt yna. Ond a gaf i ofyn: ydych chi’n dal i gredu, Gweinidog, fod pasys COVID wedi bod yn llwyddiannus? Beth yw eich meini prawf ar gyfer dod â'r pasys i ben, a phryd y byddwch chi mewn sefyllfa i ddarparu'r dystiolaeth bod pasys COVID yng Nghymru wedi bod yn llwyddiannus neu'n aflwyddiannus, beth bynnag fo’r achos?
Mae'r bygythiad, wrth gwrs, Gweinidog, i'r economi a gwasanaethau cyhoeddus ddod i stop yr un mor ddifrifol â'r feirws ei hun, yn rhannol oherwydd y rheolau hunanynysu. Mae'r data diweddaraf yn dangos bod 1.4 y cant o staff y GIG yn hunanynysu—dyna'r lefel uchaf ers mis Ebrill y llynedd, ond eto'n weddol gyson â'r cyfraddau yr adeg hon y llynedd. Mae i’w groesawu’n fawr, Gweinidog, fel y gwnaethoch chi sôn yn eich datganiad eich hun, fod Cymru bellach wedi cyflwyno cyfnod hunanynysu is o saith diwrnod. Nawr, hoffwn i ofyn am eich barn ar leihau'r cyfnod hwn ymhellach. Rwy’n nodi bod Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU yn ystyried lleihau'r cyfnod o saith diwrnod, ac, wrth gwrs, rwy'n gofyn hyn yn y cyd-destun, ar ryw adeg, na fydd unrhyw gyfnod hunanysyu, fel sy'n wir bron am bob feirws. Rwy'n sylweddoli nad ydym ni ar y pwynt hwnnw eto, ond dyna'r pwynt y byddwn yn ei gyrraedd rywbryd; dyna gyd-destun y cwestiwn.
Fe wnaethoch chi ddweud yn eich datganiad, Gweinidog, fod rhai apwyntiadau a thriniaethau'n cael eu gohirio tra bod staff yn cael eu trosglwyddo i waith mewn mannau eraill. Rydym ni'n gwybod bod gennym ni ôl-groniadau mawr— mae un o bob pump o boblogaeth Cymru ar restrau aros, mae diagnosisau canser yn cael eu colli. Nawr, sylwais fod Gweinidog yr wrthblaid dros iechyd yn San Steffan a'ch cyd-Aelod Llafur chi wedi mynegi ei gefnogaeth i ddefnyddio ysbytai preifat i glirio'r ôl-groniad, ac rwy'n falch o glywed bod GIG Lloegr wedi ymrwymo i drefniadau gyda darparwyr preifat. Felly, a gaf i ofyn: a wnewch chi ddilyn barn eich cyd-Aelod yn San Steffan i wneud beth bynnag sydd ei angen i fynd i'r afael â'r ôl-groniad? A gaf i ofyn pa mor bell yr ydych chi wedi mynd o ran canolfannau llawfeddygol rhanbarthol ers eich cyhoeddiad y llynedd? I bob pwrpas, pryd ydym ni'n mynd i'w gweld, mae'n debyg?
Nawr, mae tystiolaeth yn casglu'n gyson i awgrymu bod y brechlynnau yn gweithio, wrth i 90 y cant yn llai o gleifion gael eu derbyn i ysbytai y DU oherwydd y pigiad atgyfnerthu, ac rwy'n falch wrth gwrs fod dwy ran o dair o boblogaeth Cymru wedi dod ymlaen i gael eu pigiadau atgyfnerthu. Rwy'n ymuno â chi i ddiolch i bawb a wnaeth i hyn ddigwydd, yn enwedig yn ystod cyfnod y Nadolig. Cyn COVID, roeddem ni wedi gweld tua 2,000 o farwolaethau, yn anffodus, o'r ffliw bob blwyddyn yng Nghymru, ac roedd GIG Cymru eisoes yn wynebu pwysau'r gaeaf bob blwyddyn hefyd. Mae eich datganiad yn dweud y byddwch chi'n parhau i adolygu'r cyfyngiadau, ond y bygythiad neu'r pryderon cyson ynghylch cyfyngiadau am flynyddoedd i ddod sy'n cyfyngu ar symudiadau pobl a bywyd bob dydd—rwy'n credu y gwnaethoch chi ddweud yn eich datganiad hefyd eu bod nhw'n tarfu ar ein bywydau—felly, mae'n rhaid i ni ddod i sefyllfa o wybod pryd y byddwn yn rhoi diwedd ar y cyfyngiadau. Felly, a gaf i ofyn i chi ddweud wrthym ni pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi'r meini prawf ar gyfer dychwelyd i fywyd heb gyfyngiadau, oherwydd rwy'n gobeithio y gallwch chi ddeall pam mae'r meini prawf hynny a'r cynllun hwnnw yn bwysig i bobl a busnesau fod yn ymwybodol ohonyn nhw? Diolch, Llywydd.
Diolch yn fawr, Russell, and a happy new year to you, and it's good to see everybody back, although obviously we all hope to be together in the Chamber once we're out of this particular wave. We're all hoping that this year is going to be better than last year and certainly we're hoping that we'll see an end to this particular wave very, very shortly.
I was also struck by the statements, both in the SAGE report and in our own TAC report, that suggested that shopping, actually, was responsible for quite a lot of the spread of the virus. I think the difference in terms of the restrictions we've got in place that demand, for example, that people need to show a COVID pass to go into cinemas compared to shopping is that you don't have to go to a cinema, whereas, actually, it's very difficult to live without food, and you do need to go shopping for that. So, that's the significant difference in terms of why we've brought in measures in some places rather than in others.
We're obviously keen to see what measures we can put in place to make sure that the booster is also acknowledged on the COVID pass, if we're going to use that in future as a measure. What we do know is that the booster gives protection to people and has stopped significant numbers from going into hospital, as those reports have suggested. Of course, it is commonplace on the continent for people to be using these COVID passes and, of course, it has also been introduced in England now in some settings. So, I'm glad to see England following the lead of Wales once again.
In relation to the NHS, you've heard that about 8 per cent of NHS staff are self-isolating. I need to make it absolutely clear: we are not at the end of this COVID crisis yet. We are in a situation where we are getting to the top of the wave, so it does shock me rather that we keep on talking about what the future's going to look like. We are in the middle of the storm at the moment; now is not the time to talk about dismantling the protection measures we've put in place.
Having said that, we have to recognise that the number of people contracting the virus at the moment is having a huge impact on our ability to ensure that those public services are maintained, which is why we listened to the advice, and it was listening to specialist advice that suggested that we could reduce the self-isolation time from 10 to seven with a negative PCR on days 6 and 7. But, certainly, the advice that I've seen hitherto from the UK Health Security Agency suggests that it would be counter-productive to reduce further than seven days because, actually, you could be sending people back into the workplace and spreading the virus further. So, that was certainly their advice in the past; if they change their minds, then obviously we will need to look at that advice. So, we will be clinically led on this decision. I think it's worth noting that in the States, for example, where the requirement to self-isolate is for five days, that they start from a different point. So, they start from when they see the onset of symptoms, whereas we start at the point of testing, and there is a significant difference there. So, we just need to understand that.
You talk about the NHS in England using private hospitals to help clear the backlog; we're doing that as well here in Wales, Russell, so that is already happening in most health boards already. The issue at the moment is that actually there's not much capacity left in those private hospitals either. So, even if we wanted to go further down that route, it would be very difficult to find the capacity because they're the same people doing these jobs very often—people who work in the NHS sometimes work in the private sector as well. Our choice would always be to try and see that priority be given to the NHS. We've invested £0.25 billion to try and help clear the backlog. What I'd like to see is that money being invested so that we've got something permanent and long-term afterwards to put in place and to use for the future, and that's why I too am very much in favour of surgical hub centres if possible, and I've made it clear to health boards in Wales that when they come up with their proposals and their plans that I'm expecting to see some regional solutions in their recommendations. So, I'll be looking at those very carefully.
We are keeping restrictions under review constantly, of course. That's why we've gone to a weekly review at the moment, and of course we're all very keen to see life return to some kind of normality. I think now is not the time, Russ, to set out when that is going to happen because we are genuinely in the eye of the storm at the moment, but of course we're all desperate to get out of the situation and to relax those restrictions as soon as we possibly can.
Diolch yn fawr, Russell, a blwyddyn newydd dda i chi, ac mae'n dda gweld pawb yn ôl, er yn amlwg rydym ni i gyd yn gobeithio bod gyda'n gilydd yn y Siambr pan fyddwn ni allan o'r don arbennig hon. Rydym ni i gyd yn gobeithio y bydd eleni yn well na'r llynedd ac yn sicr rydym ni'n gobeithio y byddwn yn gweld diwedd ar y don arbennig hon yn fuan iawn.
Cefais i fy nharo hefyd gan y datganiadau, yn adroddiad SAGE ac yn ein hadroddiad TAC ein hunain, a awgrymodd fod siopa, mewn gwirionedd, yn gyfrifol am gryn dipyn o ledaeniad y feirws. Rwy'n credu mai'r gwahaniaeth o ran y cyfyngiadau sydd gennym ar waith sy'n ei gwneud yn ofynnol, er enghraifft, i bobl ddangos pàs COVID i fynd i sinemâu o'i gymharu â siopa yw nad oes rhaid i chi fynd i sinema, ond, mewn gwirionedd, mae'n anodd iawn byw heb fwyd, ac mae angen i chi fynd i siopa ar gyfer hynny. Felly, dyna'r gwahaniaeth sylweddol o ran pam rydym ni wedi cyflwyno mesurau mewn rhai mannau ac nid mewn mannau eraill.
Rydym yn amlwg yn awyddus i weld pa fesurau y gallwn eu rhoi ar waith i sicrhau bod y brechlyn atgyfnerthu yn cael ei gydnabod ar y pàs COVID hefyd, os ydym ni am ddefnyddio hynny fel mesur yn y dyfodol. Yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw bod y brechlyn atgyfnerthu yn rhoi amddiffyniad i bobl a'i fod wedi atal niferoedd sylweddol rhag mynd i'r ysbyty, fel yr awgrymodd yr adroddiadau hynny. Wrth gwrs, mae'n gyffredin ar y cyfandir i bobl fod yn defnyddio'r pasys COVID hyn ac, wrth gwrs, mae wedi ei gyflwyno yn Lloegr hefyd bellach mewn rhai lleoliadau. Felly, rwy'n falch o weld Lloegr yn dilyn arweiniad Cymru unwaith eto.
O ran y GIG, rydych chi wedi clywed bod tua 8 y cant o staff y GIG yn hunanynysu. Mae angen i mi ei gwneud yn gwbl glir: nid ydym ar ddiwedd yr argyfwng COVID hwn eto. Rydym ni mewn sefyllfa lle'r ydym yn cyrraedd brig y don, felly mae yn fy synnu braidd ein bod ni'n dal i siarad am sut olwg fydd ar y dyfodol. Rydym ni yng nghanol y storm ar hyn o bryd; nid nawr yw'r amser i siarad am ddod i ben â'r mesurau amddiffyn yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith.
Wedi dweud hynny, mae'n rhaid i ni gydnabod bod nifer y bobl sy'n dal y feirws ar hyn o bryd yn cael effaith enfawr ar ein gallu i sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus hynny yn cael eu cynnal, a dyna pam y gwnaethom ni wrando ar y cyngor, a thrwy wrando ar gyngor arbenigol y cafodd ei awgrymu y gallem ni leihau'r cyfnod hunanynysu o 10 i saith diwrnod gyda PCR negyddol ar ddiwrnodau 6 a 7. Ond, yn sicr, mae'r cyngor yr wyf i wedi ei weld hyd yma gan Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU yn awgrymu y byddai'n wrthgynhyrchiol lleihau'r cyfnod yn fwy na saith diwrnod oherwydd, mewn gwirionedd, gallech chi fod yn anfon pobl yn ôl i'r gweithle a lledaenu'r feirws ymhellach. Felly, dyna oedd eu cyngor yn y gorffennol yn sicr; os byddan nhw'n newid eu meddyliau, yna mae'n amlwg y bydd angen i ni ystyried y cyngor hwnnw. Felly, byddwn yn cael ein harwain yn glinigol ar y penderfyniad hwn. Rwy'n credu ei bod hi'n werth nodi, yn yr Unol Daleithiau, er enghraifft, lle mae'r gofyniad i hunanynysu am bum diwrnod, eu bod nhw'n dechrau o bwynt gwahanol. Felly, maen nhw’n dechrau o'r adeg maen nhw’n gweld y symptomau'n dechrau, ond rydym ni’n dechrau ar y pwynt profi, ac mae gwahaniaeth sylweddol yn y fan yna. Felly, mae angen i ni ddeall hynny.
Rydych chi'n sôn am y GIG yn Lloegr yn defnyddio ysbytai preifat i helpu i glirio'r ôl-groniad; rydym ni'n gwneud hynny hefyd yma yng Nghymru, Russell, felly mae hynny eisoes yn digwydd yn y rhan fwyaf o fyrddau iechyd. Y broblem ar hyn o bryd yw nad oes llawer o gapasiti ar ôl yn yr ysbytai preifat hynny ychwaith. Felly, hyd yn oed pe byddem ni'n mynd ymhellach ar hyd y llwybr hwnnw, byddai'n anodd iawn dod o hyd i'r capasiti gan mai’r un bobl sy’n gwneud y swyddi hyn yn aml iawn—mae pobl sy'n gweithio yn y GIG yn gweithio yn y sector preifat hefyd weithiau. Ein dewis ni bob amser fyddai ceisio sicrhau bod y flaenoriaeth honno'n cael ei rhoi i'r GIG. Rydym ni wedi buddsoddi £0.25 biliwn i geisio helpu i glirio'r ôl-groniad. Yr hyn yr hoffwn i ei weld yw'r arian hwnnw yn cael ei fuddsoddi fel bod gennym ni rywbeth parhaol a hirdymor wedyn i'w roi ar waith ac i'w ddefnyddio ar gyfer y dyfodol, a dyna pam yr wyf i hefyd o blaid canolfannau llawfeddygol os yw'n bosibl, ac rwyf i wedi ei gwneud yn glir i fyrddau iechyd yng Nghymru, pan fyddan nhw'n llunio eu cynigion a'u cynlluniau fy mod i'n disgwyl gweld rhai atebion rhanbarthol yn eu hargymhellion. Felly, byddaf i'n edrych arnyn nhw yn ofalus iawn.
Rydym yn adolygu'r cyfyngiadau yn gyson, wrth gwrs. Dyna pam rydym ni wedi symud i adolygiad wythnosol ar hyn o bryd, ac wrth gwrs rydym ni i gyd yn awyddus iawn i weld bywyd yn dychwelyd i ryw fath o normalrwydd. Nid wyf i'n credu, Russ, mai nawr yw'r amser i nodi pryd y bydd hynny'n digwydd oherwydd ein bod ni yn wirioneddol yn llygad y storm ar hyn o bryd, ond wrth gwrs rydym ni i gyd yn awyddus iawn i fod allan o'r sefyllfa ac i lacio'r cyfyngiadau hynny cyn gynted ag y gallwn.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog, am y datganiad. Ydyn, rydyn ni mewn sefyllfa ansicr. Mae niferoedd achosion positif yn uchel. Rydyn ni'n gwybod hynny—rydw i'n gwybod o brofiad fy nheulu cyfan i a'm mhrawf positif i ar Ddiwrnod y Nadolig cymaint o ledaenu cymunedol sydd wedi bod. Ond edrych ymlaen sy'n bwysig i'w wneud rŵan. Dwi'n gwybod bod y Gweinidog eisiau taro tôn ddifrifol efo'r datganiad hynny heddiw—ac mae hynny'n hollol iawn, wrth gwrs, mae'n sefyllfa anodd mewn sawl ffordd—ond mi fuaswn i, dwi'n meddwl, wedi leicio ychydig mwy o sylw ar yr arwyddion cadarnhaol sydd gennym ni rŵan achos ar y rheini y byddwn ni'n gallu adeiladu, gobeithio, a'r rheini, gobeithio, wrth iddyn nhw ddod yn fwy eglur, a'r golau ym mhen draw'r twnnel yma'n dod yn fwy llachar, sydd angen arwain penderfyniadau mewn dyddiau i ddod.
Dwi'n ddiolchgar i'ch swyddogion chi sydd wedi rhoi dau briefing i fi dros y 24 awr diwethaf. Mae'n dda gweld yr arwyddion calonogol, y dystiolaeth reit glir ynglŷn â faint yn llai tebygol ydy unigolion o fynd yn sâl efo'r amrywiolyn yma o'i gymharu efo delta a'r newyddion da hyd yma o ran y pwysau ar adrannau gofal dwys yn benodol. Mae yna arwyddion clir hefyd, mae'n bwysig dweud, fod y rheoliadau sydd wedi bod mewn grym dros yr wythnosau diwethaf wedi bod yn effeithiol yn gyffredinol. Mi godaf i gwestiynau am ambell i elfen ohonyn nhw yn y man.
Wrth gwrs, oherwydd niferoedd uchel achosion positif—llawer mwy nag mewn unrhyw don arall—rydyn ni'n gwybod bod yna'n dal impact sylweddol ar wasanaethau iechyd. Mae hynny'n wir o ran niferoedd staff sy'n sâl, er bod llawer mwy yn colli gwaith am resymau eraill na sydd yna am resymau COVID—mae'n bwysig cofio hynny. Ac ar y pwynt hwnnw, a gaf i ofyn pam ddim gwneud y penderfyniad rŵan, fel mae'r RCN ac eraill yn gofyn, i roi gorchuddion wyneb FFP3 i staff i'w gwarchod nhw, i'w gwneud hi'n llai tebygol eu bod nhw'n cael eu taro gan y feirws?
Mae yna bwysau hefyd o ran faint sydd yn COVID positif yn yr ysbyty sydd angen cael eu trin yn wahanol o'r herwydd a'r pwysau sy'n dod yn sgil hynny. Mae'n bwysig cofio ei bod hi'n debyg iawn mai lleiafrif o gleifion COVID positif sydd yn yr ysbyty oherwydd problemau COVID; mae rhai yno wedi torri braich, ddywedwn ni, ond sydd yn digwydd bod yn COVID positif. Ac mae hi'n amlwg hefyd—rhaid cofio hyn—fod problemau eraill. Anghynaliadwyedd yr NHS—pwysau’r gaeaf, i roi enw arall arno fo—ydy prif sail yr heriau yn yr NHS ar hyn o bryd, a’r hyn mae sefyllfa COVID anodd yn ei wneud ydy gwaethygu hynny. Y canlyniad, wrth gwrs, ydy bod pwysau ar wasanaethau iechyd a gofal, oherwydd y don omicron, yn debyg o godi am sbel eto. Mae angen bod yn bwyllog, ond mae yna arwyddion ein bod ni’n cyrraedd pegwn y don ei hun o ran achosion. Efallai mai rhan o beth rydym ni’n ei weld, o ran achosion positif yn dechrau lefelu, ydy’r newid mewn rheolau profi—y ffaith bod llai o bobl yn cael prawf PCR erbyn hyn. Gaf i ofyn pa gamau mae’r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod mwy o bobl yn cofnodi profion LFT positif? Mae hynny’n bwysig iawn.
Ond, fel mae’n edrych, mae yna arwyddion bod pethau yn dechrau gwella. Felly, fy nghwestiwn canolog i yn y fan hyn ydy: pa mor fuan, unwaith rydym ni yn hyderus ein bod ni wedi cyrraedd brig y don yna, fydd y Llywodraeth yn barod i ddechrau addasu’r rheoliadau diweddaraf? Dwi’n gwybod nad ydy’r Gweinidog ddim am roi amserlen i hynny. Dwi’n gwybod hefyd ei bod hi ddim eisiau unrhyw faint yn fwy o reoliadau na sydd angen eu cael. Ond tybed allwn ni ddisgwyl ymateb cyflym, o leiaf, ar rai o’r rheoliadau, ddywedwn ni. Yn gynharach heddiw, mi wnaeth Llyr Gruffydd roi’r achos dros ganiatáu mwy o bobl i fynd i wylio chwaraeon. Dwi’n nodi bod yr Alban, sydd fymryn ar y blaen i ni o ran y don—bosib wedi cyrraedd y pegwn erbyn hyn—wedi cyhoeddi heddiw eu bod nhw am groesawu torfeydd yn ôl i gemau chwaraeon eto. Gawn ni sicrwydd mai bwriad y Llywodraeth ydy gwneud hynny ar y cyfle cyntaf? Ac, wrth gwrs, efo gemau llai, ychydig gannoedd o dorf efallai, dwi’n gweld dim rheswm pam na ellid caniatáu y rheini yn syth, mewn difrif. Gaf i wahodd y Gweinidog i gymryd y cam hwn a chynnyddu faint sy’n cael dod at ei gilydd ar gyfer digwyddiadau awyr agored fel hynny?
Ac mae’r un peth yn wir, dwi’n meddwl, efo parkruns—rhywbeth sydd wedi cael ei godi gan Aelodau eraill hefyd. Mi liciwn i weld y rheini yn ailddechrau. Os ydy’r Llywodraeth ddim yn credu bod hynny’n ddiogel, efallai gallwn ni gael eglurhad pam gan y Gweinidog. Nid galw am godi pob un o’r rheoliadau ydw i yn fan hyn—dwi’n gwybod bod y Gweinidog yn sylweddoli hynny—ond, drwy’r amser, mae eisiau gweld lle mae modd mireinio a dwi yn credu bod yr arwyddion cadarnhaol sydd gennym ni rŵan yn rhai y dylid gweithredu arnyn nhw cyn gynted ag y bo modd.
Thank you, Minister, for today's statement. Yes, we are in a very uncertain situation. The numbers of positive cases are very high. We know that—I know from the experience of my entire family and from testing positive myself on Christmas Day how much community transmission there has been. But looking forward is what's important now. I know that the Minister wanted to strike a very serious tone with the statement today—and that's understandable, of course, it's a very difficult situation in several ways—but I think I would have liked to have seen greater attention being paid to the positive signs now because it's on those that we will be able to build, hopefully, and it's those, hopefully, as they become clearer, and as the light at the end of the tunnel becomes brighter, that should be guiding the decisions in coming days.
I'm very grateful to your officials who have given me two briefings over the past 24 hours. It's good to see the encouraging signs, the clear evidence about how much less likely individuals are to become very ill as a result of this variant as compared to delta and the good news in terms of the pressure on critical care units. There are also clear signs, it's important to say, that the regulations that have been in place over the past few weeks have been effective in general. I will raise some questions on some aspects of them in a moment.
But of course, because of the high number of positive cases—far greater than in any other wave,—we know that there is still a significant impact on health services. That's true in terms of the numbers of staff who are poorly, although many of them are missing work because of other reasons too—it's important to remember that. And on that point, may I ask why not make that decision now, as the RCN and others have asked, to provide FFP3 face masks for staff to safeguard them, to make it less likely that they will be impacted by the virus?
There's pressure too in terms of how many are COVID positive in hospitals that need to be treated differently as a result of that and the pressure that emanates from that. It's important to remember that it's a minority of COVID-positive patients who are in hospital because of problems with regard to COVID; some of them are there because they've broken their arm, for example, but they happen to be COVID positive. And it's clear too that there are other problems here, and we must bear that in mind. There's the unsustainability of the NHS—winter pressures, to give it another name—which is the main reason for the challenges in the NHS at the moment, and what the difficult COVID situation has done is exacerbate that. The result is that the pressure on health and care services, because of the omicron wave, is likely to continue for a long while yet. There is a need to be cautious, but there are signs that we are coming to the peak of the wave itself in terms of case numbers. Perhaps part of what we are seeing, in terms of positive cases starting to level off, is the result of the change in testing rules and the fact that fewer people are having a PCR test now. May I ask what steps the Government are taking to ensure that more people record positive LFT results? That’s very important.
But, as things stand, there are signs that things are starting to improve. So, my central question is: how soon, once we are confident that we have come to the peak of this wave, will the Government start to adapt these latest regulations? I know that the Minister doesn’t want to give a timescale for that. I also know that she doesn’t want more regulations than are needed at any particular time. But can we expect a swift response in terms of some of the regulations? Earlier, Llyr Gruffydd made the case for enabling more people to watch sporting events. I note that Scotland, who are a little bit ahead of us in terms of the current wave and have perhaps already reached the peak, have announced today that they want to welcome crowds back to sporting events. So, can we have an assurance that it’s the Government’s intention to do that at the earliest possible opportunity? With smaller games that usually have a few hundred in the crowd, I don’t see any reason why they couldn't be allowed straight away. May I invite the Minister to take that step, to increase the number of people who can come together for open-air events like those?
The same is true of parkruns, as has been raised by other Members today. I would like to see those restarting. If the Government doesn’t believe that that is safe, then perhaps we could have an explanation from the Minister as to why. I’m not calling for a lifting of all of the regulations here—I know that the Minister realises that—but we do need to see where we can finesse the regulations in place and I think that the positive signs that we are starting to see are those that we should take action on as soon as possible.
Diolch yn fawr, Rhun, a dwi’n falch i weld eich bod chi’n well ar ôl eich profiad chi o COVID, ac mae cymaint o bobl sydd wedi bod yn yr un sefyllfa â chi dros yr ŵyl, felly dwi’n falch o weld eich bod chi’n ôl ac yn saff. Yn sicr, mae’n dda i weld bod yna arwyddion cadarnhaol o ran y cyfeiriad rŷn ni’n mynd ynddo, yn arbennig o ran y niferoedd yn ein hysbytai ni. Felly, mae hynny'n arwydd da.
O ran yr achosion, mae'n dda gweld bod y ffigurau'n dod i lawr, ond dwi yn meddwl bod yn rhaid inni fod yn rili ofalus gyda'r ffigurau ar hyn o bryd. Dwi ddim eisiau bod yn besimistaidd; dwi eisiau bod yn realist, ond mae yna ychydig o bethau sydd wedi newid yn ddiweddar sydd jest yn cynnig ein bod ni, efallai, yn cymryd tamaid bach mwy o amser cyn ein bod ni'n dechrau dathlu ein bod wedi cyrraedd y brig. Un o'r rhesymau am hynny, wrth gwrs, yw'r ffaith ein bod ni wedi stopio gofyn i bobl i fynd am PCR tests achos eu bod nhw'n gorfod cymryd lateral flow test a bod dim angen iddyn nhw wedyn gymryd PCR test. Mae hynny, efallai, wedi gostwng y niferoedd. Mae'r ysgolion wedi mynd yn ôl yr wythnos yma, ac felly dŷn ni ddim yn siŵr beth fydd yr effaith ar y niferoedd o ganlyniad i hynny. A hefyd mae’r sefyllfa o ran y gwastraff dŵr, ac rŷn ni’n monitro gwastraff dŵr, yn creu’r argraff bod achosion, os rhywbeth, yn mynd i fyny. Felly, rŷn ni jest eisiau bod yn rili ofalus cyn ein bod ni’n dechrau dathlu ein bod ni wedi cyrraedd y brig.
O ran gorchuddion wyneb FFP3, dwi’n gwybod bod lot o ymchwil wedi cael ei wneud ar hyn. Rŷn ni'n cadw hyn o dan ystyriaeth ac yn gofyn i’r arbenigwyr ynglŷn â beth yw'r peth gorau, byth a hefyd, ac os dylem ni fod yn cyflwyno hyn. Maen nhw'n dal i ddweud nad oes angen inni gyflwyno hyn achos mae yna pros a cons iddyn nhw hefyd, achos maen nhw'n lot mwy anghyfforddus, maen nhw'n fwy anodd i ddelio â nhw. Felly, mae yna resymau dros beidio â gwneud hynny. Dyna pam rŷn ni'n aros am gyngor oddi wrth yr arbenigwyr.
O ran anghynaliadwyedd yr NHS, un o'r pethau dwi'n awyddus iawn i'w wneud yw dysgu'r gwersi o COVID. Un o'r gwersi rŷn ni wedi'i weld yw bod COVID wedi taro pobl mewn cymunedau gwahanol mewn ffyrdd gwahanol. Felly, mae angen i ni fynd ati i wneud lot mwy pan fo'n dod i ffocysu ar prevention a gwneud yn siŵr bod yr anghyfartaledd yn ein cymunedau ni—ein bod ni'n gwneud rhywbeth i ddileu hynny. Wrth gwrs ein bod ni'n awyddus i weld lot mwy o bobl yn cofnodi eu LFTs, ac yn sicr roedd hwnna'n rhywbeth roeddwn i eisiau tanlinellu yn y gynhadledd i'r wasg heddiw.
Pa mor fuan ydyn ni'n gallu datgymalu rhai o'r rheoliadau? Wrth gwrs, rŷn ni'n awyddus iawn i wneud hynny cyn gynted ag sy'n bosibl. Rŷn ni'n ymwybodol dros ben bod y cyfyngiadau yma yn cael effaith niweidiol ar nifer fawr o bobl, busnesau ac unigolion. Byddwn ni'n newid hynny ar y cyfle cyntaf rŷn ni'n meddwl ei bod hi'n saff i wneud hynny. Mae'r Prif Weinidog eisoes wedi gofyn am gyngor ar yr opsiynau o ran sut i ysgafnhau'r rheoliadau cyn gynted â bo modd, a beth yw'r opsiynau i gael yn y sefyllfa yna. Mae'r gwaith yna eisoes yn cael ei wneud.
Thank you very much, Rhun, and I’m pleased to see that you’re better after your experience of COVID. There are so many people who’ve been in the same situation as you over the festive period, so I’m pleased to see you back and that you’re safe and well. Certainly it is good to see that there are positive signs in terms of the direction of travel, particularly with regard to the numbers in our hospitals. So, that is a good sign.
In terms of the cases, it is good to see that the figures are coming down, but I do think that we need to be really careful about the figures at the moment. I don’t want to be too pessimistic; I want to be a realist, but there are some things that have changed recently that do suggest that we should take some time before we start celebrating that we have reached the peak of this wave. One of the reasons, of course, is that we have stopped asking people to go for PCR tests because they have to take an LFT and then they don’t have to take a PCR test. That perhaps has had an impact on the numbers. The schools have returned this week, so we don’t know yet what the impact on the numbers will be as a result of that. And also there's the situation in terms of sewage, as we monitor sewage, and that does give the impression that the cases are, if anything, increasing. So, we do want to be very careful before we start celebrating that we have reached the peak.
In terms of FFP3 face masks, I know that a great deal of research has been undertaken on this. We are keeping this under review and we are asking the experts about what the best way forward is, constantly, and if we should be taking this step. They are currently telling us that we don’t need to take that step because there are pros and cons: they are much more uncomfortable, they are much more difficult to deal with. So, there are reasons for not taking that step. That's why we are waiting for advice from the experts in this field.
In terms of the unsustainability of the NHS, one of the things that I'm very eager to do is to learn the lessons from COVID. One of those lessons that we've seen is that COVID has hit people in different communities in different ways. So, we do need to do a great deal more to focus on prevention, to ensure that the inequality in our communities is eradicated. Of course, we would be eager to see more people recording the result of their lateral flow tests, and that's something that I wanted to underline in the press statement today.
In terms of how soon we can dismantle some of those regulations, well, of course we're eager to do this as soon as possible. We're very aware that these restrictions are having a damaging impact on a great many people, businesses and individuals. We will take that opportunity as soon as we think it's safe to do so. The First Minister has already asked for advice on the options in terms of how to lessen the regulatory burden as soon as possible, and what the options are in that direction. That work is already being done.
Thank you, Minister, for your statement today. From my experience, I think the vast majority of the population in Wales very much support the Welsh Government's rightly cautious approach to COVID-19, and they're very grateful that they live in Wales so that they're protected in that way. I hear what you say, Minister, about the balance of understanding the current course of the virus and wanting to ease protections as soon as it's safe to do so. In that context, and the context of the weekly review—and, I think, next week a three-weekly review—I just wonder, Minister, if there's anything you can say about some of the requests for easing at the moment spectator sport, for example, and indeed the parkrun. I think parkruns in particular have a very strong case, as I'm sure you've recognised, because they're very much a public health initiative in themselves, and of course they're open air, and they're very well organised, and they've got a very good safety record. Understandably, the organisers understand the importance of making sure that people get into good habits early in the year, particularly in January, when people are making new year's resolutions, and so on. If they do decide to get more physically active, then that may benefit their health not just in the short term, but if they continue the habits, long into the future for the rest of their lives. So, it's a very important balance, and I know that some of the decisions that you and Government colleagues have to take are very finely balanced, Minister. But I just wonder if there's anything you can say in terms of if the course of the virus does allow some easing of restrictions, would parkruns and spectator sports be at the front of the queue, so to speak.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. O fy mhrofiad i, rwyf i'n credu bod mwyafrif llethol y boblogaeth yng Nghymru yn cefnogi ymagwedd ofalus briodol Llywodraeth Cymru at COVID-19 yn fawr, ac maen nhw'n ddiolchgar iawn eu bod nhw'n byw yng Nghymru fel eu bod nhw wedi eu diogelu yn y ffordd honno. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, Gweinidog, am y cydbwysedd rhwng deall hynt bresennol y feirws a llacio'r amddiffyniadau cyn gynted ag y bydd yn ddiogel gwneud hynny. Yn y cyd-destun hwnnw, a chyd-destun yr adolygiad wythnosol—ac, rwy'n credu, adolygiad tair wythnos yr wythnos nesaf—tybed, Gweinidog, os oes unrhyw beth y gallwch chi ei ddweud am rai o'r ceisiadau am lacio ar hyn o bryd, er enghraifft chwaraeon gwylwyr ac yn wir y parkrun. Rwy'n credu bod gan parkruns yn arbennig achos cryf iawn, fel yr wyf i'n siŵr eich bod chi wedi ei gydnabod, oherwydd eu bod nhw'n fenter iechyd cyhoeddus eu hunain, ac wrth gwrs maen nhw yn yr awyr agored, ac maen nhw wedi eu trefnu'n dda iawn, ac mae ganddyn nhw hanes diogelwch da iawn. Yn ddealladwy, mae'r trefnwyr yn deall pwysigrwydd sicrhau bod pobl yn mynd i arferion da yn gynnar yn y flwyddyn, yn enwedig ym mis Ionawr, pan fydd pobl yn gwneud addunedau blwyddyn newydd, ac yn y blaen. Os byddan nhw'n penderfynu bod yn fwy egnïol yn gorfforol, gallai hynny fod o fudd i'w hiechyd nid yn unig yn y tymor byr, ond os byddan nhw'n parhau â'r arferion, ymhell i'r dyfodol am weddill eu bywydau. Felly, mae'n gydbwysedd pwysig iawn, ac rwy'n gwybod bod dadl gref iawn o'r ddwy ochr i rai o'r penderfyniadau y mae'n rhaid i chi a'ch cydweithwyr yn y Llywodraeth eu gwneud, Gweinidog. Ond tybed a oes unrhyw beth y gallwch ei ddweud o ran os bydd hynt y feirws yn caniatáu llacio rhai o'r cyfyngiadau, a fyddai parkruns a chwaraeon gwylwyr ar flaen y ciw, fel petai.
Thanks very much, John. Of course, we've had countless requests to relax our regulations in relation to spectator sports, and we completely understand that. We're all very keen to see if it is possible to dismantle these before the six nations tournament. Obviously we're going to keep things very closely under review, and if possible, we will do everything we can to see if we can make that happen. Just in terms of spectator sport, obviously I think it does make a difference whether things are being held indoors or outdoors, so I think that is something we need to consider. On parkruns, I just think it is probably worth noting that there are plenty of people doing parkruns. This is a particular event, which is an international organisation. They have a way of doing things. We have suggested to them, 'Why don't you just break these people up into groups of 50? Then you could actually do it', but the organisers haven't wanted to do things in that way. So, we've given them that option, but they're the people who've decided that they don't want to do it in that way. So, I think there has got to be a bit of give and take here, because the flexibility is there, if they wanted to take advantage of that. I think you're right, John, we've all made our new year's resolutions, we've all said that we're all going to get fitter, we're going to eat better and all of those things that we all promise to do at the beginning of the year. I am sure that, in those options that have been requested by the First Minister, that option of easing restrictions on outdoor sporting events is likely to be one of the first contenders.
Diolch yn fawr iawn, John. Wrth gwrs, rydym ni wedi cael ceisiadau di-rif i lacio ein rheoliadau mewn cysylltiad â chwaraeon gwylwyr, ac rydym yn deall hynny'n llwyr. Rydym ni i gyd yn awyddus iawn i weld a oes modd dileu'r rhain cyn twrnamaint y chwe gwlad. Yn amlwg, rydym ni am adolygu pethau yn ofalus iawn, ac os yw'n bosibl, byddwn yn gwneud pob dim o fewn ein gallu i weld a allwn ni wireddu hynny. O ran chwaraeon gwylwyr, mae'n amlwg fy mod i'n credu ei bod yn gwneud gwahaniaeth p'un a yw pethau'n cael eu cynnal dan do neu yn yr awyr agored, felly rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen i ni ei ystyried. O ran parkruns, rwy'n credu ei bod hi'n werth nodi, mae'n debyg, fod digon o bobl yn gwneud parkruns. Mae hwn yn ddigwyddiad penodol, sy'n sefydliad rhyngwladol. Mae ganddyn nhw ffordd o wneud pethau. Rydym ni wedi awgrymu iddyn nhw, 'Pam na wnewch chi rannu'r bobl hyn yn grwpiau o 50? Yna gallech ei gynnal', ond nid yw'r trefnwyr wedi dymuno gwneud pethau yn y ffordd honno. Felly, rydym ni wedi rhoi'r opsiwn hwnnw iddyn nhw, ond nhw yw'r bobl sydd wedi penderfynu nad ydyn nhw'n dymuno gwneud hynny. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid cael rhywfaint o gyfaddawdu yma, oherwydd bod yr hyblygrwydd ar gael, pe bydden nhw'n dymuno manteisio ar hynny. Rwy'n credu eich bod chi'n iawn, John, rydym ni i gyd wedi gwneud ein haddunedau blwyddyn newydd, rydym ni i gyd wedi dweud ein bod ni i gyd yn mynd i fod yn fwy heini, rydym ni'n mynd i fwyta'n well a'r holl bethau hynny yr ydym ni i gyd yn addo eu gwneud ar ddechrau'r flwyddyn. Rwyf yn siŵr, yn yr opsiynau hynny y mae'r Prif Weinidog wedi gofyn amdanyn nhw, fod y dewis i lacio cyfyngiadau ar ddigwyddiadau chwaraeon awyr agored yn debygol o fod yn un o'r cystadleuwyr cyntaf.
Thank you for your statement this afternoon, Minister, and for addressing members of the health committee earlier today, at lunchtime—and a happy new year, of course. Thankfully, of course, according to many experts, we're in a transition from a pandemic to an endemic. While we learn to live with this disease, we must redouble efforts to protect the most vulnerable, those living in our care homes. Thankfully, the vaccines appear to be holding their own against the omicron variant, at least when it comes to hospitalisations and deaths. Minister, thanks to an amazing job by all involved in the vaccine roll-out, from the UK and Welsh Governments to the army of volunteers at our mass vax centres, over half the UK population have been boosted to date. However, we still have a large percentage of care home staff yet to be boosted—as many as one in four. We also have one out of every 10 care home residents yet to receive their third jab. Minister, when will all care home staff and residents be boosted, and will you make this a top priority? And what additional measures are you proposing to protect care home residents, going forwards? Finally, Minister, as well as vaccines, our care home staff need additional protections because they can't work from home. Will you ensure that all care home staff are provided with the best possible PPE, such as FFP3 masks? Thank you.
Diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog, ac am annerch aelodau'r pwyllgor iechyd yn gynharach heddiw, amser cinio—a blwyddyn newydd dda, wrth gwrs. Diolch byth, wrth gwrs, yn ôl llawer o arbenigwyr, rydym ni mewn cyfnod o drawsnewid o bandemig i endemig. Wrth i ni ddysgu byw gyda'r clefyd hwn, mae'n rhaid i ni ddyblu ymdrechion i ddiogelu'r rhai mwyaf agored i niwed, y rhai sy'n byw yn ein cartrefi gofal. Diolch byth, mae'n ymddangos bod y brechlynnau yn dal eu tir yn erbyn yr amrywiolyn omicron, o leiaf o ran y derbyniadau i'r ysbyty a marwolaethau. Gweinidog, diolch i'r gwaith anhygoel gan bawb sy'n ymwneud â chyflwyno'r brechlyn, o Lywodraethau'r DU a Chymru i'r fyddin o wirfoddolwyr yn ein canolfannau brechu torfol, mae dros hanner poblogaeth y DU wedi cael brechlyn atgyfnerthu hyd yma. Fodd bynnag, mae gennym ni ganran fawr o staff cartrefi gofal nad ydyn nhw wedi cael y brechlyn atgyfnerthu—cymaint ag un o bob pedwar. Mae gennym ni hefyd un o bob 10 preswylydd cartref gofal nad ydyn nhw wedi derbyn eu trydydd pigiad. Gweinidog, pryd bydd holl staff a phreswylwyr cartrefi gofal yn cael brechlyn atgyfnerthu, ac a wnewch chi roi'r flaenoriaeth uchaf i hyn? A pha fesurau ychwanegol ydych chi'n eu cynnig i amddiffyn preswylwyr cartrefi gofal, wrth symud ymlaen? Yn olaf, Gweinidog, yn ogystal â brechlynnau, mae angen amddiffyniadau ychwanegol ar staff ein cartrefi gofal gan na allan nhw weithio gartref. A wnewch chi sicrhau bod holl staff cartrefi gofal yn cael y cyfarpar diogelu personol gorau posibl, fel masgiau FFP3? Diolch.
Thank you very much, Gareth. Obviously, we are really keen to make sure that we protect the most vulnerable, but we need to make sure also that they have the opportunity, for example, to meet their loved ones. We're trying to get the balance right between protecting them and, for example, allowing visitors into care homes. It is a really difficult balance, because I'm sure, Gareth, you'd be one of the first to complain if we saw omicron being introduced into care homes as well as a result of visitors. So, we have got to get that balance right, and it is difficult to get that right. But, we've got to remember that these care homes actually exist in our communities and our communities, at the moment, are trying to deal with a very high rate of COVID.
Certainly when it comes to vaccination figures, 90 per cent of care home residents, I'm pleased to say, have received their booster. That's a very significant protection measure for them. When it comes to the staff, I think one of the things you need to consider and to remember is that, if you've had COVID, you are not allowed to have the vaccination for 28 days. So, there may be a period where people will not be able to get the boosters. We'll just make sure that we follow those up constantly. We're very, very keen, obviously, to make sure that those care home staff, as many as possible, are supported. And certainly healthcare staff, 92 per cent of them, generally, have had a second dose. So, we're up at pretty high levels of protection. We've also got to remember that, when it comes to care home staff, there is a more transient group of people who work in those settings. There will be some people coming in and leaving, and so we've just got to bear that in mind, that it may mean that that's slightly different from the levels that you may see in other sectors.
When it comes to PPE, you'll be aware that we have literally given millions upon millions of pieces of PPE to care homes. We've helped them with that protection all the way through this pandemic. And, again, if the evidence suggests that we should be using more protective measures, like the FFP3 masks that you were suggesting, then obviously we'll consider that. But, at the moment, we are not being advised to do that.
Diolch yn fawr iawn, Gareth. Yn amlwg, rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed, ond mae angen i ni sicrhau hefyd eu bod yn cael y cyfle, er enghraifft, i gwrdd â'u hanwyliaid. Rydym yn ceisio cael y cydbwysedd cywir rhwng eu diogelu ac, er enghraifft, caniatáu ymwelwyr i gartrefi gofal. Mae'n gydbwysedd anodd iawn, oherwydd rwy'n siŵr, Gareth, mai chi fyddai un o'r cyntaf i gwyno pe byddem ni'n gweld omicron yn cael ei gyflwyno i gartrefi gofal hefyd o ganlyniad i ymwelwyr. Felly, mae'n rhaid i ni gael y cydbwysedd hwnnw yn iawn, ac mae'n anodd ei gael yn iawn. Ond, mae'n rhaid i ni gofio bod y cartrefi gofal hyn yn bodoli yn ein cymunedau a bod ein cymunedau, ar hyn o bryd, yn ceisio ymdrin â chyfradd uchel iawn o COVID.
Yn sicr, o ran ffigurau brechu, mae 90 y cant o breswylwyr cartrefi gofal, rwy'n falch o ddweud, wedi cael brechlyn atgyfnerthu. Mae hynny'n fesur amddiffyn sylweddol iawn iddyn nhw. O ran y staff, rwy'n credu mai un o'r pethau y mae angen i chi ei ystyried a'i gofio yw, os ydych chi wedi cael COVID, na chaniateir i chi gael y brechiad am 28 diwrnod. Felly, efallai y bydd cyfnod pan na fydd pobl yn gallu cael y brechlyn atgyfnerthu. Byddwn yn gwneud yn siŵr ein bod ni'n mynd ar eu trywydd yn gyson. Rydym yn awyddus iawn, iawn, yn amlwg, i sicrhau bod y staff hynny mewn cartrefi gofal, gymaint â phosibl, yn cael eu cefnogi. Ac yn sicr, mae staff gofal iechyd, 92 y cant ohonyn nhw, yn gyffredinol, wedi cael ail ddos. Felly, rydym ar lefelau eithaf uchel o ddiogelwch. Mae'n rhaid i ni gofio hefyd, o ran staff cartrefi gofal, fod grŵp mwy dros dro o bobl sy'n gweithio yn y lleoliadau hynny. Bydd rhai pobl yn dod i mewn ac yn gadael, ac felly mae'n rhaid i ni gadw hynny mewn cof, y gallai olygu bod hynny ychydig yn wahanol i'r lefelau y gallech eu gweld mewn sectorau eraill.
O ran cyfarpar diogelu personol, byddwch chi'n ymwybodol ein bod ni wedi rhoi yn llythrennol miliynau ar filiynau o ddarnau o gyfarpar diogelu personol i gartrefi gofal. Rydym ni wedi eu helpu gyda'r amddiffyniad hwnnw drwy'r pandemig cyfan hwn. Ac, unwaith eto, os bydd y dystiolaeth yn awgrymu y dylem ni fod yn defnyddio mesurau mwy amddiffynnol, fel y masgiau FFP3 yr oeddech chi'n eu hawgrymu, yna mae'n amlwg y byddwn yn ystyried hynny. Ond, ar hyn o bryd, nid ydym yn cael ein cynghori i wneud hynny.
Mabon ap Gwynfor.
Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a blwyddyn newydd dda. Mi fyddwch chi, Lywydd, yn ymwybodol o'r dystiolaeth mae fy nghyfaill Liz Saville Roberts, Aelod Seneddol Dwyfor Meirionnydd yn San Steffan, ac yn wir ein cyfaill ni yma, Rhys ab Owen, wedi ei chyflwyno o'u profiadau nhw wrth sôn am eu hanwyliaid sydd efo dementia ac yn byw mewn cartref gofal yng nghanol coronafeirws. Mae pawb yn dallt yn iawn yr angen i reoli'r haint a diogelu ein hiechyd cyhoeddus. Fel y sonioch chi rŵan hyn wrth Gareth Davies, mae'n fater o gael balans, ond mae arnaf ofn yn yr achos yma fod y balans hwyrach yn anghywir. Mae grwpiau o bobl sydd ag anghenion arbennig efo gwahanol reolau pan fo'n dod i ymweliadau. Os gwnewch chi ystyried mamau a babanod newyddanedig, er enghraifft, mae lle iddyn nhw sicrhau fod partneriaid yn rhan o'r broses enedigaeth. Mae yna le felly i ddadlau y dylid cael yr un math o eithriadau ar gyfer cleifion efo nam ymenyddol, megis pobl sydd efo dementia. Mae amddifadu'r bobl yma o gariad eu hanwyliaid yn mynd yn groes i'r hawliau dynol mwyaf elfennol sydd ganddyn nhw. A wnewch chi felly ailedrych ar y canllawiau a sicrhau bod anwyliaid cleifion o'r fath yn cael mynediad i gartrefi, a threulio amser hanfodol yng nghwmni eu hanwyliaid?
Thank you very much, Llywydd, and happy new year. You will be aware of the evidence that my colleague Liz Saville Roberts, the Member of Parliament for Dwyfor Meirionnydd in Westminster, has put forward, and the evidence put forward by my colleague here, Rhys ab Owen, of their experiences in talking about their loved ones with dementia and living in care homes in the midst of the coronavirus pandemic. Everyone understands fully the need to control the infection and to safeguard public health. As you mentioned in response to Gareth Davies, it's a matter of striking a balance, but I'm afraid in this case the balance is incorrect. Groups of people who have particular needs have different rules when it comes to visits. If you consider mothers and newborns, for example, it's possible for them to ensure that partners are part of the birthing process. There is room to argue therefore that we should have the same kind of exceptions for patients with dementia, for example. These people are being excluded from the love of their loved ones, and that's contrary to some of their greatest needs. So, will you look again at the guidelines and ensure that the loved ones of patients of this kind have access to homes, so that they can spend vital time in the company of their loved ones?
Diolch yn fawr, Mabon. Dwi'n ymwybodol iawn o'r sefyllfa a pha mor anodd yw hi i bobl sydd yn dioddef o dementia sydd ddim yn gallu deall beth yn union sy'n digwydd, a pham nad ydyn nhw'n gallu gweld eu hanwyliaid. Ond y ffaith yw bod ein canllawiau ni'n glir. Rŷm ni wedi ei gwneud hi'n hollol glir ein bod ni yn disgwyl i gartrefi gofal ganiatáu pobl i ymweld, yn arbennig os ydyn nhw'n berthynas agos. Mae'r canllawiau'n hollol glir. Y broblem sydd gyda ni yma yw bod rhai o'r cartrefi gofal sydd yn breifat, nhw sydd yn dweud nad ydyn nhw eisiau i'r canllawiau yma i ddigwydd, ac maen nhw ofn efallai mewn rhai achosion na fydd eu hyswiriant nhw, er enghraifft, yn eu diogelu nhw os bydd yna sefyllfa lle mae COVID wedyn yn cael ei gyflwyno i'r cartrefi gofal yna. Felly, mae'n canllawiau ni mor glir ag y gallan nhw fod: mi ddylai bod pobl yn gallu ymweld â'u hanwyliaid. Ond dyna lle mae'r broblem, achos mae'r rhan fwyaf o'r cartrefi gofal yn gartrefi preifat sydd gydag yswiriant preifat, a nhw sydd wedyn yn gwneud y penderfyniad yna.
Thank you very much, Mabon. I'm very aware of the situation and how difficult it is for those who are suffering dementia who don't understand exactly what is going on, and why they can't see their loved ones. But the fact is that our guidelines are clear. We have made it entirely clear that we expect care homes to allow people to visit, especially if they are a very close family member. The guidelines are very clear. The problem that we have here is that some of the care homes that are privately run, they say that they don't want these guidelines to apply in their case, and they are concerned perhaps in some cases that their insurance, for example, wouldn't protect them if there were to be a situation if COVID were to be introduced into that care home. So, our guidelines are as clear as they can be: people should be able to visit their loved ones. But that's where the issue arises, because the majority of the care homes are private care homes that have private insurance, and they then make that decision.
The public health position in Wales today still remains fragile; an estimated one in 20 citizens infected, cases testing positive around 50 per cent and, as a direct consequence, staff absences across the Welsh NHS running at just over 8 per cent last week, with some trusts double this. So, it's no surprise then that the Aneurin Bevan health board in Gwent has decreed essential-only hospital visits for patients. Minister, it is never too late to be vaccinated in Wales. Indeed, we know that vaccination makes a fundamental difference, and that is why 1.7 million Welsh residents have already received their booster jabs. What can the Welsh Government, Minister, do to promote, publicise and make available more walk-in vaccination clinics, such as those being held today at the Pontllanfraith mass vaccination centre in Islwyn, and what more can the Welsh Government do to reach those who currently remain unvaccinated to convince them of the advantages that vaccinations offer to themselves, their families and to all of us? Diolch.
Mae sefyllfa iechyd y cyhoedd yng Nghymru heddiw yn dal yn fregus; amcangyfrifir bod un o bob 20 o ddinasyddion wedi eu heintio, mae achosion sy'n profi'n bositif tua 50 y cant ac, o ganlyniad uniongyrchol, mae absenoldebau staff ar draws GIG Cymru ychydig dros 8 y cant yr wythnos diwethaf, gyda rhai ymddiriedolaethau yn gweld dwywaith hyn. Felly, nid yw'n syndod bod bwrdd iechyd Aneurin Bevan yng Ngwent wedi dyfarnu ymweliadau hanfodol yn unig â chleifion mewn ysbytai. Gweinidog, nid yw byth yn rhy hwyr i gael eich brechu yng Nghymru. Yn wir, rydym ni'n gwybod bod brechu'n gwneud gwahaniaeth sylfaenol, a dyna pam mae 1.7 miliwn o drigolion Cymru eisoes wedi cael eu pigiadau atgyfnerthu. Beth all Llywodraeth Cymru ei wneud, Gweinidog, i hyrwyddo, rhoi cyhoeddusrwydd a sicrhau bod mwy o glinigau brechu galw i mewn ar gael, fel y rhai sy'n cael eu cynnal heddiw yng nghanolfan frechu torfol Pontllanfraith yn Islwyn, a beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i gyrraedd y rhai nad ydyn nhw wedi eu brechu ar hyn o bryd i'w hargyhoeddi o'r manteision y mae brechlynnau'n eu cynnig iddyn nhw, eu teuluoedd ac i bob un ohonom? Diolch.
Thanks very much, Rhianon. You're absolutely right that the pressure the NHS is under at the moment is truly extraordinary, which is why, of course, we're trying to direct people to get the right help at the right time in the right place. We're directing people to use the 111 service. There are online services that people can use. They can use their local pharmacies for some ailments. And so, we're trying to take as much pressure off the NHS staff as we possibly can.
In terms of vaccination centres, we're thrilled to bits with the incredible achievement over the three weeks. To vaccinate, to boost 1.3 million people in such a short space of time is something that we shouldn't take for granted. It is truly a feat that we should all be incredibly proud of. I'm not sure if that could happen anywhere else in the world without the kind of NHS that we've learnt to grow and love. Just in terms of the vaccination clinics, they are now available in every health board. So, there is a facility, and if people want to know where they can go for their vaccinations, they should look at the website for their health board—that will direct you to where you can go.
In terms of the unvaccinated, the good news is that, actually, as a result of the booster programme and the big campaign and the publicity campaign around that, actually what we've seen is an increase in the number of people coming forward for their first doses and their second doses. So, we are pleased to see that figure just edging up constantly, because that is the best protection that we can give to people. So, we are very pleased to see that that's happening, but we will continue that outreach, as we have done throughout the vaccination programme.
Diolch yn fawr iawn, Rhianon. Rydych chi'n llygad eich lle bod y pwysau sydd ar y GIG ar hyn o bryd yn wirioneddol ryfeddol, a dyna pam, wrth gwrs, rydym ni'n ceisio cyfeirio pobl i gael y cymorth iawn ar yr adeg iawn yn y lle iawn. Rydym yn cyfarwyddo pobl i ddefnyddio'r gwasanaeth 111. Mae gwasanaethau ar-lein y gall pobl eu defnyddio. Gallan nhw ddefnyddio eu fferyllfeydd lleol ar gyfer rhai anhwylderau. Ac felly, rydym ni'n ceisio tynnu cymaint o bwysau oddi ar staff y GIG ag y gallwn.
O ran canolfannau brechu, rydym ni wrth ein boddau gyda'r cyflawniad anhygoel dros y tair wythnos. Mae brechu, rhoi brechlyn atgyfnerthu i 1.3 miliwn o bobl mewn cyfnod mor fyr, yn rhywbeth na ddylem ei gymryd yn ganiataol. Mae'n gamp wirioneddol y dylem ni i gyd fod yn hynod falch ohoni. Nid wyf i'n siŵr a allai hynny ddigwydd yn unman arall yn y byd heb y math o GIG yr ydym ni wedi dysgu ei dyfu a'i garu. O ran y clinigau brechu, maen nhw bellach ar gael ym mhob bwrdd iechyd. Felly, mae cyfleuster, ac os yw pobl yn dymuno gwybod ble y gallan nhw fynd am eu brechlynnau, dylen nhw edrych ar y wefan ar gyfer eu bwrdd iechyd—a fydd yn eich cyfeirio i ble y gallwch chi fynd.
O ran y rhai nad ydyn nhw wedi eu brechu, y newyddion da yw, mewn gwirionedd, o ganlyniad i'r rhaglen atgyfnerthu a'r ymgyrch fawr a'r ymgyrch gyhoeddusrwydd ynghylch hynny, yr hyn yr ydym ni wedi ei weld mewn gwirionedd yw cynnydd yn nifer y bobl sy'n dod ymlaen ar gyfer eu dosau cyntaf a'u hail ddosau. Felly, rydym ni'n falch o weld y ffigur hwnnw yn codi'n gyson, oherwydd dyna'r amddiffyniad gorau y gallwn ni ei roi i bobl. Felly, rydym ni'n falch iawn o weld bod hynny'n digwydd, ond byddwn yn parhau i estyn allan hefyd, fel yr ydym ni wedi ei wneud drwy gydol y rhaglen frechu.
How do you respond to concern raised with me by deaf community representatives in north Wales about the lack of information in British sign language on the official website on how to take lateral flow tests and PCR tests, where, as they state, if their members are struggling, even with their assistance, then others must be also?
Concern was also raised with me by constituents after the announcement 12 days ago that the Welsh Government had agreed to loan 4 million lateral flow tests to the UK Government, which deals with distribution for the whole of the UK, where they had unsuccessfully attempted to find lateral flow tests in chemists and distribution centres open in four Flintshire and Denbighshire towns. How do you therefore respond to their statement that this lack of availability was not compatible with Mark Drakeford's statement that we have more than a greater supply to meet our needs, and to the subsequent statement yesterday that, although they have now managed to source lateral flow tests, staff and customers at the pharmacies they went to during their search for these the previous week told them that it was viewed as luck if one managed to get them?
Sut ydych chi'n ymateb i bryder a godwyd gyda mi gan gynrychiolwyr y gymuned fyddar yn y gogledd am y diffyg gwybodaeth yn iaith arwyddion Prydain ar y wefan swyddogol ar sut i gymryd profion llif unffordd a phrofion PCR, ac, fel y maen nhw'n ei ddweud, os yw eu haelodau nhw'n cael trafferth, hyd yn oed gyda'u cymorth nhw, yna mae'n rhaid bod eraill hefyd?
Codwyd pryder hefyd gyda mi gan etholwyr ar ôl y cyhoeddiad 12 diwrnod yn ôl fod Llywodraeth Cymru wedi cytuno i fenthyg 4 miliwn o brofion llif unffordd i Lywodraeth y DU, sy'n delio â dosbarthu ar gyfer y DU gyfan, pan oedden nhw wedi ceisio heb lwyddiant i ddod o hyd i brofion llif unffordd mewn fferyllfeydd a chanolfannau dosbarthu sydd ar agor mewn pedair tref yn sir y Fflint a sir Ddinbych. Sut ydych chi felly'n ymateb i'w datganiad nad oedd y niferoedd nad oeddynt ar gael yn gydnaws â datganiad Mark Drakeford bod gennym fwy na digon o gyflenwad i ddiwallu ein hanghenion ni, ac i'r datganiad dilynol ddoe, er eu bod bellach wedi llwyddo i gael profion llif unffordd, bod staff a chwsmeriaid yn y fferyllfeydd yr aethon nhw iddyn nhw wrth chwilio am y rhain yr wythnos flaenorol wedi dweud wrthyn nhw ei fod yn cael ei ystyried yn lwc oes oeddech chi'n llwyddo i'w cael?
Thanks very much, Mark. I'll take up your point about the facilities for deaf people. I want to make sure that those are addressed, so I'll certainly take that away and see if our officials are able to give some clearer advice on that.
In relation to the lateral flow tests, I think that it is important, where we can—. You know, we're party that believes in the United Kingdom, and there are times when we'll be asking for support from the United Kingdom Government, and on this occasion, they were asking for our support.
There's a huge difference, Mark, between supply and distribution. So, there's not a problem with supply—there's plenty of supply—the issue has been with distribution. Now, when it comes to pharmacies, the responsibility for distribution to the pharmacies is with the UK Government. So, I would suggest, Mark, that you have a word with your colleagues in Westminster and tell them to pull their finger out and to make sure that we can get access to those lateral flow tests in our pharmacies. We're putting pressure on, but it would be very helpful, Mark, if you could speak to your counterparts in your party and ask them to put pressure on the Tory Government to make sure that there is a better system of distribution. The supply in Wales is fine. The distribution is the problem, and when it comes to pharmacy distribution, that is the responsibility of the UK Government.
Diolch yn fawr iawn, Mark. Fe wnaf godi eich pwynt am y cyfleusterau ar gyfer pobl fyddar. Rwyf eisiau sicrhau bod y rheini'n cael sylw, felly fe fyddaf yn sicr yn nodi hyn a gweld a all ein swyddogion roi cyngor cliriach ar hynny.
O ran y profion llif unffordd, rwy'n credu ei bod yn bwysig, pan allwn ni—. Wyddoch chi, rydym yn blaid sy'n credu yn y Deyrnas Unedig, ac mae adegau pan fyddwn ni'n gofyn am gefnogaeth gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, a'r tro hwn, roedden nhw'n gofyn am ein cefnogaeth ni.
Mae gwahaniaeth enfawr, Mark, rhwng cyflenwi a dosbarthu. Felly, nid oes problem gyda chyflenwi—mae digon o gyflenwad—gyda dosbarthu y mae'r broblem wedi bod. Nawr, pan ddaw'n fater o fferyllfeydd, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am ddosbarthu i'r fferyllfeydd. Felly, byddwn i'n awgrymu, Mark, eich bod yn cael gair gyda'ch cydweithwyr yn San Steffan a dweud wrthyn nhw i fynd ati i sicrhau y gallwn ni gael gafael ar y profion llif unffordd hynny yn ein fferyllfeydd. Rydym ni'n rhoi pwysau, ond byddai'n ddefnyddiol iawn, Mark, pe gallech chi siarad â'ch cymheiriaid yn eich plaid a gofyn iddyn nhw roi pwysau ar y Llywodraeth Dorïaidd i sicrhau bod yna system ddosbarthu well. Mae'r cyflenwad yng Nghymru yn iawn. Y dosbarthiad yw'r broblem, a phan ddaw'n fater o ddosbarthu i fferyllfeydd, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am hynny.
Diolch, Llywydd, a diolch, Weinidog am y datganiad heddiw. Hoffwn ategu eich diolch i weithwyr a gwirfoddolwyr y gwasanaeth iechyd am eu gwaith arwrol, a hoffwn ymestyn hefyd fy niolch i ofalwyr a gofalwyr di-dâl am bopeth y maen nhw'n ei wneud ar y funud.
O ran profion llif unffordd am ddim, ydy hi'n bosib cael cadarnhad y byddan nhw'n parhau i fod ar gael ac am ddim yma yng Nghymru, beth bynnag fydd yn digwydd yn Lloegr? Mae hyn yn rhywbeth y mae gofalwyr di-dâl wedi codi gyda mi fel pryder, gan eu bod yn ddibynnol iawn arnynt o ran medru gwneud popeth o fewn eu gallu i warchod eu hanwyliaid rhag y feirws.
Hefyd, pwnc dwi wedi ei godi efo chi o'r blaen, sef pasys COVID ar gyfer unigolion sydd methu a chael eu brechu neu'n methu â chymryd prawf llif unffordd—oes modd cael diweddariad, os gwelwch yn dda, o ran pryd fydd y gwaith yma'n cael ei gwblhau, er mwyn rhoi sicrwydd i'r unigolion hynny sydd, ar y funud, methu byw bywydau llawn o fewn y cyfyngiadau gan nad ydynt yn gallu cael mynediad i bàs?
Thank you, Llywydd, and thank you, Minister, for the statement today. I'd like to add to your thanks to the healthcare workers for their heroic work, and I'd like to extend my thanks to unpaid carers for everything that they're doing at the moment.
In terms of free LFTs, is it possible to have confirmation that they will continue to be available free of charge in Wales, regardless of what happens in England? This is something that unpaid carers have raised with me as a concern, because they're very dependent on them in terms of being able to do everything within their ability to safeguard their loved ones from the virus.
Also, an issue that I have raised with you before, namely COVID passes for individuals who can't be vaccinated or who can't take an LFT—can we have an update, please, in terms of when this work will be completed, to give assurance to those individuals who currently can't live their full lives within the restrictions, because they can't access a pass?
Diolch yn fawr, Heledd. Rŷch chi'n eithaf reit: mae gwaith arwrol wedi cael ei wneud gan bob math o bobl yn ystod yr wythnosau diwethaf, yn sicr gan ofalwyr, gan bobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd, ac yn sicr gan y gofalwyr di-dâl yna sydd yn gweithio drosom ni i gyd. Y ffaith yw, os nad ydyn nhw yna, fe fyddai angen inni fel Llywodraeth gamu i mewn, neu i lywodraeth leol gamu i mewn, i wneud y gwaith yna ar eu rhan nhw. Felly, rŷn ni wastad eisiau diolch i'r gofalwyr di-dâl yna.
O ran lateral flow tests, roeddwn i yn wirioneddol wedi synnu bod Llywodraeth Prydain wedi codi'r mater yma reit yng nghanol y pandemig mwyaf, pan oeddem ni ar frig y don. Os ydych chi eisiau creu sefyllfa lle mae pobl yn rhuthro allan i geisio cael cymaint o brofion llif ag sy'n bosibl, pan fo'n anodd cael hyd iddyn nhw—. Roedd e jest yn anhygoel eu bod nhw hyd yn oed wedi ystyried hyn ar yr adeg yma. Felly, na, does dim cynlluniau gyda ni ar hyn o bryd i godi tâl ar gyfer lateral flow tests.
O ran y pasys COVID, dwi'n meddwl y gwnes i ddweud cyn y Nadolig fod gwaith manwl yn cael ei wneud ar y mater yma. Fe ddywedais i yn y cyfnod yna mai'r un bobl sy'n gweithio ar y pethau yma ag sydd wedi bod yn gweithio ar faterion eraill fel y profion, felly ar hyn o bryd maen nhw dal yng nghanol y storm yna, felly fe fyddwn i'n gofyn ichi fod tamaid bach yn amyneddgar, jest fel ein bod ni'n gallu dod ar ddiwedd y pwsh yma i gael pobl wedi eu brechu. Ac yn sicr, fe wnaf fi ddilyn i fyny unwaith eto. Dwi'n gwybod, Heledd, fod hwn yn bwynt rili pwysig i chi, ac yn sicr, dŷn ni ddim wedi colli llygaid arno fe, ond jest ar hyn o bryd yr un bobl sy'n gwneud y gwaith.
Thank you very much, Heledd. You are correct: heroic work has been done by all kinds of people over the past few weeks—in terms of carers, those who work for health services, and particularly those unpaid carers who work on all of our behalf. The fact is, if they weren't there, we as a Government would have to step into the breach, or local government would have to do that work for them. So, we always want to express our thanks to those unpaid carers.
In terms of those lateral flow tests, I was genuinely surprised that the UK Government had raised this issue in the middle of the pandemic when we were at the peak of a wave. If you want to create a situation where people rush out to try to get hold of as many LFTs as possible, when it's difficult to source them—. It was incredible that they'd considered doing that at this time. So, no, there are no plans for us to charge for LFTs.
In terms of the COVID passes, I think I said before Christmas that detailed work is being done on this issue. I said at that time that it's the same people who are working on this issue as have been working on other issues, such as the testing regime, so at the moment they are in the middle of that particular storm, so I would ask you to be a little more patient for a while yet, so we can come to the end of this particular push to get people vaccinated. And certainly, I will follow up once again. I know, Heledd, that this is a really important issue for you, and certainly, we haven't lost sight of it either, but at the moment it's the same people doing both jobs of work.
I'm grateful to you, Minister, for the statement and your answers this afternoon, which I think have set a lot of minds at rest. In answer to a question from Russell George at the beginning of the session, you said that it wasn't the time to discuss dismantling our regulations, if you like, when you're at the centre of a storm. I would argue that that is exactly the right time to discuss the way forward, as it happens, because when we're seeking to persuade a population to abide by particular regulations, I think we have to be able to draw a route-map for people as we go through this storm, as we go through these regulations. I think the points about a route-map were well made by the leader of the opposition, actually, earlier this afternoon as well.
So, I'd like to understand from the Government where you see this going at the moment. Now, I'm not asking you to make predictions, but I'm asking you to be a little bit more clear, if you like. What metrics are the Government using in order to inform its decisions? It appears to be hospitalisations rather than infection levels. Infection levels are very, very high, and so have positivity rates been. But we haven't seen changes to regulations as a consequence of that. So, I assume we're looking at hospitalisations as a consequence. Is that the case? At which point would a particular number of people being hospitalised trigger additional regulations, or reductions in hospitalisations trigger a reduction in regulations? I think it would be useful for us to understand the Government's thinking on that.
The final point, Presiding Officer, I'd like to make, is on the role of the COVID passes in terms of reducing the regulations we have at the moment. Like others, I would like to see a far greater number of freedoms in terms of outdoor activities, and I have to say I'm not overly convinced by some of the Government's arguments on some of the outdoor activities. I'm not sure the Government has made its case on that. But certainly, in terms of enabling people to meet and to attend events and activities, the COVID pass was before Christmas, in the autumn, when we had our debates on this, the means of enabling people to do that with a level of safety. I agree with that argument. I think the COVID pass was a good measure in order to promote and to ensure public safety whilst enabling people to enjoy a level of freedom, and I would like to see the COVID pass being used as part of a step-down from regulations where we are today, in order to ensure that the maximum number of people can enjoy the maximum amount of freedom, commensurate with the overriding requirement to maintain a priority of public health. Thank you.
Rwy'n ddiolchgar i chi, Gweinidog, am y datganiad a'ch atebion y prynhawn yma, sydd, yn fy marn i, wedi tawelu llawer o feddyliau. Wrth ateb cwestiwn gan Russell George ar ddechrau'r sesiwn, fe wnaethoch chi ddweud nad dyma'r amser i drafod datgymalu ein rheoliadau, os hoffech chi, pan fyddwch yn llygad y storm. Byddwn i'n dadlau mai dyna'r union amser cywir i drafod y ffordd ymlaen, fel mae'n digwydd, oherwydd pan fyddwn ni'n ceisio dwyn perswâd poblogaeth i gadw at reoliadau penodol, rwy'n credu bod yn rhaid i ni allu llunio map llwybr i bobl wrth i ni fynd drwy'r storm hon, wrth i ni fynd drwy'r rheoliadau hyn. Rwy'n credu bod y pwyntiau am fap llwybr wedi'u gwneud yn dda gan arweinydd yr wrthblaid, mewn gwirionedd, yn gynharach y prynhawn yma hefyd.
Felly, hoffwn ddeall gan y Llywodraeth lle'r ydych chi'n gweld hyn yn mynd ar hyn o bryd. Nawr, nid wyf yn gofyn i chi wneud rhagfynegiadau, ond rwy'n gofyn i chi fod ychydig yn fwy clir, os mynnwch chi. Pa fetrigau mae'r Llywodraeth yn eu defnyddio er mwyn llywio ei phenderfyniadau? Mae'n ymddangos mai nifer o dderbyniadau i'r ysbyty yn hytrach na lefelau heintiau yw hynny. Mae lefelau heintiau yn uchel iawn, iawn, ac felly hefyd cyfraddau positif. Ond nid ydym wedi gweld newidiadau i reoliadau o ganlyniad i hynny. Felly, rwy'n cymryd ein bod yn edrych ar nifer y derbyniadau i'r ysbyty o ganlyniad i hynny. Ydy hynny'n wir? Pryd fyddai nifer penodol y bobl sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty yn sbarduno rheoliadau ychwanegol, neu ostyngiadau mewn derbyniadau i ysbytai yn arwain at ostyngiad mewn rheoliadau? Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol i ni ddeall meddylfryd y Llywodraeth ar hynny.
Mae'r pwynt olaf, Llywydd, yr hoffwn i ei wneud, ar rôl y pasys COVID o ran lleihau'r rheoliadau sydd gennym ar hyn o bryd. Fel eraill, hoffwn i weld llawer mwy o ryddid o ran gweithgareddau awyr agored, a rhaid i mi ddweud nad wyf wedi fy argyhoeddi'n ormodol gan rai o ddadleuon y Llywodraeth ar rai o'r gweithgareddau awyr agored. Nid wyf yn siŵr a yw'r Llywodraeth wedi cyflwyno ei hachos ar hynny. Ond yn sicr, o ran galluogi pobl i gyfarfod a mynychu digwyddiadau a gweithgareddau, y pàs COVID cyn y Nadolig, yn yr hydref, pan gawsom ni ein dadleuon ar hyn, oedd y modd o alluogi pobl i wneud hynny gyda lefel o ddiogelwch. Rwy'n cytuno â'r ddadl honno. Rwy'n credu bod y pàs COVID yn fesur da er mwyn hyrwyddo a sicrhau diogelwch y cyhoedd gan hefyd alluogi pobl i fwynhau lefel o ryddid, a hoffwn i weld y pàs COVID yn cael ei ddefnyddio fel rhan o gam i lawr o reoliadau lle'r ydym ni heddiw, er mwyn sicrhau bod y nifer fwyaf o bobl yn gallu mwynhau'r rhyddid mwyaf, yn gymesur â'r gofyniad pennaf i gynnal blaenoriaeth iechyd y cyhoedd. Diolch.
Thanks very much, Alun. Obviously, we do have a kind of route-map out of this in the sense that we already have the levels that are in place, so there's no reason why we couldn't just move down the levels pretty quickly. We don't even need to move to level 1; maybe that we could move directly to level zero, or it may be that we would like to go even faster, and it may be that we would want to introduce some relaxations quicker than others. So, all of those things have been things that the First Minister now has asked for some advice on, so that we can see a way out of this.
In terms of what metrics we'll be using, well, we've always used as a metric the pressure on the NHS and we wouldn't want to see the NHS being overwhelmed. So, obviously hospitalisations—there's good news on hospitalisations, so that's a relief. I guess the pressure on the NHS at the moment is actually coming from absenteeism, so that's where the pressure is at the moment, at a time, let's not forget, when the NHS is under significant pressure, so this time of year is always difficult, but to try and cope with this at a time when you've got 8 per cent of your staff off—. And let's not forget, it's not over yet, so we just need to make sure that we are getting those up-to-date absentee figures. So, I think those two things are going to be pretty key in terms of making our determination.
And when it comes to the COVID pass, I think that the COVID pass gave people a measure of confidence, actually, that, actually, it was a bit safer to go out. I think they want to know that the people around them are taking it seriously, and knowing that other people around you have been vaccinated or have been boosted—certainly in terms of the e-mails I was receiving, it was very interesting to see the number of people saying, 'Right, I will go to the cinema. I wasn't happy to go before now.' But very interesting, and certainly, from the response I had from one cinema, saying: 'We've never had it so good.' It was really interesting; that was the difference. I don't know if that's still the case, but certainly, at the time, delta was the dominant variant, and certainly, that's the position at the moment.
Diolch yn fawr iawn, Alun. Yn amlwg, mae gennym ryw fath o fap llwybr allan o hyn yn yr ystyr bod gennym ni eisoes y lefelau sydd ar waith, felly nid oes rheswm pam na allem ni symud i lawr y lefelau'n eithaf cyflym. Nid oes angen i ni hyd yn oed symud i lefel 1; efallai y gallem ni symud yn uniongyrchol i lefel sero, neu efallai y byddem ni'n hoffi mynd hyd yn oed yn gyflymach, ac efallai y byddem ni eisiau cyflwyno rhywfaint o ymlacio'n gyflymach nag eraill. Felly, mae'r holl bethau hynny wedi bod yn bethau mae'r Prif Weinidog bellach wedi gofyn am rywfaint o gyngor arnyn nhw, fel y gallwn ni weld ffordd allan o hyn.
O ran pa fetrigau y byddwn ni'n eu defnyddio, wel, rydym ni bob amser wedi defnyddio'r pwysau ar y GIG fel metrig ac ni fyddem am weld y GIG yn cael ei llethu. Felly, yn amlwg derbyniadau i'r ysbyty—mae newyddion da am dderbyniadau i'r ysbyty, felly mae hynny'n rhyddhad. Rwyf yn dyfalu bod y pwysau ar y GIG ar hyn o bryd yn dod o absenoldeb, felly dyna lle mae'r pwysau ar hyn o bryd, ar amser, gadewch i ni gofio, pan fydd y GIG dan bwysau sylweddol, felly mae'r adeg hon o'r flwyddyn bob amser yn anodd, ond i geisio ymdopi â hyn ar adeg pan fydd gennych 8 y cant o'ch staff i ffwrdd—. A gadewch i ni beidio ag anghofio, nid yw wedi dod i ben eto, felly mae angen i ni sicrhau ein bod yn cael y ffigurau absenoldeb diweddaraf hynny. Felly, rwy'n credu y bydd y ddau beth hynny'n eithaf allweddol o ran gwneud ein penderfyniad.
A phan ddaw'n fater o'r pàs COVID, rwy'n credu bod y pàs COVID yn rhoi rhywfaint o hyder i bobl, mewn gwirionedd, ei bod ychydig yn fwy diogel i fynd allan. Rwy'n credu eu bod am wybod bod y bobl o'u cwmpas yn ei gymryd o ddifrif, a gwybod bod pobl eraill o'ch cwmpas wedi cael eu brechu neu wedi cael brechlyn atgyfnerthu—yn sicr o ran y negeseuon e-bost yr oeddwn i yn eu derbyn, roedd yn ddiddorol iawn gweld nifer y bobl yn dweud, 'Iawn, fe af i i'r sinema. Doeddwn i ddim yn hapus i fynd cyn hyn.' Ond roedd yn ddiddorol iawn, ac yn sicr, o'r ymateb a gefais i gan un sinema, yn dweud: 'Nid ydym ni erioed wedi ei gael cystal.' Roedd yn ddiddorol iawn; dyna oedd y gwahaniaeth. Nid wyf yn gwybod a yw hynny'n dal i fod yn wir, ond yn sicr, ar y pryd, delta oedd yr amrywiolyn amlycaf, ac yn sicr, dyna'r sefyllfa ar hyn o bryd.
Ac yn olaf, Laura Jones.
Finally, Laura Jones.
Diolch, Llywydd. Minister, happy new year. My colleagues Gareth, Russell and Mark have comprehensively asked most of what I wanted to cover, and our shared concerns, and Alun Davies too, who I don't often find myself agreeing with. However, on this case, I do, and I'd like to reiterate calls for that road map out of restrictions. There does need to be more of a comprehensive road map out of them, and there also needs to be something that—. The citizens of Wales are now crying out for some sort of goal to work towards, so I'd just like to reiterate that.
Also, just quickly on parkruns, I think from my discussions with them, I think it's the amount of extra volunteers needed. That's the problem when you want to try and split them up into groups of 50.
I want to ask you on face masks, if I may, Minister. I spoke to Dr Rob Orford, chief scientific adviser, this morning, about the need for masks in classrooms all day—not just around schools, in classrooms—and this decision, as we know, and the need to balance the harm, the balance of harms with this decision—. As we know, many headteachers and our children will have told you, too, the disruption to learning it causes, as well as the obvious impact on mental health, communication, and how uncomfortable it is. And also, as Altaf, my colleague, raised this morning, wearing the same mask all day long; I'm sure not sure how good that is. It'll be interesting to see your viewpoint on how much work and guidance has been done on that, and how they're disposed—how we dispose of masks in schools. I thought it was a very valid point raised by Altaf this morning. I was encouraged too by Dr Orford's response and acknowledgement of the detrimental effect masks in classrooms all day has on children and the need to remove them as soon as possible.
So, Minister, due to the figures that we are seeing, and the evidence that we've seen of South Africa and London, that we are sort of nearing that peak now here in Wales, how much longer do you foresee that we might have to have that restriction still in the guidance, to keep masks on in schools all day long? And do you have a date that you'd like to end that particular restriction? I know in England, it's 26 January. I was just wondering if you had a particular date in mind for people to work towards, and also how you're balancing mask wearing with ventilation, adaptations and testing in our schools. Thank you.
Diolch, Llywydd. Gweinidog, blwyddyn newydd dda. Mae fy nghyd-Aelodau Gareth, Russell a Mark wedi gofyn yn gynhwysfawr am y rhan fwyaf o'r hyn yr oeddwn i am ei gynnwys, a'n pryderon cyffredin, ac Alun Davies hefyd, nad wyf yn aml yn cytuno ag ef. Fodd bynnag, ar yr achos hwn, rwyf yn gwneud hynny, a hoffwn ailadrodd galwadau am y map llwybr hwnnw allan o'r cyfyngiadau. Mae angen map llwybr mwy cynhwysfawr allan ohonyn nhw, ac mae angen rhywbeth hefyd sy'n—. Mae dinasyddion Cymru bellach yn gweiddi am ryw fath o nod i weithio tuag ato, felly hoffwn i ailadrodd hynny.
Hefyd, yn gyflym ar parkruns, rwy'n credu o fy nhrafodaethau gyda nhw, rwy'n credu mai faint o wirfoddolwyr ychwanegol sydd eu hangen yw'r broblem. Dyna'r broblem pan fyddwch chi eisiau ceisio eu rhannu'n grwpiau o 50.
Rwyf eisiau gofyn ichi am fasgiau wyneb, os caf i, Gweinidog. Siaradais i â Dr Rob Orford, prif gynghorydd gwyddonol, y bore yma, am yr angen am fasgiau mewn ystafelloedd dosbarth drwy'r dydd—nid dim ond o amgylch ysgolion, mewn ystafelloedd dosbarth—a'r penderfyniad hwn, fel y gwyddom ni, a'r angen i gydbwyso'r niwed, cydbwysedd y niwed â'r penderfyniad hwn—. Fel y gwyddom ni, bydd llawer o benaethiaid a'n plant wedi dweud wrthych chi hefyd am y tarfu ar y dysgu mae'n ei achosi, yn ogystal â'r effaith amlwg ar iechyd meddwl, cyfathrebu, a pha mor anghyfforddus ydyw. A hefyd, fel y cododd Altaf, fy nghyd-Aelod, y bore yma, o ran gwisgo'r un masg drwy'r dydd; dydw i ddim yn siŵr pa mor dda yw hynny. Bydd yn ddiddorol gweld eich safbwynt ar faint o waith ac arweiniad sydd wedi'i wneud ar hynny, a sut y cânt eu gwaredu—sut yr ydym yn gwaredu masgiau mewn ysgolion. Roeddwn i'n credu ei fod yn bwynt dilys iawn a godwyd gan Altaf y bore yma. Cefais fy nghalonogi hefyd gan ymateb Dr Orford a chydnabyddiaeth o'r effaith andwyol mae masgiau mewn ystafelloedd dosbarth yn ei chael ar blant a'r angen i gael gwared arnyn nhw cyn gynted â phosibl.
Felly, Gweinidog, oherwydd y ffigurau yr ydym ni yn eu gweld, a'r dystiolaeth yr ydym ni wedi'i gweld o Dde Affrica a Llundain, ein bod yn agosáu at yr uchafbwynt hwnnw yma yn awr yng Nghymru, faint hirach ydych chi'n rhagweld y gallai fod yn rhaid i ni gael y cyfyngiad hwnnw o hyd yn y canllawiau, i gadw gwisgo masgiau mewn ysgolion drwy'r dydd? Ac a oes gennych ddyddiad yr hoffech ddod â'r cyfyngiad penodol hwnnw i ben? Rwy'n gwybod yn Lloegr, mai 26 Ionawr yw'r dyddiad. Roeddwn i'n meddwl tybed a oedd gennych chi ddyddiad penodol mewn golwg i bobl weithio tuag ato, a hefyd sut rydych chi'n cydbwyso gwisgo masgiau gydag awyru, addasiadau a phrofion yn ein hysgolion. Diolch.
Thanks very much, Laura, and certainly, what we do know is that face covering in classrooms is not something we ideally want to see. We know that it's uncomfortable, we know that the children's commissioner, for example, is very unhappy about the need to do that, but also recognised that there are some exceptional circumstances, and that actually now was an exceptional circumstance. The rates are so incredibly high that we just need to make sure we understand that.
The other thing, of course, to bear in mind in relation to schools is that there is a local infection decision control framework, many schools have introduced one-way systems and seating plans for older learners, they've staggered the start and end times of the day and that actually we've distributed 30,000 carbon dioxide monitors to our schools and given £3.3 million for ventilation controls. So, we are taking this seriously. I know schools are taking it very seriously.
I think your points about masks are very well made, which is why we do need to think not just about some of the points you made, but also about making sure that they fit well, because that makes a huge difference in terms of spread as well. We haven't got a date that is clear at the moment. We've learnt from the mistakes made in England that if you set a date and then you have to change it you just look a bit stupid. So, we don't want to be in that situation. So, what we will do is to continue our approach, which is the three-weekly reviews, which has now been reduced to a weekly review. Of course, we want to get rid of them as soon as we possibly can, as soon as it's safe to do so. We recognise this is not a comfortable situation for children, and obviously we will try and dismantle that particular restriction as soon as we possibly can.
Diolch yn fawr iawn, Laura, ac yn sicr, yr hyn a wyddom ni yw nad yw gorchuddio wyneb mewn ystafelloedd dosbarth yn rhywbeth yr ydym ni eisiau ei weld yn ddelfrydol. Rydym yn gwybod ei bod yn anghyfforddus, rydym yn gwybod bod y comisiynydd plant, er enghraifft, yn anhapus iawn ynglŷn â'r angen i wneud hynny, ond rydym ni hefyd yn cydnabod bod rhai amgylchiadau eithriadol, a bod hynny bellach yn amgylchiad eithriadol. Mae'r cyfraddau mor anhygoel o uchel fel bod angen i ni sicrhau ein bod yn deall hynny.
Y peth arall, wrth gwrs, i'w gadw mewn cof o ran ysgolion yw bod fframwaith rheoli penderfyniadau heintiau lleol, mae llawer o ysgolion wedi cyflwyno systemau unffordd a chynlluniau eistedd ar gyfer dysgwyr hŷn, maen nhw wedi gwasgaru adegau dechrau a diwedd y dydd a'n bod mewn gwirionedd wedi dosbarthu 30,000 o fonitorau carbon deuocsid i'n hysgolion ac wedi rhoi £3.3 miliwn ar gyfer rheolaethau awyru. Felly, rydym ni'n cymryd hyn o ddifrif. Rwy'n gwybod bod ysgolion yn ei gymryd o ddifrif.
Rwy'n credu bod eich pwyntiau am fasgiau wedi'u gwneud yn dda iawn, a dyna pam mae angen i ni feddwl nid yn unig am rai o'r pwyntiau a wnaethoch chi, ond hefyd am sicrhau eu bod yn ffitio'n dda, oherwydd mae hynny'n gwneud gwahaniaeth enfawr o ran lledaeniad hefyd. Nid oes gennym ddyddiad sy'n glir ar hyn o bryd. Rydym wedi dysgu o'r camgymeriadau a wnaed yn Lloegr, os byddwch yn pennu dyddiad ac yna bod yn rhaid i chi ei newid, rydych chi'n edrych braidd yn dwp. Felly, nid ydym am fod yn y sefyllfa honno. Felly, yr hyn y byddwn ni'n ei wneud yw parhau â'n dull gweithredu, sef yr adolygiadau tair wythnos, sydd bellach wedi'u gostwng i adolygiad wythnosol. Wrth gwrs, rydym eisiau cael gwared arnyn nhw cyn gynted ag y gallwn ni, cyn gynted ag y bydd yn ddiogel gwneud hynny. Rydym yn cydnabod nad yw hon yn sefyllfa gyfforddus i blant, ac yn amlwg byddwn yn ceisio datgymalu'r cyfyngiad penodol hwnnw cyn gynted ag y gallwn.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Ambell gynnig gweithdrefnol nawr. Y cyntaf ohonyn nhw yw'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro er mwyn caniatáu i eitemau 6 a 7 gael eu trafod heddiw. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y cynnig hwnnw'n ffurfiol.
We have a procedural motion. First of all, the motion to suspend Standing Orders to allow items 6 and 7 to be debated. I call on the Trefnydd to move that motion.
Cynnig NNDM7872 Lesley Griffiths
Cynnig bod Senedd Cymru, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheol Sefydlog 12.20(i) a'r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy'n ei gwneud yn ofynnol bod y datganiad a'r cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu'r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7874 a NNDM7875 gael eu hystyried yn y Cyfarfod Llawn ar 11 Ionawr 2022.
Motion NNDM7872 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Order 12.20(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7874 and NNDM7875, to be considered in Plenary on 11 January 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Iawn. Y cynnig, felly, yw i atal y Rheolau Sefydlog dros dro. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad, ac felly mae hynny wedi cael ei dderbyn o dan Reol Sefydlog 12.36.
The proposal is to suspend Standing Orders. Does any Member object? I don't see any objections, and therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig nesaf, ac yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, yw y bydd y tri chynnig o dan eitemau 5, 6 a 7 ar y rheoliadau diogelu iechyd, cyfyngiadau'r coronafeirws, yn cael eu grwpio i'w trafod ond yn cael eu pleidleisio arnyn nhw ar wahân. Felly, os dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad i hynny, fe fedrwn ni symud ymlaen i wneud hynny ac i gael y drafodaeth ar y tri set o reoliadau.
In accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, the three motions under items 5, 6 and 7 on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) Regulations 2021, will be grouped for debate but with votes taken separately. If there are no objections to that, we can move on and have that debate on the three sets of regulations.
Ac felly, dwi'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gyflwyno'r cynigion yma. Eluned Morgan.
I call on the Minister for Health and Social Services, Eluned Morgan, to move the motions. Thank you.
Cynnig NDM7873 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 22) 2021 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 10 Rhagfyr 2021.
Motion NDM7873 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 22) Regulations 2021 laid in the Table Office on 10 December 2021.
Cynnig NNDM7874 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 23) 2021 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 17 Rhagfyr 2021.
Motion NNDM7874 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 23) Regulations 2021 laid in the Table Office on 17 December 2021.
Cynnig NNDM7875 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 25) 2021 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Rhagfyr 2021.
Motion NNDM7875 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 25) Regulations 2021 laid in the Table Office on 23 December 2021.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Llywydd, I move the motions before us. As the First Minister set out last week, omicron is now the dominant form of the virus in Wales and cases have been rising sharply. Cases are far higher now than they were at the peak of the previous waves. Omicron is already putting significant pressure on the NHS at the busiest time of year, not just from rising hospital admissions, but through staff absences. Staff sickness levels are similarly rising in other public services. Before us today are three sets of amendment regulations. These stem from Cabinet having moved to a weekly review of the coronavirus regulations following the arrival and spread of the omicron variant.
Firstly, No. 22 amendments from 11 December clarified face masks must be worn in theatres, cinemas and concert halls. They also made face coverings a legal requirement during professional driving lessons and practical tests in Wales. From 15 December, prior recovery or natural immunity was removed as a way of demonstrating COVID-19 status for the purposes of the COVID pass.
Secondly, before us today are the No. 23 amendments. From 20 December, these placed a legal duty on employers to allow their employees to work from home where this would be a reasonable measure to take, and on employees to do the same where practicable. The importance of working from home as a mitigation measure has been set out repeatedly by SAGE and TAG. This is particularly important when case rates in the community are high. Contacts in the workplace can be a significant driver of transmission. A specific duty on the individual is intended to support employees by providing them with the requirement to point to if there is a dispute with an employer who is making people go to work when it is not necessary or reasonable. This is not a new provision; it was formerly a legal requirement up until July 2020 with the same sanctions applying then as now. We're not aware of any fixed-penalty notices being issued to individuals throughout the whole period that this was in law during 2020. It is expected that the same proportionate approach will be taken by enforcement bodies of educating and advising individuals prior to taking any enforcement actions. I think it's worth saying that if these are not supported, then these regulations will cease to have effect from the end of today and there will be fewer measures in place to protect workers.
Llywydd, cynigiaf y cynigion sydd ger ein bron. Fel y nododd y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, omicron bellach yw'r ffurf amlycaf ar y feirws yng Nghymru ac mae achosion wedi bod yn codi'n sydyn. Mae achosion yn llawer uwch yn awr nag yr oedden nhw ar anterth y tonnau blaenorol. Mae omicron eisoes yn rhoi pwysau sylweddol ar y GIG ar yr adeg brysuraf o'r flwyddyn, nid yn unig o dderbyniadau cynyddol i'r ysbyty, ond drwy absenoldebau staff. Mae lefelau salwch staff yn codi yn yr un modd mewn gwasanaethau cyhoeddus eraill. Ger ein bron heddiw mae tair set o reoliadau diwygio. Mae'r rhain yn deillio o'r ffaith bod y Cabinet wedi symud i adolygiad wythnosol o'r rheoliadau coronafeirws ar ôl i'r amrywiolyn omicron gyrraedd a lledaenu.
Yn gyntaf, fe wnaeth diwygiadau rhif 22 o 11 Rhagfyr egluro bod yn rhaid gwisgo masgiau mewn theatrau, sinemâu a neuaddau cyngerdd. Gwnaethon nhw hefyd orchuddion wyneb yn ofyniad cyfreithiol yn ystod gwersi gyrru proffesiynol a phrofion ymarferol yng Nghymru. O 15 Rhagfyr, dilëwyd adferiad blaenorol neu imiwnedd naturiol fel ffordd o ddangos statws COVID-19 at ddibenion y pas COVID.
Yn ail, ger ein bron heddiw mae diwygiadau Rhif 23. O 20 Rhagfyr, gosododd y rhain ddyletswydd gyfreithiol ar gyflogwyr i ganiatáu i'w gweithwyr weithio gartref pan fyddai hyn yn fesur rhesymol i'w gymryd, ac ar gyflogeion i wneud yr un peth pan fo'n ymarferol. Mae pwysigrwydd gweithio gartref fel mesur lliniaru wedi'i nodi dro ar ôl tro gan SAGE a TAG. Mae hyn yn arbennig o bwysig pan fydd cyfraddau achosion yn y gymuned yn uchel. Gall cysylltiadau yn y gweithle fod yn sbardun sylweddol i drosglwyddo. Bwriedir i ddyletswydd benodol ar yr unigolyn gynorthwyo gweithwyr drwy roi'r gofyniad iddyn nhw nodi a oes anghydfod gyda chyflogwr sy'n gwneud i bobl fynd i'r gwaith pan nad yw'n angenrheidiol neu'n rhesymol. Nid yw hon yn ddarpariaeth newydd; roedd yn ofyniad cyfreithiol hyd at fis Gorffennaf 2020 gyda'r un sancsiynau'n berthnasol bryd hynny fel yn awr. Nid ydym yn ymwybodol o unrhyw hysbysiadau cosb benodedig sydd wedi'u cyflwyno i unigolion drwy gydol yr holl gyfnod y bu hyn yn y gyfraith yn ystod 2020. Disgwylir i'r un dull cymesur gael ei gymryd gan gyrff gorfodi o addysgu a chynghori unigolion cyn cymryd unrhyw gamau gorfodi. Rwy'n credu ei bod yn werth dweud, os na chaiff y rhain eu cefnogi, y bydd y rheoliadau hyn yn peidio â bod yn weithredol o ddiwedd heddiw a bydd llai o fesurau ar waith i amddiffyn gweithwyr.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod Cymru wedi symud i lefel rybudd 2 ar Ŵyl San Steffan. Darparwyd ar gyfer y mesurau ychwanegol hyn gan reoliadau diwygio Rhif 25, sydd ger ein bron ni heddiw, ac mae'r rhain yn cynnwys gofyniad cyffredinol i fusnesau rhoi mesurau ar waith i sicrhau pellter cymdeithasol o 2m ym mhob safle sy'n cael ei reoleiddio, gan gynnwys gweithleoedd pan fo hynny'n rhesymol. Mae rheol o chwech o bobl ar gyfer ymgynnull mewn lleoliadau, fel, er enghraifft, bwytai a thafarndai ac mewn sinemâu neu theatrau. Rhaid i bob lleoliad trwyddedig gymryd mesurau ychwanegol i ddiogelu cwsmeriaid a staff, gan gynnwys gwasanaeth gweini wrth y bwrdd. Mae gorchuddion wyneb yn ofynnol mewn lleoliadau lletygarwch bob amser, heblaw pan fo pobl yn eistedd. Nid yw digwyddiadau mawr yn cael eu caniatáu; y nifer mwyaf o bobl sy'n cael ymgynnull mewn digwyddiad o dan do yw 30, a 50 yn yr awyr agored, ac mae'n ofynnol i glybiau nos i gau.
Gallaf sicrhau Aelodau nad ydym ni'n cymryd y mesurau hyn yn ysgafn. Mae'r don omicron, fodd bynnag, wedi darparu rhagor o dystiolaeth nad yw'r pandemig yma ar ben. Mae'r digwyddiadau hyn yn bwysig i ddiogelu Cymru. Diolch, Llywydd.
Members will be aware that Wales moved to alert level 2 on Boxing Day. These changes were made through the No. 25 regulations before us today. These include a general requirement for businesses to put measures in place to ensure social distancing of 2m in all regulated premises, including workplaces where that is reasonable. There is a rule of six for gatherings in pubs and restaurants and in cinemas and theatres. Every regulated and licensed premises must take appropriate measures to safeguard customers and staff, including table service. Face coverings are a requirement in hospitality areas at all times, apart from when people are seated. Large events are not allowed; the maximum number of people who can gather at an indoor event is 30, with 50 in open-air venues, and it's a requirement for nightclubs to close.
I can assure Members that we don't take these steps lightly. The omicron wave, however, has provided further evidence that this pandemic is not over. These measures are important to safeguard Wales. Thank you, Llywydd.
Galwaf nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
I call now on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd, a diolch, Gweinidog, hefyd. Ystyriwyd y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ddoe, a gosodwyd ein hadroddiadau i'r Senedd sy’n cynnwys pwyntiau adrodd ar y rhinweddau ar gyfer pob un o'r rheoliadau hyn yn syth wedyn.
Thank you, Llywydd, and thank you, Minister. We considered these regulations at our meeting yesterday, and our reports to the Senedd containing merits reporting points on each of these regulations were laid immediately afterwards.
Now, sometimes, I'm aware that colleagues occasionally find our observations a little dry as we try to shed light, rather than heat, but bear with us, as we hope that our comments will help this Senedd in its job of scrutiny and help the Government by improving the legislation and the regulations and the explanations it brings forward.
Now, our reports on these regulations raise what Members will now recognise as quite familiar merits points under Standing Order 21.3, namely the highlighting of any potential interference with human rights and the lack of formal consultation. We have acknowledged the Welsh Government's justification in relation to these points, as set out in the explanatory memoranda.
Now, further to these reporting points, we have also identified additional reporting points for the No. 22 and No. 23 regulations. With regard to the No. 22 regulations, we noted that there is no equality impact assessment. We therefore asked the Welsh Government to explain what arrangements it has made in respect of these regulations to publish reports of equality impact assessments in accordance with regulation 8(1)(d) of the Equality Act 2010 (Statutory Duties) (Wales) Regulations 2011.
In addition, and as stated in the No. 22 regulations, from 15 December 2021, natural immunity as a way of demonstrating COVID-19 status was removed for the purposes of the COVID pass. The explanatory memorandum to the regulations states that
Nawr, weithiau, rwy'n ymwybodol bod cydweithwyr weithiau'n gweld ein harsylwadau ychydig yn sych wrth i ni geisio taflu goleuni, yn hytrach na gwres, ond byddwch yn amyneddgar, gan ein bod yn gobeithio y bydd ein sylwadau'n helpu'r Senedd hon yn ei gwaith craffu ac yn helpu'r Llywodraeth drwy wella'r ddeddfwriaeth a'r rheoliadau a'r esboniadau a ddaw yn ei sgil.
Nawr, mae ein hadroddiadau ar y rheoliadau hyn yn codi'r hyn y bydd Aelodau bellach yn ei gydnabod fel pwyntiau teilyngdod eithaf cyfarwydd o dan Reol Sefydlog 21.3, sef tynnu sylw at unrhyw ymyrraeth bosibl â hawliau dynol a diffyg ymgynghori ffurfiol. Rydym wedi cydnabod cyfiawnhad Llywodraeth Cymru ynglŷn â'r pwyntiau hyn, fel y nodir yn y memoranda esboniadol.
Nawr, yn dilyn y pwyntiau adrodd hyn, rydym hefyd wedi nodi pwyntiau adrodd ychwanegol ar gyfer rheoliadau Rhif 22 a Rhif 23. O ran rheoliadau Rhif 22, fe wnaethom nodi nad oes asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb. Felly, gofynnwyd i Lywodraeth Cymru egluro pa drefniadau y mae wedi'u gwneud mewn perthynas â'r rheoliadau hyn i gyhoeddi adroddiadau ar asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb yn unol â rheoliad 8(1)(d) o Reoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011.
Yn ogystal â hyn, ac fel y nodwyd yn rheoliadau Rhif 22, o 15 Rhagfyr 2021, dilëwyd imiwnedd naturiol fel ffordd o ddangos statws COVID-19 at ddibenion y pas COVID. Mae'r memorandwm esboniadol i'r rheoliadau yn nodi bod
'summary impact assessments have been published previously which include impacts relating to face coverings.'
However, no reference is made to equality impact assessments relating to regulation changes that exclude natural immunity as a way of demonstrating COVID-19 status for the purposes of the COVID pass.
Now, the Welsh Government has now confirmed that an updated impact assessment will be published shortly, and we welcome that. But, given that these regulations have been in force since mid December, as we speak, we hope that the Minister will agree with us that these updates should be published, where they can, in a more timely fashion and, indeed, that this will be done in future, wherever possible.
So, in relation to the exclusion of prior recovery, i.e. natural immunity, the explanatory memorandum notes that this purpose
'is justified on public health grounds'
as well as representing
'a strengthening of the requirements as previously proposed by the Technical Advisory Group and is supported by the Chief Medical Officer.'
However, there is no reference made to the evidence on which the Welsh Government has relied to make this provision. So, we therefore asked the Welsh Government to set out the evidence that shows that excluding natural immunity as a way of demonstrating COVID-19 status for the purposes of the COVID pass is, in quotes, 'justified on public health grounds'.
The Welsh Government has, and we thank them for this, since shared further information with us, including the minutes of the SAGE 99 meeting held on 16 December 2021, and which is noted in our report. So, Minister, in welcoming that additional information, we just respectfully and gently remind Welsh Government that, if we have more fulsome and early information in the explanatory memorandum that accompanies the regulations when laid before the Senedd, it would be beneficial to scrutiny and helpful to all of us.
We also sought a response from the Welsh Government with regard to two merits points raised in our report on the No. 23 regulations, which, as Members will know, change the provisions around working from home. Again, we asked the Welsh Government to explain what arrangements it has made in respect of these regulations to publish reports of equality impact assessments in accordance with the Equality Act 2010 (Statutory Duties) (Wales) Regulations 2011.
In addition, the explanatory memorandum accompanying the No. 23 regulations states, and I quote,
'summary impact assessments are in preparation which will include impacts relating to working from home.'
However, it is unclear whether these assessments will include an equality impact assessment. As these assessments are yet to be published, the public, as well as the Senedd, are also unable to assess the equalities impact of the new provision being introduced by these regulations.
Now, the Government indeed responded to our report earlier today, and, in respect of this point, we have been told that the Welsh Government routinely prepares and publishes summary impact assessments in relation to changes in the coronavirus regulations, in quotes,
'at the earliest opportunity after each review period.'
So, I will again simply reiterate a point I've already made, that it would help us all if these should be published as early as possible in a timely fashion. And, indeed, we think they should be.
Our last reporting point relates to the creation of an offence for individuals who breach the requirement to work from home where it is reasonably practicable for them to do so. Now, once again, the explanatory memorandum does not set out or link to any specific evidence on which the Welsh Government relies when making this provision, so we have asked the Welsh Government to set out the relevant evidence that supports the significant tightening of restriction around home working at this time.
And, in the response we received today around lunchtime, the Welsh Government has pointed us to the Scientific Pandemic Influenza Group on Modelling operational sub-group for SAGE from June 2021, and the technical advisory cell advice from December 2021. The Welsh Government's response also states that survey and mobility data at the point the decision was made indicated that guidance and messaging was not having the desired effect in shifting the proportion of people working from home in Wales to minimise the spread of COVID, and we note that response and we thank the Minister for that response.
So, Minister, at the risk of repetition and in conclusion, our committee, again, whilst recognising the emergency nature of these successive regulations relating to coronavirus, simply asks that fuller information should be available at the outset whenever possible when regulations are laid before the Senedd, because it would be better for scrutiny by the Senedd and by the public, but also better for the Government in making their case. Diolch yn fawr iawn.
'asesiadau effaith cryno wedi'u cyhoeddi yn flaenorol sy’n cynnwys effeithiau sy’n ymwneud â gorchuddion wyneb.'
Fodd bynnag, ni chyfeirir at asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb sy'n ymwneud â newidiadau i reoliadau sy'n eithrio imiwnedd naturiol fel ffordd o ddangos statws COVID-19 at ddibenion y pas COVID.
Nawr, mae Llywodraeth Cymru bellach wedi cadarnhau y bydd asesiad effaith wedi'i ddiweddaru yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir, ac rydym yn croesawu hynny. Ond, o gofio bod y rheoliadau hyn wedi bod mewn grym ers canol mis Rhagfyr, wrth i ni siarad, gobeithiwn y bydd y Gweinidog yn cytuno â ni y dylid cyhoeddi'r diweddariadau hyn, pan fo hynny'n bosibl, mewn modd mwy amserol ac, yn wir, y gwneir hyn yn y dyfodol, pryd bynnag y bo modd.
Felly, o ran eithrio adferiad blaenorol, h.y. imiwnedd naturiol, mae'r memorandwm esboniadol yn nodi bod y diben hwn
'yn cael ei gyfiawnhau ar sail iechyd y cyhoedd'
yn ogystal â chynrychioli
'cryfhau'r gofynion fel y cynigiwyd yn flaenorol gan y Grŵp Cyngor Technegol ac fe'i cefnogir gan y Prif Swyddog Meddygol.'
Fodd bynnag, ni chyfeirir at y dystiolaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi dibynnu arni i wneud y ddarpariaeth hon. Felly, gofynnwyd i Lywodraeth Cymru nodi'r dystiolaeth sy'n dangos bod eithrio imiwnedd naturiol fel ffordd o ddangos statws COVID-19 at ddibenion y pas COVID, mewn dyfyniadau, yn 'cael ei gyfiawnhau ar sail iechyd y cyhoedd'.
Ers hyn, mae Llywodraeth Cymru, a diolchwn iddyn nhw am hyn, wedi rhannu gwybodaeth bellach gyda ni, gan gynnwys cofnodion cyfarfod SAGE 99 a gynhaliwyd ar 16 Rhagfyr 2021, ac a nodir yn ein hadroddiad. Felly, Gweinidog, wrth groesawu'r wybodaeth ychwanegol honno, rydym yn atgoffa Llywodraeth Cymru yn barchus ac yn dyner, os oes gennym wybodaeth lawnach a chynnar yn y memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â'r rheoliadau pan gânt eu gosod gerbron y Senedd, y byddai'n fuddiol i'r gwaith craffu ac yn ddefnyddiol i bob un ohonom ni.
Fe wnaethom ni hefyd ofyn am ymateb gan Lywodraeth Cymru o ran dau bwynt teilyngdod a godwyd yn ein hadroddiad ar reoliadau Rhif 23, sydd, fel y gŵyr yr Aelodau, yn newid y darpariaethau sy'n ymwneud â gweithio gartref. Unwaith eto, gofynnwyd i Lywodraeth Cymru egluro pa drefniadau y mae wedi'u gwneud ynglŷn â'r rheoliadau hyn i gyhoeddi adroddiadau ar asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb yn unol â Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011.
Yn ogystal â hyn, mae'r memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â rheoliadau Rhif 23 yn nodi, a dyfynnaf,
'mae asesiadau effaith cryno yn cael eu paratoi a fydd yn cynnwys effeithiau sy’n ymwneud â gweithio gartref.'
Fodd bynnag, nid yw'n glir a fydd yr asesiadau hyn yn cynnwys asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb. Gan nad yw'r asesiadau hyn wedi'u cyhoeddi eto, nid yw'r cyhoedd, yn ogystal â'r Senedd, ychwaith yn gallu asesu effaith ar gydraddoldeb y ddarpariaeth newydd sy'n cael ei chyflwyno gan y rheoliadau hyn.
Nawr, ymatebodd y Llywodraeth, yn wir, i'n hadroddiad yn gynharach heddiw, ac, ynglŷn â'r pwynt hwn, dywedwyd wrthym fod Llywodraeth Cymru yn paratoi ac yn cyhoeddi asesiadau effaith cryno fel mater o drefn ar y newidiadau yn y rheoliadau coronafeirws, mewn dyfyniadau
'cyn gynted â phosibl ar ôl pob cyfnod adolygu.'
Felly, fe wnaf ailadrodd unwaith eto bwynt yr wyf eisoes wedi'i wneud, y byddai'n ein helpu ni i gyd pe bai'r rhain yn cael eu cyhoeddi cyn gynted â phosibl mewn modd amserol. Ac, yn wir, credwn y dylen nhw.
Mae ein pwynt adrodd diwethaf yn ymwneud â chreu trosedd i unigolion sy'n torri'r gofyniad i weithio gartref pan fo'n rhesymol ymarferol iddyn nhw wneud hynny. Nawr, unwaith eto, nid yw'r memorandwm esboniadol yn nodi nac yn cysylltu ag unrhyw dystiolaeth benodol y mae Llywodraeth Cymru yn dibynnu arni wrth wneud y ddarpariaeth hon, felly rydym wedi gofyn i Lywodraeth Cymru nodi'r dystiolaeth berthnasol sy'n cefnogi tynhau sylweddol ar y cyfyngiadau ar weithio gartref ar hyn o bryd.
Ac, yn yr ymateb a gawsom heddiw tua amser cinio, mae Llywodraeth Cymru wedi ein cyfeirio at yr is-grŵp gweithredol Modelu Ffliw Pandemig Gwyddonol ar gyfer SAGE o fis Mehefin 2021, a'r cyngor gan y gell cyngor technegol o fis Rhagfyr 2021. Mae ymateb Llywodraeth Cymru hefyd yn nodi bod data arolygon a symudedd ar yr adeg y gwnaed y penderfyniad yn dangos nad oedd canllawiau a negeseuon yn cael yr effaith a ddymunir o ran symud cyfran y bobl sy'n gweithio gartref yng Nghymru i leihau lledaeniad COVID, a nodwn yr ymateb hwnnw a diolchwn i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw.
Felly, Gweinidog, mewn perygl o ailadrodd ac i gloi, mae ein pwyllgor, unwaith eto, gan gydnabod natur frys y rheoliadau dilynol hyn sy'n ymwneud â'r coronafeirws, yn gofyn yn syml y dylai gwybodaeth lawnach fod ar gael ar y dechrau pryd bynnag y bo modd pan fydd rheoliadau'n cael eu gosod gerbron y Senedd, oherwydd byddai'n well i'r Senedd a'r cyhoedd graffu arnyn nhw, ond hefyd yn well i'r Llywodraeth wrth wneud ei hachos. Diolch yn fawr iawn.
Can I say, Minister, I think it is entirely unacceptable at this point in the pandemic that we are voting on these regulations retrospectively? This was, of course, understood nearly two years ago at the beginning of the pandemic, but we are now in a virtual meeting, where meetings can be requested more easily, and we are now in a position where the regulations should be debated first before the regulations come into being. We also, I think, need to see the scientific evidence that's behind the regulations being provided much earlier, not late as they have been in the instance of these regulations as well.
And there are a number of anomalies, I think, in the current set of regulations, Minister. There's been quite a bit of discussion today on parkruns, for example, during First Minister's questions and the last item as well. I think a ban on outdoor events, such as parkruns, which attract over and above 50 people as a maximum attendance, as you've set out, is inappropriate. I've heard, Minister, your explanation in the previous item, but other Members mentioned the practicalities in regard to overcoming some of the issues. You, I think, Minister, in the last item, talked about there being some give and take from the organisers. Well, I would suggest there's give and take from you, Minister, in regard to the regulations and in regard to the review of the regulations later this week. I hear what you say in regard to parkruns, Minister, but I think it is absurd that in a recent Caerphilly rugby match, there were 50 spectators on the touchline, but 140 in the clubhouse. So, this points to significant aspects of the regulations not being proportionate. And, of course, these regulations, especially in regard to outdoor sporting events, have a significant impact on people's mental health and well-being as well. Of course, I point out today that restrictions on large outdoor events in Scotland will come to an end from Monday.
The last technical advice group evidence was published on 17 December, which doesn't quite take into account the evidence coming out now. We, as Welsh Conservatives, Minister, will not be supporting these regulations today. There are quite a number of aspects of the regulations that we do support, particularly in regard to the various requirements for face masks and other aspects as well. You will be aware, Minister, that we've previously supported the vast majority of the Welsh Government's regulations, even though we've had concerns about aspects of those regulations, but I'm afraid, on this occasion, there are more anomalies that, on balance, make it not appropriate for the Welsh Conservatives to give their support to the regulations.
You've outlined, Minister, that if these regulations are not supported today, the regulations will then cease and there'll be fewer restrictions in Wales. What I would say to that, Minister, is that the regulations need to come forward and be debated before they come into force, along with the scientific evidence being published at that time as well, and then we would not be in the position as you set out. Diolch.
A gaf i ddweud, Gweinidog, fy mod yn credu ei bod yn gwbl annerbyniol ar yr adeg hon yn y pandemig ein bod yn pleidleisio ar y rheoliadau hyn yn ôl-weithredol? Roedd hyn, wrth gwrs, yn ddealladwy bron i ddwy flynedd yn ôl ar ddechrau'r pandemig, ond rydym ni yn awr mewn cyfarfod rhithwir, lle gellir gofyn am gyfarfodydd yn haws, ac rydym yn awr mewn sefyllfa lle y dylid trafod y rheoliadau yn gyntaf cyn i'r rheoliadau ddod i fodolaeth. Rwy'n credu bod angen i ni hefyd weld y dystiolaeth wyddonol sydd y tu ôl i'r rheoliadau yn cael ei darparu'n llawer cynharach, nid yn hwyr fel y bu yn achos y rheoliadau hyn hefyd.
Ac mae nifer o anghysonderau, rwy'n credu, yn y set bresennol o reoliadau, Gweinidog. Bu cryn dipyn o drafod heddiw ar ddigwyddiadau parkrun, er enghraifft, yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog a'r eitem olaf hefyd. Rwy'n credu bod gwaharddiad ar ddigwyddiadau awyr agored, fel digwyddiadau parkrun, sy'n denu mwy na 50 o bobl fel uchafswm presenoldeb, fel y nodwyd gennych, yn amhriodol. Rwyf wedi clywed, Gweinidog, eich esboniad yn yr eitem flaenorol, ond soniodd Aelodau eraill am yr agweddau ymarferol o ran goresgyn rhai o'r materion. Rydych chi, rwy'n credu, Gweinidog, yn yr eitem ddiwethaf, wedi sôn am rywfaint o hyblygrwydd gan y trefnwyr. Wel, byddwn i'n awgrymu bod gennych chi, Gweinidog, hyblygrwydd o ran y rheoliadau ac o ran adolygu'r rheoliadau yn ddiweddarach yr wythnos hon. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych yn ei ddweud o ran digwyddiadau parkrun, Gweinidog, ond rwy'n credu ei bod yn hurt bod 50 o wylwyr ar yr ystlys mewn gêm rygbi ddiweddar yng Nghaerffili, ond 140 y tu fewn i'r clwb. Felly, mae hyn yn cyfeirio at agweddau sylweddol ar y rheoliadau nad ydyn nhw'n gymesur. Ac, wrth gwrs, mae'r rheoliadau hyn, yn enwedig o ran digwyddiadau chwaraeon awyr agored, yn cael effaith sylweddol ar iechyd meddwl a lles pobl hefyd. Wrth gwrs, fe dynnaf sylw heddiw at y ffaith y daw'r cyfyngiadau ar ddigwyddiadau awyr agored mawr yn yr Alban i ben o ddydd Llun ymlaen.
Cyhoeddwyd tystiolaeth y grŵp cyngor technegol diwethaf ar 17 Rhagfyr, nad yw llwyr yn ystyried y dystiolaeth sy'n ymddangos yn awr. Ni fyddwn ni, fel Ceidwadwyr Cymreig, Gweinidog, yn cefnogi'r rheoliadau hyn heddiw. Mae cryn nifer o agweddau ar y rheoliadau yr ydym ni'n eu cefnogi, yn enwedig o ran y gofynion amrywiol ar gyfer masgiau wyneb ac agweddau eraill hefyd. Byddwch yn ymwybodol, Gweinidog, ein bod wedi cefnogi'r mwyafrif llethol o reoliadau Llywodraeth Cymru o'r blaen, er y bu gennym bryderon am agweddau ar y rheoliadau hynny, ond mae arnaf ofn, y tro hwn, fod mwy o anghysondebau nad ydyn nhw, ar y cyfan, yn ei gwneud yn briodol i'r Ceidwadwyr Cymreig roi eu cefnogaeth i'r rheoliadau.
Rydych wedi amlinellu, Gweinidog, os na chaiff y rheoliadau hyn eu cefnogi heddiw, y bydd y rheoliadau wedyn yn dod i ben a bydd llai o gyfyngiadau yng Nghymru. Yr hyn y byddwn i yn ei ddweud am hynny, Gweinidog, yw bod angen i'r rheoliadau gael eu cyflwyno a chael eu trafod cyn iddyn nhw ddod i rym, ynghyd â'r dystiolaeth wyddonol sy'n cael ei chyhoeddi bryd hynny hefyd, ac yna ni fyddem yn y sefyllfa fel y gwnaethoch chi ei nodi. Diolch.
Diolch am y cyfle i amlinellu safbwynt Plaid Cymru ar y tri set o reoliadau yma. Mi wnaf i eu cymryd nhw yn eu trefn, yn dechrau efo'r hawsaf, Rhif 22. Dwi ddim yn gweld bod yna lawer yn ddadleuol yn fan hyn; newidiadau bach sydd yna, mewn difrif, o ran ambell i ddiffiniad o gwmpas y pàs COVID, o ran gwisgo gorchudd wyneb. Rydyn ni'n hapus i'w cefnogi nhw. Yr unig beth y gwnaf innau dynnu sylw ato fo yn fan hyn, fel rydw i ac eraill wedi gwneud droeon o'r blaen dros bron i'r ddwy flynedd ddiwethaf, yw bod y rheoliadau yma'n rhai sydd wedi cael eu gosod ers dros fis. Mi ddaethon nhw i rym union fis yn ôl. Oes, mae yna resymau drwy gydol y pandemig yma i fod wedi gweithredu'n gyflym, ond mae'n adlewyrchiad gwael yn ddemocrataidd arnom ni fel Senedd nad ydym ni'n cael cyfle i bleidleisio arnyn nhw tan fis ar ôl i reoliadau ddod i rym. Yn ymarferol, does dim ots efo'r rheoliadau yma achos rydym ni'n eu cefnogi nhw, fel dwi'n ei ddweud.
Thank you for the opportunity to outline Plaid Cymru's views on these regulations. I will take them in order, starting with the easiest, the No. 22 regulations. I don't see that there is much that is contentious here; they are minor changes, in reality, in terms of some definitions around the COVID pass and the use of face coverings, and we're happy to support them. The only thing that I would highlight at this point, as I and others have done many times before over almost two years now, is that these regulations are ones that have been laid for over a month. They came into force exactly a month ago. Yes, there have been reasons throughout this pandemic why action has been taken quickly, but it reflects poorly democratically on us as a Senedd that we haven't had an opportunity to vote on these for a month after they've come into force. Practically, it doesn't matter as much with these regulations as we support them, as I've said.
A dydy pethau ddim cweit mor straightforward, wedi dweud hynny, efo'r ail set, sef rheoliadau Rhif 23. Y nod canolog yn fan hyn—rydym ni'n hapus iawn efo hynny—ydy'r rheoliadau ar weithio o gartref. Roedd hynny'n gwneud synnwyr, dwi'n credu, ac yn dilyn cyngor gwbl glir gan gynghorwyr gwyddonol, technegol y Llywodraeth. Ond mae yna elfen o'r rheoliadau yma dydyn ni ddim yn gyfforddus efo nhw, sef yr elfen o fygythiad o ddirwy i weithwyr unigol os dydyn nhw ddim yn gweithio o gartref lle bo hynny'n bosib. I ni, i'r TUC—rydym ni'n ddiolchgar am y gwaith mae'r TUC wedi gwneud ar hyn—ac i lawer o bobl sydd wedi codi pryder am hyn, dydy hyn ddim yn dderbyniol. Mi eglurodd y Prif Weinidog fod hyn yn warchodaeth i weithwyr mewn rhyw ffordd. Dwi ddim yn derbyn hynny. Mi ddywedodd fod hyn yn adlewyrchu'r rheolau sydd wedi bod mewn grym yn gynharach yn y pandemig. Mi wnaeth y Gweinidog ailadrodd hynny heddiw ac rydym ni wedi clywed nad oes unrhyw un wedi cael dirwy o gwbl. Wel, dydy hynny ddim yn cyfiawnhau'r hyn sy'n annheg ac yn anghyfiawn yma o ran egwyddor, dwi ddim yn credu. Mater o sicrhau diogelwch yn y gweithle ydy hyn, onid e, mewn difrif, ac i ni dydy hi ddim yn dderbyniol rhoi'r onus ar gyflogeion unigol i sicrhau eu diogelwch eu hunain yn y gweithle; y cyflogwr sy'n gorfod cario'r cyfrifoldeb yn hynny o beth. Dyna'r sail resymol i faterion yn ymwneud â diogelwch yn y gweithle. A thra dydw i ddim eisiau dirwyon i gael eu rhoi i gyflogwyr chwaith—dwi eisiau i bobl gadw at y rheoliadau—mae'n iawn mai'r cyflogwr sy'n gorfod wynebu'r bygythiad hwnnw os ydy'r rheoliadau'n cael eu torri.
Mae'r Llywodraeth wedi newid tipyn o'r canllawiau o gwmpas y rheoliadau, ond mae'r rheoliadau sylfaenol yn aros fel yr oedden nhw. Felly, fel mae hi'n sefyll, mi fyddwn ni'n pleidleisio yn erbyn y rheoliadau yma. Mi ydw i, serch hynny, yn mynd i wrando'n astud ar yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud. Os gallwn ni gael sicrwydd cliriach na fydd gweithwyr yn cael eu dirwyo, na fydd y bygythiad yno, ac y bydd, yn bwysicach, rheoliadau newydd yn cael eu llunio ar frys a fyddai'n rhoi cyfrifoldeb ar y cyflogwr ac nid y cyflogai—gwneud hynny'n glir—mi fuasem ni'n barod i ymatal er mwyn cadw'r elfen greiddiol bwysig yna o ran gweithio o gartref, er wrth gwrs dwi'n gobeithio ein bod ni'n agosáu at allu codi'r gofyniad hwnnw hefyd. Fel dwi'n dweud, mi wrandawaf yn ofalus iawn ar ymateb y Gweinidog.
Yn olaf, dwi'n troi at reoliadau 25. Dyw'r rhain ddim yn syml chwaith. Rydyn ni'n cefnogi'n gryf yr egwyddor greiddiol bod codi'r lefel o reoliadau diogelu'r cyhoedd wedi bod yn beth synhwyrol i wneud yn wyneb y dystiolaeth oedd gennym ni yn y cyfnod yna cyn y Nadolig ar y bygythiad roeddem ni'n ei wynebu, ond mae yna elfen o'r rheoliadau dydyn ni ddim yn cyd-fynd â nhw—mi wnaethom ni godi hynny cyn iddyn nhw gael eu cyflwyno; mae'n rhywbeth rydw i ac eraill wedi cyfeirio ato fo heddiw droeon ar draws y pleidiau gwleidyddol—a hynny ydy'r nifer o bobl sy'n cael ymgynnull y tu allan, yn cynnwys ar gyfer digwyddiadau chwaraeon. Dydyn ni ddim yn credu bod yr uchafswm o 50 wedi bod yn gymesur, ac mae bod yn gymesur ac ymddangos yn deg yn gorfod bod yn rhan hanfodol o reoliadau. Wrth ymateb i alwadau am ddileu'r rheoliadau yna ar ganiatáu torfeydd mewn gemau chwaraeon mawr, beth ddywedodd y Llywodraeth oedd mai'r ffactor mwyaf, o bosib, efo digwyddiadau ydy nid gwylio'r gêm ei hun, yn angenrheidiol, ond y pethau eraill sy'n gysylltiedig â nhw—y niferoedd sydd yn teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus ar yr un pryd neu yn ymgynnull mewn tafarndai cyn ac ar ôl gêm. Wel, efallai bod hynny yn wir efo'r digwyddiadau mwyaf—hyd yn oed efo'r rheini, dwi'n dymuno bod y Llywodraeth yn codi’r cyfyngiadau mor fuan â phosib fel bod modd cario ymlaen efo'r gemau chwe gwlad, er enghraifft—ond os edrychwn ni’n sicr ar yr haenau is yna o chwaraeon—gemau pêl-droed a rygbi lleol neu genedlaethol sy’n denu cannoedd yn hytrach na degau o filoedd o bobl—wel, sori, ond dydy’r dadleuon dros bobl yn heintio'i gilydd mewn niferoedd mawr ar drafnidiaeth gyhoeddus ac mewn tafarndai, yn amlwg, ddim yn dal dŵr yn yr un ffordd.
Rŵan, oherwydd ein bod ni yn gytûn efo’r egwyddor greiddiol o godi y lefel rhybudd, wnawn ni ddim gwrthwynebu, ond mae ein penderfyniad ni i ymatal ar hyn heddiw, dwi’n meddwl, yn adlewyrchu’r teimlad y gellid bod wedi mireinio o gwmpas y digwyddiadau chwaraeon yn enwedig, ac fel neges eto ein bod ni’n gofyn, unwaith eto, i’r Gweinidog edrych ar y mater hwnnw, p’un ai efo gemau chwaraeon neu parkruns ac ati, a hynny mor fuan â phosib. Diolch.
But things aren't quite as straightforward with the second set, which are the No. 23 regulations. The central aim here—we're very happy with it—is the regulations on working from home. That made sense and it followed clear advice from scientific and technical advisers to the Government. But there are elements of these regulations that we're uncomfortable with, namely the element of the threat of fines for individual workers if they don't work from home where that is possible. For us, for the TUC—and I'm grateful for the work that the TUC has done on this—and for many people who have raised concerns about this, this is not acceptable. The First Minister explained that this provides safeguards to workers in some way, and I don't accept that viewpoint. He said that this reflects rules that were in force earlier in the pandemic. The Minister reiterated that today and we've heard that nobody has been penalised. Well, that doesn't justify what is unfair and unjust here in principle, I don't think. It's a matter of providing safety in the workplace. This is what we're talking about, and for us it's not acceptable to place the onus on individual employees to ensure their own safety in the workplace; it's the employer that should carry that responsibility. That's the reasonable basis for individuals relating to workplace safety. And whilst I don't want fines to be given to employers either—I want people to adhere to the regulations—it's right that the employer should face that threat of sanction if the regulations are not adhered to.
The Government has changed some of the guidance around these regulations, but the fundamental regulations remain as they were. So, as things stand, we will be voting against these regulations. However, I will listen very carefully to what the Minister has to say. If we can be given clearer assurances that workers will not be penalised, that that threat will cease to exist and, more importantly, that new regulations will be drawn up as a matter of urgency that will place the onus on the employer rather than the employee—making that clear—then we would be willing to abstain in order to retain that centrally important element in terms of homeworking, although, of course, I do hope that we are approaching the lifting of that restriction too. But as I say, I will listen very carefully to the Minister's response.
Finally, I turn to the No. 25 regulations. These aren't simple either. We strongly support the core principle that raising the alert level was a sensible step to take in light of the evidence that we had at that time prior to Christmas in terms of the threat that we were facing, but there is an element of these regulations that we don't agree with—we raised that before they were introduced; it is something that I and others have raised a number of times today and it's been done across the political spectrum—and that's the number of people who can gather outdoors, including for sporting events. We don't believe that a maximum of 50 was proportionate, and being proportionate and appearing to be fair has to be an essential part of regulation. In responding to demands to scrap those requirements on allowing crowds in sports events, the Government said that the biggest factor, perhaps, with these events is not watching the match itself, but the things related to that—the numbers travelling on public transport or the numbers gathering in pubs before and after a game. Well, perhaps that is true with the major events—even with those, I would want to see the Government lifting restrictions as soon as possible so that we can continue with six nations matches, for example—but if we look at the lower levels in terms of sport—football matches, rugby matches at a local level or a national level that attract hundreds rather than tens of thousands of people—well, sorry, but the arguments regarding large-scale infections on public transport and in pubs clearly don't hold water in the same way.
Now, because we are agreed with the core principle of raising the alert level, we won't oppose these regulations, but our decision to abstain on this today does reflect the feeling that we could have refined things around sporting events particularly, and sends a message once again that we, once again, ask the Minister to look at that issue, be it sports events, sports games or parkruns and so on and so forth. Thank you.
It won't come as a surprise to the Minister that I have deep concerns relating to the fines on workers in regulation No. 23, and I’m not alone, of course—as Rhun ap Iorwerth highlighted, the TUC and other Members have raised concerns. As I set out when the Senedd was recalled, the Government’s memorandum of understanding shows quite clearly that the Government believes that the relationship is balanced between workers and employers, which is so far from the truth. There was a point made by the First Minister on the record during the recall debate that these fines give workers extra protection, and a hypothetical scenario was played out, and I quote directly from the Record here,
'they are able to say to the employer, "I cannot come to work on those terms, because, if I were to do so, I would be committing an offence, and you cannot put me in that position."'
With the greatest respect, I have to say this is a completely naive position. I could probably give several examples of how that conversation would actually play out from when I worked in minimum-wage jobs before coming to this place, but I appreciate, of course, we’re tight for time.
The Government is also emphasising the fact that no worker has been fined yet. This indicates to me that the Government doesn’t want workers to be fined in the first place, and if this is the case, then I’m struggling to understand why the Government wants to proceed with the fines on workers at all. To conclude, Llywydd, the onus should be on employers and not workers. The employer is responsible for workplace safety, and we’re not talking about a balanced relationship here.
Ni fydd yn syndod i'r Gweinidog fod gennyf bryderon mawr ynghylch y dirwyon ar weithwyr yn rheoliad Rhif 23, ac nid fi yw'r unig un, wrth gwrs—fel y nododd Rhun ap Iorwerth, mae'r TUC ac Aelodau eraill wedi codi pryderon. Fel y nodais pan gafodd y Senedd ei galw'n ôl, mae memorandwm cyd-ddealltwriaeth y Llywodraeth yn dangos yn gwbl glir fod y Llywodraeth yn credu bod y berthynas yn gytbwys rhwng gweithwyr a chyflogwyr, sydd yn bell iawn o'r gwir. Roedd pwynt a wnaed gan y Prif Weinidog ar gofnod yn ystod dadl yr adalw fod y dirwyon hyn yn rhoi amddiffyniad ychwanegol i weithwyr, a soniwyd am senario damcaniaethol, ac rwy'n dyfynnu'n uniongyrchol o'r Cofnod yn y fan yma,
'gallant ddweud wrth y cyflogwr, "Ni allaf ddod i weithio ar y telerau hynny, oherwydd, pe bawn yn gwneud hynny, byddwn yn cyflawni trosedd, ac ni allwch fy rhoi yn y sefyllfa honno."'
Gyda'r parch mwyaf, mae'n rhaid i mi ddweud bod hon yn safbwynt gwbl naïf. Mae'n debyg y gallwn i roi sawl enghraifft o sut y byddai'r sgwrs honno wedi bod o'r adeg y gweithiais mewn swyddi isafswm cyflog cyn dod i'r lle hwn, ond rwy'n gwerthfawrogi, wrth gwrs, ein bod yn brin o amser.
Mae'r Llywodraeth hefyd yn pwysleisio'r ffaith nad oes unrhyw weithiwr wedi cael dirwy eto. Mae hyn yn dangos i mi nad yw'r Llywodraeth eisiau i weithwyr gael dirwy yn y lle cyntaf, ac os felly, yna rwy'n ei chael yn anodd deall pam mae'r Llywodraeth am fwrw ymlaen â'r dirwyon ar weithwyr o gwbl. I gloi, Llywydd, dylai'r cyfrifoldeb fod ar gyflogwyr ac nid gweithwyr. Y cyflogwr sy'n gyfrifol am ddiogelwch yn y gweithle, ac nid ydym ni'n sôn am berthynas gytbwys yma.
Mae’r rheoliadau a chanllawiau mae’r Llywodraeth wedi’u gosod dros y ddwy flynedd bron ddiwethaf yma wedi, ar y cyfan, cael cefnogaeth eang, ond mae’r gefnogaeth yma yn gwanhau, a hyn yn dilyn y penderfyniad i atal rhagor na 50 o bobl i ymweld â digwyddiadau awyr agored. Mae coronafeirws, o’r annwyd cyffredin i COVID-19, yn lledu ar yr adeg yma o’r flwyddyn oherwydd bod pobl yn cymysgu o dan do. Ond, o dan y rheoliadau presennol, gall pobl fynd i weld gemau ar y teledu yn y clybiau a thafarndai, fel rydym ni wedi'i glywed yn barod, ond fedran nhw ddim mynd i weld y gêm ar y cae chwarae yn yr awyr agored. Mae rhywun yn deall yr angen i reoli y gemau mwy o faint sydd efo miloedd o bobl yn heidio ar drafnidiaeth gyhoeddus ac i mewn i dafarndai, fel y gwnes i sôn fy hun yn ôl yn ystod gemau rygbi yr hydref. Ac mae rhywun yn deall, wrth gwrs, yr angen i reoli hynny. Ond mae’r rheolau presennol yma, sy’n rhwystro gemau fel Llanuwchllyn yn erbyn Porthmadog yn y pêl-droed, er enghraifft, yn rheoliadau sy’n anghymesur ac, fel y dywedais i, yn peryglu’r gefnogaeth eang sydd wedi bod i reoliadau yn eu cyfanrwydd. A wnewch chi felly ailedrych ar yr elfen yma ac, fel y soniodd Llyr Gruffydd yn gynharach heddiw, edrych ar gynyddu’r uchafswm ar gyfer mynd i weld gemau yn yr awyr agored a chymryd rhan mewn parkrun, a hynny mor fuan â phosib, os gwelwch yn dda?
The regulations and guidance brought forward by Government over the past almost two years have, generally, been widely supported, but this support is waning, and this is following the decision to prevent more than 50 people attending outdoor events. Coronavirus, from the common cold to COVID-19, does spread at this time of year because people are gathering indoors. But, under the current regulations, people can view matches on televisions in clubs and pubs, as we've already heard, but they can't watch a match in the open air. Now, one understands the need to regulate the major sporting events with thousands of people using public transport and going into pubs, as I mentioned myself during the autumn internationals. And one understands, of course, the need to regulate and control that. But, these current rules that prevent games such as Llanuwchllyn against Porthmadog in the football, for example, are regulations that are disproportionate and, as I said, they put at risk the wide-scale support for the regulations that there has been in the past. So, will you review this element and, as Llyr Gruffydd mentioned earlier today, look at increasing that maximum for attendance at open-air sporting events and participation in parkruns, and do so as soon as possible, please?
Firstly, I want to register my thanks to the Minister and also her team for all of their work at this very pressurised time. Thank you for your dedication to keeping us safe. I'm also grateful to you for your time in meeting with me. I just want to make a brief contribution to the discussion on amendment 23 to the COVID regulations.
I'm very much in line with contributions from Plaid Cymru here. As you know, I am concerned to see the Government continuing to pursue this amendment, which could see workers fined £60 for being in breach of this law. I would be happy to support the amendment with the fine on employees being removed whilst maintaining the penalties on the employers.
I have on the whole supported, and continue to support, the pragmatic approach this Government has taken, but I cannot support fining workers for a decision that is completely out of their control. I look forward to hearing your thoughts on this, Minister, and wondered if you could clarify if amendment 23 relates only to those requirements on individual workers to work from home, and not provisions to fine employers who do not make provisions for individuals to safely work from home. If these regulations were not to be approved by the Senedd, would the provision to fine employers be removed from the regulations?
Finally, will you commit to bringing forward amended regulations at the earliest possible opportunity that remove the provision to fine workers? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r Gweinidog a hefyd ei thîm am eu holl waith, dan bwysau, ar yr adeg hon. Diolch i chi am eich ymroddiad i'n cadw ni'n ddiogel. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i chi am eich amser i gwrdd â mi. Hoffwn wneud cyfraniad byr i'r drafodaeth ar ddiwygiad 23 i'r rheoliadau COVID.
Rwy'n cyd-fynd yn fawr iawn â chyfraniadau gan Blaid Cymru yma. Fel y gwyddoch chi, rwy'n bryderus o weld y Llywodraeth yn parhau i fynd ar drywydd y diwygiad hwn, a allai weld gweithwyr yn cael dirwy o £60 am dorri'r gyfraith hon. Byddwn i'n hapus i gefnogi'r gwelliant gyda'r ddirwy ar weithwyr yn cael ei dileu a chadw'r cosbau ar y cyflogwyr.
Ar y cyfan, rwyf wedi cefnogi, ac rwy'n parhau i gefnogi, y dull pragmatig y mae'r Llywodraeth hon wedi'i arddel, ond ni allaf gefnogi rhoi dirwy i weithwyr am benderfyniad sydd y tu hwnt i'w rheolaeth yn llwyr. Edrychaf ymlaen at glywed eich barn ar hyn, Gweinidog, a meddwl oeddwn i tybed a allech chi egluro a yw gwelliant 23 yn ymwneud dim ond â'r gofynion hynny ar weithwyr unigol i weithio gartref, ac nid darpariaethau i ddirwyo cyflogwyr nad ydyn nhw'n gwneud darpariaethau i unigolion weithio gartref yn ddiogel. Pe na bai'r rheoliadau hyn yn cael eu cymeradwyo gan y Senedd, a fyddai'r ddarpariaeth i ddirwyo cyflogwyr yn cael ei dileu o'r rheoliadau?
Yn olaf, a wnewch chi ymrwymo i gyflwyno rheoliadau diwygiedig cyn gynted â phosibl sy'n dileu'r ddarpariaeth i ddirwyo gweithwyr? Diolch. Diolch yn fawr iawn.
Y Gweinidog iechyd nawr i ymateb i'r ddadl.
The health Minister now to reply to the debate.
Diolch yn fawr. Thank you for that interesting debate. It's really important that we focus on the detail of some of the points that Members have set out today.
On the issue of outdoor sports, I just want to make it clear that we have heard very clearly the views of people in relation to outdoor sports, and I'm sure you heard me earlier on today suggest that we will, obviously, try and dismantle those rules as soon as it is safe to do so. Clearly, as we're heading towards the peak, this is not the time to do that.
I want to focus my response, if you don't mind, on regulation 23. I think it is important that Members understand that, as a Labour Government, we are absolutely keen to make sure that we've set measures in place that protect workers within our communities. It is important that Members note that, if there is no support for this particular regulation today, then those rules that have been in place for a month now will cease to have effect from the end of today. So, tomorrow there would be no explicit requirement to support people to work from home, and there will be fewer protections for workers in Wales. I hope that Members will reflect very carefully on this before casting their vote.
To answer specifically Jane Dodds's question, that fine for employers would also be removed from tomorrow. I think it is important to note again that this was a mitigating measure that has been set out repeatedly by both SAGE and TAG, and has been a baseline measure in guidance since we've moved to alert level 0. I want to emphasise that we've heard the concerns of Members about the fines on individual employees, but I would like to note that I believe that the way to resolve this is not to defeat the regulations today—it is to allow the regulations to pass and for discussions on these matters to continue. I'd like to make a commitment that, if the regulations go through, we will discuss further whether there should be further amendments to these points.
Having a specific duty on an individual is intended to support employees. I just want to make that point. That's why we've put them in place. It provides that reference in law should there be a dispute with an employer who is making people return to the workplace when it's not necessary nor reasonable.
Diolch yn fawr. Diolch am y ddadl ddiddorol honno. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n canolbwyntio ar fanylion rhai o'r pwyntiau y mae Aelodau wedi'u nodi heddiw.
O ran chwaraeon awyr agored, rwyf eisiau ei gwneud hi'n glir ein bod ni wedi clywed barn pobl yn glir iawn o ran chwaraeon awyr agored, ac rwy'n siŵr eich bod chi wedi fy nghlywed i yn gynharach heddiw yn awgrymu y byddwn ni, yn amlwg, yn ceisio datgymalu'r rheolau hynny cyn gynted ag y bydd yn ddiogel gwneud hynny. Yn amlwg, wrth i ni fynd tuag at y brig, nid dyma'r amser i wneud hynny.
Rwyf i eisiau canolbwyntio fy ymateb, os nad oes ots gennych chi, ar reoliad 23. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod Aelodau'n deall ein bod ni, fel Llywodraeth Lafur, yn gwbl awyddus i sicrhau ein bod ni wedi gosod mesurau ar waith sy'n amddiffyn gweithwyr yn ein cymunedau ni. Mae'n bwysig bod Aelodau'n nodi, os nad oes cefnogaeth i'r rheoliad penodol hwn heddiw, y bydd y rheolau hynny sydd wedi bod ar waith ers mis nawr yn peidio â chael effaith o ddiwedd heddiw. Felly, yfory ni fyddai gofyniad penodol i gefnogi pobl i weithio gartref, a bydd llai o amddiffyniadau i weithwyr yng Nghymru. Gobeithio y bydd yr Aelodau'n myfyrio'n ofalus iawn ar hyn cyn bwrw eu pleidlais.
I ateb cwestiwn Jane Dodds yn benodol, byddai'r ddirwy honno i gyflogwyr hefyd yn cael ei dileu o yfory. Rwy'n credu ei bod yn bwysig nodi eto fod hwn yn fesur lliniarol sydd wedi'i nodi dro ar ôl tro gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau a'r Grŵp Cyngor Technegol, ac mae wedi bod yn fesur sylfaenol mewn canllawiau ers i ni symud i lefel rhybudd 0. Rwyf i eisiau pwysleisio ein bod ni wedi clywed pryderon Aelodau am y dirwyon ar weithwyr unigol, ond hoffwn i nodi fy mod i'n credu mai'r ffordd o ddatrys hyn yw peidio â threchu'r rheoliadau heddiw—ond i ganiatáu i'r rheoliadau basio ac i drafodaethau ar y materion hyn barhau. Hoffwn i wneud ymrwymiad, os aiff y rheoliadau drwodd, y byddwn ni'n trafod ymhellach a ddylai fod diwygiadau eraill i'r pwyntiau hyn.
Bwriad bod â dyletswydd benodol ar unigolyn yw cefnogi gweithwyr. Rwyf i eisiau gwneud y pwynt hwnnw. Dyna pam yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith. Mae'n darparu'r cyfeiriad hwnnw yn y gyfraith petai anghydfod gyda chyflogwr sy'n gwneud i bobl ddychwelyd i'r gweithle pan nad yw'n angenrheidiol nac yn rhesymol.
A gaf i dorri ar draws y Gweinidog am eiliad? Dwi'n gweld bod Rhun ap Iorwerth eisiau gwneud ymyrraeth. Os ydy'r Gweinidog yn cytuno, fe wnaf i ganiatáu'r ymyrraeth.
If I could interrupt the Minister, I see that Rhun ap Iorwerth wishes to intervene. If the Minister is willing to take that intervention, I will allow it.
Dwi'n hapus i wneud hynny.
I'd be happy to do so.
Diolch i'r Gweinidog am dderbyn yr ymyrraeth. Dwi yn cymryd yr hyn dwi wedi'i glywed gan y Gweinidog yn fanna fel cam positif, ei bod hi'n barod i drafod. Dwi'n meddwl un o'n gofynion ni yw bod hyn yn digwydd ar fyrder. A fyddwn ni'n cael rhywfaint yn rhagor o ymrwymiad o ran parodrwydd i symud yn gyflym iawn ar hyn? Oherwydd dwi'n meddwl ei bod hi'n angenrheidiol, os oes yna newid yn gallu cael ei gyflwyno, bod hynny'n digwydd mor fuan â phosib, a bod y cyngor cyfreithiol angenrheidiol ac ati yn cael ei gymryd fel mater o frys.
Thank you, Minister, for taking this intervention. I do take what I have heard from the Minister there as a positive step, that she is willing to discuss this issue. I think one of our demands is that this should happen as a matter of urgency. Can we get a stronger commitment in terms of your willingness to move very quickly on this? Because I do think it is necessary, if there is a change that can be introduced, that that happens as soon as is possible and that the necessary legal advice is taken as a matter of urgency.
Rhun, I can give you that commitment, because we're hoping that we're getting to the peak and people, we hope, will be going back to work at some point very soon. So, if we're going to make any changes, then it makes sense to understand that we would have to make them very quickly in order for them to make any sense at all. So, I can give you that commitment.
I think what is important—and I note the points made by Luke—is the reality of what happens on the ground here, in terms of the power that employees have. I think it's really important for people to read the guidance. I hope that, if people are voting on this today, they have read the guidance, because the guidance makes it absolutely clear that all the pressure here is on employers, not employees, and the flexibility for employees is really quite great. And so I do hope that people who have hesitation here are doing it with the full knowledge of what is in that guidance, because that guidance is very clear and very specific, and I hope would give some assurances to people.
Rhun, gallaf roi'r ymrwymiad hwnnw i chi, oherwydd rydym ni'n gobeithio ein bod yn cyrraedd y brig a bydd pobl, gobeithio, yn mynd yn ôl i'r gwaith rywbryd yn fuan iawn. Felly, os ydym ni eisiau gwneud unrhyw newidiadau, yna mae'n gwneud synnwyr i ddeall y byddai'n rhaid i ni eu gwneud yn gyflym iawn er mwyn iddyn nhw wneud unrhyw synnwyr o gwbl. Felly, gallaf i roi'r ymrwymiad hwnnw i chi.
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig—ac rwy'n nodi'r pwyntiau y gwnaeth Luke—yw realiti yr hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad yma, o ran y pŵer sydd gan gyflogeion. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl ddarllen y canllawiau. Gobeithio, os yw pobl yn pleidleisio ar hyn heddiw, eu bod wedi darllen y canllawiau, oherwydd mae'r canllawiau'n ei gwneud yn gwbl glir bod yr holl bwysau hyn ar gyflogwyr, nid gweithwyr, ac mae'r hyblygrwydd i gyflogeion yn eithaf sylweddol. Ac felly rwy'n gobeithio bod pobl sy'n petruso yma yn gwneud hynny gyda'r wybodaeth lawn am yr hyn sydd yn y canllawiau hynny, oherwydd mae'r canllawiau hynny'n glir iawn ac yn benodol iawn, a gobeithio y bydden nhw'n rhoi rhywfaint o sicrwydd i bobl.
If I can, once again, cut across the Minister, Huw Irranca-Davies would like to make an intervention, if that's acceptable to the Minister.
Os caf i, unwaith eto, dorri ar draws y Gweinidog, hoffai Huw Irranca-Davies wneud ymyriad, os yw hynny'n dderbyniol i'r Gweinidog.
Sure. Yes.
Ydy. Yn sicr.
Minister, I thank you very much for that assurance. I'm not speaking as Chair of the committee here, I'm just speaking as a humble backbencher, but many of us are union members and have been since our earliest days there. I welcome the reassurances that she's just given in response to the question by Rhun about discussions, but also the focus on employers here, which I think is important. And on that basis, I really hope the Minister will agree with me that Rhun and others, and Jane and others, will be able to support these and have those urgent discussions, so that we clarify that the weight is on the employer, not on employees here.
Gweinidog, diolch yn fawr i chi am y sicrwydd hwnnw. Nid wyf i'n siarad fel Cadeirydd y pwyllgor yn y fan yma, rwy'n siarad fel aelod ufudd o'r meinciau cefn, ond mae llawer ohonom ni'n aelodau undeb ac wedi bod ers ein dyddiau cynharaf yno. Rwy'n croesawu'r sicrwydd y mae hi newydd ei roi mewn ymateb i'r cwestiwn gan Rhun am drafodaethau, ond hefyd y pwyslais ar gyflogwyr yma, sy'n bwysig yn fy marn i. Ac ar y sail honno, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi y bydd Rhun ac eraill, a Jane ac eraill, yn gallu cefnogi'r rhain a chael y trafodaethau brys hynny, fel ein bod ni'n egluro bod y pwysau ar y cyflogwr, nid ar weithwyr yma.
I do hope that if people did feel able to support these measures today, they would then have the opportunity to really look at the detail of what we've set out in that guidance. Thank you for that intervention, Huw.
Certainly, what we've found is that we did have guidance in place, but as the threat of omicron became clearer, it was clear that we needed to strengthen the protections, because what we found was that the mobility data that we were seeing suggested that, actually, people weren't taking the 'work at home' guidance seriously. I do think it's important that people understand that the guidance for employees makes it absolutely clear that people can go to work for well-being reasons, and it provides advice to employees also to make sure that they understand that they can get additional support and advice from their unions or the trade union movement.
Currently, fixed-penalty notices can be issued in respect of any offence, and enforcement officers can issue a fine to a person who has committed an offence. But what concerns me is that, if the provision were to be removed in relation to working from home, it could unintentionally signal that the requirement to work from home is seen as somehow a lesser obligation to all other requirements in the regulations, and it could weaken that requirement to a point where it would no longer be effective. So, I would like to just reiterate the point that we've heard the views in terms of individuals being fined. We are committed to certainly look at this, but the way to resolve this, I would like to underline, is not to defeat the regulations today; it's to allow those regulations to go through, to allow that discussion to continue. I would urge Members to support the regulations before us today. Diolch.
Rwy'n gobeithio, pe bai pobl yn teimlo eu bod yn gallu cefnogi'r mesurau hyn heddiw, y bydden nhw wedyn yn cael cyfle i edrych ar fanylion yr hyn yr ydym ni wedi'i nodi yn y canllawiau hynny. Diolch am yr ymyriad hwnnw, Huw.
Yn sicr, yr hyn yr ydym ni wedi'i ddarganfod yw y bu gennym ni ganllawiau ar waith, ond wrth i fygythiad omicron ddod yn gliriach, roedd yn amlwg bod angen i ni gryfhau'r amddiffyniadau, oherwydd yr hyn y gwnaethom ni ei ddarganfod oedd bod y data symudedd yr oeddem ni'n ei weld yn awgrymu, mewn gwirionedd, nad oedd pobl yn cymryd y canllawiau 'gweithio gartref' o ddifrif. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod pobl yn deall bod y canllawiau i weithwyr yn ei gwneud yn gwbl glir y gall pobl fynd i'r gwaith am resymau lles, ac mae'n rhoi cyngor i weithwyr hefyd i sicrhau eu bod yn deall y gallan nhw gael cymorth a chyngor ychwanegol gan eu hundebau neu'r mudiad undebau llafur.
Ar hyn o bryd, mae modd cyflwyno hysbysiadau cosb benodedig o ran unrhyw drosedd, a gall swyddogion gorfodi roi dirwy i berson sydd wedi cyflawni trosedd. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni i yw, pe bai'r ddarpariaeth yn cael ei dileu o ran gweithio gartref, y gallai ddangos yn anfwriadol bod y gofyniad i weithio gartref yn cael ei ystyried rywsut yn llai o rwymedigaeth na'r holl ofynion eraill yn y rheoliadau, a gallai wanhau'r gofyniad hwnnw i bwynt lle na fyddai'n effeithiol mwyach. Felly, hoffwn i ailadrodd y pwynt ein bod ni wedi clywed y farn o ran unigolion yn cael eu dirwyo. Rydym ni'n sicr wedi ymrwymo i ystyried hyn, ond y ffordd i ddatrys hyn, hoffwn i danlinellu, yw peidio â threchu'r rheoliadau heddiw; ond caniatáu i'r rheoliadau hynny fynd drwodd, er mwyn caniatáu i'r drafodaeth honno barhau. Byddwn i'n annog yr Aelodau i gefnogi'r rheoliadau sydd ger ein bron ni heddiw. Diolch.
Y cwestiwn nawr yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 5? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly byddwn yn gohirio'r bleidlais ar eitem 5 tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion under item 5. Does any Member object? [Objection.] Yes, I see that there is an objection, therefore we will defer voting on item 5 until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Y cwestiwn nesaf, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 6? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, gwrthwynebiad eto, ac felly rwy'n gohirio'r bleidlais ar eitem 6.
The next proposal is to agree the motion under item 6. Does any Member object? [Objection.] There is again an objection. We will therefore defer voting on item 6.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Ac yn olaf wedyn, a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 7? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly fe wnawn ni ohirio'r bleidlais ar hynny hefyd.
And finally, the proposal is to agree the motion under item 7. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection, so we will defer that vote until voting time, too.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Mae eitem 8 wedi cael ei ohirio tan 18 Ionawr.
Item 8 has been postponed until 18 January.
Eitem 9 yw'r eitem olaf, a hynny ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16. Dwi'n galw ar Weinidog y Gymraeg ac Addysg i wneud y cynnig, sef Jeremy Miles.
We therefore move to item 9, which is our final item, on the LCM on the Skills and Post-16 Education Bill. I call on the Minister for Education and Welsh Language to move the motion—Jeremy Miles.
Cynnig NDM7876 Jeremy Miles
Cynnig bod Senedd Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru.
Motion NDM7876 Jeremy Miles
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Skills and Post-16 Education Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Rwy'n gwneud y cynnig heddiw. Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i esbonio cefndir y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, ac amlinellu pam rwy'n argymell bod y Senedd yn rhoi caniatâd i ddarpariaeth gael ei gwneud yn y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am ystyried y memoranda cydsyniad deddfwriaethol, ac am yr adroddiad a luniwyd ym mis Rhagfyr. Rwy'n croesawu'r ohebiaeth gyda Chadeirydd y pwyllgor ac yn gobeithio bod fy ymatebion yn rhoi'r atebion i'r cwestiynau a godwyd gan y pwyllgor. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i aelodau'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu hystyriaethau a'u hadroddiad a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd, a nodaf fod y pwyllgor wedi cyhoeddi adroddiad pellach ddoe.
Rwy'n croesawu casgliadau ac argymhellion y ddau bwyllgor, a hoffwn drafod rhai o'u pwyntiau heddiw. Yn benodol, rwy'n nodi bod y ddau bwyllgor yn ystyried bod angen cael cydsyniad y Senedd ar gyfer yr hyn a oedd yn gymal 35 o'r Bil fel y'i cyflwynwyd i Dŷ'r Cyffredin, ac sydd ar hyn o bryd yn gymal 31. Ac rwy'n credu mai'r cymal dan sylw ar hyn o bryd yw cymal 32 o'r Bil, fel y'i diwygiwyd yng Nghyfnod Pwyllgor Tŷ'r Cyffredin. Dwi ddim yn cytuno gyda'r casgliad hwnnw. Mae'r prif ddarpariaethau a wneir gan y cymal hwn yn ymwneud gydag addysg bellach yn Lloegr, ac mae'r ddarpariaeth a wneir mewn perthynas â Chymru dim ond yn ailddatgan ac yn egluro'r gyfraith bresennol. Mae'r newidiadau hyn yn ganlyniadol i'r ddarpariaeth a wneir ar gyfer Lloegr.
Mae Rheol Sefydlog 29.1 yn gwneud eithriad ar gyfer darpariaethau cysylltiedig, canlyniadol, trosiannol, dros dro, atodol ac arbed, ac yn fy marn i, mae'r ddarpariaeth a wneir mewn perthynas â Chymru gan y cymal hwn yn ganlyniadol i'r ddarpariaeth a wneir ar gyfer Lloegr, ac yn ymwneud â mater nad yw o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Felly, nid yw'r cymal hwn wedi ei gynnwys yn y memoranda cydsyniad deddfwriaethol rwyf wedi eu gosod i'r Senedd i'w hystyried.
Thank you, Llywydd. I move the motion. I welcome this opportunity to explain the background of this LCM, and to outline why I recommend that the Senedd gives its consent to provision made in the Skills and Post-16 Education Bill. I'm grateful to the Children, Young People and Education Committee for considering the LCM and for the report that they drew up in December. I welcome the correspondence with the committee Chair, and I hope that the responses respond to the questions raised by the committee. I'm also grateful to members of the Legislation, Justice and Constitution Committee for their consideration and the report published in November, and I note that the committee published a further report yesterday.
I welcome the conclusions and recommendations made by both committees, and I would like to discuss some of those points today. Specifically, I note that both committees consider that the consent of the Senedd is required for what was clause 35 of the Bill as introduced in the House of Commons, which is now clause 31. And I believe that the clause that we're discussing is clause 32 of the Bill, as amended in the Committee Stage in the House of Commons. I don't agree with that conclusion. The main provisions made by this clause relate to further education in England, and the provision made in relation to Wales only restates and explains existing law. These changes are consequential to the provision made for England.
Standing Order 29.1 makes an exception for related and consequential provisions, and supplementary and saving provisions, and in my view, the provision made in Wales by this clause is consequential to the provision made for England, and relates to an issue that is not within the legislative competence of the Senedd. So, this clause is not included in the legislative consent memoranda that I have tabled for consideration by the Senedd.
I note and accept both committees' concerns about the delays with laying the initial legislative consent memorandum, and the subsequent supplementary memoranda to the Bill. On this occasion, we did not have sight of all the provisions impacting Wales until just before the Bill was introduced to Parliament. Additionally, the UK Government's devolution analysis differed from our own, and this unfortunately resulted in protracted discussions to seek to resolve matters. I'm pleased that the UK Government has, however, responded positively to our requests for amendments, and I believe that the Bill, as amended at Commons Committee Stage, now respects devolved competence in the area of education.
The only clause requiring Senedd consent is clause 15, which modifies the Teaching and Higher Education Act 1998 in a manner that impacts on the functions that have been devolved to the Welsh Ministers. Those functions concern powers to make regulations in respect of student support, and are exercisable concurrently by the Welsh Ministers and the Secretary of State in relation to Wales. The modifications only apply in respect of the Secretary of State's functions, and they leave the Welsh Ministers' functions intact. And on that basis, I ask Members to give their consent to the inclusion of clause 15 in the Bill.
Rwy'n nodi ac yn derbyn pryderon y ddau bwyllgor ynghylch yr oedi wrth osod ger bron y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol cychwynnol, a'r memoranda atodol dilynol i'r Bil. Y tro hwn, ni chawsom ni weld yr holl ddarpariaethau sy'n effeithio ar Gymru tan ychydig cyn i'r Bil gael ei gyflwyno i'r Senedd. Yn ogystal â hyn, roedd dadansoddiad datganoli Llywodraeth y DU yn wahanol i'n dadansoddiad ni, ac yn anffodus arweiniodd hyn at drafodaethau hirfaith i geisio datrys materion. Rwy'n falch bod Llywodraeth y DU, fodd bynnag, wedi ymateb yn gadarnhaol i'n ceisiadau am welliannau, ac rwy'n credu bod y Bil, fel y'i diwygiwyd yng Nghyfnod Pwyllgor Tŷ'r Cyffredin, nawr yn parchu cymhwysedd datganoledig ym maes addysg.
Yr unig gymal y mae angen cydsyniad y Senedd arno yw cymal 15, sy'n addasu Deddf Addysgu ac Addysg Uwch 1998 mewn modd sy'n effeithio ar y swyddogaethau sydd wedi'u datganoli i Weinidogion Cymru. Mae'r swyddogaethau hynny'n ymwneud â phwerau i wneud rheoliadau o ran cymorth i fyfyrwyr, ac maen nhw'n arferadwy ar yr un pryd gan Weinidogion Cymru a'r Ysgrifennydd Gwladol o ran Cymru. Dim ond o ran swyddogaethau'r Ysgrifennydd Gwladol y mae'r addasiadau'n gymwys, ac maen nhw'n gadael swyddogaethau Gweinidogion Cymru yn gyflawn. Ac ar y sail honno, rwy'n gofyn i'r Aelodau roi eu caniatâd i gynnwys cymal 15 yn y Bil.
Galwaf nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
I now call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch eto, Llywydd. Rydym wedi llunio dau adroddiad sy'n cwmpasu'r tri memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru ar y Bil hwn. Gobeithiaf eu bod wedi bod o gymorth i'r Gweinidog wrth iddo barhau i lywio trafodaethau rhynglywodraethol ar y Bil, yn ogystal ag i'r Aelodau sy'n cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma.
Thank you once again, Llywydd. We have produced two reports covering the three legislative consent memoranda brought forward by the Welsh Government on this Bill. I hope that they have proved helpful to both the Minister as he has continued to navigate inter-governmental negotiations on the Bill, as well as to Members participating in this afternoon's debate.
Our first report, which we laid before the Senedd last November, summarised our consideration of the Welsh Government's original memorandum on the Bill, as well as memorandum No. 2. Now, in that report, we arrived at a number of conclusions that informed the recommendations that we subsequently made to the Minister. To date, we're still awaiting a formal response to that report from the Minister, which is obviously disappointing to the committee and the Senedd. But, the Minister may want, in his remarks, just to put something on record today by way of explanation. He's mentioned that this Bill has been somewhat convoluted, and sometimes he has had to respond in a last-minute fashion to some amendments put forward in Westminster, but it would help.
Now, Members will be aware that memorandum No. 3 was laid on 10 December, just before the Christmas recess. We did, however, manage to report on this further supplementary memorandum by yesterday afternoon. We made just two recommendations in the first report for the Minister to consider. Given the time that has now passed, these recommendations, as we've just heard, have actually been superseded by recent developments in the UK Parliament, as the Bill has been amended during its parliamentary passage. Just in passing, we note that this highlights the understandable complexity of scrutiny generally, but also the additional complexity of scrutiny here in the Senedd of legislation that originates and evolves within the UK Parliament.
Recommendation 1 in our first report asked that the Minister, in advance of the Senedd’s debate on the relevant consent motion, confirm what amendments the Welsh Government would need to see made to clauses 1 and 4 of the Bill in order for it to recommend that the Senedd provides its consent to the Bill. Of course, amendments have now been made to the Bill that have led the Welsh Government to determine that the Senedd's legislative consent is no longer required in respect of those clauses 1 and 4.
Now, whilst we do agree with the Welsh Government's most recent assessment regarding clauses 1 and 4 as amended, can we just suggest that it would have been preferable, in order to assist the Senedd's scrutiny of the legislative consent memoranda, if the Minister had provided further detail at the outset regarding the specific changes that he wished to see made to the Bill, if this were possible at that stage? Now, he may argue that he couldn't foresee it at that time, but it would be helpful to know that.
Recommendation 2 in our first report asked the Minister to confirm why the Senedd's consent should not be sought for new clause 25, which was added to the Bill at the Lords Report Stage. While memorandum No. 3 confirms that the clause was removed from the Bill by the House of Commons, the fact remains that it was a relevant clause for the purpose of our consent procedures when memorandum No. 2 was laid at the end of October last year.
Our first report also included our conclusion that, while omitted from the Welsh Government's original memorandum, the consent of the Senedd should be sought for clause 35 of the Bill. Indeed, the UK Government's explanatory notes to the Bill confirmed that the clause related to a devolved matter. As the Minister has mentioned, we are aware that this issue was raised in an exchange of correspondence between the CYPE committee and the Minister. And, as our first report makes clear, we do not agree with the Minister’s position. The Minister asserts, as he's done today, that this clause makes no change to existing law; it restates existing provision. But, as a committee, we draw attention to the wording of Standing Order 29.1(i), which states that it does not make any distinction between new law or a restatement of the existing law, only that a provision in a UK Bill is a relevant provision for the purpose of the Senedd's consent process if it makes provision for any purpose within the Senedd's legislative competence.
Given that the Bill has gone through several amending stages in the UK Parliament, as things stand, this clause, as has been mentioned by the Minister, is now numbered clause 31. Our single recommendation in our report laid yesterday reiterates the view we expressed last November, and asked the Minister to confirm, before this afternoon’s debate, why the Senedd's consent should not be sought for the clause in the Bill. He has made an explanation this afternoon, but we may need to agree to differ still after his further explanation. But I look forward to hearing any further ministerial response this afternoon to these points, and also to receiving the formal written response to our reports from the Minister as soon as possible. Diolch yn fawr iawn, Llywydd a Gweinidog.
Rhoddodd ein hadroddiad cyntaf ni, y gwnaethom ni ei osod gerbron y Senedd fis Tachwedd diwethaf, grynodeb o'n hystyriaeth ni o femorandwm gwreiddiol Llywodraeth Cymru ar y Bil, yn ogystal â memorandwm Rhif 2. Nawr, yn yr adroddiad hwnnw, daethom ni i nifer o gasgliadau a oedd yn llywio'r argymhellion a wnaethom ni wedyn i'r Gweinidog. Hyd yma, rydym ni'n dal i aros am ymateb ffurfiol i'r adroddiad hwnnw gan y Gweinidog, sy'n amlwg yn siomedig i'r pwyllgor a'r Senedd. Ond, efallai y bydd y Gweinidog eisiau, yn ei sylwadau, roi rhywbeth ar y cofnod heddiw fel esboniad. Mae ef wedi sôn bod y Bil hwn wedi bod braidd yn gymhleth, ac weithiau mae ef wedi gorfod ymateb mewn modd munud olaf i ryw welliannau wedi'u cyflwyno gan San Steffan, ond byddai'n helpu.
Nawr, bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod memorandwm Rhif 3 wedi'i osod ar 10 Rhagfyr, ychydig cyn toriad y Nadolig. Fodd bynnag, gwnaethom ni lwyddo i adrodd ar y memorandwm atodol arall hwn erbyn prynhawn ddoe. Dim ond dau argymhelliad a wnaethom ni yn yr adroddiad cyntaf i'r Gweinidog eu hystyried. O ystyried yr amser sydd nawr wedi mynd heibio, mae'r argymhellion hyn, fel yr ydym ni newydd glywed, wedi'u disodli gan ddatblygiadau diweddar yn Senedd y DU, gan fod y Bil wedi'i ddiwygio yn ystod ei daith seneddol. Wrth fynd heibio, rydym ni'n nodi bod hyn yn amlygu cymhlethdod dealladwy craffu yn gyffredinol, ond hefyd gymhlethdod ychwanegol craffu yma yn y Senedd o ddeddfwriaeth sy'n tarddu ac yn datblygu yn Senedd y DU.
Gofynnodd argymhelliad 1 yn ein hadroddiad cyntaf bod y Gweinidog, cyn dadl y Senedd ar y cynnig cydsyniad perthnasol, yn cadarnhau pa welliannau y byddai angen i Lywodraeth Cymru eu gweld yn cael eu gwneud i gymalau 1 a 4 o'r Bil er mwyn iddo argymell bod y Senedd yn rhoi ei gydsyniad i'r Bil. Wrth gwrs, mae gwelliannau nawr wedi'u gwneud i'r Bil sydd wedi arwain Llywodraeth Cymru i benderfynu nad oes angen cydsyniad deddfwriaethol y Senedd mwyach o ran cymalau 1 a 4 hynny.
Nawr, er ein bod ni'n cytuno ag asesiad diweddaraf Llywodraeth Cymru ynghylch cymalau 1 a 4 fel y maen nhw wedi'u gwella, a gawn ni awgrymu y byddai wedi bod yn well, er mwyn cynorthwyo'r Senedd i graffu ar y memoranda cydsyniad deddfwriaethol, pe bai'r Gweinidog wedi rhoi rhagor o fanylion o'r cychwyn ynghylch y newidiadau penodol yr oedd ef eisiau eu gweld yn cael eu gwneud i'r Bil, pe bai hyn wedi bod yn bosibl bryd hynny? Nawr, efallai y bydd ef yn dadlau nad oedd modd iddo eu rhagweld bryd hynny, ond byddai'n ddefnyddiol gwybod hynny.
Gofynnodd argymhelliad 2 yn ein hadroddiad cyntaf ni i'r Gweinidog gadarnhau pam na ddylai cydsyniad y Senedd gael ei geisio ar gyfer cymal newydd 25, a gafodd ei ychwanegu at y Bil yng Nghyfnod Adrodd yr Arglwyddi. Er bod memorandwm Rhif 3 yn cadarnhau bod y cymal wedi'i ddileu o'r Bil gan Dŷ'r Cyffredin, y gwir amdani yw ei fod yn gymal perthnasol at ddibenion ein gweithdrefnau cydsynio pan gafodd memorandwm Rhif 2 ei osod ddiwedd mis Hydref y llynedd.
Roedd ein hadroddiad cyntaf hefyd yn cynnwys ein casgliad, er ei fod wedi'i hepgor o femorandwm gwreiddiol Llywodraeth Cymru, y dylai cydsyniad y Senedd gael ei geisio ar gyfer cymal 35 o'r Bil. Yn wir, cadarnhaodd nodiadau esboniadol Llywodraeth y DU i'r Bil fod y cymal yn ymwneud â mater datganoledig. Fel y mae'r Gweinidog wedi sôn, yr ydym ni'n ymwybodol bod y mater hwn wedi'i godi mewn gohebiaeth rhwng y pwyllgor Plant, Phobl Ifanc ac Addysg a'r Gweinidog. Ac, fel y mae ein hadroddiad cyntaf ni'n ei wneud yn glir, nid ydym ni'n cytuno â safbwynt y Gweinidog. Mae'r Gweinidog yn honni, fel y mae ef wedi'i wneud heddiw, nad yw'r cymal hwn yn gwneud unrhyw newid i'r gyfraith bresennol; mae'n ailddatgan y ddarpariaeth bresennol. Ond, fel pwyllgor, rydym ni'n tynnu sylw at eiriad Rheol Sefydlog 29.1(i), sy'n nodi nad yw'n gwahaniaethu rhwng cyfraith newydd neu ailddatganiad o'r gyfraith bresennol, ond bod darpariaeth mewn Bil yn y DU yn ddarpariaeth berthnasol at ddibenion proses gydsynio'r Senedd os yw'n gwneud darpariaeth at unrhyw ddiben o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
O gofio bod y Bil wedi mynd drwy sawl cyfnod gwella yn Senedd y DU, fel y mae pethau, mae'r cymal hwn, fel y mae'r Gweinidog wedi'i grybwyll, bellach wedi'i rifo'n gymal 31. Mae ein hunig argymhelliad ni yn ein hadroddiad a gafodd ei osod ddoe yn ailadrodd y farn y gwnaethom ni ei mynegi fis Tachwedd diwethaf, a gofynnodd i'r Gweinidog gadarnhau, cyn y ddadl y prynhawn yma, pam na ddylai cydsyniad y Senedd gael ei geisio ar gyfer y cymal yn y Bil. Mae ef wedi cynnig esboniad y prynhawn yma, ond efallai y bydd angen i ni ddal i gytuno i anghytuno ar ôl ei esboniad arall. Ond edrychaf ymlaen at glywed unrhyw ymateb gweinidogol arall y prynhawn yma i'r pwyntiau hyn, a hefyd at dderbyn yr ymateb ysgrifenedig ffurfiol i'n hadroddiadau gan y Gweinidog cyn gynted â phosibl. Diolch yn fawr iawn, Llywydd a Gweinidog.
Fel rŷm ni wedi datgan fel plaid nifer o weithiau wrth drafod cynigion memoranda cydsyniad deddfwriaethol, rydym ni'n credu mewn egwyddor mai Senedd Cymru ddylai deddfu mewn meysydd polisïau datganoledig. Ac ar adeg pan fo Llywodraeth San Steffan yn dangos dro ar ôl tro eu hawydd a'u penderfyniad i dramgwyddo'r egwyddor honno, mae'n ddyletswydd arnom ni i sicrhau nad yw Cymru a'i Llywodraeth yn cael eu gwthio i'r ymylon wrth lunio polisi yn y meysydd yma. Rydym ni felly yn mynd i wrthwynebu'r cynnig.
Mae'n hollbwysig, ar adeg pan fo sectorau ledled Cymru—y sector addysg yn enwedig—yn ei chael hi'n anodd o ran capasiti i ddarparu gwasanaethau oherwydd heriau ac effaith y pandemig, sicrhau ein bod yn osgoi gosod unrhyw feichiau diangen ar sefydliadau a chyrff allweddol yng Nghymru, nac yn achosi unrhyw ansicrwydd neu ddryswch iddyn nhw o ran cynllunio eu darpariaeth. Mae'r sector addysg eisoes yn wynebu heriau anferth, ac ni ddylem ganiatáu i unrhyw ddarpariaethau yng nghymalau'r Bil amharu ar y sefydliadau sy'n ymateb i anghenion sgiliau Cymru, boed hynny mewn modd penodol neu o ran egwyddor gyffredinol. Mae'r ddeialog y bu'n rhaid ei chael rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wedi dangos y diffyg cyffredinol yn y berthynas a'r agwedd mae angen ei gwrthod yn llwyr. Y pwynt ehangach yw nad yw'r newidiadau a'r diwygiadau arfaethedig i'r cymalau a nodwyd fel rhai problematig yn wreiddiol yn ddigonol i sicrhau nad yw sylfaen ein democratiaeth yn cael ei thanseilio mewn modd cyffredinol—cymal technegol wrth gymal technegol, Deddf wrth Ddeddf.
Fel mae Cadeirydd y pwyllgor cyfansoddiad wedi amlinellu, mae angen mwy o fanylion efallai, a mwy o sicrwydd am y pryderon posib a amlinellwyd yn adroddiadau'r pwyllgor a'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—mwy o fanylion ynglŷn â'r ansicrwydd allai'r cymalau hyn a'r pryderon yma achosi i sefydliadau, ac o ran y dargyfeirio posib o ran adnoddau yn groes i flaenoriaethau Cymreig a all barhau i fod yn beryglon o fewn y Bil wrth inni roi ein cydsyniad i Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol ddeddfu mewn maes polisi datganoledig. Ac yn bennaf, efallai, yn sgil y broses y mae'r Gweinidog wedi'i hamlinellu, wedi'i hesbonio a'i disgrifio inni y prynhawn yma, a'r brys yma, a'r dryswch yma y mae e'n cyfleu, mae'r broses gyfan yn sicr o greu dryswch inni o ran y broses graffu. Dyw hynny ddim yn gallu cael ei gymeradwyo na'i ganiatáu.
Wrth orffen, hoffwn dynnu sylw hefyd at y ffaith bod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, yn ogystal â'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, wedi nodi nifer o bryderon, ac rŷm ni wedi eu clywed nhw y prynhawn yma, yn ymwneud ag oedi wrth osod yr LCM a'r SLCM, gan nodi pwysigrwydd cadw at yr amserlenni a nodir yn Rheolau Sefydlog y Senedd. Yn hyn o beth, nodwyd nad oedd digon o amser i ystyried na chraffu ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a'r SLCM yma yn ddigon manwl. Dŷn nhw ddim yn denu sylw ar lawr ein Siambr fel y dadleuon mawr neu'r cwestiynau amserol, ac anaml iawn mae unrhyw sôn amdanyn nhw yn y penawdau, ond maen nhw'n bwysig ac, yn dawel bach, maen nhw'n gwanhau llais ein democratiaeth.
As we have stated as a party on a number of occasions in discussing LCMs, we believe as a matter of principle that it's the Welsh Parliament that should legislate in devolved areas. And at a time when the Westminster Government is showing time and time again its desire and determination to ignore that principle, we are duty bound to ensure Wales and its Government are not pushed to the peripheries in drawing up policy in these areas. We will therefore oppose the motion.
It is crucial, at a time when sectors the length and breadth of Wales—the education sector, particularly—are finding it difficult in terms of capacity to provide services because of challenges and the effects of the pandemic, that we ensure that we do not place any unnecessary burdens on institutions and key organisations in Wales and don't cause any uncertainty or confusion to them either in terms of planning their provision. The education sector is already facing huge challenges, and we shouldn't allow any provisions in the clauses of the Bill to interfere with these organisations that are responding to the skills needs of Wales, be that specifically or in terms of general principle. The dialogue that was required between the Welsh Government and the UK Government has demonstrated the general problems in relations and the attitude that needs to be rejected entirely. The broader point is that the changes and reforms to the clauses noted as being problematic originally are not sufficient to ensure that the basis of our democracy is not undermined in a general sense—technical clause by technical clause, Act by Act.
As the Chair of the constitution committee has set out, we need further details perhaps and further assurances on the possible concerns outlined in the committee's report and the Children, Young People and Education Committee's report also. We need further details on the uncertainties that could arise as a result of these clauses for organisations and in terms of the possible diversion of resources, contrary to Welsh priorities, which could continue to be risks with the Bill as we give our consent to the UK Government to legislate in a policy area that is devolved. And mainly, as a result of the process outlined by the Minister, and which he described an explained to us this afternoon, and this urgency and this confusion that he conveys, the whole process is sure to create confusion for us in terms of the scrutiny process, and that cannot be approved of or allowed.
In conclusion, I would like to draw attention to the fact that the Children, Young People and Education Committee, as well as the Legislation, Justice and Constitution Committee have noted a number of concerns and we've heard them set out this afternoon in terms of delays in laying the LCM and the SLCM, noting the importance of adhering to the timetable set out in the Senedd's Standing Orders. In this regard, it was noted that there wasn't enough time to consider or scrutinise the LCM or the SLCM sufficiently. They don't draw attention in our Chamber as our major debates or the topical questions do, and they're rarely mentioned in headlines, but they are important and, quietly, they are weakening the voice of our democracy.
Rwy'n galw ar y Gweinidog addysg nawr i ymateb.
I call on the Minister for education to reply.
Diolch, Llywydd. Gaf i jest ymateb a diolch i'r ddau gyfrannwr yn y ddadl? Jest i ateb y pwynt oedd Sioned Williams yn ei wneud nawr, rwy'n cytuno â'r ffaith ei bod yn annymunol bod proses graffu a phroses benderfynu'r Senedd hon yn dibynnu ar amserlen y Senedd yn San Steffan, wrth gwrs. Rwy wedi esbonio sut mae hynny wedi achosi elfen o oedi o ran cyflwyno’r memoranda, sydd yn annymunol, a fyddai dim un ohonon ni eisiau gweld hynny, wrth gwrs. Ond, beth buaswn i'n dweud yng nghyd-destun y memorandwm penodol hwn yw, erbyn hyn, yn sgil y ffaith bod y trafodaethau rhyngom ni a'r Llywodraeth yn San Steffan wedi dwyn ffrwyth yn yr ystyr eu bod nhw wedi ymateb i'r hyn yr oeddem ni'n gofyn amdano fel diwygiadau, erbyn hyn mater cul iawn sydd ar ôl ar wyneb y Bil sydd yn mynnu cydsyniad y Senedd hon, dwi'n falch o allu dweud.
Thank you, Llywydd. May I just respond and thank both contributors to the debate? Just to respond to the point made by Sioned Williams, I agree that it's not desirable that the scrutiny and decision-making processes of this Parliament are reliant on the timetable of the Westminster, Parliament. I have explained how that has caused an element of delay in bringing forward these LCMs, which isn't desirable, and not one of us would want to see that, of course. But, what I would say in the context of this specific memorandum is that now, given that discussions between ourselves and the Westminster Government have borne fruit in the sense that they have responded to our requests as amendments, I'm pleased to be able to say that it's just a very slight issue that now remains on the face of the Bill and which requires the consent of this Senedd.
I thank Huw Irranca-Davies and I take the opportunity once again of thanking his committee, and the children and young persons committee, for their consideration of a number of memoranda that have featured as part of this legislation. In relation to the points that the committee made on clauses 1 and 4 of the Bill, I hope that my letter to the CYPE committee, which was copied to his committee, in late November set out sufficiently fully our view as a Government in relation to those two clauses. We will, I'm afraid, have to differ in relation to the analysis in relation to clause 31. I'm confident that our position as a Government is well founded, but I do respect the fact that he and the committee take a slightly different view in relation to that. But, again, I hope it's not a matter of such significant substance that that causes a practical challenge for him.
Lastly, I should acknowledge and apologise that the formal response to the report has not been received by the committee. I hope my comments today have set out, at least for the record today, our position in relation to that one outstanding point on the substance of the matters that were in that report. From memory, I think many of them will have been dealt with in the third memorandum, but I absolutely acknowledge that hasn't been the subject of a formal response to the committee, which I'll make sure that he does receive. Diolch yn fawr iawn. I therefore ask the Senedd to support the motion and consent to provision being made in this Bill.
Diolch i Huw Irranca-Davies ac rwy'n achub ar y cyfle unwaith eto i ddiolch i'w bwyllgor, a'r pwyllgor plant a phobl ifanc, am ystyried nifer o femoranda sydd wedi ymddangos fel rhan o'r ddeddfwriaeth hon. O ran y pwyntiau a wnaeth y pwyllgor ar gymalau 1 a 4 o'r Bil, rwy'n gobeithio bod fy llythyr at y pwyllgor Plant Phobl Ifanc ac Addysg, a gafodd ei gopïo i'w bwyllgor, ddiwedd mis Tachwedd yn nodi ein barn fel Llywodraeth yn ddigon llawn o ran y ddau gymal hynny. Mae arnaf i ofn y bydd yn rhaid i'n barn ni amrywio ynghylch y dadansoddiad o ran cymal 31. Rwy'n hyderus bod ein safbwynt ni fel Llywodraeth ar sail gadarn, ond rwy'n parchu'r ffaith ei fod ef a'r pwyllgor yn arddel safbwynt ychydig yn wahanol o ran hynny. Ond, unwaith eto, rwy'n gobeithio nad yw'n fater o sylwedd mor arwyddocaol fel bod hynny'n achosi her ymarferol iddo.
Yn olaf, dylwn i gydnabod ac ymddiheuro nad yw'r pwyllgor wedi derbyn yr ymateb ffurfiol i'r adroddiad. Rwy'n gobeithio bod fy sylwadau heddiw wedi nodi, o leiaf ar gyfer y cofnod heddiw, ein safbwynt ni o ran un pwynt sy'n weddill ar sylwedd y materion a oedd yn yr adroddiad hwnnw. O'r cof, rwy'n credu y bydd llawer ohonyn nhw wedi cael eu trin yn y trydydd memorandwm, ond rwy'n cydnabod yn llwyr nad yw hynny wedi bod yn destun ymateb ffurfiol i'r pwyllgor, ac fe wnaf yn siŵr ei fod yn ei gael. Diolch yn fawr iawn. Felly, rwy'n gofyn i'r Senedd gefnogi'r cynnig a chydsynio i'r ddarpariaeth sy'n cael ei gwneud yn y Bil hwn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly fe fyddwn ni'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, I see an objection, and I will therefore defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Cyn i ni atal y cyfarfod ar gyfer y cyfnod pleidleisio, dwi eisiau galw Carolyn Thomas i wneud un esboniad, eglurhad, i'w roi ar y Cofnod. Carolyn Thomas.
Before we suspend proceedings for voting time, I'd like to call Carolyn Thomas to make a point of clarification for the Record. Carolyn Thomas.
Diolch, Llywydd. I omitted to declare I'm a Flintshire councillor in reference to the draft budget debate, agenda item No. 3. I apologise, and please could I do so retrospectively?
Diolch, Llywydd. Wnes i ddim datgan fy mod yn gynghorydd yn sir y Fflint mewn cyfeiriad at y ddadl ar y gyllideb ddrafft, eitem rhif 3 ar yr agenda. Rwy'n ymddiheuro, ac a gaf i wneud hynny'n ôl-weithredol?
Diolch am yr esboniad yna. Felly, fe fyddwn ni nawr yn cymryd toriad byr ar gyfer paratoi'n dechnegol ar gyfer y bleidlais. Toriad byr, felly, nawr.
Thank you for that clarification. We will now take a short break to make technical preparations for voting time. So, a short break.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:12.
Ailymgynullodd y Senedd am 18:17, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 18:12.
The Senedd reconvened at 18:17, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac felly mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 5. Yr eitem hynny yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 22) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Eitem 5. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, 15 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
We move now to voting time, and the first vote this afternoon is on item 5, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 22) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Lesley Griffiths. Item 5. Open the vote. Close the vote. In favour 41, no abstentions and 15 against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 5. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 22) 2021, cyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths: O blaid: 41, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 5. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 22) Regulations 2021, tabled in the name of Lesley Griffiths: For: 41, Against: 15, Abstain: 0
Motion has been agreed
Eitem 6 yw'r bleidlais nesaf, ac mae'r bleidlais hynny ar y Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 23) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig ar eitem 6, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. O blaid 28, 13 yn ymatal, 15 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi'i gymeradwyo.
We move now to item 6, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 23) Regulations 2021. I call for a vote on the motion under item 6, tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 28, 13 abstentions and 15 against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 6. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 23) 2021, cyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths: O blaid: 28, Yn erbyn: 15, Ymatal: 13
Derbyniwyd y cynnig
Item 6. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 23) Regulations 2021, Tabled in the name of Lesley Griffiths: For: 28, Against: 15, Abstain: 13
Motion has been agreed
Eitem 7 yw'r bleidlais nesaf. Mae'r bleidlais hynny ar y Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 25) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig ar eitem 7, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, 12 yn ymatal—. Na, mae'n ddrwg gen i. O blaid 29, 12 yn ymatal, 15 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
Our next vote is on item 7, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 25) Regulations 2021. I call for a vote on the motion under item 7, tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 28, 12 abstentions—. I apologise. In favour 29, 12 abstentions and 15 against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 7. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 25) 2021, cyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths: O blaid: 29, Yn erbyn: 15, Ymatal: 12
Derbyniwyd y cynnig
Item 7. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No.25) Regulations 2021, tabled in the name of Lesley Griffiths: For: 29, Against: 15, Abstain: 12
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais olaf ar eitem 9 ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jeremy Miles. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, neb yn ymatal ac 12 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi cael ei dderbyn.
The final vote is on item 9 on the legislative consent motion on the Skills and Post-16 Education Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Jeremy Miles. Open the vote. Close the vote. In favour 44, no abstentions and 12 against. And therefore, the motion is agreed.
Eitem 9. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Sgiliau ac Addysg Ôl-16, cyflwynwyd yn enw Jeremy Miles: O blaid: 44, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 9. LCM on the Skills and Post-16 Education Bill, tabled in the name of Jeremy Miles: For: 44, Against: 12, Abstain: 0
Motion has been agreed
A dyna ni ddiwedd ar ein pleidleisio ni am heddiw. Prynhawn da i chi i gyd.
And that brings today's voting to a close. A very good evening to you all.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:20.
The meeting ended at 18:20.