Y Cyfarfod Llawn
Plenary
12/05/2021Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 15:04 gyda Phrif Weithredwr a Chlerc y Senedd (Manon Antoniazzi) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 15:04 with the Chief Executive and Clerk of the Senedd (Manon Antoniazzi) in the Chair.
Rwy'n galw i drefn gyfarfod cyntaf y chweched Senedd. Fel clerc, fy nyletswydd i, o dan Reol Sefydlog 6.4, yw cadeirio'r trafodion ar gyfer ethol Llywydd. Cyn i ni ddechrau, hoffwn nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw. Nodir y rhain ar yr agenda. Hoffwn atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, ac yr un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr â'r rhai sydd yn ymuno drwy gyswllt fideo.
I call to order the first meeting of the sixth Senedd. As clerk, it is my duty, under Standing Order 6.4, to chair proceedings for the election of a Presiding Officer. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining via video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equitably. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting. These are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Siambr and those joining virtually.
Eitem 1, felly: ethol y Llywydd, o dan Reol Sefydlog 6.
Item 1, therefore: election of the Presiding Officer, under Standing Order 6.
Item 1, election of the Presiding Officer, under Standing Order 6. I therefore invite nominations, under Standing Order 6.6.
Eitem 1, ethol y Llywydd, o dan Reol Sefydlog 6. Felly, gwahoddaf enwebiadau, o dan Reol Sefydlog 6.6.
I'd like to nominate Elin Jones.
Hoffwn enwebu Elin Jones.
Thank you. Lynne Neagle has nominated Elin Jones. Do we have a Member from a different political group to second the nomination?
Diolch. Mae Lynne Neagle wedi enwebu Elin Jones. A oes gennym Aelod o grŵp gwleidyddol gwahanol i eilio'r enwebiad?
Pleser gen i ydy eilio yr enwebiad yna.
It's my pleasure to second that nomination.
Diolch yn fawr.
Thank you.
Are there any other nominations?
A oes unrhyw enwebiadau eraill?
I'd like to nominate Russell George for the position of Llywydd. As a former committee Chair, Russ has proven himself to be fair and impartial. Russ has been an integral part of this Senedd now for 10 years, and all Members know that he would look after their interests both equally and fairly. I hope that Members can support Russell George as Presiding Officer.
Hoffwn enwebu Russell George ar gyfer swydd y Llywydd. Fel cyn Gadeirydd pwyllgor, mae Russ wedi profi ei fod yn deg ac yn ddiduedd. Mae Russ wedi bod yn rhan annatod o'r Senedd hon ers 10 mlynedd bellach, ac mae'r holl Aelodau'n gwybod y byddai'n gofalu am eu buddiannau yn gyfartal ac yn deg. Gobeithio y gall yr Aelodau gefnogi Russell George fel Llywydd.
Thank you. Do we have a Member from a different political group to second the nomination?
Diolch. A oes gennym Aelod o grŵp gwleidyddol gwahanol i eilio'r enwebiad?
Rydw i'n eilio'r enwebiad.
I second the nomination.
Diolch, Alun Davies.
Thank you, Alun Davies.
Are there any other nominations? We have more than one nomination. I would ask each candidate to make a short contribution, in the order in which they were nominated. Elin Jones.
A oes unrhyw enwebiadau eraill? Mae gennym fwy nag un enwebiad. Hoffwn ofyn i bob ymgeisydd wneud cyfraniad byr, yn y drefn y cawsant eu henwebu. Elin Jones.
Diolch, gadeirydd, clerc. Dwi'n ddiolchgar am yr enwebiad ac am yr eilio, a dwi'n derbyn yr enwebiad hynny. Dwi eisiau llongyfarch pob un Aelod sydd wedi cael ei ethol yma i'r Senedd, i'r chweched Senedd. Mae nifer fawr ohonoch chi'n wynebau newydd, a dwi'n eich llongyfarch chi'n enwedig, a rhai ohonom ni wedi cael ein hethol am y chweched tro; pedwar ohonom ni, ond mae'r class of 1999 yn shrinco'n gyflym. Felly, ychydig iawn ohonom ni sydd ar ôl.
Dwi'n edrych o fy nghwmpas i a dwi'n gweld Senedd sydd wedi ei hethol sy'n teimlo'n gadarn, gyda phob un wedi ei ethol i gefnogi bodolaeth ein Senedd genedlaethol ni, a'r mwyafrif yma eisiau gweld grymuso'r Senedd hefyd.
Thank you, chair, clerk. I'm very grateful for the nomination and for that nomination being seconded, and I accept that nomination. I'd like to congratulate every Member elected to this sixth Senedd. Many of you are new faces, and I congratulate you particularly. Some of us have been elected for the sixth time—four of us, and the class of 1999 is shrinking fast; there are few of us left.
I look around me and I see a Senedd elected that feels strong and robust, with every one elected to support the existence of our national Parliament, and most here want to see the Senedd empowered further.
The people of Wales last week stamped their authority on its Senedd. This sixth Senedd will be free to focus on the job in hand, without unnecessary distractions. As your Llywydd, I'd want to enable emboldened scrutiny of Government, I'd want to ensure enhanced opportunities for backbench contribution from all parties, and also to examine all sorts of ways in which we can work in new, innovative ways.
This Llywydd election is a neighbourly election—the Members for Montgomeryshire and for Ceredigion. I guess that in olden times we would have sorted that out as a duel at dawn on the mountains of Pumlumon, but this feels far safer and we'll both live to tell the tale, Russell.
So, I'd be privileged to serve as your Llywydd in this Senedd. And I'll say this for the very last time this May: please vote for me.
Yr wythnos diwethaf, gosododd pobl Cymru eu hawdurdod ar eu Senedd. Bydd y chweched Senedd hon yn rhydd i ganolbwyntio ar y gwaith sydd i'w wneud, heb ddim i dynnu ei sylw'n ddiangen. Fel eich Llywydd, hoffwn alluogi craffu cadarnach ar y Llywodraeth, hoffwn sicrhau gwell cyfleoedd ar gyfer cyfraniad y meinciau cefn o bob plaid, a hefyd archwilio pob math o ffyrdd y gallwn weithio mewn ffyrdd newydd, arloesol.
Etholiad rhwng cymdogion yw'r etholiad hwn ar gyfer swydd y Llywydd—Aelod Sir Drefaldwyn ac Aelod Ceredigion. Rwy'n tybio y byddem, mewn dyddiau a fu, wedi datrys hynny drwy ornest ar doriad gwawr ar fynyddoedd Pumlumon, ond mae hyn yn teimlo'n llawer mwy diogel a bydd y ddau ohonom byw i adrodd yr hanes, Russell.
Felly, byddai'n fraint cael gwasanaethu fel eich Llywydd yn y Senedd hon. Ac fe ddywedaf hyn am y tro olaf un y mis Mai hwn: pleidleisiwch drosof fi os gwelwch yn dda.
Russell George.
Russell George.
Diolch, cadeirydd. Can I thank my neighbour for those kind comments? Can I thank Laura Anne Jones for the nomination, and Alun Davies for seconding that nomination? I'm delighted to accept that nomination this afternoon.
If elected Llywydd, Members can be assured that all the decisions will be rooted in the Standing Orders. I can certainly say that I would like to think that all Members of the Economy, Infrastructure and Skills Committee could testify to my independence and impartiality as Chair. As Presiding Officer, I would maintain a rigorous independence in dealing with matters in this Senedd; I will not attend Conservative group meetings if elected Llywydd.
I come with no political agenda, other than serving Members equally and fairly, and will respect the views of Members in relation to what happens next with potential electoral reform. I will not block change, but neither will I be the driver of that change. I will do more to ensure a role for the voice of backbenchers. I will seek to increase the number of ballots for private Members' legislation, which fell significantly during the fourth and fifth Senedds, and I look to increase the amount of speaking slots for Government backbenchers in debate particularly.
The Conservative group has never held the role of Presiding Officer and only once held the role of Deputy Presiding Officer. This Senedd has to be more inclusive, especially as we are clearly the second party in this Chamber. I believe every Senedd is different and this needs to be reflected in every Senedd also. So, I pledge that, if elected Llywydd, I will not seek a second term. I hope Members will give serious consideration to supporting me in this afternoon's ballot.
Diolch, Gadeirydd. A gaf fi ddiolch i'm cymydog am y sylwadau caredig hynny? A gaf fi ddiolch i Laura Anne Jones am yr enwebiad, ac i Alun Davies am eilio'r enwebiad? Rwy'n falch iawn o dderbyn yr enwebiad hwnnw y prynhawn yma.
Os caf fy ethol yn Llywydd, gall yr Aelodau fod yn sicr y bydd yr holl benderfyniadau wedi'u gwreiddio yn y Rheolau Sefydlog. Gallaf ddweud yn sicr yr hoffwn feddwl y gallai holl Aelodau Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau dystio i'r ffordd annibynnol a diduedd y gweithredais fel Cadeirydd. Fel Llywydd, buaswn yn arfer annibyniaeth drwyadl wrth ymdrin â materion yn y Senedd hon; ni fyddaf yn mynychu cyfarfodydd grŵp y Ceidwadwyr os caf fy ethol yn Llywydd.
Nid oes gennyf agenda wleidyddol, ar wahân i wasanaethu'r Aelodau'n gyfartal ac yn deg, a byddaf yn parchu barn yr Aelodau ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd nesaf gyda diwygiadau etholiadol posibl. Nid wyf am rwystro newid, ond ni fyddaf ychwaith yn sbardun i'r newid hwnnw. Gwnaf fwy i sicrhau rôl i lais Aelodau'r meinciau cefn. Ceisiaf gynyddu nifer y cynigion ar gyfer deddfwriaeth gan Aelodau preifat, a ddisgynnodd yn sylweddol yn ystod y pedwerydd a'r pumed Senedd, a bwriadaf gynyddu nifer y slotiau siarad i Aelodau meinciau cefn y Llywodraeth yn enwedig mewn dadleuon.
Nid yw'r grŵp Ceidwadol erioed wedi cael neb yn rôl y Llywydd a dim ond unwaith y cafwyd Dirprwy Lywydd o'u plith. Rhaid i'r Senedd hon fod yn fwy cynhwysol, yn enwedig gan mai ni, yn amlwg, yw'r ail blaid yn y Siambr hon. Rwy'n credu bod pob Senedd yn wahanol ac mae angen adlewyrchu hyn ym mhob Senedd hefyd. Felly, os caf fy ethol yn Llywydd, rwy'n addo na fyddaf yn sefyll am ail dymor. Gobeithio y gwnaiff yr Aelodau roi ystyriaeth ddifrifol i fy nghefnogi yn y bleidlais y prynhawn yma.
Thank you. I will now suspend the meeting to conduct the secret ballot. Voting will take place in the Neuadd. The ballot will not close until all Members intending to vote have done so. Members in the Chamber will go to vote first, followed by Members from offices on the second floor and, finally, the third floor in Tŷ Hywel. Please stay at your desks until you're summoned to vote. Ushers will help direct Members to the Neuadd. Further guidance for this process has been outlined in the document circulated to Members, and I will ask Members to remind themselves of that guidance.
As clerk, I am responsible for overseeing the voting and the counting. After the secret ballot count is complete, the bell will be rung so that we may reconvene in the Siambr and on Zoom for the announcement of the result. I now suspend the meeting.
Diolch. Rwyf am atal y cyfarfod yn awr i gynnal y bleidlais gyfrinachol. Bydd y pleidleisio'n digwydd yn y Neuadd. Ni fydd y bleidlais yn cau hyd nes y bydd yr holl Aelodau sy'n bwriadu pleidleisio wedi gwneud hynny. Bydd yr Aelodau yn y Siambr yn mynd i bleidleisio yn gyntaf, ac yna'r Aelodau o swyddfeydd ar yr ail lawr, ac yn olaf, y trydydd llawr yn Nhŷ Hywel. Arhoswch wrth eich desgiau nes i chi gael eich galw i bleidleisio. Bydd tywyswyr yn helpu i gyfeirio'r Aelodau i'r Neuadd. Mae canllawiau pellach ar gyfer y broses hon wedi'u hamlinellu yn y ddogfen a ddosbarthwyd i'r Aelodau, a gofynnaf i'r Aelodau atgoffa eu hunain o'r canllawiau hynny.
Fel clerc, fi sy'n gyfrifol am oruchwylio'r pleidleisio a'r cyfrif. Ar ôl gorffen cyfrif y bleidlais gyfrinachol, cenir y gloch fel y gallwn ailymgynnull yn y Siambr ac ar Zoom ar gyfer cyhoeddi'r canlyniad. Rwy'n atal y cyfarfod yn awr.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:11.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:50, gyda Manon Antoniazzi yn y Gadair.
Plenary was suspended at 15:11.
The Senedd reconvened at 15:50, with Manon Antoniazzi in the Chair.
Trefn. Dyma ganlyniad y bleidlais gyfrinachol: Elin Jones 35 pleidlais, Russell George 25 pleidlais, neb yn ymatal, cyfanswm 60. Rwyf felly'n datgan, yn unol â Rheol Sefydlog 6.9, fod Elin Jones wedi cael ei hethol yn Llywydd y Senedd. Byddaf yn atal y cyfarfod am gyfnod byr cyn i'r Llywydd ddod i'r Gadair. [Cymeradwyaeth.]
Order. The result of the secret ballot is as follows: Elin Jones 35 votes, Russell George 25 votes, no abstentions, total votes 60. I therefore declare that, in accordance with Standing Order 6.9, Elin Jones is elected Presiding Officer of the Senedd. I will now suspend the meeting for a short time before the Llywydd takes the Chair. [Applause.]
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:51.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:53, gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
Plenary was suspended at 15:51.
The Senedd reconvened at 15:53, with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.
Dyma ni'n ailddechrau'r cyfarfod, felly. Diolch ichi i gyd am y gefnogaeth ac am gael fy ethol yn Llywydd unwaith eto. Diolch yn fawr iawn.
We will reconvene. Thank you all for your support and for electing me as Llywydd once again.
Rŷn ni nawr, felly, yn symud at ethol y Dirprwy Lywydd. Dwi eisiau atgoffa'r Aelodau, yn unol â Rheol Sefydlog 6.12, mai dim ond os yw'r enwebiadau o grŵp gwleidyddol gwahanol i fi ac o grŵp sydd â rôl Weithredol y bydd yr enwebiadau yn ddilys ar gyfer Dirprwy Lywydd. Felly, rwy'n gwahodd enwebiadau o dan Reol Sefydlog 6.6 ar gyfer swydd y Dirprwy Lywydd. A oes enwebiad? Joyce Watson.
We will now move to the election of the Deputy Presiding Officer. I would remind Members that, in accordance with Standing Order 6.12, nominations for a Deputy Presiding Officer will only be valid in the first instance if the nominee is from a different political group to me and from a group with an Executive role. I therefore invite nominations under Standing Order 6.6 for the role of Deputy Presiding Officer. Are there any nominations? Joyce Watson.
I'd like to nominate David Rees.
Hoffwn enwebu David Rees.
Mae David Rees wedi ei enwebu. A oes gennym ni Aelod o grŵp gwleidyddol gwahanol i eilio'r enwebiad yna?
David Rees is nominated. Is there a Member from a different political group to second that nomination?
Rwy'n eilio David Rees, fel Aelod sydd â phrofiad helaeth iawn o fod yn cadeirio pwyllgorau yn y Senedd yma a hefyd sydd â rhinweddau personol i gyflawni'r swydd yn hynod effeithiol, dwi'n siŵr. Diolch.
I second the nomination of David Rees, as a Member who has extensive experience of chairing committees in this Senedd and who has the personal characteristics to carry out the role very effectively, I'm sure. Thank you.
A oes unrhyw enwebiadau eraill ar gyfer swydd y Dirprwy Lywydd?
Are there any further nominations for the role of Deputy Presiding Officer?
[Inaudible.]—I'm trying to get in. Hefin David. I'd like to nominate Hefin David.
[Anghlywadwy.]—rwy'n ceisio dod i mewn. Hefin David. Hoffwn enwebu Hefin David.
You're in, Dawn Bowden; don't worry. The nomination has been heard.
Rydych chi i mewn, Dawn Bowden; peidiwch â phoeni. Mae'r enwebiad wedi'i glywed.
A oes gennym ni Aelod o grŵp gwleidyddol gwahanol i eilio enwebiad Hefin David?
Do we have a Member from a different political group to second that nomination?
I would like to second the nomination for Hefin David.
Hoffwn eilio enwebiad Hefin David.
Diolch yn fawr. A oes unrhyw enwebiadau eraill ar gyfer y Dirprwy Lywydd? Unrhyw un ar Zoom? Na. Dwi ddim yn meddwl bod yna fwy na'r ddau enwebiad yna. Gan fod gyda ni ddau enwebiad, dwi eisiau cymryd y cyfle i ofyn i'r ddau ymgeisydd i wneud cyfraniad byr yn y drefn y cawsant eu henwebu. David Rees yn gyntaf.
Thank you. Are there any further nominations for the role of Deputy Presiding Officer? Anyone on Zoom? No. I don't believe that there are any further nominations. As we do have two nominations, I want to give both candidates an opportunity to make a brief contribution in the order in which they were nominated. David Rees first.
Diolch, Llywydd. Can I first of all thank those who nominated and seconded my position? I very much appreciate and accept the nomination.
I suppose Members here—two thirds of you know who I am and know my experience. For the other third, I don't know you, but I will get to know you, whichever way, in the next five years, and I'm sure we'll work together well. Those who know me will understand that I've been fortunate to be Chair during the two terms I've been in the Senedd, and I hope that I've demonstrated, during that time, my fairness and my ability to ensure that every Member has the opportunity to scrutinise whoever is in front of us and ensure that Governments are held to account and that the people who deliver for Governments are held to account—because that is our role as a Senedd.
Our role is to ensure that the Government tells us and is held to account by us for what they do and the policies they enact. Those who were there will understand that, in the last Senedd, when I chaired the external affairs committee, we clearly highlighted the fact that we ensured that this place, the Senedd, was centre of everything we should be doing. That works with other Parliaments as well, and that is crucial as we move forward.
When I was seeking support for this position, I was asked, 'Why do you want to do this?', 'Why don't you want to be a Chair, as you have been, and take policies forward?' I thought carefully about it and I thought, 'Actually, you're quite right; it's very good to be a Chair and to scrutinise Government.' But then I remembered, actually, this role allows me to ensure that every Chair, every Member, has the ability to scrutinise Government effectively and to take that scrutiny forward. I want to make sure we can do that. I want to make sure that, as we move forward and we take the reforms we started in the last Senedd and continue with them, we improve this Senedd to ensure that it can scrutinise Government effectively, to ensure that we take the Government to task when they get it wrong, and praise the Government when they get it right. That's the role of the Senedd. We represent people who have given us their trust, last Thursday, to do exactly that, and that's what I want to make sure we do.
As Deputy Presiding Officer, I will work, hopefully, closely with the Llywydd, but also take the agenda forward of how we can extend the diversity we have here. I'm very delighted to see we have the first lady of colour here, and her father was the first man of colour here, but we should be expanding that. You should never be the last one. We want more. Our job is to diversify what's in here now, and extend it.
And also to look at the youth agenda. The Llywydd, in the last Senedd, brought in the Youth Parliament. We all applauded it, but only 40 per cent in my constituency actually registered to vote, of the 16 and 17-year-olds. We need to engage, and I think part of the DPO's role will be to work with the Llywydd to actually get that engagement out there, to build this place up so we build a Senedd for generations to come.
I've been reading the documents from Laura McAllister and 'A Parliament that Works for Wales'. That's the role we have. We have to build a Parliament that works for Wales. And Dawn Bowden's committee on Senedd reform highlighted the same thing. If you don't mind, I'll quote from her report. It's her foreword—so, Dawn, these are your words:
'The powers devolved by the Wales Act 2017 over the Senedd’s electoral and institutional arrangements offer us opportunities to revitalise and reinvigorate participation in our democratic processes, and to ensure that our Senedd has the capacity it needs to serve the people and communities of Wales.'
The people and the communities that elected us last Thursday to represent them. That's what I want to see happen, and as Deputy Presiding Officer I want to work with the Presiding Officer to ensure that we can achieve that goal, to ensure that the people of Wales are proud of this institution and it delivers for everybody in Wales. Thank you.
Diolch, Lywydd. A gaf fi ddiolch yn gyntaf i'r rhai a enwebodd ac a eiliodd fy enwebiad i'r swydd? Rwy'n gwerthfawrogi'n fawr ac yn derbyn yr enwebiad.
Mae'n debyg bod yr Aelodau yma—mae dwy ran o dair ohonoch yn gwybod pwy ydw i ac yn gwybod am fy mhrofiad. I'r traean arall, nid wyf yn eich adnabod, ond byddaf yn dod i'ch adnabod, ym mha ffordd bynnag, yn ystod y pum mlynedd nesaf, ac rwy'n siŵr y byddwn yn gweithio gyda'n gilydd yn dda. Bydd y rhai sy'n fy adnabod yn deall fy mod wedi bod yn ffodus i fod yn Gadeirydd yn ystod y ddau dymor y bûm yn y Senedd, ac rwy'n gobeithio fy mod wedi dangos, yn ystod y cyfnod hwnnw, pa mor deg wyf fi a fy ngallu i sicrhau bod pob Aelod yn cael cyfle i graffu ar bwy bynnag sydd ger ein bron a sicrhau bod Llywodraethau'n cael eu dwyn i gyfrif a bod y bobl sy'n cyflawni dros Lywodraethau yn cael eu dwyn i gyfrif—oherwydd dyna yw ein rôl ni fel Senedd.
Ein rôl yw sicrhau bod y Llywodraeth yn dweud wrthym ac yn cael ei dwyn i gyfrif gennym am yr hyn a wnânt a'r polisïau y maent yn eu gweithredu. Yn y Senedd ddiwethaf, pan oeddwn yn cadeirio'r pwyllgor materon allanol, bydd y rhai a oedd yno'n deall inni wneud yn glir ein bod yn sicrhau bod y lle hwn, y Senedd, yn ganolog i bopeth y dylem fod yn ei wneud. Mae hynny'n gweithio gyda Seneddau eraill hefyd, ac mae hynny'n hollbwysig wrth inni symud ymlaen.
Pan oeddwn yn gofyn am gefnogaeth ar gyfer y swydd hon, gofynnwyd i mi, 'Pam ydych chi am wneud hyn?', 'Pam nad ydych chi eisiau bod yn Gadeirydd, fel rydych chi wedi bod, a bwrw ymlaen â pholisïau?' Ystyriais hynny'n ofalus a meddwl, 'Mewn gwirionedd, rydych chi'n llygad eich lle; mae'n dda iawn bod yn Gadeirydd a chraffu ar waith y Llywodraeth.' Ond wedyn, fe gofiais mewn gwirionedd fod y rôl hon yn caniatáu i mi sicrhau bod gan bob Cadeirydd, pob Aelod, allu i graffu'n effeithiol ar y Llywodraeth ac i ddatblygu'r gwaith craffu hwnnw. Rwyf am sicrhau y gallwn wneud hynny. Wrth inni symud ymlaen ac wrth inni fwrw ymlaen â'r diwygiadau a ddechreuwyd gennym yn y Senedd ddiwethaf a pharhau â hwy, rwyf am sicrhau ein bod yn gwella'r Senedd hon i wneud yn siŵr y gall graffu'n effeithiol ar y Llywodraeth, y gall sicrhau ein bod yn dwyn y Llywodraeth i gyfrif pan fyddant yn gwneud pethau'n anghywir, ac yn canmol y Llywodraeth pan fyddant yn gwneud pethau'n iawn. Dyna yw rôl y Senedd. Rydym yn cynrychioli pobl a wnaeth ymddiried ynom ddydd Iau diwethaf i wneud yn union hynny, a dyna beth rwyf am sicrhau ein bod yn ei wneud.
Fel Dirprwy Lywydd, byddaf yn gweithio'n agos gyda'r Llywydd, gobeithio, ond hefyd yn bwrw ymlaen â'r agenda o ran sut y gallwn ymestyn yr amrywiaeth sydd gennym yma. Rwy'n falch iawn o weld bod gennym y wraig groenliw gyntaf yma, a'i thad oedd y dyn croenliw cyntaf yma, ond dylem ymestyn hynny. Ni ddylech fyth fod yr un olaf. Rydym eisiau rhagor. Ein gwaith ni yw creu mwy o amrywiaeth yn yr hyn sydd yma nawr, a'i ymestyn.
Ac edrych hefyd ar yr agenda ieuenctid. Daeth y Llywydd â'r Senedd Ieuenctid i mewn yn y Senedd ddiwethaf. Roeddem i gyd yn ei chymeradwyo, ond dim ond 40 y cant yn fy etholaeth i a gofrestrodd i bleidleisio, o blith pobl ifanc 16 ac 17 oed. Mae angen inni ymgysylltu, a chredaf mai rhan o rôl y Dirprwy Lywydd fydd gweithio gyda'r Llywydd i gael yr ymgysylltiad hwnnw, er mwyn datblygu'r lle hwn fel ein bod yn adeiladu Senedd am genedlaethau i ddod.
Bûm yn darllen y dogfennau gan Laura McAllister a 'Senedd sy'n Gweithio i Gymru'. Dyna'r rôl sydd gennym. Rhaid inni adeiladu Senedd sy'n gweithio i Gymru. A thynnodd pwyllgor Dawn Bowden ar ddiwygio'r Senedd sylw at yr un peth. Os nad oes ots gennych, rwyf am ddyfynnu o'i hadroddiad. Ei rhagair hi ydyw—felly, Dawn, eich geiriau chi yw'r rhain:
'Mae’r pwerau a ddatganolwyd gan Ddeddf Cymru 2017 dros drefniadau etholiadol a sefydliadol y Senedd yn cynnig cyfleoedd i ni adfywio cyfranogiad yn ein prosesau democrataidd, a sicrhau bod gan ein Senedd y capasiti y mae arni ei angen i wasanaethu pobl a chymunedau Cymru.'
Y bobl a'r cymunedau a'n hetholodd ddydd Iau diwethaf i'w cynrychioli. Dyna'r hyn rwyf am ei weld yn digwydd, ac fel Dirprwy Lywydd rwyf am weithio gyda'r Llywydd i wneud yn siŵr y gallwn gyflawni'r nod hwnnw, er mwyn sicrhau bod pobl Cymru yn falch o'r sefydliad hwn a'i fod yn cyflawni dros bawb yng Nghymru. Diolch.
Hefin David.
Hefin David.
Diolch, Llywydd, a llongyfarchiadau ar eich etholiad fel Llywydd.
Thank you, Llywydd, and congratulations on your election as Llywydd.
I'd like to perhaps pick up where Dave Rees left off. I think that, if we look around this Chamber, the people in this Chamber represent the people of Wales better than perhaps we have seen in previous elections. This was, I believe, the first truly Welsh general election; this was the first Welsh election in which we saw a vote for First Minister and not an eye on what was going on in London. I think it is really important that we recognise that and we recognise our mandate. But if you're going to have a mandate, if you've got a mandate, you also need a voice, and every single voice in this Chamber must be heard.
I strongly believe, as Dave Rees has just said, that we need a Parliament that works for Wales and that works for our people. There is a lot in Laura McAllister's report that merits discussion, but the only way we're going to get that report back on the agenda is if we hold that discussion across this Chamber and that it's done in a way that includes all groups and tries to find consensus where possible. I believe that I am best placed to find that consensus and I believe that I am best placed to bring people together across this Chamber in a way that we didn't have in the previous fifth Senedd.
There were weaknesses in the fifth Senedd that I think have partially been dispelled by the electorate, but I still think that there are things that need to change. I want to stand on a platform of accountability, reform and fairness. Accountability of the Government to see that backbenchers—. I've been a backbencher for five years, and believe me, I know the frustrations that you can have on the back benches when trying to hold the Government to account. I want to enable backbenchers and oppositions Members to be able to engage in a way that they have never been able to engage before in this Chamber. I believe that, working with the Llywydd, we can achieve that. And I would say that I've got a very good relationship with the Llywydd. We had a conversation, as I'm sure Dave Rees did, prior to this election, and to be fair, she didn't tell us who she was voting for, which is probably just as well, but what we can do is, together, achieve reform. I'm standing on that platform of reform.
I want backbenchers to have a voice, and one of the ways to do that, I think, is shorter answers from Ministers, and the best way to get shorter answers from Ministers is shorter questions from Members. I think we can get further down the order paper so that the people on these benches—these benches here—get heard.
But the most important thing of all is fairness, and I think to have fairness, we must make sure that all Members feel that they are being well treated, more Members feel that they're being fairly treated. That needs dialogue. One of the things I would do immediately is have dialogue with those Members to discuss how we go forward. I brought with me also a book, it's 'Rheolau Sefydlog Senedd Cymru', the Standing Orders of the Welsh Parliament. I believe that these are the rules to which we must stick in order to govern this Chamber effectively. But not stick to the rules if we feel that they are not working. Many in this Chamber say that there are Standing Orders in this book that need to change, and I think that is the next stage in our dialogue.
I am not seeking any other office; I'm only seeking Dirprwy Lywydd. If I am elected to Dirprwy Lywydd, I will take a step back from my ability to speak on these back benches. I think that will reduce my voice in this Chamber—something I will greatly miss—but it is the least that you can expect from me in delivering impartiality to you.
Hoffwn fwrw ymlaen o ble y gorffennodd Dave Rees. Os edrychwn o gwmpas y Siambr hon, rwy'n credu bod y bobl yn y Siambr hon yn cynrychioli pobl Cymru'n well na'r hyn a welsom mewn etholiadau blaenorol o bosibl. Credaf mai'r etholiad cyffredinol hwn oedd yr etholiad gwirioneddol Gymreig cyntaf; dyma oedd yr etholiad cyntaf yng Nghymru lle gwelsom bleidlais i Brif Weinidog Cymru ac nid llygad ar yr hyn a oedd yn digwydd yn Llundain. Credaf ei bod yn bwysig iawn inni gydnabod hynny a'n bod yn cydnabod ein mandad. Ond os ydych chi'n mynd i gael mandad, os oes gennych fandad, mae angen llais arnoch hefyd, ac mae'n rhaid clywed pob un o'r lleisiau yn y Siambr hon.
Fel y mae Dave Rees newydd ei ddweud, rwy'n credu'n gryf fod arnom angen Senedd sy'n gweithio i Gymru ac sy'n gweithio i'n pobl. Mae llawer yn adroddiad Laura McAllister sy'n haeddu trafodaeth, ond yr unig ffordd y cawn yr adroddiad hwnnw yn ôl ar yr agenda yw os cynhaliwn y drafodaeth honno ar draws y Siambr hon a'i fod yn cael ei wneud mewn ffordd sy'n cynnwys pob grŵp ac yn ceisio dod o hyd i gonsensws lle bo'n bosibl. Credaf mai fi sydd yn y sefyllfa orau i ddod o hyd i'r consensws hwnnw a chredaf mai fi sydd yn y sefyllfa orau i ddod â phobl at ei gilydd ar draws y Siambr hon mewn ffordd na ddigwyddodd yn y pumed Senedd flaenorol.
Roedd gwendidau yn y pumed Senedd sydd wedi cael eu dileu'n rhannol gan yr etholwyr yn fy marn i, ond rwy'n dal i gredu bod angen newid rhai pethau. Rwyf am sefyll dros atebolrwydd, diwygio a thegwch. Atebolrwydd y Llywodraeth i weld bod Aelodau'r meinciau cefn—. Bûm yn Aelod o'r meinciau cefn am bum mlynedd, a credwch fi, rwy'n gwybod am y rhwystredigaethau y gallwch eu teimlo ar y meinciau cefn wrth geisio dwyn y Llywodraeth i gyfrif. Rwyf am alluogi Aelodau'r meinciau cefn a'r gwrthbleidiau i gymryd rhan mewn ffordd nad ydynt erioed wedi gallu ei wneud o'r blaen yn y Siambr hon. Drwy weithio gyda'r Llywydd, credaf y gallwn gyflawni hynny. A buaswn yn dweud bod gennyf berthynas dda iawn gyda'r Llywydd. Cawsom sgwrs cyn yr etholiad hwn, fel y cafodd Dave Rees rwy'n siŵr, ac a bod yn deg, ni ddywedodd wrthym i bwy roedd hi'n bwriadu pleidleisio, sy'n beth da mae'n debyg, ond yr hyn y gallwn ei wneud gyda'n gilydd yw sicrhau bod diwygio'n digwydd. Rwy'n sefyll dros y diwygio hwnnw.
Rwyf am i Aelodau'r meinciau cefn gael llais, ac un o'r ffyrdd o wneud hynny yn fy marn i yw atebion byrrach gan Weinidogion, a'r ffordd orau o gael atebion byrrach gan Weinidogion yw cwestiynau byrrach gan Aelodau. Credaf y gallwn fynd ymhellach i lawr y papur trefn er mwyn i'r bobl ar y meinciau hyn—y meinciau hyn fan yma—gael eu clywed.
Ond y peth pwysicaf oll yw tegwch, ac er mwyn sicrhau tegwch, credaf fod yn rhaid inni wneud yn siŵr fod pob Aelod yn teimlo eu bod yn cael eu trin yn dda, fod rhagor o'r Aelodau'n teimlo eu bod yn cael eu trin yn deg. Mae angen deialog i allu gwneud hynny. Un o'r pethau y byddwn yn ei wneud ar unwaith yw cael deialog gyda'r Aelodau hynny i drafod sut rydym am symud ymlaen. Rwyf fi wedi dod â llyfr gyda mi hefyd, 'Rheolau Sefydlog Senedd Cymru'. Credaf mai dyma'r rheolau y mae'n rhaid inni lynu atynt er mwyn llywodraethu'r Siambr hon yn effeithiol. Ond peidio â glynu at y rheolau os teimlwn nad ydynt yn gweithio. Dywed llawer yn y Siambr hon fod yna Reolau Sefydlog yn y llyfr hwn sy'n galw am eu newid, a chredaf mai dyna'r cam nesaf yn ein deialog.
Nid wyf yn chwilio am unrhyw swydd arall; dim ond am swydd y Dirprwy Lywydd rwy'n ymgeisio. Os caf fy ethol yn Ddirprwy Lywydd, byddaf yn camu'n ôl o'm gallu i siarad ar y meinciau cefn hyn. Credaf y bydd hynny'n lleihau fy llais yn y Siambr hon—rhywbeth y byddaf yn gweld ei golli'n fawr—ond dyna'r lleiaf y gallwch ei ddisgwyl gennyf er mwyn sicrhau fy mod yn ddiduedd.
Diolch i'r ddau ymgeisydd. Bydd y cyfarfod nawr yn cael ei atal dros dro i gynnal pleidlais gyfrinachol unwaith eto. Bydd y pleidleisio'n digwydd yn y Neuadd ac ni fydd y bleidlais yn cau tan fod pob Aelod sy'n bwriadu pleidleisio wedi gwneud hynny. Bydd yr Aelodau yn y Siambr unwaith eto'n pleidleisio'n gyntaf, ac yna Aelodau o swyddfeydd yr ail lawr, ac yn olaf, y trydydd llawr yn Nhŷ Hywel. Mae canllawiau pellach ar gyfer y broses hon wedi'u hamlinellu yn y ddogfen a ddosbarthwyd i Aelodau, a dwi eisiau atgoffa'r Aelodau i atgoffa eu hunain am y canllawiau hynny. Y clerc, eto, sy'n gyfrifol am oruchwylio'r pleidleisio a'r cyfrif. Ar ôl i gyfrif y bleidlais gyfrinachol orffen, bydd y gloch yn cael ei chanu am y tro olaf fel y gallwn ailymgynull yn y Siambr ac ar Zoom ar gyfer cyhoeddi'r canlyniad hynny. Rwyf i nawr, felly, yn atal y cyfarfod dros dro.
I thank both candidates. I will now suspend the meeting temporarily to conduct a secret ballot. Voting will take place in the Neuadd and the ballot will not close until all Members intending to vote have done so. Members in the Chamber will vote first, followed by Members from offices on the second floor, and finally, the third floor in Tŷ Hywel. Further guidance for this process has been outlined in the document circulated to Members, and I would ask Members to remind themselves of that guidance. The clerk, once again, is responsible for overseeing the voting and counting. After the secret ballot count is complete, the bell will be rung for a final time so that we may reconvene in the Siambr and on Zoom for the announcement of that result. I will now suspend the meeting.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:04.
Plenary was suspended at 16:04.
Ailymgynullodd y Senedd am 16:46, gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 16:46, with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso nôl, a dyma ganlyniad y bleidlais ar gyfer y Dirprwy Lywydd: David Rees 35 o bleidleisiau, a Hefin David 24 o bleidleisiau. Ac felly, dwi'n datgan, yn unol â Rheol Sefydlog 6.9, bod David Rees wedi cael ei ethol yn Ddirprwy Lywydd y Senedd yma am y cyfnod nesaf. [Cymeradwyaeth.] Llongyfarchiadau, David.
Welcome back, and this is the result of the secret ballot for Deputy Presiding Officer: David Rees 35 votes, Hefin David 24 votes. And therefore, I declare, in accordance with Standing Order 6.9, that David Rees is elected Deputy Presiding Officer of this Senedd for the ensuing period. [Applause.] Congratulations, David.
Felly, y darn nesaf o fusnes yw i wahodd enwebiadau ar gyfer y Prif Weinidog. Ond, yn gyntaf, yn unol â Rheol Sefydlog 12.11, y cynnig yw i wahodd enwebiadau ar gyfer y Prif Weinidog. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu'r eitem yma o fusnes? Nac oes, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly, gwnaf i ofyn: a oes unrhyw enwebiadau ar gyfer penodi Prif Weinidog? Rebecca Evans.
So, we'll move on to our next item of business, and that is to invite nominations for First Minister. But first, in accordance with Standing Order 12.11, the proposal is to bring forward nominations for First Minister. Does any Member object to this item of business? No, there are no objections, and therefore I will ask whether there are any nominations for First Minister. Rebecca Evans.
I nominate Mark Drakeford.
Rwy'n enwebu Mark Drakeford.
Diolch yn fawr. Mark Drakeford wedi ei enwebu. A oes unrhyw enwebiad arall? Nac oes, does yna ddim. Ac felly, yn unol â Rheol Sefydlog 8.2, dwi'n datgan bod Mark Drakeford wedi ei enwebu yn Brif Weinidog Cymru. Yn unol ag adran 47(4) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, byddaf i'n argymell i'w Mawrhydi y dylid penodi Mark Drakeford yn Brif Weinidog Cymru. Ac rwy'n gwahodd Mark Drakeford i annerch ein Senedd. Mark Drakeford. [Cymeradwyaeth.]
Thank you. Mark Drakeford is nominated. Are there any further nominations? There are no further nominations, and therefore, in accordance with Standing Order 8.2, I declare that Mark Drakeford is nominated for appointment as First Minister of Wales. In accordance with section 47(4) of the Government of Wales Act 2006, I will recommend to Her Majesty the appointment of Mark Drakeford as First Minister. I now invite Mark Drakeford to address the Senedd. Mark Drakeford.
Wel, Llywydd, diolch yn fawr, a diolch yn fawr i bob Aelod o'r Cynulliad. Llywydd, a gaf i ddechrau drwy eich llongyfarch chi a'r Dirprwy Lywydd newydd ar gael eich ethol? A diolch yn fawr hefyd, wrth gwrs, i Russell George a Hefin David am sefyll am y swyddi pwysig o flaen y Senedd. Hoffwn hefyd longyfarch holl Aelodau'r Senedd, yn enwedig yr Aelodau newydd; edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i gyd dros y pum mlynedd nesaf.
Mae hwn wedi bod yn etholiad eithriadol. Rwy'n falch iawn bod pobl ifanc 16 ac 17 oed wedi gallu pleidleisio am y tro cyntaf yn yr etholiad hwn, diolch i gyfraith a phasiwyd yn y Siambr hon. Yn awr, mae'n bryd i bob un ohonom ddefnyddio'r mandad sydd gennym i roi ar waith y syniadau y bu inni ymgyrchu arnynt—to 'Move Wales Forward'—i 'Symud Cymru Ymlaen'. A dyna yw'r man cychwyn ar gyfer fy sylwadau heddiw.
Rydym yn dal i fod mewn pandemig sydd wedi bwrw cysgod mor fawr ar ein bywydau. Mae wedi ymestyn ein gwasanaeth iechyd a'r bobl sy'n gweithio ynddo. Mae wedi niweidio bywydau ac effeithio ar fywoliaeth pobl. Bydd y Llywodraeth Lafur Cymru hon yn parhau i fynd i'r afael â'r coronafeirws yn y ffordd ofalus rydym wedi ei wneud hyd yma: trwy ddilyn y wyddoniaeth a diogelu'r bobl fwyaf bregus yn ein cymunedau. A byddwn yn arwain Cymru i adferiad fydd yn adeiladu dyfodol cryfach, gwyrddach a thecach i bawb. Ni fydd neb yn cael ei ddal yn ôl, ac ni fydd neb yn cael ei adael ar ôl. Rwy'n gwneud yr addewid hwn i'r Senedd heddiw yn sesiwn gyntaf y tymor newydd hwn: byddaf yn arwain Llywodraeth Lafur Cymru, ond byddwn yn llywodraethu mewn ffordd sy'n ceisio consensws ac a fydd yn ystyried syniadau newydd a blaengar, o ble bynnag y daw y rheini. Syniadau a all wella dyfodol pobl Cymru—o air glân i incwm sylfaenol cyffredinol, ac i sicrhau nad yw pobl ifanc yn cael eu prisio allan o gymunedau sy'n siarad Cymraeg.
Well, Llywydd, thank you very much, and thank you to all Assembly Members. And may I start by congratulating you and the new Deputy Llywydd on your election? And thank you, too, to Russell George and Hefin David for standing for those important roles within the Senedd. I would also like to congratulate all Senedd Members, particularly the newly elected Members; I look forward to working with you all over the next five years.
This has been an exceptional election. I'm very pleased that young people at 16 and 17 years of age have been able to vote for the very first time in this election, thanks to a law passed in this Chamber. And now, it's time for each and every one of us to use the mandate that we have to implement the ideas that we campaigned for in 'Moving Wales Forward'. And that is the starting point for my comments here today.
We are still in the midst of a pandemic that has cast such a dark shadow over our lives. It has stretched our health service and the people working within it. It has harmed lives and impacted on people's livelihoods. This Welsh Labour Government will continue to tackle coronavirus in the cautious way in which we have done so to date: by following the science and safeguarding the most vulnerable in our communities. And we will lead Wales to a recovery that will bring Wales to a fairer, greener recovery for all. Nobody will be left behind, and nobody will be held back. I make this pledge to this Senedd today in the first session of this new term: I will lead a Welsh Labour Government, but we will govern in a way that seeks consensus and will take account of new and bold ideas, wherever those ideas come from. Ideas that can lead to a better future for the people of Wales—from clean air, to a basic income, and to ensure that young people are not priced out of Welsh-speaking communities.
Llywydd, on all these matters, and others too, this will be a Government that listens and will work collaboratively with others where there is common ground to be found between us. And that determination to work with others extends beyond this Chamber, of course—to our partners in the public, private and third sectors across Wales, to communities and to people across our nation. We will deepen the social partnership we have developed over the last two decades by putting it into law, and use it to focus on recovery and the work we need to do to make Wales a place truly fit for future generations. And we will work in partnership with other Governments too, across the United Kingdom, wherever those relationships are conducted with parity of esteem and respect.
Llywydd, it's my job to stand up for Wales, and I will never stand back from doing so when the need arises, but my starting point will be to lead a Government that is constructive, engaged and a positive partner in meeting those challenges that don't and never have ended at our borders. And at all times, of course, I will be accountable to this Senedd and, through all of you, to the people of Wales.
Llywydd, we are very fortunate, I believe, in this sixth Senedd, that, as you yourself said earlier, people in Wales have chosen to return Members here who this time share at least one fundamental thing in common, above all other things, and across all party divides. Everyone here, I believe, has a shared commitment to changing people's lives for the better, to realise the potential of this wonderful and unique nation, and to use this institution as a way of making sure that decisions that affect only people in Wales are made only by people who live in Wales. I look forward to working with you all over the five years that lie ahead. Diolch yn fawr.
Lywydd, ar yr holl faterion hyn, ac eraill hefyd, Llywodraeth fydd hon sy'n gwrando ac yn cydweithio ag eraill lle mae tir cyffredin i'w ganfod rhyngom. Ac mae'r penderfyniad hwnnw i weithio gydag eraill yn ymestyn y tu hwnt i'r Siambr hon, wrth gwrs—i'n partneriaid yn y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector ledled Cymru, i gymunedau ac i bobl ledled ein cenedl. Byddwn yn dyfnhau'r bartneriaeth gymdeithasol a ddatblygwyd gennym dros y ddau ddegawd diwethaf drwy ei rhoi mewn cyfraith, a'i defnyddio i ganolbwyntio ar adferiad a'r gwaith y mae angen inni ei gyflawni i wneud Cymru'n lle sy'n wirioneddol addas ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. A byddwn yn gweithio mewn partneriaeth â Llywodraethau eraill hefyd, ledled y Deyrnas Unedig, lle bynnag y cynhelir y berthynas honno gyda pharch cydradd.
Lywydd, fy ngwaith i yw sefyll dros Gymru, ac ni fyddaf byth yn camu'n ôl rhag gwneud hynny pan fydd yr angen yn codi, ond fy man cychwyn fydd arwain Llywodraeth sy'n adeiladol, yn weithredol ac yn bartner cadarnhaol i ymateb i'r heriau nad ydynt, ac nad ydynt erioed wedi dod i ben ar ein ffiniau. A bob amser, wrth gwrs, byddaf yn atebol i'r Senedd hon, a thrwy bob un ohonoch chi, i bobl Cymru.
Lywydd, rwy'n credu ein bod yn ffodus iawn yn y chweched Senedd hon fod pobl yng Nghymru, fel y dywedoch chi'n gynharach, wedi dewis dychwelyd Aelodau yma sydd y tro hwn yn rhannu o leiaf un peth sylfaenol yn gyffredin, yn fwy na dim byd arall, ac ar draws y gwahanol bleidiau. Credaf fod gan bawb yma ymrwymiad cyffredin i newid bywydau pobl er gwell, i wireddu potensial y genedl wych ac unigryw hon, ac i ddefnyddio'r sefydliad hwn fel ffordd o sicrhau mai dim ond pobl sy'n byw yng Nghymru sy'n gwneud penderfyniadau sy'n effeithio'n unig ar bobl yng Nghymru. Edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i gyd dros y pum mlynedd sydd o'n blaenau. Diolch yn fawr.
Llongyfarchiadau i'r Prif Weinidog. Andrew R.T. Davies, arweinydd yr wrthblaid.
Congratulations to the First Minister. Andrew R.T. Davies, leader of the opposition.
Thank you very much, Presiding Officer. Could I begin by congratulating you on becoming the Presiding Officer for the sixth parliamentary term, and also David Rees on being the Deputy Presiding Officer, and thank the two other Members of the Senedd who made the vote happen, because I think it's important that democratic action sets the tone for how we want these proceedings to go on right the way through this sixth Assembly? Could I also thank everyone who allowed the election to happen or helped allow the election to happen? It was only two or three months ago that we were actually debating legislation that, with the COVID crisis, actually put in doubt whether we would have had an election, and a democracy does need to re-energise itself and become a reality. And it might seem a bit odd to say 'thank you', but it did happen, and it happened in a positive way that has returned an Assembly/Parliament here today with new Members, in my own group and across the Chamber, in particular, nearly a third of MSs are new Members to this institution, and that has to be a good thing.
I'd also like to congratulate Natasha Asghar, the first lady of colour to come into this Chamber, and I'm sure many will follow in her footsteps, just like her father as well. And we can be proud of the representation that's here, reaching out across the aisle, across all parties, to see the new blood that has come in along with the returning blood that generally has the best interests of Wales at heart.
We're an entrepreneurial and dynamic country, and we should never talk ourselves down, we should always talk ourselves up. And I believe that politicians of all colours can come together and work together, and I heard what the First Minister said about that consensus building. There will be differences between us, but there are areas where we will be able to work—the clean air Act, for example, the new national forest that you talk of in your manifesto, First Minister, also the national music service that you talk of, as well. On the legislation, the agricultural Act that you've talked of, as well, which is important for many rural communities. So, there are areas that we can work together on. There will be areas of confrontation, but we will be a constructive opposition, because it is vitally important, as we come out of COVID—and I use that word 'coming out of COVID', because we're very much still coming out of it, rather than looking back and forgetting about it.
There is a big job of work to do in education, in the economy and in the health service, in particular, which has been so battered, shall we say, over the last 12, 14 months, that many of the front-line workers have put heaven and earth to make sure that the health service has worked and met the challenge, and the staff on the front line desperately need the support of the Government, but politicians as well, so that we can make progress in eating into those waiting times and rejuvenating our education offer here in Wales, which, sadly, has been so disrupted and scarred over the last 12, 14 months, and continues to be, because, obviously, that education has been lost, and it is important that the Government come forward with their proposals in a timely manner—on the economy as well, because we know the challenges on the economy in particular with the furlough scheme coming to an end in the autumn, that all levers of Government are pulled to make sure that the Welsh economy pulls out of what has been a very brutal experience.
But we give our commitment as an opposition to work constructively where we can, but we will fulfil our duty as an opposition to hold the Government to account on its actions and seek to improve the legislation where we can. But there are two areas that I think desperately need mapping out by the First Minister, as he announces his Cabinet tomorrow. The First Minister has identified that he will only serve a limited term of office, two to two and a half years, and I think it's important that we as politicians, as well as the citizens of Wales, understand how that will affect the implementation of the manifesto and the work around the manifesto commitments. And secondly, with the announcement in Westminster of the COVID inquiry to start in the spring of next year, many people in Wales will want to understand what Wales's role will be in that inquiry, but importantly, about the development of an inquiry here in Wales. I look forward in the coming weeks to hearing that advice, that guidance that the Government are putting out there over the actions they will be taking on the economy, on education and health, and above all on making sure that Wales, at the end of this five-year term, collectively, by working together, is a better place than we started with, and we tap that entrepreneurial spirit, that dynamism that exists in all communities across Wales to unleash the potential that we know—this is the greatest part of the United Kingdom. Thank you, Presiding Officer.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy eich llongyfarch ar fod yn Llywydd y chweched tymor seneddol, a hefyd David Rees ar fod yn Ddirprwy Lywydd, a diolch i'r ddau Aelod arall o'r Senedd a sicrhaodd fod pleidlais yn digwydd, oherwydd rwy'n credu ei bod yn bwysig fod gweithredu democrataidd yn gosod y cywair o ran sut rydym am i'r trafodion hyn fynd rhagddynt yr holl ffordd drwy'r chweched Cynulliad hwn? A gaf fi hefyd ddiolch i bawb a ganiataodd i'r etholiad ddigwydd neu a helpodd i ganiatáu i'r etholiad ddigwydd? Gwta ddau neu dri mis yn ôl roeddem yn trafod deddfwriaeth a oedd, gydag argyfwng COVID, yn codi amheuon ynglŷn ag a fyddem wedi cael etholiad, ac mae angen i ddemocratiaeth ailfywiogi ei hun a dod yn realiti. Ac efallai ei bod yn ymddangos braidd yn rhyfedd i ddweud 'diolch', ond fe ddigwyddodd, ac fe ddigwyddodd mewn ffordd gadarnhaol sydd wedi dychwelyd Cynulliad/Senedd yma heddiw gydag Aelodau newydd, yn fy ngrŵp fy hun ac ar draws y Siambr, yn enwedig y bron i draean o Aelodau o'r Senedd sy'n Aelodau newydd yn y sefydliad hwn, ac mae'n rhaid bod hynny'n beth da.
Hoffwn longyfarch Natasha Asghar hefyd, y ddynes groenliw gyntaf i ddod i'r Siambr hon, ac rwy'n siŵr y bydd llawer yn dilyn ôl ei throed, yn union fel ei thad hefyd. A gallwn fod yn falch o'r gynrychiolaeth sydd yma, yn estyn allan ar draws y Siambr, ar draws pob plaid, a gweld y gwaed newydd a ddaeth i mewn ynghyd â'r gwaed sy'n dychwelyd sydd, yn gyffredinol, â buddiannau gorau Cymru yn eu calonnau.
Rydym yn wlad entrepreneuraidd a dynamig, ac ni ddylem byth fychanu ein hunain, dylem bob amser ganmol ein hunain. A chredaf y gall gwleidyddion o bob lliw ddod at ei gilydd a chydweithio, a chlywais yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am adeiladu consensws. Bydd gwahaniaethau rhyngom, ond ceir meysydd lle gallwn weithio—y Ddeddf aer glân, er enghraifft, y goedwig genedlaethol newydd y soniwch amdani yn eich maniffesto, Brif Weinidog, a hefyd y gwasanaeth cerddoriaeth cenedlaethol y siaradwch amdano hefyd. Ar y ddeddfwriaeth, y Ddeddf amaethyddol rydych wedi siarad amdani yn ogystal, sy'n bwysig i lawer o gymunedau gwledig. Felly, mae yna feysydd y gallwn gydweithio arnynt. Bydd yna feysydd lle byddwn yn gwrthdaro, ond fe fyddwn yn wrthblaid adeiladol, oherwydd mae'n hanfodol bwysig, wrth inni ddod allan o COVID—ac rwy'n defnyddio'r geiriau 'dod allan o COVID', oherwydd rydym yn dal i ddod allan ohono, yn hytrach nag edrych yn ôl ac anghofio amdano.
Mae gwaith mawr i'w wneud ym maes addysg, yn yr economi ac yn y gwasanaeth iechyd yn enwedig, sydd wedi cael ei daro i'r fath raddau dros y 12, 14 mis diwethaf, ac mae llawer o'r gweithwyr rheng flaen wedi gwneud popeth yn eu gallu i sicrhau bod y gwasanaeth iechyd wedi gweithio a wynebu'r her, ac mae taer angen cefnogaeth y Llywodraeth ar y staff ar y rheng flaen, ond gwleidyddion hefyd, fel y gallwn wneud cynnydd a lleihau'r amseroedd aros ac adfywio ein cynnig addysg yma yng Nghymru, y bu cymaint o darfu arno a chymaint o niwed wedi'i wneud iddo, yn anffodus, dros y 12, 14 mis diwethaf, ac mae hynny'n parhau i ddigwydd, oherwydd, yn amlwg, mae'r addysg honno wedi'i cholli, ac mae'n bwysig fod y Llywodraeth yn cyflwyno eu cynigion mewn modd amserol—ar yr economi yn ogystal, oherwydd gwyddom am yr heriau sy'n gysylltiedig â'r economi yn enwedig gyda'r cynllun ffyrlo yn dod i ben yn yr hydref, a bod pob ysgogiad gan y Llywodraeth yn cael ei ddefnyddio i sicrhau bod economi Cymru'n codi allan o'r hyn a fu'n brofiad erchyll iawn.
Ond rydym yn rhoi ein hymrwymiad fel gwrthblaid i weithio'n adeiladol lle gallwn, ond byddwn yn cyflawni ein dyletswydd fel gwrthblaid i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif am ei gweithredoedd ac yn ceisio gwella'r ddeddfwriaeth lle gallwn wneud hynny. Ond mae dau faes y credaf fod taer angen eu mapio gan y Prif Weinidog, wrth iddo gyhoeddi ei Gabinet yfory. Mae'r Prif Weinidog wedi nodi mai dim ond am gyfnod cyfyngedig y bydd yn ei swydd, dwy i ddwy flynedd a hanner, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod ni fel gwleidyddion, yn ogystal â dinasyddion Cymru, yn deall sut y bydd hynny'n effeithio ar weithredu'r maniffesto a'r gwaith ar ymrwymiadau'r maniffesto. Ac yn ail, gyda'r cyhoeddiad yn San Steffan fod yr ymchwiliad COVID i ddechrau yn ystod gwanwyn y flwyddyn nesaf, bydd llawer o bobl yng Nghymru am ddeall beth fydd rôl Cymru yn yr ymchwiliad hwnnw, ond yn bwysig, ynglŷn â datblygu ymchwiliad yma yng Nghymru. Edrychaf ymlaen yn yr wythnosau nesaf at glywed y cyngor, yr arweiniad y mae'r Llywodraeth yn ei gyhoeddi ynghylch y camau y byddant yn eu cymryd ar yr economi, ar addysg ac iechyd, ac yn anad dim ar sicrhau bod Cymru, ar ddiwedd y tymor pum mlynedd hwn, gyda'i gilydd, drwy gydweithio, yn lle gwell na'r hyn rydym wedi dechrau ag ef, a'n bod yn manteisio ar yr ysbryd entrepreneuraidd, y ddynameg sy'n bodoli ym mhob cymuned ledled Cymru i ryddhau'r potensial y gwyddom amdano—dyma'r rhan fwyaf gwych o'r Deyrnas Unedig. Diolch, Lywydd.
Adam Price, arweinydd Plaid Cymru.
Adam Price, leader of Plaid Cymru.
Diolch, Llywydd, a gaf i ddechrau trwy eich llongyfarch chi ar gael eich ethol fel Llywydd? Mae'n dda i weld aelod o Blaid Cymru yn ennill o leiaf un etholiad y prynhawn yma, ond gaf i hefyd estyn yr un llongyfarchiadau i David Rees, ac, wrth gwrs, estyn fy llongyfarchiadau gwresog i Mark Drakeford ar gael ei gadarnhau fel Prif Weinidog y prynhawn yma? Fel y dywedais i ar ôl canlyniad yr etholiad, gwnaeth Mark Drakeford sicrhau mandad i arwain Llywodraeth Cymru dros y cyfnod sy'n dod, a hoffwn i yn ddiffuant ddymuno yn dda iddo fe wrth ddelio â heriau a chyfleoedd y misoedd a'r blynyddoedd nesaf.
O safbwynt Plaid Cymru, dwi'n hynod falch o'r tîm egnïol ac ymroddedig sydd gennym ar ein meinciau ac yn ymuno â ni'n rhithiol heddiw, wrth gwrs, a'r syniadau newydd a blaengar fyddan nhw'n dod â nhw i'r chweched Senedd ac i wleidyddiaeth Cymru yn fwy cyffredinol. Dwi am gymryd y cyfle hefyd i dalu teyrnged ac i ddiolch i Leanne Wood, Helen Mary Jones, Dai Lloyd a Bethan Sayed am eu gwaith a'u gwasanaeth cyhoeddus dros nifer o flynyddoedd i wasanaethu eu cymunedau a democratiaeth Cymru. Bydd y chweched Senedd yn dlotach lle hebddyn nhw. Rwy'n edrych ymlaen at gydweithio gyda fy nghyd-Aelodau wrth inni barhau i adeiladu'r achos dros annibyniaeth ac, wrth gwrs, i barhau i graffu, yn adeiladol ond yn gadarn, ar ymateb COVID Llywodraeth Cymru wrth inni symud i gyfnod adfer o'r pandemig. Byddwn ni'n edrych am bob cyfle i weithio yn y Siambr yma a thu allan iddi i weithredu ein rhaglen drawsnewidiol ac i fod yn llais i obeithion a dyheadau'r cymunedau sydd wedi ein hethol ni yma i'w cynrychioli nhw.
Mae'n teimlo fel petawn ni'n dychwelyd i Senedd sydd yn fwy hyderus yn ei chroen ei hun, ac mae'r Senedd sydd wedi ei hethol yn dangos bod pobl Cymru wedi pleidleisio o fwyafrif llethol o blaid hunanlywodraeth, ac wedi rhoi ei ffydd mewn Llywodraeth Gymreig a Senedd Gymreig i wneud y penderfyniadau pwysicaf am eu bywydau, gan gynnwys eu cadw nhw'n ddiogel a gwarchod eu hiechyd. Safodd y Prif Weinidog ar blatfform oedd yn dweud bod y Deyrnas Unedig ar ben a bod angen ailstrwythuro a diwygio cyfansoddiadol pellgyrhaeddol, gyda mwy o bwerau i Gymru. Dyna ei fandad, a byddwn ni'n ei ddal i'r ymrwymiad yna. Dim ond ddoe gwelson ni Michael Gove yn gwrthod yr alwad am home rule, ymreolaeth, er gwaethaf y bleidlais o hyder gan bobl Cymru yn y lle yma. Megis dechrau mae ymosodiad San Steffan ar ddatganoli. Wrth i'r Deyrnas Unedig ddatgymalu dros y blynyddoedd sy'n dod, rydyn ni ym Mhlaid Cymru mor grediniol ag erioed bod angen Cymru newydd, Cymru unedig, Cymru rydd, Cymru gydradd, lle bydd dyfodol Cymru yn nwylo Cymru, a dyma'r gwir lw rydyn ni fel Aelodau o Blaid Cymru wedi tyngu wrth gymryd ein seddi yn ein Senedd genedlaethol fan hyn.
Thank you, Llywydd, and may I start by congratulating you on your election as Llywydd? It's good to see a member of Plaid Cymru winning at least one election this afternoon, but may I extend the same congratulations to David Rees, and, of course, I extend my warmest congratulations to Mark Drakeford on being confirmed as First Minister this afternoon? As I said following the result of the election, Mark Drakeford did secure a mandate to lead the Welsh Government for the ensuing period, and I would sincerely want to wish him well in dealing with the challenges and opportunities of the next months and years.
From a Plaid Cymru perspective, I'm very proud of the committed, energetic team that we have on our benches and joining us virtually today, of course, and the new and innovative ideas that they will bring to the sixth Senedd and to Welsh politics more generally. I want to take this opportunity too to pay tribute and to thank Leanne Wood, Helen Mary Jones, Dai Lloyd and Bethan Sayed for their work and public service over a number of years in serving their communities and Welsh democracy. The sixth Senedd will be poorer without them. I look forward to working with my fellow Members as we continue to build the case for independence and to continue to scrutinise constructively but robustly the Welsh Government's response to COVID as we recover from the pandemic. We will look for all opportunities to work in this Chamber and outside of it in order to implement our transformational programme and to be a voice for the hopes and aspirations of the communities that have elected us to represent them here.
It feels that we are returning to a Senedd that is more confident in its own skin. The Senedd elected does demonstrate that the people of Wales voted by a vast majority in favour of self-government and put its faith in a Welsh Government and a Welsh Senedd to make the important decisions about their lives, including keeping them safe and safeguarding their health. The First Minister stood on a platform that stated that the UK was over and that we needed far-reaching constitutional reform and reconstruction, with more powers to Wales. That's his mandate, and we will hold him to that commitment. Just yesterday, we saw Michael Gove rejecting the call for home rule, despite the vote of confidence from the people of Wales in this place. The Westminster attacks on devolution are only beginning. As the UK dismantles over ensuing years, we in Plaid Cymru are as convinced as ever that we need a new Wales, a united Wales, a free Wales, an equal Wales, where the future of Wales will be in the hands of Wales. And this is the real oath that we as Members of Plaid Cymru have taken in taking our seats in our national Parliament here.
A Parliament that is perfectly balanced between Government and opposition makes political co-operation across party lines not just desirable but necessary, and we stand, in Plaid Cymru, ready to find common ground in the interests of the people who have elected all of us to this Senedd. We'll work with Government where possible, and with the opposition parties where necessary, in the sprit of a united Wales, where the things that unite us are often much more important, much more enduring, than the things that divide us.
The First Minister has won a mandate for the continuation of his Government, but surely there is no mandate, and certainly there should not be a mandate, for the continuation of child hunger, for the continuation of homelessness, of food and fuel poverty, of poverty pay, of the crisis in housing, in social care and mental health. The result of the election has been a political status quo, but it cannot be—it must not be—a social status quo, an economic status quo. And surely that is, above all, true. The First Minister referred to future generations; we, uniquely amongst the nations of the world, have put the interests of future generations right at the heart of our politics and our constitution. It is the animating principle of our Government. And surely the one area where we cannot accept the status quo is child poverty—a moral stain, a moral stain on any nation, and certainly an advanced economy like ours in Wales, where almost one in three of our children are living in poverty. As a former leader of the Labour Party said recently, poverty for anyone is a scandal, but child poverty is a crime. So, can we all make a declaration, across party lines, that we will work together to end and abolish this crime in Wales?
And I urge the First Minister—. And, unconventionally, I paid tribute to him many times throughout the election, because I honestly believe in his sincerity. When he talks about being radical and ambitious, I want him to succeed. I genuinely want him to succeed. And can I urge him—can I urge him to look across the Atlantic at the moment, to look at the Biden Government, which is electrifying, I think, in its commitment to showing how politics can be the vehicle for transformational change? He has set the goal, my goodness me, of halving child poverty within a year in the United States of America. And he has—. There are echoes of the Great Society of LBJ and FDR's New Deal. That's the politics of radical ambition that Wales is calling out for, and that's the leadership that we need from the new Government of Wales—not hesitation, not half steps. Change is going to happen anyway, whether it's automation or climate change. We must set our own positive change in the agenda that we will see in the heart of our politics here in Wales. There is a supermajority for self-government in this Senedd, and that's something to celebrate. Let's build a supermajority too for social justice and economic progress. If the First Minister and the new Government puts that at the heart of its politics, then it will find on these benches a party that is willing to support not just the end, but also the means.
Mae Senedd sy'n gwbl gytbwys rhwng y Llywodraeth a'r wrthblaid yn gwneud cydweithrediad gwleidyddol ar draws ffiniau pleidiau nid yn unig yn ddymunol ond yn angenrheidiol, ac rydym yn barod, ym Mhlaid Cymru, i ddod o hyd i dir cyffredin er budd y bobl sydd wedi ethol pob un ohonom i'r Senedd hon. Byddwn yn gweithio gyda'r Llywodraeth lle bo'n bosibl, a chyda'r gwrthbleidiau lle bo angen, mewn ysbryd o Gymru unedig, lle mae'r pethau sy'n ein huno yn aml yn llawer pwysicach, yn llawer mwy parhaus, na'r pethau sy'n ein rhannu.
Mae'r Prif Weinidog wedi ennill mandad i barhau ei Lywodraeth, ond nid oes mandad, ac yn sicr ni ddylai fod mandad, i barhau â newyn plant, i barhau â digartrefedd, tlodi bwyd a thanwydd, cyflogau tlodi, yr argyfwng ym maes tai, ym maes gofal cymdeithasol ac iechyd meddwl. Canlyniad yr etholiad oedd status quo gwleidyddol, ond ni all fod—rhaid iddo beidio â bod—yn status quo cymdeithasol, yn status quo economaidd. A does bosibl nad yw hynny, yn fwy na dim, yn wir. Cyfeiriodd y Prif Weinidog at genedlaethau'r dyfodol; rydym ni, yn unigryw ymhlith gwledydd y byd, wedi rhoi buddiannau cenedlaethau'r dyfodol ynghanol ein gwleidyddiaeth a'n cyfansoddiad. Dyma'r egwyddor sy'n tanio ein Llywodraeth. A does bosibl nad un maes lle na allwn dderbyn y status quo yw tlodi plant—staen foesol, staen foesol ar unrhyw genedl, ac yn sicr ar economi ddatblygedig fel ein hun ni yng Nghymru, lle mae bron i un o bob tri o'n plant yn byw mewn tlodi. Fel y dywedodd cyn-arweinydd y Blaid Lafur yn ddiweddar, mae tlodi i unrhyw un yn sgandal, ond mae tlodi plant yn drosedd. Felly, a gawn ni i gyd wneud datganiad, ar draws ffiniau pleidiau, y byddwn yn cydweithio i gael gwared ar y drosedd hon a'i diddymu yng Nghymru?
Ac rwy'n annog y Prif Weinidog—. Ac, yn anghonfensiynol, talais deyrnged iddo droeon drwy gydol yr etholiad, oherwydd rwy'n credu'n onest ei fod yn ddiffuant. Pan fydd yn sôn am fod yn radical ac yn uchelgeisiol, rwyf eisiau iddo lwyddo. Rwyf o ddifrif am iddo lwyddo. Ac a gaf fi ei annog—a gaf fi ei annog i edrych ar draws yr Iwerydd ar hyn o bryd, i edrych ar Lywodraeth Biden, sy'n drydanol yn fy marn i yn ei hymrwymiad i ddangos sut y gall gwleidyddiaeth fod yn gyfrwng ar gyfer newid trawsnewidiol? Mae wedi gosod nod, mawredd mawr, i dorri lefelau tlodi plant yn eu hanner o fewn blwyddyn yn Unol Daleithiau America. Ac mae wedi—. Ceir atseiniau o Gymdeithas Fawrfrydig LBJ a Bargen Newydd FDR. Dyna wleidyddiaeth uchelgais radical y mae Cymru'n galw amdani, a dyna'r arweiniad sydd ei angen arnom gan Lywodraeth newydd Cymru—nid petruso, nid hanner camau. Mae newid yn mynd i ddigwydd beth bynnag, boed ar ffurf awtomeiddio neu newid hinsawdd. Rhaid inni osod ein newid cadarnhaol ein hunain yn yr agenda a welwn wrth wraidd ein gwleidyddiaeth yma yng Nghymru. Mae yna uwchfwyafrif dros hunanlywodraeth yn y Senedd hon, ac mae hynny'n rhywbeth i'w ddathlu. Gadewch inni adeiladu uwchfwyafrif hefyd dros gyfiawnder cymdeithasol a chynnydd economaidd. Os bydd y Prif Weinidog a'r Llywodraeth newydd yn rhoi hynny wrth wraidd eu gwleidyddiaeth, yna fe welant blaid ar y meinciau hyn sy'n barod i gefnogi nid yn unig y nod, ond y modd o'i gyrraedd hefyd.
That brings our business for today to an end. There's five years' worth of business to continue from today, and it has been good to see you all in this Chamber and those of you on Zoom as well, and if I can just say to you, those of you on Zoom, it's great to see a screen full of Zoom participants without a bookshelf in sight.
Daw hynny â'n busnes am heddiw i ben. Mae gwerth pum mlynedd o fusnes i barhau o heddiw ymlaen, ac mae wedi bod yn dda eich gweld i gyd yn y Siambr hon a'r rheini ohonoch sydd ar Zoom hefyd, ac os caf ddweud wrthych, y rheini ohonoch sydd ar Zoom, mae'n wych gweld sgrin yn llawn o gyfranogwyr Zoom heb unrhyw silff lyfrau yn y golwg.
Felly, prynhawn da i chi i gyd.
So, good afternoon to you all.
The work starts here.
Mae'r gwaith yn cychwyn yma.
Diolch yn fawr i chi.
Thank you, all.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:06.
The meeting ended at 17:06.